Pobierz

OID (266) 11/2013
KJL
WPŁYW ALTERNATYWNYCH METOD
PRZYMUSOWEGO PRZEPIERZANIA
KUR NA NIEŚNOŚĆ I JAKOŚĆ JAJ
Ze względu na tzw. „poprawność” polityczną
czy ekologiczną, krajowe podręczniki drobiarskie milczą nt. naturalnego, a szczególnie wymuszonego przepierzania kur. Tymczasem są
sytuacje, które uzasadniają ze względów ekonomicznych ten zabieg, by przedłużyć wykorzystywanie stada kur nieśnych przez 12-15
miesięcy, a to w przypadku:
• dobrej wytrwałości nieśności i dobrego stanu zdrowotnego stada;
• wysokich cen młodych kur, a niskich rosołowych („wyniesionych”);
• niskich cen na jaja;
• dobrego popytu na jaja klasy L i XL.
W wielu fermach kur nieśnych występujący
tzw. „letni kryzys”, czyli spadek popytu na jaja
spożywcze w lipcu i sierpniu, może zdecydować o konieczności przerwania nieśności . Coroczne pierzenia są naturalnym rytmem bio-
logicznym u kur, które odnawiają swą okrywę piór przed nadejściem chłodnej pory roku
(Wężyk. 2011). Ten kontrolowany hormonalnie proces rozpoczyna się z naturalnym skracaniem dnia świetnego i trwa do 4 miesięcy.
Wymiana piór na ptaku przebiega następująco: głowa, szyja, pierś, plecy, brzuch, skrzydła,
ogon (Ryc.1). Także w warunkach naturalnych,
w wyniku niesprzyjających czynników środowiskowych w dżungli, następują okresy braku
pożywienia i dzikie kury reagując na to zjawisko chudną, tracą upierzenie i wstrzymują nieśność. W fermach o optymalnych warunkach
środowiskowych i stosunkowo długim dniu
świetlnym (14 h/dobę), wymianę okrywy piór
można opóźnić.
Przepierzanie w stadzie kur można wywołać
poprzez uniemożliwienie kurom dostępu do
wody, paszy, światła lub stosownie preparatów
Ryc. 1. Kury w stadium pierzenia się; a - początek pierzenia w warunkach naturalnych, b - końcowy okres wymiany piór
metodą wymuszoną w intensywnej produkcji
8
OID (266) 11/2013
KJL
hormonalnych (tyroksyny, progesteronu i methaliburu).
Wraz z rozwojem różnych metod produkcji
jaj i mięsa drobiowego, pojawili się ich krytycy, należący do różnych grup ekologicznych,
upatrując w nich przyczyn zaburzenia w dobrostanie ptaków. Niektóre ze stosowanych
metod stały się przedmiotem ostrych polemik
między tzw. obrońcami praw zwierząt, a konsumentami, producentami i naukowcami. Jednym z tematów dyskusji jest stosowanie wymuszonego przepierzania kur, mającego na celu
przedłużenie ich życia i okresu produkcyjnego. Wymuszane przepierzanie niosek jest znane i stosowane od dawna w różnych częściach
świata (Szuman, 1975), jednakże krytykowane jest przez organizacje tzw. „dobrostanowców” („welfarystów”), ze względu na stosowane w nich bodźce (Damme i Hildebrand, 2002).
Ornitologom wiadomo, że przepierzanie jest
naturalnym procesem u dzikich ptaków, występującym po okresie reprodukcji i wymiana
piór trwa około czterech miesięcy.
Wskazówką, że rozpoczyna się ten proces jest
osłabienie sił fizycznych kury i początek wypadania piór oraz zaprzestanie nieśności. Aby
przyspieszyć wypadanie starych piór, należy
go zgrać z programem odrastania nowych piór
i szybkiego wznowienia produkcji jaj. Zabieg
ten znany jako program wymuszonego przepierzania, nie powinien trwać dłużej niż 6-8
tygodni (Garcia, 2004).
U kur nieśnych wymuszone przepierzanie ma
na celu „odmłodzenie” organizmu nioski, która po stracie nawet do 30% swej masy ciała wraca do masy ciała młódki z początku nieśności,
a także wywołanie u niej przerwy w produkcji jaj, w czasie której nastąpi regeneracja dróg
rodnych i ich przygotowanie do nowego cyklu produkcyjnego (Garcia, 2004). Najczęściej
stosowaną metodą wymuszonego przepierzenia było pozbawienie kur paszy, co obciążało
koszty chowu i zwiększało skuteczność tego za10
biegu. Metoda ta jest m. in. powszechnie stosowana w Brazylii, gdzie obejmuje ponad 22 mln
kur/rok i przyczynia się do zwiększenia ilości
i opłacalności produkcji jaj. W USA 90% kur
poddawanych jest wymuszonemu przepierzaniu pomiędzy 60 a 80 tygodniem życia (Bell,
2003).
Gdy wymuszone przepierzanie przeprowadzone jest prawidłowo, w drugim cyklu produkcyjnym następuje poprawa zewnętrznego i wewnętrznego stanu fizycznego kury, jakości skorupy i masy jaj, w porównaniu do końcowego
okresu pierwszego cyklu nieśności.
Wg Garcia (2005), produkcja w drugim cyklu
nieśności jest 5 - 10% niższa niż w pierwszym,
a wymuszone przepierzanie najlepiej przeprowadzić, gdy stado niosek osiągnie około 70 tygodnia życia.
Metody wymuszonego przepierzania
Wg Liobet (1989) metody przepierzania dzielą
się generalnie na trzy grupy:
a.farmakologiczne,
b.zarządzania chowem kur,
c.żywieniowe.
Metody farmakologiczne polegają na podawaniu kurom niektórych leków, takich jak 2 amino-5, nitrohiazole, progesteron, substancji hamujących owulację - jak octan chlormadinonu
lub innych produktów, które wywołują u ptaków wymianę okrywy piór i okresową przerwę
w nieśności. Stosowanie tych metod jest jeszcze
w fazie doświadczalnej ze względu na trudności
z ich stosowaniem jak i na możliwość wpływu
pozostałości tych substancji na zdrowie ludzi.
Wymuszone przepierzanie kur różnymi metodami zarządzania chowu polegają na wywoływaniu u ptaków różnych sytuacji stresowych,
powodujących szybkie przerwanie produkcji
jaj. Najczęściej skraca się długość dnia świetlnego z równoczesną rezygnacją ze sztucznego
światła przez okres 14 dni i uniemożliwieniem
OID (266) 11/2013
KJL
dostępu do wody pitnej przez 3 ostatnie doby.
Ten ostatni zabieg jest o tyle niebezpieczny, że
ptaki wydalają do kało-moczu metabolity, które mogą powodować zatrucia.
Każdy ośrodek badawczy zaleca w tym przypadku do wykorzystania inną metodę zarządzania chowem. Najbardziej popularną, o nazwie „Konwencjonalna Metoda Przepierzania
Kur”, opracował Uniwersytet Kalifornia ( Molino i Garcia, 2012).
W okresie przed przepierzaniem , wszystkie
kury powinny być zważone, a wyróżniające
się zbyt niską masą ciała i złym stanem fizycznym oraz nieprodukujące jaj - wybrakowane.
Od pierwszego dnia przepierzania należy
oświetlenie odgraniczyć tylko do naturalnego,
nie przekraczającego 6 h/dzień, przy zachowaniu optymalnych warunków środowiskowych.
Przez pierwsze 10 - 14 dni ptaki powinny mieć
ograniczone żywienie tak, by ich masa ciała
obniżyła się o 25 - 30%. W czasie 3-4 dniowej
głodówki, należy im podawać mielone muszle ostryg lub kruszony wapień (3 ø mm), by zapewnić kurom składniki do odpowiedniego
zwapnienia skorupy jaj. Wg Brake (1993), wapń
odgrywa kluczową rolę w wymuszonym przepierzaniu, gdyż w postaci węglanu wapnia stanowi jedyne źródło składników odżywczych,
z którego kury przy przedłużonej owulacji korzystają jeszcze przez 4 dni.
Po zakończeniu okresu głodzenia należy wrócić do stopniowo normalnego żywienia, stosując jako paszę ziarno kukurydzy lub sorga.
W związku z tym, pierwszego dnia kury winny
otrzymywać 30% dawki skarmianej ad libitum,
drugiego dnia - 60%, trzeciego - 90%, a następnie, aż do 28 dnia przepierzania - po 100 g paszy/dzień/ptaka lub co 2 dni, czyli przy stosowaniu tzw. „żywienia co drugi dzień”.
Od 29 dnia przepierzania, ptaki należy karmić i poić bez ograniczeń przy równoczesnym
przedłużaniu dnia świetlnego, tak jak we wcze12
snych etapach produkcji. Po 8 tygodniach od
początku przepierzania, kury powinny osiągnąć 50% tempa nieśności.
Przez 8 tygodni przepierzania, udział padnięć winien wynosić ok. 1,25% i utrzymywać
się na takim poziomie do końca drugiego cyklu. W obu cyklach nieśności, średnia masa jaj
winna się zwiększać z wiekiem kur. Po wprowadzeniu głodzenia, nieśność między 4 a 6
dniem spada do zera. Po ukończeniu przepierzania, przy przedłużanym dniu świetlnym,
kury otrzymują coraz więcej paszy i mają swobodny dostęp do wody - szybko wznawiają produkcję jaj. Krzywe nieśności I i II cyklu mają
podobny kształt, z tym że po przepierzeniu wydajność kur - jak już wspomniano - jest niższa o 5-10%.
Wg Molino i Garcia (2012), znane są następujące metody przepierzania kur:
a.szybka,
b.przepierzanie z krótkim głodzeniem kur.
Metoda szybkiego przepierzania (a), jest podobna do tradycyjnych, jednak bez okresu żywienia paszą o niskiej wartości odżywczej, tzn.
bez okresu spoczynku. Po 5-6 tygodniach wymiany piór, ptaki wznawiają produkcję do poziomu 50%.
Metoda krótkotrwałego głodzenia (b) jest również podobna do tradycyjnych, z tym że głodówka skrócona jest do 4-6 dni bez okresu spoczynku, a kury po 3 tygodniach od rozpoczęcia procesu wymiany piór osiągają 50% tempa nieśności.
Wybór metody przepierzania kur zależy od doświadczenia i wiedzy producenta jaj i sytuacji
na rynku jaj spożywczych.
Metody żywieniowe polegają na modyfikacji
w diecie stężenia niektórych jonów, wpływających na produkcję jaj, takich jak: wapnia, fosforu, sodu, potasu, jodu i cynku. Te łatwe metody mogą być stosowane oddzielnie lub razem, z tym że różnią się wynikami.
OID (266) 11/2013
KJL
Żywieniowe metody wywołujące przepierzanie
obejmują także wykorzystanie w dawce, łącznie lub osobno, alternatywnych, ekstrahowanych składników, takich jak kukurydza, dawki wysoko- i energetyczne, dawki o niskiej koncentracji odżywczych składników, oparte na:
sorgo, otrębach pszennych lub ryżowych, suszu z lucerny, nasionach bawełny, wywarze
browarnianym.
Żywiąc kury przez 20 i 10 dni paszą, odpowiednio z udziałem 50% i 75% łusek ryżowych, Andreotii i in. (2005) wykazali, że można u nich
wywołać bezstresowo przepierzanie, z równoczesnym zachowaniem wysokiego dobrostanu.
Zadawalające wyniki w prowokowaniu przepierzania kur uzyskali Keshwarz i in. (2002),
żywiąc kury paszą z wytłokami winogron,
Willis i in. (2008) - z grzybami (L. edodes), Kim
i in. (2008) z suszem lucerny, Onbasilar i Erol
(2007) oraz Araujo i in. (2007) - paszą z udziałem 10.000 mg cynku/kg .
Idealny program przymusowej wymiany okrywy piór u kur, powinien być łatwy i tani w zastosowaniu, wyróżniać się dużą przeżywalnością ptaków, poprawą wydajności i jakości jaj
w obu cyklach. Połączone wszystkie te czynniki, powinny minimalizować stres ptaków, poprawiając ich produkcyjność i jakość jaj oraz
zapewniający kurom wysoki dobrostan.
Alternatywne metody przymusowego
przepierzania
Scherer i in. (2009), badali wpływ ograniczania
w paszy dla kur: wapnia, fosforu, sodu i aminokwasów, w porównaniu do stosowania przez
28 dni - śruty kukurydzanej oraz 14-dniowej
głodówki, a następnie podczas 28-dniowej produkcji. Głodzone ptaki obniżyły średnio masę
ciała o 30% w stosunku do masy początkowej,
podczas gdy przy zastosowaniu innych czynników doświadczalnych, o zaledwie 12,4%, czyli
znacznie mniej od zalecanych 23-30%. Ograniczanie poszczególnych składników chemicz14
nych paszy miało jedynie wpływ w drugim cyklu nieśności na obniżenie wartości jednostek
Hougha, które i tak były wyższe niż w jajach
zniesionych przez kury żywione paszą z udziałem śruty kukurydzanej.
Molino (2010), oceniając metody ilościowego
ograniczania dawki, karmił kury dawkami po
0, 15, 30, 45 i 60 g paszy/ptaka/dzień oraz z lub
bez użycia grubo cząsteczkowego wapienia, by
spowodować przepierzanie. Stwierdził zmniejszenie o 25% masy ciała ptaków po 10-dniowym głodzeniu, o 27% u kur, które przez 14 dni
otrzymywały po 15g paszy dziennie i o 25%,
które przez 21 dni otrzymywały po 30 g paszy/
dobę, niezależnie od dodanego wapienia. W innych doświadczeniach, do końca przepierzania
kury nie utraciły 25% swej masy. Nioski otrzymujące przez 28 dni po 60 g paszy/dzień utraciły średnio 19.7%. Podobnie jak w badaniach
Scherer i in. (2009), kury które nie zmniejszyły masy ciała o ponad 25% nie przerwały nieśności, co skutkowało gorszymi wynikami produkcyjnymi w drugim cyklu.
Santos i in. (2012) wywoływali przepierzanie
kur stosując alternatywne składniki paszowe
w następujących doświadczeniach:
• głodzenie,
• pszenica do woli,
• otręby ryżowe do woli,
• kruszony ryż do woli,
• lucerna w woli.
We wszystkich doświadczeniach masa ciała
kur zmniejszyła się o 26% w ciągu 21 dni, a od
7 do 10 dni po rozpoczęciu wymiany okrywy
piór nastąpiło przerwanie nieśności. Jakość jaj
była zadawalająca, a wytrzymałość skorupy
była najlepsza w grupie kur otrzymujących
w paszy otręby pszenne, w porównaniu z jajami zniesionymi przez głodzone nioski.
Garcia i in. (2012) porównywali wyniki innych badań, w których kury bez ograniczeń
żywiono przez 14 dni paszą zawierającą otrę-
OID (266) 11/2013
KJL
by pszenne, w następujących doświadczeniach:
• przepierzanie prowokowane głodzeniem
kur,
• żywienie paszą z otrębami pszennymi do
woli,
• ograniczenie paszy do 50g/ptaka/dzień,
• żywienie paszą stosowana w odchowie
w ilości 50g/ptaka/dzień i z ograniczonym
udziałem wapnia i fosforu,
• żywienie paszą stosowaną w odchowie
w ilości 30g/ptaka/dzień z ograniczonym udziałem wapnia i fosforu, żywieniowa dawka produkcyjna w ilości 30g/ptaka/
dzień i dawka produkcyjna ograniczona do
15g paszy/ptaka/dzień.
Autorzy oceniali także udział (%) jajnika i jajowodu w stosunku do masy ciała w 1, 14 i 28
dniu doświadczenia. Wykazali, że w pierwszych 14 dniach głodzenie ptaków i żywienie
ich dawką mniejszą niż 30 g/dobę, wpływa na
znaczne zmniejszenie jajnika i jajowodu , które
po żywieniu przez 29 dni dawką produkcyjną
zaczęły odzyskiwać masę ciała, taką jaką miały
na początku okresu przepierzania. Przeprowadzone w 14 dniu przepierzania badania wskazują, że część kur, którym ograniczono paszę
do 50 g i 30 g/dzień, nie wykazywały regresji
tych narządów w taki stopniu jak te, które głodzono. Również po 28 dniach nie zaobserwowano żadnych różnic w udziale (%) tych narządów miedzy kurami z poszczególnych grup doświadczalnych.
Mimo, że inne metody przymusowego przepierzania nie doprowadziły do zmniejszenia masy
ciała kur o 25%, to w drugim cyklu produkcyjnym zaobserwowano taką samą nieśność i jakość jaj.
Z cytowanych badań wynika, że zmniejszenie masy ciała o 25%-30%, w celu spowodowania przepierzania kur, przyczynia się także do przerwania produkcji jaj, do wywołania
okresu odpoczynku, w którym nastąpi regeneracja układu rozrodczego, by przygotować go
16
do wykorzystania w nowym cyklu produkcji.
Można więc twierdzić, że żywienie kur otrębami pszennymi jest najlepszą metodą przymusowego przepierzania, ponieważ ich spożycie
wynosi zaledwie 60-70 g/nioskę/dzień, nie powodując stresu głodowego. W związku z tym,
proponuje się zmianę określenia „przymusowe
przepierzania” kur (traumatyczny proces, zakłócający dobre samopoczucie) na produktywną przerwę w nieśności, w czasie której dochodzi do nieurazowej regeneracji układu rozrodczego, z zapewnieniem wysokiego dobrostanu
i przedłużeniem życia ptaków.
W warunkach dobrostanu, żywienie kur ad libitum przez 14 dni otrębami pszennymi, powodującego wystąpienie tzw. okresu „produktywnego spoczynku”, zapewnia nioskom szybkie
przerwanie nieśności i szybszy do niej powrót,
niż w przypadku zastosowania metody głodzenia. Metoda ta wpływa również dodatnio na
zwiększenie produkcji oraz na poprawę jakości
jaj (skorupy i białka) w II cyklu. Jest poza tym
prostą, tanią i łatwą do zastosowania metodą ,
ponieważ otręby pszenne są łatwo dostępne na
krajowym i światowym rynku.
Prof. dr hab. Stanisław Wężyk
dr inż. Ryszard Gilewski