Wilcza Góra

Wilcza Góra
26.
The Wolf ’s Mountain
Najbardziej okazałe odsłonięcie radialnego ciosu termicznego w Polsce
– róża bazaltowa
The most impressive exposure of radial thermal jointing in Poland – the basalt rose
Wojcieszyn
Złotoryja
Prusice
GPS: 51°06'18.83"N 15°54'52.69"E
Wilków
Lokalizacja:
województwo dolnośląskie
powiat złotoryjski
gmina Złotoryja
miejscowość Złotoryja
Location:
District: Lower Silesia
County: Złotoryja
Commune: Złotoryja
Village: Złotoryja
Region geograficzny:
Pogórze Kaczawskie
Pogórze Złotoryjskie
Geographical regionalization:
Kaczawa Foothills
Złotoryja Foothills
Jednostka geologiczna:
niecka północnosudecka
bazanity Wilczej Góry
Geological unit:
North-sudetic Depression
Wilcza Góra Basanites
2km
1mile
Waloryzacja poznawcza | Cognitive valorization: 
Waloryzacja turystyczna | Tourism valorization: 
R
T
photo Danuta Ilcewicz-Stefaniuk
ezerwat geologiczny Wilcza Góra położony jest
he Wolf's Mountain (Wilcza Góra) hill, rising
367 m a.s.l., is situated at the boundary of the
na granicy południowych przedmieść Złotoryi.
Wzgórze wznosi się na wysokość 367 m n.p.m. Zbudowane southern suburbs of Złotoryja town. The hill is built up
jest ono z kenozoicznych skał wulkanicznych potocznie of Cainozoic volcanic rocks, commonly called basalts and
nazywanych bazaltami. Bardziej poprawna geologicznie more precisely basaltoids. The latter term denotes rocks,
nazwa występujących tutaj skał to bazaltoidy
oznaczająca skały, których cechy makroskopowe są podobne do cech bazaltów. Wilcza
Góra ma charakter stożka wulkanicznego,
zbudowanego z potoków lawowych i pnia
wulkanicznego w centralnej, najwyższej jego
części. W obrębie pnia wulkanicznego założony został na początku XX wieku kamieniołom, którego działalność nadała Wilczej
Górze jej obecny, charakterystyczny kształt.
Jednostronnie podcięte wzniesienie porośnięte
„grzywą” drzew i krzewów widoczne jest ze
znacznej odległości i stanowi łatwo rozpoznawalny element krajobrazu. Jako lokalna
kulminacja Wilcza Góra jest świetnym punktem widokowym. Z jej szczytu rozciągają się
piękne widoki we wszystkich kierunkach. Przy
ładnej pogodzie ku południowi widoczny
jest masyw Karkonoszy stanowiący tło dla
bliższych Gór Kaczawskich. Ozdobą zachodniej panoramy jest spiczasty stożek Ostrzycy
nazywanej „Dolnośląską Fuji-jamą”. Od półFig. 1. Wilcza Góra - wyrobisko kamieniołomu
Fig. 1. Quarry in the Wolfs’ Mtn.
nocy, u stóp wzgórza rozłożyła się Złotoryja
| 143
Fig. 2. Róża bazaltowa
Fig. 2. The basalt rose
formy skalnej w 1959 roku utworzono rezerwat przyrody
„Wilcza Góra”. Powierzchnia rezerwatu wynosi 1,9 ha
i obejmuje część szczytową wzgórza, łącznie ze ścianą
kamieniołomu, na której odsłania się „róża bazaltowa”. Na
terenie rezerwatu chroniona jest także unikalna roślinność
naskalna i ciepłolubna.
Bazaltoidy z Wilczej Góry charakteryzują się barwą
czarną na świeżym przełamie i ciemno szarą na powierzchniach zwietrzałych. Na podstawie analizy mikroskopowej
składu mineralnego skały te oznaczono jako bazanity, tj.
skały makroskopowo podobne do bazaltów ale zawierające ubogie w krzemionkę (SiO2 ) minerały z grupy skaleniowców. Obecność skaleniowców kwalifikuje je jako
skały zasadowe. Bazanity z Wilczej Góry charakteryzują
się teksturą afanitową lub porfirową z drobnymi, trudno
dostrzegalnymi gołym okiem, fenokryształami oliwinów
i klinopiroksenów. W cieście skalnym mikroskopowo rozpoznane zostały: oliwiny, klinopirokseny, skalenie wapniowe (bytownit, labrador) i skaleniowce (nefelin). W skale
macierzystej licznie występują porwaki (ksenolity), czyli
fragmenty skał starszych porwane przez przemieszczającą
144 |
photo Danuta Ilcewicz-Stefaniuk
whose macroscopically identifiable properties resemble
those of basalts. This hill represents a volcanic cone composed of lava flows and a volcanic neck placed in its central,
uppermost part. At the beginning of the 20th century,
within this neck, a quarry was established and its activity
led to the present-day characteristic shape of Wilcza Góra.
One-side undermined hill overgrown with trees and bushes
is easily visible from a distance and marks an identifiable
landscape element being, thereby, a perfect scenic point.
One can admire a 360-degrees-wide panoramic view from
the top of the hill. Looking south during good weather, the
Karkonosze Mts. massif is visible providing a background
for the more closely situated Kaczawa Mts. The western
panoramic view, in turn, is dominated by the sharp cone
of the Ostrzyca Mt., called „Lower Silesian Fuji-yama”.
Placed to the north, at the foot of the hill, Złotoryja town
with its charming old centre is located. A view to the east is
photo Danuta Ilcewicz-Stefaniuk
z urokliwym zabytkowym centrum. Widok od wschodu
zamykają wyniosłe wzgórza ofiolitowego masywu Ślęży.
Wyrobiska kamieniołomu odsłoniły inną, charakterystyczną dla wewnętrznej budowy kompleksów bazaltoidowych cechę, tj. znakomicie wykształcony system spękań,
tzw. ciosu termicznego dzielących skałę na głównie sześciokątne słupy, układające się dłuższymi osiami prostopadle
do powierzchni postępującego ochładzania. W zależności
od lokalnych warunków i kształtu kompleksów lawowych,
słupy bazaltoidowe układają się w pionowe lub prawie pionowe bariery (organy) lub przyjmują kształt wachlarzowy.
W obrębie pni wulkanicznych słupy zbiegają się niekiedy
radialnie do owalnej strefy centralnej tworząc tzw. „róże
bazaltowe” zwane też „kamiennymi słońcami”. Jeden
z najpiękniejszych przykładów takiej „róży bazaltowej”
odsłonięty został w zachodniej ścianie kamieniołomu,
w pobliżu szczytu wzgórza. Dla ochrony tej unikatowej
Fig. 3. Słupy bazaltowe
Fig. 3. Basalt columns
closed by high-rising hills of the Ślęża Mt. ophiolitic massif.
The quarry walls expose another characteristic feature of basaltoid complexes, i.e., a perfectly developed
system of thermal joints, which divide the rock mass into
hexagonal columns of longer axes aligned perpendicular
to the surfaces of prograding cooling. Depending on
local conditions and shapes of lava complexes, basaltoid
columns form vertical or subvertical barriers (“organs”)
or attain a fan-like pattern. Within volcanic necks, such
columns display sometimes a radial pattern centering in
the oval central zone, forming so called „basalt roses”,
also called „stone suns”. One of most beautiful examples
of such a basalt rose is exposed in the western wall of
the quarry, close to the hill’s summit. In 1959, the Wilcza
Góra nature reserve was established with a view to protect this unique rock form. The reserve covers an area of
1,9 ha and embraces the summit part of the hill together
with the basalt rose-bearing quarry wall. Unique rock and
stenothermic flora are also protected.
Basaltoids from Wilcza Góra are typified by a black
colour when fresh and dark-grey when weathered. Based
photo Danuta Ilcewicz-Stefaniuk
Fig. 4. Krajobraz Wilczej Góry
Fig. 4. Scenery of Wolf's Mountain
photo Danuta Ilcewicz-Stefaniuk
się ku powierzchni lawę bazanitową. Część ksenolitów
zbudowana jest ze skał najbliższego otoczenia, np. fragmentów permskich, triasowych i kredowych utworów
osadowych podłoża pokryw bazaltoidowych. Szczególną
rolę naukową i dydaktyczną pełnią jednak ksenolity będące
fragmentami górnego płaszcza ziemskiego. Występują
wśród nich perydotyty, zbudowane głównie z oliwinów
i piroksenów, oraz piroksenity zdominowane przez minerały z grupy piroksenów. Wyjątkowy charakter ksenolitom płaszcza występującym w bazanitach Wilczej Góry,
na tle innych wylewów bazaltoidowych Dolnego Śląska,
nadaje obecność minerałów z grupy amfiboli. Ksenolity
płaszcza, pojawiające się w skałach wylewających się na
powierzchnię, pełnią wyjątkową rolę naukową, pozwalając
na poznanie budowy geologicznej głęboko pogrążonych
kompleksów podskorupowych, a także danych do analizy
Fig. 5. Ksenolity w bazanitach
Fig. 5. Xenoliths in basanites
on microscopic studies of mineral composition, these
rocks can be assigned to basanites, i.e., rocks mcroscopically resembling basalts although depleted in silica (SiO2)
and feldspathoids. The presence of the latter classifies
these rocks as mafic ones. The Wilcza Góra basanites are
characterized by aphanitic or porphyry structure with small,
hardly macroscopically identifiable phenosrysts of olivines
and clinopyroxenes. The groundmass bears microscopically identifiable olivines, clinopyroxenes, calcium feldspars
(bytownite, labrador) and feldspathoids (nepheline). The
host rock includes numerous xenoliths, i.e., fragments
of older rocks caught by basanite lava migrating to the
surface. Some xenoliths are composed of rocks derived
from the nearest surroundings, for instance, fragments
of Permian, Triassic, and Cretaceous strata that underlay
basaltoid covers. Of particular scientific and educational
importance are, however, xenoliths derived from the upper
mantle. The latter include peridotites, mainly composed
of olivines and pyroxenes, and pyroxenites dominated by
minerals of the pyroxene group. The upper mantle xenoliths from Wilcza Góra basanites differ from other Lower
Silesian basaltoid rocks by the presence of amphiboles.
Mantle xenoliths within rocks exposed at the surface play
an unique scientific role, since they enable one to learn
geological structure of deep-seated subcrustal complexes
and to analyze geochemical and gedynamic processes
occurring in this zone.
The Wilcza Góra basanite cone is situated at the
eastern termination of the North-Sudetic Depression,
close to the Jerzmanowice thrust marking the northeastern boundary of a local tectonic unit, the Leszczyny
half-graben. Basalts are underlain by sedimentary rocks of
| 145
146 |
photo Danuta Ilcewicz-Stefaniuk
zachodzących poniżej skorupy
ziemskiej procesów geochemicznych i geodynamicznych.
Stożek bazanitowy Wilczej Góry położony jest
w obrębie wschodniego krańca niecki północnosudeckiej,
tuż przy nasunięciu Jerzmanic,
wyznaczającym północno-wschodnią granicę lokalnej
jednostki tektonicznej, tzw.
półrowu Leszczyny. W podłożu pokryw bazaltowych
występują osadowe utwory
kredy, triasu i permu tworzące, jak wspomniano powyżej,
ksenolity wśród macierzystych
kompleksów bazanitowych.
Fig. 6. Kontakt bazaltów z osadami nadkładu
Fig. 6. Contact of basalts with overburden sediments
W dolnej części wzgórza, na
kompleksach bazanitowych
zalegają młodsze osady głównie plejstoceńskie i być może Cretaceous, Triassic and Permian age, which build xenonieco starsze od nich, piaskowcowe osady młodszego liths within host basanite complexes. In the lower part of
trzeciorzędu. W odsłaniających się u stóp Wilczej Góry the hill, the basanite complexes are overlain by younger,
górnokredowych piaskowcach powstały pseudokrasowe mostly Pleistocene, sediments and slightly older Neogene
(sufozyjne) jaskinie będące urozmaiceniem najbliższego sandstones. Within Upper Cretaceous sandstones exposed
otoczenia rezerwatu. Aluwia wypełniające dolinę Kaczawy, at the foot of Wilcza Góra Mt., pseudokarst (suffosional)
opływającej wzgórze od zachodu, zawierają piaski złoto- caves were formed, which add to geomorphic differennośne będące przedmiotem eksploatacji od ponad tysiąca tiation of the reserve’s surroundings. Fluvial sediments
lat. Współcześnie odbywają się tutaj zawody w „płukaniu filling the Kaczawa River valley, by-passing the hill from
the west, include auriferous sands exploited for more than
złota”, które są lokalną atrakcją turystyczną.
Bazanity Wilczej Góry są jednym z wystąpień a millennium. At present, gold-rinsing contests organized
wulkanitów tworzących tzw. dolnośląską formację in this place provide a local tourist attraction.
bazaltoidową, ciągnącą się od Łużyc po wschodBasanites from Wilcza Góra represent one of occurnie Sudety. Dolnośląska formacja bazaltoidowa jest rences of volcanites composing the so-called Lower Silesian
wschodnią częścią środkowoeuropejskiej prowincji Basaltoid Formation, which extends from Lusatia up to the
wulkanicznej ciągnącej się od Francji, przez połu- Eastern Sudetes. This formation is the eastern continuation
dniowe Niemcy, Czechy do południowo-zachodniej of the Central European Volcanic Province extending from
Polski. Zjawiska wulkaniczne w obrębie tej prowincji France, via southern Germany and Bohemia, into southrozpoczęły się w okresie późnej kredy (80 mln lat western Poland. Volcanic activity in the province originated
temu). Genezę tego wulkanizmu wiąże się z systemem in the Late Cretaceous (80 millions of years ago) owing to
rowów tektonicznych tworzących się na przedpolu the formation of a system of tectonic grabens in front of
orogenu alpejskiego. Wulkanity kenozoiczne wystę- the Alpine orogen. Based on isotopic age determinations
pujące w zachodnich Czechach i na Dolnym Śląsku of Lower Silesian basaltoids, three volcanic cycles have
związane są z rowem tektonicznym Egeru, mającym been distinguished: the Oligocene (30-36 millions of years
charakter ryftu, określonego przez zespół uskoków ago), Late Oligocene – Early Miocene (26-18 Ma), and
o ogólnym kierunku SW-NE oraz z poprzecznymi do Late Miocene (5,3-3,8 Ma) one. The age of Wilcza Góra
tego rowu systemami uskoków związanych z górną basanites has been determined at ca. 20 millions of years
Łabą i górną Odrą. Na podstawie izotopowych badań ago; therefore, they are a product of the middle cycle of
wieku bazaltoidów występujących na obszarze Dolne- Cainozoic volcanism.
go Śląska wyróżnione zostały trzy cykle wulkaniczne
The Wilcza Góra reserve is placed on an exceptionw okresach 30-26 mln. lat temu (oligocen), 26-18 mln ally attractive route crossing the Kaczawa Foothills and
lat (późny oligocen – wczesny miocen) oraz 5,5-3,8 its volcanic landscape, the “Extinct Volcanoes Track”. It
mln lat (późny miocen). Wiek bazanitów Wilczej Góry is yellow-marked lowland-upland track, ca. 85 km long,
which starts from Legnickie Pole and leads through, i.e.,
określono na około 20 mln lat. Są one więc produktem środkowego cyklu wulkanizmu kenozoicznego.
Rezerwat Wilcza Góra leży na wyjątkowo atrakcyjnej
trasie przechodzącej przez Pogórze Kaczawskie i jego
wulkaniczny krajobraz - Szlak Wygasłych Wulkanów. Jest
to znakowany na żółto, nizinno-wyżynny szlak, o długości ok. 85 km, który rozpoczyna się w Legnickim Polu
i prowadzi m. in. przez rezerwaty „Wąwóz Myśliborski”,
„Czartowska Skała”, Grodziec, Ostrzyca Proboszczowska,
„Organy Wielisławskie” do „Wilczej Góry” i Złotoryi.
Rezerwat przyrody nieożywionej Wilcza Góra jest
obiektem o wysokiej wartości naukowej i dydaktycznej oraz
dobrej dostępności. Obserwować w nim można przekrój
komina wulkanicznego z unikatową „różą bazaltową”
oraz ksenolity pochodzące z górnego płaszcza ziemi i skał
otaczających. Wydarzenia sprzed kilkunastu milionów lat
wiernie dokumentują różne kompleksy skał odsłaniające
się na ścianach kamieniołomu. Stąd Wilcza Góra znajduje
się w programie większości geologicznych i geomorfologicznych praktyk studenckich odbywanych w Sudetach
przez studentów całej Polski.
the reserves of Wąwóz Myśliborski [Myślibórz Gorge],
Czartowska Skała [Devil’s Rock], Grodziec, Ostrzyca Proboszczowska and Organy Wielisławickie [Wielisławka
Organs], to Wilcza Góra and Złotoryja.
The Wilcza Góra reserve of inanimate nature represents an object of high scientific and educational values
and of good accessibility. It is possible to observe there
a section through a volcanic neck with unique “basalt
rose” as well as xenoliths derived from the upper mantle. Various rock complexes exposed in quarry walls
document events dating back to a dozen or so millions
of years ago. It is not surprising, therefore, that Wilcza
Góra is a must in the program of most geological and
geomorphological field courses organized for students
from all over Poland.
Autorzy | Authors: Michał Stefaniuk, Danuta Ilcewicz-Stefaniuk
Wybrane pozycje literatury | Random bibliography: 31, 88, 148, 224, 353
| 147