Podbój Italii przez Rzym Podbój środkowej i północnej Italii Podbój

Podbój Italii przez Rzym
Podbój środkowej i północnej Italii
W roku 493 p.n.e. Rzym zajmował jeszcze pozycję równorzędną z innymi miastami
latyńskimi, o czym świadczy zawarcie wtedy sojuszu między trzydziestoma kilkoma
miastami Lacjum (foedus Cassianum), wśród których było rzymskie civitas. Groźnym
przeciwnikiem Rzymu było w V wieku p.n.e. etruskie miasto Veii, leżące w środkowej Italii
nad Tybrem. Rzymianie oblegali je przez dziesięć lat, zdobywając ostatecznie w roku 396
p.n.e. Osiem lat później doszło jednak do katastrofy militarnej, która na około trzydzieści lat
wstrzymała ekspansję Rzymu. Italię zaatakowali mianowicie Galowie – ich oddziały,
dowodzone przez Brennusa, przekroczyły Apeniny i złupiły etruskie miasto Clusium, a potem
pokonały armię rzymską w bitwie nad rzeką Allią. W konsekwencji Rzym został zajęty przez
wojowników galijskich, splądrowany i spalony.
Po odbudowie sił Rzymianie weszli w konflikt z Latynami, którym chcieli narzucić swoją
hegemonię. Konflikt ten zakończył się w roku 338 p.n.e. zwycięstwem Rzymu, rozwiązaniem
Związku Latyńskiego i podporządkowaniem całego Lacjum Rzymowi.
W latach 343-290 p.n.e. Rzym toczył wojny ze Związkiem Samnickim. Samnici
zamieszkiwali południową część Apeninów, dążyli do ekspansji terytorialnej na południe
Italii. Rzymianie pokonali ich w trzech kolejnych wojnach. Najcięższa była II wojna
samnicka w latach 326-304 p.n.e., która zaczęła się od zajęcia przez Rzymian Kampanii.
Kontrofensywa Samnitów przyniosła klęskę oddziałów rzymskich w Wąwozie Kaudyńskim
(321 p.n.e.), ostatecznie jednak zwyciężyli Rzymianie, opanowując całą Kampanię i Apulię.
W wyniku II wojny samnickiej Rzym stał się pierwszą potęgą w Italii. W III wojnie
samnickiej (298-290 p.n.e.) do walki poderwali się nie tylko Samnici, ale i ich sojusznicy:
Lukanowie, Sabinowie, Umbrowie. W wyniku bitwy pod Sentinum (295 p.n.e.) koalicja
antyrzymska uległa rozbiciu, jednak Samnici poddali się dopiero wtedy, gdy rzymski konsul
Maniusz Kuriusz Dentatus najechał w roku 290 p.n.e. Samnium, pustosząc je i paląc.
Rzymianie pokonali także Galów, którzy na początku III wieku p.n.e. przekroczyli Alpy i
wtargnęli na Nizinę Nadpadańską. Po bitwie nad Jeziorem Wadymońskim w roku 283 p.n.e.
Galowie zostali wyparci na północ.
Ostatnim akordem podboju środkowej Italii było pokonanie Etrusków: ostatnim etruskim
punktem oporu było miasto Volsinii, zdobyte w roku 264 p.n.e.
Podbój południowej Italii
W południowej Italii głównym ośrodkiem antyrzymskiego oporu było greckie miasto Tarent,
założone przez Spartan w VIII wieku p.n.e.
Tarent słynął w Italii z hodowli owiec i produkcji wełny wysokiej jakości, a także z produkcji
ceramicznej. Miasto dysponowało najsilniejszą flotą na Półwyspie Apenińskim. Stosunki
między Tarentem a Rzymem pogorszyły się podczas II wojny samnickiej, gdy oddziały
rzymskie spustoszyły sąsiednią Apulię – i weszły w stan głębokiego kryzysu po III wojnie
samnickiej, gdy Rzym założył kolonię w Wenuzji w bezpośrednim sąsiedztwie Tarentu.
Kiedy Rzymianie na prośbę greckiego miasta Turioj, obawiającego się łupieżczych napaści ze
strony Lukanów, wysłali w roku 282 p.n.e. korpus ekspedycyjny wspierany przez eskadrę
okrętów patrolowych, Tarentyjczycy zaatakowali te okręty w Zatoce Tarentyjskiej, zatapiając
kilka z nich. Odrzucili także prośbę Rzymu o odszkodowanie i zwrócili się o pomoc do króla
Epiru (w zachodniej Grecji), Pyrrusa.
W roku 280 p.n.e. wybuchła wojna Rzymu z Tarentem, trwająca do 275 p.n.e. Tarent uzyskał
wsparcie militarne ze strony króla Epiru. Pyrrus przybył z wojskiem liczącym 22 tysiące
piechoty, 3 tys. Jazdy i 20 słoni bojowych. Rzymianie, obawiając się przewagi Greków,
zawarli wówczas sojusz z Kartaginą, która obiecała wsparcie finansowe i pomoc na morzu.
Do pierwszej bitwy między Rzymianami a wojskami króla Pyrrusa doszło pod Herakleją nad
Zatoką Tarentyjską. Legionom rzymskim udało się wówczas odeprzeć atak włóczników z
ciężkozbrojnej piechoty Pyrrusa. Popłoch wśród Rzymian wywołała natomiast szarża
epirskich słoni, dzięki czemu kawaleria epirska rozbiła rzymską piechotę. Po tym zwycięstwie
Pyrrusa po jego stronie opowiedziały się nie tylko wszystkie greckie w Italii, ale także
Samnici i Lukanowie.
Po bitwie pod Herakleją Pyrrus zaoferował Rzymianom zawarcie pokoju pod warunkiem, że
wycofają się z całej południowej Italii. Propozycję tę odrzucił senat po emocjonalnej mowie
Appiusza Klaudiusza, zwycięzcy z II wojny samnickiej.
Kolejne zwycięstwo Pyrrus odniósł w roku 279 p.n.e. pod Ausculum. Tym razem zażądał już
tylko gwarancji wolności dla Greków, jednak i tę ofertę Rzymianie odrzucili.
Pyrrus pokonał Kartagińczyków na Sycylii, lecz nie przyniosło mu to żadnego sukcesu
politycznego, wrócił więc w roku 276 p.n.e. do Italii. Bitwa pod Maleventum (275 p.n.e.)
zakończyła się zwycięstwem rzymskiego konsula Maniusza Kuriusza Dentatusa, co
przesądziło o przegranej Pyrrusa w całej wojnie. Pyrrus wrócił do Epiru, pozostawiając w
Tarencie jedynie swą załogę wojskową. Garnizon ten, chcąc zapewnić sobie bezpieczny
powrót do Epiru, w roku 272 p.n.e. wydał miasto Rzymianom. Tarent został zmuszony do
przekazania Rzymowi zakładników, a w tamtejszej cytadeli rozlokowano na stałe garnizon
rzymski. Po klęsce Tarentu Rzymowi poddały się pozostałe kolonie greckie w południowej
Italii. Miały one od tej pory obowiązek dostarczania Rzymianom okrętów.
W okresie wojny Rzymu z Tarentem sytuację próbowali wykorzystać Samnici, ponownie
podrywając się do walki. Po rozbiciu sił Pyrrusa oddziały rzymskie zaatakowały jednak
Samnitów, ostatecznie ich pokonując. Na obszarze Samnium zwycięzcy założyli kilka kolonii
latyńskich. W roku 264 p.n.e. cały Półwysep Apeniński znalazł się pod panowaniem Rzymu.
Italia po podboju
W Rzymie pełnię praw obywatelskich mieli wolno urodzeni obywatele Rzymu (cives
Romani). Wyzwoleńcy (libertini) mogli uczestniczyć w zgromadzeniach ludowych, ale nie
mogli pełnić jakichkolwiek urzędów publicznych. Dopiero synowie wyzwoleńców mieli
pełnię praw. Podstawowymi obowiązkami obywateli rzymskich były służba wojskowa i
płacenie podatków.
Rzymianie nigdy nie stworzyli w czasach republiki jednolitego państwa na Półwyspie
Apenińskim. Italia pozostała luźną federacją Rzymu z miastami-państwami w różny sposób
uzależnionymi.
W różnych częściach Italii Rzymianie zakładali swoje kolonie. Miały one ustrój ściśle
wzorowany na ustroju rzymskiej civitas, ich mieszkańcy mieli pełnię praw obywateli
rzymskich, lecz rzadko z nich korzystali ze względu na oddalenie od Rzymu. Kolonie były
ważnym czynnikiem romanizacji Italii, pełniły rolę rzymskich baz wojskowych,
zabezpieczały ważne punkty strategiczne, takie jak na przykład przeprawy przez rzeki, wyloty
przełęczy górskich, naturalne węzły komunikacyjne. Ich zadaniem było zaspokajanie głodu
ziemi, odczuwanego przez rzymską ludność chłopską. Kolonie często tworzono od podstaw, a
niekiedy były to dawne miasta italskie zamienione na kolonie. Oprócz kolonii rzymskich
istniały dość liczne kolonie na prawie latyńskim – ich mieszkańcom przysługiwały
uprawnienia cywilne takie same jak Rzymianom, natomiast nie mieli oni praw politycznych.
Z reguły ludność kolonii liczyła 5-6 tysięcy.
Inną formą organizacji terytorialnej były municypia – były to miasta italskie, które
początkowo otrzymały prawo ograniczonego obywatelstwa rzymskiego, bez prawa
głosowania i kandydowania na urzędy. Municypia wybierały własnych urzędników zgodnie z
lokalną tradycją. Stopniowo uzyskały pełnię praw obywatelskich i swobodę w sprawach
wewnętrznych.
Kolejną kategorią byli socii – sojusznicy Rzymu, czyli mieszkańcy podbitych państewek,
którym narzucono sojusz (foedus). Zachowywali oni pełnię własnej odrębności ustrojowej
wobec Rzymu, nie przysługiwały im prawa obywatelskie rzymskie bądź latyńskie. Miasta
sprzymierzone mogły zawierać sojusz tylko z Rzymem, a nie między sobą. Socii nie płacili
podatków na rzecz Rzymu, musieli natomiast dostarczać pomoc wojskową (auxilia).