Beata Basińska1 - Uniwersytet Śląski
Transkrypt
Beata Basińska1 - Uniwersytet Śląski
VII Ogólnopolska Konferencja Naukowa Sekcji Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego „Psychologia zdrowia: konteksty i pogranicza” Zakopane, 15-17 maja 2009 PROGRAM STRESZCZENIA WYSTĄPIEŃ Organizatorzy: Sekcja Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego Zakład Psychologii Zdrowia i Jakości Życia Instytutu Psychologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Szanowni Państwo! Mamy zaszczyt i przyjemność powitać Państwa na VII Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Sekcji Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, która odbywać się będzie pod hasłem: „Psychologia zdrowia: konteksty i pogranicza”. Ideą konferencji jest pokazanie szerokiej perspektywy usytuowania problematyki psychologii zdrowia w różnych kontekstach teoretycznych i aplikacyjnych oraz w powiązaniu z innymi dyscyplinami naukowymi. Idea ta wynika z wymogów, jakie nakładają na poznanie naukowe procesy cywilizacyjne, w tym dynamika przyrostu wiedzy w różnych dziedzinach. Powodują one konieczność odniesienia się do dwóch zadań, ważnych dla rozwoju psychologii zdrowia. Pierwsze z nich to elastyczne dookreślanie specyfiki psychologii zdrowia, przy zachowaniu jej dyskursywnej czytelności i odrębności – co wymaga zogniskowania analiz i pogłębiania istniejących, uznanych koncepcji i kierunków badań. Drugie zadanie to uwrażliwienie oraz otwarcie na potencjalnie znaczące dane, pochodzące zarówno z pokrewnych, jak i pozornie niespokrewnionych dyscyplin naukowych, które mogą stać się nie tylko inspiracją, ale i źródłem analiz istotnych dla przedmiotu psychologii zdrowia. Celem konferencji jest stworzenie dogodnej płaszczyzny dla wymiany, konfrontacji i konsolidacji informacji i – w rezultacie – wzbogacenie i doprecyzowanie obszaru badań i refleksji teoretycznej w ramach psychologii zdrowia. Biorąc pod uwagę rozległość tematyki, proponowanej przez uczestników konferencji, która odzwierciedla się w jej programie, jak również merytoryczną jakość przedstawionych propozycji można mieć uzasadnioną nadzieję, że cel ten zostanie zrealizowany. Życzymy wszystkim uczestnikom Konferencji pozytywnych i stymulujących poznawczo doświadczeń intelektualnych, będących źródłem inspiracji dla przyszłych badań i analiz w zakresie psychologii zdrowia oraz przyjemnego pobytu w Zakopanem. W imieniu Komitetu Naukowego oraz Komitetu Organizacyjnego Prof. UŚ dr hab. Małgorzata Górnik-Durose 3 VII Ogólnopolska Konferencja Naukowa Sekcji Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego „Psychologia zdrowia: konteksty i pogranicza” Zakopane, 15-17 maja 2009 KOMITET NAUKOWY Prof. UŚ dr hab. Małgorzata Górnik-Durose – przewodnicząca Dr Joanna Mateusiak – sekretarz naukowy Prof. dr hab. Irena Heszen Prof. dr hab. Helena Sęk Prof. dr hab. Zygfryd Juczyński Prof. dr hab. Kazimierz Wrześniewski Prof. UŁ dr hab. Eleonora Bielawska-Batorowicz Prof. UP dr hab. Helena Wrona-Polańska Dr Barbara Mroziak Dr Dorota Włodarczyk Dr Tadeusz M. Ostrowski KOMITET ORGANIZACYJNY Prof. UŚ dr hab. Małgorzata Górnik-Durose – przewodnicząca Dr Ewa Gwozdecka-Wolniaszek – sekretarz Dr Renata Kleszcz-Szczyrba – sekretarz Dr Anita Gałuszka Dr Maciej Januszek Dr Teresa Sikora Dr Patrycja Stawiarska 4 SPIS TREŚCI Wprowadzenie 3 Komitet Naukowy i Komitet Organizacyjny Konferencji 4 Program Ramowy 7 Szczegółowy program konferencji 8 Streszczenia wystąpień Indeks autorów 17 107 5 6 P R O G R A M P I Ą T E K 1 5 R A M O W Y M A J A 12.00 - 15.00 Rejestracja uczestników konferencji 13.00 – 15.00 Obiad 15.00 - 16.00 Otwarcie konferencji 2 0 0 9 Wykład plenarny I: Psychologia zdrowia: konteksty i pogranicza 16.00 - 16.30 Przerwa na kawę/herbatę 16.30 - 18.00 Sesja referatowa I Sesja referatowa II Psychologia zdrowia w relacjach interdyscyplinarnych Jakość życia - konceptualizacja i pomiar 18.30 Kolacja 20.00 Spotkanie Zarządu Sekcji Psychologii Zdrowia PTP SOBOTA 16 MAJA 2009 9.00 – 10.00 Wykład plenarny II: O potrzebie edukacji zdrowotnej w systemie kształcenia ogólnego i przygotowania nauczycieli 10.15 – 11.15 Sesja referatowa III Sesja referatowa IV Czynniki istotne w pomaganiu innym walory osobowe i kompetencje wynikające z roli zawodowej W poszukiwaniu zasobów istotnych dla zdrowia i jakości życia 11.15 – 11.30 Przerwa na kawę/herbatę 11.30 – 13.00 Sesja referatowa V Sesja referatowa VI Radzenie sobie w chorobach układu krążenia Deficyty zdrowia psychicznego – perspektywa empiryczna i terapeutyczna 13.00 – 14.00 Obiad 14.00 – 15.00 Sesja plakatowa I Sesja plakatowa II 15.00 – 16.30 Sesja referatowa VII Sesja referatowa VIII Radzenie sobie z chorobą somatyczną Jakość życia w zdrowiu i chorobie 16.30 – 17.00 Przerwa na kawę / herbatę 17.00 – 18.00 Sesja referatowa IX Sesja referatowa X Stres w pracy a zdrowie Zachowania zdrowotne młodzieży 19.30 Uroczysta kolacja – Bąkowa Zohylina Wyżnio NIEDZIELA 17 MAJA 2009 9.00 – 10.30 Sesja referatowa XI Sesja referatowa XII Zachowania związane ze zdrowiem – uwarunkowania indywidualne i środowiskowe Człowiek wobec sytuacji trudnej 10.30 – 11.00 Przerwa na kawę/herbatę 11.00 – 12.30 Dyskusja panelowa: Psychologia zdrowia – nowe wyzwania 12.30 Zakończenie konferencji 13.00 Obiad 7 SZCZEGÓŁOWY PROGRAM KONFERENCJI P I Ą T E K 1 5 M A J A 2 0 0 9 12.00 - 15.00 Rejestracja uczestników konferencji 13.00 - 15.00 Obiad 15.00 - 16.00 Otwarcie konferencji WYKŁAD PLENARNY I Psychologia zdrowia: konteksty i pogranicza Małgorzata Górnik-Durose 16.00 - 16.30 Przerwa na kawę/herbatę SESJA REFERATOWA I: Psychologia zdrowia w relacjach interdyscyplinarnych (prowadzący: Helena Sęk) 16.30 - 16.45 Psychologia zdrowia w kontekście medycyny i edukacji Helena Wrona-Polańska 16.45 - 17.00 Psychologia i socjologia wobec współczesnych przejawów promocji zdrowia Krzysztof Puchalski 17.00 - 17.15 Socjosomatyka - odzyskana siostra psychosomatyki... czyli o tym, co psychologia zdrowia możne uzyskać od socjologii zdrowia i choroby Dominika Łęcka 17.15 - 17.30 Psychologia zdrowia a starzenie się. Możliwość wykorzystania teorii i praktyki psychologii zdrowia do optymalizacji procesu starzenia się Eleonora Bielawska-Batorowicz 17.30 - 17.45 Psychologia aktywności ruchowej - bliżej psychologii zdrowia czy psychologii sportu? Monika Guszkowska 17.45 - 18.00 Psychologia chirurgii - ani świnka, ani morska - wyjaśnienie pojęcia Tomasz Stefaniak SESJA REFERATOWA II: Jakość życia - konceptualizacja i pomiar (prowadzący: Irena Heszen) 16.30 - 16.45 W kierunku wyznaczników poczucia jakości życia u dzieci i młodzieży Maria Oleś 16.45 - 17.00 Wyznaczniki jakości życia osób starszych - wyniki modelowania równań strukturalnych Maria Finogenow 17.00 - 17.15 Salutogenetyczny wymiar poczucia sensu życia w ujęciu augeretycznym Tadeusz M. Ostrowski 17.15 - 17.30 Kręte ścieżki pomiaru zdrowia. Badanie nad trafnością Kwestionariusza Percepcji Zdrowia Ewa Gwozdecka-Wolniaszek, Maciej Januszek*, Joanna Mateusiak 17.30 - 17.45 Linia życia jako sposób pomiaru dobrostanu psychicznego - kontekst teoretyczny Irena Jelonkiewicz 17.45 - 18.00 Linia Życia jako narzędzie pomiaru subiektywnego dobrostanu: właściwości psychometryczne w badaniach pilotażowych Marek Zwoliński*, Irena Jelonkiewicz 18.30 Kolacja 20.00 Spotkanie Zarządu Sekcji Psychologii Zdrowia PTP 8 SOBOTA 16 MAJA 2009 09.00 - 10.00 WYKŁAD PLENARNY II O potrzebie edukacji zdrowotnej w systemie kształcenia ogólnego i przygotowania nauczycieli Ewa Syrek SESJA REFERATOWA III: Czynniki istotne w pomaganiu innym - walory osobowe i kompetencje wynikające z roli zawodowej (prowadzący: Tadeusz M. Ostrowski) 10.15 - 10.30 Komu ufamy w chorobie? (z badań nad relacją lekarz-pacjent) Irena Heszen*, Olga Waszkiewicz 10.30 - 10.45 Analiza potrzeb w zakresie umiejętności motywacyjnych pracowników ochrony zdrowia Ewa Wilczek-Rużyczka 10.45 - 11.00 Struktura roli zawodowej a syndrom wypalenia zawodowego u lekarzy i pielęgniarek Patrycja Stawiarska*, Ewa Wojtyna 11.00 - 11.15 Empatia, asertywność i stres u osób profesjonalnie szkolących psy do dogoterapii Anna Bilska SESJA REFERATOWA IV: W poszukiwaniu zasobów istotnych dla zdrowia i jakości życia (prowadzący: Lucyna Golińska) 10.15 - 10.30 Intencjonalne aspekty doświadczenia komunikacyjnego w postrzeganiu własnego losu Waldemar Tłokiński 10.30 - 10.45 Świadomość dialogowa - implikacje dla zdrowia Piotr Oleś 10.45 - 11.00 Nadzieja i jej zasoby jako czynnik dobrostanu w perspektywie życia człowieka Renata Stefańska-Klar 11.00 - 11.15 Zastosowanie koncepcji prężności (resielience) w badaniach osób z zaburzeniami psychicznymi - doniesienie z pierwszego etapu badań Aleksandra Kuhn-Dymecka 11.15 - 11.30 Przerwa na kawę/herbatę SESJA REFERATOWA V: Radzenie sobie w chorobach układu krążenia (prowadzący: Helena Wrona-Polańska) 11.30 - 11.45 Style radzenia sobie ze stresem a jakość życia kobiet i mężczyzn po zawale serca Kazimierz Wrześniewski*, Dorota Włodarczyk, Jolanta Kołodziejek 11.45 - 12.00 Choroba niedokrwienna serca a osobowość i poczucie skuteczności Katarzyna Olszewska*, Barbara Bętkowska-Korpała, Swetłana Mróz, Piotr Jankowski, Józef Krzysztof Gierowski 12.00 - 12.15 Ciekawość-cecha a jakość życia pacjentów po zawale serca: czy strategie radzenia sobie ze stresem pełnią rolę mediatora? Dorota Włodarczyk*, Kazimierz Wrześniewski, Jolanta Kołodziejek 12.15 - 12.30 Objawy depresji czy nieefektywny coping? - poszukiwanie pierwszeństwa Aleksandra Kroemeke 12.30 - 12.45 Doświadczanie dobrostanu emocjonalnego a wsparcie społeczne. Badania empiryczne osób po zawale serca Justyna Mróz 12.45 - 13.00 Wskazania psychologiczne dla zespołów leczących w oparciu o analizę badań dwóch różnych grup chorych somatycznie 9 Bożena Gulla, Piotr Słowik* SESJA REFERATOWA VI: Deficyty zdrowia psychicznego – perspektywa empiryczna i terapeutyczna (prowadzący: Zygfryd Juczyński) 11.30 - 11.45 Osobowość typu D a zachowania ryzykowne dla zdrowia Nina Ogińska-Bulik 11.45 - 12.00 Problematyczne Używanie Internetu - nowe wyzwanie dla psychologii zdrowia Ryszard Poprawa 12.00 - 12.15 Osobowe i sytuacyjne korelaty używania substancji psychoaktywnych przez studentów Maria Mikołajczyk 12.15 - 12.30 Sposób wyrażania własnego Ja poprzez ekspresję gniewu a zaburzenia psychosomatyczne u dziewcząt Joanna Wrzosek*, Paulina Rosińska 12.30 - 12.45 Zaburzenia funkcji poznawczych u osób z chorobą afektywną dwubiegunową w różnych okresach choroby: depresji i hipomanii lub manii Julita Świtalska*, Alina Borkowska 12.45 - 13.00 Specyficzny objaw psychosomatyczny jako sygnał restymulacji traumy - perspektywa psychoterapeutyczna Renata Kleszcz-Szczyrba 13.00 - 14.00 Obiad 14.00 - 15.00 SESJA PLAKATOWA I (prowadzący: Joanna Mateusiak) 1 Rozwój ku dorosłości - znaczenie aktywności, dojrzałości i dobrostanu Bogusław Stelcer 2 Percepcja czasu a jakość życia osób w podeszłym wieku Katarzyna Popiołek, Agata Chudzicka-Czupała* 3 Polska adaptacja General Motivation Scale (GMS): próba oceny zastosowania w psychologii zdrowia Jolanta Życińska, Magda Augustyniak*, Edyta Daniluk, Małgorzata Grzegorzewska, Paulina Szynkowska, Małgorzata Węglińska, Aleksandra Włodarska vel Głowacka 4 Przekonania i oczekiwania oraz przystosowanie się do choroby a jakość życia osób chorych na łuszczycę Joanna Miniszewska 5 Umiejscowienie kontroli zdrowia a zachowania jedzeniowe kobiet chorych na cukrzycę Sylwia Szymańska*, Jolanta Chanduszko-Salska 6 Ekspresja emocjonalności w procesie leczenia hemodializami Barbara Zawadzka*, Barbara Bętkowska-Korpała, Swetłana Mróz, Józef Krzysztof Gierowski 7 Osobowość a przystosowanie psychiczne do choroby nowotworowej Kamilla Komorowska, Paweł Izdebski* 8 Osobowość a rozwój pourazowy u pacjentów onkologicznych Paweł Izdebski*, Emilia Piskorz 9 Kompetencje społeczne młodzieży kończącej leczenie nowotworowe Bogna Kędzierska*, Marta Znajmiecka-Sikora*, Agnieszka Głusińska 10 Mindfulness jako techniki wspomagające proces zdrowienia w chorobie nowotworowej Żaneta Ewa Żukowska 11 Terapia strategiczno-strukturalna a subiektywna ocena zdrowia i styl radzenia sobie ze stresem pacjentów uzależnionych od alkoholu Ewa Gwozdecka-Wolniaszek*, Joanna Kluczewska 10 14.00 - 15.00 SESJA PLAKATOWA I (prowadzący: Joanna Mateusiak) - c. d. 12 Narzędzia do pomiaru sprężystości osoby: właściwości psychometryczne polskiej wersji w badaniach pilotażowych Marek Zwoliński 13 Ocena skuteczności edukacyjnego programu prewencji wypadków dzieci jako pieszych "Akademia Misia Ratownika" Anna Leśniak, Marta Malinowska-Cieślik* 14 Telewizor i komputer w domu - możliwość negatywnego wpływu na dzieci i młodzież Agnieszka Koster*, Małgorzata Bujak 14.00 - 15.00 SESJA PLAKATOWA II (prowadzący: Teresa Sikora) 1 Własna skuteczność czy wsparcie społeczne - co lepiej wpływa na utrzymanie aktywności fizycznej? Magdalena Mazurkiewicz*, Aleksandra Łuszczyńska 2 Psychologiczna ocena lokalizacji poczucia kontroli i tożsamości płciowej u kobiet uprawiających dwie różne dyscypliny sportowe Patrycja Sroka-Oborska*, Agata Wężyk* 3 Wpływ jednorazowych zajęć ruchowych na stany emocjonalne kobiet w ciąży Marta Płaczkiewicz 4 Aktywność fizyczna, jej poznawcze predyktory, wizerunek ciała i jakość życia: Badania podłużne wśród osób aktywnych fizycznie i pacjentów chirurgii plastycznej Renata Gil 5 Choreoterapia jako forma aktywności ruchowej stosowana w celach leczniczych i rozwojowych Alicja Lizurej*, Aneta Bartnicka 6 Osobowość kobiet ćwiczących hatha-jogę Agnieszka Zaremba 7 Powiązania między typem wzoru osobowości a sposobem odżywiania się Ryszard Braczkowski, Anna Grudzińska* 8 Style przywiązania a poczucie koherencji i kompetencje społeczne młodzieży Magdalena Jelińska 9 Wzorce więzi emocjonalnych a nadzieja na sukces ludzi młodych oraz style radzenia sobie ze stresem ich matek Magdalena Jelińska 10 Emocje w pracy a sposoby radzenia sobie ze stresem Beata Basińska 11 Poziom wsparcia społecznego w miejscu pracy a wypalenie zawodowe wśród pielęgniarek hospicyjnych i położnych Joanna Chylińska*, Marta Kalicińska 12 Poczucie zagrożenia brakiem/utratą pracy a zdrowie psychiczne osób kończących studia Barbara Mroziak*, Ewa Stępień SESJA REFERATOWA VII: Radzenie sobie z chorobą somatyczną (prowadzący: Kazimierz Wrześniewski) 15.00 - 15.15 Co daje człowiekowi siłę do zmagania się z chorobą zagrażającą życiu? Zygfryd Juczyński 15.15 - 15.30 W poszukiwaniu psychologicznych uwarunkowań efektów leczenia. Poczucie kontroli zdrowia a współpraca w procesie terapeutycznym u młodzieży z cukrzycą i nadciśnieniem tętniczym Anna Jakubowska-Winecka*, Joanna Pietrusińska, Marta Biernacka 11 SESJA REFERATOWA VII: Radzenie sobie z chorobą somatyczną (prowadzący: Kazimierz Wrześniewski) - c. d. 15.30 - 15.45 Rola zasobów osobistych w radzeniu sobie ze stresem kobiet chorych na cukrzycę Jolanta Chanduszko-Salska*, Sylwia Szymańska 15.45 - 16.00 Temperament jako predyktor radzenia sobie z chorobą somatyczną Zuzanna Kwissa-Gajewska 16.00 - 16.15 Poczucie sensu życia a strategie radzenia sobie w chorobie nowotworowej w zależności od spostrzeganego wsparcia Żaneta Ewa Żukowska 16.15 - 16.30 Mediacyjna rola przekonań o własnej skuteczności w radzeniu sobie z traumą Roman Cieślak*, Charles C. Benight SESJA REFERATOWA VIII: J a k o ś ć ż y c i a w z d r o w i u i c h o r o b i e (prowadzący: Eleonora Bielawska-Batorowicz) 15.00 - 15.15 Poczucie własnej skuteczności a jakość życia w chorobie reumatycznej Helena Sęk*, Maria Frydrychewicz 15.15 - 15.30 Krótkoterminowa grupowa Racjonalna Terapia Zachowania a jakość życia chorych na nowotwory Ewa Wojtyna*, Iwona Nawara, Urszula Lesicka 15.30 - 15.45 Ryzyko występowania depresji u kobiet w okresie menopauzy Karolina Janicka 15.45 - 16.00 Realne korzyści wirtualnego wsparcia - spostrzegane wsparcie społeczne a dobrostan wśród graczy internetowych gier MMORPG Łukasz Kaczmarek*, Michał Ziarko 16.15 - 16.30 Co nowego wnosi psychologia integralna AQAL Wilbera w zrozumienie ewolucyjnego charakteru rozwoju ludzkiej psychiki? Przemysław Koberda*, Urszula Stodolska-Koberda 16.30 - 17.00 Przerwa na kawę/herbatę SESJA REFERATOWA IX: S t r e s w p r a c y a z d r o w i e (prowadzący: Nina Ogińska-Bulik) 17.00 - 17.15 Pracoholizm jako wyznacznik oceny stresu zawodowego oraz pozytywnego i negatywnego afektu Lucyna Golińska 17.15 - 17.30 Użyteczność stosowania zasady triangulacji w badaniach stresu w pracy Irena Leszczyńska*, Maria Jeżewska 17.30 - 17.45 Analiza wsparcia społecznego i symptomów posttraumatycznych u funkcjonariuszy MSWiA poddanych kompleksowej pomocy profilaktycznej Katarzyna Guzińska*, Beata Pastwa-Wojciechowska 17.45 - 18.00 Wpływ stresu na stan zdrowia u pracowników umysłowych i fizycznych. Przedstawienie wyników badań z realizacji tematu statutowego Zakładu Czynników Społecznych w Instytucie Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu Anna Guziejewska*, Agnieszka Lewandowska, Piotr Gruenpeter* 12 SESJA REFERATOWA X: Z a c h o w a n i a z d r o w o t n e m ł o d z i e ż y (prowadzący: Aleksandra Łuczyńska) 17.00 - 17.15 Poczucie kontroli oraz style zachowań interpersonalnych a wzorce funkcjonowania prozdrowotnego młodzieży Krzysztof Gerc*, Anna Ziółkowska* 17.30 - 17.45 Przekonania i zachowania zdrowotne a samoocena własnego ciała u licealistów i licealistek aktywnych i nieaktywnych fizycznie Marcin Krawczyński 17.45 - 18.00 Psychospołeczne uwarunkowania stosowania kasku rowerowego przez młodzież gimnazjalną Joanna Chacia, Marta Malinowska-Cieślik* 19.30 Uroczysta kolacja NIEDZIELA 17 MAJA 2009 SESJA REFERATOWA XI: Zachowania związane ze zdrowiem – uwarunkowania indywidualne i środowiskowe (prowadzący: Dorota Włodarczyk) 09.00 - 09.15 Efektywność interwencji psychologicznych służących wzrostowi aktywności fizycznej: metaanaliza badań eksperymentalnych Aleksandra Łuszczyńska 09.15 - 09.30 Promocja zdrowia w społeczności lokalnej - strategiczne planowanie prozdrowotnej zmiany Agnieszka Rosińska 09.30 - 09.45 Odżywianie psychiki - czyli środowisko życia a zdrowie psychiczne człowieka Agnieszka Wilczyńska-Kwiatek 09.45 - 10.00 Aktywność ruchowa a stany emocjonalne kobiet ciężarnych Monika Guszkowska 10.00 - 10.15 Rola zmiennych psychologicznych w formułowaniu intencji poddania się operacji rekonstrukcyjnej piersi przez kobiety po mastektomii z przyczyn nowotworowych Jolanta Życińska*, Ewa Wojtyna 10.15 - 10.30 Zaawansowanie zespołu uzależnienia od alkoholu a deklarowane przez pacjentów cele zdrowienia - doniesienie z badań longitudinalnych realizowanych w latach 2008-2011 Barbara Bętkowska-Korpała*, Jacek Kasprzak, Jolanta Ryniak, Joanna Nolbrzak-Drozd, Józef Krzysztof Gierowski SESJA REFERATOWA XII: C z ł o w i e k w o b e c s y t u a c j i t r u d n e j (prowadzący: Piotr Oleś) 09.00 - 09.15 Jak pomóc mojemu choremu dziecku? - sytuacja niedoborów w polskiej służbie zdrowia a działania rodziców Agnieszka Koster 09.15 - 09.30 Ocena satysfakcji z życia i wybrane parametry funkcjonowania psychicznego rodziców dzieci chorych na mukopolisacharydozę i choroby rzadkie Anna Jakubowska-Winecka*, Marta Biernacka* 09.30 - 09.45 Lęk przed wystąpieniami publicznymi u kobiet i mężczyzn - rola zmiennych osobowościowych i zasobów osobistych Jan Chodkiewicz 09.45 - 10.00 Niekorzystne sytuacje w życiu studentów Irena Jelonkiewicz*, Katarzyna Kosińska-Dec 13 SESJA REFERATOWA XII: C z ł o w i e k w o b e c s y t u a c j i t r u d n e j (prowadzący: Piotr Oleś) - c. d. 10.00 - 10.15 Poczucie koherencji i lęk-cecha a stan emocjonalny w sytuacji zadaniowej. Eksploracja redundancji miar konstruktów wyjaśniających Ewa Gruszczyńska 10.15 - 10.30 Postawa motocyklistów wobec transplantacji allogenicznej ex mortuo oraz dawstwa organów a poczucie bezpieczeństwa i prężność ego Marta Kucharska 10.30 - 11.00 Przerwa na kawę/herbatę 11.00 - 12.30 DYSKUSJA PANELOWA Psychologia zdrowia – nowe wyzwania (prowadzący: Irena Heszen, Helena Sęk) Uczestnicy: Ewa Gruszczyńska, Małgorzata Górnik-Durose, Łukasz Kaczmarek, Aleksandra Łuszczyńska, Tadeusz M. Ostrowski 12.30 Zakończenie konferencji 13.00 Obiad 14 STRESZCZENIA WYSTĄPIEŃ * (porządek alfabetyczny wg pierwszego autora) * Przed tytułem wystąpienia zaznaczono literami "W", "R" i "P" rodzaj wystąpienia; odpowiednio - wykład, referat lub plakat. 15 16 Beata Basińska1 1 Politechnika Gdańska, Gdańsk Wydział Zarządzania i Ekonomii PÖ Emocje w pracy a sposoby radzenia sobie ze stresem Celem pracy była ocena związków pomiędzy emocjami doświadczanymi w miejscu pracy a sposobami radzenia sobie ze stresem. W badaniu podłużnym dwufazowym zastosowano Skalę Sposobów radzenia Sobie Urant i Czapińskiego oraz Job-Affective Welbeing Scale Spectra i in. Dominującą grupę badanych stanowiły kobiety (87%) oraz osoby ze stażem pracy do 5 lat (70%). W sytuacji pracy dominowały emocje pozytywne. Za pomocą serii analiz regresji wielokrotnych stwierdzono, że wyłącznie stosowanie instrumentalnego radzenia sobie ze stresem w fazie 1 sprzyjało przyrostowi pozytywnych emocji w fazie 2. Natomiast emocje negatywne w fazie 1 redukowały zadaniowe radzenie sobie. 17 Barbara Bętkowska-Korpała1, Jacek Kasprzak2, Jolanta Ryniak3, Joanna Nolbrzak-Drozd3, Józef Krzysztof Gierowski4 1 2 Uniwersytet Jagielloński - Collegium Medicum, Kraków Wydział Lekarski, Zakład Psychologii Lekarskiej Katedry Psychiatrii SPZOZ Zakład Lecznictwa Odwykowego, Czarny Bór 3 NZOZ Krakowskie Centrum Terapii Uzależnień, Kraków 4 Uniwersytet Jagielloński - Collegium Medicum, Kraków Zakład Psychologii Lekarskiej RÖ Zaawansowanie zespołu uzależnienia od alkoholu a deklarowane przez pacjentów cele zdrowienia - doniesienie z badań longitudinalnych realizowanych w latach 2008-2011 U pacjentów z problemem używania alkoholu, zgłaszających się do placówki leczenia uzależnień, w pierwszym etapie pomocy przeprowadzana jest diagnoza uzależnienia. W ustalaniu warunków kontraktu i planu terapii ważne jest określenie celów zdrowienia. Cel: Analiza celów zdrowienia deklarowanych przez pacjenta w odniesieniu do zaawansowania uzależnienia od alkoholu. Materiał i metodyka: Badanie przeprowadzono u 120 osób (śr. wieku: 40 lat) kolejno zgłaszających się do SPZOZ Zakładu Lecznictwa Odwykowego w Czarnym Borze i N ZOZ Krakowskiego Centrum Terapii Uzależnień w Krakowie. Badani byli informowani o celach badania naukowego i proszeni o pisemną zgodę na ich przeprowadzanie. Pacjenci w pierwszym miesiącu leczenia byli diagnozowani z powodu uzależnienia od alkoholu i specjalista psychoterapii uzależnień wypełniał skalę autorstwa Kasprzaka, określając od 0 do 4 nasilenie 6 objawów opisanych w klasyfikacji ICD-10. Osoba badana samodzielnie wypełniała ankietę, która zawiera 12 celów zdrowienia zaznaczając przy każdym ich znaczenie dla siebie na skali od 0 do 6. Wyniki: Średnia nasilenia objawów związanych z zaawansowaniem uzależnienia wynosi 18(10-24) w całej grupie badanej. Analiza wskazała, że podstawowym deklarowanym celem leczenia jest utrzymanie abstynencji oraz możliwość życia w zgodzie ze swoimi wartościami. Korelacja rang Spearmana wykazała, że im bardziej zaawansowane uzależnienie, szczególnie objawy zawężenia repertuaru zachowań związanych z piciem, zmiany tolerancji, picie pomimo wiedzy o szkodliwości oraz obecność objawów zespołu abstynencyjnego, tym silniej badani oczekują od leczenia poprawy relacji rodzinnych, stanu zdrowia, sytuacji zawodowej i materialnej oraz radzenia sobie z sytuacjami trudnymi. Wnioski: 1. Oczekiwania badanych wobec leczenia są zgodne z celami zakładanymi w programie terapii uzależnień. 2. Badanym zależy na poprawie tych obszarów funkcjonowania, które szczególnie ulegają zaburzeniu w związku z rozwojem uzależnienia. 18 Eleonora Bielawska-Batorowicz1 1 Uniwersytet Łódzki, Łódź Instytut Psychologii RÖ Psychologia zdrowia a starzenie się. Możliwość wykorzystania teorii i praktyki psychologii zdrowia do optymalizacji procesu starzenia się Dane demograficzne wskazują na wyraźne wydłużanie się przeciętnego trwania życia oraz zwiększającą się w krajach rozwiniętych liczbę osób starszych. Skutki tego zjawiska mają liczne konsekwencje, które należy uwzględniać tak w polityce społecznej, jak i w organizacji służby zdrowia. Psychologia odpowiada na zjawisko starzenia się społeczeństw dwojako: poprzez powstanie geropsychologii – dyscypliny opisującej psychologiczne aspekty procesu starzenia się – oraz poprzez próby stosowania osiągnięć innych dyscyplin do analizy starzenia się i jego konsekwencji. Przykład drugiego rozwiązania mogą stanowić psychologia pozytywna, w której analizowane jest zjawisko pozytywnego starzenia się, oraz psychologia zdrowia. Referat ma na celu prezentację możliwości zastosowania dorobku psychologii zdrowia do analizy zdrowia (i choroby) w okresie starzenia się, a także do optymalizacji procesu starzenia się. Zostaną w nim przedstawione następujące zagadnienia: 1) zastosowanie podejścia rozwojowego do badań nad zdrowiem, 2) poczucie kontroli nad zdrowiem w toku życia, 3) zasoby sprzyjające zdrowiu i ich zmiany związane ze starzeniem się, 4) zasadność i możliwość modyfikacji zachowań zdrowotnych ludzi starszych, 5) perspektywy badań uwzględniających starzenie się w ramach psychologii zdrowia. 19 Anna Bilska1 1 Stowarzyszenie Młodzieży i Osób z Problemami Psychicznymi, Ich Rodzin i Przyjaciół "POMOST" , Łódź RÖ Empatia, asertywność i stres u osób profesjonalnie szkolących psy do dogoterapii Dogoterapia jest młodą dziedziną wspomagania rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Podejmuje się pierwsze próby oceny efektywności tej metody i ustalenia jej miejsca wśród innych metod pomagania. Istotą pracy jest porównanie poziomu empatii, asertywności i stresu osób posiadających psy wykorzystywane do działań terapeutycznych; osób, które posiadają psa dla towarzystwa i osób, które nie posiadają żadnych zwierząt domowych. Celem badania było sprawdzenie czy stały kontakt z psemterapeutą różnicuje w sposób istotny natężenie wspomnianych zmiennych w badanych grupach. Należy dodać, że ze względu na specyficzny charakter pracy dogoterapeutów – działają oni w ramach wolontariatu – jako grupę kontrolną dobrano wolontariuszy kilku organizacji pozarządowych w Łodzi, którzy nie zajmują się dogoterapią. Prezentowane badania dowodzą istnienia istotnych różnic między badanymi grupami: - dogoterapeuci cechują się wyższym poziomem empatii (przy czym istotną rolę odgrywa tu zmienna płci) niż osoby nie zajmujące się dogoetrapią; - dogoterapeuci odznaczają się niższym poziomem stresu niż osoby z grup kontrolnych. Dodatkowo udało się wykazać w badaniu, że dogoterapeuci samodzielnie szkolący swoje psy do dogoterapii cechują się silniejszą tendencją do przyjmowania cudzego punktu widzenia (poznawczy składnik empatii) niż dogoterapeuci, którzy szkolili psa z czyjąś pomocą. Ponadto, dogoterapeuci z dłuższym stażem pracy (ponad 3 lata) odznaczają się wyższym poziomem asertywności niż dogoterapeuci pracujący krócej. 20 Ryszard Braczkowski, Anna Grudzińska1 1 Centrum Leczenia Otyłości, Kraków PÖ Powiązania między typem wzoru osobowości a sposobem odżywiania się Liczne badania dowiodły, że wzory zachowania mogą być powiązane ze skłonnością do zapadania na niektóre choroby. Zgodnie z koncepcją pól zdrowia LaLonda styl życia jest najważniejszym czynnikiem determinujący stan zdrowia człowieka. Jednym z elementów stylu życia jest sposób odżywiania się. W niezdrowych nawykach żywieniowych upatruje się dziś źródła wielu chorób. Bardzo interesujące wydaje się rozważenie sposób odżywiania się jest w jakiś sposób powiązany ze wzorem zachowania. Jak do tej pory niewielkie było zainteresowanie tym zagadnieniem. Zbadanie zależności między typem wzoru zachowania A i B a sposobem odżywiania było celem tej pracy. Materiał i metody badań. Aby przeprowadzić badanie posłużono się sporządzonym w formie elektronicznej kwestionariuszem, który składał się z 3 części: 1) ankiety badającej sposób odżywiania się 2) testu Typ A Framigham 3) metryczki badanego Ankieta będąca własna konstrukcją składała się z 26 pytań jedno i wielokrotnego wyboru oraz pytań otwartych, które odnosiły się zarówno do preferowanych produktów żywnościowych jak i organizacji i planowania posiłków. Formularz zbudowany z opisanych wyżej części umieszczony został na stronie internetowej, a link do strony drogą elektroniczną rozesłany do respondentów. W badaniu wzięły udział 202 osoby. Z badania wykluczono 10 osób, które stosowały dietę leczniczą lub odchudzającą. Liczebność grupy, która została wzięta pod uwagę w opracowaniu wyników wynosiła 192( 118 kobiet i 74 mężczyzn) wyniki badań zostały sprawdzone pod względem istotności statystycznej. Przy pomocy programu Excel zastosowany został test Chi kwadrat umożliwiający sprawdzenie zmiennych jakościowych. Wyniki Wykazano istotne różnice w rodzaju spożywanych posiłków sposobie ich przyrządzania i spożywania pomiędzy osobami zakwalifikowanymi jako typ wzorca osobowości A i B. 21 Joanna Chacia, Marta Malinowska-Cieślik1 1 Uniwersytet Jagielloński - Collegium Medicum, Kraków Instytut Zdrowia Publicznego RÖ Psychospołeczne uwarunkowania młodzież gimnazjalną stosowania kasku rowerowego przez Celem pracy była ocena psychospołecznych determinant zakładania kasków rowerowych przez młodzież gimnazjalną. Zastosowano model przekonań zdrowotnych. Metodą badania był sondaż diagnostyczny techniką ankiety środowiskowej przy zastosowaniu samodzielnie opracowanego kwestionariusza. Badanie przeprowadzono w 2 celowo wybranych gimnazjach: w Krakowie i w Skale w powiecie krakowskim. Grupę badaną byli uczniowie klasy I (N=109) oraz III klasy (N=103) gimnazjum. W sumie zbadano 212 nastolatków. Tylko 9% badanej młodzieży stosowało kask w czasie jazdy na rowerze. Dzieci rodziców z wyższym statusem zawodowym częściej zakładały kask niż dzieci rodziców ze średnim lub niskim statusem. Związana z zakładaniem kasku była ocena osobistego narażenia (tau c=0,10), ocena zachowania ryzykownego (tau c= -0,10), spostrzegane skutki jazdy bez kasku: problemy z pamięcią (tau c=0,09), niepełnosprawność fizyczna (tau c=0,09) oraz poczucie własnej skuteczności pomimo barier typu: brzydki wygląd w kasku (tau c=0,12), niewygoda (tau c=0,17), rówieśnicy nie zakładający kasku (tau c=0,11). Zakładanie kasku było związane z poczuciem bezpieczeństwa (tau c=0,10) i sportowym wyglądem (tau c=0,10), a negatywny związek miał brzydki wygląd (tau c= -0,14), niewygoda (tau c= 0,07) i zbyt wysoka cena (tau c= -0,08). Edukacja o kasku w szkole w ramach kursu na kartę rowerową oraz wcześniejszy uraz z powodu wypadku rowerowego u znajomego lub u siebie różnicowały badaną grupę w zakładaniu kasku. Wpływ na zakładanie kasku miała opinia rodziców (tau c=0,23) oraz zakładanie kasku przez rówieśników (tau c=0,01). Aby zwiększyć liczbę młodzieży stosującej kask, szczególnie z rodzin o niskim i średnim statusie zawodowym, należy zaplanować działania edukacyjne, które podkreślać będą jego skuteczność w ochronie przed poważnym urazem głowy w razie wypadku. Ważne jest zaplanowanie metod zwiększających spostrzeganie zagrożenia niepełnosprawnością fizyczną oraz problemami z pamięcią i uczeniem się oraz przekonanie o osobistym narażeniu. Ponadto podkreślanie sportowego wyglądu oraz osłabienie przekonania o brzydkim wyglądzie i niewygodzie. Należy zaplanować metody rozwijające poczucie własnej skuteczności w zakładaniu kasku. Istotne jest zaplanowanie metod wzmacniających pozytywny wpływ ze strony rówieśników i rodziców. 22 Jolanta Chanduszko-Salska1, Sylwia Szymańska1 1 Uniwersytet Łódzki, Łódź Instytut Psychologii RÖ Rola zasobów osobistych w radzeniu sobie ze stresem kobiet chorych na cukrzycę Cukrzyca jest chorobą przewlekłą i nieuleczalną, w której stres może stanowić czynnik negatywnie wpływający na efektywność leczenia w sposób bezpośredni, jak i pośrednio poprzez uruchamianie sposobów radzenia sobie niekorzystnie wpływających na kontrolę metaboliczną ustroju. W badaniach uwzględniono preferowane style radzenia sobie ze stresem oraz ich związek z wybranymi zasobami osobistymi i odczuwanym stresem kobiet chorych na cukrzycę. Zbadano 37-osobową grupę kobiet chorych na cukrzycę typu 2 ( średnia wieku M= 50,86; SD=11,43), z podwyższoną masą ciała (średnia BMI=35,19, SD=4,92). Grupę kontrolną stanowiło 69 kobiet (średnia wieku M=43,88; SD=12,35) z nadmierną masą ciała (średnia BMI=31,06, SD=5,08) bez objawów cukrzycy. W badaniach wykorzystano następujące narzędzia pomiaru: Kwestionariusz CISS Endlera i Parkera; Skalę Odczuwanego Stresu PSS Cohena i wsp.; Skalę Uogólnionego Poczucia Własnej Skuteczności GSES Schwarzera i wsp.; Skalę Poczucia Własnej Wartości RSES Rosenberga; Test Orientacji Życiowej LOT-R Scheiera i wsp. oraz Kwestionariusz Kontroli Działania Kuhla. Analiza wyników wykazała, że poziom odczuwanego stresu w grupach kobiet z nadwagą i otyłością chorych na cukrzycę i zdrowych jest podobny. Jednak pacjentki z cukrzycą istotnie rzadziej w sytuacji stresu stosują style zadaniowy oraz unikowy (p<0,05). Cechuje je także mniejszy optymizm, w porównaniu ze zdrowymi kobietami (p<0,001). Istotną rolę w poziomie odczuwanego stresu oraz preferowanych strategiach radzenia sobie odgrywają zmienne traktowane jako zasoby jednostki. Większemu poczuciu własnej skuteczności oraz poczuciu własnej wartości, optymizmowi, sile woli w sytuacjach podejmowania decyzji i po poniesieniu porażki towarzyszy mniejsze odczuwanie stresu przez kobiety z cukrzycą, częstsze stosowanie w radzeniu sobie stylu skoncentrowanego na rozwiązywaniu problemów, a nie na emocjach (p<0,001). Styl unikania sytuacji stresowej związany jest z niskim poczuciem własnej skuteczności osób chorych na cukrzycę typu 2(p<0,05). 23 Jan Chodkiewicz1 1 Uniwersytet Łódzki, Łódź Instytut Psychologii RÖ Lęk przed wystąpieniami publicznymi u kobiet i mężczyzn - rola zmiennych osobowościowych i zasobów osobistych Lęk przed wystąpieniami publicznymi uważany przez wielu autorów za najczęściej spotykaną formę lęku społecznego dotyka wielu osób istotnie utrudniając im osiąganie ważnych celów życiowych. Poznanie uwarunkowań tego lęku wydaje się być szczególnie ważne w obecnych czasach, w których występuje wyraźna tendencja do eksponowania siebie i promowania swoich pomysłów, mocnych stron, poglądów i osiągnięć. W wystąpieniu zaprezentowane zostaną wyniki dwóch badań dotyczących uwarunkowań lęku przed wystąpieniami publicznymi. Osobami badanymi byli studenci V roku prawa oraz V roku medycyny (łącznie 211osób). W obydwu badaniach zastosowano Kwestionariusz Lęku przed Wystąpieniami Publicznymi A. Spitznagla. Zastosowano również Kwestionariusz TCI R.Cloningera (badanie pierwsze) oraz Wielowymiarowy Inwentarz Radzenia Sobie (COPE) - Ch.S.Carvera i wsp., Skalę Poczucia Własnej Wartości M.Rosenberga, Skalę Uogólnionej Własnej Skuteczności – R. Schwarzera i wsp. oraz Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (STAI) – C.D.Spielbergera (badanie drugie). Wyniki wskazują, iż badani mężczyźni i kobiety nie różnią się istotne osobowościowymi uwarunkowaniami lęku przed wystąpieniami publicznymi, znaczące różnice dotyczą natomiast roli zasobów osobistych. 24 Joanna Chylińska1, Marta Kalicińska2 1 2 Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa Zakład Psychologii Medycznej Uniwersytet Warszawski, Warszawa Wydział Psychologii PÖ Poziom wsparcia społecznego w miejscu pracy a wypalenie zawodowe wśród pielęgniarek hospicyjnych i położnych Wypalenie zawodowe jest jedną z możliwych reakcji jednostki na chroniczny stres emocjonalny związany z pracą w zawodach wymagających ciągłego kontaktu z człowiekiem (Ogińska – Bulik, Kaflik – Pieróg, 2006). Jedną z grup zawodowych, których problem ten dotyka są pielęgniarki. Literatura wskazuje, iż jednym z istotnych czynników modyfikujących poziom wypalania się w tej grupie jest miejsce wykonywania pracy (Sęk, 1996) oraz poziom wsparcia społecznego (Ogińska-Bulik i KaflikPieróg, 2006; Maslach, 2000). Celem przeprowadzonego badania było sprawdzenie, w jaki sposób wsparcie społeczne uzyskiwane w miejscu pracy (ze strony współpracowników oraz pracodawców) wiąże się z poziomem wypalenia zawodowego w grupie wysokiego ryzyka – tj. wśród pielęgniarek hospicyjnych oraz położnych należących do grupy o niższym ryzyku. W badaniu uczestniczyło 57 pielęgniarek (29 położnych oraz 28 pracujących w hospicjum). Poziom wsparcia społecznego ze strony współpracowników i pracodawców mierzono za pomocą kwestionariusza Psychospołeczne Warunki Pracy (PWP) (Cieślak i Widerszal-Bazyl, 2000), zaś poziom wypalenia za pomocą Kwestionariusza Wypalenia Zawodowego (Maslach Burnout Inventory, MBI; Maslach i Jackson, 1982). Analizy przeprowadzono w każdej z grup zawodowych osobno pozwalają sądzić, iż wsparcie społeczne odgrywa bardziej znaczącą rolę w procesie wypalania się wśród położnych. Uzyskane wyniki wskazują także, iż różnice w poziomie wypalenia zawodowego między położnymi a pielęgniarkami hospicyjnymi pojawiają się dopiero gdy osoby badane zróżnicujemy ze względu na poziom deklarowanego wsparcia społecznego – położne uzyskujące niskie wsparcie ze strony współpracowników są istotnie bardziej wypalone niż pielęgniarki hospicyjne. Różnice te nie zaznaczają się zaś, gdy badane deklarują wysoki poziom wsparcia. Analogiczne zależności pojawiły się przy podziale ze względu na poziom wsparcia ze strony pracodawców 25 Roman Cieślak1, Charles C. Benight2 1 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa Wydział Psychologii University of Colorado at Colorado Springs 2 Trauma, Health and Hazards Center and Department of Psychology University of Colorado at Colorado Springs Trauma, Health and Hazards Center and Department of Psychology RÖ Mediacyjna rola przekonań o własnej skuteczności w radzeniu sobie z traumą Zaprezentowane zostaną wyniki dwóch badań testujących rolę przekonań o własnej skuteczności w radzeniu sobie z traumą (tzw. coping self-efficacy) w procesie zdrowienia po doświadczeniu skrajnego stresu. Zarówno wyniki badań przekrojowych nad dorosłymi ofiarami przemocy seksualnej w dzieciństwie (N = 66), jak i podłużnych badań nad poszkodowanymi w wypadkach samochodowych (N = 70) wskazują, że przekonania o własnej skuteczności w radzeniu sobie z traumą mediują efekt negatywnych przekonań o sobie i o świecie na symptomy stresu pourazowego. Ponadto badania nad poszkodowanymi w wypadkach samochodowych dowodzą, że przekonania o własnej skuteczności w radzeniu sobie z traumą mierzone miesiąc po wypadku (tura II badań) mediują efekt symptomów stresu pourazowego mierzonego tydzień po wypadku (tura I) na symptomy tego stresu mierzone 3 miesiące po wypadku (tura III). Wyniki wskazują także, że zmiana w przekonaniach o własnej skuteczności obserwowana między I i II turą badań jest istotnym predyktorem symptomów stresu pourazowego mierzonego w III turze badań, nawet po kontroli zmiennych demograficznych, wczesnych symptomów stresu pourazowego (tura I) oraz innych uznanych predyktorów stresu pourazowego u ofiar wypadków samochodowych, takich jak odpowiedzialność za wypadek, uczestniczenie w procedurach prawnych, czy symptomy dysocjacyjne. Oba badania dostarczają informacji o roli przekonań o własnej skuteczności w radzeniu sobie z traumą i wskazują na możliwe mechanizmy, poprzez jakie zmienna ta wpływa na nasilenie symptomów stresu pourazowego. Wiedza na temat tych mechanizmów może być przydatna prze planowaniu psychologicznych interwencji dotyczących efektywnego radzenia sobie z traumą. 26 Maria Finogenow1 1 Uniwersytet Łódzki, Łódź Instytut Psychologii RÖ Wyznaczniki jakości życia osób starszych - wyniki modelowania równań strukturalnych Celem przeprowadzonych badań było ustalenie psychologicznych predyktorów zadowolenia z życia (poznawczego i emocjonalnego) osób starszych z uwzględnieniem zachodzących między nimi interakcji. Przebadano 240 osób (120 kobiet i 120 mężczyzn) w wieku 55-70 lat. Do pomiaru zmiennych zależnych wykorzystano: Skalę Satysfakcji z Życia LSI Dienera i wsp., Skalę Emocje Wojciszke i wsp. Do pomiaru zmiennych niezależnych wykorzystano: Inwentarz Osobowości NEO-FFI Costy i McCrae, SOC-29 Antonovsky’ego, Skalę Poczucia Własnej Wartości Rosenberga, Skalę Uogólnionej Własnej Skuteczności – GSES Schwarzera i Jerusalema, Test Orientacji Życiowej – LOT-R Scheiera i wsp., Listę Objawów Somatycznych Cofty. W oparciu o wyniki modelowania równań strukturalnych wykazano odmienne uwarunkowania każdego z wyróżnionych aspektów zadowolenia z życia. Najsilniejszy wpływ na satysfakcję z życia posiada poczucie zaradności (składnik poczucia koherencji). Bezpośredni związek zachodzi również między satysfakcją z życia a poczuciem własnej wartości i poczuciem własnej skuteczności. Dla emocji pozytywnych największe znaczenie ma poczucie sensowności (składnik poczucia koherencji). Bezpośredni wpływ wykazano również w przypadku ekstrawersji i poczucia własnej skuteczności. Najsilniejszy wpływ na poziom emocji negatywnych odgrywa neurotyczność. Wykazano także bezpośredni wpływ poczucia zaradności, nasilenia objawów somatycznych, poczucia własnej wartości i ekstrawersji. Wymiary osobowości wyróżnione w Modelu Costy i McCrae wpływają na zadowolenie z życia zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio poprzez modyfikowanie poziomu innych zmiennych psychologicznych. Większość czynników bezpośrednio decydujących o zadowoleniu z życia w tym okresie należy do czynników plastycznych, poddających się stymulacji i modyfikacji na skutek oddziaływań środowiskowych. Wskazują one zarazem na obszary oczekiwanego wsparcia i pomocy psychologicznej mającej na celu poprawę jakości życia osób starszych. 27 Krzysztof Gerc1, Anna Ziółkowska1 1 Uniwersytet Jagielloński, Kraków Instytut Psychologii Stosowanej RÖ Poczucie kontroli oraz style zachowań funkcjonowania prozdrowotnego młodzieży interpersonalnych a wzorce Charakterystyka funkcjonowania współczesnej młodzieży jest obecnie zasadniczą determinantą oddziaływań i analiz wielu środowisk: lekarzy, psychologów, nauczycieli, a także rodziców. Wzorce zachowań prozdrowotnych niewystarczającym stopniu oceniane są według uwzględniających różnie specyfikę wyznaczonych uwarunkowań kryteriów, często psychologicznych w okresu adolescencji. Ocena funkcjonowania ucznia, dokonywana w placówkach edukacyjnych, koncentruje się na wymiarze informacyjnym, pomija natomiast często te aspekty, które sygnalizują pierwotny charakter niekorzystnych zmian rozwojowych, wymagający interwencji. Wewnętrzne lub zewnętrznie umiejscowione poczucie kontroli jest nierozerwalnie związane z przyjmowaniem lub odrzucaniem odpowiedzialności za swoje zachowanie. Często jest ono modelowane przez rodziców i osoby znaczące w życiu młodego człowieka. Style funkcjonowania interpersonalnego stają się z czasem charakterystyczne i utrwalają w postaci najczęściej przyjmowanych postaw i zachowań w relacjach interpersonalnych. Niniejsza praca badawcza dotyczyła wpływu umiejscowienia kontroli i preferowanych stylów funkcjonowania interpersonalnego na obecność konkretnych wzorców zachowania uczniów gimnazjum i liceum. Do empirycznej weryfikacji postawionych hipotez badawczych zostały użyte następujące narzędzia badawcze: Skala Ustosunkowań Interpersonalnych (SUI), Kwestionariusz do Badania Poczucia Kontroli (KBPK) oraz wywiad ustrukturyzowany, test zdań niedokończonych oraz ankieta własnego opracowania. Pozyskane wyniki świadczą o braku istotnych zależności pomiędzy poczuciem umiejscowienia kontroli a ogólnie ocenianym zachowaniem ucznia. Istnienie zależności potwierdzono natomiast w odniesieniu do deklarowania przez młodzież konkretnych form zachowań prozdrowotnych. Interesujące okazało się to, w jaki sposób korelują ze sobą style funkcjonowania interpersonalnego oraz poczucie kontroli. Uczniowie, którzy generalnie nie wykazują poczucia własnego wpływu na to, co im się przydarza częściej przejawiają w swoich zachowaniach elementy agresji i wrogości. 28 Renata Gil1 1 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Wydział Zamiejscowy we Wrocławiu Wydział Psychologii PÖ Aktywność fizyczna, jej poznawcze predyktory, wizerunek ciała i jakość życia: Badania podłużne wśród osób aktywnych fizycznie i pacjentów chirurgii plastycznej Badanie miało na celu określenie zależności pomiędzy utrzymywaniem aktywności fizycznej a spostrzeganą własną skutecznością (specyficzną dla aktywności fizycznej i faz zmiany zachowania oraz odnoszącą się do wpływu na własny wygląd), aspektami składającymi się na wizerunek ciała (body image; za: Cash, 2000) oraz intencją zmiany masy ciała (kierunek: wzrost/spadek). Analizowano także różnice pomiędzy kobietami czynnie uczestniczącymi w różnych formach aktywności fizycznej (Grupa 1) a kobietami zgłaszającymi się na zabieg chirurgii plastycznej (Grupa 2), pod względem wzorców zachowań z zakresu aktywności fizycznej oraz zmian w ocenie zadowolenia z wyglądu i poczucia jakości życia. Przebadano osoby uczęszczające do klubów fitness (n = 144) oraz osoby poddające się chirurgicznej operacji plastycznej (n = 15). Zastosowano podłużny schemat badania, z odstępem trzech tygodni pomiędzy pierwszym (T1) a drugim pomiarem (T2), przy czym w grupie z zabiegiem chirurgicznym T1 miał miejsce przed operacją, T2 po operacji. Wyniki wskazały, iż własna skuteczność w ograniczaniu nawrotów oraz ocena wydolności sprawnościowej były predyktorami utrzymywania aktywności fizycznej. Stwierdzono efekt interakcji płci i intencji zmiany masy ciała dla częstości wykonywania intensywnych ćwiczeń. Najwyższym poziomem intensywnej aktywności fizycznej charakteryzowali się mężczyźni pragnący przybrać na wadze. W odniesieniu do różnic, pomiędzy Grupą 1 i Grupą 2 w zakresie angażowania się w aktywność fizyczną, kobiety z Grupy 2 rzadziej podejmowały tego typu działania niż kobiety z Grupy 1. Zaobserwowano pozytywne zmiany w zakresie zadowolenia z wyglądu i oceny stanu zdrowia, zarówno w wyniku systematycznego wykonywania ćwiczeń fizycznych, jak również, w przypadku poddania się operacji plastycznej. Efekt ten był istotnie większy w Grupie 2. Poprawę jakości życia wykazano dla Grupy 1, natomiast w Grupie 2 zanotowano pogorszenie jakości życia. 29 Lucyna Golińska1 1 Uniwersytet Łódzki, Łódź Instytut Psychologii RÖ Pracoholizm jako wyznacznik oceny stresu zawodowego oraz pozytywnego i negatywnego afektu Pracoholizm traktowany jest jako psychiczne uzależnienie (Oates1971; Robinson 1998; Golińska 2008), czego wyrazem jest przymus pracy mimo braku zadowolenia (Spence i Robbins 1992). Robinson (1998) definiuje pracoholizm „jako kompulsywną potrzebę pracy, mimo braku zewnętrznej presji, co manifestuje się poprzez wymagania stawiane sobie, niemożliwość do regulowania nawyków pracy, oraz przesadne przyzwolenie na pracę kosztem wykluczenia innych form życiowych aktywności” (s.7). Zgodnie z wiedzą o uzależnieniach (Mellibruda, 2006) praca staje się wówczas głównym sposobem regulacji emocji. Celem badań było sprawdzenie roli pracoholizmu oraz doświadczanego konfliktu praca- rodzina i rodzina - praca w determinowaniu afektu pozytywnego i negatywnego oraz oceny stresu zawodowego. Badana grupa to 526 osób (341 kobiet i 156 mężczyzn w wieku 19-58 lat reprezentujących różne profesje. Metody: Do pomiaru pracoholizmu wykorzystano WART (Robinson 1998, w adaptacji K, Wojdyło oraz SZAP (Golińska, 2008), a także Skale do Badania Konfliktu Praca-Rodzina (P-R) i Rodzina –Praca (RP) (Netemeyer 1996; w adaptacji A, Zalewskiej, Skalę afektu (Wojcieszke i Baryła 2004), a także Skalę Stresu Zawodowego (Dudek). Rezultaty badań: Badane relacje między pracoholizmem i afektem, a także konfliktem P-R i R-P są odmienne dla kobiet i mężczyzn. Kobiety wykazywały wyższy poziom nasilenia pracoholizmu niż mężczyźni, doświadczają także niższego poziomu afektu pozytywnego oraz większego nasilenia konfliktu R-P. Głównym predykatem negatywnego afektu doświadczanego przez kobiety jest pracoholizm, podczas gdy wśród mężczyzn pozytywny i negatywny afekt jest wyznaczony priorytetowo konfliktem PracaRodzina oraz wtórnie pracoholizmem. Także ocena stresu zawodowego pozostaje w istotnym związku z pracoholizmem. Generalna konkluzja z przeprowadzonych badań to potwierdzenie roli pracoholizmu w wyznaczaniu afektywnego aspektu poczucia dobrostanu. 30 Małgorzata Górnik-Durose1 1 Uniwersytet Śląski, Katowice Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Zdrowia i Jakości Życia WÖ Psychologia zdrowia: konteksty i pogranicza Wykład ma na celu wyjaśnienie i doprecyzowanie hasła konferencji: „Psychologia zdrowia: konteksty i pogranicza”. Zarysowuje on zarówno teoretyczne, jak i aplikacyjne konteksty empirycznych analiz w obszarze psychologii zdrowia. Wskazywane konteksty teoretyczne to meta-perspektywa modelu biopsychospołecznego, zagadnienia stresu i radzenia sobie, paradygmat salutogenetyczny oraz – w odniesieniu do rozważań na temat kształtowania zachowań zdrowotnych i promocji zdrowia – zagadnienia kształtowania i zmiany postaw, wpływu społecznego, podejmowania decyzji. Za kontekst aplikacyjny psychologii zdrowia uznano natomiast problematykę szeroko rozumianej jakości życia. W odniesieniu do obszarów pogranicznych psychologii zdrowia, obok tradycyjnych punktów stycznych z takimi naukami jak medycyna, socjologia i pedagogika, w wykładzie wskazywana jest potrzeba zwrócenia uwagi na formalno-organizacyjne oraz ekonomiczne konteksty zachowań zdrowotnych oraz opieki medycznej i tym samym na związki psychologii zdrowia z jednej strony z problematyką zdrowia publicznego, a z drugiej z psychologią organizacji i zarządzania oraz psychologią ekonomiczną. W tym ostatnim przypadku ważne jest zwrócenie uwagi na zachowania konsumenckie, mających wyraźne odniesienia zdrowotne, z uwagi na postępującą komercjalizację nie tylko usług medycznych, ale również zdrowia jako takiego, oraz zacierania się granic pomiędzy istotą zdrowia a standardami urody (głównie w obszarze chirurgii kosmetycznej lub stomatologii) i efektywności społecznej. 31 Ewa Gruszczyńska1 1 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa Wydział Psychologii, Instytut Psychologii Klinicznej, Katedra Psychologii Zdrowia RÖ Poczucie koherencji i lęk-cecha a stan emocjonalny w sytuacji zadaniowej. Eksploracja redundancji miar konstruktów wyjaśniających Celem badania było sprawdzenie hipotezy o redundancji miar poczucia koherencji i lęku-cechy w wyjaśnianiu dynamiki stanu emocjonalnego w zetknięciu z wymaganiami sytuacji, na które nie ma gotowej odpowiedzi adaptacyjnej. Zbadano 150 osób, które zostały losowo przydzielone do grupy eksperymentalnej i kontrolnej. Zadaniem wykonywanym w grupie eksperymentalnej było układanie trójwymiarowej kostki. Dodatkowo manipulowano poziomem stresu poprzez podanie treści zagrażających samoocenie osób badanych. Po zakończeniu procedury wyjaśniono zastosowaną decepcję, zgodnie z zasadami debriefingu. Stan emocjonalny osób badanych szacowano trzykrotnie przy pomocy Kwestionariusza Stanu Emocjonalnego Heszen i współpracowników: przed zadaniem, po zakomunikowaniu jego treści oraz po jego zakończeniu. Otrzymywano odrębne wskaźniki nasilenia emocji pozytywnych i negatywnych. Poczucie koherencji (SOC) i lęk-cechę mierzono raz, wraz z pierwszą ewaluacją stanu emocjonalnego, za pomocą – odpowiednio - SOC-29 i STAI-X2,. Jak oczekiwano, uzyskano silną ujemną korelację między miarami SOC a lęku. Każdorazowo pomiędzy relacjami obu tych zmiennych ze wskaźnikami stanu emocjonalnego nie uzyskano istotnych różnic: współczynniki nie różniły się siłą, a wyłącznie znakiem, według zasady lustrzanego odbicia. Ponadto SOC wyjaśniało wyższy procent wariancji emocji negatywnych niż pozytywnych. Wreszcie zaobserwowano identyczną dynamikę zmian średniego nasilenia emocji negatywnych w zależności od momentu pomiaru i poziomu SOC lub lęku, przy czym niskie SOC odzwierciedlało oddziaływanie silnego lęku i na odwrót. Sugeruje to zatem wyraźną analogię tych zmiennych dyspozycyjnych w regulacji emocji w sytuacji zadaniowej Tym samym przesłanki te wspierają obecną od dawna w literaturze przedmiotu tezę o wysokiej wariancji wspólnej obu miar, co sugeruje nie wystarczająca trafność teoretyczną narzędzia do pomiaru poczucia koherencji jako konstruktu salutogenetycznego. 32 Bożena Gulla1, Piotr Słowik1 1 Uniwersytet Jagielloński, Kraków Instytut Psychologii Stosowanej RÖ Wskazania psychologiczne dla zespołów leczących w oparciu o analizę badań dwóch różnych grup chorych somatycznie W referacie zostanie dokonana analiza psychologiczna dwóch grup pacjentów chorych somatycznie pod kątem radzenia sobie ze stresem wywołanym poważną chorobą somatyczną. W sumie zbadano 180 pacjentów, pierwszą grupę stanowili pacjenci z kardiomiopatią mięśnia serca oczekujący na transplantację serca (90 osób), a drugą pacjenci z miażdżycą zarostową tętnic (90 osób). W badaniach poszukiwano m.in. zależności pomiędzy niektórymi zasobami psychologicznymi jednostki, a przeżywanym lękiem oraz radzeniem sobie. Na podstawie przeprowadzonych badań została podjęta próba znalezienia pewnych ogólniejszych zależności, które mogą ułatwić zespołom leczącym zrozumienie zachowań chorego oraz podjęcie działań umożliwiających uzyskanie współpracy w procesie leczenia. 33 Monika Guszkowska1 1 Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego, Warszawa Zakład Psychologii RÖ Aktywność ruchowa a stany emocjonalne kobiet ciężarnych W okresie ciąży istotnie zmniejsza się aktywność fizyczna kobiet, pomimo iż współcześnie zaleca się, aby zdrowe kobiety ciężarne podejmowały systematyczne ćwiczenia fizyczne o umiarkowanej intensywności. Istnieje potwierdzony wynikami badań związek między aktywnością fizyczną i samopoczuciem psychicznym, korzyści w sferze emocjonalnej obserwuje się już po jednej sesji zajęć ruchowych. Celem prezentowanych badań było określenie zmian zachodzących po jednorazowych ćwiczeniach fizycznych w stanach emocjonalnych kobiet ciężarnych oraz ustalenie ich osobowościowych uwarunkowań. Badaniami objęto 39 kobiet w wieku 20-35 lat uczestniczących w zajęciach ruchowych dla ciężarnych „Aktywne 9 miesięcy”. Zastosowano standardowe kwestionariusze psychologiczne: Inwentarz Stanu i Cechy Lęku, Profil Nastrojów (POMS) diagnozujący siedem stanów nastroju, Inwentarz Osobowości NEO-FFI oraz ankietę własną. Pomiaru stanów emocjonalnych dokonywano bezpośrednio przed i po zajęciach ruchowych. Wyniki wskazują na istotną poprawę samopoczucia psychicznego w zakresie wszystkich mierzonych stanów emocjonalnych, zwłaszcza stanu lęku i napięcia. Cechy osobowości pozwalają przewidywać wielkość zmiany stanów emocjonalnych; głównym czynnikiem determinującym wielkość zmiany jest skłonność do reagowania lękiem. Ćwiczenia fizyczne mogą stanowić skuteczny sposób poprawy samopoczucia psychicznego kobiet ciężarnych. 34 Monika Guszkowska1 1 Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego, Warszawa Zakład Psychologii RÖ Psychologia aktywności ruchowej - bliżej psychologii zdrowia czy psychologii sportu? Celem prezentacji jest przedstawienie podstaw i ram teoretycznych, problemów badawczych i implikacji praktycznych psychologii aktywności ruchowej (ang. psychology of physical activity; exercise psychology), traktowanej najczęściej jako subdyscyplina psychologii sportu oraz jej znaczących związków z psychologią zdrowia. Psychologia aktywności ruchowej stanowi samodzielną dyscyplinę naukową, w jej początkach najbliżej związaną z psychologią sportu. Dyscyplina ta zajmuje się psychologicznymi mechanizmami leżącymi u podstaw rekreacyjnej aktywności ruchowej oraz czynnikami warunkującymi jej podejmowanie oraz wpływem ćwiczeń fizycznych na sferę psychiczną. Aspekty praktyczne dotyczą sposobów podnoszenia poziomu aktywności ruchowej poprzez interwencje ukierunkowane zarówno na jednostki jak i całe społeczności. Ze względu na istotne różnice między treningiem sportowym a tzw. treningiem zdrowotnym w opisie tej formy aktywności ruchowej bardziej przydatne okazują się teorie i modele zaczerpnięte z psychologii zdrowia niż psychologii sportu. Aktywność ruchowa jest przecież istotną składową prozdrowotnego stylu życia. W prezentacji zostaną przedstawione związki psychologii aktywności ruchowej zarówno z psychologią sportu jak i psychologią zdrowia. 35 Anna Guziejewska1, Agnieszka Lewandowska1, Piotr Gruenpeter1 1 Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego, Sosnowiec Zakład Czynników Społecznych RÖ Wpływ stresu na stan zdrowia u pracowników umysłowych i fizycznych. Przedstawienie wyników badań z realizacji tematu statutowego Zakładu Czynników Społecznych w Instytucie Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu Celem badań prowadzonych przez Zakład Czynników Społecznych było sprawdzenie związku pomiędzy stresującymi warunkami pracy, stylem radzenia sobie ze stresem, a stanem zdrowia u pracowników fizycznych i umysłowych. Wyniki zostały uzyskane za pomocą następujących narzędzi badawczych: kwestionariusza Warunków Miejsca Pracy (własnego autorstwa), CISS, GHQ12 oraz ankiety pozwalającej na uzyskanie informacji o stanie zdrowia badanego, ilości zwolnień lekarskich i metryczki (własnego autorstwa). Uzyskane wyniki badań pozwoliły wyciągnąć istotne wnioski. Pracownicy umysłowi przywiązują większą wagę do własnego stanu zdrowia niż pracownicy fizyczni, dlatego też częściej korzystają z konsultacji lekarskich, pomimo że liczba dni na zwolnieniu lekarskim w badanych grupach nie różni się istotnie. Różne stresory w miejscu pracy powodują specyficzne dolegliwości zdrowotne związane z określonymi czynnikami stresującymi. Istotną rolę w kształtowaniu optymalnych warunków miejsca pracy i zachowań zdrowotnych pracowników odgrywa pracodawca. Inwestowanie organizacji w programy prewencyjnego zarządzania stresem mają korzystny wpływ zarówno na samopoczucie pracowników jaki i poprzez zmniejszenie ich absencji na dochody firmy. 36 Katarzyna Guzińska1, Beata Pastwa-Wojciechowska1 1 Uniwersytet Gdański, Gdańsk Wydział Nauk Społecznych, Instytut Psychologii RÖ Analiza wsparcia społecznego i symptomów posttraumatycznych funkcjonariuszy MSWiA poddanych kompleksowej pomocy profilaktycznej u Cel badań. Analiza funkcjonalna poznawczych/ behawioralnych wymiarów wsparcia społecznego i natężenia symptomów posttraumatycznych u funkcjonariuszy MSWiA z uwzględnieniem formy pomocy profilaktycznej (sanatoryjna/ szpitalna) oraz formacji (Policja/ Państwowa Straż Pożarna/ Straż Graniczna). Materiał i metody. Badaniami objęto łącznie 153 funkcjonariuszy MSWiA, w tym 108 uczestniczących w sanatoryjnym turnusie antystresowym oraz 45 hospitalizowanych. Zastosowano następujące narzędzia badawcze: Berlińskie Skale Wsparcia Społecznego (Berlin Social Support Scales, BSSS) w adaptacji Łuszczyńskiej; Ankietę kontrolowanych zmiennych istotnych dla rozwoju zaburzenia po stresie traumatycznym (post traumatic stress disorder, PTSD) w opracowaniu własnym. Wyniki. Analizowane wymiary wsparcia społecznego: spostrzegane dostępne wsparcie; zapotrzebowanie na wsparcie; poszukiwanie wsparcia- różnicują w zakresie natężenia symptomów posttraumatycznych funkcjonariuszy MSWiA z uwzględnieniem podziału na formacje. Wnioski. Otrzymane rezultaty badań pozwalają na racjonalizację działań profilaktycznych adresowanych do grupy wysokiego ryzyka zdrowotnego, zależnie od podmiotowych i sytuacyjnych wyznaczników kompetencji zaradczych. Słowa kluczowe. Wsparcie społeczne, zaburzenie po stresie traumatycznym, grupa wysokiego ryzyka zdrowotnego, kompleksowa pomoc profilaktyczna. 37 Ewa Gwozdecka-Wolniaszek1, Maciej Januszek1, Joanna Mateusiak1 1 Uniwersytet Śląski, Katowice Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Zdrowia i Jakości Życia RÖ Kręte ścieżki pomiaru zdrowia. Badanie nad trafnością Kwestionariusza Percepcji Zdrowia Cel. Konfrontacja pojęcia zdrowia pozytywnego ze znanymi konstruktami z obszaru psychologii zdrowia oraz reanaliza struktury czynnikowej narzędzia do subiektywnej oceny zdrowia - Kwestionariusza Percepcji Zdrowia (KPZ). Metoda. Przyjęto następujące kierunki realizacji celu badań: 1. Sprawdzono współzależność podskal KPZ wyodrębnionych wcześniej w badaniach pilotażowych (afirmacja życia, kondycja psychiczna, kondycja fizyczna, wrażliwość na innych, codzienna aktywność) z wybranymi zmiennymi z obszaru psychologii zdrowia (poczucie koherencji, optymizm, ocena stresu, zachowania zdrowotne, styl i sposoby radzenia sobie ze stresem, umiejscowienie kontroli zdrowia, samoskuteczność). Aby tego dokonać zestawiono wyniki zebrane w kilku niezależnych próbach, obejmujących osoby zdrowe i chore, z uwzględnieniem odmiennej przestrzeni zmiennych. 2. Przeprowadzono analizę czynnikową w wersji eksploracyjnej i konfirmacyjnej oraz hierarchiczną analizę skupień na wynikach pochodzących z całej próby (N=728). 3. Opracowano nowy klucz i powtórnie sprawdzono współzależności między KPZ i w/w zmiennymi. 4. Podjęto próbę oceny trafności metody. Wyniki. Badania ujawniły, że podskale KPZ najsilniej korelują z poczuciem koherencji i jego komponentami, strategiami radzenia sobie z chorobą nowotworową (zaabsorbowaniem lękowym i duchem walki), stylem zaradczym skoncentrowanym na zadaniu oraz poszukiwaniu kontaktów towarzyskich. Analiza czynnikowa wykazała tylko częściową zgodność nowo wyodrębnionych czynników ze strukturą KPZ, czego efektem była rekonstrukcja klucza. Zmiana przyporządkowania niektórych pozycji do podskal nie miała radykalnego wpływu na obraz interkorelacji z innymi zmiennymi. Porównania struktur KPZ uzyskanych za pomocą odmiennych metod statystycznych są dyskutowane w kontekście teoretycznym i metodologicznym. Wniosek. Wyniki wskazują na użyteczność przeprowadzania poszerzonych analiz trafności narzędzia, w tym rekonstrukcji klucza narzędzia w oparciu o docelowe grupy badawcze. 38 Ewa Gwozdecka-Wolniaszek1, Joanna Kluczewska 1 Uniwersytet Śląski, Katowice Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Zdrowia i Jakości Życia PÖ Terapia strategiczno-strukturalna a subiektywna ocena zdrowia i styl radzenia sobie ze stresem pacjentów uzależnionych od alkoholu Cel: Badania koncentrowały się na ocenie skuteczności terapii strategiczno-strukturalnej w zakresie zmian w subiektywnym poczuciu zdrowia i stylu radzenia sobie ze stresem u pacjentów uzależnionych od alkoholu. Metoda: Badania miały charakter podłużny i składały się z dwóch etapów. I pomiar miał miejsce przed terapią i obejmował 78 osób, II pomiar, przeprowadzony po zakończeniu terapii (po 8 tygodniach), obejmował 64 osoby. Do badania subiektywnego poczucia zdrowia posłużył Kwestionariusz Percepcji Zdrowia (w opracowaniu), do badania stylów radzenia sobie w sytuacjach stresowych - kwestionariusz CISS N. S. Endlera i J. D. A. Parkera. Wyniki: Badania wykazały istotne zmiany zarówno w globalnej ocenie własnego zdrowia pacjentów, jak i w zakresie poszczególnych jego wymiarów, po ukończeniu programu terapii. U badanych wzrósł poziom dobrostanu psychicznego, w subiektywnym odczuciu poprawiła się ich kondycja psychiczna i fizyczna, ponadto pacjenci lepiej ocenili swoją wrażliwość na innych oraz sprawność w wykonywaniu codziennych obowiązków. Podobnie, istotne różnice zaobserwowano w zakresie wymiarów stylu radzenia sobie ze stresem. U pacjentów wzrosła tendencja do posługiwania się stylem skoncentrowanym na zadaniu oraz poszukiwaniu kontaktów towarzyskich, spadła natomiast tendencja do stosowania radzenia sobie skoncentrowanego na emocjach oraz na odwracaniu uwagi od problemu przez angażowanie się w czynności zastępcze. Wnioski: Strukturalno-strategiczna terapia uzależnienia może modyfikować styl radzenia sobie ze stresem, powodując zmiany w najbardziej zaburzonych sferach funkcjonowania, przy jednoczesnym wzroście subiektywnej oceny różnych aspektów własnego zdrowia. Kwestionariusz Percepcji Zdrowia jest obiecującym narzędziem, pozwalającym badać efektywność różnych form oddziaływań na zdrowie. 39 Irena Heszen1, Olga Waszkiewicz1 1 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa Instytut Psychologii Klinicznej RÖ Komu ufamy w chorobie? (z badań nad relacją lekarz-pacjent) Cel badań. Celem badań było określenie czynników związanych z lekarzem ważnych dla zaufania pacjenta, w zależności od źródła oceny (lekarz czy pacjent), stopnia ciężkości choroby i zmian zachodzących w systemie opieki zdrowotnej. Metoda. W badaniach uczestniczyli lekarze i dorośli pacjenci, kobiety i mężczyźni w wieku od 18 do 76 lat. Pacjenci reprezentowali trzy poziomy ciężkości choroby. Stosowano specjalnie skonstruowaną metodę typu kwestionariuszowego, składającą się z dwóch części. Pierwsza część służyła do opisu cech lekarza budzącego zaufanie i zawierała ponad 20 pytań zamkniętych. Druga część miała na celu określenie preferencji ośmiu cech i polegała na ich rangowaniu. Oryginalne badania wykonała w 1983 roku magistrantka Uniwersytetu Śląskiego Sonia Lasak, uczestniczyło w nich 50 lekarzy i 180 pacjentów. Replikację badań wykonała w 2008 roku magistrantka SWPS Olga Waszkiewicz, z udziałem 30 lekarzy i 90 pacjentów. Wyniki. W badaniach wykonanych w 1983 roku lekarze w większym stopniu niż pacjenci uważali za cechy ważne dla zaufania: intuicję lekarza, poruszanie tematów pozazdrowotnych, zdecydowanie i stanowczość lekarza, jego czystość i elegancję, odwoływanie się w leczeniu do osiągnięć medycyny zagranicznej, a w mniejszym stopniu: skrupulatność, okazywanie pacjentowi uczuć, powstrzymanie się od obietnic, dzielenie się z pacjentem swoimi wątpliwościami, pełnego informowania pacjenta o stanie zdrowia. W 2008 roku na podstawie analizy czynnikowej uzyskano cztery czynniki: cechy ekspresywne, komunikacja, bezpośredniość i cechy instrumentalne. W porównaniu z pacjentami, lekarze uważali za ważniejszą dla zaufania komunikatywność, a za mniej ważne – cechy ekspresywne i bezpośredniość. W badaniach wykonanych w 2008 roku stwierdzono więcej różnic uwarunkowanych powagą choroby, w porównaniu z badaniami z 1983. Zarówno w 1983 roku, jak i w 2008 roku nie stwierdzono różnic między pacjentami a lekarzami w preferencji cech instrumentalnych w stosunku do ekspresywnych. 40 Paweł Izdebski1, Emilia Piskorz1 1 Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz Instytut Psychologii PÖ Osobowość a rozwój pourazowy u pacjentów onkologicznych Badanie dotyczy tematyki rozwoju pourazowego po doświadczeniu tak traumatycznego wydarzenia, jakim jest choroba nowotworowa. Dopiero od niedawna zwraca się uwagę na to, że tego rodzaju traumatyczne doświadczenie może mieć również pozytywne skutki np. w postaci rozwoju potraumatycznego (posttraumatic growth – PTG). Termin potraumatycznego wzrostu (rozwoju) wprowadzili R. Tedeschi i L. Calhoun (1996) do opisu pozytywnych zmian życiowych, które pojawiają się w wyniku podejmowanych prób radzenia sobie z następstwami traumatycznych wydarzeń. Podstawowym celem badania było ustalenie zależności między osobowością a rozwojem pourazowym. Próbowano także ustalić czy istnieje związek pomiędzy poziomem przezywanego PTG, a charakterystykami pozaosobowościowymi (rodzaj nowotworu, rodzaj leczenia, wiek osób, płeć wykształcenie). Badanych było 30 osób z rozpoznaniem choroby nowotworowej przy pomocy kwestionariusza osobowości NEO-PI-R (w adaptacji Siuty) i Kwestionariusza Rozwoju Potraumatycznego. zaadaptowanego do warunków polskich przez zespół profesora Juczyńskiego. Przeprowadzone analizy statystyczne wykazały zależności istniejące między cechami osobowości mierzonymi przy pomocy NEO- PI R a poziomem wzrostu urazowego mierzonego przy pomocy Kwestionariusza Rozwoju Potraumatycznego. 41 Anna Jakubowska-Winecka1, Joanna Pietrusińska1, Marta Biernacka1 1 Instytut "Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka" Zakład Psychologii Zdrowia RÖ W poszukiwaniu psychologicznych uwarunkowań efektów leczenia. Poczucie kontroli zdrowia a współpraca w procesie terapeutycznym u młodzieży z cukrzycą i nadciśnieniem tętniczym Przekonanie o możliwości sprawowania kontroli nad zdarzeniami jest czynnikiem, który pozwala osobie przezwyciężać doświadczane trudności. Istnieją podstawy do przypuszczenia, że wewnętrzne umiejscowienie kontroli zdrowia, wpływa korzystnie zarówno na aktywność chorego wobec własnego zdrowia jak i na jakość współpracy z lekarzem, a tym samym na efekty leczenia. Cel badania: Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie czy dyspozycja jaką jest umiejscowienie kontroli zdrowia, ma znaczenie dla zaangażowania młodzieży przewlekle chorej w procesie leczenia, dla współpracy z lekarzem i dla parametrów leczenia: wysokości ciśnienia tętniczego i poziomu glikemii. Metoda badania: Osoby badane: W badaniu wzięła udział 107 osobowa grupa młodzieży przewlekle chorej w wieku od 12 do 18 lat(M=15,2; SD=1,5. 40 dziewcząt i 67 chłopców).52(49%) osoby z nadciśnieniem tętniczym pierwotnym(NT)i 55(51%) z cukrzycą typu 1(insulinozależną(C). Procedura: Badanie przeprowadzono w Zakładzie Psychologii Zdrowia IPCZD w Warszawie. Osobami badanymi byli pacjenci Kliniki Nefrologii, Nadciśnienia Tętniczego i Transplantacji Nerek oraz Kliniki Chorób Metabolicznych, Endokrynologii i Diabetologii. Sytuacja badawcza obejmowała wypełnienie kwestionariusza przez osobę badaną oraz wypełnienie ankiety przez lekarza prowadzącego danego pacjenta. Narzędzia badawcze: Do badania umiejscowienia kontroli zdrowia użyto skali The Health Locus of Control Scale(HLC) dla dzieci, w polskiej adaptacji Z. Juczyńskiego(2001). Do oceny stopnia współpracy i efektów leczenia przygotowano 4-itemową ankietę, którą wypełniał lekarz prowadzący. Wyniki: Szczegółowe wyniki zostaną zaprezentowane podczas konferencji. 1.Uzyskane wyniki generalnie potwierdzają model teoretyczny wskazujący na korzystne znaczenie wewnętrznego umiejscowienia poczucia kontroli zdrowia dla efektów leczenia. 2.Uzyskane związki okazały się bardziej zróżnicowane niż zakłada model teoretyczny, zależne od rodzaju choroby, płci i wieku badanych. 42 Anna Jakubowska-Winecka1, Marta Biernacka1 1 Instytut "Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka" Zakład Psychologii Zdrowia RÖ Ocena satysfakcji z życia i wybrane parametry funkcjonowania psychicznego rodziców dzieci chorych na mukopolisacharydozę i choroby rzadkie Bycie rodzicem dziecka z przewlekłą chorobą metaboliczną stanowi ogromne obciążenie emocjonalne i wpływa na różne aspekty funkcjonowania rodziny. Z jednej strony rodzice są dla dziecka ogromnym źródłem wsparcia, z drugiej jednak to na nich spoczywa nieustanna opieka i radzenie sobie z wszelkimi konsekwencjami jakie niesie ze sobą przewlekła choroba. Celem badań była ocena jakości życia rodziców dzieci chorych na mukopolisacharydozę i choroby rzadkie, w aspekcie ogólnej satysfakcji z życia, psychicznego stanu zdrowia oraz w aspekcie funkcjonowania emocjonalnego. Metoda badania Osoby badane: W badaniu wzięły udział 54 osoby, 38 K i 16 M, w wieku od 25 do 54 lat, rodzice dzieci chorych na mukopolisacharydozę ( MPS) i choroby rzadkie. Narzędzia badawcze: Do oceny zadowolenia z życia wykorzystano polską adaptację Skali Satysfakcji z Życia (SWLS). Umiejętność kontroli emocji była oceniana za pomocą Skali Kontroli Emocji ( CECS). Adaptacji obu skal dokonał Z. Juczyński (2001). Do oceny stanu zdrowia psychicznego zastosowano Kwestionariusz Ogólnego Stanu Zdrowia GHQ 28 Davida Goldberga. Do oszacowania nastroju wykorzystano Przymiotnikową Skalę Nastroju (UMACL) w adaptacji E. Goryńskiej ( 2005). Wyniki: Wyniki badań poddano analizie statystycznej wykorzystując test t – Studenta dla jednej próby, korelację r – Pearsona oraz dwuczynnikową analizę wariancji z powtarzanymi pomiarami (ANOVA). Badani rodzice mieli istotnie niższe subiektywne odczucie satysfakcji z życia w porównaniu ze średnią w populacji. Osoby z wyższym poziomem satysfakcji z życia miały słabszą dyspozycję do kontroli emocji, ujawniły mniej problemów zdrowia psychicznego. Prezentowały wyższy poziom odczuwania przyjemności, większą energię do działania i mniejszy poziom lęku. Stabilność-zmienność nastroju była uwarunkowana natężeniem objawów psychopatologicznych oraz stopniem tłumienia emocji. Szczegółowe wyniki zostaną zaprezentowane na konferencji. 43 Karolina Janicka1 1 Uniwersytet Łódzki, Łódź Instytut Psychologii RÖ Ryzyko występowania depresji u kobiet w okresie menopauzy Celem badań było określenie zależności pomiędzy objawami menopauzalnymi, a objawami depresyjnymi. Zbadano 60 kobiet (średnia wieku 56,5 lat), pacjentek Poradni Menopauzy Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki, w Łodzi. Częstość i intensywność objawów menopauzalnych mierzono Skalą J.G. Greena i Kwestionariuszem Zdrowie Kobiet (WHQ) M. Hunter. Do pomiaru symptomów depresyjnych użyto Inwentarza Depresji (IDB) A. Becka. Analiza uzyskanych menopauzalnymi a wyników objawami wykazała depresyjnymi u występowanie badanych zależności kobiet. Większe pomiędzy nasilenie objawami objawów menopauzalnych wiąże się z większym nasileniem objawów depresyjnych. Łagodzenie objawów menopauzalnych może chronić przed depresją i tym samym przyczyniać się do lepszego funkcjonowanie kobiet w tym okresie. 44 Magdalena Jelińska1 1 Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa Instytut Psychologii PÖ Style przywiązania a poczucie koherencji i kompetencje społeczne młodzieży Rozwijane przez człowieka wzorce więzi zaliczane są do najistotniejszych czynników determinujących jego życie. Wywierają one istotny wpływ na rozwój psychiczny i społeczny jednostki, a także na jej kondycję zdrowotną. Ich jakość jest bardzo ważna dla prawidłowego funkcjonowania człowieka w biegu życia. Celem prezentowanego badania była analiza zależności między wyróżnionymi przez Ainsworth (1978) pozabezpieczanymi stylami przywiązania a poczuciem koherencji i kompetencjami społecznymi młodzieży. Przyjęto założenie, że jednostki charakteryzujące się odmiennymi stylami przywiązania do swoich matek – tj. lękowo-ambiwalentnym lub unikającym – będą różnić się zarówno nasileniem poczucia koherencji, jak i poziomem kompetencji społecznych. Oczekiwano, że wraz ze wzrostem nasilenia każdego ze stylów przywiązania obniżeniu ulegać będą poszczególne komponenty poczucia koherencji oraz umiejętności radzenia sobie w sytuacjach społecznych. W badaniu zastosowano Kwestionariusz Przywiązania do Rodziców w Dzieciństwie KPRD, w polskiej adaptacji Marchwickiego (2002), który określa retrospektywnie style przywiązania – odrębnie – do matki i do ojca w dzieciństwie, a także Skalę SOC–13 (Zwoliński, 2001), mierzącą siłę poczucia koherencji u młodzieży oraz Kwestionariusz Kompetencji Społecznych (Matczak, 2001) oceniający umiejętności jednostki decydujące o efektywności radzenia sobie przez nią w różnych sytuacjach społecznych. Przebadano osoby w wieku 16 – 23 lata (średnia wieku wynosiła 18.9 lat), pochodzące z rodzin pełnych. Otrzymane wyniki w znacznym stopniu okazały się zgodne z oczekiwaniami. Na ich podstawie wyciągnięto wnioski dotyczące oddziaływania stylów przywiązania (w tym także bezpiecznego wzorca więzi) na jakość funkcjonowania i zdrowie człowieka. 45 Magdalena Jelińska1 1 Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa Instytut Psychologii PÖ Wzorce więzi emocjonalnych a nadzieja na sukces ludzi młodych oraz style radzenia sobie ze stresem ich matek Style przywiązania powstają w najwcześniejszym okresie rozwoju człowieka pod wpływem jego relacji z rodzicami (zwłaszcza z matką). Silnie oddziałują na rozwój psychiczny i społeczny jednostki w biegu życia. Od jakości rozwiniętych przez człowieka więzi zależy jego prawidłowe funkcjonowanie. Prezentowane badanie miało na celu przeanalizowanie związku między wyróżnionymi przez Ainsworth (1978) pozabezpiecznymi stylami przywiązania a nadzieją na sukces ludzi młodych oraz stylami radzenia sobie ze stresem ich matek. Założono, że osoby o lękowo-ambiwalentnym i unikającym stylu przywiązania do swoich matek będą różnić się siłą nadziei na sukces. Odmienne będzie też nasilenie poszczególnych stylów radzenia sobie ze stresem u ich matek. Oczekiwano, że nasilenie każdego ze stylów przywiązania wiązać się będzie z obniżeniem poszczególnych wymiarów nadziei na sukces oraz natężeniem odmiennych stylów radzenia sobie ze stresem u matek. Sprawdzono też, w jakim stopniu style radzenia sobie ze stresem matek mogą determinować wzorce więzi ludzi młodych. W badaniu posłużono się Kwestionariuszem Przywiązania do Rodziców w Dzieciństwie KPRD, w polskiej adaptacji Marchwickiego (2002), retrospektywnie określającym style przywiązania oddzielnie do każdego z rodziców w dzieciństwie. Wykorzystano także Kwestionariusz Nadziei na Sukces KNS (Łaguna, Trzebiński i Zięba, 2005) służący do pomiaru siły oczekiwania pozytywnych rezultatów z podejmowanych przez siebie działań oraz Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych CISS, w polskiej adaptacji Szczepaniaka, Strelaua i Wrześniewskiego (2005). Przebadano osoby w wieku 16 – 23 lata (średnia wieku wynosiła 18,9 lat) oraz ich matki. Uzyskane wyniki w znacznej mierze okazały się zgodne z oczekiwaniami. 46 Irena Jelonkiewicz1, Katarzyna Kosińska-Dec2 1 2 Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa Zakład Psychologii i Promocji Zdrowia Psychicznego Uniwersytet Warszawski, Warszawa Wydział Pedagogiczny RÖ Niekorzystne sytuacje w życiu studentów Cel – przegląd literatury oraz wyniki badań własnych wskazują na to, że w przebiegu całego życia ludzie stykają się z wieloma doświadczeniami życiowymi, a pomyślne pokonanie niekorzystnych doświadczeń skutkuje zachowaniem zdrowia fizycznego i psychicznego. Proces dostosowania (adaptacji) do niekorzystnych doświadczeń życiowych zależy m.in. od właściwości psychologicznej nazywanej resilience – sprężystość, która umożliwia elastyczne reagowanie na zmieniające się sytuacyjne wymagania. Inna szersza definicja mówi, że jest to efektywne radzenie sobie i adaptacja mimo doznawania straty, trudności i przeciwności. W ramach szerszego projektu badawczego opracowano narzędzie do pomiaru częstości i sposobu adaptacji do niekorzystnych sytuacji we własnym życiu. Odwołano się do tradycji badań wykorzystujących skale wydarzeń życiowych oraz analizowano możliwe efekty procesu adaptacji wynikające z koncepcji sprężystości. Metoda – w 2008 r. w badaniach wzięło udział 84 studentów warszawskiej uczelni wyższej. Zastosowano kwestionariusz „Niekorzystne sytuacje w moim życiu” (autorzy: I. Jelonkiewicz, A. KühnDymecka, M. Zwoliński), w którym zapytano badanych: a) które z 14 opisywanych sytuacji wystąpiły w ich życiu w ciągu ostatnich 12 miesięcy, b) jak oceniają sposób uporania się z daną sytuacją. Wyniki – wpływ 6 najczęściej występujących sytuacji był oceniany jako dość duży. Średnia w 7-stopniowej skali wynosiła od 4,58 (sytuacja 1 – nacisk ze strony innych na osiągnięcie sukcesu) do 5,9 ( w sytuacji 10 – choroba w rodzinie). Dla badanych najtrudniejsza była sytuacja 10 (choroba w rodzinie) – najwyżej oceniano jej wpływ na własne życie i najniżej oceniono własny wpływ na uporanie się z nią. Spośród 4 możliwych stanów psychologicznych, które były odpowiedzią na niekorzystną sytuację prawie równo często wybierano odpowiedzi świadczące o lepszym (35 razy) i gorszym (33 razy) funkcjonowaniu. Rzadziej wybierano odpowiedzi świadczące o odporności (25 razy) i wyzdrowieniu (19 razy). Wnioski – przedstawiane narzędzie pozwala w dość wyczerpujący sposób opisać powiązanie między niekorzystnymi sytuacjami życiowymi a podmiotowym udziałem jednostki w poradzeniu sobie z takimi doświadczeniami. 47 Irena Jelonkiewicz1 1 Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa Zakład Psychologii i Promocji Zdrowia Psychicznego RÖ Linia życia teoretyczny jako sposób pomiaru dobrostanu psychicznego - kontekst Spośród wielu technik pomiaru dobrostanu psychicznego wybrano jedną - o charakterze narracyjnym, która została wykorzystana w obecnie realizowanym temacie badawczym. Celem pracy jest przedstawienie tła teoretycznego tzw. linii życia - jednego ze sposobów pomiaru dobrostanu psychicznego. Według współczesnych definicji dobrostan psychiczny określa się jako poznawczą i emocjonalną ocenę własnego życia (Diener i wsp.,2004; Lucas i wsp.1996). Jest to zarówno doświadczanie przyjemnych emocji, rzadkie występowanie negatywnego nastroju, jak i zadowolenie z własnego życia. Poziom dobrostanu psychicznego jest względnie stały w miarę upływającego czasu (chociaż większa jest stabilność negatywnego afektu, a mniejsza pozytywnego afektu i satysfakcji). Składniki dobrostanu są względnie oddzielnymi zmiennymi (Lucas i wsp.,1996.) Subiektywny dobrostan (subjective well-being SWB) jest uważany za wskaźnik jakości życia, zdrowia psychicznego (Shmotkin, 2005). Shmotkin uważa, że SWB można opisać poprzez 4 moduły: doświadczeniowy, (empiryczny), deklaratywny, różnicujący i narracyjny. Moduł narracyjny opowiada historię sposobu, w jaki subiektywny dobrostan jednostki zmienia się w trakcie życia: w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Do narracyjnego przedstawienia SWB zaadaptowano technikę linii życia (life graphs). Technika ta była stosowana już w latach 70 XX wieku przez wielu autorów (Rakowski, Bourque, Back). Osoby badane prosi się o narysowanie ich życia na poziomej linii reprezentującej kontinuum czasu w odniesieniu do pionowej linii reprezentującej poziom SWB (zadowolenie lub szczęście). Jest to przynamniej jedna trajektoria (ciągła lub przerywana), która określa osobisty wzór kierunku SWB. Shmotkin przedstawił ciekawą klasyfikację trajektorii SWB, wyróżniając 9 rodzajów wykresu i opisując znaczenie przekazu, który jest ukryty w graficznym zapisie. Klasyfikacja ta była inspiracją dla opracowania wyników uzyskanych w badaniu pilotażowym wykorzystującym Linię życia. 48 Zygfryd Juczyński1 1 Wyższa Szkoła Edukacja Zdrowotnej, Łódź Katedra Psychologii Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz Instytut Psychologii RÖ Co daje człowiekowi siłę do zmagania się z chorobą zagrażającą życiu? Najprostszą odpowiedzią na tak postawione pytanie byłoby stwierdzenie, że decyduje o tym chęć do życia, co tak naprawdę niczego nie wyjaśnia. Z medycznego punktu widzenia, uwzględniającego przebieg choroby, najważniejsze jest pomyślne rokowanie. Odpowiedź znacznie się komplikuje, gdy mamy do czynienia z chorobą nieuleczalną, przewlekłą, osobą w wieku podeszłym. Referat ma głównie charakter teoretyczny, lecz odwołuje się do licznych badań, w tym również własnych. Przedmiotem zainteresowania są różne czynniki psychologiczne, społeczne i cechy specyficznie ludzkie, mobilizujące człowieka do walki z chorobą, przede wszystkim własną, lecz również dziecka czy współmałżonka 49 Łukasz Kaczmarek1, Michał Ziarko 1 Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań Instytut Psychologii RÖ Realne korzyści wirtualnego wsparcia - spostrzegane wsparcie społeczne a dobrostan wśród graczy internetowych gier MMORPG Wsparcie społeczne to jeden z najważniejszy zasobów w radzeniu sobie ze stresem i jedna z najsilniejszych determinant zdrowia. Wśród źródeł wsparcia społecznego coraz większą rolę odgrywają relacje za pośrednictwem Internetu. Internetowe społeczności komunikują się poprzez fora, czaty, gry. Jedną z tych społeczności tworzą osoby grające w internetowe gry fabularne MMORPG, które umożliwiają komunikowanie się na bieżąco z innymi graczami. Celem badań było poznanie społecznego aspektu gier MMORPG w kontekście dobrostanu i wsparcia społecznego: 1. eksploracja determinant długości czasu spędzanego w grze MMORPG obejmująca motywację społeczną do gry oraz wsparcie (zapotrzebowanie, poszukiwanie, spostrzegana dostępność), 2. Testowanie hipotezy głoszącej, że spostrzegane wsparcie ze strony innych graczy zwiększa subiektywny dobrostan. 850 ochotników (93% mężczyzn, zgodnie ze strukturą populacji graczy MMORPG) po 16 r. ż. (wiek 16-49, śr. 20) zachęconych ogłoszeniem na forach MMORPG, wypełniło internetowe kwestionariusze: Inwentarz Motywacji w Grach MMORPG (Yee, 2006), Skalę Szczęścia Steen (Kaczmarek i in., 2006) i Berlińskie Skale Wsparcia Społecznego (Łuszczyńska i in. 2002) zmodyfikowane do pomiaru wsparcia w grze i poza grą. Wg analizy regresji predyktory czasu spędzonego w grze to: motywacja na relacje w grze (Beta=0,19, p<0,01), niższe spostrzegane wsparcie instrumentalne dostępne poza grą (Beta=-0,18, p<0,01) oraz poszukiwanie wsparcia u innych graczy (Beta=0,12, p<0,01). Model tłumaczy 8% wariancji. Satysfakcjonujące dopasowanie ma model równań strukturalnych (GFI=0,99, RMSA=0,02), w którym wsparcie ze strony graczy zwiększa poziom dobrostanu (Beta=0,21, p<0,01) niezależnie od wsparcia ze strony osób poza grą (Beta=0,28). Istotna część czasu w grze związana jest z funkcjonowaniem społecznym. W subiektywnym odczuciu graczy MMORPG relacje tworzone z innymi graczami wspierają w radzeniu sobie ze stresem poza grą, co przekłada się na wyższy dobrostan. 50 Bogna Kędzierska1, Marta Znajmiecka-Sikora2, Agnieszka Głusińska 1 2 Uniwersytet Łódzki, Łódź Instytut Psychologii Stowarzyszenie Rozwoju Kadr, Łódź PÖ Kompetencje społeczne młodzieży kończącej leczenie nowotworowe Choroby nowotworowe u dzieci oraz związany z nimi proces leczenia, analizowane są jako szczególnie silny, długotrwały stres wpływający na ogólny rozwój psychospołeczny(Landolt et al., 2003). Wyniki badań nie są jednak jednoznaczne - wcześniejsze potwierdzają różnego rodzaju trudności w funkcjonowaniu społecznym i osobistym, po przebytym leczeniu onkologicznym. Jednak aktualne wskazują, że w sytuacjach pełnego wspomagania medycznego i psychologicznego choroba może stawać się czynnikiem wzrostowym, inicjującym rozwój psychospołeczny (Samardakiewicz M. Kowalczyk J., 1997). Celem prezentowanych badań jest analiza poziomu kompetencji społecznych młodzieży kończącej leczenie nowotworowe (są to badania pilotażowe szerszych badań dotyczących psychospołecznego funkcjonowania dzieci chorych onkologicznie i tych, które zakończyły leczenie). Badaniami objęto 26 dzieci chorych onkologicznie (od 12 do 18 roku życia). Grupę kontrolną stanowiły dzieci bez problemów zdrowotnych, dobrane ze względu na wiek i płeć. W badaniach wykorzystano Kwestionariusz Kompetencji Społecznych –KKS, A. Matczak (2001). Analiza wyników wskazuje na brak różnic w ogólnym poziome kompetencji społecznych w obu badanych grupach. Jednak dzieci chore osiągnęły niższe statystycznie wyniki w poziomie kompetencji warunkujących efektywność w sytuacjach intymnych oraz w sytuacjach ekspozycji społecznych. 51 Renata Kleszcz-Szczyrba1 1 Uniwersytet Śląski, Katowice Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Zdrowia i Jakości Życia Polski Instytut Ericksonowski (filia Katowice) RÖ Specyficzny objaw psychosomatyczny jako sygnał restymulacji traumy perspektywa psychoterapeutyczna Jedną z przyczyn nagłego pojawienia się specyficznego objawu somatycznego może być doświadczona przed laty trauma. W momencie jej trwania jednostka może uruchamiać szereg nieświadomych mechanizmów obronnych służących emocjonalnemu poradzeniu sobie, co może prowadzić do reakcji dysocjacyjnej, która zapewnia względnie trwałą adaptację posttraumatyczną. Aktualne ważne wydarzenia życiowe, nieświadomie (silnie) skojarzone z przeszłą traumą, mogą doprowadzić do jej restymulacji, co na zewnątrz może objawiać się jedynie w postaci niewyjaśnionej medycznie dolegliwości somatycznej. Wówczas często poszukiwane są przyczyny psychologiczne i zalecana psychoterapia. W referacie powyższy mechanizm zostanie omówiony w aspekcie temporalnym oraz poparty dwoma studiami przypadków z praktyki psychoterapeutycznej autorki (psychoterapii pacjenta z katarem psychogennym oraz psychoterapii pacjentki z jąkaniem psychogennym). W obu przypadkach terapeutyczne przepracowanie traumy (jaką w odniesieniu do pacjenta było doświadczone przed laty zaginięcie, a w odniesieniu do pacjentki doświadczona przed laty przemoc seksualna) doprowadziło do trwałego ustąpienia objawów psychosomatycznych. 52 Przemysław Koberda1, Urszula Stodolska-Koberda2 1 2 partner psychologicznej firmy doradczo-szkoleniowej "ProFirma", Sopot Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk Klinika Chorób Oczu RÖ Co nowego wnosi psychologia integralna AQAL Wilbera w zrozumienie ewolucyjnego charakteru rozwoju ludzkiej psychiki? Ostatnie kilkanaście lat jest okresem dynamicznego rozwoju jednego z najbardziej interesujących pozauniwersyteckich nurtów filozoficznych, łączącego holistyczne i ewolucyjne podejście do zmian zachodzących w rozpoznawalnej przez nas rzeczywistości, którego twórcą jest amerykański teoretyk Ken Wilber. Na tej bazie powstała psychologia integralna AQAL, uznająca, że proces myślenia i ludzka świadomość są wynikiem długiego łańcucha ewolucyjnych przemian zapoczątkowanych tworzeniem materii nieożywionej i obejmujących powstawanie coraz bardziej złożonych form życia, poczynając od organizmów jednokomórkowych a na ssakach kończąc. Kontynuacją tego procesu jest ewolucja zachodząca wewnątrz ludzkiej świadomości oparta na tzw. poziomach rozwojowych (levels), których pionierskie opisy można znaleźć w pracach Maslowa, Piageta, Kohlberga oraz innych psychologów rozwojowych. Podejście integralne uwidacznia ważną rolę, jaką pełnią aspekty zewnętrzne działania ciała i mózgu (ćwiartka GP, badane przez nauki kognitywne i psychologię ewolucyjną) oraz aspekty wewnętrzne w obrębie umysłu i świadomości (GL, opisywana przez psychologie wnętrza). Obie górne ćwiartki są zakotwiczone w swoich odpowiednikach w liczbie mnogiej, czyli realiach kulturowoświatopoglądowych (DL, wnętrze zbiorowe) i obiektywnej społeczno-organizacyjnej rzeczywistości (DP, zewnętrze zbiorowe). Każda z tych czterech perspektyw zawiera ważne elementy opisu rzeczywistości i żadna z nich nie powinna być pominięta lub redukowana do pozostałych. Połączenie wszystkich perspektyw i poziomów rozwojowych (AQAL -All Quadrants, All Levels) ukazuje – po raz pierwszy w historii tworzenia wyobrażeń o budowie i rozwoju świata - przestrzenny model ewolucyjnych zmian zachodzących w ludzkiej psychice, zarówno w ujęciu antropologiczno-kulturowym jak i rozwojowym jednostki, co prawdopodobnie będzie miało konsekwencje w dalszych dokonaniach poznawczych nauk humanistycznych oraz praktycznych zastosowaniach w psychologii i medycynie. 53 Kamilla Komorowska1, Paweł Izdebski1 1 Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz Instytut Psychologii PÖ Osobowość a przystosowanie psychiczne do choroby nowotworowej Celem pracy było porównanie cech osobowościowych pacjentów chorych onkologicznie oraz ocenienie zależności współwystępujących między siłą woli, umiejscowieniem kontroli zdrowia i strategiami radzenia sobie z chorobą nowotworową. Badana próba składała się z 30 pacjentów z rozpoznaniem nowotworu w trakcie leczenia chemioterapią. Pacjenci odpowiadali na pytania Kwestionariusza NEO-FFI (mierzący cechy osobowości), Mini-MAC (oceniający poziom przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej), MHLC (umiejscowienie kontroli zdrowia). Kwestionariusz Kuhla - ASC-90 (oceniający siłę woli). Wyniki osób badanych porównano z normami dla kwestionariuszy, które były wcześniej znormalizowane. Obliczono także współczynniki korelacji pomiędzy poszczególnymi skalami mierzącymi osobowość i strategie radzenia sobie z chorobą nowotworową. Na podstawie uzyskanych wyników zaprezentowane zostaną wnioski pozwalające na lepsze zrozumienie psychiki osób chorych na nowotwór. 54 Agnieszka Koster1 1 Uniwersytet Śląski, Katowice Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Rozwoju i Wychowania Centrum Pediatrii, Sosnowcu RÖ Jak pomóc mojemu choremu dziecku? - sytuacja niedoborów w polskiej służbie zdrowia a działania rodziców W badaniach, przeprowadzonych w latach 2006/2007 na terenie Centrum Pediatrii w Sosnowcu podjęto próbę określenia strategii radzenia sobie rodziców chorych dzieci z ograniczonym dostępem do świadczeń medycznych w specyficznej, organizacyjno-prawnej sytuacji polskiej służby zdrowia. Wykorzystując model podejmowania decyzji konsumenckich J.F. Engela, R.D. Blackwella i D.T. Kollata ulokowano rodzica w roli konsumenta usług medycznych, analizując poszczególne etapy jego działań. Wyniki przeprowadzonych badań empirycznych ujawniły powszechność stosowanych przez rodziców strategii radzenia sobie z ograniczeniami oraz nakreśliły charakter relacji pomiędzy personelem medycznym a rodzicami. Pokazały też, w jaki sposób choroba dziecka wpływa na funkcjonowanie całej jego rodziny. Szczegółowa analiza statystyczna pozwoliła określić uwarunkowania prezentowanych zachowań, poziom i determinanty satysfakcji z leczenia oraz jej wpływ na dalsze procesy decyzyjne. Otrzymane wyniki jasno pokazały, iż rodzice wciąż nie uzyskują prawdziwego statusu konsumenta usług medycznych. 55 Agnieszka Koster1, Małgorzata Bujak2 1 Uniwersytet Śląski, Katowice Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Rozwoju i Wychowania 2 Centrum Pediatrii, Sosnowcu Centrum Pediatrii, Sosnowiec PÖ Telewizor i komputer w domu - możliwość negatywnego wpływu na dzieci i młodzież Celem niniejszej pracy było wzbudzenie zainteresowania lekarzy, pedagogów i rodziców możliwymi wpływami programów telewizyjnych i komputerowych na zdrowie i zachowanie dzieci. W przebadanej grupie 320 dzieci w wieku 1 – 17 lat zaobserwowano liczne zaburzenia funkcjonowania w sferach psychologicznej i somatycznej, które nie miały w opinii lekarzy przyczyn chorobowych, a które ustąpiły lub zdecydowanie zmniejszyły się po radykalnym ograniczeniu ekspozycji monitorów. Dokładny wywiad psychologiczny ujawnił, iż każde z badanych dzieci spędzało dziennie 4 lub więcej godzin przed ekranem telewizora lub/i komputera. Ponad połowa starszych dzieci zgłaszała bóle i zawroty głowy. Równie powszechne były zaburzenia lękowe we wszystkich grupach wiekowych. Szczególny niepokój wzbudziły zaburzenia zachowania u najmłodszych dzieci. Trudności w relacjach społecznych narastały w kolejnych grupach wiekowych. Wyniki badań jasno pokazały, iż telewizor i komputer w środowisku domowym zaczynają spełniać rolę opiekunki i tzw. zastępczego rodzica, zastępując inne możliwości rozwoju psychospołecznego dzieci i młodzieży, równocześnie wpływając negatywnie na stan ich zdrowia. 56 Marcin Krawczyński1 1 Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu, Gdańsk Ateneum - Szkoła Wyższa w Gdańsku RÖ Przekonania i zachowania zdrowotne a samoocena własnego ciała u licealistów i licealistek aktywnych i nieaktywnych fizycznie Problematyka zdrowia współczesnej młodzieży jest przedmiotem wielu badań, wśród których zagadnieniami ciała interesują się od dawna przedstawiciele różnych nauk –sztuki, medycyny, kultury fizycznej, filozofii, socjologii, pedagogiki, psychologii, czy zdrowia publicznego. Zarówno w przeszłości jak i dzisiaj poszukuje się optymalnego modelu zdrowotnego, wzorców cielesnej urody, wskazuje na zagrożenia zdrowia np. wynikające z braku aktywności fizycznej itd. W prezentowanych badaniach podjęto próbę odpowiedzi na pytania: jak aktywni i nieaktywni fizycznie uczniowie i uczennice liceum ogólnokształcącego oceniają swoje ciało, czy istnieją różnice charakteryzujące badanych w zakresie przekonań i zachowań zdrowotnych? W badaniach wykorzystano polską, eksperymentalną wersję amerykańskiego kwestionariusza „Skala Oceny Ciała”, Skalę Przekonań Zdrowotnych (PZ) Heleny Sęk oraz kwestionariusz ankiety charakteryzujący różne aspekty zachowań zdrowotnych. W świetle przedstawionych wyników badań można zauważyć, że osoby aktywne fizycznie pozytywniej oceniają swoje ciało niż osoby nieaktywne, preferują odmienne zachowania zdrowotne, chociaż elementem, który należy uwzględniać jest zmienna płci. 57 Aleksandra Kroemeke1 1 Centrum Pomocy Psychologicznej i Rozwoju, Gliwice RÖ Objawy depresji czy nieefektywny coping? - poszukiwanie pierwszeństwa Depresja sprzyja stosowaniu mało adaptacyjnych sposobów radzenia sobie. Z drugiej strony, to nieefektywne wysiłki zaradcze mogą prowadzić do załamania zdrowia i rozwoju objawów psychopatologicznych. Celem badań było określenie pierwszeństwa w związku depresji i nieefektywnych sposobów radzenia sobie ze stresem u osób po zawale serca. Badaniami objęto 173 osoby (K = 52; M = 121) w wieku 27 – 67 lat (M = 52,92; SD = 7,153) po pierwszym, nie powikłanym zawale mięśnia sercowego. Pomiaru zmiennych dokonano trzykrotnie: kilka dni po zawale serca, a następnie miesiąc i 6 miesięcy później. Zastosowano Kwestionariusz CISS-S (pomiar strategii zaradczych) oraz Inwentarz Objawów Depresji Beck’a. Otrzymano dodatnie umiarkowane korelacje objawów depresji ze strategiami zorientowanymi na emocje. Istotnych związków z zadaniowym radzeniem sobie nie stwierdzono. Na podstawie analizy ścieżek i estymacji efektów pośrednich uznano, że doświadczanie objawów depresji bezpośrednio po zawale serca motywowało respondentów do radzenia sobie ukierunkowanego na emocje miesiąc i pół roku później, a rezultatem tych zachowań było wzmocnienie depresyjnego nastroju w okresie poszpitalnym. Wydaje się zatem, iż przeciwdziałanie depresji i jednoczesna edukacja w zakresie skutecznych form radzenia sobie z chorobą powinny stanowić główny przedmiot oddziaływań psychologicznych wśród chorych somatycznie. 58 Marta Kucharska1 1 Uniwersytet Łódzki, Łódź Instytut Psychologii RÖ Postawa motocyklistów wobec transplantacji allogenicznej ex mortuo oraz dawstwa organów a poczucie bezpieczeństwa i prężność ego Celem badania było określenie zależności pomiędzy postawą wobec transplantacji allogenicznej ex mortuo a poczuciem bezpieczeństwa i prężnością ego. Udział w badaniu wzięło 147 osób w wieku od 18 do 61 lat. Spośród badanych wyszczególniono grupę motocyklistów jeżdżących na motocyklach sportowych, grupę motocyklistów jeżdżących na motocyklach typu cruiser oraz grupę kontrolną, którą stanowiły osoby niejeżdżące motocyklem oraz deklarujące, że nie uprawiają innych sportów ekstremalnych. W celu określenia poziomu poczucia bezpieczeństwa oraz prężności ego, użyto Kwestionariusza Poczucia Bezpieczeństwa i Prężności Ego (KPB-PE) Z. Uchnasta. Stosunek wobec transplantacji oraz dawstwa organów mierzono specjalnie w tym celu skonstruowanym Wywiadem do badania postaw wobec transplantacji allogenicznej ex mortuo. Wyniki badań wskazują na występowanie w obu grupach motocyklistów zależności między postawami transplantacyjnymi a prężnością ego oraz określonymi czynnikami składającymi się na poczucie bezpieczeństwa. Niska stabilność, potrzeba bliskości oraz wysoka prężność ego sprzyjają aprobacie zabiegów transplantacyjnych oraz przychylnemu ustosunkowaniu wobec dawstwa narządów po śmierci. 59 Aleksandra Kuhn-Dymecka1 1 Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa Zakład Psychologii i Promocji Zdrowia Psychicznego, Pracownia Psychologii Klinicznej. RÖ Zastosowanie koncepcji prężności (resielience) w badaniach zaburzeniami psychicznymi - doniesienie z pierwszego etapu badań osób z W ostatnich latach zwiększa się zainteresowanie nurtem psychologii pozytywnej. Psychologia pozytywna, której początki sięgają końca XX wieku pojawiła się jako przeciwwaga zaistniałej nierównowagi w doborze tematyki badań w psychologii klinicznej. Dotychczasowe badania psychologii klinicznej koncentrowały się głównie na negatywnej stronie życia tj. chorobie, zaburzeniach. W psychologii pozytywnej nie chodzi o zaprzeczenie roli stresujących aspektów życia, pominięciu patologii, czy dysfunkcji, ale o podkreślenie tego co w życiu najlepsze, wzmacnianiu ludzkich potencjałów. Ludzkie mocne strony, pozytywne nastawienia jednostek są obszarem badań psychologii pozytywnej. Te właściwości decydują m.in. o ludzkiej odporności na stres i są czynnikami ochronnymi dla psychologicznego i fizycznego zdrowia. Istotnym wskaźnikiem zdrowia psychicznego, a także czynnikiem ochronnym jednostki przed rozwojem nieprzystosowania takich jak zaburzenia lękowe, fobia społeczna depresja jest prężność (resilience). Resilience oznacza zdolność jednostki do oderwania się od negatywnych doświadczeń i elastycznego przystosowania się do ciągle zmieniających się wymagań życiowych. Ze względu na wyraźny związek prężności ze zdrowiem wzrosło zainteresowanie i znaczenie tego konstruktu, a także podkreśla się powszechność jego występowania. Badania nad prężnością w grupie osób z zaburzeniami psychicznymi pokazują, że osoby te mogą być prężne. Wykazano, że prężność koreluje ze zmniejszeniem symptomów chorobowych, zmniejszeniem liczby hospitalizacji i jest ściśle połączona z wyzdrowieniem. Badania Friborga wykazały, że osoby prężne są bardziej elastyczne niż wrażliwe. W radzeniu sobie z trudnościami używają zasobów ochronnych własnych i środowiskowych. Prężność nie chroni przed negatywnymi zdarzeniami życiowymi, ale osoby prężne ze stresem radzą sobie bardziej funkcjonalnie i elastycznie. Prężność jest ważnym potencjałem wpływającym na jakość zdrowienia. 60 Zuzanna Kwissa-Gajewska1 1 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa Instytut Społecznej Psychologii Klinicznej RÖ Temperament jako predyktor radzenia sobie z chorobą somatyczną Cel. Celem pracy było określenie roli temperamentu przy uwzględnieniu stanu emocjonalnego w radzeniu sobie z chorobą u osób z cukrzycą II typu po wprowadzeniu insulinoterapii. Metoda. Zbadano 279 osób (K=148; M=131) w wieku 20-60 lat (M=50,06; SD=9,787) chorych na cukrzycę II typu, którzy miesiąc wcześniej rozpoczęli leczenie insuliną. Do pomiaru właściwości temperamentu (żwawości, perseweratywności, wrażliwości sensorycznej, wytrzymałości, aktywności) zastosowano Kwestionariusz FCZ-KT Zawadzkiego i Strelaua. Nasilenie emocji negatywnych (EN) i pozytywnych (EP) oceniano przy pomocy PANAS Watsona, Clarka i Tellegena w polskim przekładzie P. Brzozowskiego. Natomiast CHIP Endlera i Parkera w wersji przygotowanej przez Wrześniewskiego służył do oszacowania radzenia sobie instrumentalnego (CHIP IN) oraz skoncentrowanego na regulacji negatywnych emocji (CHIP EN). Wyniki. Miesiąc po wprowadzeniu insulinoterapii chorzy doświadczali więcej EN niż EP (t=-7,389; p=0,000). EN korelowały istotnie z CHIP EN (rp=0,66; p<0,01) i CHIP IN (rp=0,215; p<0,01), a EP z CHIP IN (rp=0,257; p<0,01). W celu oszacowania wpływu temperamentu na radzenie sobie przeprowadzono analizę regresji liniowej. Aktywność była istotna dla CHIP IN (b=0,252; R?=0,016; F=4,326; p<0,05). Natomiast CHIP EN wyjaśniane było przez wytrzymałość (b=-1,011) i reaktywność emocjonalną (b=0,60) (R?=0,096; F=5,374; p<0,05). Wnioski. Temperament okazał się istotnym, choć słabym predyktorem radzenia sobie z chorobą zgodnie z w charakterystyką psychologiczną. Wydaje się, że to raczej czynniki sytuacyjne (np. emocje) decydują o rodzaju aktywności pojawiającej się w sytuacji stresowej. Kolejnym krokiem będzie przeprowadzenie analiz uwzględniających emocje negatywne i pozytywne. 61 Irena Leszczyńska1, Maria Jeżewska 1 Akademia Medyczna, Gdańsk Międzywydziałowy Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej, Klinika Chorób Zawodowych i Wewnętrznych, Pracownia Psychologii Pracy RÖ Użyteczność stosowania zasady triangulacji w badaniach stresu w pracy Założenia. Najczęściej stosowana praktyka w metodologii badania stresu w pracy opiera się na własnych relacjach pracowników. Trafność danych opartych na samoopisie jest kwestionowana w związku z problematyką negatywnej afektywności, która może być zmienną zakłócającą. W badaniach dotyczących problematyki stresu w pracy postuluje się stosowanie zasady triangulacji, polegającej na stosowaniu miar odwołujących się do co najmniej trzech różnych typów dowodów. Dowody powinny uwzględniać procesualny charakter stresu: prekursory stresu, percepcja i odczuwanie stresu (czynniki moderujące), następstwa bezpośrednie- stan zdrowia. W ujęciu Coxa są to odpowiednio: zagrożenia związane z pracą- stres- szkoda, w ujęciu Kristensena: stresory- stres - choroba. W celu sprawdzenia użyteczności zasady triangulacji przeprowadzono badania na platformach wiertniczych gdzie praca odbywa się w warunkach szczególnie trudnych (ekstremalne warunki środowiska determinowane siłami natury i procesami technologicznymi) co może wywoływać silny stres wśród pracowników. Metoda. Przebadano 150 pracowników platform wiertniczych, których podzielono na trzy grupy. W każdej grupie dokonano prognoz prawdopodobieństwa obciążenia stresem w pracy, wykorzystując kolejne, różne rodzaje danych, zgodnie z zasadą triangulacji: 1 grupa - wykorzystano biologicznymi, tylko chemicznymi, dane dotyczące fizycznymi subiektywnego (informacje z obciążenia przeprowadzonych czynnikami audytów na platformie) i psychospołecznymi w pracy 2 grupa - tylko dane dotyczące subiektywnego odczuwania stresu i percepcji w pracy oraz cech osobowościowo- temperamentalnych jako czynników moderujących 3 grupa - tylko dane dotyczące bezpośrednich następstw zdrowotnych ( subiektywne samopoczucie i wyniki badań lekarskich). Zastosowano następujące narzędzia badawcze: 1. Wyniki z audytów dotyczące tzw. „obiektywnego” stresu, 2. Psychospołeczne Warunki Pracy (Widerszal-Bazyl, Cieślak), Stres w Pracy (Dudek, Waszkowska), Profil Nastrojów POMS (adaptacji Dudka i Koniarka), NEO-FFI (Costa, Mc Crae), PTS (Strelau), CISS ( Ender, Parker w adaptacji Wrześniewskiego), 3. Pomiar zachowań pracowników w stosunku do pracy oraz ich kondycji fizycznej i zdrowotnej. Wyniki. Uzyskane wyniki różnicują trzy badane grupy pod względem prawdopodobieństwa obciążenia stresem w pracy. Jeżeli do szacowania używane jest tylko jedno źródło informacji (nie uwzględniające procesualnego charakteru stresu), uzyskane wyniki dotyczące prognoz obciążenia stresem w pracy nie przedstawiają pełnego obrazu. Wykazano znaczący wpływ zmiennych indywidualnych na obciążenie stresem w pracy. Wnioski. Uwzględnienie interakcji trzech rodzajów miar (prekursory stresu, stres, szkoda) daje w miarę obiektywny obraz obciążenia stresem w pracy. Zastosowanie zasady triangulacji umożliwia opracowanie sensownego, zindywidualizowanego programu promocji zdrowia przeciwdziałania skutkom stresu zawodowego dla pracowników platform wiertniczych. 62 w zakresie Anna Leśniak1, Marta Malinowska-Cieślik2 1 2 HTA Consulting, Kraków Uniwersytet Jagielloński - Collegium Medicum, Kraków Instytut Zdrowia Publicznego PÖ Ocena skuteczności edukacyjnego programu prewencji wypadków dzieci jako pieszych "Akademia Misia Ratownika" Celem badania była ocena skuteczności edukacyjnego programu prewencji wypadków dzieci jako pieszych „Akademia Misia Ratownika” dla klas I-III SP. Zastosowano model pomiaru po programie w grupie eksperymentalnej i kontrolnej. Oceniono wiedzę, postawy i zachowania związane z bezpieczeństwem drogowym oraz znajomość telefonów alarmowych. Dane zebrano metodą sondażu diagnostycznego techniką ankiety środowiskowej. Grupę eksperymentalną (n=69) i kontrolną (n=58) stanowili uczniowie klas III dwóch szkół z Krakowa. Wyniki grupy eksperymentalnej pokazały wysoką wiedzę na temat bezpieczeństwa drogowego: zasady przechodzenia przez jezdnię (87%), znajomość znaków (91%), koloru świateł (94%), zasad poruszania się po drodze (55%). Nie wykazano różnic w poziomie wiedzy dotyczącej tych zagadnień między grupami, oprócz znajomości znaków (69% vs 45%, p<0,05). W grupie eksperymentalnej 97% dzieci odpowiedziało, że przechodzi w miejscu oznaczonym, a 85% oceniało przechodzenie ulicy w innym miejscu jako niebezpieczne. 93% odpowiedziało, że rozglądają się, kiedy chcą przejść przez jezdnię. 98% oceniło wchodzenie na ulicę bez zatrzymania i rozglądnięcia oraz przebieganie jako niebezpieczne. 94% wiedziało, że należy przechodzić przez ulicę na zielonym świetle, 97% oceniło przechodzenie ulicy na czerwonym jako niebezpieczne. Tylko 36% odpowiedziało, że stosuje elementy odblaskowe, a 94% oceniło, że jest to bezpieczne. Grupa eksperymentalna stosowała elementy odblaskowe rzadziej niż kontrolna (36% vs 60%; p<0,05). W grupie eksperymentalnej 70% uznało słuchanie muzyki na przenośnych odtwarzaczach podczas uczestnictwa w ruchu za niebezpieczne. Dzieci te częściej niż w grupie kontrolnej oceniały to zachowanie jako niebezpieczne (74% vs 70%, p<0,05). Grupa kontrolna wykazała lepszą znajomość telefonów alarmowych niż eksperymentalna: na policję (84% vs 77%, p<0,05), straż pożarną (71% vs 46%, p<0,001) pogotowie (71% vs 54%, p<0,001) i numer alarmowy 112 (86% vs 55% p<0,001). Grupa eksperymentalna prezentowała wysoki poziom wiedzy oraz postawy i zachowania prewencyjne związane z bezpieczeństwem pieszego, co odpowiada celom programu. Znajomość telefonów alarmowych była niewystarczająca. Na podstawie oceny wybranych wskaźników nie wykazano skuteczności programu „Akademia Misia Ratownika”. 63 Alicja Lizurej1, Aneta Bartnicka 1 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa Wydział Psychologii PÖ Choreoterapia jako forma aktywności ruchowej stosowana w celach leczniczych i rozwojowych Choreoterapia to metoda psychoterapeutyczna, która wykorzystując właściwości ruchu zwiększa motoryczną i psychiczną integrację jednostki, co przekłada się na jakość jej funkcjonowania. Praca z ciałem to praca zarówno terapeutyczna, jak i rozwojowa. Zgodnie z koncepcją Boadella (1992)opiera się na założeniu, że rozwijając potencjał ruchowy osoby oddziałujemy jednocześnie na pozostałe sfery jej funkcjonowania: emocjonalną, poznawczą, fizjologiczną i estetyczną (Koziełło 2002). Referat składa się z dwóch części: w pierwszej zostanie zaprezentowany przegląd technik choreoterapeutycznych służących poprawie jakości życia w trzech grupach ludzi: - w pełni sprawnych fizycznie, pragnących zwiększyć swoją świadomość ciała; - u osób, które straciły możliwość satysfakcjonującego poruszania się; - u osób z zaburzeniami psychicznymi, ze szczególnym uwzględnieniem schizofrenii. Druga część referatu obejmuje doniesienia z badań przeprowadzonych na Oddziale Dziennym Rehabilitacji Psychiatrycznej w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Badanie dotyczyły efektów stosowania technik choreoterapeutycznych u pacjentów z zaburzeniami psychicznymi oraz różnic w zakresie stosowania strategii samokontroli emocjonalnej u osób uczestniczących w terapii tańcem i w grupie kontrolnej. Użyto następujących narzędzi pomiaru: Skal Bermonda-Vorsta Alex 40, Lista emocji L. Golińskiej, Skala Emocjonalnej Samokontroli autorstwa: Golińskiej, Kuśmierczyka, Kalinowskiej. Badaniami objęto 123 osoby. Wyniki badań zostaną omówione pod kątem funkcji terapeutycznej i rozwojowej choreoterapii, której centrum stanowi człowiek - zmierzający ku lepszemu, pragnący zmiany, szukający dobrostanu. Psychicznego i fizycznego. 64 Dominika Łęcka1 1 Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń Instytut Socjologii RÖ Socjosomatyka - odzyskana siostra psychosomatyki... czyli o psychologia zdrowia możne uzyskać od socjologii zdrowia i choroby tym, co Socjosomatyka to dziedzina wiedzy wyrosła na bazie antropologii medycznej i socjologii medycyny. Model ten został przedstawiony przez Arthura Kleinmana. Przyjmując założenie, że zdrowie zależy od dobrostanu w zakresie 3 elementów: "soma", "psyche" i "socio" stanowi ona uzupełnienie istniejącego już połączenia dwóch pierwszych pod postacią psychosomatyki. Dotąd elementy społeczne stanowiły jedynie element różnicujący, a wszelkie analizy oparte były na porównywaniu stanu zdrowia ze względu na różne zmienne demograficzne. Pojawiały się też głosy, że elementy społeczne/kulturowe mogą przyczyniać się do wywoływania chorób - także somatycznych. Takie stanowisko bardzo mocno podkreśla podejście systemowe. Czy jednak elementy społeczne mogą być bezpośrednią przyczyną chorób? Czy istnieją choroby socjosomatyczne? Czy mają one jakiś związek z podejściem psychosomatycznym? Gdzie jest możliwa współpraca? Czym różnią się te dwa podejścia? Jak mógłby wyglądać model psychosocjosomatyczny? Wystąpienie te będzie próbą przedstawienia socjosomatyki oraz możliwości współpracy socjologów zdrowia i choroby z psychologami zdrowia. 65 Aleksandra Łuszczyńska1 1 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Wydział Zamiejscowy we Wrocławiu RÖ Efektywność interwencji psychologicznych służących wzrostowi aktywności fizycznej: metaanaliza badań eksperymentalnych Celem metaanalizy badań była ocena efektywność interwencji psychologicznych mających na celu podniesienie aktywności fizycznych osób dorosłych oraz wyodrębnienie moderatorów odpowiadających za skuteczność oddziaływań. Przeprowadzono systematyczny przegląd badań eksperymentalnych, przeprowadzonych z randomizacją i grupą kontrolną, opublikowanych w latach 1989-2008 w czasopismach anglojęzycznych z 8 baz danych (m.in. Medline, Psychinfo, Healthsource: Nursing Academic). Przeanalizowano 2152 abstrakty, z których w metaanalizie uwzględniono k = 137 badań (N = 34041). Metaanaliza wykazała, że przeciętny efekt interwencji miał średnią wielkość (ważone średnie r = 0,27, p < 0,001, 95% CI: 0,17-0,39). Następujące zmienne były istotnymi moderatorami efektywności interwencji (p < 0,05) i wiązały się z jej większym wpływem: wykorzystanie teorii społeczno-poznawczej jako teoretycznej podstawy oddziaływania, tzw. wielowymiarowy tailoring (m.in. dopasowywanie interwencji do przekonań zdrowotnych uczestnika), częstotliwość kontaktów eksperymentatora z uczestnikami, płeć i wiek uczestników (młodszy wiek i płeć męska), indeks masy ciała uczestników (grupy osób o zróżnicowanym indeksie, nie wyłącznie dla osób otyłych), brak przewlekłych chorób związanych w etiologii niskim poziomem aktywności fizycznej (np., cukrzyca, syndrom metaboliczny), i in.. Uzyskane wyniki są dyskutowane w kontekście wcześniej opublikowanych systematycznych przeglądów badań, oceniających efektywność określonych typów interwencji (służących intensyfikacji aktywności fizycznych), tj. oddziaływań indywidualnych, grupowych, opartych o Internet, drukowanych materiałów, interwencji prowadzanych przez telefon, przeznaczonych dla różnych populacji (osoby z cukrzycą, nadwagą, pacjenci podstawowej opieki zdrowotnej, osoby starsze, studenci, rodziny, społeczności lokalne). 66 Magdalena Mazurkiewicz1, Aleksandra Łuszczyńska2 1 2 Uniwersytet Warszawski, Warszawa Wydział Psychologii Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Wydział Zamiejscowy we Wrocławiu PÖ Własna skuteczność czy wsparcie społeczne - co lepiej wpływa na utrzymanie aktywności fizycznej? Celem badań jest sprawdzenie czy i w jaki sposób zmienne społeczno-poznawcze takie jak specyficzna własna skuteczność oraz wsparcie społeczne mogą ułatwić utrzymanie regularnej aktywności fizycznej wśród polskich internautów – osób aktywnych fizycznie. Zaprezentowany zostanie etap badania, w którym wzięło udział 100 osób. Badanie przeprowadzono za pomocą internetu. Zastosowano dwie różne interwencje. Pierwsza miała na celu powiększenie sieci wsparcia społecznego poprzez jego poszukiwanie, druga dotyczy zwiększenia postrzegania własnej skuteczności. Sprawdzono również efekt występowania obu interwencji jednocześnie. Pomiaru efektywności interwencji dokonano poprzez ocenę zmian w aktywności fizycznej internautów, pomiar ich własnej skuteczności oraz spostrzeganego wsparcia społecznego. Badania są w trakcie realizacji i ich wyniki zostaną zaprezentowane na konferencji. Słowa kluczowe: własna skuteczność, wsparcie społeczne, aktywność fizyczna 67 Maria Mikołajczyk1 1 Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego, Warszawa Katedra Nauk Humanistycznych, Zakład Psychologii RÖ Osobowe i sytuacyjne korelaty używania substancji psychoaktywnych przez studentów Kontynuując badania rozpoczęte w roku 2005 z inicjatywy Sieci Uczelni Wolnych od Uzależnień zbadano 582 studentów AWF w Warszawie. Narzędziem był obszerny kwestionariusz umożliwiający diagnozę rozmiarów zjawiska i wzorców używania substancji psychoaktywnych oraz pomiar wielu zmiennych osobowych i sytuacyjnych, które mogą być powiązane z piciem alkoholu, paleniem tytoniu, przyjmowaniem narkotyków i leków bez wskazań medycznych. Do grupy zmiennych osobowych zaliczono między innymi zaufanie do ludzi, samoocenę, uogólnioną motywację osiągnięć, poczucie kontroli, style radzenia sobie ze stresem oraz wiedzę na temat objawów przyjmowania narkotyków i ocenę uzależniających właściwości różnych substancji psychoaktywnych. Sytuacyjny kontekst używania przez studentów tych substancji stanowi postrzegana przez nich sytuacja w uczelni - natężenie trudności w kontaktach z kolegami, wykładowcami i władzami uczelni, zachowania nieetyczne i patologiczne, dostępność narkotyków, postrzegane wsparcie. Zostaną pokazane zależności między wymienionymi czynnikami i natężeniem zachowań ryzykownych zdrowotnie. 68 Joanna Miniszewska1 1 Uniwersytet Łódzki, Łódź Wydział Nauk o Wychowaniu, Instytut Psychologii PÖ Przekonania i oczekiwania oraz przystosowanie się do choroby a jakość życia osób chorych na łuszczycę Łuszczyca należy do najczęstszych schorzeń dermatologicznych – szacuje się, że choruje na nią około 2% populacji (w Polsce choruje na nią około 800 tys. ludzi). Jest to przewlekła choroba skóry charakteryzująca się naprzemiennymi rzutami i remisjami, stwarzająca wiele problemów, zarówno natury psychologicznej, jak i społecznej. Celem prezentowanych badań było ustalenie zależności występujących między jakością życia a wybranymi przekonaniami i oczekiwaniami oraz przystosowaniem się do choroby. W badaniach uwzględniono również nasilenie zmian łuszczycowych oraz wybrane zmienne socjodemograficzne. Zastosowano następujące metody: Kwestionariusz SKINDEX (Chren), Skalę PASI (Fridriksson, Petersson), Skala Radzenia Sobie z Chorobą Dermatologiczną - SRS-DER (Miniszewska), Skalę Akceptacji Choroby - AIS (Felton i wsp.), Test Orientacji Życiowej - LOT-R (Scheier i wsp.), Wielowymiarową Skalę Umiejscowienia Kontroli Zdrowia - MHLC (Wallston i wsp.), Skalę Uogólnionej Własnej Skuteczności GSES (Schwarzer i wsp.). Badaniom poddano 168 osób z łuszczycą (w tym 56 kobiet i 112 mężczyzn). Uzyskane wyniki wskazują na występowanie wielu istotnych zależności między większością badanych zmiennych. M.in. z pozytywna ocena jakości życia wiąże się dyspozycyjnym optymizmem, poczuciem własnej skuteczności oraz mobilizacja do walki z chorobą. Z kolei wiara we wpływ innych ludzi na zdrowie wiąże się z gorszą oceną funkcjonowania emocjonalnego, psychospołecznego i oceną ogólnej jakości życia. Również wiek różnicuje badanych pod względem oceny jakości życia. 69 Barbara Mroziak1, Ewa Stępień2 1 2 Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW PÖ Poczucie zagrożenia kończących studia brakiem/utratą pracy a zdrowie psychiczne osób W pracy poszukiwano odpowiedzi na pytanie, jak silne jest poczucie zagrożenia utratą/brakiem pracy u młodych dorosłych, oraz czy (i w jaki sposób) wiąże się ono z ich funkcjonowaniem psychospołecznym na różnych poziomach: obecnej aktywności życiowej, zasobów psychicznych (poczucia własnej skuteczności i optymizmu), oraz problemów w zakresie zdrowia psychicznego. W latach 2007-2008 przy użyciu kwestionariuszy „Twoje życie i zdrowie”(Stępień, 2007) oraz GHQ-12 Goldberga zbadano 225 osób (73% kobiet) w wieku 20-29 lat (średni wiek 23,2), kończących studia w różnych warszawskich uczelniach. Obawa o brak/utratę pracy okazała się istotnie silniejsza u kobiet niż u mężczyzn. Także u kobiet więcej zmiennych istotnie korelowało z poczuciem zagrożenia, które tylko u kobiet wiązało się z klinicznymi i nie-klinicznymi wskaźnikami pogorszenia zdrowia psychicznego. U obu płci silniejsze poczucie zagrożenia bezrobociem było istotnie skorelowane z negatywną postawą wobec studiów, silniejszym poczuciem alienacji i osamotnienia, także z mniejszą satysfakcją z życia i mniejszym optymizmem. Analiza różnic między podgrupami o różnym poziomie spostrzeganego zagrożenia bezrobociem (ANOVA) wykazała, że wszystkie wskaźniki pogorszenia zdrowia psychicznego były istotnie wyższe u kobiet z silnym poczuciem zagrożenia. Poczucie zagrożenia bezrobociem u mężczyzn (generalnie niższe) wiązało się z płytszymi zmianami w dwóch obszarach: obecnego funkcjonowania i zasobów psychicznych, zaś u kobiet z ogólnie silniejszymi niekorzystnymi zależnościami we wszystkich trzech obszarach, zwłaszcza w zakresie zdrowia psychicznego. Wysunięto przypuszczenie, że może to być zależność o charakterze błędnego koła: osoby o słabszym zdrowiu psychicznym mają silniejsze poczucie zagrożenia, które z kolei pogarsza ich zdrowie psychiczne. Sprawdzenie tej hipotezy, istotnej dla możliwych interwencji praktycznych, wymagałoby dalszych badań podłużnych. Słowa kluczowe: zdrowie psychiczne, obawy, bezrobocie, młodzi dorośli 70 Justyna Mróz1 1 Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego, Kielce Instytut Pedagogiki i Psychologii RÖ Doświadczanie dobrostanu emocjonalnego a wsparcie społeczne. Badania empiryczne osób po zawale serca Dobrostan emocjonalny (DE) jest afektywnym komponentem subiektywnego dobrostanu psychicznego (subjective well-being), na który składa się ocena nastrojów i emocji. W skład DE wchodzą pozytywny i negatywny afekt, które definiowane są jako się jako dwie niezależne dymensje (Bradburn, 1969). Ponadto należy zwrócić uwagę na bilans emocjonalny PA – NA) oraz integralną wartość stanu afektywnego (PA+NA) (Fredrickson, Losada, 2005). DE ma niewątpliwie wpływ na proces zdrowienia oraz na akceptację choroby. W referacie zostaną przedstawione wyniki badań dotyczące zależności występujących pomiędzy doświadczaniem dobrostanu emocjonalnego a wsparciem społecznym. W badaniu wzięły udział osoby, które doświadczyły zawału serca. Wszystkie osoby były pacjentami oddziału kardiologii Szpitala Uzdrowiskowego w Busku – Zdroju. W badaniu wzięło udział 39 osób (10K, 29M), średnia wieku – 58,1; średni okres po zawale to 3 miesiące. Do oceny DE wykorzystano Skalę Emocji i Uczuć Egzystencjalnie Znaczących (SEiUEgZ) K. Popielskiego: ocena afektu pozytywnego, afektu negatywnego, bilans oraz integralna wartość emocjonalna. Do zbadania wsparcia społecznego użyto Skalę Wsparcia Społecznego (wsparcie emocjonalne, instrumentalne, informacyjne, wartościujące) K. Kmiecik – Baran, z uwzględnieniem trzech źródeł wsparcia: rodzina, przyjaciele, lekarze/pielęgniarki. Wyniki pokazują zależności pomiędzy DE a różnymi rodzajami wsparcia, zwłaszcza wsparciem emocjonalnym. Zależność jest sprzężona i trudno stwierdzić jednoznacznie czy to osoby, które doświadczają silniejszego pozytywnego afektu przyciągają do siebie innych, którzy ich chętniej wspierają czy może dzięki wsparciu odczuwamy silniej pozytywny nastrój a nie negatywny. Wyniki pokazują także specyfikę doświadczania DE u osób po zawale serca. 71 Nina Ogińska-Bulik1 1 Uniwersytet Łódzki, Łódź Instytut Psychologii RÖ Osobowość typu D a zachowania ryzykowne dla zdrowia Osobowość typu D, obejmująca dwa główne wymiary, tj. negatywną emocjonalność oraz hamowanie społeczne, traktowana jest jako czynnik ryzyka chorób somatycznych, a przede wszystkim chorób układu krążenia. Ten typ osobowości wydaje się być także istotnym czynnikiem sprzyjającym podejmowaniu zachowań niekorzystnych dla zdrowia, m. in. takich, jak palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, czy sięganie po środki narkotyczne. Celem prezentacji jest wykazanie – w oparciu o badania własne – związku między typem D a zachowaniami ryzykownymi związanymi z zażywaniem substancji psychoaktywnych (nikotyna, alkohol, narkotyki) oraz zachowaniami, takimi jak hazard, pracoholizm, nadmierne angażowanie się w Internet, zakupy czy jedzenie. Badania przeprowadzono w kilku niezależnych grupach, obejmujących osoby o różnym stopniu nasilenia zachowań ryzykownych, dotyczących palenia tytoniu, picia alkoholu, zażywania środków narkotycznych oraz wykazujących skłonności do patologicznych zachowań związanych z hazardem, kupowaniem, jedzeniem, pracą i użytkowaniem Internetu. W badaniach, oprócz narzędzi identyfikujących stopień nasilenia w/w zachowań, zastosowano skalę DS14 – do pomiaru osobowości typu D. Uzyskane wyniki badań potwierdziły istotny związek osobowości typu D z analizowanymi zachowaniami ryzykownymi dla zdrowia, związanymi przede wszystkim z zażywaniem substancji psychoaktywnych. Spośród pozostałych analizowanych zachowań najsilniej z typem D wiąże się skłonność do pracoholizmu. 72 Maria Oleś1 1 Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin Instytut Psychologii, Katedra Psychologii Klinicznej RÖ W kierunku wyznaczników poczucia jakości życia u dzieci i młodzieży Według WHO jakość życia to „postrzeganie przez jednostkę swojej pozycji w życiu w kontekście systemów wartości i kultury, w których żyje oraz w odniesieniu do jej celów, oczekiwań, standardów i zainteresowań”. Poczucie jakości życia stanowi subiektywną, globalną ocenę funkcjonowania i możliwości w danych warunkach środowiskowych oraz odniesienie człowieka do świata, innych ludzi i samego siebie. Celem referatu jest wykrycie wyznaczników poczucia jakości życia u dzieci i młodzieży. W związku z tym sformułowano pytanie badawcze: z jakimi zmiennymi psychologicznymi i socjodemograficznymi (wiek, płeć, status materialny) i w jakim stopniu wiąże się poczucie jakości życia. Przebadano grupę N=120 nastolatków w wieku 11-18 lat, uczniów ostatnich klas szkoły podstawowej, gimnazjum i szkoły średniej. Do oceny jakości życia zastosowano Skalę Jakości Życia dla Młodzieży - polską wersję YQOL-R Topolski i in., i Kwestionariusz Jakości życia dla Dzieci i Młodzieży, adaptację kwestionariusza dla dorosłych Schalocka i Keitha. SJŻM pozwala określić wskaźniki subiektywnej jakości życia: globalny i w obrębie obszarów: Ja, Relacje Interpersonalne, Środowisko i Ogólna jakość życia u osób w wieku 11-18 lat. KPJŻ-DiM ujmuje jakość życia w sferach: Zadowolenie, Umiejętności/Kompetencje, Możliwość działania/Samodzielność, Przynależność do grupy/Integracja z grupą oraz Jakość życia w zdrowiu/chorobie. Oszacowano też szereg zmiennych psychologicznych, jak: poczucie własnej wartości, cechy osobowości w modelu 5-czynnikowym, poczucie własnej skuteczności, poczucie wsparcia społecznego, umiejętności psychospołeczne, stany i cechy lęku, złości, depresji i ciekawości, lęk społeczny, poczucie osamotnienia, pesymizm oraz strategie radzenia sobie ze stresem; przeanalizowano ich związek z subiektywną jakością życia. 73 Piotr Oleś1 1 Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin Instytut Psychologii RÖ Świadomość dialogowa - implikacje dla zdrowia Dialogowa organizacja świadomości oznacza reprezentację wielu punktów widzenia w umyśle człowieka i aktywność psychiczną polegającą na ich wzajemnej konfrontacji. Autorefleksyjna aktywność człowieka opiera się na dialogach wewnętrznych, podobnie jak konieczna w przystosowaniu społecznym zdolność do symulowania stanów psychicznych innych ludzi. Rozważania, wsparte wynikami empirycznymi, zmierzają do odpowiedzi na pytanie, jakie rodzaje dialogów wewnętrznych pełnią funkcje prorozwojowe i przystosowawcze, a jakie nie sprzyjają rozwojowi i mają nieadaptacyjny charakter oraz, czy i jak często pojawiają się „głosy patologiczne” w ramach dialogowego Ja. O wartości przystosowawczej wewnętrznej aktywności dialogowej świadczą jej korelacje z cechami osobowości (neurotyczność, otwartość, ekstrawersja), samooceną, czy cechami afektywnymi (lęk, depresja, złość, ciekawość). Szczególne znaczenie mają dwa rodzaje dialogów: ruminacyjne i temporalne. 74 Katarzyna Olszewska1, Barbara Bętkowska-Korpała2, Swetłana Mróz2, Piotr Jankowski1, Józef Krzysztof Gierowski2 1 Uniwersytet Jagielloński - Collegium Medicum, Kraków 2 Uniwersytet Jagielloński - Collegium Medicum, Kraków I Klinika Kardiologii i Nadciśnienia Tętniczego Zakład Psychologii Lekarskiej RÖ Choroba niedokrwienna serca a osobowość i poczucie skuteczności Choroba niedokrwienna serca (ChNS) wymaga aktywności pacjenta w leczeniu. Czynniki psychologiczne są istotne w etiologii jak i przebiegu choroby. Poczucie własnej skuteczności jest wskaźnikiem zachowań prozdrowotnych. Analizowano czynniki osobowości i spostrzegany własny wpływ w sytuacjach trudnych u osób z ChNS w postaci zawału serca lub dusznicy bolesnej. Kryterium kwalifikacji, 59 osób (śr. 59 lat) hospitalizowanych z powodu ChNS, było rozpoznanie zawału serca (ZS; n= 40) lub dusznicy bolesnej (DB; n= 19). Badani w czasie hospitalizacji wypełniali Inwentarz Osobowości NEO-FFI i Skalę Uogólnionej Własnej Skuteczności GSES. Dane o medycznym rozpoznaniu choroby uzyskano z historii choroby. Przeprowadzono analizę wariancji ANOVA oraz korelację rang Spearmana. Stwierdzono różnice w czynnikach osobowości pomiędzy osobami z ZS a DB. Osoby z ZS w porównaniu do osób z DB uzyskały wyższe wyniki w czynnikach: S (x ZS= 34,88, x DB=30,72; p<0,007) i E (x ZS=27,5, x DB=24,22; p<0,03) oraz w skali GSES (x ZS=6,95, x DB=5,83; p<0,05). Zaobserwowano korelację pomiędzy wynikami skali GSES a czynnikiem E w całej badanej grupie (r =0,44, p= 0,000034). Osoby z ZS charakteryzują się większym nasileniem sumienności (determinacją, skrupulatnością, ambicją) oraz ekstrawertyczności (zaangażowaniem w relacje, optymizmem, aktywnością) niż osoby z DB. W całej grupie poziom poczucia skuteczności jest związany z ekstrawertycznością, czyli badani im bardziej zaangażowani w kontakty z innymi i aktywnie działający tym silniej spostrzegają własną rolę w trudnych sytuacjach. Wyższy poziom poczucia skuteczności u osób z ZS niż u osób z DB sugeruje, iż są oni bardziej zaangażowani w zachowania prozdrowotne i pozytywniej oceniają swoje możliwości. 75 Tadeusz M. Ostrowski1 1 Uniwersytet Jagielloński, Kraków Instytut Psychologii Stosowanej RÖ Salutogenetyczny wymiar poczucia sensu życia w ujęciu augeretycznym W psychologii zdrowia duże znaczenie ma identyfikacja procesów i mechanizmów psychicznych, które maja znaczenie salutogenetyczne. Aby stwierdzić, czy należy do nich poczucie sensu życia, przeprowadzono badania 168 zdrowych osób, w tym 115 kobiet i 53 mężczyzn w wieku od 18 do 64 lat. Ponieważ pojęcie - sens życia, określono zgodnie z ujęciem Frankla, powstał problem odniesienia się do jego teorii egzystencji człowieka, w której wyróżnia istnienie sfery duchowej, odrębnej od psychicznej i somatycznej. Podejście psychologów do sfery duchowej jest bardzo zróżnicowane, od negacji jej istnienia, po badanie przejawów życia duchowego, jako odrębnej kategorii egzystencji człowieka. Wielu autorów zgodnie stwierdza, że wyrażenie fenomenów życia duchowego w kategoriach psychologicznych jest bardzo trudne, o ile w ogóle możliwe. Ujęcie augeretyczne pojęć psychologicznych stanowi próbę uwzględnienia w badaniach psychologicznych sfery duchowej, w odwołaniu do antropologii Frankla. Zgodnie z podejściem augeretycznym zdefiniowano podstawowe w referowanych badaniach pojęcia, takie jak: poczucie sensu życia, osobowa niezależność oraz wrażliwość wobec wartości. W związku z poszukiwaniem salutogenetycznego wymiaru sensu życia wprowadzono do badań zmienną – zdrowie subiektywne. Każdemu z wymienionych pojęć teoretycznych odpowiada kwestionariusz, spełniający standardy metody psychologicznej. Na podstawie analizy wyników wykazano, że podmiotowa niezależność oraz wrażliwość wobec wartości pośrednio, a poczucie sensu życia bezpośrednio, stanowią predyktory subiektywnej oceny stanu zdrowia. Im głębsze jest poczucie sensu życia, tym lepiej jest oceniane własne zdrowie. Podobnie większa niezależność osobowa sprzyja pozytywnej ocenie zdrowia. Zależność pomiędzy wrażliwością wobec wartości a subiektywną oceną stanu zdrowia ujawniła się w przypadku badanych, którzy za wartość istotną i pozytywną w ich życiu uważają swój rozwój – zależność dodatnia oraz własną chorobę – zależność z oceną zdrowia ujemna. Relacje pomiędzy osobową niezależnością oraz wrażliwością wobec wartości, a zdrowiem postrzeganym przedstawiono w modelu przestrzennym, określonym jako libertalno-waloryczny. 76 subiektywnie, Marta Płaczkiewicz1 1 Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego, Warszawa Wydział wychowania Fizycznego Zakład Psychologii PÖ Wpływ jednorazowych zajęć ruchowych na stany emocjonalne kobiet w ciąży WSTĘP Odpowiednio dobrany i dozowany wysiłek fizyczny jest ważny w każdym etapie życia kobiety, również w okresie ciąży. Wyniki wielu badań (Guszkowska 2000, 2004) świadczą o istnieniu tzw. ostrego efektu ćwiczeń fizycznych, który opisuje wpływ jednorazowego wysiłku fizycznego na psychikę. Efekty te polegają między innymi na obniżeniu poziomu stanu lęku oraz zmniejszeniu skłonności do jego odczuwania. W badaniach sprawdzam jak poszczególne stany emocjonalne u ciężarnych zmieniają się po uczestnictwie w zajęciach ruchowych. Zakładam, że poziom negatywnych stanów emocjonalnych ulegnie zmniejszeniu. METODY Badaniami objęto grupę kobiet ciężarnych – uczestniczących systematycznie w czasie ciąży w zajęciach ruchowych (n=30) Zastosowano autorską ankietę na temat sytuacji rodzinnej i materialnej oraz Profil Nastrojów McNaira, Lorra i Dropplemana. Osoby badane proszono tuż przed rozpoczęciem zajęć „Aktywne 9 miesięcy” oraz zaraz po ich zakończeniu, by określiły swoje aktualne samopoczucie. DYSKUSJA WYNIKÓW Po dokonaniu analizy widzimy, iż następują pewne zmiany w ocenie swojego samopoczucia po podjęciu wysiłku fizycznego. Spada poziom przygnębienia wśród ćwiczących. Zaobserwować można również wyraźny spadek napięcia, co może być spowodowane rozładowaniem energii podczas ćwiczeń i rozluźnieniem całego organizmu. Przeprowadzone badania wskazują także na istotne zmiany w poziomie gniewu. Kobiety deklarują niższy poziom tej negatywnej emocji tuż po zakończeniu zajęć niż przed ich rozpoczęciem. Można wnioskować, iż zajęcia ruchowe mogą być wykorzystywane jako niefamakologiczny środek poprawiający nastroje kobiet w ciąży. 77 Katarzyna Popiołek1, Agata Chudzicka-Czupała1 1 Uniwersytet Śląski, Katowice Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Ogólnej PÖ Percepcja czasu a jakość życia osób w podeszłym wieku Badania dotyczą związków między sposobem doświadczania czasu przez ludzi w podeszłym wieku a jakością ich życia. Celem badań było znalezienie odpowiedzi na pytanie o rolę percepcji czasu życia codziennego przez osoby w starszym wieku dla podejmowanych przez nie form aktywności służących zachowaniu dobrego zdrowia. Badania przeprowadzono w latach 2006 i 2007 wśród 124 słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku (Uniwersytet Śląski w Katowicach). W badaniach posłużono się dwoma autorskimi metodami oraz metodami standaryzowanymi. Wyniki omawianych badań wskazują, że na stopień aktywności i, tym samym, na stan zdrowia starszego człowieka wpływają następujące czynniki: wzorce rodzinne, utrzymywanie pozytywnych kontaktów społecznych (poczucie bycia potrzebnym drugiemu, uzyskiwane od innych wsparcie), posiadane przez człowieka pokłady nadziei i transgresja. Oprócz wspomnianych zmiennych społecznych i psychologicznych czynnikiem tłumaczącym różny poziom zaradności osób starszych jest stosunek człowieka do czasu. Osoba zadowolona ze sposobu spędzania i organizowania sobie czasu, ze skutków własnego działania, żyje aktywniej i chętniej podejmuje się kolejnych zadań. Orientacja temporalna, sposób spostrzegania czasu, jest istotną zmienną wyznaczającą organizację działań człowieka, determinantem jego subiektywnego poczucia szczęścia oraz niezbędnym warunkiem zdrowia. 78 Ryszard Poprawa1 1 Uniwersytet Wrocławski, Wrocław Instytut Psychologii RÖ Problematyczne Używanie Internetu - nowe wyzwanie dla psychologii zdrowia Internet został stworzony po to, aby poprawić jakość życia ludzi i generalnie właśnie temu służy. Jednakże coraz więcej danych klinicznych i empirycznych wskazuje, że pewna część użytkowników Internetu angażuje się w jego używanie w sposób wskazujący na zaburzenia zachowania o cechach uzależnienia, lub zaburzeń kontroli nawyków i popędów. W oparciu o analizę literatury przyjęto kryteria diagnostyczne zaburzenia i określono je jako Problematyczne Używanie Internetu (PUI). Przeprowadzono badania własne, aby rozpoznać i scharakteryzować ten problem wśród polskich internautów, szacując, że dotyczy on ok. 6% z nich. Badania wskazują, że PUI można wyjaśniać w ramach ogólnej poznawczobehawioralnej teorii zachowania się i teorii radzenia sobie ze stresem, ze szczególnym uwzględnieniem roli zasobów radzenia sobie i dobrego przystosowania. Teorie te ujmują PUI jako efekt procesów uczenia się oczekiwania regulacyjnych i kompensacyjnych efektów danej aktywności, która staje się i pełni funkcję strategii radzenia sobie. Podstawę tego procesu stanowią deficyty zasobów radzenia sobie z wymaganiami własnymi i otaczającego świata, oraz deficyty umiejętności właściwej samoregulacji i dobrego społecznego przystosowania. Są to m.in.: niskie poczucie koherencji, niska samoocena i samoakceptacja. Deficyty te ściśle powiązane są z pewnymi predyspozycjami osobowościowymi. Duża dostępność i wysoka wartość gratyfikacyjna określonych aplikacji internetu, głównie interaktywnych i interpersonalnych, wykorzystywanych w celu radzenia sobie, przy określonych osobowościowych predyspozycjach i deficytach zasobów, prowadzi do nadużywania tych aplikacji i pogłębiana podmiotowych deficytów, zaburzając mechanizmy samokontroli. W referacie wskazuje się też na szereg problemów i kontrowersji wymagających rozstrzygnięcia. 79 Krzysztof Puchalski1 1 Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Łódź Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa Instytut Socjologii RÖ Psychologia i socjologia wobec współczesnych przejawów promocji zdrowia Celem pracy jest analiza zróżnicowanych perspektyw badawczych i aplikacyjnych przyjmowanych w naukach społecznych związanych z promocją zdrowia (PZ), a następnie skonfrontowanie ich z procesami żywiołowego rozwoju PZ w „społecznej codzienności”. Ma za zadanie ukazać też społeczne konsekwencje akceptacji niektórych perspektyw poznawczych, w tym ich skutki dla PZ. Jest ponadto głosem w dyskusji nad tożsamością i możliwościami współpracy dwóch subdyscyplin: psychologii oraz socjologii PZ. PZ wzbudza uwagę psychologii w trzech głównych aspektach: 1) normatywno-postulatywnym (co zawiera projektujące pojęcie PZ i co może wnieść psychologia do aplikacji tej koncepcji?), 2) ewaluacyjno-teoriotwórczym (jakie efekty uzyskano w kontrolowanych wdrożeniach PZ i co z tego wynika dla teorii zachowania?), 3) psychotechnicznym (jakie są skuteczne sposoby realizacji celów PZ – zwłaszcza zmiany zachowań zdrowotnych?). Marginalizuje analizę tego, co „realnie” dzieje się w ramach PZ we współczesnym społeczeństwie, w jego „codziennym” funkcjonowaniu – poza modelowymi ujęciami i naukowo kontrolowanymi wdrożeniami. Socjologia wypracowała dwa podejścia do PZ: „socjologia w PZ” i „socjologia o PZ”. Pierwsza prowadzi badania utylitarne dla potrzeb PZ, często podporządkowane wartościom właściwym medycynie. Druga analizuje PZ jak każde inne zjawisko społeczne, przyjmując zazwyczaj perspektywę krytyczną, bada przejawy PZ w społecznej codzienności, konfrontując je z założeniami i kluczowymi wartościami PZ. Pyta m.in., jakie są skutki różnych form praktyki PZ dla osób i społeczeństwa oraz jakie są uwarunkowania działań podejmowanych pod szyldem PZ? Czy w kontekście aktualnych przemian społeczeństwa jest potrzeba i szansa rozwoju „psychologii o PZ”, jakie przejawy PZ miałaby ona badać, czy i pod jakimi podpisać się wartościami? Czy „socjologia o PZ”, z jej analizami medykalizacji i krytyką społeczeństwa późnej nowoczesności, może być inspiracją lub partnerem dla psychologii zdrowia? 80 Agnieszka Rosińska1 1 Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Zdrowia i Psychologii Klinicznej RÖ Promocja zdrowia w prozdrowotnej zmiany społeczności lokalnej - strategiczne planowanie Referat prezentuje możliwości tworzenia i wdrażania strategii oraz projektów promujących zdrowie w społecznościach lokalnych. Organizowanie się społeczności i wspólnot jest procesem stwarzającym szerokie pole dla prozdrowotnych interwencji. Aktywni liderzy i animatorzy, tworzące się grupy i organizacje to podmioty mające znaczący wpływ na zachowania związane ze zdrowiem w swoim środowisku. Współczesna polityka Unii Europejskiej wobec jednostki wyraźnie odnosi się do społeczności i siedliska wskazując na znaczenie budowania gotowości do zmiany zanim zostanie rozpoczęte wdrażanie konkretnych projektów. Jednym z elementów tej polityki jest promowanie diagnozy i długofalowego planowania zrównoważonego rozwoju. Działania te z założenia powinny przebiegać w uspołecznionym procesie tworzenia lokalnych strategii rozwojowych. Pozwala on na rozpoznanie potencjałów i zagrożeń w danym środowisku, sformułowanie problemów przez samych mieszkańców a następnie wytyczenie celów i długofalowe planowanie ich realizacji. W referacie zawarto odniesienia tego procesu do idei, celów i metod promocji zdrowia i psychologicznej prewencji. Uwzględniono tu także możliwości praktycznego zastosowania wiedzy z zakresu psychologii zdrowia w interdyscyplinarnych projektach dla rozwoju podmiotu i otaczającej go społeczności. 81 Helena Sęk1, Maria Frydrychewicz2 1 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Wydział Zamiejscowy we Wrocławiu Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań 2 Wydział Nauk Społecznych, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Zdrowia i Psychologii Klinicznej Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań Wydział Nauk Społecznych, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Zdrowia i Psychologii Klinicznej RÖ Poczucie własnej skuteczności a jakość życia w chorobie reumatycznej Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jako choroba przewlekła z okresami zaostrzeń i remisji niesie ze sobą konsekwencje somatyczne, psychiczne i społeczne. Wymaga ona aktywnego udziału w procesie leczenia, utrzymywania zdrowia i w przebiegu rehabilitacji. Istotną rolę odgrywa uczenie się w toku zmagania z chorobą własnej skuteczności. W badaniach zastosowano koncepcję Bandury (1977, 1994) i jej modyfikację w odniesieniu do zachowań zdrowotnych (Łuszczyńska, 2007) oraz konkretyzację związaną opanowaniem objawów reumatycznych (Frydrychewicz, 2008). Zakładano, że wymiary poczucia własnej skuteczności są istotnymi predyktorami jakości życia pacjentów. Do pomiaru jakości życia zastosowano Skalę Zadowolenia z Życia Dienera i Kwestionariusz Satysfakcji w Życia Czapińskiego. Poczucie własnej skuteczności mierzono polską wersją Arthritis SelfEfficacy Scale. Zbadano 30 osób chorych na RZS, 22 kobiety, 8 mężczyzn; średnia wieku 53,3. Analizy przeprowadzono w odniesieniu do danych ogólnych i pozycji poszczególnych skal. Uzyskano tym samym wgląd w badane zjawiska. Stwierdzono, że poczucie własnej skuteczności związane zwłaszcza z poziomem sprawności i ogólnego funkcjonowania pozwala przewidywać wyższe wyniki w pomiarach jakości życia. Badani najtrudniej radzili sobie z opanowywaniem bólu i stąd ta zmienna obniża jakość życia chorych. badania obejmują także wyznaczniki jakości życia. Badania mają wyraźne implikacje praktyczne polegające na uzupełnieniu interwencji leczniczych wskazaniami psychologicznymi. 82 Patrycja Sroka-Oborska1, Agata Wężyk2 1 2 Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa Uniwersytet Łódzki, Łódź Instytut Psychologii PÖ Psychologiczna ocena lokalizacji poczucia kontroli i tożsamości płciowej u kobiet uprawiających dwie różne dyscypliny sportowe Obecność kobiet w sporcie, a zwłaszcza ich udział w tak zwanych męskich dyscyplinach sportowych (do których niewątpliwie można zaliczyć piłkę ręczną) wciąż jeszcze budzi szereg kontrowersji, stając się tym samym ważnym problemem społecznym, którego nie należy pomijać. Istotą pracy jest psychologiczna ocena zjawisk życia psychicznego, jakimi są lokalizacja poczucia kontroli oraz tożsamość płciowa. Badania zostały przeprowadzone wśród kobiet uprawiających sport, bowiem świat sportu jest doskonałym obszarem badawczym w interesującym nas zakresie zmiennych. Brak istotnych statystycznie różnic w nasileniu stopnia męskości, kobiecości oraz w poziomie LOC w przebadanej grupie siatkarek i piłkarek ręcznych może świadczyć o tym, iż sam fakt uprawiania sportu przez przebadane kobiety różnicuje je znacznie w porównaniu z kobietami z populacji generalnej. Natomiast jeśli chodzi o populację zawodniczek sport może je czynić podobnymi do siebie, niezależnie od rodzaju uprawianej dyscypliny sportowej. Przeprowadzone w ramach niniejszej pracy badania: - przyczyniają się do wzbogacenia wiedzy o profilu osobowościowym kobiety zawodniczki; - dostarczają danych, które mogą okazać się pomocne w doborze strategii działania na polu uprawianej dyscypliny sportowej; - potwierdzają przyjęte w literaturze przedmiotu założenie, iż uprawianie sportu wpływa na kształtowanie się zewnętrznego poczucia kontroli (objęte programem badań kobiety cechuje bardziej wewnętrzne poczucie kontroli, a niżeli kobiety z populacji ogólnej), tym samym wskazując na pozytywny wpływ sportu na osobowość jednostki ; - pokazują, iż w populacji objętej badaniami najczęściej występuje typ androgyniczny tożsamości płciowej, co oznacza, że uprawianie sportu przez kobiety pozwala im nabywać zachowania męskie, bez jednoczesnej utraty kobiecości. Oznacza to, iż już sam fakt uprawiania sportu przez kobiety czyni ich repertuar cech szerszym. Zatem mają większe możliwości efektywnego działania, a niżeli kobiety nie uprawiające sportu. 83 Patrycja Stawiarska1, Ewa Wojtyna1 2 Uniwersytet Śląski, Katowice Instytut Psychologii RÖ Struktura roli zawodowej a syndrom wypalenia zawodowego u lekarzy i pielęgniarek Badania dotyczyły związku pomiędzy strukturą roli zawodowej a poziomem wypalenia zawodowego wśród lekarzy i pielęgniarek różnych specjalności. Zróżnicowanie ze względu na strukturę pełnionej roli zawodowej opierało się przede wszystkim na stopniu decyzyjności i możliwości sprawowania kontroli oraz ambiwalencji i konfliktowości roli. Podział grup wynika z założeń teoretycznych badań. Zakładano, iż stopień decyzyjności i sprawowanej kontroli oraz konfliktowość i ambiwalencja pełnionej roli będą różnicować grupy w kontekście doświadczania i nasilenia wypalenia zawodowego i poszczególnych jego komponentów. Łącznie badaniami objęto 232 osoby, w tym: pielęgniarki chirurgiczne (n=35), pielęgniarki neurologiczne (n=35), lekarzy rezydentów (n=36), lekarzy specjalistów (n=34), dentystów (n=32)i lekarzy pracujących w hospicjach (n=60). W badaniach wykorzystano kwestionariusz Maslach Burnout Inventory (MBI) do zbadania poziomu wypalenia zawodowego. Uzyskano następujące wyniki. Lekarze rezydenci i lekarze specjaliści okazali się bardziej wyczerpani emocjonalnie w porównaniu do pielęgniarek. W zakresie depersonalizacji wyniki były podobne, lekarze rezydenci i specjaliści uzyskali wyższy wskaźnik niż pielęgniarki, dentyści i lekarze hospicyjni. Osoby na kierowniczych stanowiskach wykazywały niższy stopień depersonalizacji w porównaniu z podwładnymi. Lekarze specjaliści mają wyższe poczucie osiągnięć osobistych w porównaniu do pielęgniarek; interesujący jest natomiast fakt, iż najwyższe poczucie dokonań osobistych wykazali lekarze hospicyjni. Uzyskane wyniki badań wskazują, iż struktura roli zawodowej (stopień sprawowanej kontroli, możliwość podejmowania decyzji, konfliktowość i ambiwalencja roli zawodowej) może mieć związek z poziomem wypalenia zawodowego wśród lekarzy i pielęgniarek i różnicuje badane grupy w zakresie poszczególnych jego komponentów. 84 Tomasz Stefaniak1 1 Akademia Medyczna, Gdańsk Klinika Chirurgii Ogólnej, Endokrynologicznej i Transplantacyjnej Pomorska Fundacja Rozwoju Chirurgii RÖ Psychologia chirurgii - ani świnka, ani morska - wyjaśnienie pojęcia Choć na pozór mariaż psychologii i chirurgii to całkowity mezalians, niemniej po głębszej analizie okazuje się, że dla obu stron może on przynieść bardzo wiele korzyści tak na polu naukowym, jak i klinicznym. Niniejsza praca ma na celu przedstawienie relacji pomiędzy psychologia a chirurgią, włączając w to wyniki badania zespołu Laboratorium Psychologii Chirurgii i Psychosomatyki (LOPSAP) Katedry i Kliniki Chirurgii Ogólnej, Endokrynologicznej i Transplanatacyjnej Akademii Medycznej w Gdańsku. Opisane zostaną interakcje pomiędzy czynnikami biopsychopsołecznymi w najczęściej leczonych chorobach chirurgicznych, z uwzględnieniem doświadczeń własnych, jak i najnowszych doniesień światowych. 85 Renata Stefańska-Klar1 1 Uniwersytet Śląski, Katowice Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Racibórz RÖ Nadzieja i jej zasoby jako czynnik dobrostanu w perspektywie życia człowieka Nadzieja jest od pewnego czasu traktowana jako istotny element sfery ludzkiego zdrowia i pozytywnego prosperowania w różnych okresach życia. Definiuje się ją zarówno w kategoriach stanu lub procesu, jak i trwałej cechy o charakterze poznawczym, emocjonalnym lub wielomodalnym, poszukując zależności przyczynowych pomiędzy jej cechami formalnymi i treściowymi a funkcjonowaniem, radzeniem sobie oraz dobrostanem człowieka. Tematem wystąpienia są zasoby nadziei, rozumiane jako osobiste źródła, sposoby i mechanizmy podtrzymywania, generowania i/lub przywracania nadziei sytuacyjnej, jak również odpowiedzialne za nadzieję rozumianą jako trwała kompetencja podmiotu. Zakłada się, że ilość i jakość takich zasobów, a także aktywne ich używanie ma wpływ na poziom adaptacji i efektywność działania podmiotu oraz poziom jego satysfakcji z życia. Można również oczekiwać, że „bogactwo” zasobów nadziei będzie mieć związek z dobrostanem podmiotu we wszystkich sferach jego życia, a więc także i w sferze zdrowia fizycznego, psychicznego, społecznego i duchowego. Badania empiryczne, przeprowadzone przez autorkę w ciągu ostatnich kilku lat dostarczyły obiecującego dowodu na potwierdzenie tych przewidywań. W wystąpieniu zostaną przedstawione wyniki uzyskane min. za pomocą autorskiego kwestionariusza SPES do badania zasobów nadziei, pozwalającego zarówno na globalne ich oszacowanie ilościowe, jak i na analizę treściową. W badaniach próbowano odpowiedzieć na pytania dotyczące związku pomiędzy formalnymi i treściowymi aspektami nadziei a różnicami w jakości funkcjonowania psychospołecznego i poziomem dobrostanu psychospołecznego osób w różnym okresach życia. Omówione zostaną również badania nad związkiem nadziei z funkcjonowaniem dzieci i młodzieży. W kontekście uzyskanych wyników ważnym staje się pytanie o rozwój zasobów nadziei w ontogenezie i o możliwość ich kształtowania, a także świadomego zarządzania nimi przez podmiot, zarówno w procesie radzenia sobie, jak i realizacji życiowych celów. 86 Bogusław Stelcer1 1 Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Poznań Zakład Psychologii Klinicznej PÖ Rozwój ku dorosłości - znaczenie aktywności, dojrzałości i dobrostanu Teorie rozwoju psychospołecznego zwracając uwagę na etap dorosłego życia, podkreślają znaczenie aktywnego sposobu bycia. W prezentowanym referacie autor przyjmując perspektywę lifespan development, skupił się na uwarunkowaniach i kontekstach faz życia dorosłego. W celu lepszego zrozumienia czynników wzmacniających potencjał rozwojowy i optymalizację starzenia konieczne jest skoncentrowanie wysiłków badawczych na zjawiskach pozwalających na wzrost osobowy i osiągnięcie satysfakcji z życia niźli skupiać się na przyczynach chorób i źródłach strat. Staudinger zauważa, że ludzie starzy zachowują dobrostan duchowy wbrew licznym stratom. Kontynuując myśl tej badaczki, w niniejszym referacie szeroko zostaną omówione uwarunkowania rozwoju osobowego i subiektywnie odczuwanego dobrostanu psychicznego. Podejmowanie zobowiązań rozwojowych właściwych dla dorosłości oznacza między innymi życie aktywne, które oznacza posiadanie i odpowiedzialne ukierunkowanie następnego pokolenia, jak też tworzenie produktów materialnych, w świecie idei zaś tworzenie nowych poglądów. Życie aktywne więc ściśle wiąże się subiektywnym dobrostanem. Treścią referatu, stawiającego więcej hipotez i pytań niż odpowiedzi, będzie próba przedstawienia zależności pomiędzy aktywnym życiem, odczuwanym dobrostanem jako podstawowymi zmiennymi określającymi dojrzałego człowieka. 87 Ewa Syrek1 1 Uniwersytet Śląski, Katowice Instytut Pedagogiki, Katedra Pedagogiki Społecznej, Zakład Pedagogiki Zdrowia WÖ O potrzebie edukacji zdrowotnej przygotowania nauczycieli Wykład podejmuje zagadnienie w systemie kształcenia ogólnego i miejsca i statusu edukacji zdrowotnej w aktualnej podstawie programowej kształcenia ogólnego w polskiej szkole w nawiązaniu do teoretycznych podstaw edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia oraz dokumentów WHO i celów Narodowego Programu Zdrowia. Uwzględnia aktualną strategię wdrażania edukacji zdrowotnej w szkole, oraz zarysowuje jej najważniejsze obszary tematyczne niezbędne w kształceniu młodzieży z uwzględnieniem kształtowania podstawowych umiejętności życiowych umożliwiających jednostce pozytywne przystosowanie i efektywne radzenie sobie z trudnościami życia codziennego. W wykładzie podjęto także zagadnienie przygotowania nauczycieli do realizacji edukacji zdrowotnej, zwracając uwagę na ich przygotowanie uwzględniające przede wszystkim aktywizujące metody nauczania. 88 metodyczne Sylwia Szymańska1, Jolanta Chanduszko-Salska1 1 Uniwersytet Łódzki, Łódź Instytut Psychologii PÖ Umiejscowienie kontroli zdrowia a zachowania jedzeniowe kobiet chorych na cukrzycę W cukrzycy przestrzeganie przez pacjenta zaleceń dietetycznych w istotny sposób wpływa na efekty leczenia. Sformułowano następujące pytania badawcze: 1) Czy istnieją różnice w zachowaniach jedzeniowych oraz umiejscowieniu kontroli zdrowia między kobietami chorymi na cukrzycę a zdrowymi o zwiększonej masie ciała? 2) Czy istnieje związek między umiejscowieniem kontroli zdrowia a zachowaniami jedzeniowymi kobiet z cukrzycą i zdrowych? Zbadano 37-osobową grupę kobiet chorych na cukrzycę typu 2 (średnia wieku M=50,86; SD=11,43), z podwyższoną masą ciała (średnia BMI=35,19, SD=4,92), wśród których 20 osób z nadwagą (BMI >=25) oraz 17 z otyłością (BMI>=30). Grupę kontrolną stanowiło łącznie 69 kobiet bez objawów cukrzycy (średnia wieku M=43,88; SD=12,35) z nadmierną masą ciała (średnia BMI=31,06, SD=5,08), w tym 53 kobiety z nadwagą i 17 z otyłością. W badaniach posłużono się Kwestionariuszem „Moje Zwyczaje Żywieniowe” Ogińskiej-Bulik i Putyńskiego oraz Wielowymiarową Skalą Umiejscowienia Kontroli Zdrowia MHLC Wallstona i wsp. Porównania między grupami kobiet chorych na cukrzycę i zdrowych wykazały istotne różnice w dwóch typach zachowań związanych z jedzeniem. Pacjentki diabetologiczne istotnie rzadziej nawykowo przejadają się (p<0,05), ale także są mniej skłonne do stosowania restrykcji dietetycznych (p<0,05). Cechuje je przy tym mniejsza tendencja do upatrywania wpływu własnego działania na stan swego zdrowia, w porównaniu z kobietami zdrowymi (p<0,05). Porównania w obrębie grupy chorych na cukrzycę wskazują, że kobiety otyłe istotnie częściej nawykowo oraz emocjonalnie przejadają się w porównaniu do kobiet z nadwagą (p<0,05). Analiza związków między zachowaniami jedzeniowymi a umiejscowieniem kontroli zdrowia wykazała istotny, negatywny związek między tendencją do upatrywania wpływu innych ludzi na swego zdrowia a nawykowym przejadaniem się kobiet z cukrzycą (r=-0,40 p<0,05) oraz stosowaniem restrykcji dietetycznych w grupie kobiet zdrowych (r=-0,30 p<0,05). 89 Julita Świtalska1, Alina Borkowska 1 Uniwersytet Łódzki, Łódź Instytut Psychologii RÖ Zaburzenia funkcji poznawczych u osób z chorobą afektywną dwubiegunową w różnych okresach choroby: depresji i hipomanii lub manii Wystąpienie stanowi doniesienie z badań nad obecnością i specyfiką zaburzeń funkcji poznawczych w różnych fazach choroby afektywnej dwubiegunowej: hipomanii lub manii i depresji. Celem przeprowadzonych badań była odpowiedź na pytanie, czy deficyty poznawcze zmieniają się w zależności od fazy choroby (depresja czy hipomania lub mania) i czy są dla niej specyficzne (porównanie z grupą kontrolną osób zdrowych). Przedmiotem badania są funkcje wykonawcze i pamięć operacyjna, gdyż deficyty w tym zakresie wydają się podstawowe dla choroby afektywnej dwubiegunowej. Zbadano 60 osób z chorobą afektywną dwubiegunową, 30 osób w fazie hipomanii lub manii i 30 osób w fazie depresji. Otrzymane rezultaty porównano z wynikami 30 osób zdrowych dobranych pod względem wieku, płci i liczby lat edukacji do grupy klinicznej. Natężenie objawów maniakalnych oszacowano za pomocą skali Younga, natomiast do oceny nasilenia objawów depresyjnych zastosowano skalę Hamiltona. Do badania funkcjonowania poznawczego zastosowano: Test Sortowania Kart z Wisconsin (WCST), test Stroopa, test N-back, Test Łączenia Punktów, test fluencji słownej (FAS). U chorych będących w fazie depresyjnej można stwierdzić obecność wyraźnych deficytów poznawczych w zakresie różnych aspektów pamięci operacyjnej i fluencji słownej. Nie zaobserwowano natomiast zaburzeń w zakresie funkcji wykonawczych mierzonych testem WCST. U chorych będących w fazie manii lub hipomanii można stwierdzić wyraźną obecność zaburzeń w zakresie różnych aspektów pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych. Porównanie funkcjonowania poznawczego pacjentów będących w różnych okresach choroby: depresji i manii lub hipomanii ujawniło różnice jedynie w zakresie funkcji wykonawczych mierzonych testem WCST, które są wyraźnie zaburzone u pacjentów w fazie manii lub hipomanii, odmiennie niż u pacjentów w fazie depresji. Pacjenci z chorobą afektywną dwubiegunową ujawniają deficyty w zakresie funkcji poznawczych bardziej nasilone w okresie manii niż depresji. 90 Waldemar Tłokiński1 1 Uniwersytet Gdański, Gdańsk Ateneum - Szkoła Wyższa w Gdańsku RÖ Intencjonalne własnego losu aspekty doświadczenia komunikacyjnego w postrzeganiu Poczucie jakości życia jako podstawa rozumienia statusu zdrowia człowieka ściśle związane jest z mechanizmem postrzegania własnego losu, co akcentuje psychologia egzystencji. W tej perspektywie człowiek powiązany jest ze światem osobistych znaczeń, przez co określa swą intencjonalność działań. W pracy definiuje się pojęcie doświadczenia komunikacyjnego obejmującego zarówno ilość dotychczas odbytych aktów komunikacyjnych jak i ich zawartość semiotyczną. Autor zwraca uwagę na potrzebę widzenia w sformułowaniu świata osobistych znaczeń metafory dotyczącej nie tyle semantyki ile semiotyki związanej z sensami interpretowanych komunikatów. Komunikaty językowe uczestniczące w budowaniu się indywidualnego doświadczenia językowego nabierają ostatecznego kształtu interpretacyjnego w oparciu i kontekst i konsytuację. Zinterpretowany sens staje się tworzywem doświadczenia komunikacyjnego zawierając w sobie intencjonalność bądź adaptacyjną, bądź woluntarystyczną bądź transcedentalną. Owa intencjonalność jest ważną charakterystyką sposobu życia człowieka. Indywidualne doświadczenie komunikacyjne jest zarówno realizacją określonej intencjonalności człowieka jak i jej rozwojowym modyfikatorem, wiążąc jednostkę ze społeczeństwem i kształtując jej osobową tożsamość. 91 Ewa Wilczek-Rużyczka1 1 Uniwersytet Jagielloński - Collegium Medicum, Kraków Wydział Nauk o Zdrowiu RÖ Analiza potrzeb w zakresie umiejętności motywacyjnych pracowników ochrony zdrowia Motywacja jest tak ważnym czynnikiem uruchamiającym celowe działanie człowieka, że należy kształcić profesjonalistów w tej dziedzinie i wzbogacać programy edukacyjne o te treści. Czynniki motywacyjne mogą działać na poziomie świadomym lub być nieuświadomione, czyli takie, z których jednostka nie zdaje sobie sprawy. U osób będących odbiorcami informacji, istotną rolę pełni zarówno motywacja wewnętrzna, jak i zewnętrzna. Jest ona związana z potrzebą samookreślenia (poczucie, że przyczyna działania leży w jednostce) oraz z potrzebą skutecznego działania (poczucie kompetencji i skuteczności). Musimy pamiętać, że motywacja do wprowadzenia zmiany jest kluczowym zagadnieniem w promocji zdrowia. Nie jesteśmy w stanie nic zrobić, jeżeli ludzie nie zechcą zmienić czegoś w swoim życiu. Stąd wzbudzenie motywacji do zmiany zachowania to podstawa naszych działań w promowaniu zdrowia. Prezentowane opracowanie to ocena potrzeb w zakresie umiejętności motywacyjnych wykonana na grupie 261 pracowników oraz studentów w placówkach ochrony zdrowia południowej Polski w ramach projektu Leonardo da Vinci „Motivational Skills Training in Health & Social Care”. W badaniach wykorzystany został kwestionariusz opracowany we współpracy z partnerami z Wielkiej Brytanii i Hiszpanii w ramach wspomnianego projektu. Kwestionariusz składa się z 20 twierdzeń dotyczących ogólnej motywacji i potrzeb w zakresie rozwijania umiejętności motywacyjnych. Wyniki badań wskazują na potrzebę rozwijania tych umiejętności a także potwierdzają wpływ motywacji badanych do pracy na ich stosunek do motywowania pacjentów do zmian zachowania. 92 Agnieszka Wilczyńska-Kwiatek1 1 Uniwersytet Śląski, Katowice Instytut Psychologii, Katedra Psychologii Społecznej i Środowiskowej RÖ Odżywianie psychiki - czyli środowisko życia a zdrowie psychiczne człowieka W ostatnich latach obserwujemy wzrost zachorowań psychicznych w wielu populacjach na całym świecie. Zdrowie jest rozumiane obecnie nie tylko jako wartość indywidualna, ale jako zasób, którego posiadanie pozwala realizować aspiracje, zaspokajać potrzeby i tworzyć dobra. WHO definiuje zdrowie jako pozytywny stan pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej. Lalonde wykazał w swoich badaniach, że aż w 50 % zależy ono od stylu życia a tylko w 20 % jest uzależnione od medycyny. Naukowcy coraz częściej udowadniają, że zachorowania psychiczne a także sprawność funkcji mózgu mają związek ze środowiskiem życia i stylem funkcjonowania jego mieszkańców. Depresja jest klasyfikowana przez Polaków na trzecim miejscu w kategorii środowiskowych zagrożeń zdrowia człowieka, tuż po zachorowaniach nowotworowych i związanych z układem krążenia. Jak pokazują liczne wyniki badań światowych, istnieją zaawansowane prace nad wpływem elementów pożywienia na psychiczne zdrowie człowieka. Referat prezentuje wyniki najnowszych badań ukazujących związek pomiędzy środowiskiem życia człowieka - w szczególności odżywianiem się a funkcjonowaniem psychicznym jednostki. Pokazuje ich rolę w leczeniu zaburzeń psychicznych takich jak depresja, zaburzenia dwubiegunowe i schizofrenia a także w przeciwdziałaniu agresji oraz poprawie funkcji kognitywnych. Prezentowany materiał ma również na celu podkreślenie wagi interdyscyplinarnego podejścia w leczeniu i profilaktyce zaburzeń psychicznych. 93 Dorota Włodarczyk1, Kazimierz Wrześniewski2, Jolanta Kołodziejek3 1 Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa Zakład Psychologii Medycznej 2 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa 3 Ośrodek Rehabilitacji Kardiologicznej, Łódź Katedra Psychologii Zdrowia RÖ Ciekawość-cecha a jakość życia pacjentów po zawale serca: czy strategie radzenia sobie ze stresem pełnią rolę mediatora? Ciekawość jest zagadnieniem podejmowanym w różnych obszarach psychologii, jednak rzadko była przedmiotem badań w psychologii zdrowia. Ciekawość związana jest motywacją do odkrywania nowych sposobów rozwiązywania problemów i doświadczaniem pozytywnych stanów emocjonalnych, a w konsekwencji do skutecznej adaptacji w zmieniającym się świecie. Może być rozpatrywana z dwóch perspektyw: sytuacyjnie – jako reakcja na zmianę (nowość) i dyspozycyjnie - jako cecha osoby dotycząca gotowości do preferowania nowości i zmian (C-c). Celem prezentowanych badań było sprawdzenie związku między C-c a jakością życia (Jż) chorych po zs (uwzględniono dwa wskaźniki: subiektywny stan zdrowia i satysfakcję z życia). Sprawdzano także, czy strategie radzenia sobie po zs pełnią rolę mediatora w tej relacji. Zależności te były testowane oddzielnie dla mężczyzn i dla kobiet. W badaniu wzięli udział pacjenci po zs uczestniczący w poszpitalnej rehabilitacji sanatoryjnej: 122 mężczyzn i 55 kobiet. Były to osoby, które przebyły niepowikłany zs oraz zabieg angioplastyki jako formę leczenia. Do badania C-c zastosowano kwestionariusz STP Spielberegera, natomiast subiektywny stan zdrowia i satysfakcja z życia były badane za pomocą NHP Hunta i wsp. i SWLS Dienera i wsp. Strategie radzenia sobie mierzono kwestionariuszem CHIP Endlera i wsp. Okazało się, że zarówno u kobiet, jak i u mężczyzna C-c wiąże się z lepszą subiektywną oceną zdrowia i wyższą satysfakcją z życia (związki silniejsze u kobiet). Charakter korelacji ze strategiami radzenia sobie był różny u obu płci. Strategia polegające na odwracaniu uwagi pełniła u kobiet rolę mediatora w relacji C-c a satysfakcja z życia. Natomiast u mężczyzn strategia polegająca na koncentracji na emocjach negatywnych była mediatorem relacji C-c a satysfakcja z życia i C-c a subiektywny stan zdrowia. Badania wskazują, że rola C-c może ujawniać się w inny sposób u mężczyzn i kobiet. Inna też jest rola poszczególnych strategii radzenia sobie w relacji C-c a Jż. 94 Ewa Wojtyna1, Iwona Nawara2, Urszula Lesicka3 1 2 Uniwersytet Śląski, Katowice Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński, Kraków Stowarzyszenie Wspierania Onkologii UNICORN, Kraków 3 Stowarzyszenie Wspierania Onkologii UNICORN, Kraków RÖ Krótkoterminowa grupowa Racjonalna Terapia Zachowania a jakość życia chorych na nowotwory Jakość życia wiąże się z przekonaniami jednostki na temat wykorzystywania własnych możliwości, samorealizowania się, a także zaspokajania swoich potrzeb. Tymczasem choroba nowotworowa często powoduje znaczne pogorszenie się funkcjonowania fizycznego i psychospołecznego pacjentów. Celem pracy było zbadanie wpływu grupowej Racjonalnej Terapii Zachowania (RTZ), należącej do nurtu poznawczo-behawioralnego, na jakość życia chorych na nowotwory. Metody: W badaniu wzięło udział 359 chorych na nowotwór (251 kobiet i 108 mężczyzn) w wieku 22-80 lat (M=57,15). Grupę eksperymentalną stanowiło 279 pacjentów uczestniczących w tygodniowej grupowej RTZ. Grupę kontrolną stanowiło 80 chorych nie korzystających z psychoterapii. Badanie miało charakter podłużny i obejmowało dwa pomiary: przed rozpoczęciem terapii i po 8 tygodniach od jej zakończenia. W pracy wykorzystano kwestionariusz SF-36 do badania jakości życia związanej ze stanem zdrowia. Wyniki: Pomiar początkowy nie wykazał różnic w zakresie jakości życia pomiędzy badanymi grupami. W pomiarze drugim w obu grupach zaobserwowano poprawę jakości życia w skalach funkcjonowania emocjonalnego, bólu fizycznego, zdrowia psychicznego oraz funkcjonowania społecznego. W grupie RTZ poprawa nastąpiła również w zakresie witalności i ogólnego stanu zdrowia. Porównując obie grupy ze sobą w dwa miesiące po zakończeniu psychoterapii w grupie RTZ zaobserwowano istotnie wyższą niż w grupie kontrolnej jakość życia w skalach: funkcjonowania fizycznego w rolach życiowych (F=5,34; p<0,05), bólu fizycznego (F=64,87; p<0,001), zdrowia psychicznego (F=25,78; p<0,001), funkcjonowania społecznego (F=75,01; p<0,001) oraz ogólnego stanu zdrowia (F=5,02; p<0,05). Wnioski: Krótkoterminowa grupowa RTZ może być cenną pomocą dla pacjentów onkologicznych w uzyskiwaniu wyższej jakości życia. Obserwowany brak zmian lub poprawa jakości życia w grupie chorych nie korzystających z pomocy psychoterapeutycznej jest ciekawym obszarem do dalszej eksploracji. 95 Helena Wrona-Polańska1 1 Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN, Kraków Zakład Psychologii Zdrowia Katedry Psychologii RÖ Psychologia zdrowia w kontekście medycyny i edukacji Medycyna i edukacja to bardzo ważne konteksty psychologii zdrowia poszukującej psychologicznych mechanizmów zdrowia/choroby. Zdrowie w ujęciu holistyczno-funkcjonalnym jest funkcją twórczego, a zarazem skutecznego, dostosowanego do charakteru problemu, radzenia sobie ze stresem i funkcją zasobów (Wrona-Polańska 2003). Nieskuteczne radzenie sobie ze stresem i deficyty w zasobach prowadzą do utraty zdrowia czyli do choroby, zgodnie z teorią stresu Lazarusa i Folkman i teorią salutogenezy Antonovsky`ego. Nie wystarczy zatem tylko leczyć choroby, ale im przeciwdziałać i zapobiegać właśnie poprzez edukację. Na wzajemne związki medycyny i edukacji już w latach 70-tych zwracał uwagę Profesor Julian Aleksandrowicz (1974), co znalazło wyraz w sentencji znajdującej się przy wejściu do Kliniki Hematologii Akademii Medycznej w Krakowie, którą kierował 28 lat: ”Klinika nie tylko leczy, ale uczy jak żyć, aby zachować zdrowie”. W celu promowania zdrowia i zapobiegania chorobom ważne jest włączenie w ten proces rodziców i nauczycieli, których edukacyjna rola powinna polegać na zwiększaniu świadomości zdrowia w zakresie jednostkowym i społecznym, kształtowanie zdrowia behawioralnego i rozwijania zasobów podmiotowych, które jak wynika z literatury przedmiotu i badań własnych, są skutecznym antidotum na stres. Z wzajemnego przenikania się tych dyscyplin wynikają zadania dla psychologii zdrowia – teoretyczne i aplikacyjne, zmierzające do odpowiedzi na pytanie: W jaki sposób kształcić młodych adeptów sztuki medycznej i pedagogicznej – lekarzy i nauczycieli XXI wieku, aby w sposób holistyczno-funkcjonalny podchodzili do zdrowia i byli jego kreatorami u siebie oraz swoich uczniów i pacjentów? Słowa kluczowe: psychologia zdrowia, medycyna, edukacja, zdrowie, stres, zasoby Aleksandrowicz J. (red.) (1974), Rewolucja naukowo-humanistyczna, Warszawa, Wiedza Powszechna Wrona-Polańska H. Zdrowie jako funkcja twórczego radzenia sobie ze stresem. Kraków, Wydawnictwo Naukowe AP 96 Kazimierz Wrześniewski1, Dorota Włodarczyk2, Jolanta Kołodziejek3 1 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa Katedra Psychologii Zdrowia 2 Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa 3 Ośrodek Rehabilitacji Kardiologicznej, Łódź Zakład Psychologii Medycznej RÖ Style radzenia sobie ze stresem a jakość życia kobiet i mężczyzn po zawale serca Istniejące dane empiryczne sugerują, że jakość życia (HRQoL) kobiet po zawale serca jest gorsza niż mężczyzn. W prezentowanych badaniach szukając psychologicznych uwarunkowań tych różnic skoncentrowano się na stylach radzenia sobie ze stresem (SRSS). Celem badań jest określenie roli SRSS w HRQoL u kobiet i mężczyzn po zawale serca. Zbadano 170 chorych, w wieku 38-58 lat, w tym 52 kobiet i 118 mężczyzn. Chorzy ci, w związku z przebytym pierwszym zwałem serca poddani byli rehabilitacji w Ośrodku Kardiologicznej Rehabilitacji Poszpitalnej. SRSS badano za pomocą kwestionariusza CISS Endlera, Parkera, HRQoL za pomocą NHP McEwena, Hunt i McKenny. Chorzy wypełniali NHP przed i pod koniec rehabilitacji, CISS przed rehabilitacją. Otrzymane wyniki wskazują, że kobiety różnią się od mężczyzn SRSS. Kobiety mają większą tendencję do koncentracji na emocjach i unikaniu. Wykazano także, że zarówno przed, jak i pod koniec rehabilitacji jakość życia kobiet jest gorsza w porównaniu z mężczyznami na wszystkich wymiarach NHP, z wyjątkiem społecznej izolacji. Stwierdzono, że style radzenia sobie ze stresem odgrywają odmienną rolę w jakości życia kobiet i mężczyzn. U kobiet styl skoncentrowany na zadaniu związany był z wymiarami zaburzenia snu i społecznej izolacji HRQoL, a styl skoncentrowany na unikaniu i styl skoncentrowany na emocjach wiązały się z wymiarem zaburzenia snu. Natomiast u mężczyzn tylko styl skoncentrowany na emocjach wiązał się z wymiarem zaburzenia snu HRQoL. Otrzymane wyniki mają pewną wartość poznawczą i aplikacyjną. 97 Joanna Wrzosek1, Paulina Rosińska2 1 2 Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa Instytut Psychologii Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Zdrowia i Psychologii Klinicznej RÖ Sposób wyrażania własnego Ja poprzez ekspresję gniewu a zaburzenia psychosomatyczne u dziewcząt Punktem wyjścia prezentowanych badań jest założenie, że sposób wyrażania gniewu może mieć związek z różnymi zaburzeniami psychosomatycznymi. W badaniach uczestniczyło 80 dziewcząt w wieku 16-17 lat, mieszkających na terenie Warszawy. Do pomiaru ekspresji gniewu zastosowano Skalę ekspresji gniewu (SEG) N. Ogińskiej -Bulik i Z. Juczyńskiego, badającą gniew kierowany na zewnątrz i gniew kierowany do wewnątrz. Natomiast występowanie zaburzeń psychosomatycznych badano Kwestionariuszem zaburzeń psychosomatycznych J. Tylki. Do wskaźników zaburzeń psychosomatycznych zalicza się: właściwości psychiczne, symptomy wegetatywne, fizyczne dolegliwości, symptomy psychosomatyczne, dysfunkcje psychiczne. Uzyskany materiał badawczy został poddany analizie statystycznej. Uzyskano ciekawe wyniki, potwierdzające, że sposób wyrażania własnego gniewu pozostaje w zależności z występowaniem zaburzeń psychosomatycznych, a więc również ze stanem zdrowia. Ponadto zbadano, że to, w jaki sposób wyrażamy swoje emocje, w tym również gniew ma związek z tym jak jesteśmy odbierani i spostrzegani przez innych. Zjawisko to wymaga dalszych badań, ponieważ zaburzenia psychosomatyczne są przede wszystkim konsekwencją zaburzeń emocjonalnych. Natomiast przewlekłe zaburzenia funkcji organizmu w wielu przypadkach doprowadzają z czasem do zmian strukturalnych w narządach. Wyniki uzyskanych badań są bardzo dobrym argumentem na to, że w ramach edukacji szkolnej powinny być organizowane zajęcia z zakresu radzenia sobie z własnymi emocjami, radzenia sobie ze stresem, czy szeroko pojęte zajęcia z zakresu psychosomatyki prowadzone przez odpowiednio do tego przygotowaną i przeszkoloną kadrę dydaktyczną. 98 Agnieszka Zaremba1 1 Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego, Warszawa PÖ Osobowość kobiet ćwiczących hatha-jogę Celem badań było określenie profilu osobowości kobiet ćwiczących hatha-jogę oraz jego zróżnicowania w zależności od stopnia zaawansowania. Poszukiwano także różnic w wybranych cechach osobowości między kobietami uprawiającymi jogę na poziomie początkującym i zaawansowanym, a kobietami nieaktywnymi ruchowo. W powyższych celach przebadano mieszkanki Warszawy w wieku 1569 lat, wyodrębniając trzy grupy: zaczynających regularne ćwiczenia hatha-jogi (n=17), ćwiczących hatha-jogę dłużej niż pół roku, co najmniej 2-3 razy w tygodniu (n=17) oraz grupę kontrolną kobiet niepodejmujących aktywności ruchowej (n=20). Narzędziami badawczymi były: Inwentarz Osobowości NEO-FFI P. Costy i R. McCraea, Inwentarz Stanu i Cechy Lęku STAI C.D. Spielbergera i współautorów oraz Test Orientacji Życiowej LOT-R M.F. Scheiera, Ch.S. Carvera i M. W. Bridgesa. Nie stwierdzono istotnych różnic pomiędzy badanymi kobietami początkującymi a zaawansowanymi, toteż psychologiczna charakterystyka dotyczyła badanych kobiet ćwiczących jogę. Następnie porównano kobiety ćwiczące i niećwiczące pod względem rozpatrywanych właściwości psychicznych. Wyniki poświadczyły o istotnych różnicach pomiędzy kobietami nieaktywnymi ruchowo a początkującymi tylko w otwartości. Kobiety początkujące ujawniły większą otwartość niż niećwiczące. Pomiędzy kobietami zaawansowanymi a grupą kontrolną zanotowano tę różnicę jedynie na poziomie tendencji. Porównanie kobiet zaawansowanych z początkującymi nie wykazało żadnych istotnych statystycznie różnic. Wykazano zależności dwóch badanych cech osobowości z wiekiem. Im osoby są młodsze, tym większe nasilenie ekstrawersji, a mniejsze ugodowości obserwujemy. Stwierdzono także związki między cechami osobowości a optymizmem i skłonnością do reagowania lękiem. Poszukiwano także predykatorów przynależności do grupy, jedynym istotnym okazała się otwartość na nowe doświadczenia. 99 Barbara Zawadzka1, Barbara Bętkowska-Korpała2, Swetłana Mróz2, Józef Krzysztof Gierowski2 1 Uniwersytet Jagielloński - Collegium Medicum, Kraków 2 Wydział Nauk o Zdrowiu, Instytut Zdrowia Publicznego, Zakład Polityki Zdrowotnej i Zarządzania Uniwersytet Jagielloński - Collegium Medicum, Kraków Zakład Psychologii Lekarskiej PÖ Ekspresja emocjonalności w procesie leczenia hemodializami Prezentowane badania są pilotażem większego projektu. Ich celem jest zbadanie zależności między czasem leczenia a akceptacją choroby i wyrażaniem emocji przez chorych na tle zmieniającej się rzeczywistości leczenia. Grupę pacjentów Kliniki Nefrologii w Krakowie przebadano dwoma skalami Z. Juczyńskiego: CECS i AIS. Dane poddano analizie statystycznej przy użyciu dekompozycji efektywnych hipotez. W celu ocenienia w sprawdzanym modelu predyktorów jakościowych były one kodowane przy użyciu parametryzacji z sigma-ograniczeniami dla późniejszego zastosowania w ogólnej regresji krokowej. Analiza wyników badania wykazała zmian w zakresie tłumienia wyrażania emocji w zależności od czasu leczenia dializami. Bardziej otwarte wyrażanie negatywnych emocji dotyczy pacjentów leczonych powyżej 6 miesięcy do 24. Niskie wyniki w tej skali charakteryzują całą grupę jako słabo akceptującą ograniczenia. Cechuje ją brak umiejętności znalezienia zastępczych działalności i obniżone poczucie własnej wartości. Nie stwierdzono zależności między akceptacją choroby a czasem trwania leczenia. Próby uzyskania dodatkowych powiązań między badanymi zmiennymi skłaniają do stwierdzenia, że adaptacja do leczenia w przewlekłej chorobie jest procesem dynamicznym, w którym sposób wyrażania emocji ulega zmianie niezależnie od stopnia akceptacji choroby. 100 Marek Zwoliński1, Irena Jelonkiewicz1 1 Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa RÖ Linia Życia jako narzędzie pomiaru subiektywnego dobrostanu: właściwości psychometryczne w badaniach pilotażowych Celem studium było sprawdzenie możliwości zastosowania znanej od przeszło 30 lat techniki wykresu linii życia (np. Bourque i Back 1977) do badania subiektywnego dobrostanu na wymiarach szczęścia i zadowolenia z życia w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Metoda. W ramach badań pilotażowych nowych narzędzi adaptowanych dla potrzeb programu „Proces adaptacji do doświadczeń życiowych a zdrowie” przebadano 84 studentów pedagogiki zestawem kwestionariuszy obejmującym m.in. Linię Życia (2 wykresy: szczęścia i zadowolenia z życia „kiedyś”, „teraz” i „w przyszłości”), skale nastroju Wojciszke i Baryły, depresyjności Groba, zadowolenia z życia i sprężystości (RSA). Wykresy były klasyfikowane wspólnie przez trójkę sędziów. Wyniki. Wszystkie wykresy, poza jednym, można było scharakteryzować poprzez kształt linii i jej kierunek (wznoszenie, równoległość do osi czasu, opadanie). Zidentyfikowano 19 typów linii życia. Najczęstszym była prosta wznosząca (linia szczęścia – 21%, linia zadowolenia – 27%), potem spirala wznosząca i siodło (typy te są jakościowymi wskaźnikami optymistycznych oczekiwań). Wśród ilościowych wskaźników spostrzeganego lub oczekiwanego dobrostanu najłatwiejszymi do oszacowania ich trafności teoretycznej były wskaźniki wysokości (w mm) szczęścia lub zadowolenia w teraźniejszości i w przyszłości. Korelacje wysokości szczęścia i zadowolenia w teraźniejszości z nastrojem pozytywnym i depresyjnością były zgodne z hipotezami. Korelacje wysokości szczęścia i zadowolenia w przyszłości z nastrojem optymistycznym, zadowoleniem szacowanym na skali, percepcją siebie aktualnego i przyszłego mierzoną za pomocą RSA nie do końca były zgodne z oczekiwaniami. Wniosek. Linia Życia prawdopodobnie jest dostatecznie trafnym narzędziem do badania aktualnego subiektywnego dobrostanu i być może oczekiwań i percepcji przeszłości w tym zakresie. Niestety, bez dodatkowych badań nic nie można powiedzieć o rzetelności. 101 Marek Zwoliński1 1 Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa PÖ Narzędzia do pomiaru sprężystości osoby: właściwości psychometryczne polskiej wersji w badaniach pilotażowych Poszukiwano narzędzi do badania sprężystości (resilience) ujmowanej jako względnie trwała zdolność jednostki do określonych relacji z trudnymi sytuacjami. Z opartej na eklektycznej koncepcji sprężystości jako konstruktu wielowymiarowego, obejmującego „czynniki ochronne” (w tym zasoby osobiste i społeczne), „procesy i mechanizmy, które mimo doświadczeń ze stresorami niosącymi udowodnione ryzyko rozwoju psychopatologii, przyczyniają się do dobrego wyniku” (Hjemdal i in. 2006) Skali Sprężystości dla Dorosłych (RSA; Friborg i in. 2005) wybrano podskale siły (kompetencji) osobistej (percepcji siebie i własnej przyszłości), stylu ustrukturowanego i kompetencji społecznej. Z opartej na koncepcji sprężystości ego jako trwałej zdolności do modulacji kontroli ego, Ego-Resiliency Scale (ER89; Block i Kremen 1996), wybrano te pozycje, których treść wskazywała, że respondent spostrzega siebie jako osobę ogólnie zdolną „do elastycznej i pomysłowej adaptacji do zewnętrznych i wewnętrznych stresorów” (Klohnen 1996). Cel: wstępne sprawdzenie właściwości psychometrycznych naszej adaptacji narzędzi pomiaru sprężystości. Metoda. Badania pilotażowe 84 studentów pedagogiki m.in. Skalą Sprężystości (RSA), Skalą Spostrzeganej Sprężystości Ego (6 pozycji z ER89), Linią Życia (2 wykresy: szczęścia i zadowolenia z życia) i skalami nastroju. Wyniki. Konfirmacyjna analiza czynnikowa RSA nie potwierdziła struktury norweskiego oryginału, ale analiza eksploracyjna nie ujawniła jednoznacznie odmiennej struktury. Zgodność wewnętrzna całej skali i podskal, za wyjątkiem gorszej dla stylu ustrukturowanego, była podobna, jak w badaniach norweskich. W Skali Spostrzeganej Sprężystości Ego nieoczekiwanie zidentyfikowano 2 czynniki, ale analiza hierarchiczna ujawniła jeden czynnik wtórny. Co najmniej dostateczna rzetelność (alfa = 0,70). Dobra trafność konwergencyjna tej skali i RSA, i lepsza różnicowa niż w przypadku RSA, która przejawia równie silne związki z wskaźnikami subiektywnego dobrostanu. 102 Żaneta Ewa Żukowska1 1 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa Wydział Psychologii, Instytut Społecznej Psychologii Klinicznej, Katedra Psychologii Pozytywnej RÖ Poczucie sensu życia a strategie radzenia sobie w chorobie nowotworowej w zależności od spostrzeganego wsparcia Praca poświęcona jest problematyce wyboru strategii radzenia sobie w chorobie nowotworowej i spostrzeganego wsparcia. Zwraca się też uwagę na znaczenie nadawania sensu chorobie nowotworowej. Głównym pytaniem badawczym było: Czy poziom poczucia sensu życia i poziom sensu choroby nowotworowej ma związek z wyborem aktywnych bądź biernych strategii radzenia? W badaniu uczestniczyło 120 kobiet leczonych z powodu raka piersi, wśród których wyróżniono 2 grupy badawcze ze względu na spostrzegane wsparcie: 54 osoby zrzeszone w stowarzyszeniu Amazonek i 66 nie zrzeszonych. Narzędzia pomiaru to: Skala przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej Mini-Mac , Test celu życia PIL, Kwestionariusz Sensu Choroby Nowotworowej PSCh. Postawione hipotezy zostały zweryfikowane za pomocą analizy korelacji, zastosowano liniowy współczynnik korelacji r Persona. Analiza statystyczna wykazała różnice pomiędzy grupami w wyborze strategii radzenia sobie w zależności od spostrzeganego wsparcia. Zaobserwowano, że w przypadku strategii aktywnych występuje pozytywny związek, natomiast w przypadku strategii biernych ujemny związek z poczuciem sensu życia w chorobie nowotworowej. Ponadto wykryto pozytywny związek pomiędzy poczuciem sensu życia a poczuciem sensu choroby nowotworowej. Osoby badane z grupy, w której otrzymywały wsparcie instrumentalne silniej stosowały strategię aktywną pozytywne przewartościowanie, a słabiej strategię bierną zaabsorbowanie lękowe w porównaniu z osobami, które takiego wsparcia nie otrzymywały. W aspekcie praktycznym wybieranie aktywnych strategii radzenia sobie jest predyktorem lepszego rokowania, zarówno w odniesieniu do długości przeżycia, jak i braku nawrotów choroby (Dean i Surtees, 1989; Juczyński, 2001). Dlatego tak ważne jest, aby osoby chore na nowotwory były wspierane w wyborze strategii aktywnych, które dają im siłę w walce z chorobą. 103 Żaneta Ewa Żukowska1 1 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa Wydział Psychologii, Instytut Społecznej Psychologii Klinicznej, Katedra Psychologii Pozytywnej PÖ Mindfulness jako techniki wspomagające proces zdrowienia w chorobie nowotworowej Praca ma na celu zaprezentowanie i zapoznanie z technikami Mindfulness oraz podzieleniem się doświadczeniem podczas stosowania owych technik wśród pacjentów Centrum Onkologii w Warszawie. Najczęściej cytowana definicja Mindfulness określa go, jako szczególny rodzaj uwagi: świadomej, nie osądzającej i skierowanej na bieżącą chwilę (Jon Kabat-Zinn, 1990). Mindfulness polega na rozwijaniu umiejętności pełnego skupiania uwagi na tym, co się w danej chwili, tu i teraz doświadcza (doznaniach, myślach i emocjach) poprzez systematyczną obserwację. Przedstawicielem tego podejścia jest Jon Kabat-Zinn, który pod koniec lat 70-tych XX wieku na uniwersytecie medycznym w Massachusetts rozpoczął badania nad wykorzystywaniem technik Mindfulness w leczeniu. W ciągu ostatnich 30 lat zostało przeprowadzonych wiele badań empirycznych nad zastosowaniem mindfulness w leczeniu różnych problemów zdrowotnych, psychicznych i somatycznych. Ich wyniki pokazują, że metody oparte o mindfulness mogą być skuteczną lub co najmniej wspomagającą metodą leczenia. Techniki mindfulness doskonale sprawdzają się jako dodatkowa metoda w leczeniu nowotworów, ponieważ polegają na akceptacji i dopuszczaniu doświadczenia takim jakie, ono jest, co prowadzi w większym stopniu do równowagi psychicznej i zdrowia, w porównaniu do technik unikania i tłumienia, które mogą nie tylko opóźniać proces zdrowienia, ale i pogarszać jakość życia. Współcześnie rozwijanych jest szereg liczących się nurtów psychoterapeutycznych nawiązujących do mindfulness, które określa się czasem zbiorczo jako: „trzecią falę terapii poznawczo-behawioralnej (CBT)”. Wśród nich są między innymi: MBCT – Mindfulness Based Cognitive Therapy, ACT (Acceptance and Commitment Therapy), czy DBT (Dialectical-Behaviour Therapy). 104 Jolanta Życińska1, Magda Augustyniak1, Edyta Daniluk1, Małgorzata Grzegorzewska1, Paulina Szynkowska1, Małgorzata Węglińska1, Aleksandra Włodarska vel Głowacka1 1 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa Instytut Psychologii Klinicznej PÖ Polska adaptacja General Motivation Scale (GMS): próba oceny zastosowania w psychologii zdrowia Teoria autodeterminacji, która posłużyła do budowy Skali Globalnej Motywacji (Global Motivation Scale, GMS) jest coraz częściej wykorzystywana w celu określenia roli motywacji autonomicznej w podejmowaniu zmiany zachowań zdrowotnych wśród chorych somatycznie. Celem badań, prócz oszacowania walorów psychometrycznych polskiej adaptacji, był pomiar aspektu różnicowego trafności GMS. W badaniu wzięła udział reprezentatywna próba 465 polaków w wieku od 18-86 roku życia. GMS obejmuje 18 pozycji ewaluowanych na siedmiostopniowej skali odnoszących się do kontinuum procesów regulacyjnych począwszy od motywacji autonomicznej, poprzez regulację opartą na introjekcji, identyfikacji, integracji oraz regulację zewnętrzną, a skończywszy na regulacji amotywacyjnej (Pelletier, Sharp, Blanchard, Lévesque, Vallerand, Guay, 2007). W opracowaniu polskiej wersji językowej wykorzystano kryteria dotyczące tłumaczeń międzykulturowych: poprawności tłumaczenia i językowej oraz odpowiedniości znaczenia. Trafność teoretyczną kwestionariusza weryfikowano za pomocą skal opisujących możliwości wpływania na własne zdrowie (MHLC i GSES) oraz oceniających jego wartość (SWLS). Zgodność wewnętrzna skali, ustalona na podstawie współczynnika alfa Cronbacha, wyniosła 0,76; natomiast stabilność skali mierzona za pomocą metody test-retest w odniesieniu do poszczególnych kategorii regulacji – od 0,49 (regulacja amotywacyjna) do 0,81 (motywacja autonomiczna). Wyniki uzyskane w podskali motywacji autonomicznej GMS nie korelowały na poziomie istotnym statystycznie z wynikami innych narzędzi zastosowanych w badaniu. Natomiast podskale GMS dotyczące regulacji zewnętrznej pozwalają na przewidywanie poczucia zewnętrznej kontroli zdrowia oraz poczucia własnej skuteczności. Kwestionariusz GMS wydaje się być dobrym i wartościowym narzędziem do badania motywacji, a wysoka trafność różnicowa podskali motywacji autonomicznej oznacza, że stanowi ona odmienny konstrukt wyjaśniający uwarunkowania zdrowia i choroby. 105 Jolanta Życińska1, Ewa Wojtyna2 1 2 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa Instytut Psychologii Klinicznej Uniwersytet Śląski, Katowice Instytut Psychologii RÖ Rola zmiennych psychologicznych w formułowaniu intencji poddania się operacji rekonstrukcyjnej piersi przez kobiety po mastektomii z przyczyn nowotworowych Celem badania demograficznych i było określenie związanych z wpływu chorobą na zmiennych psychologicznych formułowanie zamiaru oraz poddania zmiennych się operacji rekonstrukcyjnej piersi przez kobiety po mastektomii z przyczyn nowotworowych. W badaniach wykorzystano zmienne społeczno-poznawcze wywodzące się z podejścia procesualnego do zmiany zachowań zdrowotnych (HAPA). W badaniu wzięły udział kobiety po mastektomii z przyczyn nowotworowych, nieleczone w ostatnim miesiącu, o średniej wieku 50,57 lat. W celu oszacowania zmiennych ujętych w HAPA (własna skuteczność w inicjowaniu działania, przewidywane zyski i straty, spostrzegane ryzyko oraz intencja) wykorzystano narzędzia skonstruowane samodzielnie . Do oceny poziomu depresji zastosowano Inwentarz Depresji Beck'a (BDI), natomiast lęku - Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (ISCL-STAI). Poziom wyjaśnionej wariancji zmiennych wprowadzonych do modelu względem intencji poddania się operacji rekonstrukcyjnej piersi wyniósł 59%. Wśród predyktorów społeczno-poznawczych HAPA dwa okazały się istotne statystycznie i tylko one wyjaśniały zmienność nasilenia intencji: własna skuteczność w inicjowaniu działania (Beta=0,54; p<0,01) oraz oczekiwania dotyczące wyników operacji rekonstrukcyjnej (Beta=0,41; p<0,05). Inaczej niż oczekiwano, wprowadzone do modelu zmienne demograficzne (wiek, stan cywilny, wykształcenie)oraz związane z chorobą (np. data postawienia diagnozy) nie wyjaśniały nasilenia intencji. Poziom lęku, poziom depresji oraz spostrzegane wsparcie po operacji rekonstrukcyjnej nie były moderatorami związku pomiędzy zmiennymi HAPA a intencją. Warto zaznaczyć, że 67% badanych kobiet nie otrzymało od lekarzy informacji na temat operacji rekonstrukcyjnej piersi. Uzyskane wyniki wskazują nie tylko na przydatność HAPA w wyjaśniania decyzji o poddaniu się operacji rekonstrukcyjnej piersi, ale także na potrzebę rzetelnego informowania kobiet po mastektomii o jej pozytywnych i negatywnych konsekwencjach. 106 INDEKS AUTORÓW AUGUSTYNIAK Magda 105 BARTNICKA Aneta 64 BASIŃSKA Beata 17 BENIGHT Charles C. 26 BĘTKOWSKA-KORPAŁA Barbara 18, 75, 100 BIELAWSKA-BATOROWICZ Eleonora 19 BIERNACKA Marta 42, 43 BILSKA Anna 20 BORKOWSKA Alina 90 BRACZKOWSKI Ryszard 21 BUJAK Małgorzata 56 CHACIA Joanna 22 CHANDUSZKO-SALSKA Jolanta 23, 89 CHODKIEWICZ Jan 24 CHUDZICKA-CZUPAŁA Agata 78 CHYLIŃSKA Joanna 25 CIEŚLAK Roman 26 DANILUK Edyta 105 FINOGENOW Maria 27 FRYDRYCHEWICZ Maria 82 GERC Krzysztof 28 GIEROWSKI Józef Krzysztof 18, 75, 100 GIL Renata 29 GŁUSIŃSKA Agnieszka 51 GOLIŃSKA Lucyna 30 GÓRNIK-DUROSE Małgorzata 31 GRUDZIŃSKA Anna 21 GRUENPETER Piotr 36 GRUSZCZYŃSKA Ewa 32 GRZEGORZEWSKA Małgorzata 105 GULLA Bożena 33 GUSZKOWSKA Monika 34, 35 GUZIEJEWSKA Anna 36 GUZIŃSKA Katarzyna 37 GWOZDECKA-WOLNIASZEK Ewa 38, 39 HESZEN Irena 40 IZDEBSKI Paweł 41, 54 JAKUBOWSKA-WINECKA Anna 42, 43 JANICKA Karolina 44 JANKOWSKI PIOTR 75 JANUSZEK Maciej 38 107 JELIŃSKA Magdalena 45, 46 JELONKIEWICZ Irena 47, 48, 101 JEŻEWSKA Maria 62 JUCZYŃSKI Zygfryd 49 KACZMAREK Łukasz 50 KALICIŃSKA Marta 25 KASPRZAK Jacek 18 KĘDZIERSKA Bogna 51 KLESZCZ-SZCZYRBA Renata 52 KLUCZEWSKA Joanna 39 KOBERDA Przemysław 53 KOŁODZIEJEK Jolanta 94, 97 KOMOROWSKA Kamilla 54 KOSIŃSKA-DEC Katarzyna 47 KOSTER Agnieszka 55, 56 KRAWCZYŃSKI Marcin 57 KROEMEKE Aleksandra 58 KUCHARSKA Marta 59 KUHN-DYMECKA Aleksandra 60 KWISSA-GAJEWSKA Zuzanna 61 LESICKA Urszula 95 LESZCZYŃSKA Irena 62 LEŚNIAK Anna 63 LEWANDOWSKA Agnieszka 36 LIZUREJ Alicja 64 ŁĘCKA Dominika 65 ŁUSZCZYŃSKA Aleksandra 66, 67 MALINOWSKA-CIEŚLIK Marta 22, 63 MATEUSIAK Joanna 38 MAZURKIEWICZ Magdalena 67 MIKOŁAJCZYK Maria 68 MINISZEWSKA Joanna 69 MROZIAK Barbara 70 MRÓZ Justyna 71 MRÓZ Swetłana 75, 100 NAWARA Iwona 95 NOLBRZAK-DROZD Joanna 18 OGIŃSKA-BULIK Nina 72 OLEŚ Maria 73 OLEŚ Piotr 74 OLSZEWSKA Katarzyna 75 OSTROWSKI M. Tadeusz 76 PASTWA-WOJCIECHOWSKA Beata 37 PIETRUSIŃSKA Joanna 42 108 PISKORZ Emilia 41 PŁACZKIEWICZ Marta 77 POPIOŁEK Katarzyna 78 POPRAWA Ryszard 79 PUCHALSKI Krzysztof 80 ROSIŃSKA Agnieszka 81 ROSIŃSKA Paulina 98 RYNIAK Jolanta 18 SĘK Helena 82 SŁOWIK Piotr 33 SROKA-OBORSKA Patrycja 83 STAWIARSKA Patrycja 84 STEFANIAK Tomasz 85 STEFAŃSKA-KLAR Renata 86 STELCER Bogusław 87 STĘPIEŃ Ewa 70 STODOLSKA-KOBERDA Urszula 53 SYREK Ewa 88 SZYMAŃSKA Sylwia 23, 89 SZYNKOWSKA Paulina 105 ŚWITALSKA Julita 90 TŁOKIŃSKI Waldemar 91 WASZKIEWICZ Olga 40 WĘGLIŃSKA Małgorzata 105 WĘŻYK Agata 83 WILCZEK-RUŻYCZKA Ewa 92 WILCZYŃSKA-KWIATEK Agnieszka 93 WŁODARCZYK Dorota 94, 97 WŁODARSKA VEL GŁOWACKA Aleksandra 105 WOJTYNA Ewa 84, 95, 106 WRONA-POLAŃSKA Helena 96 WRZEŚNIEWSKI Kazimierz 94, 97 WRZOSEK Joanna 98 ZAREMBA Agnieszka 99 ZAWADZKA Barbara 100 ZIARKO Michał 50 ZIÓŁKOWSKA Anna 28 ZNAJMIECKA-SIKORA Marta 51 ZWOLIŃSKI Marek 101, 102 ŻUKOWSKA Żaneta Ewa 103, 104 ŻYCIŃSKA Jolanta 105, 106 109