Zobacz artykuł…

6
TEMAT NUMERU
ŻYWIENIE DZIECI
OTYŁOŚĆ
Z otyłych dzieci wyrastają
otyli dorośli, którzy
zdecydowanie częściej niż
osoby szczupłe zapadają
na choroby uznawane za
cywilizacyjne. Dlatego
bardzo ważne jest
zapobieganie otyłości już
od wczesnego dzieciństwa.
EWA WIERZCHOWSKA
dietetyk, Europejskie Centrum
Leczenia Otyłości Dzieci i Dorosłych
W
roku 1998 Światowa
Organizacja
Zdrowia
(WHO)
określiła otyłość jako globalną epidemię dotyczącą zarówno dorosłych, jak
i dzieci. W Polsce problem ten dotyczy
kilku do kilkunastu procent dzieci
i młodzieży w zależności od rejonu
kraju, przy czym obserwuje się wyraźną tendencję wzrostową. Wyrażany
jest pogląd, że ze względu na zdrowotne następstwa otyłości to pokolenie
może być pierwszym, w którym przeciętna długość życia może być krótsza
od poprzedniego pokolenia. Przeważnie z otyłych dzieci wyrastają otyli dorośli, którzy zdecydowanie częściej niż
osoby szczupłe zapadają na choroby
uznawane za cywilizacyjne.
Otyłość definiuje się jako nadmierne
nagromadzenie tłuszczu w tkance tłuszczowej prowadzące do niekorzystnych
następstw zdrowotnych. Najprostszą
i najczęściej stosowaną metodą oceny
stopnia nadwagi i otyłości u dzieci jest
określenie proporcji masy do wysokości
ciała za pomocą siatek centylowych.
U dzieci i młodzieży w okresie wzrasta-
u dzieci
profilaktyka
i leczenie
nia posługujemy się tablicami lub siatkami centylowymi wskaźnika BMI,
uwzględniającymi płeć i wiek badanych. Zgodnie z zaleceniami WHO,
nadwagę stwierdza się wówczas, gdy
wartość wskaźnika BMI mieści się między 85 a 95 percentylem, otyłość zaś,
jeżeli przekracza 95 percentyl.
Jeżeli masa ciała dziecka przekracza o 20% masę ciała należną dla wzrostu i nie towarzyszą temu inne objawy
chorobowe, mówimy o otyłości prostej.
Stanowi ona ok. 90-95% przypadków
otyłości u dzieci. Główną jej przyczyną
jest dodatni bilans energetyczny wynikający ze zwiększonego, w stosunku
do rzeczywistego zapotrzebowania,
spożycia energii i zbyt małej aktywności fizycznej.
Otyłość wtórna natomiast stanowi
nieco mniej niż 10% przypadków otyłości w wieku rozwojowym. Występuje
często w następstwie zaburzeń endokrynologicznych (m.in. niedoczynności tarczycy, pierwotny hiperinsulinizm) oraz chorób genetycznych
(m.in. zespół Pradera-Williego). Przed
rozpoczęciem terapii redukcyjnej należy wykluczyć inne niż dietetyczne
przyczyny nadmiernej masy ciała.
Zapobieganie otyłości w dzieciństwie ma zasadnicze znaczenie, ponieważ nieleczona może indukować szereg
niekorzystnych następstw zdrowotnych
zarówno w dzieciństwie, jak i w wieku
dorosłym, m.in. zaburzenia:
Metaboliczne, np.: cukrzyca, zespół metaboliczny, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, choroby układu sercowo-naczyniowego, nowotwory,
choroby pęcherzyka żółciowego;
Mechaniczne: bezdech nocny,
zmiany zwyrodnieniowe stawów, płaskostopie, szpotawość piszczeli;
Psychospołeczne: depresja, zaburzenia odżywiania, niepokój, zaburzenia interakcji społecznych.
W leczeniu nadwagi i otyłości
u dzieci najlepsze rezultaty uzyskuje
się przez zapewnienie kompleksowej
opieki specjalistów z różnych dziedzin:
lekarza, dietetyka i psychologa.
W przypadku dzieci, u których masa
ciała tylko w nieznacznym stopniu
przekracza normę dla wieku i płci, nie
jest konieczna redukcja masy ciała, ale
utrzymanie jej na obecnym poziomie
aż do momentu, w którym dziecko „dorośnie” do tej wagi. Redukcja masy
ciała jest natomiast konieczna u dzieci,
których wskaźnik BMI znajduje się powyżej 95 centyla, w szczególności, gdy
obserwuje się wynikające z nadmiernej
masy ciała komplikacje zdrowotne. Fizjologiczne tempo redukcji masy ciała
u dzieci i młodzieży powinno mieścić
lipiec/sierpień 2007
PRZYJACIEL
się w zakresie 0,25-0,5 kg tygodniowo.
Podstawową metodą leczenia nadwagi
i otyłości u dzieci jest dietoterapia.
Wdrożenie jej wymaga szczegółowej
analizy dotychczasowego sposobu żywienia dziecka i skorygowania istniejących błędów żywieniowych. Do najczęściej popełnianych należą:
Zbyt duże spożycie słodyczy (batoniki, czekolada) i słonych przekąsek
(chipsów, chrupek, paluszków itp.),
Picie dużej ilości słodkich napojów,
Niespożywanie pierwszego i/lub
drugiego śniadania,
Spożywanie wielu pozornie małych przekąsek zamiast lub oprócz regularnych posiłków,
Spożywanie zbyt małej ilości warzyw i/lub chudych produktów mlecznych.
Odchudzanie dziecka nie może
opierać się na powszechnie dostępnych w prasie dietach, które zazwyczaj przeznaczone są dla osób dorosłych. Stosowanie ich u dzieci może
powodować groźne dla zdrowia konsekwencje, związane z niedoborami
niektórych składników niezbędnych
do prawidłowego wzrostu i rozwoju
młodego człowieka.
Redukcja masy ciała u dzieci powinna opierać się na zasadach prawiPRZYJACIEL
lipiec/sierpień 2007
dłowego żywienia, związanych przede
wszystkim ze zmianami jakościowymi
spożywanych produktów, a nie zawsze ilościowymi. W praktyce oznacza to ograniczenie źródeł węglowodanów prostych w diecie (tzn. cukru,
słodyczy, ciast, deserów, słodkich napojów), eliminację produktów typu
fast-food oraz tłustych przekąsek, takich jak chrupki, chipsy, paluszki czy
krakersy. Bazą takiej diety powinny
OŚRODKI LECZENIA
OTYŁOŚCI U DZIECI
Samodzielny Publiczny Centralny
Szpital Kliniczny
ul. Marszałkowska 24, Warszawa
tel. (0-22) 621 41 55
Instytut Matki i Dziecka
ul. Kasprzaka 17a, Warszawa
tel. (0-22) 327 70 00
Europejskie Centrum Leczenia
Otyłości Dzieci i Dorosłych
ul. Pańska 73, Warszawa
tel. (0-22) 314 71 70
Lekarze zajmujących się leczeniem
otyłości na terenie całej Polski:
www.odchudzanie.org.pl
być węglowodany złożone dostarczane w postaci niskoprzetworzonych
produktów z pełnego ziarna zbóż, takich jak: chleb razowy, naturalne płatki zbożowe (owsiane, jęczmienne),
makaron pełnoziarnisty, ryż i grube
kasze (gryczana, jęczmienna). Dobrze
skomponowana dieta musi uwzględniać również produkty zawierające
pełnowartościowe białko niezbędne
do prawidłowego wzrostu i rozwoju
młodego organizmu. Jego źródłem
powinny być przede wszystkim chude
mięso, ryby, wędliny, chude mleko
i produkty mleczne oraz jaja. Niezbędna w diecie jest także niewielka
ilość tłuszczu, który umożliwia m.in.
wykorzystanie przez organizm witamin tłuszczorozpuszczalnych. Powinny to być przede wszystkim tłuszcze
roślinne (oleje, oliwa z oliwek oraz
miękkie margaryny).
Bardzo ważnym elementem diety
są warzywa i owoce – naturalne źródła pokarmowe witamin i składników
mineralnych. Warzywa powinny stanowić dodatek do przynajmniej trzech
posiłków, natomiast owoce mogą zastępować słodycze w diecie, jednak
należy spożywać je z umiarem. Istotne
jest również stosowanie właściwych
technik przygotowywania posiłków,
tzn.: gotowanie w wodzie i na parze,
8
TEMAT NUMERU
duszenie, pieczenie czy grillowanie.
Prawidłowo skomponowana dieta redukcyjna musi uwzględniać odpowiednią ilość niskokalorycznych płynów: wody mineralnej, słabych
naparów herbaty oraz niewielką ilość
soków warzywnych i/lub owocowych.
W odchudzaniu dziecka powinna
brać udział cała rodzina, przede
wszystkim rodzice. Uzyskanie trwałych efektów wymaga bowiem skorygowania sposobu żywienia oraz innych elementów stylu życia, np.
aktywności fizycznej u wszystkich
osób znajdujących się w najbliższym
otoczeniu dziecka.
ŻYWIENIE DZIECI
Jeżeli dziecko uskarża się na głód
między posiłkami, można mu podać
produkty niskokaloryczne (surowe
warzywo, np. pomidora, lub owoc, np.
jabłko).
Można wykorzystywać techniki,
które spowodują, że posiłki będą sprawiać wrażenie bardziej obfitych, np.
podawać danie na małym talerzu, rozdrabniać warzywa i owoce, bardzo
cienko kroić produkty spożywane
w plasterkach (wędliny, sery);
Należy przyjąć założenie, że
część niezjedzonego dania dziecko
może pozostawić na talerzu;
W domu nie powinny być gromadzone zapasy wysokokalorycznych
przekąsek, takich jak: słodycze, chipsy, paluszki, krakersy, orzeszki itp.
Nie wolno pozwalać dzieciom
spędzać dużo czasu przed telewizoMARIA
WRONISZEWSKA
FUNDACJA
SYNAPSIS
O
Skuteczność dietoterapii nadwagi
i otyłości u dzieci zależy od stopnia
przestrzegania szeregu zaleceń:
Jadłospis dziecka powinien składać się z 4-5 posiłków (pierwsze śniadanie, drugie śniadanie, obiad, podwieczorek i kolacja) spożywanych
w odstępach około trzygodzinnych;
Należy zadbać o to, by dziecko
codziennie zjadło pierwsze i drugie
śniadanie;
rem czy komputerem – takie sytuacje
sprzyjają niekontrolowanemu podjadaniu. Spacer, zabawa w parku, ćwiczenia, wyprawa na basen to świetny
pomysł na wspólne spędzenie wolnego
czasu.
Wypracowanie prawidłowych nawyków żywieniowych w wieku dziecięcym z pewnością zaprocentuje szczupłą
sylwetką oraz dobrym stanem zdrowia
w późniejszym okresie życia.
„
becnie coraz więcej badań klinicznych potwierdza,
że u dzieci z autyzmem
występują dysfunkcje, zwłaszcza
w układach pokarmowym i odpornościowym. Dzieci te mogą
cierpieć na przewlekłe zaburzenia somatyczne, między innymi infekcje w przewodzie pokarmowym, nietolerancje lub alergie pokarmowe,
zaburzenia metaboliczne, zatrucia
czynnikami toksycznymi.
Dzieci z autyzmem przejawiają zaburzenia rozwoju w bardzo wielu sferach. Zarówno rodzice, jak i terapeuci
czy nauczyciele zdają sobie sprawę, że
mimo pewnych charakterystycznych
cech wspólnych każde dziecko z autyzmem jest inne. To stwarza dodatkową trudność w prowadzeniu terapii.
Objawy charakterystyczne dla
dzieci z autyzmem dotyczą głównie
sfery porozumiewania się z otoczeniem, rozwoju relacji społecznych
i zachowań, rozwoju poznawczego;
pojawiają się przed ukończeniem trzeciego roku życia.
Dziecko najczęściej ma kłopoty
z nawiązywaniem kontaktu nawet
lipiec/sierpień 2007
PRZYJACIEL
ŻYWIENIE DZIECI
Dieta d zieci
z autyzmem
Czy to, co dzieje się w układzie pokarmowym, może
mieć znaczenie dla funkcjonowania mózgu?
z najbliższymi, nie potrafi mówić lub
mowa jest bardzo ograniczona, nie potrafi dzielić uwagi i zainteresowań
z innymi osobami, bawić się „na niby”,
często nawet naśladować. W zachowaniu występują liczne powtarzalne
zabawy, rytuały zwane zachowaniami
stereotypowymi. Dziecko ma trudności z nawiązywaniem kontaktu wzrokowego, może nie reagować na polecenia słowne. Występują też liczne
nadwrażliwości w obrębie odbioru
bodźców przez zmysły lub odwrotnie –
zbyt mała wrażliwość.
Wszystkie te problemy wpływają
na sferę emocjonalną i mają bezpośredni wpływ na odbiór świata poprzez zmysły i rozwój umiejętności
uczenia się.
Często w ocenie stanu dziecka, jego potrzeb, a tym samym kroków koniecznych do podjęcia w terapii pomijane są problemy związane z ogólnym
PRZYJACIEL
lipiec/sierpień 2007
stanem zdrowia. Zaburzenie rozwoju,
jakim jest autyzm, jest na tyle dziwne,
wciąż mało znane wśród lekarzy, pedagogów i psychologów, że występuje
silna tendencja do interpretowania
wielu zachowań dziecka jako konsekwencji autyzmu. Natomiast w odniesieniu do dziecka typowego lekarz
w sposób naturalny rozważałby leczenie, które mogłoby pacjentowi przynieść ulgę. Jeżeli dziecko z autyzmem
np. uderza się w policzek, trze oko,
rozdrapuje skórę, ma zaparcia lub biegunki, wybiórczość w przyjmowaniu
pokarmów, problemy ze snem, nagłe
ataki pobudzenia, agresji, autoagresji
itp., lekarze bardzo często kwitują to
krótkim stwierdzeniem: „bo jest autystyczne”. I nadal nie szukają przyczyn
takiego zachowania.
Natomiast uważne przyglądanie się
tym dzieciom, zwłaszcza jeżeli lekarz
czy terapeuta ma już długoletnie do-
TEMAT NUMERU
9
świadczenie, prowadzi do wniosku, że
są to dzieci cierpiące z powodu licznych
dolegliwości somatycznych. Nie są tak
zdrowe i sprawne fizycznie jak się powszechnie uważa. Rodzice zauważali te
kłopoty już od dawna; obecnie coraz
więcej badań klinicznych potwierdza,
że u dzieci z autyzmem występują dysfunkcje, zwłaszcza w układach pokarmowym i odpornościowym.
Dzieci te mogą cierpieć na przewlekłe zaburzenia somatyczne, np. infekcje (grzybicze lub bakteryjne) w przewodzie pokarmowym, nietolerancje
lub alergie pokarmowe, zaburzenia
metaboliczne, zatrucia czynnikami toksycznymi (np. metalami ciężkimi). Warunki środowiskowe, a więc to, co
dziecko je, pije; jak jest leczone (antybiotyki) może mieć znaczący wpływ na
stan zdrowia ogólnego. Niektóre dzieci
ewidentnie są głęboko zależne od tych
czynników, a zmiany diety i leczenie
infekcji przynoszą szybką i wyraźną
poprawę. U niektórych związek ten
jest subtelniejszy, trudniejszy do zbadania i określenia.
Jest rzeczą oczywistą, że dziecko,
którego rozwój jest zaburzony, nieharmonijny, opóźniony, powinno otrzymać
intensywne wsparcie terapeutyczno-edukacyjne, a indywidualny program
stosowany systematycznie i intensywnie
powinien prowadzić do wyrównywania
deficytów dziecka. Z relacji rodziców
i doświadczenia lekarzy oraz terapeutów pracujących w Fundacji SYNAPSIS
wynika, że w większości przypadków
realizacja takiego programu przynosiła
poprawę u dziecka, lecz w ograniczonym stopniu. Natomiast szybszy rozwój
następował po wprowadzeniu leczenia
w obrębie układu pokarmowego i/lub
odpornościowego oraz po dokonaniu
zmian w diecie dziecka.
Co zaskakuje nas w znanych nam
przypadkach? Otóż nie tylko poprawia
się ogólny stan zdrowia – dziecko lepiej się czuje, nie ma bólów brzucha
czy głowy, ustępują infekcje przewodu
pokarmowego czy alergie, ale wielu
rodziców odnotowuje wyraźną zmianę
i przyspieszenie w rozwoju relacji społecznych, mowy, w zaniku trudnych
zachowań (np. agresji, autoagresji).
Uwolnienie dziecka od szkodliwych czynników, wyleczenie stanów
zapalnych, uzupełnienie diety suple-
10
TEMAT NUMERU
mentami, których dziecko potrzebuje,
może przynieść bardzo wyraźną poprawę.
Istotne jest pytanie, co należy obserwować u dziecka, by zorientować
się, czy należy poszukiwać porady lekarza pediatry, gastrologa czy alergologa. Poniżej wymieniam tylko najczęściej występujące dolegliwości:
wybiórczość jedzenia,
biegunki lub zaparcia,
bóle brzucha, wzdęcia, gazy,
bardzo słaby lub nadmierny apetyt,
dążenie do jedzenia słodyczy,
zaburzenia snu,
cechy atopowe skóry (suchość,
szorstkość itp.),
nadpobudliwość, agresja, złość.
Wszystkie te objawy mogą wskazywać na bardzo duży wpływ czynników
biologicznych na stan dziecka. Wnikliwy wywiad powinien prowadzić do
ustalenia jeszcze większej ilości szczegółów.
Świadczy to o występowaniu u dzieci
z autyzmem takich problemów zdrowotnych jak:
infekcje w przewodzie pokarmowym (grzybicze i/lub bakteryjne) prowadzące do dysbiozy w jelitach,
a w konsekwencji do zwiększonej
przepuszczalności jelit, przenikania
składników szkodliwych poprzez barierę jelito/krew i krew/mózg, a więc
do uszkadzania funkcjonowania OUN;
nietolerancje lub alergie pokarmowe, szczególnie dotyczące mleka
krowiego i/lub glutenu; z czasem mogą wystąpić alergie kroczące obejmujące coraz większą ilość składników
pokarmowych;
zatrucie organizmu czynnikami
toksycznymi, do których należą zarówno dodatki do żywności (w małych ilościach nie powinny być szkodliwe, ale kumuluje się ich ilość
z różnych pokarmów), jak i metale
ciężkie (rtęć, ołów i in. w związku
z coraz większym zanieczyszczeniem
środowiska, w tym żywności); ma to
szczególne znaczenie u osób, których
system usuwania toksyn nie jest dostatecznie wydolny;
niedobory witamin i minerałów
ze względu na niewłaściwe przyswajanie tych składników.
W związku z tak złożonymi problemami u dzieci z autyzmem niezbędne
ŻYWIENIE DZIECI
jest prowadzenie leczenia, które ma
na celu przede wszystkim:
1. usunięcie czynników, które są
szkodliwe dla dziecka;
2. optymalizację funkcjonowania układu pokarmowego;
3. uzupełnienie diety odpowiednimi suplementami.
Jeżeli u dziecka występuje dysbioza jelit, niezbędne jest leczenie prowadzące do zmiany flory w jelitach.
Może być konieczne zlikwidowanie infekcji bakteryjnych lub grzybiczych
(np. Candida albicans) środkami naturalnymi (np. citrosept, oregano) lub lekami przepisanymi przez lekarza. Częstą przyczyną dysbiozy jest leczenie
antybiotykami doustnymi bez jednoczesnego podawania leków przeciwgrzybicznych. W celu utrzymania dobrego stanu jelit niezbędne jest
wyeliminowanie z diety cukrów prostych (cukru, miodu, słodu itp.) oraz
nadmiaru innych węglowodanów.
Jeżeli dziecko cierpi z powodu nietolerancji lub alergii na mleko krowie
lub gluten, należy wyeliminować te produkty (pod kierunkiem lekarza; u małych dzieci wprowadzać produkty mlekozastępcze). Niestety dotychczas nie
ma dostatecznie rozwiniętych badań laboratoryjnych, które dawałyby jednoznaczne i w stu procentach pewne wyniki co do tolerancji mleka i glutenu.
Jedyną pewną próbą w celu stwierdzenia czy dziecko ma kłopot w trawieniu
tych produktów jest eliminacja tych
składników z diety na okres co najmniej
3 miesięcy w przypadku mleka i 6 miesięcy – glutenu. Jednoczesne wyeliminowanie obu tych składników przyspiesza regenerację ścianek jelit.
Nie zaleca się wprowadzania mleka sojowego ze względu na to, że soja
należy do najbardziej alergizujących
produktów. W czasie dokonywania
zmian w diecie należy prowadzić
skrupulatne notatki dotyczące zachowania dziecka i zmian w jego rozwoju.
Należy rozważyć badania i leczenie
przeciw pasożytom, gdyż bardzo często również taki problem występuje
u dzieci z autyzmem.
Należy też wprowadzać w dłuższym okresie czynniki, które pozwalają
na utrzymanie dobrego stanu jelit. Taką rolę dobrze odgrywają probiotyki.
Jednocześnie uczestniczą one w natu-
ralnym procesie oczyszczania organizmu z toksyn. Należą do nich saccharomyces boulardii, różne szczepy Lactobacillus i Bifidobacterium.
Na rynku farmaceutycznym pojawia się coraz więcej preparatów zawierających probiotyki i prebiotyki,
czyli pożywki dla pożądanych bakterii. Rola probiotyków w leczeniu schorzeń układu pokarmowego i detoksykacji organizmu jest coraz bardziej
doceniana.
Trwałość zmian pozytywnych zależy w dużej mierze od utrzymania
w długim czasie zdrowej diety, opartej
na dużej ilości warzyw, pełnych zbóż,
bez konserwantów, słodzików czy
barwników i substancji podwyższających walory smakowe. Warto podkreślić, że dieta dla osób z autyzmem nie
jest czymś szczególnie wyjątkowym.
Powinna być jak najbardziej zbliżona
do zdrowej diety, stosowanej w profilaktyce cukrzycy.
Istotne jest, by wyeliminować
z diety dzieci rzeczy, które generalnie
nie są dla nich zdrowe: dużą ilość
żywności wysoko przetworzonej, słodycze, chipsy, napoje typu cola. Najkorzystniejsza jest żywność naturalna,
tradycyjnie przygotowywana i jak najkrócej przechowywana.
Ze względu na nieprawidłowe procesy trawienia i metabolizmu dzieci
mogą cierpieć na niedobory witamin,
niezbędnych kwasów tłuszczowych,
mikro- i makroelementów. Lekarz powinien zalecić uzupełnianie diety odpowiednimi suplementami.
Leczenie dzieci z autyzmem stanowi duże wyzwanie dla lekarzy pediatrów, gastrologów i innych specjalności. Ich rola w osiąganiu coraz lepszych
efektów w terapii dzieci z autyzmem
może i powinna być coraz większa. Silne powiązanie funkcjonowania układu
pokarmowego i nerwowego znajduje
już swoje odbicie w rozwijaniu nowej
specjalności w medycynie – neurogastroenterologii.
Rodzice zwykle są zdeterminowani, by zrobić wszystko w celu poprawy
stanu zdrowia swoich dzieci. Ważne
jest, by potrafili wnikliwie obserwować swoje dziecko i by mogli otrzymać od lekarzy konkretne wskazówki
co do leczenia i żywienia. Razem mogą osiągnąć bardzo wiele.
„
lipiec/sierpień 2007
PRZYJACIEL