Skutki wojen perskich

Skutki wojen perskich
Wzrost znaczenia Aten w świecie greckim
Związek Morski
W r. 478 p.n.e. Ateny utworzyły Związek Morski, zwany także Związkiem Delijskim. Oficjalnym
celem tej organizacji było utrzymywanie wspólnej floty do obrony przed zagrożeniem ze strony Persji
oraz wyzwalanie terytoriów greckich znajdujących się jeszcze pod panowaniem perskim. Do Związku
obok Aten przystąpiło kilkadziesiąt miast-państw, głównie leżących na wyspach Morza Egejskiego i
w Azji Mniejszej. Zdecydowaną większość członków Związku stanowiły poleis zamieszkane przez
Jonów, chociaż należała także na przykład eolska wyspa Lesbos i doryckie Bizancjum.
Skarb przechowywany był początkowo na wyspie Delos, w świątyni Apollina, później
przeniesiono go do Aten. Wszyscy członkowie mieli obowiązek wnoszenia daniny pieniężnej na
budowę i utrzymanie floty lub dostarczania okrętów. Co roku miała się zbierać wspólna Rada,
ustalająca plany działania związku.
Oprócz oficjalnego celu – walki z Persami – Ateny chciały także realizować dzięki sile Związku
Morskiego swoje partykularne interesy. Dążyły mianowicie do pełnego kontrolowania szlaków
handlowych w rejonie Morza Egejskiego oraz do opanowania północno-zachodniego wybrzeża, gdzie
znajdowały się złoża srebra i duże zasoby drewna potrzebnego do budowy okrętów. Pieniądze
związku umożliwiły szybką rozbudowę floty: w r. 480 p.n.e. Ateny posiadały 180 trójrzędowców, a w
roku 431 już 300.
Ateny w roli hegemona
Ateny miały w Związku Morskim pozycję hegemona: wszystkich dziesięciu skarbników związkowych
(zwanych hellenotamiai) pochodziło z Aten, politykę zagraniczną kształtowały Ateny, narzucając ją
pozostałym uczestnikom sojuszu. Flota ateńska panowała w całym rejonie wschodniej części Morza
Śródziemnego i zaczęła uchodzić za niepokonaną.
W r. 467 p.n.e. wyspa Naxos próbowała wycofać się ze Związku Morskiego, argumentując, że
przynależność do tej konfederacji wiąże się ze zbyt wysokimi kosztami. Ateny nie tylko odmówiły
zaakceptowania takiego kroku, ale wysłały przeciw Naxos wyprawę karną. Kilka lat później Ateny
przejęły kopalnie złota na wyspie Thasos, która także była członkiem Związku Morskiego.
Polityka Aten wobec Persji i Sparty
Wygnanie Temistoklesa
W r. 471 p.n.e. decyzją sądu skorupkowego został wygnany z Aten Temistokles. Przyczyną banicji
bohatera spod Salaminy był głoszony przez niego pogląd, że prowadzenie dalszych wojen z Persją nie
ma sensu i że Ateny powinny zacząć się przygotowywać do wojny ze Spartą, swoim głównym
rywalem na obszarze Grecji. Wygnany Temistokles osiedlił się w Argos na Peloponezie, a następnie w
Persji, gdzie został łaskawie przyjęty przez króla Kserksesa.
Rola Kimona
Przywódcą stronnictwa antyperskiego w Atenach był strateg Kimon, syn Miltiadesa. W latach 476462 p.n.e. dowodził on flotą Związku Morskiego. Jego pierwszym zwycięstwem w tej roli było
pokonanie w r. 476 p.n.e. garnizonu perskiego w trackim mieście Eion, leżącym u ujścia rzeki
Strymon do Morza Egejskiego, a następnie oczyszczenie Tracji z wojsk perskich. W r. 475 p.n.e.
Kimon rozbił siły piratów mających swą bazę na wyspie Skyros, sąsiadującej od wschodu z Eubeą.
Około roku 469 p.n.e. zniszczył flotę perską u ujścia rzeki Eurymedon na południowym wybrzeżu
Azji Mniejszej. Następnie pokonał Persów i sprzymierzonych z nimi Traków na Chersonezie,
półwyspie leżącym nad cieśniną Hellespont (r. 468 p.n.e.).
Kimon był zwolennikiem przymierza Aten ze Spartą, był uważany za zwolennika rządów
arystokracji. Gdy w r. 464 p.n.e. Spartę nawiedziło silne trzęsienie ziemi, a zaraz potem wybuchło
powstanie helotów, Kimon przybył na Peloponez z 4 tysiącami ateńskich hoplitów, oferując
sojusznikowi pomoc w uśmierzeniu buntu. Spartanie nie skorzystali jednak z tej oferty, nie będąc
pewnymi co do intencji ateńskiego dowódcy.
Kres kariery politycznej Kimona nastąpił, gdy w Atenach w r. 461 p.n.e. zwyciężyło stronnictwo
demokratyczne, kierowane przez Efialtesa. Decyzją sądu skorupkowego Kimon został wygnany z
Aten za zbyt bliskie kontakty ze Spartą.
Ekspansja Aten na ziemiach greckich i walka ze Spartą
Ateny przystąpiły w r. 459 p.n.e. do wojny ze Spartą, która przeszła do historii pod nazwą pierwszej
wojny peloponeskiej. Konflikt ten trwał do 446 p.n.e. Jednocześnie do r. 449 p.n.e. Ateny prowadziły
walkę na morzu z Persją.
Pierwszym posunięciem Aten w wojnie ze Spartą było zawarcie sojuszu z miastem Argos,
odwiecznym wrogiem Sparty. Następnie wojsko ateńskie zajęło Istm – wąski przesmyk łączący
Peloponez z resztą Grecji. Gdy Megara, obawiająca się ataku Koryntu (sprzymierzonego ze Spartą),
zwróciła się do Aten o pomoc, wojsko ateńskie po prostu Megarę zajęło. Następnie Ateny przystąpiły
do okupacji wyspy Egina, oddalonej o kilka kilometrów od jej wybrzeża, będącej od wielu pokoleń
jej rywalem handlowym. Egina została zmuszona do przystąpienia do Związku Morskiego w r. 458
p.n.e.
W r. 457 p.n.e. Sparta wysłała swych hoplitów do miasta Doris, by je wspomóc w konflikcie z
sąsiednim miastem Fokis. Powracających Spartan zaatakowali Ateńczycy – w bitwie pod Tanagrą w
Attyce obie strony poniosły ciężkie straty, jednak Spartanie zdołali się wycofać na Peloponez. Dwa
miesiące później, w bitwie pod Enofytą, Ateńczycy pokonali wojska miast-państw Beocji i opanowali
równinę beocką z wyjątkiem miasta Teby.
Później jednak siły Aten zaczęły słabnąć. W wyniku bitwy pod Koroneą w r. 447 p.n.e. ateńska
polis straciła kontrolę nad Beocją, potem także nad Eubeą i Megarą, co wystawiało Ateny na
niebezpieczeństwo bezpośredniego ataku ze strony Sparty. W r. 446 p.n.e. obaj wielcy rywale
zdecydowali się zawrzeć pokój na trzydzieści lat.
Walka Aten z Persją
W r. 459 p.n.e. w Egipcie wybuchło powstanie przeciwko panowaniu perskiemu. Ateny postanowiły
wysłać tam swoją flotę, by wesprzeć nowego władcę Egiptu, Nektanebosa, w jego konfrontacji z
Persami. Grecy zajęli deltę Nilu i miasto Memfis. Około r. 454 zostali jednak pokonani przez armię
perską, tracąc 250 trójrzędowców i większość żołnierzy.
Klęskę tę Ateńczycy pomścili w r. 450 p.n.e., pokonując flotę perską, składającą się z okrętów i
załóg fenickich, u wybrzeży Cypru. Rok później obie strony zawarły pokój.
Imperium ateńskie
Po zawarciu przez Ateny pokoju z Persją wydawało się, że Związek Morski stracił rację bytu. Tak
sądziło wielu jego członków, o czym świadczy gwałtowny spadek sumy wpłat do wspólnego skarbca,
przeniesionego w r. 454 p.n.e. z wyspy Delos do Aten. Spadek ten nastąpił w latach 448-447 p.n.e.,
sytuacja wróciła do normy dopiero w 446: do kasy wpłynęło wówczas 600 talentów złota (talent
odpowiadał 32,2 kg), czyli tyle, ile wynosił ustalony trybut (phoros) od wszystkich członków. To
chwilowe zawirowanie wskazuje, iż Ateny były w stanie zdyscyplinować miasta-państwa Związku
Morskiego i podporządkować je swoim imperialnym interesom.
Wszelkie próby niesubordynacji były surowo tłumione. Ateny dążyły coraz wyraźniej do
przekształcenia Związku we własne imperium w rejonie Morza Egejskiego. W latach 40. V wieku
przestała się zbierać Rada Związku, wszelkie decyzje zapadały bezpośrednio w Atenach. Gdy miasto
Chalkis zostało pokonane po buncie na Eubei w r. 446 p.n.e., musiało zobowiązać się do lojalności nie
wobec Związku, lecz wobec Aten.
W skład imperium ateńskiego wchodziło około 150 miast-państw, w tym prawie wszystkie wyspy
Morza Egejskiego. Ateny kontrolowały wybrzeże Azji Mniejszej od wyspy Rodos na południu po
cieśninę Hellespont na północy, szlak na Morze Czarne, południową Trację oraz Eubeę.
Jedną z metod kontrolowania terenów imperium była działalność proxenoi – obywateli danego
miasta-państwa, których zadaniem było reprezentowanie na jego obszarze interesów Aten. W poleis o
kluczowym znaczeniu dla Aten zakładano kleruchie, czyli osady obywateli ateńskich. Kleruchami
(mieszkańcami tych osad) zazwyczaj zostawali ubożsi Ateńczycy, którzy otrzymywali tam nadziały
ziemi. Gdy mieszkańcy Lesbos wzniecili bunt ok. r. 420 p.n.e., po stłumieniu rewolty skonfiskowaną
ziemię przydzielono ateńskim kleruchom.
W Atenach popyt na działki w kleruchiach był tak duży, że przydzielano je w drodze losowania.
Pod koniec V wieku p.n.e. kleruchie istniały w co najmniej 24 miastach-państwach w Tracji, na
Chersonezie i na wyspach Morza Egejskiego.
Ateńczycy dążyli do ukształtowania jedności kulturalnej swojego imperium, opartego na kulcie
bogini Ateny. W tym celu organizowane były Wielkie Panatenaje, w których uczestniczyli wszyscy
członkowie Związku Morskiego.
Wyrazem ekonomicznej dominacji Aten było przyjęcie przez zgromadzenie ludowe w r. 445 p.n.e.
dekretu o pieniądzach, który postanawiał, że w granicach imperium w obiegu mogą się znajdować
tylko srebrne monety ateńskie oraz wprowadzał ateński system miar i wag. We wszystkich
uzależnionych od siebie miastach-państwach Ateny wspierały – zgodnie ze swoim własnym modelem
ustrojowym – demokrację, a zwalczały oligarchię.