Nadpobudliwość psychoruchowa

Nadpobudliwość psychoruchowa
I. Definicja i przyczyny
Są dzieci, które wyglądają, jakby myślały o niebieskich migdałach.
Patrzą , ale nie widzą. Słuchają, ale nie słyszą tego, co się do nich mówi.
Nie reagują na polecenia. Mimo prawidłowego rozwoju umysłowego, mają
trudności z dłuższą koncentracją uwagi i z tego powodu nie odnoszą
sukcesów w nauce. Są przy tym pełne energii i z trudem mogą usiedzieć w
miejscu. Bardziej aktywne niż ich rówieśnicy i nie potrafią tej aktywności
kontrolować w sposób oczekiwany przez otoczenie. Zazwyczaj
impulsywne, mówią i robią natychmiast to, co właśnie przyszło im na
myśl. To dzieci z zaburzeniami uwagi.
Zespół
nadpobudliwości
psychoruchowej
z
zaburzeniami
koncentracji uwagi (ADHD) to szczególne zaburzenie o podłożu
neurologicznym spowodowane prawdopodobnie brakiem równowagi
hormonów mózgowych, co powoduje istotne zakłócenia w procesach
analizy i syntezy mózgu. Komórki mózgu nie mają między sobą
bezpośrednich połączeń, a komunikują się za pomocą wysoko
wyspecjalizowanych przekaźników chemicznych zwanych hormonami
mózgowymi. Przypuszcza się, że u osób z ADHD istnieje zaburzona
równowaga pomiędzy dwoma podstawowymi przekaźnikami: dopaminą i
noradrenaliną. Dopamina wpływa bezpośrednio na stan gotowości
komórek mózgu do odbioru i przetwarzania informacji oraz odpowiada za
zdolność koncentrowania się umysłu na jednym bodźcu. Niedobór
noradrenaliny może spowodować niedocenianie zagrożenia, nadmiar zaś
sprawia, że organizm pozostaje w stanie ciągłego podniecenia. U osób
bardzo impulsywnych stwierdza się także niedobór serotoniny – hormonu
mózgowego odpowiadającego za regulację nastroju, kontrolę zachowań i
prawidłowy rytm snu.
Główne przyczyny zachwiań równowagi neurohormonalnej tkwią w
genach i ryzyko wystąpienia zespołu ADHD wzrasta o 50%, gdy jedno z
rodziców miało lub ma to zaburzenie. Tak więc trudna sytuacja domowa,
brak stałych norm, niekonsekwencja rodziców, ich impulsywność mogą
tylko nasilać te objawy. Za czynniki ryzyka powstania ADHD uważa się też
nadużywanie przez matkę w czasie ciąży alkoholu, narkotyków, leków i
nikotyny. Nie bez znaczenia wydaje się również wpływ współczesnego
hałaśliwego środowiska, w którym wielość informacji „bombardujących”
świadomość może przyprawić o ból głowy nawet zdrowego człowieka.
Interakcje niekorzystnych genów z czynnikami środowiskowymi
wymuszanymi przez funkcjonowanie współczesnego społeczeństwa
nasilają występowanie ADHD wśród dzieci i młodzieży.
II. Symptomy zespołu zaburzeń uwagi
Dziecko ruchliwe, z trudem koncentrujące się przez dłuższą chwilę,
rozpraszające się pod wpływem każdego nowego bodźca nawet o słabej
sile, zachowuje się w sposób typowy dla wielu dzieci w wieku
przedszkolnym i szkolnym. Wiele dzieci w tym wieku charakteryzuje się
dużą aktywnością i ruchliwością, i nie od razu możemy mówić o ADHD.
Kiedy więc możemy mówić o zaburzeniu, a kiedy jest to prawidłowość
rozwojowa, cecha indywidualna? Dziecko nadmiernie aktywne, w
odróżnieniu od bardzo aktywnych, ale nie zaburzonych dzieci, działa w
sposób niezorganizowany, bardzo chaotycznie, bez wyraźnego celu.
Amerykańska klasyfikacja zaburzeń i chorób psychicznych DSM IV – R z
1994 roku charakteryzuje zespół zaburzeń uwagi i nadaktywności,
wymieniając dwie listy symptomów. Na jednej znajdują się objawy
nieuwagi, na drugiej wskaźniki wzmożonej aktywności ruchowej i
impulsywności. Hipotezę o występowaniu u dziecka zespołu zaburzeń
uwagi możemy postawić tylko wtedy, gdy spełnione są następujące
warunki:
- dziecko ujawnia co najmniej osiem objawów z listy,
- objawy te utrzymują się dłużej niż sześć miesięcy,
- występują w kilku formach aktywności dziecka ( np. nie tylko w szkole,
ale i w domu ),
- objawy te występowały przed siódmym rokiem życia i utrzymują się
uporczywie do chwili obecnej.
Lista zachowań sugerujących obecność zespołu zakłóceń uwagi:
Dziecko wykazuje trudności w koncentracji na szczegółach, popełnia
nieuważne błędy.
Nie potrafi przez dłuższy czas skupić się na zadaniu.
Z trudem pozostaje na miejscu, gdy jest to wymagane.
Łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców.
Z trudnością oczekuje na swoją kolej w grach lub innych sytuacjach w
grupach.
Często „wyrywa się z odpowiedzią”, zanim pytanie zostanie do końca
sformułowane.
Sprawia wrażenie jakby nie słuchało przekazywanych komunikatów.
Nie kończy zaczętych prac.
Polecenia wypełnia niedokładnie.
Ma kłopoty z organizacją pracy i wszelkich zajęć.
Niechętnie podejmuje zadania wymagające dłuższego wysiłku
intelektualnego.
Gubi przybory szkolne i rzeczy potrzebne do pracy i nauki.
Często przerywa lub przeszkadza innym, wtrąca się do zabaw innych
dzieci.
Zapomina o codziennych obowiązkach i zadaniach
Często angażuje się w aktywności fizycznie niebezpieczne, nie
uwzględniając możliwych konsekwencji, np. wybiega na ulicę nie
upewniwszy się, czy jest bezpiecznie.
W polskiej literaturze psychologicznej opisy objawów tego zespołu
są rozszerzone o sferę emocjonalno – społeczną. U dzieci tych występują
intensywne reakcje uczuciowe na różne zdarzenia i sytuacje, łatwo
popadają one w złość, konflikty z rówieśnikami, obrażają się, są skłonne
do płaczu. Reakcje te są krótkotrwałe, szybko mijają i ustępują emocjom
o ładunku przeciwnym. Z tego powodu ich pozycja w klasie nie jest
wysoka. Zwykle są one odrzucane przez kolegów lub z trudem tolerowane,
choć istnieją wyjątki od tej reguły, bowiem dzieci te mają dużo
zwariowanych pomysłów i potrafią ożywić nudę.
3. Wzory zachowań dzieci z zespołem ADHD
Nadpobudliwość psychoruchowa w szczególny sposób przejawia się
w u dzieci w młodszym wieku szkolnym. Dzieje się tak dlatego, że zmiana
życia, nowe wymagania i zadania związane z rozpoczęciem nauki
stwarzają sytuację, do której dziecko nadpobudliwe przystosowuje się z
trudem. Zaburzenia koncentracji i nadpobudliwość znacząco wpływają na
osiągnięcia szkolne oraz rozwój społeczny i emocjonalny dziecka. Wzory
typowych zachowań dzieci będą się różniły w zależności od podtypu
zaburzenia i można je przedstawić następująco:
A. Podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi
Dzieci tzw. marzycielskie. Przez rodziców i nauczycieli odbierane jako
mniej zdolne i nie radzące sobie z nauką. Zwykle spokojne, ale nie są w
stanie skoncentrować uwagi na tym, co mają wykonać. Nie rozumieją
poleceń, źle przepisują z tablicy, mylą cyfry i znaki działań, i nie mogąc
skoncentrować się na treści zadań matematycznych nie potrafią ich
rozwiązać. Podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi występuje
częściej u dziewczynek niż u chłopców i często jest niezauważany przez
nauczycieli i rodziców, jako że nie przysparza większych problemów w
utrzymaniu dyscypliny w klasie.
B. Podtyp z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej
Dzieci tzw. „żywe srebra”. Nie mają większych kłopotów z
przyswojeniem wiedzy, ale ogromne problemy z dyscypliną w klasie.
Szybko się nudzą, wstają z ławki, bez pytania zabierają głos. Na
przerwach nieustannie biegają, po lekcjach najchętniej robiłyby to samo,
choć odpowiednio zmotywowane do odrabiania lekcji, wykonania zadania,
potrafią się skupić i wykonać je od początku do końca. Częściej występuje
u chłopców.
C. Podtyp mieszany
Z tego typem ADHD mamy do czynienia najczęściej. Dzieci takie nie
potrafią przestrzegać elementarnych zasad dyscypliny, jak też
skoncentrować się na wykonywaniu określonych czynności. W
konsekwencji mają ogromne problemy w nauce, a duża impulsywność nie
przysparza im przyjaciół. Typowe zachowania w klasie to niemożność
usiedzenia w miejscu, wiercenie, chodzenie po klasie, zaczepianie innych
dzieci. Jeśli zostanie za coś pochwalone, natychmiast powtarza
zachowanie domagając się głośno pochwały. Skupia na sobie uwagę.
Trzeba mu wszystko powtarzać, bo nie słucha, zapomina o przyborach
szkolnych, pracach domowych. Fakt, że lubi być w centrum
zainteresowania sprawia, że dzieci z niego się śmieją. Niepowodzenia
szkolne powodują, że dziecko czuje się mniej szczęśliwe, ma gorszą
samoocenę. Z czasem może zacząć izolować się od rówieśników oraz
wagarować. Te dzieci najtrudniej radzą sobie z rzeczywistością. Etykietka,
którą dostaje dziecko nadpobudliwe sprawia, że jest mu trudniej w każdej
sytuacji. Zawsze, gdy dzieje się coś złego, staje się pierwszym
podejrzanym. Ten typ ADHD również występuje częściej u chłopców niż u
dziewczynek.
4. Możliwość leczenia i terapii
Pierwszym krokiem w podjęciu leczenia zespołu zaburzeń uwagi jest
specjalistyczna diagnoza, czyli adekwatne rozpoznanie objawów. Terapia
zaczyna się od tego etapu. Im więcej na ten temat wiedzą nauczyciele i
rodzice, jakie są jego objawy, rodzaje i przyczyny, tym bardziej efektywny
będzie sposób jego leczenia.
Dzieciom łatwo rozpraszającym się , niezorganizowanym i
nieuporządkowanym potrzebne są zewnętrzne ograniczenia i kontrola ze
strony dorosłych. Wewnętrzny chaos może zmniejszyć stosowanie takich
praktycznych pomocy jak system dziennego planowania, zapisywanie
zadań do wykonania, segregatory, organizery itp. Pomaga to stopniowo
odzyskiwać poczucie kontroli nad przedmiotami będącymi własnością
dziecka. Bardzo ważne jest pilnowanie, aby dziecko skupiało się na
wykonywaniu jednej czynności, a nie kilku.
W wielu przypadkach potrzebna jest pomoc psychologiczna w postaci
zaleceń i wskazówek wychowawczych, czasem też psychoterapii
indywidualnej i grupowej.
Czasami należy podjąć leczenie farmakologiczne. Leki nie mogą
wyleczyć z nadpobudliwości, ale mogą pomóc ją przeżyć, usprawnią
funkcjonowanie dziecka, poprawią koncentrację. Mogą też redukować
poczucie wewnętrznego chaosu i lęku. Ich działanie polega na tym, że
równoważą one zakłócenia w gospodarce neuroprzekaźników, czyli
substancji odpowiedzialnych za regulację procesów samokontroli, nastroju
i uwagi.
5. Wychowanie i edukacja dziecka z zaburzeniami
uwagi
Kluczową sprawą dla sukcesów szkolnych dziecka jest ogromna
życzliwość, zrozumienie i ścisła współpraca rodziców, nauczycieli i
wszystkich innych osób zaangażowanych w pomoc dziecku. Przede
wszystkim należy wdrażać dziecko do uporządkowania działania i
stopniowego wydłużania okresów koncentracji na zadaniach. Ważne jest
wdrażanie go do samokontroli. Zadania powinny być dzielone na małe
porcje, etapy, których osiągnięcie należy zakończyć krótkim odpoczynkiem
i pochwałą. Bardzo ważny jest stały rytm dnia, pory wykonywania
obowiązków i czas na odpoczynek.
W postępowaniu z dziećmi z zaburzeniami uwagi, zarówno w domu,
jak i szkole należy przestrzegać trzech zasad – 3 x R:
- regularności, czyli działania w ustalonym rodzinnym rytmie, z
unikaniem
gwałtownych
i
radykalnych
zmian;
spokojnego
i
konsekwentnego
egzekwowania
ustalonych
reguł;
ograniczania
hałaśliwych dźwięków i silnych wrażeń;
- rutyny, czyli wykonywania określonych czynności o ściśle określonych
porach dnia, według tej samej kolejności i stałego schematu;
- repetycji, czyli nieustających powtórek, wielokrotnego powtarzania
prostych poleceń i upewniania się, czy dziecko je zrozumiało –jest to
konieczne ze względu na osłabioną u tych dzieci pamięć świeżą.
Każde dziecko potrzebuje wiele zrozumienia. Dziecku
nadpobudliwemu jest znacznie trudniej. Warto jednak pamiętać,
że jego zachowanie męczące dla otoczenia jemu samemu sprawia
również poważne problemy. Trudniej mu znaleźć przyjaciół,
trudniej osiągnąć sukces w szkole, trudniej usłyszeć pochwałę od
rodziców. Starajmy się im pomóc.
Zaburzona koncentracja uwagi
Objawy:
- uczniowie bardzo
szybko się rozpraszają:
- zapominają polecenia;
- nudzą się szybko;
- szybko przerywają
pracę, w połowie;
- czytają bez
zrozumienia;
- wracają do początku,
gdy przerwą pracę;
- charakteryzuje je
chaos odpowiedzi i
Co może zrobić rodzic/nauczyciel:
1.Dawać bardzo krótkie komunikaty,
formułowane w pozytywie:
np.: Teraz otwórz zeszyt!, Kopiesz w ławkę!,
Spakuj rzeczy!,
Uwaga, zaczynamy pisać!, Śmieci!, Spójrz w
zeszyt!
2. Powtórzyć polecenie krótko i czytelnie.
3. Zapisać polecenie.
4.Sprawdzić, czy uczeń wykonał to polecenie (
czy rzeczywiście otworzył zeszyt), teraz dopiero
przechodzimy do następnego polecenia:
np..: A teraz otwórz książkę na stronie 20.
natłok myśli;
- bardzo dużo
gestykulują;
- mają trudności z
zorganizowaniem sobie
pracy;
- unikają zadań
wymagających wysiłku
umysłowego;
- gubią rzeczy potrzebne
do pracy;
- zapominają co było
zadane.
następnie:
Spójrz na zadanie 2 na stronie 20.
następnie:
Zrób to zadanie.
5. Zwracać uwagę hasłowo:
Spójrz na mnie!, Halo!, Zobacz!, Uwaga! – i
zatrzymać wzrok na dziecku.
6. Użyć dzwoneczek czy gwizdek jako krótki
sygnał dźwiękowy.
7. Stanąć przy dziecku, poklepać po ramieniu,
kucnąć i popatrzyć mu w oczy, prosić o
powtórzenie jego słów – utrzymać kontakt
wzrokowy.
8. Zrobić gimnastykę śródlekcyjną.
Nadmierna ruchliwość
Objawy:
- nerwowe ruchy rąk i
stóp;
- często wstają z
miejsca, chodzą po
klasie;
- nadmiernie gadatliwe;
- ciągle kręcą się;
- grzebią w torbie;
- gryzą ołówki;
- wyrywają się do
odpowiedzi, choć nie
zawsze znają właściwą
odpowiedź;
- zaczepiają, potrącają.
Co może zrobić rodzic/nauczyciel:
1. Prosić ucznia o wykonanie drobnych czynności
np.:
- zawieszanie mapy;
- zbieranie zeszytów;
- przyniesienie kredy;
- zmoczenie gąbki;
- przyniesienie wody do kwiatków; podlanie
kwiatków;
- zmycie tablicy.
2. Chwalić za każdy etap pracy, mówić powoli to uspakaja.
3. Mało dopytywać, bo ucieknie od kontaktu;
unikać pytania „DLACZEGO?”, w zamian: „CO
SKŁONIŁO CIĘ DO ....?”
4. Za każdym razem pokazywać mu, co robi
dobrze, z czego się cieszymy.
5. Gdy biegnie na korytarzu, to zatrzymać go i
utrzymać kontakt wzrokowy, spytać o imię,
odciągnąć uwagę „CHODŹ, POMÓŻ MI ...”
6. Wzmacniać pozytywnie, pochwalić jak coś
zrobił dobrze np. spokojnie przesiedział 5 minut.
Nadmierna impulsywność
Objawy:
- impuls tzn. działam już;
- reakcja jest
nieproporcjonalna do bodźców
(agresja słowna, fizyczna);
Co może zrobić rodzic/nauczyciel:
1. Dzień po dniu przypominać o zasadach.
2. Proponować: weź ołówek i pokaż na
kartce jaki jesteś zły, narysuj to;
3. Wykorzystać „kartkę bezpieczeństwa”
- działają nie przewidując
konsekwencji swojego
działania, łatwiej podpadają,
bo nie sprawdzają czy
nauczyciel jest obok;
- wiedzą, co powinni zrobić,
ale tego nie robią; znają
reguły, ale mają kłopoty z ich
zastosowaniem;
- są niecierpliwe, często
wtrącają się do rozmowy, nie
czekają na swoją kolej;
- przypadkowo, nieumyślnie
niszczą rzeczy;
- prowokują, kłócą się;
- obrażają się, kłamią;
- odpowiadają nie na temat,
wolą mówić niż słuchać;
- generalizują: „nikt mnie nie
lubi / nie kocha”.
„Zgnieć ją, podrzyj, podeptaj, wyrzuć”
4. Odwrócić uwagę dziecka „Chodź
pomożesz mi przy ...”
5. Zaproponować, by poskakało na
materacach lub porzucało nimi;
6. Posadzić pomiędzy dwoma
flegmatycznymi prymusami.
Dziecko nadpobudliwe ruchowo otrzymuje w szkole etykietę
„nieznośnego”. W konsekwencji dzieci z ADHD:
- mają niską samoocenę:
- buntują się przeciwko normom społecznym;
- próbują różnych używek;
- są przygnębione, cierpią na depresje;
- osiągają dużo niższe wyniki niż ich możliwości.
Wskazówki do pracy w domu:
1. Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo powinno mieć zapewnioną w
domu atmosferę spokoju i akceptacji.
2. Należy być konsekwentnym w ustalaniu reguł, obowiązków i karceniu.
3. Osoba dorosła powinna umieć kontrolować swoje emocje w kontakcie
z dzieckiem nadpobudliwym. Nie wolno reagować wybuchowo
i gwałtownie.
4. Dziecku należy stwarzać poczucie bezpieczeństwa, dać mu do
zrozumienia, że jest kochane, ale równocześnie być wobec niego
konsekwentnym
i wymagającym.
5. Wymagania wobec dziecka powinny być jasne i klarowne, aby znało
swoje obowiązki i wiedziało jak powinno się zachować w danej sytuacji.
6. Obowiązki domowe powinny być dostosowane do jego możliwości.
Przejawy chaosu eliminuje się, a dobre wykonanie zadania chwali się,
docenia się trud włożony w pracę , nawet gdy efektem jest dzieło mało
dokładne.
7. Dzienny rozkład zajęć dziecka powinien być uporządkowany. Jasno
i wyraźnie powinien określać godzinę wstawania, posiłków, oglądania
telewizji, uczenia się itp.
8. Należy ograniczyć czas oglądania telewizji, a przede wszystkim
wyeliminować programy o treści agresywnej z dużym ładunkiem emocji i
szybką akcją.
9. Dziecku powinno się wyznaczyć osobny pokój lub część pokoju, jako
jego własny teren i miejsce do nauki, przed którym znajduje się czysta
ściana bez dodatkowych elementów czy dekoracji.
10. Podczas odrabiania przez dziecko lekcji należy wyeliminować wszystkie
dodatkowe bodźce, które mogą go rozproszyć, np. wyłącza się radio,
chowa zbędne przedmioty z biurka.
11. Opiekunowie powinni odnosić się do dziecka z wyrozumiałością i
cierpliwością, ponieważ jego zachowanie nie wynika ze złości, ale z
nieumiejętności kontrolowania swego zachowania.
12. Osoby opiekujące się dzieckiem nadpobudliwym powinny nauczyć się
odczytywać jego sygnały ostrzegawcze poprzedzające wybuch - aby
uniknąć wybuchu należy spokojnie interweniować przez odwrócenie uwagi
lub spokojne omówienie konfliktu.
13. W sytuacji konfliktowej nie należy zostawiać dziecka zbyt długo w
napięciu emocjonalnym, np. odsyłać go do swojego pokoju, odraczać karę
do przyjścia rodzica. Rozwiązanie konfliktu powinno nastąpić zaraz po jego
zaistnieniu.
14. Opiekunowie powinni codziennie poświęcać trochę czasu na rozmowę i
wspólną zabawę z dzieckiem.
15. Proponowane zabawy w chwilach wolnych to: lepienie, wycinanie,
malowanie, układanie klocków.
16. Liczbę dzieci biorących udział w zabawie należy ograniczyć do jednego
lub dwóch ze względu na duże rozproszenie i pobudliwość.
Pamiętajmy:
- nie należy karać za objawy!
- współpraca rodziców z nauczycielem może
ułatwić dziecku z ADHD funkcjonowanie w szkole!
Za M. Posdziech:
Uczeń nadpobudliwy psychoruchowo
www.literka.pl