cz. I - Polskie Towarzystwo Medycyny Sportowej

MEDYCYNA SPORTOWA
22
Nr 17/2006 2 5 . 1 0
Profilaktyka zespo∏ów bólowych kr´gos∏upa – cz. I
Przecià˝enia w sporcie
Wiele mo˝e byç przyczyn przecià˝enia i bólu kr´gos∏upa. Przyspieszone zu˝ywanie si´ aparatu ruchowego i podporowego kr´gos∏upa skutkuje ograniczeniem ruchomoÊci stawów, uszkodzeniami krà˝ka mi´dzykr´gowego i trzonów, doprowadzajàcymi ostatecznie do choroby
przecià˝eniowej kr´gos∏upa.
Prof. dr hab.
med. Krzysztof
Klukowski,
Kierownik
Katedry
Fizjoterapii AWF
w Warszawie
Z
godnie z biomechanikà klinicznà kr´gos∏up uwa˝a si´
za asymetryczny narzàd osiowy, odpowiadajàcy za 29% ca∏kowitej swobody uk∏adu ruchu cz∏owieka. Pe∏ni statycznà funkcj´ podstawy (dla ruchów koƒczyn, g∏owy) i dlatego
jest szczególnie nara˝ony na zmiany przecià˝eniowe. Prawid∏owa czynnoÊç kr´gos∏upa sprowadza si´ do w∏aÊciwej koordynacji
nerwowo-mi´Êniowej i zale˝y od niezawodnoÊci trzech podsystemów: biernego (kr´gi,
krà˝ki, stawy, wi´zad∏a), czynnego (mi´Ênie,
Êci´gna) oraz neuronalnego (receptory,
w∏ókna czuciowe i ruchowe, oÊrodki nerwowe). Niektórzy specjaliÊci zwracajà uwag´ na
rol´ gibkoÊci, zw∏aszcza tzw. stanów hiperi hipomobilnoÊci, w rozwoju zespo∏ów bólowych. Patologia pourazowa kr´gos∏upa
u osób uprawiajàcych sport zawodowo i rekreacyjnie obejmuje uszkodzenia ostre (wypadki) i przewlek∏e, wynikajàce z nak∏adajàcych si´ mikrourazów (niew∏aÊciwe pozycje,
nietypowe ruchy, wstrzàsy). Wi´kszoÊç
zmian przecià˝eniowych kr´gos∏upa wywo∏ana jest urazem tkanek mi´kkich, dlatego
trudno zró˝nicowaç dolegliwoÊci bólowe.
M∏odzi sportowcy sà nara˝eni na rozwój
zmian przecià˝eniowych kr´gos∏upa z powodu niedojrza∏oÊci szkieletu, niezakoƒczonego okresu wzrastania, wzrostu masy cia∏a,
niew∏aÊciwego treningu i nieracjonalnego
od˝ywiania si´. W zapobieganiu rozwojowi
choroby du˝à rol´ odgrywa kinezyprofilaktyka, polegajàca na odpowiednich çwiczeniach i przestrzeganiu zasad ergonomii.
jest bardzo po˝àdane w profilaktyce przecià˝eƒ. Godny polecenia jest
tzw. nordic walking – spacerowanie
z kijkami typu narciarskiego, pobudzajàce do aktywnoÊci dolne i górne
cz´Êci tu∏owia i koƒczyn.
Twarde pod∏o˝e powoduje, ˝e
ka˝dy krok jest mikrourazem dla
stawów koƒczyn i kr´gos∏upa. Sta∏a
d∏ugoÊç kroków powoduje anga˝owanie zawsze tych samych mi´Êni
przy obni˝onej aktywnoÊci innych.
Wy∏àcza si´ podÊwiadoma kontrola
pod∏o˝a, chód staje si´ automatyczny. Stàd, jak na ironi´, najwi´cej potkni´ç i urazów ma miejsce podczas
chodzenia „po równym”.
Ogólne zasady unikania przecià˝eƒ
Sposób chodzenia
Niewskazane jest:
• pow∏óczenie nogami przy chodzeniu. Jest to tzw. chód starczy,
spotykany niestety tak˝e u dorastajàcej m∏odzie˝y
• chodzenie bez przeprostu biodra. Cz´ste u kobiet chodzàcych
drobnymi krokami na bardzo wysokich obcasach. Skutkiem jest
przecià˝anie odcinka l´dêwiowego kr´gos∏upa
• chodzenie bez propulsji stopy
(odrywania pi´ty). Taki chód wymusza m.in. obuwie na sztywnej,
twardej podeszwie (np. drewniaki).
Spacery
Do spacerów najlepszy jest teren
naturalny – park, las, droga gruntowa, trawnik. Tu amortyzujà si´
wstrzàsy zwiàzane ze stàpaniem, co
chroni stawy krzy˝owe i kr´gos∏up.
Nierówne pod∏o˝e wymusza zmian´
d∏ugoÊci kroku, rytmu i tempa. Wymaga to urozmaiconego anga˝owania ró˝nych grup mi´Êniowych, co
Testowy Program Edukacyjny
– Medycyna Sportowa
Akredytowany przez
Polskie Towarzystwo
Medycyny Spor towej
Prosz´ wpisaç dane albo przybiç pieczàtk´ z adresem
Imi´ i nazwisko: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Telefon: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
e-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
nr prawa wykonywania zawodu: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I specjalnoÊç: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stopieƒ . . . . . . . .
II specjalnoÊç: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stopieƒ . . . . . . . .
Prosz´ zakreÊliç
jednà odpowiedê:
1. a) b) c) d) e)
2. a) b) c) d) e)
3. a) b) c) d)
Wyra˝am zgod´ na przetwarzanie moich danych osobowych przez Medical Tribune Polska Sp. z o.o. z siedzibà w Warszawie, ul. 29 Listopada 10, dla celów marke-
tingowych, w tym dla marketingu produktów i us∏ug innych podmiotów. Zgadzam si´ na otrzymywanie informacji handlowych przesy∏anych Êrodkami komunikacji
elektronicznej. Podane dane nie b´dà udost´pniane innym podmiotom (odbiorcom). Dane zosta∏y podane dobrowolnie. Ka˝dej osobie, której dane dotyczà, przys∏u-
Podpis
guje prawo dost´pu do treÊci swoich danych i ich poprawiania.
Odpowiedzi prosimy nadsy∏aç do 30 listopada 2006 r. (decyduje data stempla pocztowego). Pod koniec okresu rozliczeniowego ka˝dy z uczestników otrzyma certyfikat potwierdzajàcy liczb´ zdobytych punktów edukacyjnych.
Kart´ nale˝y wyciàç i odes∏aç w kopercie na adres:
Medical Tribune Polska Sp. z o.o., skr. pocztowa 53, 00-967 Warszawa
Nr 17/2006
WydolnoÊç
kr´gos∏upa ma
okreÊlone granice.
Nie ma sensu
przecià˝aç go
czynnoÊciami,
które doskonale
mo˝na wykonaç
bez ryzyka
Bieganie rekreacyjne
Niewskazane jest bieganie po drogach utwardzonych, szczególnie asfaltowych jezdniach obok jadàcych
samochodów. Nale˝y wi´c Êwiadomie wybieraç trasy „niewygodne”
– drogi gruntowe, Êcie˝ki, trawniki,
czy zupe∏nie naturalny teren.
Ogromnà rol´ w takim bezpiecznym bieganiu odgrywa prawid∏owe
nowoczesne obuwie sportowe.
Zapobieganie przecià˝eniom podczas podnoszenia i przenoszenia
ci´˝arów
W czasie podnoszenia ci´˝arów
w kr´gos∏upie powstajà ogromne
obcià˝enia. Przyk∏adowo przy
podnoszeniu 45 kg si∏a nacisku na
krà˝ek mi´dzykr´gowy dolnych
kr´gów ledêwiowych si´ga 750 kg!
Stàd wymogi konsekwentnego
przestrzegania zasad prawid∏owego dêwigania. Zastosowanie si´ do
nich umo˝liwia bowiem kr´gos∏upowi bezpieczne sprostanie tak
znacznym obcià˝eniom.
Podczas podnoszenia ci´˝aru
z ziemi nale˝y:
• stanàç idealnie na wprost i jak
najbli˝ej podnoszonego przedmiotu
• ustawiç stopy tak, aby podnoszony obiekt znalaz∏ si´ mi´dzy
nimi, przy czym jednà stop´ lekko
wysunàç do przodu
• przykucnàç z rozstawionymi
kolanami, napiàç mi´Ênie brzucha
i poÊladków i nabraç powietrza
• uchwyciç przedmiot r´kami
i jeÊli to mo˝liwe – przycisnàç do
tu∏owia
• wyprostowaç si´ w stawach kolanowych i biodrowych, podnosiç
si∏à mi´Êni nóg, utrzymujàc
obiekt jak najbli˝ej cia∏a.
Przenoszàc trzymany w r´kach
ci´˝ki przedmiot, nale˝y przycisnàç go do siebie i odchyliç si´ do
ty∏u – tak aby by∏ oparty na brzuchu i obr´czy biodrowej. Obracajàc
si´, nale˝y przestawiç stopy (przy
usztywnionym kr´gos∏upie!). Nie
wolno rotowaç obcià˝onego tu∏owia przy nieruchomych stopach!
Przesuwajàc ci´˝kie przedmioty (np. worki, butle z gazem), staje
si´ w rozkroku, umieszczajàc
Testowy program edukacyjny
akredytowany przez Polskie Towarzystwo Medycyny Sportowej
Za ka˝dà prawid∏owà odpowiedê przys∏uguje 0,2 pkt. edukacyjnego.
Prosimy o wype∏nienie karty odpowiedzi, wyci´cie jej i odes∏anie pocztà na podany adres.
1 Podczas podnoszenia ci´˝kich przedmiotów nale˝y:
a) wykonaç „koci grzbiet” i wyprostowaç powoli tu∏ów
b) utrzymaç przedmiot blisko cia∏a
i mi´dzy stopami, w lekkim przysiadzie, wykonujàc wdech i napinajàc
mi´Ênie brzucha i poÊladków, prostujàc stawy kolanowe i biodrowe si∏à
mi´Êni koƒczyn dolnych
c) ukl´knàç na jedno kolano (nogi s∏abszej) i wstaç powoli z ci´˝arem
d) wykonaç g∏´boki przysiad, zrobiç wydech i szybko wstaç
e) na wdechu: pochyliç tu∏ów do przodu
i wolno podnieÊç przedmiot
2 Podczas çwiczeƒ gimnastycznych nale˝y
unikaç:
a) çwiczeƒ izometrycznych mi´Êni ma∏o anga˝owanych w ˝yciu codziennym
b) çwiczeƒ rozluêniajàcych w kierun-
✁
✁
Z
jednej strony doÊç powszechne jest przekonanie,
˝e sport chroni przed schorzeniami kr´gos∏upa, z drugiej
– jak twierdzi cz´Êç lekarzy
– wspó∏czesny sport wyczynowy
ma tyle wspólnego ze zdrowiem,
˝e z regu∏y prowadzi do jego
utraty. Prawda le˝y poÊrodku.
Niektóre dziedziny sportu, choç
uprawiane rekreacyjnie majà niekwestionowany korzystny wp∏yw
na zdrowie, w przypadku uprawiania wyczynowego stajà si´
przyczynà powa˝nych uszkodzeƒ
kr´gos∏upa.
kach, w których ograniczona jest ruchomoÊç
c) nag∏ych i szarpanych wymachów
koƒczyn oraz energicznej rotacji
i sk∏onów tu∏owia o skrajnym zakresie ruchów
d) wielokrotnego powtarzania wzmacniajàcych konkretny mi´sieƒ çwiczeƒ
z ma∏ym obcià˝eniem
e) çwiczeƒ ukierunkowanych na uk∏ad
mi´Êniowy, a nie na stawy
3 Bóle kr´gos∏upa u osób o dobrze rozwini´tej muskulaturze wynikajà z:
a) nierównowagi napi´ç mi´Êniowych,
spowodowanej jednostronnym treningiem lub pracà fizycznà
b) braku rozgrzewki i çwiczeƒ mi´Êni
brzucha
c) niestosowania çwiczeƒ rozciàgajàcych przed i po treningu si∏owym
d) zbyt ma∏ej iloÊci çwiczeƒ gibkoÊciowych
Dr n. med. Jerzy Stodolny
Specjalista rehabilitacji chorób narzàdu
ruchu i medycyny manualnej
Prezes Polskiego Towarzystwa
Lekarskiego Medycyny Manualnej
obiekt mi´dzy stopami. Trzeba
ugiàç biodra i kolana, unieÊç
przedmiot kilka centymetrów
nad ziemi´ i – przenoszàc ci´˝ar
cia∏a raz na jednà, raz na drugà
nog´ – posuwaç si´ do przodu.
Uwaga na çwiczenia gimnastyczne!
Podane poni˝ej uwagi dotyczà
osób traktujàcych sport amatorsko, niemajàcych na co dzieƒ
mo˝liwoÊci dost´pu do fachowych
konsultacji trenerskich (w tym lekarskich), stosujàcych ró˝ne formy çwiczeƒ gimnastycznych i korzystajàcych w tym celu z opracowaƒ popularnie spotykanych
w ró˝nego rodzaju poradnikach
czy prasie codziennej. Z nieznanych powodów w powy˝szych zestawach cz´sto spotykany jest
typ çwiczeƒ zbyt jednostronnie
nastawiony na rozciàganie poszczególnych cz´Êci narzàdu ruchu. Stosowane w tym celu nag∏e,
szarpiàce ruchy zamachowe, wykorzystujàce ci´˝ar koƒczyn czy
tu∏owia dla pog∏´bienia zakresu
ruchu, budzà wiele zastrze˝eƒ
z medycznego punktu widzenia.
Niewskazane jest
bieganie po drogach
utwardzonych,
szczególnie asfaltowych jezdniach
obok jadàcych
samochodów. Nale˝y
Êwiadomie wybieraç
trasy „niewygodne”
Przyk∏adem sà gwa∏towne wymachy ràk i nóg, zataczanie g∏owà
i koƒczynami, rotacje, zgi´cia
i przeprosty tu∏owia o skrajnym
zakresie. Majà one pod pozorem
„rozruszania si´” zwi´kszyç zakres ruchów stawów, rozciàgnàç
torebki stawowe, wi´zad∏a i mi´Ênie. Kolejne zastrze˝enia budzi
brak w takich zestawach dostatecznej iloÊci çwiczeƒ wzmacniajàcych mi´Ênie os∏abione.
Ruchy zamachowe sà s∏abo
kontrolowane przez receptory
w mi´Êniach, torebkach, wi´zad∏ach i Êci´gnach. Stàd podczas
gwa∏townych
ruchów
∏atwo
o uszkodzenie tych struktur. Ruch
zamachowy z regu∏y podÊwiadomie
omija kierunek ograniczany przykurczem mi´Êniowym, bardzo te˝
MEDYCYNA SPORTOWA
Nr 17/2006 2 5 . 1 0
cz´sto przykurczony mi´sieƒ wyhamowuje ruch przed progiem bolesnoÊci, czyniàc çwiczenie nieskutecznym. Ruchy zamachowe naj∏atwiej wykonaç w kierunkach, gdzie
mi´Ênie sà i tak rozciàgni´te – i do
takich kierunków cz´sto çwiczenie
si´ sprowadza. W takim przypadku
ruch nie napotyka mi´Êniowej bariery ochronnej stawu, bezpoÊrednio rozciàga zatem torebki i wi´zad∏a tworzàce system biernej stabilizacji stawów. Grozi to nawet niestabilnoÊcià stawu.
Ogólna uwaga: ostro˝nie z çwiczeniami zamachowymi, wykorzystujàcymi si∏´ bezw∏adnoÊci, cià˝enia lub niekorzystnej dêwigni
(np. nag∏e sk∏ony z si´ganiem r´kami do ziemi).
Z punktu widzenia zapobiegania
lub usuwania skutków przecià˝eƒ,
podstawowym celem gimnastyki
profilaktycznej jest przywracanie
równowagi napi´ç mi´Êniowych.
które w danym stawie rzeczywiÊcie
sà ograniczone
• w pierwszym okresie (7-10
dni) programu çwiczeƒ wykonywanie jedynie çwiczeƒ rozluêniajàcych mi´Ênie przykurczone,
a dopiero po uzyskaniu rozluênienia mi´Êni przykurczonych
dodanie çwiczeƒ wzmacniajàcych mi´Ênie os∏abione
• wykonywanie rozluêniania wolno, ze Êwiadomym, kontrolowanym przekraczaniem granicy
dotychczasowego ruchu. Rezultaty
sà wtedy znacznie korzystniejsze
ni˝ przy ruchach zamachowych
• ukierunkowanie çwiczeƒ wzmacniajàcych na mi´Ênie zagro˝one
os∏abieniem lub os∏abione, zamiast
wzmacniania wszystkich w jednakowym stopniu
• powtarzanie çwiczeƒ wzmacniajàcych dany mi´sieƒ wiele razy,
lecz przy stosunkowo niewielkim
obcià˝eniu
fot. Gabriela Trojanowska
wych i stawów kr´gos∏upa.
W takiej sytuacji uk∏ad
mi´Êniowy paradoksalnie
zamiast chroniç przed
przecià˝eniami, staje si´ ich
przyczynà.
Nie jest wa˝na bezwzgl´dna
si∏a mi´Êni oplatajàcych
kr´gos∏up – wa˝ne, aby si∏y
ze wszystkich stron by∏y
zrównowa˝one. Nierównowaga napi´ç mi´Êniowych
to zasadnicza przyczyna
przecià˝eƒ tkanek mi´kkich, krà˝ków mi´dzykr´go-
Ogólne zasady prawid∏owych
çwiczeƒ:
• ukierunkowanie çwiczeƒ g∏ównie na uk∏ad mi´Êniowy, zamiast
popularnego „rozruszania stawów”
• ograniczenie çwiczeƒ majàcych
poprawiç ruchomoÊci stawów jedynie do przypadków, w których
zmniejszony jest zakres ruchu
w stawie
• wykonywanie ruchów rozluêniajàcych jedynie w tych kierunkach,
Nowe
T∏umaczy to, dlaczego
bóle kr´gos∏upa cz´sto wyst´pujà u ludzi silnych,
o dobrze rozwini´tym
uk∏adzie mi´Êniowym,
uprawiajàcych ró˝ne
aktywnoÊci sportowe,
a nie wyst´pujà u wielu
osób s∏abych fizycznie.
Silnie wytrenowane mi´Ênie
bynajmniej nie muszà zapewniaç równowagi
si∏ dzia∏ajàcych na kr´gos∏up, wr´cz przeciwnie –
jednostronny trening,
statyczna praca fizyczna
mogà jà istotnie zaburzaç.
• szerokie wykorzystywanie korzystnego i bezpiecznego napinania
izometrycznego mi´Êni lub wykonywania çwiczeƒ na si∏owni w celu
ukierunkowanego wzmocnienia
okreÊlonych mi´Êni, ma∏o anga˝owanych w ˝yciu codziennym.
Zawsze nale˝y pami´taç, ˝e çwiczenia stosowane w celach profilaktycznych nie mogà powielaç i pot´gowaç przecià˝eƒ ˝ycia codziennego, wykonywanego zawodu ani
uprawianej dziedziny sportu!
leki
Champix
Opakowania do rozpoczynania leczenia i jego kontynuacji zawierajàce wareniklin´
w dawce 0,5 mg lub 1 mg. Lek wskazany
w odzwyczajaniu si´ od palenia tytoniu
u doros∏ych. Wareniklina dzia∏a na ten sam
co nikotyna receptor w mózgu (α4β2), jest
jego cz´Êciowym agonistà: pomaga zmniejszaç objawy g∏odu nikotynowego i zespo∏u
odstawienia, równoczeÊnie zmniejszajàc
przyjemnoÊç z palenia papierosa. Podmiot
odpowiedzialny: Pfizer Limited, Sandwich,
Kent, Wielka Brytania.
Nowe
Sekrety kardiologii interwencyjnej.
Wydanie I polskie
pod redakcjà Henryka Wysockiego. Wydawnictwo Urban & Partner.
Wroc∏aw 2006. 405 str.
Najwa˝niejsze zagadnienia kardiologii
interwencyjnej przedstawione w pytaniach i odpowiedziach, opracowane
przez autorów z czo∏owych oÊrodków
amerykaƒskich.
23
ksià˝ki
NadciÊnienie t´tnicze. Wydanie I polskie
pod redakcjà Piotra Salomona. Wydawnictwo Urban & Partner. Wroc∏aw 2006. 245 str.
Ksià˝ka przeznaczona dla lekarzy rodzinnych, ale
pomocna mo˝e byç równie˝ internistom i kardiologom. Obejmuje skrótowo ca∏oÊç problematyki nadciÊnienia t´tniczego, najwi´kszà zaÊ jej zaletà jest
przedstawienie skomplikowanych mechanizmów
w przyst´pnej formie. Kieszonkowy format u∏atwia
wykorzystanie ksià˝ki w codziennej pracy.