Paweł GÓRA Areszt Śledczy w Krakowie EDUKACJA OSÓB

365
Paweł GÓRA
Areszt Śledczy w Krakowie
EDUKACJA OSÓB POZBAWIONYCH WOLNOŚCI JAKO ISTOTNY
ELEMENT PROCESU RESOCJALIZACJI
Głównym celem wykonywania kary pozbawienia wolności, zgodnie z art. 67
1
§1 Kodeksu Karnego Wykonawczego (kkww), jest wzbudzenie w skazanym
woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw,
w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania
porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa.
Aby osiągnąć ten cel prowadzi się w zakładach karnych i aresztach śledczych
zindywidualizowane oddziaływanie na skazanych w ramach odpowiednich
systemów wykonywania kary. W tych oddziaływaniach uwzględnia się przede
wszystkim pracę, taką, która sprzyja zdobywaniu kwalifikacji zawodowych oraz
nauczanie, a także zajęcia kulturalno-oświatowe, sportowe i inne.
Nauczanie skazanych odbywa się w specjalnie tworzonych i odpowiednio
wyposażonych szkołach działających przy zakładach karnych i aresztach
śledczych. Są to szkoły publiczne, które działają zgodnie z ustawą o systemie
oświaty i realizują te same podstawy programowe, czy też programy nauczania jak
szkoły poza murami więziennymi. W szkole przywięziennej dyrektor szkoły
w porozumieniu z dyrektorem zakładu karnego sporządza arkusz organizacji na
podstawie którego dokonywana jest rekrutacja i przyjmowanie osadzonych,
zawiera on także organizację nauczania. Arkusz organizacji szkoły jest
zatwierdzany przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej na każdy semestr
nauki. Niewątpliwie umożliwienie osobom pozbawionym wolności realizacji
nauczania i zdobywania odpowiednich kwalifikacji zawodowych wpływa pozytywnie
na proces odpowiedniego przygotowania skazanego do życia na wolności.
Zgodnie z §2 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 lutego 2004
r. w zakładach karnych i aresztach śledczych prowadzi się nauczanie skazanych
i tymczasowo aresztowanych w celu zapewnienia im możliwości uzyskania
wykształcenia podstawowego i gimnazjalnego, a także możliwości zdobycia
wiedzy ogólnej i kwalifikacji zawodowych w szkołach ponadpodstawowych
(ponadgimnazjalnych) albo uzyskania umiejętności i kwalifikacji w formach
2
pozaszkolnych. Jak podkreśla D. Widelak potrzeba prowadzenia nauczania
więźniów wynika z kilku przesłanek: po pierwsze wielu skazanych nie posiada
nawet wykształcenia podstawowego, co zamyka im drogę do zdobycie
w przyszłości odpowiedniego zawodu. Najczęściej powyższy fakt występuję wśród
młodych skazanych oraz recydywistów. Po drugie zdobycie wykształcenia daje
duże szansę na skuteczną readaptację społeczną skazanych i po trzecie już sama
3
nauka poprzez zapełnienie czasu skazanym zmniejsza dolegliwości kary.
1
Kodeks Karny Wykonawczy z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr 90, poz. 557 z póź. zm.)
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 lutego 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad
i trybu prowadzenia nauczania w zakładach karnych (Dz. U. Nr37, poz. 337)
3
D. Widelak, Kształcenie osadzonych w polskiej praktyce penitencjarnej, (w) W dziewięćdziesięciolecie
polskiego więziennictwa. Księga jubileuszowa pod red. Z. Jasińskiego, A. Kurka, D. Widelaka, Wyd.
Uniwersytetu Opolskiego. Opole 2008, s. 285
2
366
Nauczanie skazanych jest obowiązkowe, przede wszystkim w zakresie szkoły
podstawowej i gimnazjum, zgodnie z art. 130 kkw. zakład karny ma obowiązek
również prowadzenia nauczania, stosownie do możliwości i uzdolnień
młodocianych skazanych.
Zgodnie
z
wspomnianym
wcześniej
Rozporządzeniem
Ministra
Sprawiedliwości, do nauczania w szkołach przywięziennych kwalifikuje się przede
wszystkim osadzonych, którzy nie ukończyli 18 lat, na których ciąży obowiązek
szkolny według ustawy o systemie oświaty. Kwalifikuje się również osadzonych na
wniosek działu penitencjarnego zakład karnego, którzy odbywają karę pozbawienia
wolności w systemie programowanego oddziaływania, gdzie określono potrzebę
nauczania. Ponadto Komisja penitencjarna, funkcjonująca w każdym zakładzie
karnym i areszcie śledczym, może zakwalifikować osadzonego do nauczania
jeżeli wystąpił on z prośbą o podjęcie nauki lub jej kontynuację w określonym
typie szkoły. Kierując osadzonego do nauczania Komisja penitencjarna bierze
pod uwagę przede wszystkim motywacje i predyspozycje osadzonego do
nauki, udokumentowaną dotychczasową nauką, z zaleceniami wynikającymi
z
indywidualnego
programu
oddziaływań,
terminem
warunkowego
przedterminowego zwolnienia osadzonego, a także koniecznością zapewnienia
w danym zakładzie karnym porządki i bezpieczeństwa.
W chwili obecnej nauczanie osadzonych przy zakładach karnych czy
aresztach śledczych prowadzone jest w szkołach oraz zespołach szkół i centrach
kształcenia ustawicznego. W stosunku do skazanych, którzy spełniają ogólne
wymagania w oświacie publicznej, jak również zachowujących się poprawnie i nie
zagrażających porządkowi społecznemu, dyrektor zakładu karnego może wyrazić
zgodę w myśl art. 131 kkw na pobieranie nauki w szkołach poza obrębem zakładu
karnego.
Poniżej przedstawiono w formie tabeli wykaz szkół funkcjonujących przy
zakładach karnych i aresztach śledczych w kraju w roku 2012
Tabela nr 1: Wykaz szkół funkcjonujących przy zakładach karnych i aresztach
śledczych w poszczególnych Okręgowych Inspektoratach Służby Więziennej w roku 2012
LP
1
OKRĘGOWY
INSPEKTORA
T SŁUŻBY
WIĘZIENNEJ
(OISW)
OISW
Wrocław
NAZWA
JEDNOSTKI
Zakład
Karny
Wołów
NAZWA
PLACÓWKI
RODZAJ
SZKOŁY
Centrum
Kształcenia
Ustawicznego
ZSZ, TU,
ULO, LO,
kwalifikacyjny kurs
zawodowy
KIERUNEK
KSZTAŁCENIA
mechanik,
monter
maszyn i
urządzeń,
stolarz, technik
mechanik:
spawalnictwo,
technik
technologii
drewna
367
2
OISW
Wrocław
3
OISW
Bydgoszcz
Zakład
Karny
Nr 1
Wrocław
Centrum
Kształcenia
Ustawicznego
Zakład
Karny
nr 1
Grudziądz
Zespół Szkół
dla Dorosłych
ZSZ, ULO,
LO, Szk.
Pol.,
Kwalifikacyjn
y kurs
zawodowy
SP, Gim.,
ZSZ,
Kwalifikacyjny kurs
zawodowy
SP, Gim,
ZSZ, LO,
Szk. Pol.,
Kwalifikacyjny kurs
zawodowy
Zakład
Karny
Potulice
Centrum
Kształcenia
Ustawicznego
Zakład
Karny
Włocławek
Centrum
Kształcenia
Ustawicznego
Nr 2
Gim, ZSZ,
ULO, Szk.
Pol.,
Kwalifikacyjny kurs
zawodowy
OISW Lublin
Zakład
Karny
Włodawa
Zespół Szkół
ZSZ, TU
OISW Lublin
Zakład
Karny Opole
Lubelskie
Zespół Szkół
dla Dorosłych
ZSZ, LO
4
OISW
Bydgoszcz
5
OISW
Bydgoszcz
6
7
Elektryk,
malarz –
tapeciarz,
informatyk,
monter
zabudowy i
robót
wykończeniowych
w
budownictwie
Krawiec,
kucharz małej
gastronomii
Kucharz małej
gastronomii,
cukiernik,
technik
informatyk,
technik
żywienia i
małej
gastronomii
Ślusarz,
malarz –
tapeciarz,
betoniarz –
zbrojarz,
technik
informatyk,
technik
budownictwa,
malarz –
tynkarz
Malarz –
tapeciarz,
technik
budownictwa
Malarz tapeciarz
368
8
OISW Kraków
Zakład
Karny
Nowy
Wiśnicz
Zespół Szkół
Nr 1
Gim, ZSZ, LO,
UL
Blacharz,
monter elektronik
9
OISW Łódź
Zakład
Karny Płock
Zespół Szkól
Nr 4
ZSZ, TU, LO
10
OISW
Warszawa
Areszt
Śledczy
Warszawa
– Białołęka
Centrum
Kształcenia
Ustawicznego
ZSZ, LO, TU,
Kwalifikacyjny
kurs zawodowy
Ślusarz,
kucharz małej
gastronomii
Betoniarz –
zbrojarz,
malarz –
tapeciarz,
technik
budownictwa,
monter
zabudowy
i robót
wykończeniow
ych
w
budownictwie
11
OISW
Warszawa
Areszt
Śledczy
Warszawa Mokotów
Centrum
Kształcenia
Ustawicznego
ZSZ, TU
12
OISW Opole
Zakład
Karny Nysa
Centrum
Kształcenia
Ustawicznego
13
OISW Opole
Zakład
Karny
Strzelce
Opolskie
Centrum
Kształcenia
Ustawicznego
14
OISW Gdańsk
Zakład
Karny
Sztum
Centrum
Kształcenia
Ustawicznego
Introligator,
technik
poligrafii
Gim, ZSZ, TU,
ULO
Ślusarz,
mechanik,
technik
mechanik
Gim, ZSZ, LO
-
SP, Gim, ZSZ,
TU, LO,
Kwalifikacyjny
kurs zawodowy
Introligator,
elektryk,
stolarz,
kucharz małej
gastronomii,
technik
mechanik:
spawalnictwo,
technik
żywienia
i
gospodarstwa
domowego,
technik
technologii
żywności
369
ZSZ, ULO, TU,
Kwalifikacyjny
kurs zawodowy
Fryzjer,
kucharz małej
gastronomii,
malarz –
tapeciarz,
kucharz,
monter
zabudowy i
robót
wykończeniow
ych
w
budownictwie
15
OISW Koszalin
Zakład
Karny
Czarne
Centrum
Kształcenia
Ustawicznego
16
OISW Katowice
Zakład
Karny
Wojkowice
Zespół Szkół
dla Dorosłych
17
OISW Olsztyn
Zakład
Karny
Iława
Centrum
Kształcenia
Ustawicznego
18
OISW Poznań
Zakład
Karny
Rawicz
Zespół Szkół
Nr 2
Gim, TU
Technik
technologii
drewna
19
OISW Poznań
Zakład
Karny
Wronki
Zespół Szkół
ZSZ, TU,
Kwalifikacyjny
kurs zawodowy
Ślusarz,
operator
obrab. skr.,
technik
mechanik
Gim, ZSZ, LO
Ślusarz
Zakład
Karny
Stargard
Szczeciński
Źródło: opracowanie własne na
Więziennej
20
OISW Szczecin
Zespół Szkół
Zawodowych
dla Dorosłych
Gim, ZSZ, LO,
Kwalifikacyjny
kurs zawodowy
Gim, ZSZ,
ULO, LO,
Kwalifikacyjny
kurs zawodowy
Ślusarz,
elektromecha
nik, malarz –
tapeciarz
Stolarz
podstawie danych Centralnego Zarządu Służby
Sieć szkół przy zakładach karnych i aresztach śledczych rozmieszczona
jest w poszczególnych okręgowych inspektoratach Służby Więziennej tak, aby
zapewnić kształcenie wszystkim kategoriom osadzonych, mogących przebywać
w danym okręgu. Zarówno tym, którzy są objęci nauczaniem obowiązkowym jak
i tym, którzy sami pragną podjąć naukę.
W bieżącym roku szkolnym funkcjonujące przy zakładach karnych i aresztach
śledczych szkoły, obejmują: 3 szkoły podstawowe, 11 gimnazjów, 19 zasadniczych
szkół zawodowych, 9 techników zawodowych, również uzupełniające, 14 liceów
ogólnokształcących, również uzupełniające oraz 3 szkoły policealne. Utworzono
ponadto 16 szkół podstawowych i gimnazjalnych w zakładach karnych, gdzie
funkcjonują oddziały aresztów śledczych, jako tzw. „pomocnicze”. Szkoły te w razie
370
potrzeb, będą realizować ustawowy obowiązek dla osób nieletnich tymczasowo
aresztowanym. Jak wynika z danych statystycznych Służby Więziennej, przeciętnie
w każdym roku szkolnym naukę w szkołach przywięziennych pobiera ok 3500
osadzonych, co stanowi 4,5% ogółu wszystkich przebywających w zakładach
4
karnych i aresztach śledczych.
Bardzo liczną grupę osadzonych stanowią skazani, którzy zgłaszają chęć
udziału w organizowanych przez jednostki penitencjarne różnego rodzaju kursach
zawodowych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Ta forma edukacji
stanowi uzupełnienie oferty edukacyjnej dla osób pozbawionych wolności i cieszy
się bardzo dużym zainteresowaniem wśród osadzonych. Szkolenie zawodowe
skierowane jest przede wszystkim do osób, które nie posiadają żadnych
umiejętności zawodowych lub dla tych, którzy wymagają przekwalifikowania
zawodowego. Szkolenia kursowe najczęściej organizuje się w porozumieniu
z urzędami pracy w celu wyboru odpowiedniego, najbardziej poszukiwanego na
rynku pracy, zawodu. Do najchętniej wybieranych przez osadzonych kursach
zawodowych należy zaliczyć kurs malarza budowlanego, stolarza, kucharza,
spawacza. Ten rodzaj edukacji osadzonych cieszy się popularnością z kilku
względów. Po pierwsze kurs trwa w porównaniu z nauką w szkole zdecydowanie
krócej. Ma to zasadnicze znaczenie w przypadku skazanych, którzy otrzymali
wyrok np. dwóch lat pozbawienia wolności. Kurs kończy się uzyskaniem
odpowiedniego certyfikatu, co umożliwia podjęcie pracy w konkretnym zawodzie.
W ocenie osadzonych daje to wymierne korzyści. Szkolenia tego typu posiadają
różnorodną formę, nie są monotonne. W pierwszej kolejności osadzeni otrzymują
stosowną wiedzę z zakresu wybranej przez siebie problematyki, następnie mają
możliwość doskonalenia swoich umiejętności poprzez praktyczną naukę zawodu.
Po zakończeniu części teoretycznej i praktycznej w planie kursu przewidziano
również szkolenie aktywizujące do pracy w wybranym przez siebie zawodzie.
W ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki realizowanego przez
Centralny Zarząd Służby Więziennej w latach 2008-2012 w cyklu szkoleniowoaktywizującym
służącym
podniesieniu
kwalifikacji
zawodowych
osób
pozbawionych wolności oraz przygotowaniu ich do powrotu na rynek pracy po
zakończeniu odbywania kary pozbawienia wolności, przeprowadzono średnio
161 szkoleń, z których niespełna 80% stanowiły szkolenia zawodowe. Należy
podkreślić, iż w ramach szkoleń dla osadzonych wykorzystano średnio 93%
5
przyznanych na ten cel środków.
Umożliwienie skazanym odbywania nauczania w zakładach karnych
i aresztach śledczych oraz realizowanie różnego rodzaju szkoleń, kursów
doskonalących, jako uzupełnienie szkolenia zawodowego, stanowi jeden
z podstawowych, o ile nie najważniejszy, element pracy penitencjarnej
z osadzonymi. Należy bowiem pamiętać, iż osoby pozbawione wolności rekrutują
się z grup społecznych o niskim poziomie wykształcenia. Wśród osadzonych
najliczniej przedstawia się grupa skazanych posiadających jedynie wykształcenie
podstawowe. Są to w większości osoby nieletnie.
4
5
http://www.sw.gov.pl/pl/o-sluzbie-wieziennej/edukacja-skazanych/ online (pobrano 03.10.2012 r.)
M. Nicgorski, Realizacja przez Centralny Zarząd Służby Więziennej projektów w ramach Poddziałania
1.3.4. Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w latach 2008-2011, (dane za okres 1 września 2008 r.
– 31 sierpnia 2012 r.) Centralny Zarząd Służby Więziennej. Warszaw 2012
371
Brak odpowiedniego wykształcenia, posiadanego zawodu w dużej mierze
pozbawia osobę możliwości zdobycia odpowiedniej pracy, a co za tym idzie
środków na swoje utrzymanie. Taka sytuacja w odniesieniu do osoby pozbawionej
wolności nabiera jeszcze jednego wymiaru, mianowicie ogranicza do minimum
możliwość pomyślnej readaptacji społecznej skazanych. Ten fakt był min.
powodem przyjęcia 13 października 1989 r. w ramach Komitetu Ministrów dla
państw członkowskich o edukacji w więzieniu, Rekomendacji Nr R (89) 12
Mianowicie zaleca się, aby państwa członkowskie przyjęły zasadę, iż wszyscy
osadzeni w zakładach karnych i aresztach śledczych będą miały dostęp do
edukacji. Pod tym stwierdzeniem należy rozumieć nie tylko możliwość pobierania
nauki, ale także dostęp do odpowiedniego przygotowania zawodowego, zajęć
kulturalno – oświatowych, wychowania fizycznego i sportu, czy edukacji społecznej
lub biblioteki. Przy czym należy dążyć do takiego stanu, aby edukacja osób
pozbawionych wolności była zbliżona do edukacji dla osób pobierających naukę
w szkołach publicznych. Celem edukacji w warunkach więziennych powinien być
rozwój osoby biorąc pod uwagę aspekt społeczny, ekonomiczny i kulturalny.
W Rekomendacji zwraca się uwagę na ważny udział w realizacji edukacji osób
pozbawionych wolności, personelu więziennego, który powinien wspierać i ułatwiać
ich edukację, a przede wszystkim zachęcać osadzonych do brania aktywnego
udziału w organizowanych w zakładzie karnym czy areszcie śledczym
przedsięwzięciach edukacyjnych.
Istotnym elementem realizacji edukacji osób pozbawionych wolności
w warunkach więziennych jest objęcie szczególną uwagą przez personel
więzienny osadzonych, którzy przejawiają różnego rodzaju trudności, zwłaszcza
w czytaniu czy też w pisaniu. Ponadto osoba przebywająca w zakładzie karnym
czy areszcie śledczym pobierająca naukę nie powinna w żaden sposób ponosić
z tego tytułu jakichkolwiek kosztów. Innymi słowy udział osadzonego
w organizowanym przez jednostkę penitencjarną programie edukacyjnym powinien
być darmowy.
Ważnym aspektem poruszanym w zaleceniach jest nacisk na kształcenie
zawodowe osób pozbawionych wolności ze szczególnym uwzględnieniem
aktualnych trendów na rynku pracy. Zwrócenie uwagi przez Komitet Ministrów na
tak ważny aspekt wynika z przekonania, iż wyposażenie osadzonych w kwalifikacje
aktualnie poszukiwane na rynku pracy pozwolą osobom pozbawionym wolności,
które opuszczają zakład karny czy areszt śledczy, na szybkie znalezienie
zatrudnienia i tym samym na możliwość funkcjonowania w społeczeństwie
w zgodzie z ogólnie przyjętymi normami i zasadami. Odwołując się do własnej
praktyki penitencjarnej musze podkreślić, iż właśnie trudności w znalezieniu pracy
przez osoby opuszczające zakład karny lub areszt śledczy stają się jedną
z głównych przyczyn powrotu na drogę przestępstwa czyli tzw. recydywy. W tym
przypadku odpowiednia edukacja skazanych, w szczególności wyposażenie
w kwalifikacje aktualnie potrzebne na rynku pracy w sposób zasadniczy może
zmienić sytuację osoby opuszczającej zakład karny, która będzie miała duże
szanse na znalezienie pracy. Tym samym wpłynie to pozytywnie na readaptację
skazanych.
Równie ważnym z punktu widzenia osoby pozbawionej wolności aspektem
poruszanym w omawianych zaleceniach jest wzbogacenie przez jednostki
penitencjarne w poszczególnych krajach członkowskich oferty zajęć kulturalno-
372
oświatowych i sportowych. Aby osiągnąć ten cel zakład karny czy areszt śledczy
powinien mieć dobrze wyposażoną bibliotekę, z której każdy osadzony powinien
korzystać przynajmniej raz w tygodniu. Z kolei wzbogacenie oferty w zakresie
wychowania fizycznego i sportu pozwoli osadzonym utrzymać dobrą kondycję i co
ważne zachować równowagę. Z uwagi na szczególny potencjał, jaki przypisano
w zaleceniach zajęciom kulturalnym i kreatywnym, uznano, iż powinny być one
stosowane jak najczęściej, ponieważ pozwalają osobom pozbawionym wolności na
rozwój i wyrażanie siebie, co ma zasadnicze znaczenie w warunkach izolacji
penitencjarnej.
Duży nacisk w zaleceniach położno na umożliwienie skazanym jak
największego kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym poprzez np. umożliwienie
pobierania nauki poza obrębem zakładu karnego czy aresztu śledczego. Natomiast
w tych jednostkach penitencjarnych, w których nie ma możliwości odbywania przez
osadzonych edukacji poza murem więziennym, zaleca się na zaangażowanie w jak
największym stopniu społeczności zewnętrznej w realizacji edukacji osadzonych.
Rekomendacje Komitetu Ministrów dla Państw Członkowskich wywarły istotny
wpływ na podejście poszczególnych państw do kwestii traktowania osób
pozbawionych wolności. Mają one fundamentalne znaczenie nie tylko dla samych
osadzonych, ale przede wszystkim dla instytucji związanych z realizacją
postanowień skutkujących pozbawieniem wolności, jak również reszty
społeczeństwa w lepszym rozumieniu problematyki związanej z funkcjonowaniem
systemów penitencjarnych w poszczególnych krajach. Są one źródłem istotnych
zmian legislacyjnych państw członkowskich w kwestii realizacji kar pozbawienia
wolności. Europejskie Reguły Więzienne (ERW), bo o nich mowa, zostały przyjęte
przez Komitet Rady Europy w 1987 r. i stanowią zbiór zaleceń do państw
członkowskich Rady Europy. Polska stała się oficjalnym członkiem Rady Europy
26 listopada 1991 roku i tym samym przyjęła zobowiązanie na dostosowanie
polskiego systemu penitencjarnego do wyznaczonych przez ERW minimalnych
standardów postępowania z osobami pozbawionymi wolności. Wyrazem zmian
polskiego więziennictwa w duchu standardów europejskich było uchwalenie
6
26 kwietnia 1996 r. Ustawy o Służbie Więziennej oraz 6 czerwca 1997 r. Kodeksu
Karnego Wykonawczego kkw. Wprowadzenie w szczególności kkw zmieniło
zasadniczo spojrzenie na polski system penitencjarny, który gwarantował osobom
pozbawionym wolności wykonywanie kary skutkującej pozbawieniem wolności
w sposób humanitarny, z poszanowaniem ich godności oraz praw.
Ustawodawca wprowadził do nowego kodeksu min. zalecenia wynikające
z ERW. W kwestii związanej z edukacją osób pozbawionych wolności w art. 102 tj.
prawa skazanego, określono, iż skazany ma prawo do kształcenia
i samokształcenia oraz wykonywania twórczości własnej. Ponadto korzystania
z urządzeń i zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych, radia, telewizji, książek
i prasy. Zwrócenie uwagi na aspekt kształcenia skazanych w przepisach o randze
ustawy jest kolejnym podkreśleniem znaczenia edukacji osób pozbawionych
wolności w dążeniu do osiągnięcia wspomnianego na wstępie celu wykonywania
kary, a więc resocjalizacji skazanych.
W związku z realizacją zaleceń ERW w kwestii edukacji osób pozbawionych
wolności, wprowadzono w kraju przez Służbę Więzienną min. liczne programy
6
Obecnie obowiązuje Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (Dz. U. 79, poz. 523)
373
readaptacyjne, które mają ułatwić osadzonym radzenie sobie z trudnościami
związanymi z odbywaniem kary pozbawienia wolności, a zarazem kształtować
umiejętności konstruktywnego rozwiązywania napotykanych w życiu problemów.
Poprzez szerokie spektrum oddziaływań w programach uwzględniono
oddziaływania redukujące deficyty wychowawcze, poprzez kształcenie
umiejętności z zakresu komunikacji interpersonalnej, zachowań asertywnych czy
wypełnianie ról społecznych. W zakresie oddziaływań psychokorekcyjnych kładzie
się duży nacisk na programy z zakresu profilaktyki agresji, zachowań
autoagresywnych, profilaktyki przemocy w rodzinie, profilaktyki uzależnień. Z kolei
oddziaływania edukacyjne przez kulturę umożliwiają osobom pozbawionym
wolności na bliższe obcowanie z kulturą poprzez realizację programów edukacji
kulturalno-oświatowej, aktywizacji kulturowej, rozwijania twórczości własnej
skazanych, czy programu z zakresu kultury fizycznej i sportu. Szeroko problem ten
porusza M. Marczak w książce pt. Resocjalizacyjne programy readaptacyjne
realizowane przez Służbę Więzienną w Polsce.
Do najważniejszych środków oddziaływań na skazanych w zakładach karnych
i aresztach śledczych w kraju należą przede wszystkim praca oraz nauczanie.
Powyższe podejście jest wynikiem licznych badań nad problematyką resocjalizacji,
a w szczególności tzw. recydywy. Albowiem osadzeni wielokrotnie w kontaktach
z personelem więziennym, odwołuje się tutaj do własnej praktyki penitencjarnej,
podają, iż powodem powrotu na drogę przestępstwa były problemy związane
ze znalezieniem pracy. Za jedną z poważnych przeszkód stojących na drodze
do znalezienia pracy osadzeni uważają brak odpowiedniego wykształcenia
i kwalifikacji zawodowych aktualnie potrzebnych na rynku pracy.
W związku z istotnym znaczeniem pracy oraz nauczania w procesie
kształtowania odpowiednich postaw społecznych wśród osób pozbawionych
wolności, ale także konieczności wyposażenia osoby opuszczające zakład karny
w odpowiednie wykształcenie i kwalifikacje zawodowe, praca i nauczanie znajdują
się wśród najważniejszych środków oddziaływań na skazanych w polskim systemie
penitencjarnym. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w przepisach o randze
ustawy. Mianowicie w Kodeksie Karnym Wykonawczym, w którym zapisano, iż
w oddziaływaniu na skazanych, przy poszanowaniu ich praw i wymaganiu
wypełniania przez nich obowiązków, uwzględnia się przede wszystkim pracę,
zwłaszcza sprzyjającą zdobywaniu odpowiednich kwalifikacji zawodowych,
7
nauczanie (…). Podobne zapisy można znaleźć również w aktach wykonawczych,
jak np. w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003
roku w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary
pozbawienia wolności. W Rozdziale 8 tj. środki oddziaływań na skazanych oraz
kierowanie skazanych do systemów wykonywania kary, wprowadzono w paragrafie
39 zapis, iż do środków oddziaływań na skazanych należą w szczególności
praca, nauczanie, działalność kulturalno-oświatowa, społeczna i zajęcia sportowe,
8
nagradzanie i karanie dyscyplinarne.
Jak wynika z powyższego nauczanie, a także praca stanowią w zakładach
karnych i aresztach śledczych podstawowe i najważniejsze elementy za pomocą
7
8
Art. 67. ust. 3, Kodeks Karny Wykonawczy z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr 90, poz. 557
z póź. zm.)
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu
organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz. U. 152, poz. 1493)
374
których można osiągną cel wykonywania kary pozbawienia wolności. Jak
podkreśla M.K. Zając kształcenie oraz szkolenie zawodowe osób pozbawionych
wolności nie jest kolejnym środkiem, który ma urozmaicić osadzonym czas pobytu
w zakładzie karnym czy areszcie śledczym, lecz stanowi najważniejszy i być
9
może jedyny rzeczywisty środek oddziaływania penitencjarnego. Umożliwienie
osobom opuszczającym zakład karny zdobycie odpowiedniego wykształcenia
i kwalifikacji zawodowych z pewnością daje większe szanse na zdobycie pracy co
w konsekwencji może być kluczem do skutecznej readaptacji.
Podsumowanie
W artykule „Edukacja osób pozbawionych wolności, jako istotny element
procesu resocjalizacji”, poruszono bardzo ważny z punktu widzenia resocjalizacji
problem. Mianowicie aspekt edukacji osób skazanych w kontekście realizacji celów
wykonywania kary pozbawienia wolności. Autor zwraca uwagę na to, iż edukacja
skazanych stanowi w polskim systemie penitencjarnym jeden z podstawowych
elementów oddziaływań na skazanych. Nabiera to szczególnego znaczenia jeżeli
weźmiemy pod uwagę fakt, że bardzo liczna grupa osób pozbawionych wolności
w zakładach karnych czy aresztach śledczych posiada zaledwie wykształcenie
gimnazjalne. W stosunku do tych osadzonych podejmowane są przede wszystkim
odpowiednie działania przez Służbę Więzienną w celu wyposażenia ich
w odpowiednie wykształcenie i kwalifikacje zawodowe. Odbywa się to
w odpowiednich szkołach, które działają przy zakładach karnych i aresztach
śledczych na terenie całego kraju. Autor zwraca również uwagę na organizowane
przez Służbę Więzienną liczne kursy zawodowe dla osób pozbawionych wolności,
które realizowane są w ramach funduszy unijnych.
Bibliografia
1. Nicgorski M., Realizacja przez Centralny Zarząd Służby Więziennej
projektów w ramach Poddziałania 1.3.4. Programu Operacyjnego Kapitał
Ludzki w latach 2008-2011, (dane za okres 1 września 2008 r. – 31
sierpnia 2012 r.) Centralny Zarząd Służby Więziennej. Warszawa 2012
2. Widelak D., Kształcenie osadzonych w polskiej praktyce penitencjarnej,
(w:) W dziewięćdziesięciolecie polskiego więziennictwa. Księga
jubileuszowa pod red. Z. Jasińskiego, A. Kurka, D. Widelaka, Wyd.
Uniwersytetu Opolskiego. Opole 2008
3. Zając M.K., Kształcenie, rozwój zawodowy więźniów na podstawie
kierunków, przejawówi standardów europejskich na rynku pracy (w:)
Przegląd Więziennictwa Polskiego, Nr 54, Wyd. Centralnego Zarządu
Służby Więziennej Ministerstwa Sprawiedliwości. Warszawa 2007
4. http://www.sw.gov.pl/pl/o-sluzbie-wieziennej/edukacja-skazanych/
online
(pobrano 03.10.2012 r.)
5. Kodeks Karny Wykonawczy z 6 czerwca 1997 roku (Dz. U. Nr 90 poz.557
z późn. zm.)
9
M.K. Zając, Kształcenie, rozwój zawodowy więźniów na podstawie kierunków, przejawów i standardów
europejskich na rynku pracy (w:) Przegląd Więziennictwa Polskiego, Nr 54, Wyd. Centralnego
Zarządu Służby Więziennej Ministerstwa Sprawiedliwości. Warszawa 2007, s. 94
375
6. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 lutego 2004 r.
w sprawie szczegółowych zasad i trybu prowadzenia nauczania
w zakładach karnych (Dz. U. Nr 37, poz. 337)
7. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r.
w sprawie regulaminu organizacyjno – porządkowego wykonywania kary
pozbawienia wolności (Dz. u. Nr 152, poz. 1493)