docGmina Krzywda - gmina którą warto poznać
download 
Reklamacja Transkrypt
Gmina Krzywda - gmina którą warto poznać
Gmina Krzywda gmina, którą warto zobaczyć, poznać, zamieszkać Herb Gminy Krzywda ELOHWZL]\WRZ\ GUXN GUXNL GUXNLILUPR ELOHWZL]\WRZ\ ELOHWZL]\WRZ\ :L]\WyZNDLPLHQQD]GRGDWNRZ\P]QDNLHP35=<.à$' :L]\WyZNDLPLHQQD]GRGDWNRZ\P]QDNLHP35=<.à$' :L]\WyZNDLPLHQQD]GRGDWNRZ\P]QDNLHP35=<.à$' (XURSHMVNL)XQGXV]5ROQ\QDU]HF] (XURSHMVNL)XQGXV]5ROQ\QDU]HF] (XURSHMVNL)XQGXV]5ROQ\QDU]HF] 5R]ZRMX2EV]DUyZ:LHMVNLFK 5R]ZRMX2EV]DUyZ:LHMVNLFK 5R]ZRMX2EV]DUyZ:LHMVNLFK LPLHQD]ZLVNR#SURZSO WHO .DWRZLFH LPLHQD]ZLVNR#SURZSO Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskiej. ,PLĊL1D]ZLVNR Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Działania 413 Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju dla małych ,PLĊL1D]ZLVNR EROG EROG VWDQRZLVNR :RMHZyG]WZRĝOąVNLH VWDQRZLVNR ,PLĊL1D]ZLVNR projektów:RMHZyG]WZRĝOąVNLH Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. XO1D]ZD EROG XO1D]ZD VWDQRZLVNR WHO :RMHZyG]WZRĝOąVNLH WHO Instytucja odpowiedzialna za treść: Gmina Krzywda. WHO WHO LPLHQD]ZLVNR#SURZSO .DWRZLFHXO1D]ZD LPLHQD]ZLVNR#SURZSO .DWRZLFH Instytucja Zarządzająca PROW 2007-2013 - ZZZPLQUROJRYSO Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. LPLHQD]ZLVNR#SURZSO ZZZPLQUROJRYSO WHO Gmina Krzywda Gmina, którą LPLHQD]ZLVNR#SURZSO warto zobaczyć, poznać, zamieszkać ZZZPLQUROJRYSO Szanowni Państwo! W imieniu władz samorządowych oraz mieszkańców pragnę serdecznie zaprosić Państwa do odkrywania uroków gminy Krzywda – miejsca urodzenia Henryka Sienkiewicza – miejsca, gdzie historia i tradycja łączą się z nowoczesnością. Z przyjemnością oddaję w Państwa ręce publikację, która ułatwi wędrówkę po gminie. Zamieszczone fotografie tylko w części oddają urok prezentowanych zabytków, krajobrazów i bogactwa przyrody. Liczne pomniki przyrody, lasy i czyste powietrze oraz wiele zabytków i ciekawych miejsc historycznych warte jest bliższego poznania. Gmina dysponuje także atrakcyjnymi terenami inwestycyjnymi, dającymi ogromne możliwości zagospodarowania. Serdecznie zapraszam do odwiedzenia naszej małej ojczyzny – gościnnej, przyjaznej i otwartej dla wszystkich, którzy chcieliby tu inwestować i mieszkać oraz tych, którzy mają ochotę ją poznać. Wszystkim, których będziemy mieli zaszczyt gościć w gminie Krzywda życzę miłego pobytu oraz wielu wspaniałych przeżyć i niezapomnianych doznań podczas jej zwiedzania. Wójt Gminy Krzywda Jerzy Kędra Gmina Krzywda Gmina, którą warto zobaczyć, poznać, zamieszkać 3 Herb Gminy Krzywda Herb Gminy Krzywda Przyroda przedstawia: w błękitnym polu srebrną (białą) podkowę z takimże krzyżem kawalerskim w niej, zaś na jej barku połowa takiego krzyża. Herb przedstawia szlachecki herb Krzywda, który nawiązuje do nazwy gminy. W podziale Polski na krainy przyrodniczo-leśne, lasy na terenie gminy Krzywda położone są w IV Krainie Mazowiecko-Podlaskiej. Na 16 093 ha powierzchni gminy Krzywda 3 668,2 ha zajmują lasy (lesistość 22,8%). Lasy rozmieszczone są nierównomiernie i wykazują charakterystyczną rejonizację. Na obszarze gminy dominuje typ siedliskowy boru śnieżnego, następnie w kolejności są: bór wilgotny i bór mieszany świeży. W lasach panuje sosna (92-95%), brzoza (2%), dąb (1,6%), olcha (1,2%); w lasach prywatnych: olcha (4,1 %), brzoza (3%). Na terenie gminy znajduje się obszar źródliskowy: rzeki Mała Bystrzyca, odprowadzającej swe wody na południowy wschód do dorzecza Tyśmienicy i rzeki Wilgi odprowadzającej swe wody na zachód do dorzecza Wisły oraz rzeki Okrzejki, która jest prawym dopływem Wisły. Na terenie gminy występują pomniki przyrody oraz stwierdzono występowanie gatunków objętych całkowitą ochroną. Do najczęściej występujących gatunków należą widłak goździsty i jałowcowaty oraz storczyk krwisty i szerokolistny. Obserwuje się również gatunki objęte częściową ochroną tj.: konwalia majowa i kruszyna pospolita, paprotka zwyczajna, grzybień biały, grążel żółty i mącznica lekarska. Na obszarze gminy można spotkać łosie, sarny, dziki, lisy, wiewiórki, kuny, zające szaraki, krety. Występują także różne gatunki ptaków, a wśród nich: błotniak łąkowy, zielonka, bąk, jastrząb, bocian biały, czajka, przepiórka, łabędź niemy, rybitwa czarna, dzięcioł czarny, kruk, cyranka, gil oraz wiele innych. Walory rekreacyjne gminy są wzmocnione istniejącymi zbiornikami retencyjnymi w Radoryżu Smolanym i w Okrzei oraz możliwościami tworzenia nowych zbiorników wodnych, jak np. zbiornik w Jasnoszu - na bazie istniejących cieków. Ogólna charakterystyka zasobów przyrodniczych wskazuje, że gminne walory ekologiczne są znaczne. Wynika to ze zróżnicowania biosfery, szczególnie zaś ze środowiska wodnego i litosferycznego. Na obecny stan przyrody znaczący wpływ ma ponadto wielowiekowe użytkowanie, zwłaszcza rolnicze, a więc stałe przystosowywanie biosfery do pełnienia funkcji gospodarczych. Położenie gminy Gmina Krzywda położona jest w północno-zachodniej części województwa lubelskiego, jest jedną z jedenastu gmin powiatu łukowskiego. Od północy gmina Krzywda graniczy z gminą Stanin, od wschodu z gminą Wojcieszków, od południowegowschodu z gminą Adamów, od południa z gminą Nowodwór, od południowego-zachodu z gminą Kłoczew, natomiast od zachodu z gminą Wola Mysłowska. Miejscowość gminna - Krzywda jest oddalona: km od Łukowa, •9025 km •51 km odod Lublina, Siedlec, • Rzeźba terenu gminy jest słabo urozmaicona, o wysokościach bezwzględnych wahających się od około 160 do 180 m n.p.m. Biorąc pod uwagę podział geofizyczny Polski, gmina Krzywda usytuowana jest na Wysoczyźnie Żelechowskiej, stanowiącej część Niziny Południowo - Podlaskiej. Region ten położony jest na terenie zlodowacenia środkowo-polskiego i obejmuje swym zasięgiem fragment wysoczyzny polodowcowej, rozciętej dolinami rzek: Bystrzyca i Wilga. Na terenie gminy znajduje się obszar źródliskowy rzeki Mała Bystrzyca, odprowadzającej swe wody na południowy-wschód do dorzecza Tyśmienicy oraz rzeki Wilgi odprowadzającej swe wody na zachód do dorzecza Wisły. Obecnie Gmina Krzywda zajmuje obszar 161 km2, zamieszkiwany przez 10 808 mieszkańców. W jej skład wchodzi 27 miejscowości, spośród których największymi są: Krzywda, Okrzeja, Huta Dąbrowa i Wola Okrzejska. Ważne znaczenie ma linia kolejowa dwutorowa zelektryfikowana nr 26: Łuków - Dęblin, przebiegająca na terenie gminy z dworcami kolejowymi w miejscowościach Krzywda oraz Okrzeja. Siedziba Gminy Krzywda mieści się w Krzywdzie przy ul. Żelechowskiej 24B. Obiekty zabytkowe i park krajobrazowy w Krzywdzie (siedziba: Urzędu •Dwór Gminy Krzywda). parafialny pw. św. Apostołów Piotra i Pawła •Kościół w Okrzei z dekoracją i ruchomościami. sakralny w Radoryżu Kościelnym: kościół paraf. pw. •Zespół MB Częstochowskiej, plebania, dzwonnica. dworski w Radoryżu Smolanym: dwór, rządcówka, •Zespół d. spichlerz, d. gorzelnia, d. budynki gospodarcze, park krajobrazowy. podworski w Radoryżu Smolanym. •Zespół podworski w Woli Okrzejskiej: oficyna I (pd.), część •Zespół piwniczna oficyny II (pn.), park. 4 Gmina Krzywda Gmina, którą warto zobaczyć, poznać, zamieszkać Gospodarka Rolnictwo Gmina Krzywda jest obszarem typowo rolniczym, na którym władze samorządowe dbają, aby stała się regionem pożądanym przez inwestorów. Ogólna liczba gospodarstw rolnych w gminie wynosi ok. 1750. Powierzchnia użytków rolnych na terenie gminy wynosi 11978 ha, o przeważającej części gleb kl. V i VI. Po wejściu do Unii Europejskiej intensywnie rozwija się rolnictwo - głównie produkcja mleczna, najbardziej widać to po ilości wybudowanych nowoczesnych obór dla krów mlecznych. Przemysł, handel, usługi W ostatnich latach zauważa się powolne ożywienie gospodarcze oraz rozwój drobnego przemysłu, rzemiosła i wytwórczości. Oprócz gospodarstw rolnych funkcjonuje tu kilka zakładów takich jak: powstała w 1824 roku Huta Szkła Gospodarczego „Dąbrowa” w Hucie Dąbrowie, Huta Szkła Jerzy Cegliński i Ryszard Przeworski w Krzywdzie, zakład dziewiarski „Wadima” w Krzywdzie, FUH Jerzego Gajownika, Zmechanizowane Roboty Ziemne i Eksploatacja Gmina Krzywda Gmina, którą warto zobaczyć, poznać, zamieszkać 5 Kruszywa w Krzywdzie oraz firma Jerzego Redzika w Hucie Dąbrowie. Na terenie gminy Krzywda zarejestrowanych jest 347 podmiotów, prowadzących działalność gospodarczą (stan na 30.09.2014 r.) Są to przede wszystkim małe i średnie, rodzinne firmy. Struktura działowa podmiotów gospodarczych wykazuje, iż najwięcej podmiotów działa w sekcji budowlanej oraz w transporcie i handlu. Drogi Gmina Krzywda posiada dobrze rozwiniętą sieć dróg, co pozwala na sprawny przejazd nawet pomiędzy najmniejszymi miejscowościami. Przez teren gminy przebiega 74 km dróg powiatowych i 117 km dróg gminnych. Wodociągi Na terenie gminy rozprowadzonych jest 158 km sieci wodociągowej, do której podłączonych jest 2649 gospodarstw. Gmina posiada 2 stacje uzdatniania wody. Stacja w Podosiu obejmuje swym zasięgiem wsie: Podosie, Gołe Łazy, Feliksin, Kasyldów, Teodorów, Laski, Huta Dąbrowa. Stacja w Krzywdzie obejmuje swym zasięgiem wsie: Krzywda, Okrzeja Wola Okrzejska, Huta Radoryska, Drożdżak, Budki, Cisownik, Fiukówka, Nowy Patok, Radoryż Kościelny, Radoryż Smolany, Kożuchówka, Ruda, Szczałb, Stary Patok, Wielgolas, Zimna Woda oraz Orle Gniazdo. Kanalizacja i oczyszczalnie ścieków Na terenie gminy Krzywda funkcjonują 3 oczyszczalnie ścieków w miejscowościach: Krzywda, Huta Dąbrowa i Okrzeja. Ponadto w Krzywdzie, Hucie Dąbrowie, Okrzei, Podosiu oraz częściowo w Woli Okrzejskiej przeprowadzona jest sieć kanalizacyjna o łącznej długości 27,26 km, do której podłączonych jest 744 gospodarstwa. Gospodarka odpadami Zbiórką odpadów zajmuje się firma zewnętrzna, wybierana w drodze przetargu, która przekazuje je m.in. do regionalnej instalacji przetwarzania odpadów komunalnych w Adamkach k. Radzynia Podlaskiego. Na terenie gminy organizowane są bezpłatne akcyjne zbiórki odpadów budowlanych, wielkogabarytowych, sprzętu elektronicznego i odpadów niebezpiecznych. Wśród mieszkańców wzrasta świadomość ekologiczna, o czym świadczy wysoki procent osób segregujących odpady. Gazociąg Na terenie gminy rozprowadzona jest sieć gazowa. Jej łączna długość wynosi 41,2 km. Gaz ziemny doprowadzany jest do 552 gospodarstw domowych, spośród których 195 gospodarstw gazem ziemnym ogrzewa także mieszkania. Łącznie z gazu korzysta 45% wszystkich mieszkańców gminy. Telekomunikacja Gminna sieć telefoniczna i internetowa obsługiwana jest głównie przez firmy: Orange TP S.A. oraz nowo przeprowadzoną linię światłowodową FEROMEDIA. Energetyka Przez Gminę Krzywda przebiega linia magistralna zasilania średniego napięcia SN- 30 kV, która wychodzi z GPZ Łuków i biegnie do RPZ w Krzywdzie. Ważniejsze inwestycje gminne Ostatnio zrealizowane i modernizacja sieci dróg gminnych, ulic, placów •Budowa i chodników świetlicy wiejskiej w Fiukówce, Kasyldowie i Zim•Budowa nej Wodzie, rozbudowa i modernizacja świetlic oraz strażnic OSP w pozostałych miejscowościach 6 Gmina Krzywda Gmina, którą warto zobaczyć, poznać, zamieszkać i zmiana sposobu użytkowania budynku •Przebudowa gminnego po byłym budynku biurowym GS dla potrzeb Centrum Kultury i Integracji Społecznej w Krzywdzie oczyszczalni ścieków w Krzywdzie, Hucie Dąbro•Budowa wie i Okrzei oraz częściowe skanalizowanie tych miejscowości i remont 3 ośrodków zdrowia w Krzywdzie, •Modernizacja Hucie Dąbrowie i Okrzei, Domu Ludowego w Okrzei •Budowa Punktów Przedszkolnych z pozyskanych środ•Utworzenie ków UE i modernizacja Ośrodków Sportu i Rekreacji w Hu•Budowa cie Dąbrowie, Krzywdzie i Okrzei boisk o nawierzchni syntetycznej i placów zabaw •Budowa przy szkołach urzędu i jednostek administracyjnych •Informatyzacja Szkoły w Anielinie na Środowiskowy Dom Sa•Adaptacja mopomocy i adaptacja spichlerza na świetlicę wiejską w Kożu•Remont chówce budynków OSP w Krzywdzie i Rado•Termomodernizacja ryżu Kościelnym. Planowane do realizacji dróg •Przebudowa Budowa i remont •Termomodernizacjachodników budynków użyteczności publicznej •Rozbudowa sieci kanalizacyjnej •Modernizacja oświetlenia ulicznego •Modernizacja stacji uzdatniania wody w Krzywdzie •Budowa boisk sportowych i placów zabaw •Budowa Centrum Kulturalno-Sportowego w Krzywdzie •Budowa Centrum Kultury z 2 oddziałami przedszkolnymi •w Hucie Dąbrowie budynku Urzędu Gminy •Modernizacja Rozbudowa infrastruktury turystycznej • Ochotnicza straż pożarna 100-letnia tradycja ruchu strażackiego na terenie gminy i powiatu łukowskiego kontynuowana jest przez 8 jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej, które wyposażone w specjalistyczne samochody gaśnicze, czuwają nad bezpieczeństwem mieszkańców gminy i okolic. Czynnie działające jednostki OSP na terenie gminy to: OSP Drożdżak, OSP Fiukówka, OSP Gołe Łazy, OSP Krzywda, OSP Okrzeja, OSP Podosie, OSP Radoryż Kościelny, OSP Wola Okrzejska. Oświata Na terenie gminy funkcjonuje jedno gimnazjum i sześć zespołów szkół oraz jedna szkoła ponadgimnazjalna - Zespół Szkół w Radoryżu Smolanym. Obiekty mogą poszczycić się bardzo dobrym zapleczem, a w Krzywdzie, Okrzei i Hucie Dąbrowie funkcjonują ośrodki sportu i rekreacji z pełnowymiarowymi boiskami do gier zespołowych oraz lekkoatletyki. Kultura Na terenie Gminy Krzywda życie kulturalne toczy się głównie wokół Bibliotek Publicznych, Gminnej w Krzywdzie i jej Filii w Hucie Dąbrowie i Okrzei. Biblioteki obsługują rocznie ok. 2000 czytelników oraz dużo więcej użytkowników, którzy korzystają z czasopism, bezpłatnych czytelni internetowych, usług xero, biorą udział w imprezach, konkursach i spotkaniach. W XXI wieku nasze biblioteki to nie tylko wypożyczalnie książek i czytelnie, ale również centra dbające o zapewnienie rozwoju kulturalnego mieszkańców w każdym wieku, dbając jednocześnie o różnorodność oferowanych usług min. w Filiach w Hucie Dąbrowie i Okrzei powstały Telecentra oferujące usługi typu xero, wydrukowanie dokumentów, pobranie druków, korzystanie z Internetu itp. Przy Gminnej Bibliotece Publicznej w Krzywdzie działa ognisko muzyczne gdzie można nauczyć się gry na gitarze lub keyboardzie pod okiem wykwalifikowanego opiekuna. Działa i również rozwija się Regionalny Zespół Ludowy „Wrzeciono” jego członkowie to dzieci w wieku od 4 lat i cały czas jest otwarty nabór. Tam również działa Lokalny Teatr Amatorski „To i Owo” aktorzy to mieszkańcy gminy w różnym wieku tutaj spotkania odbywają się w zależności od potrzeb środowiska. Prowadzony jest kurs tańca nowoczesnego, bezpłatna nauka języka angielskiego metodą on-linę FunEnglish dla dzieci pod okiem wykwalifikowanego nauczyciela języka angielskiego nauka odbywa się we wszystkich trzech bibliotekach. Biblioteki biorą udział w programie Funmedia organizują kursy języków angielskiego, niemieckiego i hiszpańskiego oraz nauki szybkiego zapamiętywania, pisania na klawiaturze dla młodzieży i dorosłych z możliwością nauki w domu. Gminna Biblioteka corocznie organizuje ferie zimowe dla dzieci i młodzieży, Gminny Dzień Kobiet, Dzień Seniora oraz Andrzejki dla dzieci. Organizowane są liczne konkursy oraz spotkania ze znanymi ludźmi, organizuje się kiermasze książek i wycieczki do teatrów, przyjmuje się również wycieczki ze szkół. Biblioteki biorą udział w akcjach ogólnopolskich tj. „Cała Polska Czyta Dzieciom”, „Narodowe czytanie”, „Tydzień Bibliotek”, „Program Rozwoju Bibliotek”, „Fundacja Orange”. Gminna biblioteka aplikuje o pozyskiwanie środków zewnętrznych z różnych źródeł min. Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Biblioteki Narodowej, Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce, Fundacji Orange, Microsoftu, LGD „Razem ku Lepszej Przyszłości”, LOTTO, PZU, Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego oraz Polsko- Amerykańskiej Fundacji Wolności. Sport Istnienie rozwiniętej infrastruktury sportowej w gminie Krzywda, jak również działalność klubów sportowych daje możliwość zorganizowania czasu wolnego lokalnej społeczności oraz wzbudzenie większego zainteresowania sportem. Gmina posiada 3 stadiony: w Hucie Dąbrowie, w Krzywdzie i w Okrzei z kompleksem boisk i zapleczem do uprawiania gier zespołowych i dyscyplin lekkoatletycznych. Działają tam kluby sportowe zrzeszające młodzież szkolną i pozaszkolną oraz dorosłych. Kluby sportowe: Uczniowski Ludowy Klub Sportowy przy Szkole Podstawowej w Radoryżu Smolanym. Klub Sportowy „HUTNIK” Huta Dąbrowa. Uczniowski Ludowy Klub Sportowy „KANGUR” przy Szkole Podstawowej w Okrzei. Ludowy Zespół Sportowy „OLIMPIA” Okrzeja. Ludowy Uczniowski Klub Sportowy „HUTNIK” w Hucie Dąbrowie. Uczniowski Ludowy Klub Sportowy „STRUŚ” przy Publicznym Gimnazjum nr 3 w Okrzei. Uczniowski Ludowy Klub Sportowy przy Szkole Podstawowej w Krzywdzie. Uczniowski Ludowy Klub Sportowy „RADORYŻ” przy Gimnazjum Nr 2 w Radoryżu Kościelnym. Ludowy Klub Sportowy „UNIA” Krzywda. • • • • • • • • • Chlubą gminy jest Wola Okrzejska - miejsce urodzenia Henryka Sienkiewicza, gdzie znajduje się Muzeum poświęcone pamięci tego wielkiego Polaka oraz Okrzeja, gdzie społeczeństwo w hołdzie dla noblisty usypało kopiec i ufundowało pomnik - popiersie Henryka Sienkiewicza. Fundatorem miejscowego kościoła parafialnego była natomiast babka Sienkiewicza - Teresa z Lelewelów Cieciszowska. Warto zobaczyć także zabytkowy kościół w Radoryżu Kościelnym, zabytkowe dworki wraz z parkami w Krzywdzie, Radoryżu Smolanym i Anielinie, malowniczy krajobraz dolinny rzek Mała Bystrzyca (w północnej części gminy) i Okrzejki (w południowej części) oraz Sanktuarium Pana Jezusa Ukrzyżowanego w Szczałbie wraz ze źródełkiem, z którego woda jest uważana za cudowną. Warto inwestować Korzystne warunki klimatyczne i glebowe oraz odpowiednie ukształtowanie powierzchni są czynnikami, które zachęcają do inwestowania w regionie. Władze gminy Krzywda od lat pracują nad tym by stworzyć jak najlepsze warunki zarówno dla mieszkańców, jak i przedsiębiorców. Dbają o to by gmina była atrakcyjna i przychylna inwestorom. Aby sprostać potrzebom rozwijającego się społeczeństwa gmina skutecznie pozyskuje fundusze krajowe i unijne na budowę oraz modernizację infrastruktury komunikacyjnej, technicznej, jak również społecznej. Dogodność połączeń komunikacyjnych zarówno kolejowych, jak i drogowych to również czynnik, który zachęca do inwestowania. Warto mieszkać Gmina Krzywda ma dużo atutów, które sprzyjają temu, aby było warto w niej zamieszkać. Swoim obecnym oraz przyszłym mieszkańcom może zaoferować m.in. malownicze położenie czy zdrowy mikroklimat. Znajdujące się tu lasy i parki zapewniają wysoki komfort życia i nieskrępowany kontakt z przyrodą. Innym ważnym atutem jest dogodność połączeń komunikacyjnych tak kolejowych, jak i drogowych. Kolejnym argumentem, który przemawia za tym, aby tu zamieszkać jest dobre zaplecze oświatowe, sportowe i kulturalne sprzyjające zarówno wychowywaniu dzieci, jak również rozwijaniu zainteresowań. Dzieci i młodzież mają możliwości wszechstronnego rozwoju i kreatywnego spędzania wolnego czasu. Czekają na nich przedszkola i szkoły z bogatą bazą i wyposażeniem oraz kompetentna kadra nauczycieli. Nie bez znaczenia jest także dostępność do zakładów opieki zdrowotnej, których na terenie gminy jest aż trzy. Samorząd gminny nie ustaje w staraniach by mieszkańcy dobrze czuli się w swoim lokalnym środowisku i utożsamiali się z nim. Aby ten cel osiągnąć, kreuje jej pozytywny wizerunek, dbając o estetykę, a przede wszystkim prowadząc inwestycje przyjazne społeczeństwu, mające na celu przede wszystkim dobro mieszkańców, podniesienie poziomu ich życia oraz uatrakcyjnienie form spędzania wolnego czasu. Baza sportowa Krzywdy, Huty Dąbrowy i Okrzei posiada zaplecze rekreacyjne dla mieszkańców miejscowości i gminy wykorzystywane również do organizacji imprez sportowych, kulturalnych i integracyjnych. Warto odwiedzać Gmina Krzywda posiada duży potencjał przyrodniczy, krajobrazowy i kulturowy, warunkujący rozwój różnych form turystyki. Na terenie gminy znajduje się wiele ciekawych miejsc, które warto zobaczyć i poznać ich historię. Gmina Krzywda Gmina, którą warto zobaczyć, poznać, zamieszkać 7 SoŁECTWO Budki SoŁECTWO CISOWNIK Historia HISTORIA Wspomnienie mieszkanki: „Ocalony” - jak mieszkańcy Budek uratowali od śmierci Żyda Grynblata. Pani Urszula Rodak z Budek w gminie Krzywda (powiat łukowski) podzieliła się z nami wspomnieniem rodzinnym dotyczącym pomocy Żydom w czasie II wojny światowej. Dotyczy ono ocalenia od śmierci członka rodziny Grynblatów. Niżej prezentujemy to wspomnienie, w formie, w jakiej opowiedziała je nam pani Urszula. „Trwa wojna. Życie na wsi jest ciężkie i niebezpieczne. Żydzi, którzy nie chcieli lub bali się zamieszkać w gettach uciekli i schronili się w lasach lub skrycie w domach. W okolicach Okrzei ciągnie się duży kompleks leśny. W tych lasach, blisko wsi Feliksin i Kokoszka, ukrywający się Żydzi wykopali ziemianki, była nawet studnia. Pomoc otrzymywali od miejscowej ludności za opłatą. Opłatą były kosztowności lub pomoc przy gospodarstwie. Wśród ukrywających się Żydów było wielu krawców, szewców, więc świadczyli takie usługi. Ludzie pomagali Żydom także bezinteresownie, po prostu po starej znajomości. Ukrywały się całe rodziny. Najbardziej zapamiętałam z opowiadanych wieczorami wspomnień rodzinę Grynblatów. Po pomoc do wsi Budki przychodzili dwaj bracia: Srul i Jankiel Grynblat oraz ich siostra albo bardzo bliska kuzynka Ruhla. Prosili o jedzenie, o ubranie, a Ruhla często nocowała w oborze u dziadków z racji wątłego zdrowia. Nie wiem, w którym roku, ale było to przed świętami Bożego Narodzenia wieczorem. Po pomoc przyszedł Srul Grynblat. W lesie obok wsi zostawił swojego 16-letniego syna. We wsi Srul został złapany przez złych ludzi i odstawiony do sołtysa. Sołtys Andrzej Filipek nakazał odstawić go do miejscowego aresztu w Radoryżu Smolanym. Zlecił odstawienie go mojemu dziadkowi Janowi Osialowi i Wacławowi Stonio. Oni dwaj znali Srula sprzed wojny, cały czas mu pomagali, byli jak kumple. Mieli im towarzyszyć Józef Bernaciak i Józef Lona. Pojmany Srul Grynblat ze związanymi, wykręconymi do tyłu rękami, szedł prosząc o litość i przeraźliwie rozpaczał, że już nigdy nie ujrzy syna. Mówił „Wacki, Jaśki, gdzie wy mnie prowadzicie?” Mężczyźni nakazali mu być cicho. Zapytali czy ma złoto. Potwierdził, że ma. Zaprowadzili go do aresztu, gdzie trzymano pojmanych Żydów, do Radoryża Smolanega. Sprawował nad nimi pieczę pan Warpas, który był spokrewniony z moją bab- Według dawnych źródeł wieś Cisownik znajdowała się w powiecie łukowskim, gminie Radoryż nad rzeką Bystrzyca. Należała do parafii Okrzeja. W roku 1827 wieś liczyła 15 domówi i 101 mieszkańców, a w roku 1880 - 16 domów i 162 mieszkańców. Zajmowała obszar 439 mórg (~245 ha). Nazwa pochodzi od roślinności, jaka pokrywała tę część gminy. TERAŹNIEJSZOŚĆ Cisownik wieś położona w środkowej części gminy Krzywda. Jest to niewielka miejscowość o powierzchni 728 ha licząca 380 mieszkańców, oddalona ok. 7 km od siedziby gminy. Mieszkańcy zajmują się głównie rolnictwem, ogrodnictwem. cią Stanisławą Osial. Dziadek powiedział do Warpasa, że to bardzo znany Żyd i trzeba „coś zrobić”. Wówczas pan Warpas wypisał im pokwitowanie, że odstawili pojmanego Żyda. Nakazał Srulowi, żeby na chwilę chciał wyjść do ubikacji, bo jak przyjadą Niemcy, to nie będzie dla niego ratunku. Srul tak uczynił. Dał komendantowi złoto, a sam uciekł przez łąki w kierunku Budek. Gdy był już daleko, Warpas podniósł alarm, że uciekł mu Żyd i zaczął strzelać. Mój dziadek Jan Osial i Wacław Stonio poczekali na łąkach na Srula, przyszli razem do Budek, zaopatrzyli go w żywność i odwieźli do ziemianek. Wcześniej odnaleźli w lesie jego syna. Po wojnie za pojmanych i odprowadzanych na śmierć Żydów czekał proces sądowy. Jan Osial i Wacław Stonio również stanęli przed sądem. Dziadek odprowadzał jednego Żyda, którego uratowano, co potwierdzili w zeznaniach świadkowie. Wacław Stonio i Józef Osial odprowadzali też innych, którzy zginęli na Majdanku. Obydwaj zostali aresztowani i osadze- ni w więzieniu w Białej Podlaskiej. Jedzenie było tam marne i co niedziela żony dostarczały im w czasie widzeń żywność. I wówczas trzeba było szukać ratunku. Próbować wydostać ich z więzienia. Dziadek Jan Osial i brat żony Wacława Stonio, p. Michałek pojechali do Łodzi, gdzie rodzina Grynblatów zamieszkała po wojnie. Zostali bardzo dobrze przyjęci, jak najbliżsi krewni. Brat uratowanego Żyda Jankiel Grynblat napisał w potwierdzonym notarialnie dokumencie, że ich rodzinie okazywano pomoc i dzięki temu przeżyli. Dokument ten sprawił, że brat dziadka Józef Osial i Wacław Stonio wyszli z więzienia. Jankiel Grynblat opisał swoje losy w czasie okupacji w formie pamiętników, które znajdują się w archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego”. Artykuł pochodzi z tygodnika: Wspólnota Łukowska. TERAŹNIEJSZOŚĆ Budki to niewielka malownicza miejscowość o powierzchni 448 ha licząca 166 mieszkańców położona między miejscowościami Cisownik i Hutą Radoryską. Wieś typowo rolnicza. Przyciąga pięknym otoczeniem i niezwykłym klimatem a przede wszystkim wszechobecną przyrodą i przestrzeniami. 8 SoŁECTWO Budki Od roku 2011 we wsi prężnie działa Koło Gospodyń Wiejskich. Aktualnie do koła gospodyń należy osiem kobiet. W ciągu tych kilku lat działalności członkinie koła korzystały z kursów: pieczenia i gotowania, robótek ręcznych. Pielęgnują polską tradycję i wywierają duży wpływ na rozwój wsi, gminy. Panie z Koła Gospodyń Wiejskich biorą czynny udział w organizacji m.in. Finału WOŚP, Dożynek, Dni Gminy. Organizują zabawy sylwestrowe, karnawałowe, andrzejki, spotkania opłatkowe, choinki dla dzieci, Dzień Dziecka. Jedną z najbardziej popularnych form aktywności KGW w Cisowniku jest udział w licznych konkursach: „Najpiękniejszy wieniec dożynkowy”, „Tradycyjny chleb”, „Dziedzictwo Kulturowe”. W 2011 roku wieniec dożynkowy wykonany przez panie z Koła Gospodyń Wiejskich zajął II miejsce, w 2012 roku III miejsce, gospodynie zajęły również III miejsce w konkursie „Tradycyjny Chleb”. Członkinie koła serdecznie zapraszają w swoje szeregi wszystkie osoby chętne do współpracy. Przy świetlicy znajduje się boisko wielofunkcyjne, które służy mieszkańcom do aktywnego wypoczynku. SoŁECTWO CISOWNIK 9 SoŁECTWO DROŻDŻAK HISTORIA Wieś w gminie Krzywda, woj. lubelskie. Jedne z pierwszych wzmianek dotyczących tej miejscowości pochodzą z roku 1529 r. Wieś kilkakrotnie zmieniała nazwę (Wola Radoryż, Wola Radorziska, Wolia Radorziska).W XIX w. była to Wólka Radorziska, jednocześnie w gm. Radoryż, w roku 1877 odnotowano osiedle Drozdak. Zapisy te zdają się wskazywać, iż obok istniejącej poprzednio wsi Wola Radoryska powstało nowe osiedle. W ciągu następnych dziesięcioleci zlały się one w jedną osadę. Potwierdza to zapis z 1921 r., gdzie widnieje jedna wieś z 49 domami i 361 mieszkańcami zapisana, jako Wólka Radoryska (Drozdak). W spisach z 1960 i 1964 r. zapisano już tylko Drozdak. Tak, więc cała osada przejęła nazwę osiedla powstałego w drugiej połowie XIX w. Nazwę jej obecnie pisze się Drożdżak. Drożdżak, jako wioska przynależał administracyjnie do parafii w Okrzei. Nawet po wybudowaniu Kościoła i utworzeniu parafii w Radoryżu Kościelnym sytuacja ta nie uległa zmianie. Przyczyną tego stanu była ówczesna sytuacja infrastruktury okolic Drożdżaka. Wieś ta ze względu na swoje położenie była wioską „zamkniętą” tzn. jej mieszkańcy mieli ograniczony dostęp do miejscowości Radoryż Kościelny, Radoryż Smolany i innych znajdujących się po przeciwnej stronie naturalnej przeszkody - rzeki. Należy w tym miejscu wspomnieć, że nie istniała jeszcze droga prowadząca bezpośrednio z Drożdżaka do Radoryża, a co za tym idzie nie było możliwości przekroczenia rzeki. Jedynymi traktami wiodącymi z Drożdżaka do Radoryża były nieutwardzone szlaki prowadzące przez Krzywdę (obok młyna), lub przez Radoryż Smolany, jednak pomimo istnienia tych dróg ze względu na ich słabą jakość (drogi te były bardzo błotniste, nieutwardzone), ludność Drożdżaka nie uczęszczałaby nimi do kościoła w Radoryżu. nowisko, w którym nie zgadzał się na „odłączenie” Drożdżaka. To niezdecydowanie i brak konsekwencji doprowadziły do tego, że inicjatywa upadła i sytuacja w dalszym ciągu się nie zmieniła. Po „odejściu” z parafii Okrzeja ks. Ceptowskiego (ok. 1960 r.), ponownie zaczęto poważnie zastanawiać się nad tą kwestią. Będąc bogatszymi o doświadczenia poprzednich lat mieszkańcy Drożdżaka pouczeni przez proboszcza w Radoryżu postanowili wrócić do sprawy ostatecznie już z innym nastawieniem. TERAŹNIEJSZOŚĆ Przełomowym momentem inicjującym dalszy bieg wydarzeń było wybudowanie drogi biegnącej z Drożdżaka bezpośrednio do Radoryża Kościelnego. Po uprzednim wykupieniu przez gminę gruntu od jednego z rolników w miejscu tym, nakładem sił mieszkańców wioski, wybudowano wspomniany szlak oraz most. Cała ta inicjatywa miała miejsce ok. 1952 r. Widząc zaistniałą sytuację kilku mieszkańców Drożdżaka zaczęło czynić starania o administracyjne przyporządkowanie tej wioski do Parafii Radoryż Kościelny. Pierwsze realne starania o to rozpoczęły się w 1956 r., zapoczątkowano je zbieraniem wśród mieszkańców podpisów pod swego rodzaju „wnioskiem o przeniesienie” Drożdżaka z parafii Okrzeja do parafii Radoryż Kościelny. Ciągle jednak cała ta sprawa budziła wiele niepokojów wśród samych zainteresowanych. Z jednej strony mieszkańcy Drożdżaka chcieli wciągnięcia ich w administracyjne granice parafii Radoryż, z drugiej jednak bali się reakcji ówczesnego proboszcza z Okrzei ks. Ceptowskiego, tym bardziej, że powszechnie znane było jego sta- 10 SoŁECTWO DROŻDŻAK Ponownie rozpoczęto zbieranie podpisów pod „wnioskiem" o przyłączenie do parafii Radoryż, jednak teraz zwrócono się z tym już bezpośrednio do Kurii Biskupiej w Siedlcach bez zawiadamiania miejscowych proboszczów. Istotnym zastrzeżeniem, jakie pozwolili sobie umieścić w tym piśmie mieszkańcy Drożdżaka było to, że w przypadku pozytywnego rozpatrzenia ich prośby przez Kurię, chcieliby pozostawić sobie możliwość pochówku swoich bliskich na cmentarzu parafialnym w Okrzei. Miałoby to dotyczyć wszystkich mieszkańców Drożdżaka i ich rodzin, którzy za życia sobie tego zażyczyli i nie mogłoby być to w jakikolwiek sposób ograniczone przez ówczesnego i kolejnych księży proboszczów parafii Okrzeja. Jak się później okazało prośba ta została uwzględniona. 1 lipca 1964 roku Drożdżak został dołączony do parafii Radoryż Kościelny. Drożdżak to niewielkie sołectwo o powierzchni 524 ha liczące 378 mieszkańców, oddalone ok. 2 km od Krzywda. Od kilku lat obserwuje się wzrost liczby mieszkańców. Społeczność Drożdżaka to w większości osoby aktywne zawodowo, zatrudnione w pobliskich zakładach pracy lub prowadzące własną działalność gospodarczą, tylko niewielka część zajmuje się rolnictwem czy ogrodnictwem. We wsi od 2011 roku z inicjatywy mieszkanek miejscowości prężnie działa Koło Gospodyń Wiejskich, które mając masę świetnych pomysłów postanowiły zrobić coś dla lokalnej społeczności. Do realizacji tych działań gmina udostępniła miejscową świetlicę wiejską. Panie z KGW czynnie udzielają się w organizacji imprez (tj. Andrzejki, Walentynki, Tłusty Czwartek, Wigilia itp.), zabawy sylwestrowe, chrzciny, przyjęcia komunijne, warsztaty rękodzielnicze dla dzieci i młodzieży, imprezy integracyjne. W sołectwie funkcjonuje również Ochotnicza Straż Pożarna, która obecnie składa się z 49 członków. Oficjalne rozpoczęcie działalności nowej jednostki miało miejsce 1 stycznia 1970 roku. Wtedy właśnie Komenda Powiatowa Straży Pożarnych w Łukowie przekazała nowo powstałej jednostce motopompę M-400, węże, gongi alarmowe, bosaki, toporki i ręczną syrenę. Tego samego roku, poza udziałem w akcjach, strażacy pracowali przy budowie domu strażaka w Krzywdzie. W 2000 roku strażacy zapoczątkowali działalność edukacyjną wśród najmłodszych. Z prelekcjami i profilaktycznymi pokazami odwiedzili już wiele szkół, m.in. w Krzywdzie, Anielinie, Hucie Radoryskiej, Hucie Dąbrowie, Radoryżu Smolanym, Woli Okrzejskiej. Drużyny z Drożdżaka z powodzeniem startują w zawodach sportowo pożarniczych. Najlepsze lokaty zajmowane na szczeblu powiatu to II miejsce (1993,1995 i 2000) oraz III pozycja (1992, 1994, 1996 i 2002). W Lany Poniedziałek ochotnicy w roli kwestujących wychodzą na ulice Drożdżaka i Huty Radoryskiej. Od lutego 2008 roku, jako pierwsza na terenie gminy Krzywda, przy jednostce funkcjonuje 8-osobowa Młodzieżowa Drużyna Pożarnicza. Strażacy wielokrotnie wyjeżdżali do akcji na terenie Drożdżaka i okolicznych miejscowości. Przy pomocy władz gminy wyremontowali świetlicę, ciągle poprawia się też wyposażenie w niezbędny sprzęt. Druhowie obejmują swoim działaniem również sąsiednią Hutę Radoryską, w której prowadzą akcje profilaktyczne i edukacyjne. SoŁECTWO DROŻDŻAK 11 SoŁECTWO Feliksin SoŁECTWO Fiukówka HISTORIA HISTORIA Mała wieś, która jak wynika z danych źródłowych z roku 1882 należała do gminy Jarczew i liczyła 19 osad zajmująca obszar 321 mórg (~179 ha). Feliksin w czasie II wojny światowej był świadkiem dwóch tragicznych wydarzeń, kiedy to jesienią 1943 roku hitlerowcy zamordowali tu 9 Żydów ukrywających się w ziemiance w pobliskim lesie oraz kobietę, która im pomagała Stefanię Ponikowską. W roku 2011 odsłonięto kamień Pamięci nad ich grobem. Druga tragedia miała miejsce 15 marca 1944 roku wtedy to hitlerowcy rozstrzelali 11 osób w tym kobietę i dziecko. Groby zamordowanych znajdują się na cmentarzu w Okrzei. Na rozstaju dróg stoi kapliczka, przy której umieszczono kamień z wyrytymi imionami i nazwiskami pomordowanych. Fiukówka po raz pierwszy w dokumentach wymieniona została w 1552 r. pod nazwą Wola Finkowa. Prawdopodobnie powstała ona między rokiem 1531, a 1552, założona przez możną rodzinę Gojskich, która na tym terenie miała liczne wsie z Radoryżem Magna włącznie. Gojscy przyczynili się do rozwoju sieci osadniczej na Ziemi Łukowskiej na przełomie XVI i XVII w. Od 1588 r. Fiukówka stała się własnością Jana Czyszkowskiego, przybyłego na Ziemię Łukowską w połowie XVI w. z niedalekiej Ziemi Liwskiej. Był on również organizatorem nowej parafii w Radoryżu Kościelnym. Od drugiej połowy XVIII wieku mieszkał tam Wojciech Borkowski, natomiast w październiku 1801 r. część tych dóbr kupili Maciej i Wiktoria z Borkowskich małżonkowie Świderscy, co zostało odnotowane w Aktach Ziemskich Łukowskich oraz w księdze wieczystej majątku Fiukówka. Kolejną część dóbr Wiktoria z Borkowskich Świderska odziedziczyła testamentem po zmarłym ojcu Wojciechu w styczniu 1809 r. W 1827 r. Fiukówka liczyła tylko 18 domów i 137 mieszkańców. W spadku po rodzicach Macieju i Wiktorii małżonkach Świderskich majątek odziedziczyły zamężne córki: Małgorzata Szczygielska, Katarzyna Szczygielska, Ewa Goławska, TERAŹNIEJSZOŚĆ Feliksin to wieś obwarowana licznymi polami, łąkami i lasami. To niewielkie sołectwo o powierzchni 471 ha, które zamieszkuje 172 mieszkańców. Pomimo tego, że jest to niewielka miejscowość, znajduje się w niej sklep spożywczy, zaopatrujący mieszkańców w produkty żywnościowe. Mieszkańcy wkrótce będą mogli spotykać się w przytulnej, wyremontowanej, wyposażonej w niezbędny sprzęt świetlicy wiejskiej, którą będą mieć całkowicie do dyspozycji. 12 SoŁECTWO Feliksin Krystyna Goławska oraz Łucja Jezierska. Posiadały one prócz wsi Fiukówka także dobra ziemskie w innych miejscowościach Ziemi Łukowskiej. Żadna z córek Świderskich nie chciała pozostać na odziedziczonych dobrach, więc majątek ten postanowiły wydzierżawić, a następnie sprzedać Stanisławowi Szulcowi, który ziemie te nabył w marcu 1851 r. za ustaloną cenę 3,5 tys. złotych polskich. Co stanowiło równowartość 525 rubli w srebrze. Po tym zakupie prawie cały folwark Fiukówka należał do Stanisława Szulca. W owym czasie miał on 1314 mórg(735ha), w tym grunty orne i ogrody – 348(194ha), łąki- 55(30ha), pastwiska – 133(74ha), lasy – 498(278ha), zarośla 111 mórg(62ha). W skład folwarku wchodziło 16 budynków drewnianych, łąki obfitowały w bogate złoża torfu, a cechą charakterystyczną było to, że duży obszar zajmowały zarośla oraz nieużytki. Stanisław Szulc nie był jednak zapalonym rolnikiem. Rozległe swe dobra systematycznie dzierżawił. W 1864 r. Aleksander ll, car Rosji wydał ukaz znoszący pańszczyznę chłopów, a tym samym i ich poddaństwo. Duże połacie zie- mi przeszły w posiadanie uwłaszczonych włościan. Właściciele folwarków znaleźli się w bardzo trudnej sytuacji finansowej, gdyż do wszystkich prac w gospodarstwie musieli korzystać z najemnej siły roboczej. Nie mając własnych środków finansowych musieli brać kredyty u osób prywatnych lub w Towarzystwie Kredytowym Ziemskim. Za pożyczki i kredyty musieli płacić dość wysokie odsetki zwłaszcza od rat niespłacanych systematycznie. Ta sytuacja zmuszała ich do sprzedaży części lub całych ich majątków ziemskich. Majątek Fiukówka został formalnie oddzielony od Krzywdy w dniu 1 września 1873 r. W dokumentach archiwalnych jest wzmianka, że SzulcowieHolniccy opuścili dobra Fiukówka w latach 80. XIX w., poprzestając na dobrach Krzywda. W czasie trwania I wojny światowej staraniem mieszkańców wsi zorganizowana została szkoła powszechna, która prowadzona była w domu prywatnym. Natomiast po wojnie 1 lutego 1925 r., utworzono Stowarzyszenie Mleczarskie, które w czasie rejestracji liczyło 24 członków. Jego celem było prowadzenie skupu śmietany, oddzielanie jej od mleka i przetwarzanie na produkty mleczne, jak również rozpowszechnianie hodowli bydła rasy czarno białej holenderskiej o dużej wydajności mleka rocznie. W 1924 roku powstała bardzo pożyteczna dla mieszkańców organizacja, a mianowicie Ochotnicza Straż Ogniowa, obecnie nazywana Ochotniczą Strażą Pożarną. Zarejestrowana przez Wojewodę Lubelskiego w dniu 5 maja 1925 roku. W chwili rejestracji w Lublinie liczyła 37 członków. Prawdopodobnie we wsi przed wybuchem II wojny światowej powstały też inne organizacje takie jak: Kółko Rolnicze, Koło Gospodyń Wiejskich, Koło Młodzieży Wiejskiej „SIEW”, Koło Związku Strzeleckiego. SoŁECTWO Fiukówka 13 Staraniem mieszkańców wsi 22 września 1935 roku nastąpiło uroczyste poświęcenie fundamentów pod budowę szkoły. Trudny okres hitlerowskiej okupacji miał swoje odbicie w organizowanym w tym rejonie zbrojnym i cywilnym ruchu oporu. Do zbrojnego należy zaliczyć działalność militarną silnej Armii Ludowej, której dowódcą w okolicach Fiukówki był major Armii Radzieckiej Aleksiejewicz Serafin. Zakrojoną na dużą skalę działalność podziemną prowadziła Armia Krajowa. W pewnym okresie obie te organizacje partyzanckie podpisały porozumienie o wzajemnej pomocy i współpracy. Ugrupowania te prowadziły działalność partyzancką i sabotażową na tyłach wroga, wykonując wiele akcji m.in. na pociągi linii Łuków-Dęblin, urzędy gmin, niszcząc w nich dokumenty związane z kontyngentami nałożonymi przez wroga, podatki, plany wywozu młodzieży do prac przymusowych na terenie Rzeszy Niemieckiej, rejestry podatkowe, księgi meldunkowe i inne. Natomiast głównym odcinkiem cywilnego ruchu oporu było prowadzenie przez miejscowych nauczycieli tajnego, zorganizowanego nauczania, najpierw na poziomie szkoły powszechnej, a w ostatnim roku okupacji również na poziomie szkoły średniej. Po II wojnie światowej staraniem radnych gminy Radoryż wywodzących się z Fiukówki i wsi sąsiednich, w 1955 r. Wojewódzka Rada Narodowa powołała w tej wsi Gromadę, której organem nadawczym było Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej z jej przewodniczącym na czele. W skład Gromady Fiukówki weszły wsie Kasyldów, Laski, Patok Nowy, Patok Stary i Wielgolas. Jednak na fali likwidacji słabo działających ekonomicznie i kadrowo Gromad w latach 60tych XX wieku uległa też likwidacji Gromada Fiukówka. SoŁECTWO Gołe Łazy HISTORIA TERAŹNIEJSZOŚĆ Gołe Łazy to stara wieś, którą wspomina się w tekstach źródłowych w XVI wieku. Według Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z końca XIX wieku pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1508 roku. Była to wówczas wieś należąca do Benedykta Jarczowskiego, który posiadał również Jarczow, Rudzicze. W 1827 roku w Gołych Łazach znajdowało się 16 domów zamieszkiwanych przez 100 mieszkańców. W 1881 r. wieś Gołe Łazy liczyła 32 domy, które zamieszkiwało 279 mieszkańców na obszarze 419 mórg (234 ha). Wieś wchodziła wówczas w skład gminy Jarczew i należała do parafii rzymskokatolickiej w Wilczyskach. Historia OSP w Gołych Łazach sięga jeszcze okresu międzywojennego, a dokładnie 1925 roku. W strażackich kronikach wspomina się o bardzo wielu akcjach w całym regionie, w jakich brali udział Gołe Łazy niewielka miejscowość o powierzchni 493 ha licząca 220 mieszkańców. Jest wsią typowo rolniczą tylko niewielka część mieszkańców znajduje zatrudnienie poza rolnictwem, lub prowadzi działalność gospodarczą. W Gołych Łazach znajdują się dobrze prosperujące nowoczesne gospodarstwa rolne, o bardzo dobrze rozwiniętej hodowli bydła mlecznego, produkujące mleko najwyższej jakości. Prężnie działające organizacje takie jak Koło Gospodyń Wiejskich oraz Ochotnicza Straż Pożarna integrują społeczność lokalną. Obecnie w Kole Gospodyń Wiejskich Gołe Łazy jest dziesięć członkiń. Spotykają się w przytulnej, niedawno wyremontowanej, wyposażonej w niezbędny sprzęt świetlicy wiejskiej. produkują ser i masło wiejskie, jako lokalny produkt. Na uwagę zasługuje Koło Gospodyń Wiejskich, którego początki datują się na okres międzywojenny. Wznowienie działalności Koła nastąpiło 28 czerwca 2009 r. KGW w Fiukówce corocznie bierze czynny udział w organizacji m.in. Finału WOŚP, Dni Gminy czy Dożynek. Wieńce przygotowane przez Panie z Fiukówki zawsze plasują się na czołowych miejscach. Są również bardzo dumne z I miejsca w konkursie na najlepszy tradycyjny chleb. TERAŹNIEJSZOŚĆ Fiukówka położona jest w północnej części gminy Krzywda. Powierzchnia miejscowości wynosi 1015 ha, którą zamieszkuje 410 osób. Najpopularniejszymi gatunkami drzew występującymi są: sosny, świerki, jodły, modrzewie, graby, dęby i inne. W przeszłości obszary leśne zajmowały większą powierzchnię. Na terenie miejscowości funkcjonuje Zespół Szkół w skład którego wchodzi: szkoła podstawowa i przedszkole publiczne. Przy szkole wybudowano boisko o nawierzchni ze sztucznej trawy oraz plac zabaw dla najmłodszych. Na terenie miejscowości prowadzą swoją działalność drobni przedsiębiorcy oraz rolnicy. Urodzajność okolicznych ziem oraz położenie miejscowości wśród dużej ilości łąk sprzyja specjalizacji rolników w hodowli bydła i produkcji mleka, z którego gospodarze 14 SoŁECTWO Fiukówka Członkinie KGW są otwarte na współpracę i realizację projektów, szkoleń, warsztatów czy spotkań aktywizujących lokalną społeczność. Zajmują się również promocją lokalnych produktów. Na terenie miejscowości funkcjonuje również od 1924 r. jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej, w której szeregach zrzeszeni są mieszkańcy miejscowości. W swojej historii posiada wiele ważnych dat, które upamiętniają jej działalność i to nie tylko w akcjach ratowniczych, ale także w służących całej lokalnej społeczności pracach porządkowo - remontowych. Aby utrzymać sprawność bojową jednostka bierze udział w zawodach sportowo - pożarniczych organizowanych na szczeblu gminnym i powiatowym. Niezwykle istotną sprawą jest szkolenie młodych kadr. Tu też jednostka ma swoje wielkie tradycje. Już w 1973 roku powołano drużynę żeńską, a dwa lata później, w roku 1975, drużynę młodzieżową. Jednostka brała udział w wielu dużych akcjach pożarniczych w miejscowościach: Podosie, Drożdżak Celiny, Szczałb, Las Gułowski, Las Kujawski. Ratowała również dobytek własnych druhów w czasie plagi pożarów, jaka dotknęła mieszkańców Fiukówki jesienią 2005 roku. Duża mobilizacja członków OSP i mieszkańców wsi pozwoliła pogorzelcom odbudować zniszczone budynki w przeciągu zaledwie dwóch miesięcy. W dniu 01.06.2014 r. jednostka obchodziła 90-lecie istnienia, druhowie aktywnie włączyli się w organizację uroczystości połączonej z Gminnym Dniem Strażaka i otwarciem świetlicy wiejskiej, która stała się miejscem promocji lokalnych produktów. miejscowi strażacy. Do najważniejszych z nich zaliczyć należy: pożar 30 budynków w miejscowości Sokola (gm. Kłoczew) w 1961 roku, pożar 113 budynków w Kawęczynie w 1967 roku, pożar we wsi Szaniawy-Poniaty (36 budynków) w 1967 roku, pożar w miejscowości Lipiny w 1974, gdzie ogień objął 11 budynków. Tyleż samo gospodarstw paliło się w 1977 roku w Jarczewie. Pożoga nie ominęła również i samej wsi Gołe Łazy, gdzie w 1971 roku paliło się 9 zabudowań. Za swą mężną postawę w wielu akcjach ratowniczych w 1975 roku drużynie ochotników został nadany sztandar, który został ufundowany przez mieszkańców. SoŁECTWO Gołe Łazy 15 SoŁECTWO Huta Dąbrowa HISTORIA Nazwa miejscowości została nadana od huty szkła, zaś drugi człon nazwy „Dąbrowa”, pochodzi prawdopodobnie od lasów dębowych, które tu niegdyś dominowały. Miejscowi często zamiast pełnej nazwy używają jedynie pierwszego członu „Huta”, a czasem także nazwy „Huta Szklana”. Charakterystycznym obiektem w miejscowości jest huta szkła. Huta powstała w 1824 roku i działa po dziś dzień. Pierwszy właściciel zakupił kilkadziesiąt hektarów lasów dębowych od dziedzica majątku Radoryż Smolany. tego huta posiadała własny tartak, dużo ziemi, którą przydzielano robotnikom, własną cegielnię i wytwórnię pustaków. Był też sklep spożywczy, rzeźnia i masarnia. Pracownicy huty mieszkali w budynkach wielorodzinnych; przy każdym domu znajdował się ogródek warzywny i kwiatowy. Huta była jedną z najlepszych w kraju pod względem wyrobów i urządzeń produkcyjnych. Pobudowano własną elektrownię, która zaopatrywała hutę i osiedle robotnicze w energię elektryczną. Władze huty wybudowały dwunastokilometrową ko- Obecnie huta szkła, podobnie jak przez ostatnie 180 lat, jest najważniejszym obiektem nie tylko w samej Hucie Dąbrowie, ale i w całej okolicy. Wyroby zakładu znalazły uznanie w Niemczech, Holandii, Wielkiej Brytanii, USA i Kanadzie. W 1931 roku powstała parafia pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego. Pierwotny kościół był drewniany. Obecny kościół murowany, został wybudowany w latach 1981-1985 staraniem ks. Stanisława Wojewódzkiego. Stary drewniany kościół został przekazany parafii w Hordzieżce. Miejscowości należące do parafii to: Huta Dąbrowa, Gołe Łazy, Koryczany, Nowy Świat, Podosie, Rozłąki. Do parafii także należy cmentarz znajdujący się przy ul. Spacerowej. TERAŹNIEJSZOŚĆ Miejscowość Huta Dąbrowa położona jest w zachodniej części Gminy o powierzchni 423ha. Jedna z najbardziej zaludnionych miejscowości gminy, obecnie liczy 733 mieszkańców. Na terenie Huty Dąbrowy znajduje się Ośrodek Sportu i Rekreacji, Zespół Szkół w skład, którego wchodzi Szkoła Podstawowa, Gimnazjum, Przedszkole. Mieści się tam również uzupełniające liceum dla dorosłych. Obok szkoły istnieją liczne urządzenia rekre- Huta początkowo nosiła nazwę „Jarczew”, bo była zbudowana na terenie gminy Jarczew, a dopiero później nazywano hutę „Dąbrową”; nosiła też nazwę „Ciemnej Dąbrowy”. Początkowo zabudowania huty były bardzo prymitywne. Pobudowano duży spadzisty dach wsparty na ziemi, bez ścian. Piec do wytopu szkła opalano dębiną. Produkowano wówczas szkło ciemne. Z biegiem lat produkcja rozwijała się i występowały nowe potrzeby. Na początku XX wieku nastąpiła znaczna rozbudowa huty. Jej działalność przerwał wybuch I wojny światowej. Wznowienie produkcji nastąpiło dopiero w 1921 roku. Na okres międzywojenny przypadł największy rozwój huty. Już w 1932 roku huta posiadała dwie hale produkcyjne, w których mieściły się piece donicowe, wanny szklarskie i po 20 pieców komorowych, tzw. pieców do odprężania wyrobów szklanych. Oprócz 16 SoŁECTWO Huta Dąbrowa lejkę, łączącą hutę ze stacją kolei normalnotorowej w Krzywdzie. Dzięki temu uzyskano duże oszczędności w transporcie materiałów i towarów. Przewóz wyrobów odbywał się w krytych wagonikach, a węgla i innych surowców w wagonikach otwartych. Siłą pociągową były konie. Eksportowano wyroby na rynki europejskie i północno amerykański. Załoga huty liczyła w jej najlepszych czasach nawet ponad 1000 osób. Rozrost fabryki pociągał za sobą rozwój miejscowości Huta Dąbrowa. Przybywało ludności, której nie tylko potrzeby materialne były zaspokajane przez pracodawców. Gdy w 1939 roku wybuchła wojna, huta nie produkowała już szkła, zamknięto ją, bowiem w 1938 roku, upadła zaś z powodu złego zarządzania. Od maja 1938 do lipca 1955 roku budynki huty pozostawały bez żadnej opieki i przez cały czas ulegały zniszczeniu i dewastacji. Dopiero w 1955 roku staraniem mieszkańców uruchomiono ponownie zakład pracy. Po trudnych latach 50 przedsiębiorstwo znowu zaczęło się rozwijać. acyjno-sportowe. Wśród nich należy wymienić: sala gimnastyczna z zapleczem socjalnym, boisko wielofunkcyjne o nawierzchni syntetycznej i plac zabaw dla najmłodszych. W miejscowości funkcjonuje: filia Gminnej Biblioteki Publicznej, punkt pocztowy, ośrodek zdrowia i apteka. Jest także wiele sklepów spożywczych i przemysłowych, stacja paliwowa i oczyszczalnia ścieków. SoŁECTWO Huta Dąbrowa 17 SoŁECTWO Huta Radoryska SoŁECTWO Kasyldów HISTORIA HISTORIA Pierwsza wzmianka dotycząca tej miejscowości pochodzi z roku 1888 r., gdzie widnieje zapis wieś włościańska z 28 domami o powierzchni 607 mórg (ok.339 ha) zapisana, jako Radoryska Huta. Wchodziła w skład dóbr Radoryż. Wieś przynależała administracyjnie do parafii Radoryż. Jedna z pierwszych wzmianek dotyczących tej miejscowości pochodzi z roku 1882 r., wieś liczyła wtedy 165 mieszkańców, zajmowała powierzchnię 283 mórg (158 ha), na których znajdowało się 19 budynków. Wieś przynależała administracyjnie do gminy Jarczew, parafii Wilczyska. TERAŹNIEJSZOŚĆ Huta Radoryska to malownicza wieś położona wśród pięknych lasów jest oddalona ok. 5 km od miejscowości gminnej. Zajmuje powierzchnię 581 ha, którą zamieszkuje 281 osób. Od kilku lat obserwuje się wzrost liczby mieszkańców. Mieszkańcy Huty Radoryskiej to w większości osoby aktywne zawodowo, zatrudnione w pobliskich zakładach pracy lub prowadzące własną działalność gospodarczą, tylko niewielka część zajmuje się rolnictwem czy ogrodnictwem. TERAŹNIEJSZOŚĆ Obecnie wieś Kasyldów o powierzchni 260 ha liczy 165 mieszkańców. Położona jest w odległości ok.13 km. od miejscowości gminnej. Jest wsią typowo rolniczą tylko część mieszkańców znajduje zatrudnienie poza rolnictwem, lub prowadzi własną działalność. Wieś posiada wyremontowaną, wyposażoną świetlicę wiejską, gdzie mieszkańcy mogą spotykać się i mile spędzać czas wolny. Od 2011 roku aktywnie działa Koło Gospodyń Wiejskich. Największą imprezą, jaką udało się zorganizować był Bal na otwarcie świetlicy wiejskiej. Członkinie systematycznie spotykają się na różnego rodzaju zebraniach, wspólnie przygotowują wieniec dożynkowy, lokalne dania, które są eksponowane podczas Dożynek. W 2013 i 2014 roku wieniec zdobył pierwsze miejsca na Dożynkach Gminnych i tym samym został wytypowany na Dożynki Wojewódzkie. Gospodynie aktywnie biorą udział w uroczystościach gminnych, podczas których promują lokalne produkty. 18 SoŁECTWO Huta Radoryska SoŁECTWO Kasyldów 19 SoŁECTWO Kożuchówka HISTORIA Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego podaje do wiadomości wiele ciekawych informacji na temat kształtowania się struktury wsi, jej ludności i obszarów rolnych. Miejscowość ta stanowiła folwark i wieś w powiecie łukowskim, ówczesnej gminy i parafii Radoryż. W 1827 r. w Kożuchówce znajdowało się 13 domów i 100 mieszkańców. W 1883 r. 9 domów i 102 mieszkańców natomiast sam obszar miejscowości stanowił 121 mórg (~67 ha). Według ówczesnego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego folwark Kożuchówka, jako całość był dość rozległy, bo aż na 601 mórg (~336 ha), na które składały się: grunta orne i ogrody mórg 312 (~174 ha), łąki mórg 34 (~19 ha), pastwiska mórg 23 (~12 ha), lasy mórg 137 (~76 ha), nieużytki i place mórg 95 (~53 ha), budynki z drzewa 8, pokłady torfu. Folwark ten w 1875 roku został na stałe oddzielony od dóbr majątku Krzywda. Jeśli mowa o Kożuchówce to nie sposób nie wspomnieć o pobliskim Anielinie – miejscu szczególnym ze względu na swoją historię, jak również teraźniejszość. Anielin to zespół dworsko – parkowy. Swoją nazwę zawdzięcza przedwcześnie zmarłej (kilka dni po urodzeniu) córce właścicieli majątku - Anieli. Ta malownicza wieś należała wówczas do Leona Holnickiego – Szulc i Anny Marii Nałęcz – Komornickiej z Ostałowa. Dwór Anielin zawdzięczał swą dobrą sławę m. in. patriotycznej postawie swych mieszkańców, którzy czynnie udzielali wszelkiej pomocy żołnierzom WP, a szczególnie ze zgrupowania SGO „Polesie” gen. F. Kleeberga. Od 1939 r. majątek Anielin stał się ośrodkiem konspiracji takich organizacji jak: Służba Zwycięstwu Polski, Związek Walki Zbrojnej czy Armia Krajowa. Dwór Anielin udzielał w latach 1940 - 1943 schronienia rannym żołnierzom i oficerom Armii Krajowej. Anielin był także miejscem odpraw komendy Obwodu AK Łuków i bazą zaopatrzeniową. W tym rodzinnym domu majątku ziemskiego „Anielin” mieszkała od urodzenia ppor. Jadwiga Holnicka-Szulc „Wisia” (1922-1944) do końca wierna Bogu i ojczyźnie. Żołnierz Armii Krajowej obw. Łuków okr. Lublin od 1941 – ZWZ- AK a od 1943-1944 O/P KEDYW I O/P 1 BAT.35 PPAK – SANITARIUSZKA. Uczestniczyła w wielu akcjach zbrojnych udzielając pomocy rannym w czasie akcji Burza w dniu 20 lipca 1944 r. poległa bohatersko w bitwie pod Gręzówką z okupantem hitlerowskim. Odznaczona krzyżami: srebrnym krzyżem orderu wojennego Virtuti Militari i krzyżem walecznych. Jej rodzice: Anna i Leon Holniccy-Szulc. Największą świetność dwór przeżywał w latach międzywojennych. Zatrudnieni tu byli ogrodnicy i pracownicy porządkowi, dbający o wygląd pięknego kompleksu parkowego. Zachodnia część wsi nosi tradycyjną, doskonale znaną mieszkańcom nazwę „Kosiorki”. Znajdował się tam duży majątek ziemski rozparcelowany w ramach reformy rolnej. W dawnym dworze obecnie mieści się leśniczówka. TERAŹNIEJSZOŚĆ Kożuchówka to piękna i malownicza miejscowość o powierzchni 665 ha, położona na terenie gminy Krzywda, zamieszkiwana przez 319 mieszkańców. Miejscowość ta należy do parafii Radoryż Kościel- ny. Do dnia dzisiejszego jest to wieś o charakterze czysto rolniczym. Jest to w pewnym sensie kontynuacja faktu, iż niegdyś Kożuchówka była folwarkiem. Anielin, jak wcześniej opisano, posiada swoją niezwykłą historię jednocześnie stale dopisując kolejne rozdziały swojej teraźniejszości. Do 2012 roku w zabytkowym dworku mieściła się Szkoła Podstawowa, która swoją działalność rozpoczęła jeszcze w 1951 roku. Od grudnia 2013 roku w budynku po szkole prowadzony jest no- woczesny ośrodek tzw. Środowiskowy Dom Samopomocy, którego działalność świetnie wpisuje się w politykę miejscowych władz a przede wszystkim stanowi odzew na potrzeby określonej grupy mieszkańców z terenu naszej gminy, a nierzadko także regionu. W roku 2009 mieszkanki Kożuchówki podjęły decyzje o powołaniu do życia organizacji pozarządowej, jaką było Koło Gospodyń Wiejskich. Organizacja ta w ciekawy sposób prezentuje i promuje zwyczaje i tradycje wsi. Obecnie w KGW aktywnie współpracuje sześć pań i jeden pan. Działalność koła skupia się głównie na kultywowaniu tradycji, zwyczajów regionalnych i przekazywaniu jej młodemu pokoleniu. KGW uczestniczy w wielu uroczystościach gminnych, przeglądach i konkursach kulinarnych, śpiewaczych, pokazach rękodzieła i okolicznościowych spotkaniach. W październiku bieżącego roku zorganizowano imprezę pt. „Śladami dobrego smaku” połączoną z otwarciem wyremontowanej świetlicy wiejskiej, której nadano nazwę „Złoty Spichlerz”. 20 SoŁECTWO Kożuchówka SoŁECTWO Kożuchówka 21 SoŁECTWO Krzywda Zmechanizowanych Robót i Eksploatacji Kruszyw Ziemnych Stanisław Pietrzak, sklepy spożywcze i przemysłowe, Zespół Szkół, Bank Spółdzielczy, Placówka partnerska Banku BPH, Poczta Polska, Ochotnicza Straż Pożarna, Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji, Piekarnia, Ciastkarnia ONYSK Eugeniusz i inne niewielkie podmioty gospodarcze. Dwa kilometry od dworku, w kierunku stacji kolejowej znajduje się Zespół Szkół w Krzywdzie. W jego skład wchodzą: 6 klasowa szkoła podstawowa z oddziałami przedszkolnymi i przedszkole publiczne. Dnia 10 września 1994 roku szkoła otrzymała imię Marii Kownackiej. Wybór ten był spowodowany związkiem pisarki z miejscowością. Wraz z imieniem szkoła otrzymała sztandar, HISTORIA Pochodzenie nazwy miejscowości Krzywda wiąże się z ciekawą legendą podawaną ustnie kolejnym pokoleniom mieszkańców miejscowości. Jej ustny przekaz głosi tak: Wojewoda Sandomierski miał trzech synów, między których rozdzielił swój majątek. Najmłodszy Przemko otrzymał Wysoczyznę Żelechowską. Z otrzymanych ziem nie był zadowolony. W czasie podróży do swego majątku jedno z ramion herbowego krzyża ułamało się. Potraktował to, jako zły omen na przyszłość. Uważał, że został pokrzywdzony przez ojca w czasie podziału majątku. Prawdopodobnie swej siedzibie nadał nazwę „Krzywda”. Po raz pierwszy nazwa miejscowości Krzywda pojawiła się w dokumencie z roku 1598. Pierwszym właścicielem Krzywdy i ziem okolicznych był ziemianin Jan Czyszkowski. Następnym właścicielem dóbr Krzywda był Aleksander Gostkowski. Kolejnymi właścicielami byli Ludwik i Józefina z Olszewskich Sławińscy. W roku W Krzywdzie znajduje się zachowany do dziś dworek z 1921 r., który jest idealnym przykładem tzw. stylu dworkowego, ukształtowanego w pierwszej dekadzie XX w. stanowiącego jedyną propozycję stylu narodowego w architekturze polskiej, która spotkała się z powszechną akceptacją społeczeństwa. W skład dworu wchodzą również budynki gospodarcze i park. Park założony na początku XIX wieku otaczający dwór stanowi typ XIX wiecznego zana którym obok słów patronki „Trzeba dać dzieciom serce, aby nauczyły się kochać” poczesne miejsce zajmuje najbardziej znany bohater jej książek - Plastuś. Maria Kownacka, kobieta, która dla wielu znana, jako wybitna pisarka książek dla dzieci, dla mieszkańców Krzywdy przede wszystkim aktywny pedagog. W swych działaniach z pasją dążyła do popularyzowania oświaty na terenie Krzywdy. Nieco dalej znajduje się stacja kolejowa na linii Dęblin Łuków, której budowę ukończono w 1877 r. W budynku stacji kolejowej w drugiej fazie walk pod Kockiem, w październiku 1939 r., mieścił się sztab dowódcy Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” gen. Franciszka Kleeberga. Na ścianie budynku znajduje się tablica upamiętniająca tamte wydarzenia, ufundowana w 1989 r., w 50 - tą rocznicę bitwy przez ich uczestnika 1846 Sławińscy sprzedali Stanisławowi Holnickiemu - Szulcowi dobra Krzywdy z przyległościami. Po śmierci Stanisława w roku 1871 majątek przeszedł w ręce syna Władysława Konrada Holnickiego – Szulca. Ciekawostką jest, iż z rodu tego pochodziła, odznaczona Orderem Virtuti Militari Jadwiga Holnicka – Szulc, która otrzymała go pośmiertnie za swe zasługi w obronie Ojczyzny Kolejnym właścicielem Krzywdy po śmierci Władysława Konrada w 1914 roku został jego syn Władysław Mieczysław, którego pierwszą żoną była Janina Leokadia z Kownackich, siostra Marii Kownackiej słynnej pisarki utworów dla dzieci. Po zakończeniu wojny w 1945 r. dwór wraz z majtkiem został przejęty przez skarb państwa. Mieściła się tu m.in. Gromadzka Rada Narodowa, a od 1973 dwór jest siedzibą Gminy Krzywda. łożenia krajobrazowego, ściśle powiązanego z dworem. Park otacza centralnie położony dwór. Drzewostan składa się z różnych gatunków drzew. Najczęstsze to: świerk, sosny, lipy, modrzew, klony, dąb, wierzba, buk, brzoza, graby, wiązy. Na terenie parku znajdują się pomniki przyrody - dwie lipy drobnolistne. TERAŹNIEJSZOŚĆ Miejscowość Krzywda składa się z dwóch zasadniczych części rozdzielonych bagnistą doliną Małej Bystrzycy (będącej prawym dopływem Bystrzycy): starszej, północno - zachodniej, istniejącej od XV/XVI w., związanej z dawną siedzibą Holnickich - Szulców oraz nowszej, południowo - wschodniej, powstałej pod koniec XIX w. po wybudowaniu (linii kolejowej Łuków – Dęblin). 22 SoŁECTWO Krzywda Miejscowość Krzywda jest obszarem o największej koncentracji ludności (1620 osób) i zabudowy w Gminie Krzywda. Położona jest przy linii kolejowej Łuków – Dęblin. Na terenie miejscowości znajdują się Stacja PKP i PKS, Centrum Kultury i Integracji Społecznej w Krzywdzie, Ośrodek Zdrowia, apteka, dwie stacje benzynowe oraz paliw gazowych, Huta Szkła Jerzy Cegliński i Ryszard Przeworski w Krzywdzie, Zakład dziewiarski „Wadima”, „Firma Usługowo-Handlowa” Jerzy Gajownik, Zakład Eugeniusza Święckiego, ku pamięci potomnym. Charakterystycznym obiektem, widocznym z daleka, jest wieża ciśnień. Nieopodal znajduje się Ochotnicza Straż Pożarna w Krzywdzie, która swoją działalność rozpoczęła w okresie międzywojennym tzn. w roku 1927. Dzięki sprawnie przeprowadzonej akcji gaszenia młyna Władysława Holnickiego - Szulca OSP otrzymała od dziedzica plac z przeznaczeniem na plac szkoleniowy i budowę siedziby. Uroczyste otwarcie siedziby OSP miało miejsce w 1935 roku. W trakcie wojny, okupant odebrał straży remizę i przeznaczył ją na magazyn zbożowy, a druhom zakazano jakiejkolwiek działalności. Po wojnie wyremontowano budynek, który służył do otwarcia nowego w dniu 21 czerwca 1981 r. Uroczystości połączono z poświęceniem i nadaniem miejSoŁECTWO Krzywda 23 w Łukowie. Biblioteka Publiczna w Krzywdzie powstała 1 stycznia 1950 roku mieściła się w budynku państwowym przy Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Radoryżu z siedzibą w Krzywdzie. Ostatecznie od 2010 r. jej siedzibą jest budynek Centrum Kultury i Integracji Społecznej w Krzywdzie. scowej jednostce OSP sztandaru ufundowanego przez mieszkańców. 15 marca 1995 roku OSP w Krzywdzie została włączona do Krajowego Systemu Ratowniczo – Gaśniczego, co było swoistym docenieniem dotychczasowej działalności jednostki. Od grudnia 2010 roku mieszkańcy Gminy Krzywda mogą cieszyć się Centrum Kultury i Integracji Społecznej pełniącego też funkcje świetlicy wiejskiej. W biurowcu, żartobliwie nazywanym przez mieszkańców „Ratuszem”, znajdują się: Gminna Biblioteka Publiczna oraz Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Część poddasza zajmuje sala konferencyjna, natomiast pozostałą część stanowi sala przeznaczona na zajęcia sportowe. Gminna Biblioteka Publiczna rozpoczynała swą działalność jeszcze na terenie ówczesnej Gromady Krzywda w 1949 roku, jako biblioteka ruchoma. Był to tzw. komplet ruchomy wypożyczany z Biblioteki Powiatowej 24 SoŁECTWO Krzywda SoŁECTWO Laski HISTORIA W roku 1884 wieś Laski znajdowała się w powiecie łukowskim, gminie Radoryż. Należała do parafii Radoryż. Liczyła 14 domów i 90 mieszkańców i zajmowała obszar 355 mórg (198 ha). TERAŹNIEJSZOŚĆ Na terenie Krzywdy funkcjonuje również Stowarzyszenie Krzewienia Kultury Wiejskiej „Szansa”. Wspiera ono rozwój Gminy poprzez promowanie jej działań na dużą skalą, upowszechnia kulturę w naszym regionie, a także aktywizuje mieszkańców. Cyklicznie współorganizuje imprezy o charakterze lokalnym. Na terenie Krzywdy znajduje się również Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji w skład, którego wchodzi: boisko lekkoatletyczne, dwa boiska piłkarskie wielofunkcyjne boisko sportowe o nawierzchni tartanowej, muszla koncertowa, miejsce na grilla i budynek, w którym ma siedzibę Ludowy Klub Sportowy „UNIA” Krzywda. Na terenie Gminnego Ośrodka Sportu i Rekreacji odbywają się spotkania o charakterze sportowym oraz różne imprezy integracyjno-promocyjne, m.in. dożynki, festyny. Warto wspomnieć, że Krzywda położona jest w dolinie Małej Bystrzycy. Znajdują się tu również malownicze stawy. Jeden z nich nazwany przez mieszkańców „Morskie Oko” stał się miejscem wypoczynku lokalnej społeczności. Malowniczego charakteru dodaje drewniany pomost, ławeczki dla zakochanych i nie tylko, oraz wiele gatunków roślin i krzewów ozdobnych, w pobliżu usytuowano słup z platformą dla bociana białego. Laski to jedna z wielu malowniczych wsi położonych w gminie Krzywda. Miejscowość ta o powierzchni 380 ha liczy 136 mieszkańców, oddalona o 9 km od Krzywdy. W pobliżu miejscowości położonych jest wiele lasów, łąk, pól. Wieś ma charakter typowo rolniczy. Większość mieszkańców zajmuje się uprawą roli i hodowlą. Występuje tendencja powiększania areału. W dużych gospodarstwach przeważa hodowla bydła mlecznego. W Laskach od 2009 roku bardzo aktywnie działa Koło Gospodyń Wiejskich. Członkinie KGW postanowiły skupić się na tym, co im najbliższe; zintegrować mieszkańców oraz stworzyć im okazję do spotkania i zabawy w wyremontowanej i wyposażonej świetlicy. Tradycją stał się udział w organizacji uroczystości gminnych; Dni Gminy, Dożynek. Aktywnie biorą udział w Finale WOŚP, jak również same organizują liczne spotkania i imprezy. SoŁECTWO Laski 25 SoŁECTWO Nowy Patok Nowy Patok to jedna z wielu malowniczych wsi położonych w gminie Krzywda. Dawniej, w latach 1975 – 1998 miejscowość ta należała do województwa siedleckiego. Jest to jedna z najmniejszych miejscowości gminy zajmuje 276 ha. Zameldowanych jest tutaj 115 osób, w tym 64 mężczyzn i 51 kobiet, oddalona o 7 km od Krzywdy. W pobliżu miejscowości położonych jest wiele lasów, łąk, pól. Wieś ma charakter typowo rolniczy. Większość mieszkańców zajmuje się uprawą roli i hodowlą. W Nowym Patoku zlokalizowane jest niewielkie, gospodarstwo z mini stadniną koni. 26 SoŁECTWO Nowy Patok SoŁECTWO Okrzeja HISTORIA Okrzeja, choć to obecnie wieś, w początkach swego istnienia była miastem (już w drugiej połowie XV wieku), o czym świadczy akt erekcji kościoła z 1469 roku. Stanowiła wtedy własność prywatną Macieja Grotha, podkomorzego Ziemi Lubelskiej. Z dokumentów przechowywanych w archiwum domowym Cieciszowskich wynika, że w XVI wieku i na początku XVII wieku osada ta była własnością Samborzeckich. Z akt ziemskich stężyckich wynika, że w 1563 i 1564 roku dziedzicem Okrzei był Mikołaj Samborzecki, następnie należała do Leśniowolskich. 1790 roku przez ówczesnego biskupa Kacpra Kazimierza Cieciszowskiego wówczas biskupa łużycko-żytomirskiego. W czasie Insurekcji Kościuszkowskiej w dniu 6 października 1794 roku w Okrzei przebywał Naczelnik powstania. Tu miało miejsce połączenie się dwóch oddziałów: dowodzonego przez gen. Sierakowskiego z częścią korpusu gen. Ponińskiego. Po przegranej bitwie pod Maciejowicami, w której T. Kościuszko dostał się do niewoli, ponownie znalazł się w Okrzei w drodze do więzienia w Petersburgu i tu w czasie postoju leczył rany. Składała się z części królewskiej i części szlacheckiej będącej własnością starosty Czerskiego. Lustracja z 1653 roku podała, że połowa miasteczka została kupiona przez Jerzego Ossolińskiego od panów Samborzeckich. Druga zaś, należała do Leśniowolskiego, wojewody podlaskiego. Po wygaśnięciu Leśniowolskich w linii męskiej dostała się Janowi i Jędrzejowi Firlejom, urodzonym z Leśniowolskich, a gdy ci zmarli bezdzietnie dobra wzięli w 1683 roku dwaj Rostworowscy i ich siostra Katarzyna, żona Kazimierza Cieciszowskiego, starosty mielnickiego. Odtąd drogą układów rodzinnych Okrzeja z przynależnościami stała się własnością Cieciszowskich, z wyjątkiem części należącej do dóbr królewskich. Okrzeja posiadała kościół parafialny, szkołę początkową ogólną, dom schronienia dla starców i kalek, gorzelnię i dwa wiatraki. Adam Cieciszowski, wielki pisarz koronny, gdy został dziedzicem Okrzei zaczął czynić starania, aby wznieść kościół. Zamiar jego wykonała wdowa po nim Teresa z Lelewelów, ciotka historyka Joachima Lelewela. Kamień węgielny świątyni został położony 7 lipca W kronice parafialnej czytamy: „w czasie ofensywy francuskiej w 1812 roku Okrzeja została zburzona. Od tego czasu przestaje być miastem, ponieważ mieszkańcy nie mogą podołać wydatkom związanym z odbudową swojej miejscowości”. Dobra Okrzei w 1855 roku składały się z folwarku Wola Okrzejska i wsi Okrzeja. Była to starożytna osada, o czym świadczą okopy podobno z wojen szwedzkich i prastare grodzisko prehistoryczne, leżące o kilka staj od samej osady, zajmowało ono wyniosłość przeszło sześciomorgową oblaną wodami, dzisiaj uprawianą. W kościele okrzejskim rodzice Henryka Sienkiewicza brali ślub 9 czerwca 1843 roku, to tu w dniu 7 maja 1846 roku został ochrzczony autor „Krzyżaków”. TERAŹNIEJSZOŚĆ Okrzeja to obecnie duża wieś o powierzchni 2439 ha położona w południowo zachodniej części Gminy Krzywda. Istotnym elementem infrastruktury, zlokalizowanym na terenie miejscowości jest stacja osobowo - towarowa, z towarzyszącym jej składem drzewnym (zelektryfikowana linia kolejowa Łuków – Dęblin). W miejscowości zamieszkuje obecnie 1607 osób. W przypadku miejscowości Okrzeja, tak jak i całej gminy Krzywda, obserwujemy liczne i rozdrobnione gospodarstwa rolne. Dominują gospodarstwa o powierzchni do 5 ha. Stąd też rolnictwo coraz częściej staje się uzupełniającym źródłem utrzymania. Na terenie miejscowości znajduje się Ośrodek Sportu i Rekreacji, jak również Zespół Szkół w skład, którego wchodzi: przedszkole, szkoła podstawowa i gimnazjum. Obok szkoły istnieją liczne urządzenia rekreacyjno-sportowe. Wśród nich należy wymienić: salę gimnastyczną z zapleczem socjalnym, boisko wielofunkcyjne o nawierzchni syntetycznej i plac zabaw dla najmłodszych. SoŁECTWO Okrzeja 27 W miejscowości znajduje się: filia Gminnej Biblioteki Publicznej, punkt pocztowy, ośrodek zdrowia i apteka. Jest także wiele sklepów spożywczych i przemysłowych, stacja paliwowa i oczyszczalnia ścieków. W powszechnej opinii mieszkańców Okrzei, najbardziej odczuwali oni brak ośrodka kultury. Potrzebowali miejsca, w którym mogliby się spotkać, realizować ambicje kulturalne i zaspokajać potrzeby obcowania z kulturą. Plany wybudowania ludowego domu kultury w Okrzei istniały od ponad 20 lat. Jeszcze w latach 80-tych ubiegłego stulecia zalane zostały fundamenty pod budynek. Inwestycja doczekała się zrealizowania w roku 2011, kiedy to został oddany do użytku Dom Ludowy. Od 2009 roku w Okrzei działa bardzo aktywnie Koło Gospodyń Wiejskich. Do Koła należy aktualnie piętnaście kobiet. W 2011 roku były współorganizatorami imprezy plenerowej - Oddania do użytku Domu Ludowego. Koło tu regularnie integruje mieszkańców. Koło co roku bierze udział w przygotowywaniu Dożynek i innych została umieszczona przed tutejszą remizą. Obecnie OSP posiada rozbudowaną i wyremontowaną strażnicę. W skład OSP wchodzi 37 członków oraz 10 osobowa młodzieżowa drużyna pożarnicza. Najcenniejszym zabytkiem Okrzei jest kościół. Wzniesiony przez właścicielkę dóbr Teresę Cieciszowską. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Przemienienia Pańskiego malowany przez J. Buchbindera w 1890 roku. W ołtarzu bocznym po stronie prawej jest umieszczony obraz przedstawiający świętą Rodzinę, malowany przez Franciszka Smuglewicza. Obraz „Wniebowstąpienie Pańskie” pochodzi z kościoła ks. Dominikanów Obserwantów w Warszawie. W kancelarii parafialnej przechowywane są monstrancje i kielichy z herbem Cieciszowskich. Z lewej strony kościoła usytuowane są katakumby, w których spoczywają zwłoki właścicieli dóbr okrzejskich oraz fundatorów świątyni. Na cmentarzu parafialnym znajduje się grób matki H. Sienkieuroczystościach gminnych. W 2009 roku wygrało konkurs na najpiękniejszy wieniec na Dożynkach Gminnych. W 1924 roku, z inicjatywy ówczesnego kierownika szkoły podstawowej Stanisława Poredy i miejscowego proboszcza ks. Andrzeja Mazurkiewicza, a także zaangażowaniu miejscowych działaczy, powstała w Okrzei Ochotnicza Straż Ogniowa. Jej pierwszym prezesem został Władysław Cieślak. Już w następnym roku jednostka ta przeszła bardzo ważny chrzest bojowy. 12 kwietnia 1925 roku, we wsi wybuchł groźny pożar, który strawił 98 domów mieszkalnych oraz 45 stodół i obór. Nieszczęście dotknęło około1/3 mieszkańców wsi, dach nad głową straciło aż 145 rodzin (548 osób). Najnowsza historia straży to przede wszystkim dzień 3 lipca 2005 roku, kiedy to uroczyście obchodzono 80-lecie OSP Okrzeja. Z tej okazji społeczeństwo ufundowało nowy sztandar. W roku 2007 ze środków własnych zakupiono samochód Transit Ford. W 2008 wykonano z drewna rzeźbę świętego Floriana wysokości około 2 metrów, która po odpowiednim zakonserwowaniu i pomalowaniu wicza- Stefanii z Cieciszowskich. Są tam także pamiątki z przeszłości bitewnej Okrzei: kwatera 31 żołnierzy, w tym 21 n.n. poległych w dniach 13 września-15 października 1939 roku, pomnik na grobie 8 Polaków rozstrzelanych 24 stycznia 1943 r. za udział w partyzantce i za udzielanie jej pomocy oraz grób 10 nieznanych żołnierzy poległych w 1920 r. Z inicjatywy miłośników Trylogii społeczeństwo Okrzei usypało w latach 1933- 1938 pamiątkowy kopiec H. Sienkiewiczowi (średnica podstawy 45 m, wysokość 15 m) usypany z 6 tys. m3 ziemi. Ziemię na kopiec zwożono i przesyłano nawet z Ameryki i wielu innych miejsc związanych z pisarzem. Na szczycie znajduje się pomnik z białego marmuru według projektu artysty siedleckiego Mariana Gardzińskiego o wysokości 2,7 m. W 1980 r. odsłoniła go Zuzanna Sienkiewicz, synowa pisarza. Z kopca rozciąga się wspaniały widok na pobliskie pola, lasy, park w Woli Okrzejskiej, cmentarz i kościół w Okrzei. 28 SoŁECTWO Okrzeja SoŁECTWO Okrzeja 29 SoŁECTWO PODOSIE SoŁECTWO RADORYŻ KOŚCIELNY HISTORIA HISTORIA Podosie, wieś włościańska wchodziła w skład dóbr Jarczew. W roku 1887 r. należała do powiatu łukowskiego, parafii Wilczyska. Wieś liczyła 29 budynków zamieszkałych przez 261 mieszkańców. Powierzchnia wsi wynosiła 454 mórg (252 ha). Miejscowość była przejściowo siedzibą Urzędu Gminy Jarczew. W latach 1964-1972 Podosie było siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej. Początki istnienia wsi Radoryż sięgają już XV wieku. Źródła XV-wieczne notują 18 miejscowości występujących na obszarze południowo-zachodniej części Powiatu Łukowskiego. W Liber Beneficiorum występuje: miasto Tuchowicz, Wielki Radoryż, Jeleniec, Jeleniecka Wola, Sarnów, Wola Sarnowska. TERAŹNIEJSZOŚĆ Powierzchnia miejscowości wynosi 499 ha, którą zamieszkuje 371osób. Wieś od dłuższego czasu powiększa liczbę mieszkańców, przybywa nowych zabudowań. W Podosiu bardzo aktywnie działają organizacje pozarządowe Koło Gospodyń Wiejskich i Ochotnicza Straż Pożarna. Aktualnie Koło ma osiem członkiń. Wyremontowana i wyposażona świetlica za sprawą KGW tętni życiem i rzadko, kiedy bywa pusta. W ciągu tych kilku lat działalności członkinie koła korzystały z kursów: pieczenia i gotowania, robótek ręcznych. Pielęgnują one polską tradycję i wywierają duży wpływ na rozwój wsi i gminy. Panie z Koła Gospodyń Wiejskich biorą czynny udział w organizacji różnego rodzaju uroczystości. Inicjatorem powołania do życia straży pożarnej w Podosiu był ówczesny sekretarz gminy Władysław Gierczyński. On również został wybrany na pierwszego prezesa jednostki. Natychmiast po zawiązaniu organizaOpierając się na wiadomościach zawartych w „Rocznikach Humanistycznych” możemy dowiedzieć się, iż miejscowość Radoryż została uznana za miejscowość parafialną i do członu Radoryż został dołączony człon Kościelny, od kościoła. Tu właśnie wzniesiono pierwszy kościół parafialny ufundowany przez miejscowego dziedzica Jana Cieszkowskiego. Wierni podlegali wcześniej pod parafię w Tuchowiczu. cji przystąpiono do budowy remizy. Środki na inwestycję w większości pochodziły ze zbiórki zorganizowanej wśród mieszkańców wsi, a prace budowlane wykonywane były w czynie społecznym. 21 sierpnia 1977 roku z okazji 50-lecia OSP w Podosiu jednostka otrzymała sztandar ufundowany przez miejscową ludność. Druhowie biorą udział w akcjach gaśniczych. Jednostka zajmuje też znaczące miejsca na zawodach gaśniczo-pożarniczych w swojej gminie oraz w powiecie. Druhowie udzielają się społecznie. Biorą udział w uroczystościach kościelnych oraz w najważniejszych imprezach państwowych i samorządowych. 30 SoŁECTWO PODOSIE pujących części: Prezbiterium, trzech Naw, Chóru, Zakrystii, Loży, Przedsionka, Kaplicy. Miejscowości należące do parafii: Drożdżak, Fiukówka, Kożuchówka, Krzywda, Laski, Nowy Patok, Radoryż Kościelny, Radoryż Smolany, Stary Patok, Wielgolas. Duży wkład w budowę świątyni włożyli parafianie jak też ofiarodawcy z całej Polski Kongresowej. Plac pod budowę został ofiarowany przez Władysława Szulca-Holnickiego dziedzica majątku Krzywda. W oknach umieszczone zostały witraże: po stronie ewangelii witraż Chrystusa Pana Ukrzyżowanego, po stronie epistoły Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny. Długość świątyni sięga 37 m, szerokość 15,5 m, wysokość od posadzki do sklepienia w części najwyższej 45 m. Obok kościoła w latach 1940-1946 została wykonana dzwonnica w stylu gotyckim. W 1946 roku zostały zakupione we Wrocławiu dwa dzwony o wadze 500 i 300 kilogramów. Z drugiej strony kościoła w 1942 roku z materiałów pochodzących z rozbiórki zniszczonego drewnianego kościoła wybudowano organistówkę dla organisty. Budowli kościelnej nie zniszczono podczas I wojny światowej. Jedynie drzwi zewnętrzne zostały uszkodzone przez Niemców dnia 18 III 1915 roku, co zostało podane do Komisji Strat Wojennych dnia 1 czerwca 1920 roku. II Wojna Światowa przyniosła poważniejsze straty, zostało zniszczone ogrodzenie cmentarza, drzwi zewnętrzne świątyni. Rozparcelowano majątek Radoryż jak i również zniszczono duże zbiory biblioteczne oraz bogate archiwum dotyczące parafii i samego Radoryża. W roku 1922 mieszkańcy Radoryża Kościelnego, widząc jak straszne spustoszenie we wsi i w okolicy wyrządzały szerzące się pożary, zorganizowali zebranie, podczas którego podjęto decyzję o założeniu jednostki Straży Ogniowej. W 1928 roku, głównie dzięki własnemu uporowi i fizycznej pracy strażaków, wybudowano remizę, w której organizowano zabawy taneczne oraz rozwijał się teatralny ruch amatorski. W lutym 1965 roku jednostka otrzymała samochód strażacki, co znacznie uaktywniło i poprawiło spraw- Ok. 1904 roku w Radoryżu gościł biskup diecezji, prawdopodobnie podczas uroczystego obiadu podjęto decyzję o budowie nowej murowanej świątyni parafialnej, której realizacja przypadła na lata 1907-1914. Kościół wzniesiono w stylu neogotyckim, dzięki staraniom ks. Józefa Szyszko, proboszcza parafii Radoryż Kościelny. W swym kształcie przyjął formę podłużną i składa się z nastęSoŁECTWO RADORYŻ KOŚCIELNY 31 wadzeniu domu. Odbywały się praktyczne kursy kroju i szycia oraz gotowania i pieczenia ciast. Członkinie KGW zajmowały się dystrybucją drobiu i pasz wśród mieszkańców wsi. W połowie lat osiemdziesiątych aktywność Koła zaczęła z miesiąca na miesiąc coraz bardziej przygasać, aż do całkowitego rozpadu grupy. W 2012 roku kobiety postanowiły założyć nowe Koło. Tradycyjnie, co roku biorą udział w dożynkach. Od bieżącego roku Koło ma swój własny kącik. Świetlica jest wyremontowana, częściowo również wyposażona w meble, niezbędny sprzęt AGD i naczynia. W Kole są obecnie dwadzieścia cztery członkinie, otwarte na współpracę i realizację projektów, szkoleń, warsztatów czy spotkań aktywizujących lokalną społeczność. ność w działaniach ratowniczych prowadzonych przez druhów. W latach osiemdziesiątych rozpoczęto budowę nowej remizy, która została oddana do użytku w 1988 roku. W 1995 roku miejscowa straż otrzymała nowy samochód IFA, który służy strażakom do dnia dzisiejszego. Aby utrzymać sprawność bojową jednostka bierze udział w zawodach sportowo - pożarniczych organizowanych na szczeblu gminnym i powiatowym. SoŁECTWO RADORYŻ SMOLANY HISTORIA Pierwsza wzmianka o Radoryżu pochodzi z roku 1420, kiedy to chłopi ze wsi Radorzirz zaprotestowali przeciwko pozywaniu ich przed sąd lubelski przez dziedzica de Radorzirz twierdząc, że podlegają sądowi powiatu radomskiego. Wieś położona była po obu stronach granicy ziemi łukowskiej i stężyckiej. Powodowało to występowanie dwóch nazw wsi Radoryż i Radoryżec, a w wieku XVI Radorzis Magna i Radorzis Parva. Inną konsekwencją takiego położenia była przynależność do dwu różnych parafii. W roku 1437 Radoryżec został przyłączony do parafii w Wojcieszkowie, Radoryż natomiast należał do parafii w Tuchowiczu. W 1552 roku właścicielami Radoryża byli: Zofia Radorziska, która posiadała 7 osad i Gabriel Radorziski (7 osad i 1 koło). W 1580 roku właścicielami są: Piotr Goiczski, Janowa Morawcowa i Mikołaj Radorziski. W wieku XVI Radorzyscy zbudowali pierwszy pałac otoczony parkiem. Uległ on zniszczeniu w czasie „potopu szwedzkiego”. Z rąk Radorzyskich majątek przejął Mikołaj Sobieski, następnie Jan Pękosławski i rodzina Parysów. Jako posag jednej z córek przeszedł na własność Leśniowskich. W wieku XVIII Radoryż dostał się w ręce kasztelana połanieckiego Antoniego Cieciszewskiego. Po jego bezpotomnej śmierci Radoryż odziedziczył cioteczny brat kasztelana August Szydłowski. Przeznaczył go najstarszemu synowi Augustowi, ożenionemu z Olimpią Ordegówną z Żelechowa. Młodzi zamieszkali w Radoryżu od 1848 roku. W 1863 roku, w ramach represji spowodowanych powstaniem, rodzina musiała się przenieść do Żelechowa. TERAŹNIEJSZOŚĆ Miejscowość Radoryż Kościelny położona jest w środkowej części gminy Krzywda. Zajmuje obszar o powierzchni 626 ha zamieszkiwany przez 388 osób. Występuje tu charakterystyczna fauna ssaków oraz ptaków, które w innych środowiskach nie występują, lub spotykane są nielicznie. Większość mieszkańców Radoryża Kościelnego z pokolenia na pokolenie żyje i utrzymuje się z rolnictwa, uprawiając ziemię i hodując bydło mleczne. Na terenie miejscowości prowadzą swoją działalność drobni przedsiębiorcy oraz rolnicy. W Radoryżu Kościelnym mieści się Gimnazjum Nr 2, przy którym wybudowano boisko o nawierzchni syntetycznej. W miejscowości znajdują się wyremontowane i wyposażone obiekty użyteczności publicznej takie jak remiza strażacka i świetlica wiejska, w których mieszkańcy mogą spędzać wolny czas. Przy remizie planowana jest budowa placu zabaw dla najmłodszych mieszkańców miejscowości. Przy obiektach tych organizowane są imprezy integrujące lokalnych mieszkańców. We wsi już na początku lat sześćdziesiątych XX wieku funkcjonowało Koło Gospodyń Wiejskich. Ówczesna działalność skupiała się przede wszystkim na rozwijaniu umiejętności przydatnych w pro- 32 SoŁECTWO RADORYŻ KOŚCIELNY Przed rokiem 1848 wybudowano dwór. Mury postawione zostały na glinę, a nie na zaprawę wapienną. Ciągłym problemem była (i jest) wilgoć. Wokół dworu założony został park. Pod koniec XIX wieku wystrój parku poprawił znany ogrodnik Teodor Chrząstowski. Dumą dworu była, ciągle uzupełniana, biblioteka. Uległa ona rozproszeniu w roku 1945. Szydłowscy mieli trzy córki: Marię, Annę i Teresę Ksawerę. Najmłodsza z nich, Teresa Ksawera wyszła 18.VIII.1888 r. za Jerzego Potworowskiego. Młodzi zamieszkali w Radoryżu. 6 sierpnia 1896 r. zmarł Potworowski. Po jego śmierci opiekunem wdowy i dzieci został Aleksander Makowski. Potworowscy mieli troje dzieci: Gustawa (1889-1951) późniejszego ambasadora RP w Szwecji i właściciela Radoryża, Teresę Helenę - żonę Władysława Tatarkiewicza i Marię. Teresa Potworowska i jej opiekun Makowski za radą innych zdecydowali się na założenie stawów. W miarę ich powstawania nazwano je: Dębno, Lubicz, Grzymała, Jerzynów, Gucin, Teresin, Marysin, Myszki, Augustynów, Olimpin, Tomków i Krzysin. w skład pierwszego wchodzi: Przedszkole i Szkoła Podstawowa im. ks. kard. Stefana Wyszyńskiego, drugi: Zespół Szkół im. Władysława Tatarkiewicza (dawne Technikum Łąkarskie) oraz Dom Dziecka. Dzieje Szkoły Podstawowej w Radoryżu Smolanym zostały opracowane na podstawie relacji starszych mieszkańców wsi, dokumentów szkolnych oraz wspomnień nauczycieli uprzednio pracujących w tej placówce. Źródła podają, że szkołę zorganizowano w 1945 roku, po przeniesieniu Urzędu Gminnego do Krzywdy. Daty zbudowania drewnianej części budynku nie pamiętają nawet najstarsi mieszkańcy wsi. Wiadomo tylko, że przed szkołą mieścił się tu Urząd Gminy. Pierwszym kierownikiem szkoły był Pan Prus, oficer WP. Dzieci uczyły się wtedy w dwóch salach lekcyjnych na zmianę. Klas było pięć. W 1951 roku w szkole został przeprowadzony remont. W rezultacie przybyły dwie klasy powstałe z byłej kancelarii gminnej i dwóch salek aresztu. Następnie dobudowano murowaną część szkoły, w której znajdowały się dwie sale lekcyjne, korytarz oraz pokój nauczycielski. W 1963 roku na placu szkolnym zorganizowano boisko sportowe. Następnie pobudowano budynek gospodarczy. W 1981 roku ze względu na trudności lokalowe wznowiono działalność filii w Hucie Radoryskiej. W 1993 roku rozpoczęto prace przygotowawcze pod budowę nowego gmachu szkoły. Budowa trwała prawie cztery lata. Zaangażowani w budowę byli zarówno rodzice, jak i całe społeczeństwo obwodu szkoły. Oddanie do użytku odbyło się w pierwszych dniach września 1997 roku. W dniu 19.09.2000 roku w szkole odbyła się uroczystość nadania imienia i poświęcenia sztandaru. Na patrona wybrano ks. Kard. Stefana Wyszyńskie- TERAŹNIEJSZOŚĆ Miejscowość Radoryż Smolany położona jest w środkowej części gminy Krzywda. Powierzchnia miejscowości wynosi 731 ha, którą zamieszkuje 449 osób. W sołectwie znajdują się dwa Zespoły Szkół: SoŁECTWO RADORYŻ SMOLANY 33 SoŁECTWO RUDA go. W 2003 roku oddano do użytku nową salę gimnastyczną. Dzisiaj Zespół Szkół w Radoryżu Smolanym to piękny obiekt z wielofunkcyjnym boiskiem o sztucznej nawierzchni, placem zabaw, stwarzający idealne warunki do pracy dla nauczycieli, a dla uczniów do pogłębiania swoich zainteresowań i umiejętności. Historia Zespołu Szkół w Radoryżu Smolanym rozwijała się na kanwie wydarzeń sięgających okresu tuż po I Wojnie Światowej. Wszystko zaczęło się w do dziś zachowanym dworku Potworowskich. Było to miejsce szczególne; to tutaj przebywał Profesor Tatarkiewicz, który od 1919 roku był na stałe związany z Radoryżem poprzez swoje małżeństwo z tutejszą dziedziczką – Teresą Potworowską. Tu spędzał wakacje, mieszkał we wspomnianym dworku i w cieniu drzew pisał najwybitniejsze dzieła. Tatarkiewiczowie w Radoryżu przebywali do 1939 roku, kiedy to dwór Potwo- HISTORIA Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1569 roku. Razem z Adamowem była własnością Jana Sobieskiego i należała do parafii Wojcieszków. Dawniej zwana Ruda Babska albo Łukowska. W roku 1827 liczyła 8 budynków zamieszkiwanych przez 57 mieszkańców. Folwark Ruda zajmował powierzchnię 630 mórg (352 ha) w tym: grunty orne i ogrody zajmowały powierzchnię 261 mórg (146 ha), łąki 84 mórg (47 ha), pastwiska 54 mórg (30 ha), nieużytki 72 mórg (40 ha). W roku 1888 Ruda, wieś i folwark należały do powiatu łukowskiego, gminy Stanin, a parafii Wojcieszków. Liczyła 16 domów zamieszkałych przez 112 osób. Na terenie wsi znajdowały się pokłady torfu i młyn wodny. TERAŹNIEJSZOŚĆ okolic został zajęty przez hitlerowskiego okupanta. Nastąpiły pierwsze represje i aresztowania m.in. Wójcika Edwarda, Binca Stefana, Czopka Franciszka i Rydla Stanisława. Ci dwaj ostatni zostali zamordowani już w 1939 r. Pierwszym dyrektorem był Pan inż. Witold Nowacki syn rejenta, który wraz z rodziną zamieszkał w starym dworze, którego właścicielem stale byli Państwo Potworowscy. Na wniosek Pana Nowackiego w 1955 roku powstało Technikum Rolniczo Łąkarskie. Pierwsi uczniowie uczyli się w tym budynku od 1957 roku. W 1958 roku oddano do użytku internat, a na wiosnę rozpoczęto budowę nowego budynku szkolnego, który oddano do użytku w kwietniu 1960 roku. W tym czasie rozbudowano strzelnicę, na której do dnia dzisiejszego znajduje się pomnik przyrody w postaci głazów narzutowych. Miejscowość Ruda położona jest na wschód od Krzywdy. Powierzchnia miejscowości wynosi 422 ha zamieszkiwana jest przez 201 osób. Jest to jedna z mniejszych miejscowości gminy. Większość mieszkańców z pokolenia na pokolenie żyje i utrzymuje się z rolnictwa, uprawiając ziemię i hodując bydło mleczne. W Rudzie znajduje się już nieużytkowany młyn. Przepływająca rzeka Mała Bystrzyca może pełnić ważny czynnik w rozwoju agroturystyki, ponieważ jest to teren o wysokich walorach przyrodniczych. Mieszkańcy posiadają wyremontowaną świetlicę wiejską, w której mogą organizować spotkania integracyjne. rowskich zajęły wojska niemieckie. Po wojnie majątek rozparcelowano. Wtedy to we dworze i w części folwarcznej utworzono szkołę rolniczą. W końcowej fazie kampanii wrześniowej, po walkach SGO „Polesie” gen F. Kleeberga pod Kockiem teren Radoryża i sąsiednich 34 SoŁECTWO RADORYŻ SMOLANY SoŁECTWO RUDA 35 SoŁECTWO Stary Patok SoŁECTWO SZCZAŁB HISTORIA HISTORIA Stary Patok dawniej Patok, później Patok Stary. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa siedleckiego. Wieś przetrwała II wojnę światową bez znaczniejszych strat. Po wojnie, w roku 1951, w wyniku reformy rolnej wielu rolników otrzymało grunty pochodzące z parcelacji ziem „dworskich”. Prace związane z elektryfikacją wsi prowadzono zimą na przełomie lat 1956/1957, a prąd włączono w lipcu 1957 r. W 1962 r. zbudowano budynek mieszczący mleczarnię i świetlicę. W 1971 przechodzącą przez wieś dotychczasową drogę z nawierzchnią żwirową zastąpiono asfaltową, a w roku 1973 asfalt położono na brukowanym kamieniami polnymi tzw. „gościńcu” w północnej części miejscowości (droga Krzywda – Stoczek Łukowski). W latach 1973–1976 przeprowadzono „uwłaszczenie” – zostały prawnie uregulowane sprawy własności i granic gruntów oraz zostały założone księgi wieczyste. Na łąkach w południowo-zachodniej części wsi, między zabudowaniami, a Małą Bystrzycą, znajdują się dość bogate złoża torfu (zwanego tu „tarfem”); były one eksploatowane do roku 1973, w którym to przeprowadzono kompleksową meliorację łąk, zasypano odkrywki i zakazano dalszego wydobycia. W latach 1974/1975 wybudowany został obecny budynek sklepu. Za sklepem istniało boisko do siatkówki, od lat 90. XX w. zaniedbane, obecnie ostatecznie zlikwidowane. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1569 roku. Nosiła ona wówczas nazwę „Szczalba” i leżała w powiecie stężyckim. Razem z miejscowością Burzec była własnością Jana Radzejowskiego. W 1886 roku folwark Szczałb został oddzielony od dóbr Burzecka Wola. Powierzchnia ogólna wynosiła 239 mórg(133 ha). Natomiast w roku 1890 folwark Szczałb leżał już w gminie i parafii Wojcieszków licząc 11 domów i 85 mieszkańców. Powstanie parafii datuje się na początek XIX wieku. Hrabia Wojciech Suchodolski, kasztelan i dziedzic dóbr Wojcieszkowa, wystawił w 1817 r. drewniany kościółek. Było to wotum za cudowne uzdrowienie z nieuleczalnej choroby córki Barbary, którego doznała na tym miejscu po bezskutecznym leczeniu za granicą. Niewidoma od urodzenia dziewczynka chodziła z nianią po łące. Pod gruszą, na której wisiał obraz Matki Bożej, niania obmyła oczy dziewczynki, a ta uradowana zawołała: „Nianiu. Ja ciebie widzą”. Z drzewa, na którym wisiał obraz wykonano krzyż w jednej całości, nie łącząc belki pionowej z belką poziomą i ustawiono w kościele w głównym ołtarzu. Kościół będący świątynią filialną parafii Wojcieszków został poświęcony przez ks. Jana Szuszkowskiego. Biskup Beniamin Szymański, w dniu 24 IV 1867 r. pozwolił, aby w tej kaplicy celebrowano msze święte, udzielano sakramentu pokuty i Komunii Świętej we wszystkie piątki maja. W1888 r. odnowiono kaplicę. 9 XI11978 r. duszpasterzem został ks. Czesław Mazurek, który zaczął czynić starania o budowę nowej świątyni godnej miejsca pielgrzymkowego. 20 XI 1983 r. ks. biskup Jan Mazur dokonał poświęcenia nowego kościoła. Świątynia ta jest budynkiem trzynawowym o długości 34 m i szerokości 18 m. TERAŹNIEJSZOŚĆ TERAŹNIEJSZOŚĆ Stary Patok to najmniejsza wieś w gminie Krzywda zajmuje powierzchnię 201ha. Zameldowanych jest tutaj 95 osób, oddalona o 5 km od Krzywdy. W pobliżu miejscowości położonych jest wiele lasów, łąk, pól. Wieś ma charakter typowo rolniczy. Większość mieszkańców zajmuje się uprawą roli i hodowlą. W dużych gospodarstwach przeważa hodowla bydła mlecznego. 36 SoŁECTWO Stary Patok Malownicza wieś z rozległymi łąkami, polami i lasami. Wśród nich znajduje się kościół, kapliczka, cudowne źródełko i cmentarz grzebalny. Szczałb, Ruda, Burzec, Zimna Woda, to miejscowości, które należą do parafii. Powierzchnia miejscowości wynosi 584 ha o liczbie ludności 226. W Szczałbie doznaje szczególnej czci Cudowny Pan Jezus Ukrzyżowany wiszący na krzyżu. Chrystus przemawia do modlących się przed nim ludzi. Do stóp tego Krzyża przybywały liczne pielgrzymki. Odpusty gromadzą tłumy wiernych. Odbywają się one w majowe piątki. Zwłaszcza pierwszy i ostatni piątek gromadzi bardzo dużo wiernych nawet z dalekich stron, którzy przybywają śladem swoich praojców. Wokół Krzyża wiszą liczne wota, które są dowodem żywej wiary i dowodem uzyskanych tu łask najstarsze z 1824 r. Potwierdzeniem tego jest płyta z białego piaskowca z wygrawerowanym napisem: „Wojciech hrabia Suchodolski wraz z małżonką Petronelą z domu także Suchodolską i synem Franciszkiem, i córką Barbarą, tę kaplicę ufundowali w roku Pańskim 1817”. Płyta ta była odnaleziona w fundamentach starego kościoła z prawej stro- ny drzwi głównych. Napis jest niewidoczny, ale możliwy do odczytania po namoczeniu wodą. W odległości 200 metrów od kościoła w kierunku wschodnim bije źródełko, przy którym w lipcu 1946 r. wzniesiono figurę Niepokalanego Serca Maryi. Woda z tego źródełka uważana jest za cudowną. Otóż, jak wcześniej wspomniano, hrabia Wojciech Suchodolski w 1824 r. wzniósł pierwszy drewniany kościół w Szczałbie, jako podziękowanie Bogu za uzdrowienie dziecka. Świątynia w Szczałbie stała się Sanktuarium Jezusa Chrystusa Ukrzyżowanego. Pielgrzymi czcząc to miejsce z wielką wiarą czerpią wodę ze źródełka i zabierają ją w naczyniach do swoich domów, aby jej używać z nabożeństwem. W tej niewielkiej miejscowości działa Koło Gospodyń Wiejskich, którego działalność rozpoczęła się już w latach siedemdziesiątych. Wówczas koło liczyło 20 członkiń. Kobiety organizowały wiele imprez takich jak: Dzień Kobiet, zabawy taneczne, wycieczki do ciekawych miejsc. Przez szereg lat pomagały w rozwoju gospodarstw domowych np: rozprowadzanie piskląt, kurczaków i kaczek. Najstarsze członkinie koła wspierają młodsze pokolenie swoimi dobrymi radami, oraz ciekawymi opowieściami o czasach minionych. Obecnie istniejące koło powstało w 2009 roku i działa w wyremontowanej świetlicy wiejskiej „Pod Olszynką”. Członkinie KGW są otwarte na współpracę i realizację projektów, szkoleń, warsztatów czy spotkań aktywizujących lokalną społeczność. SoŁECTWO SZCZAŁB 37 SoŁECTWO TEODORÓW SoŁECTWO WIELGOLAS HISTORIA HISTORIA Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego podaje, iż Teodorów był wsią znajdującą się w powiecie łukowskim, w gminie Jarczew, i przynależał do parafii Wilczyska. Dodatkowe informacje mówią, iż w tamtym czasie w Teodorowie znajdowało się 12 domów, w tym 108 mieszkańców, zaś cała miejscowość rozciągała się na 206 mórg (115 ha). Teodorów ówcześnie wchodził w skład dóbr Jarczew. Według informacji zawartych w Słowniku geograficznym z 1893 roku czytamy, że Wielgolasu nie wymieniono w dawnych spisach z roku 1827. Natomiast w drugiej połowie XIX wieku w 10 domach mieszkalnych mieszkało już 91 mieszkańców, a obszar zajmowany przez wioskę wynosił 164 morgi (91 ha). Wielgolas w 1893roku należał do powiatu łukowskiego, gminy i parafii Radoryż. TERAŹNIEJSZOŚĆ Wieś Teodorów zajmuje powierzchnię 212 ha. Jest miejscowością licząca 177 mieszkańców, położona jest w odległości 11 km od Krzywdy. Jest wsią typowo rolniczą tylko część mieszkańców znajduje zatrudnienie poza rolnictwem lub prowadzi własną działalność. 38 SoŁECTWO TEODORÓW Podobnie jak inne sołectwa, także i Wielgolas ma charakter typowo rolniczy. Rolnictwem zajmują się ludzie w wieku poprodukcyjnym, związani bardziej emocjonalnie z uprawą roli, natomiast większość mieszkańców dojeżdża do pracy do większych miejscowości, TERAŹNIEJSZOŚĆ Obecnie Wielgolas to jedna z wielu malowniczych wsi położonych w gminie Krzywda. Jest najmniejszym sołectwem gminy zajmującym powierzchnię 194 ha i liczącym 88 mieszkańców. Oddalona o 7 km od Krzywdy. Na skraju wsi przy drodze do wsi Laski znajdują się jałowce pospolite o obwodach 7m i 6,6m ustanowione pomnikami przyrody Orzeczeniem Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. SoŁECTWO WIELGOLAS 39 SoŁECTWO Wola Okrzejska HISTORIA Najstarsza wzmianka dotycząca Woli Okrzejskiej pochodzi z roku 1566. Miejscowość ta występuje wraz z pobliską Okrzeją, jako całość należąca do jednego właściciela, często określana mianem „dobra Okrzeja”. Wola Okrzejska w I połowie XVII wieku znalazła się w rękach Leśniowolskich. Dnia 5 maja 1846 roku w Woli Okrzejskiej urodził się, a później został ochrzczony w kościele w Okrzei Henryk Sienkiewicz późniejszy laureat Nagrody Nobla. W 1855 roku Adam Cieciszowski „w drodze podziału majątku” kupił dobra Okrzeja z Wolą Okrzejską, a w roku następnym dokupił 1/3 wsi Okrzeja do pozostałych, posiadanych już 2/3, łącząc tym samym po ponad dwustu latach, dobra w całość. Po ponownym podziale administracyjnym Królestwa Polskiego w roku 1867, tereny nad górną Okrzejką wchodziły w skład gminy Gułów, powiatu łukowskiego, przywróconej guberni siedleckiej. W 1912 roku zlikwidowano gubernię siedlecką, a obszar ten ponownie został włączony do guberni lubelskiej. W czasie I wojny światowej po wyparciu wojsk rosyjskich w 1915 roku przez oddziały niemieckie i austrowęgierskie, tereny na północ od dolnego biegu Wieprza znalazły się pod okupacją niemiecką, która utworzyła tu generalne gubernatorstwo warszawskie, a od 1916 Królestwo Polskie. Po odzyskaniu niepodległości, na mocy ustawy sejmowej z 1919 roku, na terenach pomiędzy środkowym Bugiem a Wisłą, zostało utworzone województwo lubelskie. Przynależność Okrzei i Woli Okrzejskiej do powiatu łukowskiego utrzymała się do czerwca 1975 r., kiedy to w wyniku nowego podziału, miejscowości te znalazły się w gminie Krzywda, województwa siedleckiego. W 1999 roku przywrócono powiaty, a obszar nad górną Okrzejką ponownie znalazł się w powiecie łukowskim, województwa lubelskiego. TERAŹNIEJSZOŚĆ osób. Tereny Woli Okrzejskiej, pobliskiej Woli Gułowskiej, Serokomli, Kocka, zapisały się w historii Polski bohaterską postawą w kampanii wrześniowej Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” przeciwko niemieckiemu najeźdźcy. W czasie II wojny światowej okupanci wprowadzili nowy podział administracyjny. Okrzeja wraz z Wolą Okrzejską wchodziła w skład dystryktu lubelskiego Generalnego Gubernatorstwa. Zlikwidowano ponadto wiele powiatów, m.in. łukowski, którego tereny przyłączono do radzyńskiego. W czasie wojny mieszkańcy doświadczyli wiele cierpień. Trwały łapanki, aresztowania, wywózki na roboty, rekwirowania inwentarza żywego, pobicia i rozstrzelania. Majątek w Woli Okrzejskiej został zajęty przez Niemców, urządzono tam zakład krawiecki dla niemieckich lotników. W czerwcu 1942 roku ze zbiegłych jeńców radzieckich oraz mieszkańców okolicznych wsi został zawiązany oddział partyzantki pod dowództwem Serafina Aleksiejewa, a okoliczne lasy, tereny stacyjne, stały się miejscem jej intensywnej działalności. Po wyzwoleniu przywrócono przedwojenny podział administracyjny. W roku 1966 powołane zostało muzeum Henryka Sienkiewicza w Woli Okrzejskiej miejscu urodzenia autora Quo Vadis. 40 SoŁECTWO Wola Okrzejska Powierzchnia sołectwa wynosi 1654 ha, którą zamieszkuje 918 Na terenie miejscowości funkcjonuje Zespół Szkół im. Henryka Sienkiewicza w skład, którego wchodzi szkoła podstawowa i przedszkole publiczne. Przy szkole wybudowano boisko o nawierzchni syntetycznej oraz plac zabaw dla najmłodszych. Rolnictwo odgrywa znaczącą rolę dla mieszkańców miejscowości Wola Okrzejska. Miejscowość Wola Okrzejska może poszczycić się Parkiem Krajobrazowym, utworzonym w I połowie XIX wieku. Dawniej był on bardzo rozległy i rozbudowany, posiadał bogaty drzewostan, obecnie jest mniejszy, ale bardzo zadbany. Podstawowymi gatunkami tworzącymi drzewostan parku są: klony, lipy, jesiony, wiązy, modrzewie i kasztanowce. Najstarsze drzewo lipa drobnolistna ma blisko 230 lat. Znaczna część drzewostanu to okazy ponad stuletnie. Obecnie w parku w okolicach zespołu dworskiego spotkać możemy m.in. bociana białego, derkacza, czajkę, przepiórkę, słowika szarego, wilgę, puszczyka, sowę uszatą, krogulca, piżmaka, zająca. Na obszarach leśnych występują m.in. bociany czarne, sarny, jelenie, łosie, dziki, lisy. Walory krajobrazowe i klimatyczne wsi cieszą się zainteresowaniem wśród turystów. Muzeum Henryka Sienkiewicza, które znajduje się w Woli Okrzejskiej, posiada dość bogaty księgozbiór (1500 tomów), na który składają się: dzieła, przekłady, analizy krytyczne, opracowania naukowo-techniczne oraz wycinki prasowe, czasopisma. Dzięki inicjatywie dyrektora, muzeum posiada w swoich zbiorach liczne medale, rzeźby, grafiki, obrazy i zdjęcia. W dawnych czasach zespół dworski w Woli Okrzejskiej tworzyły dwa drewniane i otynkowa- ne budynki o zbliżonych wymiarach, położone naprzeciwko siebie, w odległości ok. 50 m. Zbudowane na planie prostokąta, parterowe z dachami czterospadowymi, pokryte gontem. Budynek północny pełnił funkcję dworu, położony centralnie względem całości założenia parkowego, pochodził prawdopodobnie z połowy XVII wieku, przebudowany na przełomie XVIII i XIX wieku. Budynek był przed wojną zamieszkały, od 1946 do 1971 roku pełnił funkcję szkoły podstawowej. Po przekazaniu nowego gmachu szkolnego uległ całkowitej dewastacji i został rozebrany. Fundamenty zabezpieczono. SoŁECTWO Wola Okrzejska 41 SoŁECTWO ZIMNA WODA HISTORIA Dawniej Zimna Woda była kolonią Burzec. Teren w większości pokryty był lasami i bagnami. Najprawdopodobniej nazwa miejscowości utworzona została w nawiązaniu do znajdujących się na tym terenie źródeł zimnej wody o niepowtarzalnych walorach smakowych. Jedno ze źródełek znajduje się do dnia dzisiejszego na prywatnej działce, z którego właściciel nadal czerpie wodę do picia. TERAŹNIEJSZOŚĆ Obecnie Sołectwo zajmuje powierzchnię 609 ha zamieszkałych przez 448 osoby. Wieś jest podzielona przez mieszkańców na pięć tzw. „dzielnic”. Potocznych nazw mieszkańcy używają do dziś „Józefów”, „Graniczki”, „Podgrądzie”, „Zagóry” i „Zimna Woda” zwana Budynek południowy to dawniejsza oficyna dworska, miejsce urodzenia Henryka Sienkiewicza. Po wojnie zamieszkały przez repatriantów. W latach 60-tych generalnie odrestaurowany. Wnętrze zostało zaadaptowane na potrzeby muzeum. Koło Gospodyń Wiejskich w Woli Okrzejskiej istnieje od 1976 roku, a w 2011 roku zostało uzupełnione o nowe członkinie. Obecnie w Kole działa dziesięć kobiet, niektóre z nich są w nim od początku i są skarbnicą wiedzy o podejmowanych działaniach w tamtym okresie. Tak wspominają ten czas: „kiedyś to się dużo działo...” odbywały się bowiem różnego rodzaju kursy gotowania, kroju i szycia. Zajmowały się podobnie jak gospodynie z innych kół dystrybucją drobiu i pasz wśród mieszkańców. Członkinie KGW są otwarte na współpracę i realizację projektów, szkoleń, warsztatów czy spotkań aktywizujących lokalną społeczność. Nieformalną działalność Ochotnicza Straż Pożarna w Woli Okrzejskiej rozpoczęła zimą 1962 roku. Jednostka powstała w czasie, gdy w całym kraju przygotowywano się do obchodów 1000-lecia Państwa Polskiego. Był to czas powoływania do istnienia nowych straży, a w przypadku Woli Okrzejskiej dodatkową motywacją były prace związane z uruchomieniem muzeum biograficznego Henryka Sienkiewicza w dworku, w którym się urodził oraz budową szkoły podstawowej. Ochotnicy spieszyli z pomocą, nie tylko swoim współmieszkańcom, ale także sąsiednim miejscowościom: Drożdżakowi, Okrzei, Rudzie, Gułowowi, Kokoszce i innym. Członkowie Ochotniczej Straży Pożarnej od kilku lat pełnią Wartę przy Grobie Pańskim 42 SoŁECTWO Wola Okrzejska kańców. Pełniło ważną rolę kulturową i edukacyjną. Starsze osoby do dziś wspominają obchody Dnia Kobiet. Odbywały się kursy gotowania, pieczenia, kroju i szycia. Na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku szeregi Koła zaczęły topnieć w szybkim tempie, starsze członkinie rezygnowały, a młodsze pokolenie nie chciało się angażować. Wkrótce działalność Koła wygasła całkowicie. W 2009 roku komitet założycielski powtórnie powołał Koło do życia. Członkinie, a jest ich 25, stanowią bardzo zgrany i energiczny zespół. Wychodzą naprzeciw potrzebom i życzeniom wszystkich grup wiekowych. dawniej „Zimny Dół” - w tej części znajduje się źródełko. Zimna Woda do Gminy Krzywda należy od 1 stycznia 1973 roku wcześniej wchodziła w skład Gromady Burzec (sołectwo gminy Wojcieszków). Tak jak pozostałe sołectwa gminy również i Zimna Woda ma charakter typowo rolniczy. Znajdują się tu gospodarstwa o wysokich standardach sanitarnych spełniających warunki unijne, w których przeważa hodowla bydła mlecznego. Takich gospodarstw jest wprawdzie tylko kilka, gdyż pozostali mieszkańcy zajmują się w większości uprawą malin i truskawek. W Zimnej Wodzie bardzo aktywnie działa Koło Gospodyń Wiejskich. Koło działało we wsi już w latach siedemdziesiątych zajmowało się, podobnie jak inne Koła dystrybucją drobiu i pasz wśród miesz- w kościele parafialnym w Okrzei, organizują czas wolny dzieciom i młodzieży, przygotowują zabawy i festyny dla mieszkańców. Straż obecnie liczy 24 członków. SoŁECTWO ZIMNA WODA 43 TRADYCYJNE PRZEPISY NA DANIA LOKALNE KGW KAPUSTA Z GROCHEM Z KOŻUCHÓWKI Składniki: 1,5 kg kiszonej kapusty 0,5 kg grochu 2 cebule 2 łyżki smalcu 1 szczypta pieprzu 1 szczypta soli 1 sztuka listka laurowego 5 sztuk ziela angielskiego w kulkach 1 szczypta majeranku • • • • • • • • • Wykonanie: Kapustę przekładamy do dużego garnka. Dodajemy liść laurowy, kilka ziaren ziela angielskiego i odrobinę wody. Gotujemy kapustę do miękkości na wolnym ogniu. Groch gotujemy w osolonej wodzie w oddzielnym garnku. Musi być miękki, ale nie może rozpadać się. Łączymy kapustę z grochem. Cebulę kroimy w cienkie piórka. Podsmażamy na smalcu, aż się zeszkli. Dodajemy do kapusty. Przyprawiamy majerankiem, solą i pieprzem. Potrawa najlepiej smakuje na drugi dzień. Smacznego życzą Panie z Koła Gospodyń z Kożuchówki PIEROGI Z SOCZEWICĄ I PODROBAMI Z LASEK Składniki na ciasto: 1 kg mąki tortowej 2 jaja 2 szk. zimnej wody 2 łyżki oleju szczypta soli Składniki łączymy i wyrabiamy ciasto. • • • • • Składniki na farsz: podroby soczewica sól pieprz cebula olej Wszystko podsmażamy na patelni. • • • • • • Wykonanie: Ciasto wałkujemy. Kieliszkiem lub szklanką wycinamy kółka. Nakładamy po łyżeczce farszu i zlepiamy brzegi w pierogi. Wrzucamy partiami na osoloną, wrzącą wodę i gotujemy do miękkości, aż pierogi wypłyną. Smacznego życzą Panie z Koła Gospodyń Wiejskich w Laskach PĄCZKI Z KRZYWDY Składniki na około 70 szt. pączków: 2 kg mąki 1 margaryna 1 szk. cukru 10 żółtek 15 dag drożdży 1 litr i 1 szk. mleka • • • • • • Wykonanie: Mleko podgrzewamy, dodajemy cukier, drożdże i żółtka. Wylewamy do miski, wyrabiamy chwilę, następnie dodajemy rozpuszczoną margarynę i wyrabiamy trochę dłużej na gładką masę. Pozostawiamy do wyrośnięcia. Smażymy na rozgrzanym tłuszczu w dużym garnku z obu stron (oleju musi być dużo, aby pączki swobodnie w nim pływały). Pączki układamy na ręcznikach papierowych, aby tłuszcz ociekł. Lukier: cukier puder mieszamy z sokiem z cytryny. Pączki najlepiej polukrować jeszcze ciepłe. Smacznego życzą Panie z Koła Gospodyń Wiejskich z Krzywdy 44 TRADYCYJNE PRZEPISY NA DANIA LOKALNE KGW PASZTET Z KRÓLIKA Z RADORYŻA KOŚCIELNEGO Składniki: 1 tuszka z królika 4 bułki zwykłe 3 marchewki 6 jajek całych 0,5 kg podgardla lub boczku tłustego sól, pieprz, „kucharek” do smaku. • • • • • • Wykonanie: Gotujemy królika i podgardle do miękkości, obieramy od kości, moczymy bułki w zimnej wodzie, wyciskamy. Mięso mielimy przez maszynkę trzy razy i pozostałe produkty, doprawiamy do smaku, wyrabiamy do gładkości i wkładamy do wąskich blaszek. Pieczemy na złoty kolor. Smacznego życzą Panie z Koła Gospodyń Wiejskich w Radoryżu Kościelnym PIEROGI Z PODROBAMI I KASZĄ GRYCZANĄ Składniki na farsz: 1 kg podrobów 30 dag kaszy gryczanej 1 cebula sól, pieprz • • • • Składniki na ciasto: ugotowane ziemniaki mąka ziemniaczana kilka utartych ziemniaków sól • • • • Wykonanie: Ugotowane podroby mielimy przez maszynkę, to samo robimy z cebulą. Kaszę gryczaną gotujemy do miękkości i dodajemy do podrobów, następnie solimy, doprawiamy pieprzem i gotowe. Ugotowane ziemniaki przekręcamy przez maszynkę dodajemy do nich mąkę ziemniaczaną (¼ mąki ziemniaczanej w stosunku do ugotowanych ziemniaków). Następnie dodajemy 7-8 utartych ziemniaków, wszystko solimy, następnie formujemy pierogi i gotujemy około 8-10 minut. Gotowe pierogi podajemy ze skwarkami. Smacznego życzą Panie z Koła Gospodyń Wiejskich w Szczałbie PIEROGI Z BIAŁYM SEREM NA 4 SPOSOBY Składniki na ciasto: 1 kg mąki pszennej 2 jajka 2 łyżki oleju sól ok.1- 1,5 szk. wody • • • • • Wykonanie: Mąkę przesiewamy. 1/3 ilości mąki zalewamy szklanką wrzącej wody, ucieramy drewnianą łyżką, odstawiamy do ostygnięcia. Jajka mieszamy z olejem i solą, dodajemy do zaparzonej masy mącznej. Wyrabiamy stopniowo dodając pozostałą ilość mąki. Początkowo ciasto mieszamy drewnianą łyżką, później wykładamy na blat i wyrabiamy około 7-8 minut, aż będzie jednolite i gładkie. Rozwałkowujemy ciasto cienko. Wykrawamy krążki, nakładamy farsz, formujemy i gotujemy w dużej ilości osolonej wody. Składniki na farsz I: biały ser i kasza gryczana g białego sera tłustego •200 szklanki kaszy gryczanej •¾2 cebule •sól •pieprz •ewentualnie mięta • TRADYCYJNE PRZEPISY NA DANIA LOKALNE KGW 45 Wykonanie: Kaszę gotujemy na sypko, odstawiamy do przestygnięcia. Cebulę drobno siekamy, szklimy na maśle, następnie mieszamy z kaszą i twarogiem, doprawiamy do smaku solą, pieprzem i ewentualnie drobno posiekaną świeżą miętą. Formujemy pierogi, gotujemy. Podajemy z cebulką przesmażoną na maśle. Składniki na farsz II: biały ser i szpinak g białego sera półtłustego •400 g szpinaku •400 1 ząbek czosnku •1 łyżka masła •sól •pieprz •gałka muszkatołowa • Wykonanie: Ser przeciskamy przez praskę. Szpinak przebieramy, myjemy, odrywamy łodygi, podsmażamy na maśle ze zmiażdżonym czosnkiem. Szpinak wylewamy na sitko, studzimy, odsączamy, siekamy nożem, dodajemy do sera. Składniki mieszamy, dodajemy jajko, sól, pieprz i gałkę muszkatołową. Formujemy pierogi. Po ugotowaniu podajemy z roztopionym masłem i posypane szczypiorkiem lub polane jogurtem z ziołami. Składniki na farsz III: biały ser i ziemniaki g białego sera półtłustego •250 g ugotowanych ziemniaków •250 wielkości cebule •21 średniej masła •50łyżka •sólg miękkich śliwek suszonych •pieprz ziołowy •mięta suszona • Wykonanie: Cebulę drobno siekamy i szklimy na maśle. Połowę przeznaczamy do farszu. Do pozostałej cebuli wrzucamy pokrojone śliwki i jeszcze chwilę podsmażamy. Ziemniaki i biały ser przeciskamy przez praskę. Dodajemy podsmażoną cebulę i doprawiamy do smaku (powinny być pikantne). Formujemy pierogi. Po ugotowaniu podajemy z przygotowaną okrasą. Składniki na farsz IV: biały ser i żurawina g sera twarogowego •500 1 szklanka żurawiny suszonej •2 łyżki proszku śmietankowego •3 łyżeczki cukrubudyniu waniliowego •1 łyżka cukru pudru •2 łyżki bułki tartej •5 łyżek masła •1 łyżka brązowego cukru • Wykonanie: Ser twarogowy rozcieramy, dodajemy proszek budyniowy, cukier puder, cukier waniliowy, żurawinę. Mieszamy. Formujemy pierogi. Gotujemy. Podajemy polane stopionym masłem z bułką tartą i posypane brązowym cukrem. Smacznego życzą Panie z Koła Gospodyń z Fiukówki KAPUŚNIACZKI Z KASYLDOWA Składniki na ciasto: 0,5 kg mąki 2 jaja 4 dag drożdży ¾ szklanki mleka 1 margaryna sól, pieprz, cukier, starta gałka muszkatołowa • • • • • • Wykonanie: Z drożdży, części mleka i cukru robimy rozczyn. Gdy wyrośnie wlewamy do przesianej mąki, dodajemy jaja, resztę mleka, gałkę muszkatołową i na końcu rozpuszczoną margarynę. Ciasto dobrze wyrabiamy i odstawiamy w ciepłe miejsce do wyrośnięcia. Kapustę gotujemy z grzybami, odcedzamy, drobno siekamy. Do drobno posiekanej, usmażonej na oliwie cebuli dodajemy kapustę, surowe jajko i doprawiamy solą oraz pieprzem, po czym zawijamy i układamy na wysmarowanej blasze. Gdy podrośnie smarujemy śmietaną lub rozmąconym jajkiem i pieczemy na zloty kolor. Wystudzone kapuśniaczki przechowujemy w garnku pod szczelnym przykryciem i odgrzewamy w miarę potrzeby. Smacznego życzą Panie z Koła Gospodyń z Kasyldowa TRADYCYJNY CHLEB Z ZIARNAMI Z ZIMNEJ WODY Składniki na 2 blachy „keksówki”: 0,5 kg mąki krupczatki 0,5 kg mąki żytniej razowej 5 dag drożdży 1 szk. otrębów żytnich dodatki: 4 łyżki pestek dyni, 7 łyżek siemienia lnianego, 7 łyżek słonecznika, 4 łyżki sezamu 1 białko 3 łyżki cukru 2 łyżki soli woda • • • • • • • • • Wykonanie: Suche składniki mieszamy: mąkę, otręby, dodatki, cukier, sól. Drożdże łączymy z ½ szklanki letniej wody, rozpuszczamy je i dodajemy do suchych składników. Dodajemy 4 szklanki zimnej, przegotowanej wody. Odstawiamy do wyrośnięcia, ok. 30 minut. Gdy masa podwoi objętość przekładamy do foremek. Wierzch ciasta smarujemy białkiem i posypujemy dowolnymi nasionami np. słonecznika, sezamu. Odstawiamy na ok. 25 minut. Pieczemy w piekarniku nagrzanym do 180 stopni przez 25 minut (nagrzewanie dolne), następnie przez 30 minut (nagrzewanie górne). Smacznego życzą Panie z Koła Gospodyń z Zimnej Wody ROGALE DROŻDŻOWE Składniki: 1/2 kg mąki 15 dkg cukru 10 dkg tłuszczu 1 lub 2 jajka 1/4 l mleka 2 dkg drożdży marmolada • • • • • • • Wykonanie: Z podanych składników wyrobić ciasto drożdżowe, a gdy podrośnie, rozwałkować na grubość 1,5 cm i pokroić na trójkąty o podstawie ok. 10 cm. Następnie nakładać przy brzegu trójkąta marmoladę i zawijać je formując rogaliki. Układać rogaliki na blasze posmarowanej tłuszczem, a gdy podrosną, posmarować jajem i piec ok. 20-30 minut w gorącym piekarniku. Po upieczeniu można polukrować. Smacznego życzą Panie z Koła Gospodyń z Drożdżaka Składniki na nadzienie: 40 dag kapusty kilka suszonych grzybów łyżka oleju cebula 1 jajko pieprz, sól • • • • • • 46 TRADYCYJNE PRZEPISY NA DANIA LOKALNE KGW TRADYCYJNE PRZEPISY NA DANIA LOKALNE KGW 47 IMPREZY NA TERENIE GMINY: •Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy •Bale Karnawałowe dla dzieci w szkołach i świetlicach –imprezie towarzyszą wspólne tańce oraz •Walentynki śpiewy. Bal ma za zadanie kultywowanie zwyczaju karna- wałowych zabaw. Wspólny śpiew przy akordeonie, zabawy walentynkowe, a przede wszystkim taniec integrują uczestników spotkania. •Majówki przy świetlicach wiejskich •Gminne Święto Strażaków •Festyny Rodzinne •Jasełka dla społeczności lokalnej •Letnie Biesiady Ludowe •Andrzejki w GBP, świetlicach w Zespole Szkół w Radoryżu Smolanym - uro•Gimnazjada czystość ta odbywała się pod patronatem Wójta Gminy Dzień Dziecka - impreza odbywa się na terenie •Gminny Gminnego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Krzywdzie. Dzieci mogą bezpłatnie korzystać z urządzeń rekreacyjnych, biorą udział w zabawach sportowych, otrzymują poczęstunek, słodycze. Oprawę muzyczną co roku zapewnia profesjonalna Agencja Artystyczna. Gminy Krzywda - festyn organizowany od kilku lat •Dni zawsze w pierwszą niedzielę wakacji na terenie Gminnego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Krzywdzie. Impreza, co roku skupiająca zarówno przedstawicieli wszystkich sołectw gminy, mieszkańców, oraz przybyłych z sąsiednich gmin gości, cieszy się niezwykle dużym zainteresowaniem. gminne - organizowane cyklicznie w pierwszą •Dożynki niedzielę września, lokalne „święto plonów” stanowi okazję wspólnego spotkania, biesiadowania oraz dziękczynienia za zebrane zbiory. 48 IMPREZY NA TERENIE GMINY: Krzywda we współpracy ze społecznością lokalną. W imprezie tej biorą udział wszystkie gimnazja gminy Krzywda oraz sąsiednich gmin. Impreza owocuje wieloma ciekawymi dyscyplinami sportowymi, niekiedy bardzo widowiskowymi, a także śmieszącymi zebranych kibiców i samych uczestników. •Odpusty w parafiach: Dąbrowa - na uroczystość Podwyższenia Krzyża --Huta Świętego, Nawiedzenia NMP - na uroczystość św. Apostołów Piotra i Pawła --Okrzeja (29 czerwiec), św. Michała(29 września) Kościelny - na uroczystość św. Anny (26 li--Radoryż piec), Matki Boskiej Częstochowskiej (15 sierpnia) - Pana Jezusa Ukrzyżowanego (ostatni piątek --Szczałb maja) IMPREZY NA TERENIE GMINY: 49 50 SZLAKI TURYSTYCZNE Cardinal Palace atrakcje architektoniczne Mini ZOO atrakcje geologiczne kuźnia wypożyczalnie łódek atrakcje archeologiczne Eko-Farma Żelechów a łowiska ejk rz Ok Wylezin Rybaki Stare Zadybie Jarczew Jagodne Kłoczew Stryj Huta Zadybska Fwornia Wola Mysłowska chów Żele Baczków Kisielsk Kisielsk Ciechomin kopiec Henryka Sienkiewicza Rybaki Wilczyska Wilga Jagodne Prawda Nowa STOCZEK ŁUKOWSKI Wesołówka Sobiska Szczałb Burzec Jeleniec Klimki Świderki Serokomla Józefów Fuży Zakępie Adamów zyca Ra dz yń Po dl as ki iowa Międzyrzec Podlaski . km 1 cm = 2 km . "Villa pod lasem" Ireneusz Knap Gołąbki .4a, 21-.66 Łuków tel. 794 666 262 Gospodarstwo agroturystyczne "NAD KRZNĄ U KROPKI" Halina Sulej Suleje 5.a, 21-.66 Łuków tel. 563 161 516. 25 625 6. 42 e-mail: [email protected] "Pałacyk na Górce" Alina Gałązka Rynek 27, 21-.13 Serokomla tel. 569 4.9 562 Gospodarstwo agroturystyczne Bogumiła Romańska Nowa Ruda 26, 21-.13 Serokomla tel. 515 .17 256 GOŚCIENIEC POD LASEM Centrum Rekreacyjno-Biznesowe Grabowce Folne, 64-563 Nowodwór tel. 663 62. 626 www.gosciniecpodlasem.com.pl Zajazd "Skrzetuski" ul. Kleeberga 15, 21-.11 Wojcieszków tel./fax: 25 755 .1 11 e-mail: [email protected] Dom Weselny "U Rybaka" Bystrzyca 127a, 21-.11 Wojcieszków tel. 444 466 541, 449 75. 42. 4 Wiata Fwornia, 21-.21 Wola Mysłowska tel. 662 319 51. Domek Myśliwski Wilczyska, 21-.21 Woła Mysłowska tel. 662 319 51. Zajazd Królewski ul. Fługa 26, 64-556 Kłoczew tel. 25 751 1. 92, 669 329 697 Eko Farma Żelechów Huta Zadybska 25, 64-556 Kłoczew tel. 724 435 766 www.lowisko.pl e-mail: [email protected] Bar Vegas ul. Piłsudskiego 3, 21-.56 Stoczek Łukowski tel. 513 7.2 123 Bar Relaks ul. Stodolna 11, 21-.56 Stoczek Łukowski Bar Sara ul. Piłsudksiego 19, 21-.56 Stoczek Łukowski tel. 669 525 771 Ośrodek Rekreacyjno-Sportowy IZYDORY ul. Nowoprojektowana 1 21-.56 Stoczek Łukowski tel. 662 239 259, 566 126 615 e-mail: [email protected], [email protected] Zajazd Rosa ul. Piaski 9, 21-.56 Stoczek Łukowski tel. 25 797 62 44, 513 747 556 e-mail: [email protected] "U Jagody" Pokoje gościnne Joanna i Krzysztof Gajownik ul. Zagłoby 12a, 21-.76 Krzywda tel. 566 175 715, 562 274 636 e-mail: [email protected] Dwór Sienkiewicz Kolonia Rowiny 7a, 21-.46 Okrzeja tel. 694 611 576, 664 .72 153 e-mail: [email protected] PRZYFATNE AFRESY 6 skala 1:266 666 Pałacyk Fantazja Sięcieszka Pierwsza 57a, 21-.66 Łuków tel. 564 321 973 e-mail: [email protected] Stadnina Koni Popławy-Rogale 42 21-.6. Trzebieszów łnocna Krzna Pó Radzyński OCK a Po Krzn łudn Jakusze Wierzejki Cardinal Palace Centrum Konferencyjno-Wypoczynkowe Klimki 36, 21-166 Łuków tel. 25 79. 65 66 e-mail: kontakt@cardinalpalace@pl Wagram Rez. Las Wagramski Strzyżew Szaniawy - Matysy Fębowica Rez. Kania Trzebieszów Popławy-Rogale Mała Bystrzyca Fminin Gołąbki Aleksandrów Zembry Mikłusy Gołowierzchy Turze Rogi Celiny Wólka Konopna Suleje Cza rna Wola Bobrowa Nowa Ruda Wojcieszków Bystr ŁUKÓW Wólka Zofibór Fomaszewska Sarnów Sięciaszka I Rez. Kra Jurajska Zalesie Gręzówka Tuchowicz Krzywda Stanin Lendo Wielkie Lipiny Grabowce Folne Wola Okrzejska Radoryż Smolany Fiukówka Kosuty Żdżary Rez. Jata Wola Gułowska Gózd Niedźwiadka RadoryżKościelny Nowodwór Okrzeja Gózd Huta Fąbrowa Osiny Szyszki Aleksandrówka Stara Róża Łukowski OCK Krynka Lu stadniny koni Miejsce Obsługi Rowerzystów muzea/izby regionalne kuchnia regionalna restauracje, kawiarnie INFRASTRUKTURA TURYSTYCZNA hotele, schroniska gospodarstwa agroturystyczne, pola namiotowe kirkut mogiły sanktuaria kościoły ZABYTKI SAKRALNE park pomnik, miejsce pamięci narodowej młyn wodny wiatrak koźlak ruiny zespół rezydencjnalny (pałac/dwór) dwory ZABYTKI ARCHITEKTURY ŚWIECKIEJ er Szlak rowerowy w Rezerwacie Jata id Św Rez. Zgórznica Kulak Wólka Zabiele Poznańska Rosy Rez. Topór Biardy SZLAK ZIEMI ŁUKOWSKIEJ lce d Sie Szlak Powiatu Garwolińskiego Garwolin Żelechów - Garwolin Szlak Ziemi Łukowskiej pętle lokalne Szlak Ziemi Łukowskiej główna nitka granica obszaru LGF rzeki, kanały linie kolejowe drogi Teren gminy Krzywda, będący częścią bogatej w piękną historię Ziemi Łukowskiej, jest równocześnie miejscem, w którym przecina się kilka szlaków turystycznych. Przez środkową część obszaru przebiega niebieski szlak Sienkiewiczowski (Łuków – Okrzeja) związany z miejscem urodzenia i twórczości polskiego noblisty Henryka Sienkiewicza. Ponadto przez obszar gminy przebiega Szlak Muzealny. Ko ck SZLAKI TURYSTYCZNE Na terenie całego obszaru LGD „Razem Ku Lepszej Przyszłości” został oznakowany Szlak Ziemi Łukowskiej. bl in SZLAKI TURYSTYCZNE 51 Na terenie gminy oznakowany został również szlak „Śladami historii, ziemi i ludzi” Bibliografia 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Baliński A., Lipiński T.: Starożytna Polska pod względem historycznym, t .III, Warszawa 1844 Cieciszowski A.: Wspomnienia dla potomnych, 1857 Ćwik W., Reder J.: Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych ustroju władz, Lublin 1977 Kulesza A., Kulesza-Pasik M.: Parafia Matki Boskiej Częstochowskiej Radoryż Kościelny w latach 1958-1970 proboszcz parafii Wojciech Pogorzelski, Radoryż Kościelny 2003 Wrzyszcz A.: Gubernia Chełmska. Zarys ustrojowy, Lublin 1997 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Pod red. B. Chlebowskiego, t. XIII, Warszawa 1893 Strażacy ziemi łukowskiej. Pod red. Bukowiec S.:, 2008 Roczniki Humanistyczne, Towarzystwo Naukowe KUL Kronika parafii Okrzeja Kronika szkolna Fiukówki z lat 1929-1969 Oknińska M.: „Ocalony” - jak mieszkańcy Budek uratowali od śmierci Żyda Grynblata. Wspólnota Łukowska Szczęśniak H.: Wola Finkowa, czyli Fiukówka, Puls Naszego Regionu, 2003 http://dir.icm.edu.pl/Slownik_geograficzny/ http://dlibra.umcs.lublin.pl/ http://gminakrzywda.pl/ http://pl.wikipedia.org/ http://lgdrazem.pl/ http://pbi.edu.pl/ http://www.slownik.ihpan.edu.pl/ http://zastawie-netau.net/ LEGENDA: 1. "Kozi Rynek" - naturalne bagna 2. Kościół w Okrzei 3. Cmentarz w Okrzei 4. Kopiec H. Sienkiewicza w Okrzei 5. Muzeum H. Sienkiewicza w Woli Okrzejskiej 6. Mogiła Powstańców i szlak Kleeberczyków 7. Wiatrak koźlak i lasy Okrzeja Dąbrowa 8. Pomnik ku czci ofiar II wojny światowej w Feliksinie 9. Huta szkła w Hucie Dąbrowie 10. Rzeka Wilga i Bystrzyca Mała 11. Zespół dworsko-parkowy w Radoryżu Smolanym 12. Kościół w Radoryżu Kościelnym 13. Zespół dworsko-parkowy w Krzywdzie 14. Zespół dworsko-parkowy w Anielinie 15. Młyn w Rudzie 16. Kościół i cudowne źródełko w Szczałbie 52 SZLAKI TURYSTYCZNE Bibliografia 53 INFORMATOR URZĄD GMINY KRZYWDA ul. Żelechowska 24 B, 21-470 Krzywda tel. (25) 755-10-06, (25) 755-11-66 faks: (25) 755-10-61 email: [email protected] www.gminakrzywda.pl godziny pracy: 8:00 – 16:00 GMINNA BIBLIOTEKA PUBLICZNA Dyrektor: Małgorzata Prządka adres: ul. Łukowska 20, 21-470 Krzywda tel.: (25) 755-16-78; faks: (25) 755-16-78 email: [email protected], adres BIP: gbpkrzywda.bip.lubelskie.pl, www: gbpkrzywda.naszabiblioteka.com FILIE GMINNEJ BIBLIOTEKI PUBLICZNEJ HUTA DABROWA adres: ul. Hutnicza 30, Huta Dąbrowa, 21-470 Krzywda tel.: (25) 755-04-16 OKRZEJA adres: ul. Tadeusza Kościuszki 3B, 21-480 Okrzeja GMINNY OŚRODEK POMOCY SPOŁECZNEJ Kierownik: Iwona Kaniecka adres: ul. Łukowska 20, 21-470 Krzywda tel.: (25) 755-12-89, faks: (25) 755-12-89 email:[email protected], adres BIP: gopskrzywda.bip.lubelskie.pl GMINNY ZESPÓŁ EKONOMICZNO-ADMINISTRACYJNY SZKÓŁ Dyrektor: Dariusz Piwowarek adres: ul. Żelechowska 24 B, 21-470 Krzywda tel.: (25) 755-12-88, faks: (25) 755-10-61 email: [email protected], adres BIP: gzeaskrzywda.bip.lubelskie.pl SAMORZĄDOWY SAMODZIELNY PUBLICZNY ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ W KRZYWDZIE Dyrektor: Piotr Gogłoza adres: ul. Żelechowska 11, 21-470 Krzywda rejestracja tel.: (25) 755-10-01, biuro tel./faks: (25) 755-12-33 email: [email protected], adres BIP: sspzozkrzywda.bip.lubelskie.pl ODDZIAŁY SSPZOZ HUTA DĄBROWA adres: ul. Sienkiewicza 44, Huta Dąbrowa, 21-470 Krzywda tel.: (25) 755-03-11, OKRZEJA adres: Ul. Henryka Sienkiewicza 2D, 21-480 Okrzeja tel.: (25) 755-06-88 ŚRODOWISKOWY DOM SAMOPOMOCY W ANIELINIE Dyrektor: Anna Grabowska adres: Kożuchówka 71, 21-470 Krzywda tel.: (25) 755-10-45, email: [email protected] ZAKŁAD GOSPODARKI KOMUNALNEJ W KRZYWDZIE Dyrektor: Lech Ochnik adres: ul. Kolejowa 30 B, 21-470 Krzywda tel.: (25) 755-19-72, faks: (25) 755-19-72 email: [email protected], adres BIP: zgkkrzywda.bip.lubelskie.pl 54 INFORMATOR GIMNAZJUM NR 2 W RADORYŻU KOŚCIELNYM Dyrektor: Barbara Piszcz adres: Radoryż Kościelny 42, 21-470 Krzywda tel.: (25) 755-10-13 email: [email protected], adres BIP: g2radoryz.bip.lubelskie.pl www: http://gimnazjum2-radoryz.y0.pl/ ZESPÓŁ SZKÓŁ W HUCIE DĄBROWIE Dyrektor: Ryszard Żurek, Z-ca dyrektora: Teresa Beczek adres: ul. Hutnicza 30, 21-470 Krzywda tel.: (25) 755-04-16 email: [email protected], adres BIP: zshutadabrowa.bip.lubelskie.pl ZESPÓŁ SZKÓŁ W FIUKÓWCE Dyrektor: Izabela Mateńko adres: Fiukówka 9, 21-470 Krzywda tel.: (25) 755-00-61 email: [email protected], adres BIP: spfiukowka.bip.lubelskie.pl ZESPÓŁ SZKÓŁ W KRZYWDZIE Dyrektor: Ewa Latoch-Sprycha, Z-ca dyrektora: Paweł Mizak adres: ul. Osiedlowa 5, 21-470 Krzywda tel.: (25) 755-10-88, email: [email protected], adres BIP: zskrzywda.bip.lubelskie.pl www: spkrzywda.republika.pl ZESPÓŁ SZKÓŁ W OKRZEI Dyrektor: Elżbieta Gogłoza, Z-ca dyrektora: Beata Sulej adres: ul. Szkolna 1, 21-480 Okrzeja Szkoła Podstawowa, tel.: (25) 755-09-34 Gimnazjum Nr 3, tel.: (25) 755-09-13 email: [email protected], adres BIP: www.zsokrzeja.bip.lubelskie.pl www: zsokrzeja.republika.pl ZESPÓŁ SZKÓŁ W RADORYŻU SMOLANYM Dyrektor: Wojciech Czerniec adres: Radoryż Smolany 26, 21-470 Krzywda tel.: (25) 755-13-96 email: [email protected], adres BIP: spradoryz.bip.lubelskie.pl www: szkola-radoryz.cba.pl ZESPÓŁ SZKÓŁ W RADORYŻU SMOLANYM Dyrektor: Marianna Brzozowska-Skwarek, Z-ca dyrektora: Marzena Kamińska tel.: (25) 755-10-03, faks: (25) 755-15-22 adres: Radoryż Smolany 8c, 21-470 Krzywda www: zsradoryz.pl „Wersja elektroniczna publikacji dostępna jest na stronie www.gminakrzywda.pl” „Egzemplarz bezpłatny”
