Raport Desk Research

1
Raport Desk Research
Analiza danych dotyczących występowania i leczenia zaburzeń osobowości w Polsce
Podtitul Raportu
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
2
Raport Desk Research: Analiza danych dotyczących wystepowania i leczenia zaburzeń osobowości
w Polsce powstał w ramach projektu „Centrum Integracji - by móc kochać i pracować“ realizowanego
ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, Priorytet VII. Promocja integracji społecznej,
Działanie 7.2. Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, Poddziałanie
7.2.2. Wsparcie ekonomii społecznej.
Publikacja w całości finansowana jest ze środków Unii Europejskiej
Autorzy publikacji:
Ewa Niezgoda
Ewa Jędrys
Piotr Biernacki
Katarzyna Ociepka-Miąsik
Kraków, 2013
Fundacja im. Boguchwała Winida Na Rzecz Rozwoju Psychoterapii Psychoanalitycznej
Peron 7F Ośrodek Leczenia Zaburzeń Osobowości
3
Zawartość
1.
Cel raportu ................................................................................................................................... 4
2.
Istota zaburzeń osobowości ........................................................................................................ 4
2.1 Typy zaburzeń osobowości ........................................................................................................ 5
3.
Epidemiologia .............................................................................................................................. 6
3.1 Zaburzenia osobowości w grupie zaburzeń psychicznych......................................................... 6
4. Możliwości leczenia ..................................................................................................................... 112
Załacznik nr 1. Leczeni z zaburzeniami psychicznymi........................................................................ 16
Załącznik nr 2. Leczeni z zaburzeniami spowodowanymi użyciem alkoholu. ................................... 17
Załącznik nr 3. Leczeni z zaburzeniami spowodowanymi użyciem środków psychoaktywnych. ...... 18
Załącznik nr 4. Leczeni w poradniach zdrowia psychicznego ............................................................ 19
Załącznik nr 5. Kryteria dla kategorii opieki w przypadku oddziału o profilu psychiatrycznym lub
innej jednostki lub komórki organizacyjnej podmiotu o tym profilu ................................................ 20
4
1. Cel raportu.
Niniejszy dokument został sporządzony w ramach projektu „Centrum integracji – by móc kochać i
pracować” realizowanego przez Fundację Na Rzecz Rozwoju Psychoterapii Psychoanalitycznej im.
Boguchwała Winida finansowanego przez Europejski Fundusz Społeczny w ramach Programu
Operacyjnego Kapitał Ludzki. Celem analizy jest zebranie informacji dotyczących stanu i perspektyw
leczenia pacjentów z zaburzeniami osobowości w Polsce. Mamy nadzieję, że analiza ta wystarczająco
uzasadni potrzebę tworzenia specjalistycznych miejsc zajmujących się leczeniem zaburzeń
osobowości w szerokim zakresie, tj. poprzez leczenie stacjonarne, ambulatoryjne, łączenie leczenia ze
stopniowym wchodzeniem do społeczeństwa, tzn. przez podjęcie pracy i/lub nauki.
2. Istota zaburzeń osobowości.
Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zdrowie psychiczne rozumiane jest nie tylko
jako brak zaburzenia psychicznego powodującego cierpienie lub upośledzenie, ale jako dobrostan,
w którym każda osoba zdaje sobie sprawę z posiadanych możliwości. Dobrostan ten przejawia się
w umiejętności: radzenia sobie ze stresem, zmianami oraz pokonywaniem trudności, efektywnej
pracy oraz umiejętności utrzymywania dobrych relacji z innymi ludźmi jak i aktywnego udziału
w życiu społecznym. Zdrowie psychiczne i równowaga emocjonalna warunkują prawidłowe
funkcjonowanie jednostek w społeczeństwie.1
Obecnie osobowość traktuje się jako złożony wzorzec głęboko zakorzenionych cech psychicznych
przejawiających się automatycznie w niemal każdej sferze funkcjonowania psychologicznego
człowieka2. Na świecie badania nad osobowością stały się centrum rozważań nad psychopatologią od
lat 80-tych ubiegłego wieku. Obecnie mają swoje miejsce w diagnostyce i stanowią odrębny obszar
badań naukowych.
Każde zaburzenie ma swoją niepowtarzalną listę cech. Wg DSM (ang. Diagnostic and Statistical
Manual of Mental Disorders – klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa
Psychiatrycznego – APA) kryteria rozpoznawania zaburzeń osobowości obejmują kilka pozycji
opisujących pewne cechy, postawy lub zachowania. Aby zdiagnozować zaburzenia osobowości należy
rozpoznać współwystępowanie wielu cech osobowości w zależności od danego typu.
Wg ICD-10 (ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems –
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10) przez
zaburzenia osobowości rozumie się głęboko utrwalone wzorce zachowań, odbiegające
1
Urząd Statystyczny w Krakowie, Dzieci i młodzież w Małopolsce, 2009, str.112
Theodore Millon, Roger Davis Zaburzenia Osobowości we współczesnym świecie 2000, Instytut Psychologii Zdrowia PTP
Warszawa 2005, str.2
2
5
od wzorów przeciętnych przyjętych w danej kulturze, charakteryzujące się mało elastycznymi
reakcjami na różne sytuacje indywidualne i społeczne oraz trudnościami w wielu zakresach
funkcjonowania psychologiczno – społecznego.
Zaburzenia osobowości powstają w wyniku działania czynników biologicznych, psychologicznych
i społecznych. Na wzrost liczby rozpoznań zaburzeń osobowości mają wpływ nowe czynniki związane
z bezrobociem oraz poczuciem społecznej niepewności towarzyszącej politycznej i ekonomicznej
transformacji ustrojowej.3
2.1. Typy zaburzeń osobowości
Zgodnie z obowiązującą w Polsce klasyfikacją ICD-10 zaburzenia osobowości dzielą się
na poszczególne kategorie zaburzeń (F60-F61):
 Specyficzne zaburzenia osobowości (F60)
 Osobowość paranoiczna (F60.0)
 Osobowość schizoidalna (F60.1)
 Osobowość dyssocjalna (F60.2)
 Osobowość chwiejna emocjonalnie (F60.3)
Osobowość chwiejna emocjonalnie typ impulsywny (F60.30)
Osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline (F60.31)
 Osobowość histrioniczna (F60.4)
 Osobowość anankastyczna (F60.5)
 Osobowość lękliwa (unikająca) (F60.6)
 Osobowość zależna (F60.7)
 Inne określone zaburzenia osobowości (F60.8)
 Zaburzenia osobowości BNO (bliżej nie określone) (F60.9)
 Zaburzenia osobowości mieszane (F61)
3
Grażyna Herczyńska “Badania naukowe w zakresie zdrowia psychicznego w Polsce u progu XXI wieku”, w: Postępy
Psychiatrii i Neurologii 2007; 16 (1): 9.21, str. 13
6
3. Epidemiologia.
3.1. Zaburzenia osobowości w grupie zaburzeń psychicznych
Według polskich ocen zaburzenia osobowości występują u ok. 2,1 – 18 % populacji ogólnej. Stanowi
to 5 – 8 % wszystkich zgłaszających się po pomoc do lekarzy różnych specjalności oraz 7,4 – 50 %
osób hospitalizowanych w szpitalach psychiatrycznych.4. Zastanawiająca jest tak duża rozpiętość
danych – prawdopodobnie spowodowana jest ona brakiem dostępnych szczegółowych badań.
Autorzy raportu „Rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych – przegląd ważniejszych badań
epidemiologicznych” wskazują wprost, iż badania dotyczące uzależnienia od alkoholu, substancji
psychoaktywnych i zaburzeń osobowości należą do badań wyjątkowo trudnych i niewiele spośród
publikowanych projektów badawczych jest na tyle uniwersalnych metodologicznie, by umożliwić
porównanie. ”Z przeglądu badań nad zaburzeniami osobowości wynika, iż odsetek tych zaburzeń
waha się od 5,9 % w badaniu Nestadta do 17,9% w przypadku Zimmermana i Coryella.”5
Na podstawie publikacji Grażyny Herczyńskiej dotyczącej przeprowadzonych w Polsce badań
w zakresie zdrowia psychicznego6 możemy zauważyć, iż w wyróżnionych przez nią kategoriach
zagadnień, nie występuje w ogóle kategoria zaburzeń osobowości (tabela poniżej). Objawy
charakterystyczne dla zaburzeń osobowości można odkryć w wymienionych kategoriach, takich jak
zaburzenia spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych, zaburzenia afektywne,
zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną oraz samobójstwa i
okaleczenia. Tabela ta tylko potwierdza występujące i udokumentowane trudności w samym
zbadaniu występowania zaburzeń osobowości w populacji w Polsce, nie mówiąc już o wartościowych
badaniach dotyczących metod czy standardów leczenia.
Tabela nr 1. Szacunkowa liczba artykułów wg zagadnień ( w procentach)
Zagadnienia
Organiczne zaburzenia psychiczne
Zaburzenia spowodowane używaniem substancji
psychoaktywnych
Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii i
urojeniowe
Zaburzenia afektywne
4
w języku
angielskim
w języku polski
Ogółem
28
13
15
11
11
11
12
13
13
13
11
12
Andrzej Jakubik Zaburzenia osobowości: Epidemiologia patogeneza w: Psychiatria tom II pod redakcją Adama Bilikiewicza
Stanisława Pużyńskiego, Janusza Rybakowskiego, Jacka Wciórki 2000, str. 559
5
J. Rymaszewska, T. Adamowski, T. Pawłowski, A. Kiejna, Rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych – przegląd ważniejszych
badań epidemiologicznych, Postępy Psychiatrii i Neurologii 2005 (195-200), str.197
6
Ibidem
7
Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod
postacią somatyczną
Upośledzenie umysłowe i zaburzenia rozwoju
umiejętności uczenia się
Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży
Samobójstwa i samookaleczenia
Udary mózgu
Inne: opieka psychiatryczna i neurologiczna, aspekty
prawne, historia psychiatrii, zdrowie psychiatryczne
a transformacja, polityka i programy ochrony
zdrowia psychicznego, czynniki psychospołeczne
zdrowia psychicznego
4
9
9
1
6
5
11
3
6
14
2
4
13
2
4
11
17
16
Źródło: G. Herczyńska, Badania naukowe w zakresie zdrowia psychicznego w Polsce u progu XXI wieku, Postępy
Psychiatrii i Neurologii 2007
„Światowa Organizacja Zdrowia od wielu lat postuluje, by badania naukowe w zakresie zdrowia
psychicznego (ang. Mental Health Research, MHR) przyczyniały się do formowania polityki
zdrowotnej poszczególnych krajów, prowadziły do lepszego wykorzystania istniejących możliwości,
wpływały na podniesienie jakości opieki psychiatrycznej, i co za tym idzie, na poprawę zdrowia
psychicznego społeczeństwa.”7 Niestety polskie publikacje wciąż niechętnie poświęcane są tematyce
zaburzeń osobowości, co tłumaczy także tak dużą rozpiętość danych dotyczących występowania
zaburzeń osobowości w populacji.
Analizując dane Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego
na lata 2011 – 2015
(NPOZP)8 oraz Małopolskiego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011 – 2015
(MPOZP)9, wyraźnie zaznacza się brak wyodrębnienia pacjentów z zaburzeniami osobowości
w podstawowych dokumentach dotyczących stanu opieki psychiatrycznej zarówno na poziomie
Polski jak i Województwa Małopolskiego.
Jeżeli chodzi o informacje ogólne, to wg NPOZP, w opiece ambulatoryjnej wystąpił wzrost wszystkich
kategorii zaburzeń psychicznych. Najwyższy, prawie 8-krotny wzrost wystąpił w przypadku zaburzeń
spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych. W tym mieści się duża grupa pacjentów
z rozpoznaniem zaburzeń osobowości, czego jednak program nie pokazuje.
Spora liczba pacjentów niepsychotycznych nie jest uwzględniana w statystykach programu NPOZP.
Pacjenci ci nie mają stawianych rozpoznań dotyczących chorób psychicznych lecz zaburzeń
7
G. Herczyńska, Badania naukowe w zakresie zdrowia psychicznego w Polsce u progu XXI wieku, Postępy Psychiatrii i
Neurologii 2007 (9-21), str.10
8
Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011 – 2015, [@]:
http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/npoz_zdrpub_03112011.pdf
9
Małopolski Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011 – 2015, [@]:
http://www.malopolskie.pl/Pliki/2012/MPZOP.pdf
8
osobowości, więc nie są włączani do analiz epidemiologicznych. Liczba leczonych pacjentów jest
zatem ujęta bez wyróżnienia zaburzeń osobowości.
W raporcie wyraźnie wyodrębnia się osoby leczone z powodu używania środków psychoaktywnych
lub nadmiernego picia alkoholu bez pytania o przyczynę zaistnienia takiego faktu. A przecież
to właśnie w tym miejscu, czyli w momencie rozpoczęcia używania w/w środków jest „punkt
uchwytu” dla zaburzeń osobowości. Innymi słowy, wielu młodych ludzi sięga po środki
psychoaktywne/alkohol nie radząc sobie ze stresem wchodzenia w dorosłe życie (separacja od
rodziny, podjęcie studiów, pierwszej pracy, narodziny dziecka), a to właśnie jest cechą zaburzeń
osobowości. Podsumowując – leczone są skutki bez uwzględnienia przyczyn i adekwatnej profilaktyki.
Powyższe statystyki dotyczą osób, które w wyniku nadużywania alkoholu i substancji
psychoaktywnych mogą mieć już nieodwracalne zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN).
Nie istnieje niestety system wczesnego rozpoznawania problemu zaburzeń osobowości
prowadzącego do uzależnienia od alkoholu i substancji psychoaktywnych, które w konsekwencji
może prowadzić do zmian nieodwracalnych.
„W opiece stacjonarnej wzrost wskaźnika rozpowszechnienia zaburzeń psychicznych w grupie wieku
0–29 lat jest również spowodowany wzrostem wskaźników w najmłodszej frakcji wieku 0–18 lat.
Dotyczy to przede wszystkim wskaźnika zaburzeń nerwicowych (wzrost o 31% z 13 do 17 na 100 tys.).
W grupie wiekowej 19–29 lat najbardziej wzrósł (o 20%) wskaźnik zaburzeń spowodowanych
używaniem alkoholu – z 83 do 100 na 100 tys.”10 Wskazuje to, iż w momencie ukończenia szkoły,
co wiąże się z podjęciem zadań osoby dorosłej, następuje załamanie osób z zaburzeniami osobowości
(niedojrzała osobowość), zwrócenie się w kierunku alkoholu i środków psychoaktywnych.
Kolejne miejsce, w którym możemy odnaleźć osoby z nierozpoznanymi zaburzeniami osobowości
to osoby hospitalizowane z powodu dekompensacji psychotycznych mieszczące się prawdopodobnie
w liczbie osób zdiagnozowanych jako psychozy (osoby z głębokimi zaburzeniami osobowości
w kryzysie mogą reagować dekompensacją psychotyczną, której obraz różni się od zaburzeń
psychotycznych przede wszystkim często nietypowym obrazem klinicznym oraz krótkim okresem
trwania). W pierwszym kontakcie wiele osób z zaburzeniami osobowości jest kwalifikowanych jako
zaburzenia nerwicowe, których wzrost odnotowuje się na poziomie 54%.
NPOZP zauważa zależność pomiędzy wzrostem liczby leczonych z powodu zaburzeń rozwojowych
i zaburzeń emocji w najmłodszej frakcji wieku z większą świadomością rodziców w dostrzeganiu
10
Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011 – 2015 [@]:
http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/npoz_zdrpub_03112011.pdf, str.10
10
Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011 – 2015 [@]:
http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/npoz_zdrpub_03112011.pdf, str.11
9
nieprawidłowych zachowań dziecka, oraz kampanią oświatową na ten temat w ostatnich latach.11
Zapewne dotyczy to rodzin lepiej sytuowanych i w związku z tym bardziej świadomych skutków
zaniedbań w rozwoju dzieci oraz wagi wczesnej diagnozy i leczenia. Powyższe nie dotyczy natomiast
rodzin patologicznych i żyjących na skraju ubóstwa skąd wywodzi się prawdopodobnie przeważająca
liczba osób z głębokimi zaburzeniami osobowości. Zaburzenia osobowości mają bowiem ścisły
związek z uwarunkowaniami społeczno-ekonomicznymi (NPOZP odnotowuje wzrost wskaźników
spowodowany transformacją ustrojową): „Analiza danych statystycznych nie ujawnia wszystkich
elementów i uwarunkowań obecnej sytuacji epidemiologicznej zaburzeń psychicznych, zwłaszcza
uwarunkowań społeczno-ekonomicznych. Dokładna diagnoza tych zjawisk wymaga badań
populacyjnych na reprezentatywnej próbie”.12
Zgodnie z danymi Urzędu Statystycznego w Krakowie, „w 2007 r. odnotowano wzrost ogólnej liczby
dzieci i młodzieży w wieku do 18 lat leczonych z powodu zaburzeń psychicznych o 35,8%
(w porównaniu z 2006 r.). Spośród najczęstszych rozpoznań zaburzeń psychicznych największy
wzrost, o 18,1%, zaobserwowano wśród osób z rozpoznaniem zaburzeń nerwicowych związanych
ze stresem i zaburzeń somatoformicznych, a największy spadek, o 6,0% wśród osób z rozpoznaniem
pozostałych zaburzeń rozwoju psychicznego. W przypadku osób leczonych po raz pierwszy
zaobserwowano wzrost ogólnej liczby pacjentów o 25,2% w porównaniu z 2006 r. Wzrost o 8,0%
zanotowano w przypadku osób z rozpoznaniem zaburzeń nerwicowych związanych ze stresem
i zaburzeń somatoformicznych. W pozostałych przypadkach zaobserwowano spadek liczby
pacjentów, największy wynoszący 36,2% odnotowano w grupie pacjentów z rozpoznaniem
pozostałych zaburzeń rozwoju psychicznego.”13
Tabela nr 2. Najczęstsze rozpoznania zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży w wieku do 18 lat.
2006
Wyszczególnienie
Ogółem
w tym:
Zaburzenia nerwicowe związane ze
stresem i somatoformiczne
Zaburzenia zachowania i emocji
rozpoczynające się zwykle w
dzieciństwie i w wieku
2007
leczeni
leczeni po raz
pierwszy
leczeni
leczeni po raz
pierwszy
12 501
4 872
16 970
6 100
2 865
1 291
3 384
1 394
4 496
1 787
4 890
1 714
11
Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011 – 2015 [@]:
http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/npoz_zdrpub_03112011.pdf, str.15
13
Urząd Statystyczny w Krakowie, Dzieci i młodzież w Małopolsce 2009, str.112-113
Małopolski Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011 – 2015, /www.malopolskie.pl/Pliki/2012/MPZOP.pdf,
str.11
13
10
młodzieńczym
Upośledzenie umysłowe
1 384
411
11 366
330
Pozostałe zburzenia rozwoju
psychicznego
1 858
636
1 747
406
Źródło: dane Małopolskiego Centrum Zdrowia Publicznego w Krakowie
Tabela ta potwierdza wzrost zaburzeń psychicznych występujących u dzieci, co może być także
związane z większą ich wykrywalnością. Tak jak wspomniano powyżej rodzice są bardziej wyczuleni
na nieprawidłowości w rozwoju psychicznym, w związku z tym częściej poszukują pomocy
w specjalistycznych jednostkach.
Wg Małopolskiego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego: ”w ostatnich latach liczba leczonych
w poradniach zdrowia psychicznego ciągle wzrasta, a najczęstszą przyczyną leczenia w ww.
poradniach są zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i somatoformiczne – 36 409 (28,7%)
przypadków”.14
W tej liczbie z pewnością mieszczą się rozpoznania zaburzeń osobowości. Prawdopodobnie mieszczą
się także w grupie zaburzeń nerwicowych i związanych z somatyzacjami, w zaburzeniach odżywiania
oraz nieokreślonych zaburzeniach psychicznych (szczegółowe dane przedstawione zostały
w załączniku nr 1 do Raportu).
Osoby z zaburzeniami osobowości
znajdują się także w grupie osób leczonych z zaburzeń
spowodowanych uzależnieniem od alkoholu czy z powodu zażywania środków psychoaktywnych
(szczegółowe dane dotyczące statystyk przedstawione zostały w załączniku nr 2 i 3 do Raportu).
Kolejne tabele przedstawione jako załącznik nr 4 do Raportu wskazują na tendencje wzrostowe
pacjentów leczących się w Poradniach Zdrowia Psychicznego. Dane te potwierdzają ogólną tendencję
wzrostową zachorowalności osób na zaburzenia psychiczne. Z poniższych tabeli wynika, iż tendencja
wzrostowa dotyczy ogólnie zachorowań na zaburzenia psychiczne, wskazuje także na zwiększoną
ilość samych zaburzeń osobowości. Kolejne dane dotyczą ilości pacjentów leczonych w danych
województwach oraz ilustrują, silną pozycję Krakowa i Małopolski jako ośrodków leczenia
psychiatrycznego.15 Tabele z załącznika 4 wskazują, iż liczba osób diagnozowanych w samych tylko
PZP w ciągu 11 lat wzrosła niemal dwukrotnie, co wskazuje na dramatyczny wzrost stawianych
diagnoz! Województwo Małopolskie przoduje także w skali kraju w ilości pacjentów z zaburzeniami
15
Analiza na podstawie danych Instytutu Psychiatrii i Neurologii (www.ipin.edu.pl). Tabele za rok 2009: [@]:
http://www.ipin.edu.pl/wordpress/IPiN_RS/2009/table_1.42.html, Dane za rok 2011: Zdrowie i ochrona zdrowia w 2011.
GUS, Warszawa 2012.
11
osobowości, zarówno w liczbach bezwzględnych, jak i na 100 tys. mieszkańców, a także w ogólnej
liczbie pacjentów z zaburzeniami psychicznymi.
4. Możliwości leczenia.
Pacjenci z zaburzeniami osobowości w Polsce mają szczęście, jeśli trafią do wyspecjalizowanych
ośrodków. Sytuacja ta wynika z niewielkiej liczby miejsc zajmujących się wyłącznie leczeniem
zaburzeń osobowości. Miejsca te - i to też niemal reguła – prawie nigdy nie mają planu pomocowego
po ukończeniu leczenia przewidzianego przez Narodowy Fundusz Zdrowia.
Na terenie Małopolski nie ma ani jednej poradni/ambulatorium leczenia zaburzeń osobowości, jest
zaledwie jedna poradnia leczenia nerwic. 16
Tabela nr 3. Poradnie Zdrowia Psychicznego w województwie małopolskim w 2011 r.
L.p.
Nazwa
Ilość
1.
Poradnia zdrowia psychicznego dla dorosłych
79
2.
Poradnia zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży
16
3.
Poradnia leczenia nerwic
1
4.
Poradnia leczenia uzależnień
32
5.
2
6.
Poradnia terapii uzależnienia i współuzależnienia od
alkoholu
Poradnia terapii uzależnień od alkoholu dla dzieci i młodzieży
7.
Poradnia psychologiczna
35
8.
Poradnia terapii uzależnienia od substancji psychoaktywnych
innych niż alkohol
Poradnia dla osób z autyzmem dziecięcym
Suma
3
9.
1
3
172
Źródło: http://www.nfz-krakow.pl/, wykaz placówek posiadających kontrakt z NFZ, (stan na 07.02.2011 r.)
Pacjenci w zależności od nasilenia objawów zazwyczaj trafiają do: Szpitalnych Oddziałów
Ratunkowych (w wyniku samookaleczenia i prób samobójczych), oddziałów toksykologicznych,
chirurgicznych, izb przyjęć szpitali psychiatrycznych oraz szpitali ogólnych, a w konsekwencji
do oddziałów ogólnopsychiatrycznych. Udzielana pomoc ma charakter doraźny z adnotacją dalszego
leczenia w Poradni Zdrowia Psychicznego, czasami z zaleceniem psychoterapii. Z powodu braku
specjalistycznej pomocy, zarówno na poziomie diagnostyki jak i leczenia, pomoc udzielana
w jednostkach medycznych jest niewystarczająca i powoduje frustrację zarówno wśród pacjentów
jak i personelu.
16
Małopolski Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011 – 2015, str. 28[@]:
www.malopolskie.pl/Pliki/2012/MPZOP.pdf
12
Ze względu na brak upowszechnienia wiedzy na temat zaburzeń osobowości w Polsce, odpowiednich
miejsc terapii, czy też standardów postępowania, pacjenci tacy trafiają do miejsc nieprzygotowanych
do udzielania specjalistycznych świadczeń w zakresie leczenia zaburzeń osobowości. Pacjenci
z zaburzeniami osobowości w kryzysie tzn. po próbie samobójczej, autoagresywni, agresywni słownie
lub czynnie wobec innych – innymi słowy w czasie dekompensacji (bywa, że psychotycznej) –
w dłuższej perspektywie leczenia wymagają innej pomocy niż pacjenci w zaostrzeniu choroby
psychicznej. Udzielenie specjalistycznej pomocy mogłoby zapobiec powtarzalności schematu
powrotów do krótkoterminowych pobytów w szpitalach psychiatrycznych, oddziałach ratunkowych,
toksykologicznych, chirurgicznych a więc generowaniu kosztów leczenia i nie tylko (niezdolność
do pracy, utrzymywanie przez ośrodki pomocy społecznej, obciążanie rodziny).
Odpowiedzią na taki stan rzeczy było powstanie 10 lat temu Oddziału Leczenia Zaburzeń Osobowości
i Nerwic w Szpitalu Babińskiego w Krakowie. Znamienny jest dodatek „i nerwic” w nazwie oddziału.
Wynika on jedynie z faktu, iż Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) „nie widzi” zaburzeń osobowości.
Nerwice są natomiast najbardziej zbliżoną do zaburzeń osobowości jednostką finansowaną przez
NFZ. Małopolski Oddział NFZ, dzięki interwencjom kolejnych dyrektorów Szpitala Babińskiego, zwrócił
uwagę na powyższy problem. Nie jest to jednak stałe i ogólnopolskie rozwiązanie, które
by zabezpieczało odpowiednie środki na leczenie zaburzeń osobowości.
W związku z brakiem rozróżnienia nerwic i zaburzeń osobowości w świadomości instytucji
odpowiedzialnych za finansowanie leczenia, brak jest także standardów leczenia a przeznaczone
środki finansowe są niewystarczające na odpowiednio długi okres terapii stacjonarnej.
W specjalistycznym Oddziale Leczenia Zaburzeń Osobowości i Nerwic Szpitala Babińskiego
w Krakowie będącym pionierskim ośrodkiem stacjonarnego leczenia osób z zaburzeniami osobowości
pobyt trwa 24 tygodnie. Podobny okres leczenia występuje jeszcze tylko w Oddziale Leczenia
Zaburzeń Nerwicowych w Komorowie. Długość tego pobytu jest kompromisem pomiędzy potrzebą
a realnością finansową wyznaczaną przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Z dziesięcioletniego
doświadczenia Oddziału konfrontowanego z doświadczeniem specjalistów z Wielkiej Brytanii wynika,
że jest to optymalny czas hospitalizacji osób z zaburzeniami osobowości pod warunkiem możliwości
kontynuowania psychoterapii w trybie ambulatoryjnym. Okres hospitalizacji służy nie tylko
diagnostyce, ale też budowaniu motywacji do kontynuacji długoletniego leczenia psychoterapią
(od roku do kilku lat), usamodzielnianiu, podjęciu - nierzadko po raz pierwszy - ról społecznych.
Psychoterapia ambulatoryjna jest niezbędna do utrzymania efektów hospitalizacji oraz wsparcia
pacjentów w samodzielności, podjęciu pracy czy nauki. Należy podkreślić, że u pacjentów z głębokimi
zaburzeniami osobowości niezbędne jest współistnienie podejmowania społecznych zadań
ze wsparciem terapeutycznym. W życiu codziennym pacjenci z zaburzeniami osobowości są bardziej
wrażliwi na sytuacje stresowe, niektórzy z nich mają ogromne trudności w relacjach
13
z innymi. W związku z tym podejmując nowe życiowe wyzwania mogą reagować depresją,
zniechęceniem, objawami somatycznymi. Właśnie wtedy potrzebują szczególnego wsparcia
terapeutycznego od osoby, której ufają i z którą są związani relacją terapeutyczną (lub od grupy
terapeutycznej).
Jeżeli chodzi o ośrodki leczenia zaburzeń osobowości w Polsce to uderza bardzo niewielka ich liczba
oraz trudność w identyfikacji ze względu na brak wspomnianego wyżej rozróżnienia „nerwice” „zaburzenia osobowości”. Spośród 29 znalezionych w Internecie ośrodków, które w nazwie mają
leczenie nerwic lub zaburzeń osobowości, konkretne informacje dotyczące metod terapii, czasu
leczenia, etc. znajdujemy w zaledwie 10 przypadkach (informacje często niepełne pochodzą ze stron
internetowych ośrodków). Poniższa tabela przedstawia informacje zebrane na temat tych
10 ośrodków. W przedstawionych ośrodkach najczęściej stosowana jest terapia krótkoterminowa
o różnym podejściu terapeutycznym.
Tabela nr 4. Ośrodki leczenia zaburzeń osobowości w Polsce.
LP
Nazwa ośrodka
Jednostki chorobowe
Podejście terapeutyczne
Czas trwania
terapii
1
Oddział Leczenia Zaburzeń
Osobowości i Nerwic – Szpital
Specjalistyczny im. dr J. Babińskiego
w Krakowie
http://babinski.pl/jednostki/oddzial
y-stacjonarne/oddzial-leczeniazaburzen-osobowosci-nerwic-7-f
Oddział Leczenia Zaburzeń
Nerwicowych w Komorowie Mazowieckie Specjalistyczne
Centrum Zdrowia im. prof. Jana
Mazurkiewicza
http://tworki.eu/index.php?option
=com_content&task=view&id=132
&Itemid=208
Oddział Dzienny Leczenia Nerwic
Dolnośląskiego Centrum Zdrowia
Psychicznego sp. z o.o.; Wrocław
http://dczp.wroclaw.pl/nerwice
Zakład Psychoterapii Szpitala
Uniwersyteckiego w Krakowie
http://www.su.krakow.pl/zakadpsychoterapii-krakow
Głębsze zaburzenia
osobowości
Psychoterapia
psychoanalityczna
indywidualna lub grupowa
społeczność terapeutyczna
24 tygodnie
Zaburzenia
osobowości
nerwicowe,
odżywiania
Psychoterapia osadzona w
warunkach społeczności
terapeutycznej, w nurcie
psychodynamicznym i
psychodramatycznym,
analityczna terapia
indywidualna
12 - 24
tygodnie
Zaburzenia
osobowości, nerwice
Społeczność terapeutyczna,
psychodynamiczna i
integratywna
12 tygodni
Dolegliwości
nerwicowe,
psychosomatyczne,
związane ze stresem i
zaburzenia osobowości
nerwice i zaburzenia
odżywiania
Psychoterapia indywidualna i
grupowa
12 tygodni
terapia behawioralnopoznawcza i
psychodynamiczna
12 tygodni
Brak danych
Intensywna
krótkoterminowa terapia
kompleksowa
8 – 10
tygodni
2
3
4
5
NZOZ Ośrodek Leczenia Nerwic i
Zaburzeń Odżywiania „Dąbrówka“
w Gliwicach
http://www.psychoterapia-silesia.pl
6
Oddział Leczenia Zaburzeń
Nerwicowych Klinika Nerwic
IPIN; Warszawa
www.ipin.edu.pl
14
7
Oddział I Leczenia Zaburzeń
Nerwicowych - Centrum Terapii
Nerwic; Moszna
http://www.mosznazamek.pl/leczenie-w-mosznej.html
8
Całodobowy oddział leczenia
zaburzeń nerwicowych Samodzielny
Publiczny Szpital dla Nerwowo i
Psychicznie Chorych; Międzyrzecz
www.obrzyce.eu
www.psychiatria.miedzyrzecz.pl
9
Centrum Psychoterapii i Pomocy
Psychologicznej FENIKS; Bielsko
Biała
www.terapia-feniks.pl
10 Oddział Leczenia Zaburzeń
Nerwicowych Zakład Opieki
Zdrowotnej Szpital Specjalistyczny
MSWiA; Otwock
http://www.szpitalmswia.otwock24
.pl/strona.php?idStrona=3
Źródło: zestawienie własne.
Brak danych
Terapia psychodynamiczna,
Gestalt
4 – 12
tygodni
Niektóre zaburzenia
osobowości
Eklektyczny model leczenia
Brak danych
Zaburzenia
osobowości
Psychoterapia w podejściu
psychoanalitycznym,
integratywnym, poznawczobehawioralnym
Podejście poznawczobehawioralne, Gestalt,
podejście ericksonowskie,
NLP.
Brak danych
Brak danych
Brak danych
W różnych krajach Europy Zachodniej wypracowano narodowe programy leczenia zaburzeń
osobowości, w których przedstawiono standardy leczenia związane z wyborem najlepszego rodzaju
terapii, procedury, możliwości wyboru stacjonarnej lub dziennej formy leczenia, optymalnego czasu
leczenia oraz finansowania. Wypracowane zostały modele skutecznej pomocy dla osób
z zaburzeniami osobowości w kryzysie, a także systemy wsparcia we wchodzeniu bądź powrocie
na rynek pracy (ośrodki niestacjonarnego leczenia, pomoc środowiskowa). Takich systemowych
rozwiązań w Polsce brakuje. Nie ma procedur ułatwiających kwalifikowanie, leczenie, uspołecznianie,
a co za tym idzie oszczędność środków wydawanych obecnie na pomoc społeczną osobom, które
w innych warunkach mogłyby być czynne zawodowo, aktywne społecznie i spełnione osobiście.
Konsekwencją powyższego jest brak właściwych kierunków szkolenia wykwalifikowanej kadry
leczącej osoby z zaburzeniami osobowości: pielęgniarek psychospołecznych, terapeutów
społeczności, asystentów pracy. Stoi to w opozycji do stosunkowo łatwej dostępności szkoleń takich
specjalistów jak lekarze psychiatrzy, psychoterapeuci, pracownicy socjalni. W Polsce nie wyróżnia się
specjalizacji pielęgniarki psychospołecznej jako innej niż pielęgniarka psychiatryczna. Pielęgniarka
ze specjalnością psychiatryczną zazwyczaj nie specjalizuje się w pracy z pacjentem z zaburzeniami
osobowości. W OLZOiN w Krakowie w momencie powstania rozpoczęto szkolenia pielęgniarek
psychospołecznych oparte na wzorze brytyjskim. Zadania tego typu pielęgniarek polegają w
mniejszym stopniu na pielęgnacji czy sprawdzaniu czynności życiowych lub procedurach związanych z
unieruchomionym i izolowanym pacjentem. Od pielęgniarki psychospołecznej wymagana jest szeroka
wiedza na temat wewnętrznego funkcjonowania człowieka, znajomość historii indywidualnych
pacjentów, świadomość jak zaniedbanie, wykorzystanie lub inne traumy mogą wpływać na ich relacje
15
z innymi ludźmi i jaką mają oni skłonność do przeżywania i reagowania w konkretnych sytuacjach,
włączając w to sytuację pracy.
Umiejętność pomocy ludziom poprzez rozmowę i wzajemne wysłuchanie wymaga wbrew pozorom
specjalistycznego szkolenia. Pielęgniarki muszą być w stanie pomóc pacjentom w łączeniu fizycznych
objawów z ich stanami emocjonalnymi. Niepokojące jest, że w Polsce tego rodzaju specjalizacji
nie tylko nie ma, ale i nie jest przewidywana o czym świadczy brak kryteriów i kategorii opieki
badanych na wniosek Ministra Zdrowia (Załącznik nr 2 do rozporządzenia MZ z dnia 28 grudnia 2012
w sprawie sposobu ustalania minimalnych norm zatrudnienia pielęgniarek i położnych w podmiotach
leczniczych niebędących przedsiębiorcami, Dz. U. z dnia 31 grudnia 2012 poz. 1545 „Kryteria dla
kategorii opieki w przypadku oddziału o profilu psychiatrycznym” – przedstawiony w załączniku nr 5
do niniejszego Raportu).
Podobnie jest w przypadku terapeutów społeczności. Społeczność terapeutyczna jest równoważną,
a czasami jedyną metodą leczenia zaburzeń osobowości. O leczącej roli społeczności terapeutycznej
wiadomo od dawna, natomiast wydaje się, że w Polsce nie docenia się roli osób prowadzących
tę społeczność i nie ma też specjalistycznego treningu. Bywa, że pacjenci głębiej zaburzeni
odpowiadają tylko na tę formę leczenia ponieważ terapia indywidualna lub grupowa jest zbyt
ingerująca w niedojrzałą strukturę osobowości.
Asystent pracy to zawód stosunkowo nowy, jednak w Polsce dotyczy on tylko pomocy osobom
z orzeczonym stopniem niepełnosprawności. Nie bierze się pod uwagę, że osoby z zaburzeniami
osobowości, które są młode i zazwyczaj nie mają orzeczonego stopnia niepełnosprawności
potrzebują kogoś (asystenta) pośredniczącego w relacjach z pracodawcą.
Przytoczone dane jasno wskazują, że pacjenci z ciężkimi zaburzeniami osobowości mają nikłe szanse
na specjalistyczne, dostosowane do ich potrzeb leczenie i wsparcie. Leczenie oferowane im w ramach
psychiatrii jest niespecyficzne i w związku z tym nieskuteczne. Co za tym idzie, spory nakład środków
finansowych jest marnowany; pacjenci nie zostają wyleczeni i w następstwie tego pozostają
na utrzymaniu pomocy społecznej (bardzo często są to osoby w wieku produkcyjnym). W związku
z brakiem odpowiednich danych mówiących o dokładnej liczbie osób z zaburzeniami osobowości
nie można też obliczyć – tak jak to zrobiono w krajach Europy Zachodniej – strat jakie ponosi państwo
z powodu nieodpowiedniego leczenia. Należy wspomnieć, że osoby te to zazwyczaj młodzi ludzie,
nierzadko wykształceni, którzy nie mogą korzystać ze swoich zasobów, a tym samym nie stają się
użytecznymi dla siebie i innych członkami społeczeństwa.
16
Załacznik nr 1. Leczeni z zaburzeniami psychicznymi.
Tabela nr 2. Leczeni z zaburzeniami psychicznymi (bez uzależnień) w województwie małopolskim
w 2010 r.
Leczeni
Wyszczególnienie
1
Ogółem z zaburzeniami psychicznymi
2009 r.
2010 r.
w tym:
mężczyźni
osoby zamieszkałe na wsi
opieka medyczna
Według rozpoznania zasadniczego
organiczne zaburzenia niepsychotyczne (F00, F01,
F02, F04, F07, F08, F09)
organiczne zaburzenia psychotyczne (F0, F05, F06)
schizofrenia (F20)
inne zaburzenia psychotyczne i urojeniowe /bez
afektywnych i schizofrenii/ (F21-F29)
epizody afektywne (F30, F32)
depresje nawracające i zaburzenia dwubiegunowe
(F31,F33)
inne zaburzenia nastroju (afektywne) (F34-F39)
zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i
somatoformiczne (F40-F48)
Leczeni po raz pierwszy
ogółem
w wieku
0-18 lat
ogółem
w wieku
0-18 lat
2
3
4
5
135 171
131 544
16 662
15 446
32 105
33 374
6 543
6 502
54 817
4 995
35 168
8 807
5 559
6 348
13 717
11 100
7 364
3 601
2 461
2 094
6 857
48
1 224
22
14 234
13 197
13
245
2 361
1 056
7
32
5 993
99
697
35
8 793
193
2 633
76
9 846
55
1 095
17
3 544
94
618
41
36 409
2 905
11 302
1 536
zespoły behawioralne związane z zaburzeniami
798
271
322
118
odżywiania (F50)
inne zespoły behawioralne związane z
zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami
827
72
348
33
fizycznymi (F51-F59)
zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych
4 543
129
1 691
48
(F60-F69)
5 083
1 026
862
321
upośledzenie umysłowe (F70-F79)
całościowe zaburzenia rozwojowe (F84)
1 219
1 033
321
305
pozostałe zaburzenia rozwoju psychicznego (F801 268
1 191
453
451
F83, F88, F89)
zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się
zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym
4 241
3 932
1 804
1725
(F90-F98)
1 487
220
1 114
167
nieokreślone zaburzenia psychiczne (F99)
obserwacja stanu psychicznego, rozpoznania nie
ustalone bez zaburzeń psychicznych i rozpoznania
2 723
338
1 658
287
niepsychiatryczne
Źródło: Wojewódzkie Centrum Zdrowia Publicznego, MUW w Krakowie (poprzednio do 2009r. Małopolskie
Centrum Zdrowia Publicznego w Krakowie)
17
Załącznik nr 2. Leczeni z zaburzeniami spowodowanymi
używaniem alkoholu.
Tabela nr 2. Leczeni z zaburzeniami spowodowanymi używaniem alkoholu w województwie
małopolskim w 2010 r.
Leczeni
Leczeni po raz pierwszy
Wyszczególnienie
1
2009r.
Ogółem
2010r.
mężczyźni
w tym:
osoby zamieszkałe na
wsi
grupy poradniane
opieka czynna
Zaburzenia psychotyczne spowodowane
używaniem alkoholu:
ostre zatrucie (F10.0)
używanie szkodliwe (F10.1)
zespół uzależnienia (F10.2)
zespół abstynencyjny bez majaczenia
(F10.3)
zespół abstynencyjny z majaczeniem (F10.4)
zaburzenia psychotyczne bez majaczenia
(F10.5)
zespół amnestyczny (F10.6)
inne zaburzenia psychiczne (F10.7, F10.8,
F10.9)
współistniejące uzależnienie od środków
psychoaktywnych (F11-F19)
współuzależnienia
ogółem
w wieku
0-18 lat
ogółem
w wieku
0-18 lat
2
13 950
12 263
9 801
3
49
60
51
4
5 938
4 976
4 026
5
43
45
38
4 676
11
1 977
7
4 331
11
1 735
8
407
532
10 823
1
46
11
84
5
4 341
36
8
80
-
40
-
11
-
4
-
140
1
33
-
23
-
1
-
163
-
27
-
287
1
137
1
3 039
43
1 288
33
Źródło: Wojewódzkie Centrum Zdrowia Publicznego, MUW w Krakowie (poprzednio do 2009r. Małopolskie
Centrum Zdrowia Publicznego w Kraków)
18
Załącznik nr 3. Leczeni z zaburzeniami spowodowanymi
używaniem środków psychoaktywnych.
Tabela nr 4. Leczeni z zaburzeniami spowodowanymi używaniem środków psychoaktywnych w
województwie małopolskim w 2010 r.
Leczeni
Leczeni po raz pierwszy
Wyszczególnienie
w tym w wieku
w tym w wieku
ogółem
ogółem
do 18 lat
19-29 lat
do 18 lat
19-29 lat
1
2
3
4
5
6
7
2009r.
1 852
111
698
820
78
355
Ogółem
2010r.
2 033
122
763
824
98
370
mężczyźni
1 427
79
594
597
62
295
w tym:
osoby zamieszkałe
255
21
70
122
18
46
na wsi
Zaburzenia psychiczne
spowodowane używaniem
substancji psychoaktywnych
opiaty (F11)
329
2
110
1 121
2
56
kanabinole (F12)
176
40
107
113
31
65
leki uspokajające i nasenne
252
1
17
84
1
9
(F13)
kokaina (F14)
6
3
5
3
inne substancje pobudzające, w
76
5
48
48
3
35
tym kofeina (F15)
substancje halucynogenne
3
2
2
1
(F16)
lotne rozpuszczalniki (F18)
5
4
2
2
kilka substancji lub inne
substancje psychoaktywne
1 080
62
452
387
49
183
(F19)
używanie tytoniu (F17)
95
9
17
55
9
13
współuzależnienia
421
3
35
210
2
22
Źródło: Wojewódzkie Centrum Zdrowia Publicznego, MUW w Krakowie (poprzednio do 2009r. Małopolskie
Centrum Zdrowia Publicznego w Kraków)
19
Załącznik nr 4. Leczeni w poradniach zdrowia psychicznego.
Leczeni w Polsce
Rok 2000
Liczba
osób
Zaburzenia
psychiczne
Zaburzenia
osobowości
i zachowania
dorosłych
Zaburzenia
spowodowane
spożywaniem
alkoholu
Zaburzenia
spowodowane
używaniem
innych substancji
psychoaktywnych
Rok 2001
Liczba
osób
799 527
na 100
tys.
ludności
2 089,9
20 471
53,5
19 603
6 381
Rok 2002
na 100
tys.
ludności
2 351,6
Liczba
osób
21
654
56,6
51,2
24
975
16,7
7 991
899
495
Rok 2003
na 100
tys.
ludności
2 748,4
Liczba
osób
26
284
68,7
65,3
28
784
20,9
9 527
1 050
771
Rok 2009
na 100
tys.
ludności
2 943,9
Liczba
osób
28
995
75,9
31
684
75,3
25
549
24,9
5 221
1 124
444
Rok 2011
na 100
tys.
ludności
3 638,4
Liczba
osób
83
34
149
88,8
66,9
170
011
441,3
13,7
31
277
81,2
1 388
189
1 404
148
na 100
tys.
ludności
3 644,7
Leczeni w województwie małopolskim
(Liczba rzymska w nawiasie oznacza, które miejsce wśród innych województw zajmuje małopolskie w danej
kategorii.)
Rok 2000
Rok 2001
Rok 2002
Rok 2003
Rok 2009
Liczba
osób
na 100
tys.
ludności
Liczb
a
osób
Liczba
osób
117 7
86 (I)
na 100
tys.
ludnoś
ci
3 650,4
(I)
Zaburzenia
psychiczne
114 114
(I)
3 549,2
(I)
Zaburzenia
osobowości i
zachowania
dorosłych
Zaburzenia
spowodowane
spożywaniem
alkoholu
Zaburzenia
spowodowane
używaniem
innych substancji
psychoaktywnych
2 690
(III)
83,7 (II)
2 727
(II)
2 153
67
741
23
Rok 2011
Liczba
osób
na 100
tys.
ludności
Liczb
a
osób
na 100
tys.
ludności
Liczba
osób
131 51
3 (I)
na 100
tys.
ludnoś
ci
4 067,2
(I)
124 32
5 (II)
3 827,9
(III)
4 124,6
(IV)
141 59
2 (III)
84,5
(I)
3 289
(II)
101,7
(I)
4 406
(I)
135,7
(I)
135
814
(III)
4 03
7 (II)
na 100
tys.
ludnoś
ci
4 238,2
(IV)
122,6
(I)
4 678
(I)
140
(I)
2 565
79,5
2 683
83
2 006
61,8
12 859
384,9
357
11,1
308
9,5
172
5,3
2 115
63,3
Źródło: Analiza na podstawie danych Instytutu Psychiatrii i Neurologii (www.ipin.edu.pl),
Tabele za rok 2009: [@]: http://www.ipin.edu.pl/wordpress/IPiN_RS/2009/table_1.42.html,
Dane za rok 2011: Zdrowie i ochrona zdrowia w 2011. GUS, Warszawa 2012.
20
Załącznik nr 5. Kryteria dla kategorii opieki w przypadku
oddziału o profilu psychiatrycznym lub innej jednostki lub
komórki organizacyjnej podmiotu o tym profilu.
Załącznik nr 2 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dn. 28 grudnia 2012 w sprawie sposobu
ustalania minimalnych norm zatrudnienia pielęgniarek i położnych w podmiotach leczniczych
niebędących przedsiębiorcami, Dz. U. Z dnia 31 grudnia 2012 poz. 1545.
Uwaga: przy kwalifikowaniu pacjenta do danej kategorii opieki uwzględnia się następujący sposób
kwalifikacji:
kategoria opieki I – kryteria kategorii opieki I lub nie więcej niż dwa kryteria z kategorii opieki II,
lub nie więcej niż jedno kryterium z kategorii opieki III;
kategoria opieki II – co najmniej trzy kryteria kategorii opieki II lub nie więcej niż dwa kryteria
z kategorii opieki III;
kategoria opieki III – co najmniej trzy kryteria kategorii opieki III.
Lp.
KRYTERIA
Kategoria opieki I
Kategoria opieki II
Kategoria opieki III
porusza się przy pomocy
laski, chodzika, wymaga
pomocy przy wstawaniu z
łóżka, z fotela, większą
część czasu spędza w łóżku
większość czynności
wykonuje samodzielnie,
niewielka pomoc przy
wykonywaniu toalety,
wejściu do wanny,
pod prysznic, wymaga
pomocy przy umyciu
pleców, włosów
nie opuszcza łóżka, pozycję
zmienia sam lub przy
pomocy pielęgniarki,
transport na wózku lub
noszach
wymaga pomocy przy
wykonywaniu wszystkich
czynności higienicznych,
zmianie bielizny pościelowej
i osobistej, mycie w łóżku,
pomoc w higienie jamy
ustnej, wzmożona
pielęgnacja skóry w
szczególności postępowanie
przeciwodleżynowe
wymaga karmienia,
rozdrobnienia posiłku lub
odżywiany jest i nawadniany
pozajelitowo
przeważnie sygnalizuje
swoje potrzeby, korzysta z
basenu, kaczki, często ma
założony cewnik,
może występować biegunka,
korzysta z pieluchomajtek
kontrola stanu fizycznego
1.
AKTYWNOŚĆ
FIZYCZNA
pacjent samodzielny
2.
HIGIENA
we własnym zakresie
3.
ODŻYWIANIE
samodzielnie
4.
WYDALANIE
samodzielnie
5.
POMIAR
podstawowe
niewielka pomoc, podanie
tacy lub rozdrobnienie
posiłku, nadzór nad ilością
spożywanego posiłku
wymaga pomocy w
zaprowadzeniu
do toalety
podstawowe parametry
21
PARAMETRÓW
ŻYCIOWYCH
parametry mierzone
2 x na dobę
mierzone częściej niż 2 x
dobę, wykonywanie
innych zabiegów np.
prowadzenie bilansu
płynów, kontrola masy
ciała itp.
6.
LECZENIE
doustne,
sporadycznie
dożylne,
domięśniowe,
pod inną postacią niż
doustne, leki,
przyjmuje bez
oporów
doustne, domięśniowe,
ewentualnie dożylne,
okresowo odmawia
przyjmowania leków,
niewielkie nasilenie
objawów ubocznych
polekowych
7.
EDUKACJA
ZDROWOTNA
I WSPARCIE
PSYCHICZNE
słaba orientacja w
sprawach zdrowia,
wymaga informacji o
zdrowiu i chorobie oraz
wsparcia psychicznego,
manifestuje pewien
poziom lęku, wymaga
oddziaływań
psychoedukacyjnych
8.
ZACHOWANIA
AGRESYWNE
pełna wiedza na
temat zdrowia i
choroby, wymaga
podstawowych
informacji o
oddziale(topografia,
rozkład dnia w
oddziale,
uprawnienia
pacjenta, nazwiska
osób opiekujących
się, planowane
postępowanie
pielęgnacyjne)
spokojny, bez
słownych i czynnych
zachowań
agresywnych
9.
DEZORGANIZACJA
ZACHOWANIA
brak
10.
NAPĘD
PSYCHORUCHOWY
prawidłowy
11.
DEPRESJA
bezsenność lub
nadmierna senność,
lęk
niewielka dezorganizacja
zachowania bez wpływu
na podstawowe czynności
życiowe
okresowo niepokój
ruchowy, głośno mówi,
śpiewa, nastrój labilny,
dysforia, euforia lub
porusza się powoli,
zastyga, halucynuje
wzrokowo i słuchowo,
powolny, siedzi bezczynnie
lub staje nieruchomo,
odpowiada cicho, szeptem
lub wcale, nastrój
obojętny, sztywna mimika
twarzy
obniżenie nastroju i
napędu psychoruchowego,
zaburzenia snu, lęk
agresja słowna w stosunku
do pacjentów i personelu
osoby unieruchomionej lub
izolowanej nie rzadziej niż
co 15 minut oraz
dokumentowanie ww.
obserwacji w kartach
zastosowania
unieruchomienia i izolacji
domięśniowe, dożylne,
podskórne, wlewy dożylne i
doodbytnicze, oponuje
przeciwko leczeniu, wymaga
interwencji osób trzecich
przy podawaniu leków lub
przy wykonywaniu
zabiegów, występują ciężkie
objawy uboczne, polekowe
np. złośliwy zespół
neuroleptyczny
brak wiedzy o zdrowiu i
chorobie, wymaga
informacji oraz wsparcia
psychicznego, często wysoki
poziom lęku,
zdezorientowany, nastrój
depresyjny; pacjent i jego
rodzina wymagają wsparcia i
podjęcia działań
psychoedukacyjnych
agresja słowna i czynna w
stosunku do pacjentów i
personelu, niszczenie
sprzętów w oddziale,
autoagresja, nadmierne
pobudzenie seksualne
nasilona dezorganizacja
zachowania
nadmiernie aktywny,
pobudzony psychoruchowo,
dysforyczny,
stale przemieszcza się w
oddziale, domaga się wyjścia
poza oddział, głośno mówi,
krzyczy, płacze, szarpie się
(pacjent unieruchomiony),
zaczepia innych, niszczy
ubranie, okalecza się,
rzuca przedmiotami,
całkowity bezruch (stupor)
aktywność fizyczna
i psychiczna obniżona,
uboga mimika twarzy,
22
12.
MYŚLI
SAMOBÓJCZE
brak
13.
OBJAWY
PSYCHOTYCZNE
brak lub niewielkie
14.
ŚWIADOMOŚĆ
świadomość
prawidłowa
15.
UDZIAŁ
W TERAPII
chętnie uczestniczy w
zajęciach
terapeutycznych
16.
EDUKACJA
ZDROWOTNA
I WSPARCIE
PSYCHICZNE
pełna wiedza
na temat zdrowia i
choroby, wymaga
podstawowych
informacji
o oddziale
(topografia, rozkład
dnia
w oddziale,
uprawnienia
pacjenta, nazwiska
osób opiekujących
się, planowane
postępowanie
pielęgnacyjne) nie
wymaga wsparcia
psychicznego
okresowy lub przewlekły,
dysregulacja rytmów
biologicznych, układu
autonomicznego
(zaburzenia snu, lęk,
zaparcia, bóle głowy),
wewnętrzny niepokój,
drażliwość
wypowiada myśli
samobójcze, ale nie ma
tendencji do ich realizacji
umiarkowane nasilenie
bez aktywności
psychotycznej
senny, na zadawane
pytania odpowiada z
opóźnieniem,
zdezorientowany
w czasie
okresowo uczestniczy w
zajęciach terapeutycznych,
nie kończy podjętych
zadań
słaba orientacja
w sprawach zdrowia,
wymaga informacji
o zdrowiu i chorobie oraz
wsparcia psychicznego,
manifestuje pewien
poziom lęku, nastrój nieco
obniżony
zaniedbany wygląd, nie
reaguje na próby nawiązania
kontaktu, nie odpowiada
na pytania, odmawia
przyjmowania posiłków i
płynów
po próbie samobójczej,
wypowiada myśli
samobójcze,
ma tendencje do ich
realizacji, w wywiadzie
próby samobójcze, wymaga
stałej obserwacji
pielęgniarskiej
ciężkie, masywne objawy
wytwórcze z nasiloną
aktywnością psychotyczną
dezorientacja, przymglenie,
majaczenie, splątanie
nie uczestniczy w życiu
społeczności i terapii
zajęciowej
brak wiedzy o zdrowiu
i chorobie, wymaga
informacji oraz wsparcia
psychicznego, często wysoki
poziom lęku,
zdezorientowany,
nastrój depresyjny, rodzina
pacjenta powinna być
objęta programem
edukacyjnym i wsparciem
psychicznym