Pobierz PDF (Full Text)

Transkrypt

ISSN 1895-4421
EPISTEME
CZASOPISMO NAUKOWO-KULTURALNE
KRAKÓW
Nr 20, t. III/2013
EPISTEME
CZASOPISMO NAUKOWO-KULTURALNE
Redakcja:
Zdzisław Szczepanik (red. naczelny)
Katarzyna Daraż-Duda (sekretarz redakcji)
Piotr Walecki
Grzegorz Chajko
Krzysztof Duda
Roman Turowski (red. techniczny)
Rada Naukowa:
Prof. dr hab. Dariusz Rott
Prof. dr hab. Włodzimierz Sady
Prof. dr hab. Michał Śliwa
Prof. dr hab. inż. Ryszard Tadeusiewicz
Prof. dr hab. Bogdan Zemanek
Ks. Prof. dr hab. Władysław Zuziak
Prof. nadzw. dr hab. Wiesław Alejziak
Prof. Ignatianum i UJ, dr hab. Józef Bremer SJ
Prof. dr przew. kwal. II Paweł Taranczewski
Prof. dr Olga E. Kosheleva
Prof. dr Marko Jacov
Prof. dr Aleksandr Lokshin
Prof. dr Hans Jørgen Jensen
Prof. dr Oleksandr Chyrkov
Prof. dr Iryna Diachuk
Prof. dr Luiza Arutinov
Prof. dr hab. Michaił Pawłowicz Odesskij
Prof. dr hab., dr. phil. Andrzej Wiercinski
Prof. dr eng. Elena Horska
Wydawca:
Stowarzyszenie Twórców Nauki i Kultury „Episteme”
ul. Okólna 28/87
30–669 Kraków
www.episteme-nauka.pl
© Stowarzyszenie Twórców Nauki i Kultury „Episteme” i Autorzy
Pierwotną wersją czasopisma jest wersja papierowa
Szanowni Państwo,
Z wielką radością oddajemy w Państwa ręce trzy tomy Episteme
poświęcone naukom przyrodniczym, a w szczególności ogrodnictwu. Prace,
które otrzymują Państwo mają charakter badawczy i wnoszą wiele nowych
odkryć w swych szczegółowych aspektach. Redakcja stara się by interdyscyplinarność, która charakteryzuje nasze czasopismo od samego początku była
i w tych tomach widoczna. W szczególności jest to zawarte w początkowych
artykułach tomu pierwszego, co zresztą w sposób niezwykle humanistyczny wprowadza nas do krainy szczegółowych, bardzo zaawansowanych
badań naukowców, poświęcających swoje życie rozwojowi dyscyplin z obszarów, które często fascynują i nadają sens prowadzonym studiom.
Zamieszczone artykuły są równocześnie prezentowane podczas
Ogólnopolskiej Ogrodniczej Konferencji Naukowej zorganizowanej w Krakowie w dniach 11–12.09.2013 r., z okazji 45-lecia Wydziału Ogrodniczego
Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie.
Szanownym autorom dziękujemy za trud pracy włożonej w badania oraz przygotowanie artykułów, które są owocem lat pracy. Wyrażamy
również serdeczne podziękowanie Recenzentom i Redaktorom, którzy
przyczynili się do wydania tych tomów Episteme. Życzymy jednocześnie by możliwości wdrożeń wyników naukowych były dla Państwa tą nagrodą, która będzie efektem każdego, wspaniałego odkrycia.
Życzymy dobrej lektury.
Redakcja
SPIS TREŚCI
A. ROŚLINY OZDOBNE
Iwona Domagała-Świątkiewicz, Iwona Kowalska, Agnieszka Lis-Krzyścin
Zastosowanie preparatów nawozowych z dodatkiem
AgroHydroGelu w pojemnikowej uprawie roślin ozdobnych . . . . 11
Anna Kapczyńska
WPŁYW TERMINU SADZENIA NA KWITNIENIE I PLON
CEBUL LACHENALII ‘ROSABETH’ UPRAWIANEJ W GRUNCIE . . . . . . . . . . . . . . . 27
Anna Kołton, Renata Wojciechowska, Joanna Dąbrowska,
Anna Palczewska, Gabriela Wyżgolik
WPŁYW DOŚWIETLANIA LAMPAMI LED NA WYBRANE
PARAMETRY WZROSTU I ROZWOJU BEGONIA SEMPERFLORENS . . . . . . . . . . . 41
Marcin Kubus, Grzegorz Nowak
Mamutowiec olbrzymi Sequoiadendron giganteum
(Lindl.) J. Buchholz W WOJEWÓDZTWIE ZachodniOPOMORSKIM . . . . . 53
Magdalena Kulig, Katarzyna Stromczyńska
UKORZENIANIE SIĘ TAMARYSZKA CZTEROPRĘCIKOWEGO
(TAMARIX TETRANDRA PALL.) W WYBRANYCH PODŁOŻACH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Gabriel Łabanowski, Grażyna Soika
BŁONKÓWKI (Hymenoptera) NA PLANTACJACH RÓŻ (Rosa
canina i Rosa rugosa) UPRAWIANYCH METODĄ EKOLOGICZNĄ . . . . . . . . 75
Lis-Krzyścin Agnieszka, Kowalska Iwona, Domagała-Świątkiewicz Iwona
Zastosowanie preparatów nawozowych wzbogaconych
w superabsorbenty w pojemnikowej uprawie roślin . . . . . . . . . . . . 89
Małgorzata Malik, Katarzyna Pabiańczyk
Zastosowanie ozdobnych roślin doniczkowych do
dekoracji wnętrz wybranych galerii handlowych Krakowa . . . 105
Małgorzata Maślanka, Anna Bach
WPŁYW RÓŻNYCH STĘŻEŃ AUKSYNY I CYTOKININY NA INDUKCJĘ
EMBRIOGENICZNEJ TKANKI KALUSOWEJ TULIPANA ‘APELDOORN’ . . . . . . 117
5
spis treści
Bożena Pawłowska, Bożena Szewczyk-Taranek, Małgorzata Mikulska
ANALIZA OCZEKIWAŃ RYNKU
W ZAKRESIE FLORYSTYKI ŚLUBNEJ W POLSCE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Bożena Pawłowska
WPŁYW STRESU SOLNEGO NA KULTURY IN VITRO BEGONII . . . . . . . . . . . . . 145
Katarzyna Rubinowska, Elżbieta Pogroszewska,
Paweł Szot, Halina Laskowska
WPŁYW REGULATORÓW WZROSTU ORAZ METODY
PRZECHOWYWANIA NA ZAWARTOŚĆ BARWNIKÓW ROŚLINNYCH W CIĘTYCH LIŚCIACH POLYGONATUM MULTIFLORUM L. ALL . . . . . . . 153
Ewa Sitek, Barbara Nowak
ROZWÓJ PĄKÓW ZIMUJĄCYCH, KWITNIENIE I OWOCOWANIE
HACQUETIA EPIPACTIS W WARUNKACH IN SITU I EX SITU . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Piotr Stolarczyk, Magdalena Jurgielewicz, Konrad Mermel
Porównanie Budowy morfologicznej
i anatomicznej liści u wybranych sukulentowych
gatunków z rodzaju Pelargonium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Bożena Szewczyk-Taranek, Bożena Pawłowska
WPŁYW POZBIORCZEGO TRAKTOWANIA NA TRWAŁOŚĆ
KWIATÓW CIĘTYCH I FLUORESCENCJĘ CHLOROFILU
Helianthus annuus L. ‘SONJA’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Adam T. Wojdyła, Grażyna Soika, Anna Pobudkiewicz, Jacek S. Nowak
WPŁYW FLUROPRIMIDOLU NA ROZWÓJ PUCCINIA HORIANA . . . . . . . . . . . . . 207
Adam T. Wojdyła, Wojciech Wieczorek, Janusz Świętosławski
SKUTECZNOŚĆ NAWÓZU SOLFAN PK
W OCHRONIE RÓŻ PRZED CZARNĄ PLAMISTOŚCIĄ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
B. SADOWNICTWO
Piotr Baryła
WPŁYW TERMINÓW OKULIZACJI ANTYPKI (PRUNUS MAHALEB L.)
NA WYDAJNOŚĆ SZKÓŁKI WIŚNI ODMIANY ‘ŁUTÓWKA’ . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Jan Błaszczyk, Beata Ochał
WPŁYW ZRÓŻNICOWANYCH WARUNKÓW
PRZECHOWYWANIA NA JAKOŚĆ I WŁAŚCIWOŚCI
PRZECHOWALNICZE GRUSZEK ODMIANY LUKASÓWKA . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
6
spis treści
Sławomir Doniec, Ewa Dziedzic, Włodzimierz Lech, Monika Małodobry, Anna Gastoł
Zawiązanie owoców czereśni w zależności
od sposobu zapylania i zwiększonej obecności pszczół . . . . . . . . 253
Ewa Dziedzic, Jan Błaszczyk, Monika Bieniasz, Beata Ochał
ATRAKCYJNOŚĆ OWOCÓW KILKUNASTU ODMIAN JABŁONI
W OCENIE KONSUMENCKIEJ MIESZKAŃCÓW KRAKOWA I OKOLIC . . . . . . 265
ISTOTNOŚĆ CECH SENSORYCZNYCH OWOCÓW KILKU
ODMIAN GRUSZY DLA KONSUMENTÓW W WYBRANYCH REJONACH . . . . 279
Aleksander Gonkiewicz, Alina Basak
Porównanie skuteczności dwóch form
auksyny NAA do przerzedzania zawiązków owocowych . . . . . . . . 289
Marek Grabowski, Katarzyna Macnar, Jan Skrzyński
Wpływ termoterapii stosowanej
po zbiorze owoców na jakość jabłek odmiany Topaz . . . . . . . . . . . . . 297
Beata Hermanowicz, Adam Szewczuk
WPŁYW PODKŁADKI PUMISELECT® NA JAKOŚĆ OWOCÓW
ORAZ PLONOWANIE DRZEW BRZOSKWINI W PEŁNI OWOCOWANIA . . . . 309
Ewa Jadczuk-Tobjasz, Karolina Molska, Ewa Szpadzik
PRZYDATNOŚĆ PODKŁADEK DLA JABŁONI ODMIANY REDKROFT . . . . . . . 319
Magdalena Kapłan
WPŁYW STĘŻENIA KWASU GIBERELINOWEGO
ORAZ TERMINU ZABIEGU NA WIELKOŚĆ I JAKOŚĆ
PLONU WINOROŚLI (Vitis sp. L. ) ODMIANY ‘EINSET SEEDLESS’ . . . . . . . . . . 327
Wojciech Kowalczyk, Dariusz Wrona
WPŁYW WIELOLETNIEGO NAWOŻENIA AZOTEM NA WZROST,
PLONOWANIE ORAZ JAKOŚĆ JABŁEK ODMIANY ‘JONAGORED’ . . . . . . . . . . 339
Paweł Krawiec, Iwona Szot, Tomasz Lipa
Wpływ okrywania agrowłókniną maliny odmian
powtarzających owocowanie na ich wzrost i plonowanie . . . . 349
Katarzyna Król, Agnieszka Orzeł, Anna Kostecka-Gugała
ANALIZA WYBRANYCH CECH BIOMETRYCZNYCH ODMIAN MALINY
I JEŻYNY UPRAWIANYCH W WARUNKACH POLSKI POŁUDNIOWEJ . . . . . . . 361
Tomasz Krupa, Grzegorz Bogucki
Ocena jakości i zdolności przechowalniczej
owoców wybranych Odmian borówki wysokiej . . . . . . . . . . . . . . . . . 373
7
spis treści
Tomasz Lipa, Joanna Szwedo, Iwona Szot, Paweł Krawiec
REAKCJA JABŁONI USZKODZONYCH
PRZEZ MRÓZ NA RÓŻNE METODY NAWOŻENIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
Tomasz Lipa, Iwona Szot, Paweł Krawiec
WPŁYW NAWADNIANIA KROPLOWEGO NA ZMIANY
WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNYCH GLEBY W SADZIE JABŁONIOWYM . . . . . . . . 401
Paweł Michalski
PLONOWANIE I JAKOŚĆ OWOCÓW PORZECZEK
CZERWONYCH W ZALEŻNOŚCI OD ROZSTAWY KRZEWÓW . . . . . . . . . . . . . . 413
Agnieszka Orzeł, Katarzyna Król, Anna Kostecka-Gugała
WYBRANE PARAMETRY BIOCHEMICZNE OWOCÓW ODMIAN MALINY
I JEŻYNY UPRAWIANYCH W WARUNKACH POLSKI POŁUDNIOWEJ . . . . . . . 423
Emilian Pitera
OCENA ODMIAN VF ODPORNYCH NA PARCHA JABŁONI WYHODOWANYCH W KATEDRZE SADOWNICTWA SGGW W WARSZAWIE . . . . . . . 431
Ireneusz Sosna, Marta Czaplicka-Pędzich
WZROST I OWOCOWANIE DRZEW SZEŚCIU ODMIAN
GRUSZY W ZALEŻNOŚCI OD ZASTOSOWANEJ PODKŁADKI . . . . . . . . . . . . . . 441
Ireneusz Sosna, Daria Kortylewska
JAKOŚĆ OWOCÓW KILKU CZESKICH ODMIAN JABŁONI
ODPORNYCH NA PARCHA W ZALEŻNOŚCI OD PODKŁADKI . . . . . . . . . . . . . . 453
Dariusz Wrona, Wojciech Kowalczyk
WPŁYW NAWOŻENIA AZOTEM NA
ZAWARTOŚĆ N-MIN W GLEBIE W SADZIE JABŁONIOWYM . . . . . . . . . . . . . . 465
Aleš Jezdinský, Kristína Petříková, Robert Pokluda
The Effect of Agrisorb on Lactuca Sativa L.
var. Capitata L. “Major” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
Kazimierz Rutkowski, Weronika Pasternak, Hubert Latała
Możliwości wykorzystania ciepła odpadowego
w obiektach pod osłonami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485
8
A. ROŚLINY OZDOBNE
Iwona Domagała-Świątkiewicz
Iwona Kowalska
Agnieszka Lis-Krzyścin
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 11–25
ISSN 1895-4421
Zastosowanie preparatów nawozowych
z dodatkiem AgroHydroGelu
w pojemnikowej uprawie roślin ozdobnych
USE OF FERTILISER FORMULATIONs CONTAINING
AgroHydroGel in a Pot cultivation
of ornamental plants
Abstrakt. Przedmiotem badań były preparaty nawozowe Uniwersalny,
Trawniki, Ozdobne z liści, Ozdobne z kwiatów, Iglaki, Kwasolubne zawierające dodatek hydrofilowego polimeru poliakrylanowego (AgroHydroGel).
W badaniach określano właściwości fizyczne preparatów, a także stopień
uwalniania składników pokarmowych z preparatów nawozowych w roztworach wodnych. Dodatkowo w uprawie kontenerowej w szklarni oceniono
wpływ AgroHydroGelu oraz dwóch preparatów nawozowych Ozdobne z kwiatów i Iglaki na wzrost i wartość dekoracyjną pelargonii rabatowej oraz
żywotnika zachodniego. Kontrolę stanowiło podłoże wzbogacone wolnodziałającym nawozem Osmocote. Oznaczono właściwości fizyczne podłoży
uprawowych z dodatkiem wybranych preparatów nawozowych i AgroHydroGelu. Chłonność czystego supersorbenta AgroHydroGel wynosiła 390 g g-1,
natomiast preparatów nawozowych z dodatkiem polimeru mieściła się w granicach 25–40 g g-1. Obserwowano spadek chłonności preparatów wraz ze
wzrostem stężenia soli w roztworze uwadniającym. Poliakrylan potasowy
uwalniał potas w roztworach wodnych preparatów nawozowych zwiększając
stężenie rozpuszczalnego K. Stwierdzono istotny wpływ badanych preparatów na zmniejszenie gęstości objętościowej i zwiększenie porowatości
podłoży uprawowych. Wykazano korzystne oddziaływanie AgroHydroGelu
i badanych preparatów na masę części nadziemnej i szerokość kwiatostanów
pelargonii oraz na przyrost wysokości żywotnika.
Słowa kluczowe: poliakrylan potasu, chłonność, właściwości fizyczne podłoża,
Pelargonium × hortorum, Thuja occidentalis
Summary. Series of laboratory and pot experiment studies with the hydrophilic polymer AgroHydroGel and six fertilisers Uniwersalny, Trawniki,
Ozdobne z liści, Ozdobne z kwiatów, Iglaki and Kwasolubne containing
11
potassium polyacrylate (AgroHydroGel) were described in this papier. The
physical properties of the AgroHydroGel and six of their formulations as
well as of nutrients release amounts from fertilizer formulations in aqueous
solution were examined. In addition, the influence of AgroHydroGel and
two fertilizers Ozdobne z kwiatów and Iglaki on the growth and decorative value of geranium and white cedar was analyzed under the greenhouse
conditions. The control treatment was growing media enriched with slow
release fertilizer Osmocote. Physical properties of growing substrate with
an addition of AgroHydroGel and two fertilizers were studied. Deionizer
water absorption of the AgroHydroGel was 390 g g-1, and fertilizer formulations ranged from 25 to 40 g g-1. Total of liquid absorption progressively
decreased with increasing a salt concentration in the hydrating solution.
Potassium polyacrylate hydrogel released potassium ions to aqueous solutions which caused the increase of K available to plants concentration. The
superabsorbent polymer and tested fertilizer formulations reduced the bulk
density and increased of the porosity of growing media. The beneficial effects of AgroHydroGel and tested formulas on the biomass, geranium blossom as well as vigor of Thuja was proved.
Key words: potassium polyacrylate, hydration, substrate physical properties,
Pelargonium × hortorum, Thuja occidentalis
WSTĘP
Od wielu lat prowadzone są badania nad wykorzystaniem w ogrodnictwie
związków magazynujących wodę dostępną dla roślin (hydrożeli), a tym
samym zmniejszającym stresy wodne w okresie wegetacji roślin.
Około 90–95% wody zaabsorbowanej przez polimery wysokoabsorpcyjne jest uwalniane przy ciśnieniu ≤ l,5 MPa, co powoduje, że
siła ssąca korzeni roślin jest zwykle wyższa niż siła przytrzymywania wody przez superabsorbenty [Bereś i Kałędkowska 1992, Fonteno i Bilderback 1993, Salas 2001, Abedi-Koupai i in. 2008].
Polimery są nietoksyczne dla środowiska, a z uwagi na obojętny charakter chemiczny nie wywierają ujemnego wpływu na rośliny [Domagała-Świątkiewicz 2004, Domagała-Świątkiewicz i in. 2004, Simpson
i Hayes 2006, Kosterna i in. 2012].
Chłonność superabsorbentów zależy od ich budowy chemicznej,
a także od odczynu i stężenia soli w środowisku, w którym zdyspergowany jest sorbent. Kryształki hydrożelu są w mniejszym stopniu
uwadniane w roztworach soli niż w wodzie destylowanej. Szczególnie
12
Zastosowanie preparatów nawozowych z dodatkiem AgroHydroGelu...
obecność elektrolitów oraz związków chemicznych zdolnych do reakcji z grupami funkcyjnymi polimeru pogarsza chłonność superabsorbentów [Bereś i Kałędkowska 1992]. Największy wpływ na zmniejszenie pojemności wodnej superabsorbentów polimerowych mają obecne w roztworze kationy, zwłaszcza dwuwartościowe (Mg2+, Ca2+)
[Bowman i in. 1990].
Hydrożele w ogrodnictwie stosowane są jako nośniki różnych
substancji. Można je łączyć z substancjami biologicznie czynnymi,
nawozami czy środkami ochrony roślin. Spowalniający efekt uwalniania składników ze struktury polimeru pozwala na równomierne
ich wykorzystanie przy znacznie mniejszym zużyciu, co dodatkowo
ogranicza zanieczyszczenie środowiska [Hetman i in. 1998].
Stosowanie superabsorbentów ogranicza straty wody i zmniejsza wahania wilgotności, gdyż woda grawitacyjna nie przemieszcza się w głąb profilu glebowego [Martyn i Onuch-Amborska 1998,
Hayat i Ali 2004]. Ułatwia to utrzymanie optymalnych warunków
wilgotnościowych podłoża, zwłaszcza w ograniczonej jego objętości
w uprawie pojemnikowej. W polimerach tego typu pod wpływem
wody, obecne w łańcuchach grupy funkcyjne ulegają solwatacji i dysocjują. Dodatnie kationy odłączają się, a ujemne ładunki odpychają się,
co prowadzi do rozluźnienia kłębka polimeru, który zyskuje przez to
możliwość dalszego wchłaniania cieczy [Buchholz 1998].
Celem badań było określenie właściwości fizycznych i chemicznych
preparatów nawozowych z dodatkiem polimeru AgroHydroGel:
Uniwersalny, Trawniki, Ozdobne z liści, Ozdobne z kwiatów, Iglaki,
Kwasolubne, a także wykazanie wpływu wybranych preparatów na
właściwości fizyczne podłoża w uprawie żywotnika zachodniego i pelargonii rabatowej. Ponadto w doświadczeniu wegetacyjnym określano
wpływ preparatów, na wzrost i wartość dekoracyjną roślin.
MATERIAŁ I METODY BADAŃ
Właściwości fizyko-chemiczne preparatów nawozowych i AgroHydroGelu. Testowane preparaty nawozowe zawierały w swoim składzie (v/v)
polimer AgroHydroGel (20%), kurzeniec Bio-Gal (52%), bentonit lub
diatomit (10%) oraz makroskładniki (18%) (tab. 1).
13
AgroHydroGel jest poliakrylanem potasowym sieciowanym poprzecznie N-metylenobisakrylamidem.
Tab. 1. Udział składników pokarmowych (%) w badanych preparatach
nawozowych
Preparat
N-NO3
N-NH4
P2O5
K2O
CaO
MgO
Uniwersalny
1,2
-
1,4
1,5
2,2
0,6
Trawniki
1,9
-
1,4
1,2
2,8
0,7
Ozdobne z liści
1,5
0,5
1,4
1,4
-
0,9
Ozdobne z kwiatów
1,3
1,4
2,6
1,0
0,9
Iglaki
1,1
0,2
1,4
1,4
-
1,3
Kwasolubne
1,0
1,0
1,4
2,0
-
0,8
Preparaty poddano analizie frakcyjnej przy użyciu sit o średnicy oczek
(mm): 0,1; 0,2; 0,5; 0,75; 1,0; 2,0, określając rozkład ich uziarnienia.
W badaniach laboratoryjnych oceniano zdolność polimeru
AgroHydroGel oraz preparatów nawozowych: Uniwersalny, Trawniki,
Ozdobne z liści, Ozdobne z kwiatów, Iglaki, Kwasolubne do absorbowania wody oraz zawartość składników pokarmowych w roztworach
uwadniających. Chłonność poliakrylanu oraz preparatów nawozowych
oznaczano uwadniając 1 gram materiału 1 dm3 wody destylowanej. Dodatkowo dla czystego supersorbenta użyto uwadniających roztworów
Superby (14:10:25 NPK) w stężeniach 1, 2, 3 i 4 g nawozu dm-3 wody
destylowanej. Po 24 godzinach mierzono ilość wody niezwiązanej
w żel i z ubytku jej objętości obliczano chłonność preparatu wyrażając
ją w gramach wody na 1 g materiału. W uzyskanych roztworach mierzono równocześnie odczyn (pH), stężenie soli (EC) oraz określano
zawartość przyswajalnych składników pokarmowych. Azot azotanowy
oznaczono metodą destylacyjną Bremnera w modyfikacji Starcka, fosfor metodą spektrometryczną wanadowo-molibdenową, natomiast
potas, wapń i magnez metodą ASA w płomieniu acetylen/powietrze
[Ostrowska i in. 1991].
Doświadczenie wegetacyjne. W doświadczeniu wegetacyjnym przeprowadzonym w szklarni doświadczalnej Uniwersytetu Rolniczego
14
w Krakowie w okresie maj-wrzesień porównywano wpływ wybranych
preparatów (Ozdobne z kwiatów oraz Iglaki) oraz czystego polimeru AgroHydroGel (1,5 g dm-3) z dodatkiem nawozu o spowolnionym działaniu Osmocote Plus 15:10:12 (obiekt ten nazywany dalej
AgroHydroGel) w dawce 1,0 g na dm3 podłoża, na wzrost i rozwój
roślin. Obiekt kontrolny stanowiły rośliny nawożone Osmocote Plus
6M 15:10:12 (N:P2O5:K2O) w dawce 1,0 g dm-3. Rośliną testową była
pelargonia rabatowa (Pelargonium × hortorum L.H. Bailey) oraz żywotnik zachodni (Thuja occidentalis). Pelargonie w fazie zielonego pąka
oraz dwuletnie rośliny żywotnika, posadzono do doniczek odpowiednio o pojemności 1,5 i 3 dm3, wypełnionych mieszaniną pyłu ilastego i torfu wysokiego w stosunku objętościowym 1:2. Mieszaniny nie
odkwaszano, a dawki preparatów nawozowych (7,5 g dm-3) zostały
ustalone w oparciu o analizę chemiczną podłoża i wymagania pokarmowe roślin. Zabiegi pielęgnacyjne w uprawie roślin były prowadzone zgodnie z ich wymaganiami i obowiązującymi zasadami.
Podczas uprawy oceniano wpływ preparatów na wzrost i wartość dekoracyjną pelargonii. Mierzono wysokość roślin (cm), liczbę
pędów bocznych (szt./roślinę), długość pędu kwiatostanowego I rzędu (cm), średnicę kwiatostanu I rzędu (cm) oraz liczbę kwiatostanów
(szt./roślinę). Pomiar wysokości roślin przeprowadzono jeden raz,
mierząc długość od poziomu podłoża do wierzchołka wzrostu pędu
głównego rośliny. Trzykrotnie w odstępach tygodniowych mierzono
długość pędu kwiatostanowego I rzędu (od miejsca jego wyrastania
do szczytu kwiatostanu) oraz średnicę tego kwiatostanu w fazie
pełni kwitnienia. Liczbę kwiatostanów ustalano przez 4 miesiące
w odstępach tygodniowych. Po zakończeniu uprawy rośliny ścięto
na granicy podłoża, a następnie oznaczono świeżą masę części
nadziemnej, a także liczbę pąków i rozgałęzień. W uprawie żywotnika
mierzono wysokość roślin w dwóch terminach – po 1 i 4 miesiącach.
Doświadczenie założono w układzie jednoczynnikowym, każdy
obiekt obejmował 4 powtórzeniach po 10 roślin. Uzyskane wyniki
poddano analizie wariancji. Istotność różnic pomiędzy średnimi oceniano testem Duncana przy poziomie α=0,05.
Oznaczenia właściwości fizycznych podłoży uprawowych. W przygotowanych
do uprawy podłożach mieszanych oznaczano w 4 powtórzeniach
15
następujące właściwości fizyczne: gęstość właściwą i objętościową,
kapilarną pojemność wodną oraz porowatość metodą Bagg-Olsena
[Sady i in. 1994]. Te same parametry fizyczne podłoży badano po
czteromiesięcznej uprawie roślin.
WYNIKI
Doświadczenie laboratoryjne. Rozdrobnienie polimerów wysokoabsorpcyjnych jest jednym z czynników wpływających na ich właściwości
chłonne [Bereś i Kałędkowska 1992, Yu i in. 2011]. Analiza frakcyjna
wykazała, że zarówno w polimerze AgroHydroGel, jak i w badanych
preparatach nawozowych z dodatkiem polimeru, dominowała frakcja >2 mm – 25,1–33,9% (tab. 2). Duży udział miały także cząstki
wielkości 0,2–0,5 mm (14,6–24,1%). Frakcje najmniejsze, o średnicy
<0,1 mm, stanowiły od 1,4% w AgroHydroGelu do 5,8–11,2% w preparatach nawozowych.
Tab. 2. Udział poszczególnych frakcji w czystym polimerze AgroHydroGelu
i preparatach nawozowych (%)
Preparat
Średnica frakcji (mm)
>2,0
2,0–1,0 1,0–0,75 0,75–0,5 0,5–0,2 0,2–0,1 <0,1
AgroHydroGel
33,9
15,3
13,2
9,8
22,8
3,3
1,4
Uniwersalny
26,7
13,7
12,7
10
24,1
4,2
6,2
Trawniki
25,1
12,6
11,7
9,8
23,1
4,1
11,2
Ozdobne z liści
33,2
16,3
13,5
9,9
15,2
1,8
7,3
Ozdobne z kwiatów
29,2
13,9
11,8
9,5
21,9
2,7
7,7
Iglaki
32,4
14,7
13,1
9,2
19,1
2,5
5,8
Kwasolubne
33,4
16,1
13,2
9,8
14,6
1,9
6,9
Chłonność poliakrylanu potasowego w stosunku do wody destylowanej wynosiła średnio 390 (zakres od 380 do 410) g g-1 supersorbenta
(tab. 3). Wykazano wyraźny spadek chłonności poliakrylanu potasowego pod wpływem wzrastającego stężenia soli (Superby) w roztworze
uwadniającym. W roztworze o stężeniu l g Superby dm-3, oznaczona
chłonność polimeru stanowiła 33,3% w stosunku do wody destylowa16
nej. Stężenie 4 g Superby dm-3 spowodowało największe zmniejszenie
chłonności, tj. 17,9% w stosunku do obiektu kontrolnego (0 g Superby).
Tab. 3. Chłonność poliakrylanu potasowego w stosunku do wody destylowanej i wodnych roztworów Superby (14:10:25 NPK)
Dawka
Superby (g dm-3)
pH roztworów
EC roztworów
(mS cm-1)
Chłonność (g g-1)
0
1
2
3
4
5,80
4,15
4,04
4,06
4,07
0,65
1,39
2,50
3,80
4,70
390
130
110
85
70
W tabeli 4. zamieszczono wartości odczynu (pH) oraz stężenia soli (EC) wodnych roztworów preparatów nawozowych oraz
ich chłonność w stosunku do wody destylowanej. Przewodnictwo
elektryczne (EC) roztworów wodnych preparatów nawozowych
wynosiło 1,16–1,37 mS cm-1, a ich odczyn mieścił się w zakresie pH
5,39–5,82. Chłonność czystego polimeru była 10–20 krotnie wyższa
niż preparatów nawozowych z dodatkiem polimeru.
Tab. 4. Odczyn (pH), EC oraz chłonność preparatów nawozowych
w stosunku do wody destylowanej
pH
EC
(mS cm-1)
Chłonność
(g g-1)
Uniwersalny
5,82c
1,23a
30ab
Trawniki
5,39a
1,35ab
25ab
Ozdobne z liści
5,64b
1,52b
20a
Ozdobne z kwiatów
5,64b
1,18a
40b
Iglaki
5,56b
1,16a
30ab
Kwasolubne
5,63b
1,37ab
40b
Preparat nawozowy
te same litery w kolumnach wskazują na brak istotnych różnic pomiędzy
średnimi przy α=0,05
W badaniach laboratoryjnych oznaczono także stężenie głównych
składników pokarmowych w wodnych roztworach badanych prepa17
ratów nawozowych (tab. 5). W roztworze uwadniającym wszystkich
preparatów nawozowych, a także czystego poliakrylanu potasu [dane
nie prezentowane] zaobserwowano wyższe, od podanych przez producenta, zawartości potasu (183 do 374%). W przypadku magnezu
i wapnia oznaczano znacznie niższe ilości składników (średnio o około 50%) od deklarowanych.
Tab. 5. Udział składnika (%) oznaczonego w roztworze uwadniającym w stosunku do jego ilości wprowadzonej z preparatem nawozowym przyjętej za 100
Preparat nawozowy
N-NO3
P
K
Mg
Ca
Uniwersalny
126
81
289
26
49
Trawniki
95
78
374
54
42
Ozdobne z liści
101
62
283
65
-
Ozdobne z kwiatów
104
81
183
51
59
Iglaki
85
82
259
76
-
Kwasolubne
56
82
230
109
-
Doświadczenie wegetacyjne. W tabeli 6 i 7 zamieszczono wyniki oznaczeń właściwości fizycznych podłoży z dodatkiem wybranych preparatów nawozowych w uprawie pelargonii i żywotnika.
Tab. 6. Właściwości fizyczne podłoży w uprawie pelargonii
Obiekt
Gęstość
właściwa
(g cm-3)
Gęstość
objętościowa
(g cm-3)
Pojemność
wodna
(% wagowy)
Porowatość
(%)
139,6a
144,9a
138,9a
75,0a
76,0b
77,0c
109,2a
121,2b
121,6b
74,4a
76,3b
77,3b
Przed uprawą
Kontrola
AgroHydroGel
Ozdobne z kwiatów
2,07a
2,03a
2,07a
0,52a
0,49a
0,50a
Po uprawie
Kontrola
AgroHydroGel
Ozdobne z kwiatów
2,11a
2,03a
2,03a
0,54b
0,48a
0,46a
Objaśnienia jak w tab. 4.
18
Tab. 7. Właściwości fizyczne podłoży w uprawie żywotnika
Obiekt
Gęstość
właściwa
(g cm-3)
Gęstość
objętościowa
(g cm-3)
Pojemność
wodna
(% wagowy)
Porowatość
(%)
139,6a
144,9a
146,6a
75,0a
76,0b
76,0b
104,6a
110,2b
102,0a
79,0a
77,9b
80,6c
Przed uprawą
Kontrola
AgroHydroGel
Iglaki
2,07a
2,03a
2,03a
0,52b
0,49a
0,47a
Po uprawie
Kontrola
AgroHydroGel
Iglaki
2,48a
2,45a
2,45a
0,52ab
0,54bc
0,49a
Dodatek preparatów Ozdobne z kwiatów i Iglaki nie wpłynął istotnie na gęstość właściwą podłoży, spowodował natomiast zmniejszenie ich gęstości objętościowej oznaczonej po zakończeniu doświadczenia. W trakcie wegetacji roślin we wszystkich obiektach nastąpiło
także zmniejszenie pojemności wodnej podłoży. Udział badanych
preparatów Ozdobne z kwiatów i Iglaki wpłynął na zwiększenie porowatości ogólnej podłoży w stosunku do kontroli.
Dodanie AgroHydroGelu oraz preparatu Ozdobne z kwiatów
do podłoża nie spowodowało istotnych różnic w wysokości roślin
i długości pędu kwiatostanowego pelargonii w stosunku do kontroli (tab. 8). Zaobserwowano jedynie tendencję do wytwarzania
dłuższych pędów kwiatostanowych przez rośliny rosnące w podłożu wzbogaconym w preparat nawozowy Ozdobne z kwiatów.
Największą średnicę kwiatostanu wykazano u pelargonii w podłożu
z dodatkiem AgroHydroGelu. Zastosowanie preparatów wywołało istotne zwiększenie masy części nadziemnej roślin. Nie stwierdzono
istotnych różnic między obiektami w liczbie pędów bocznych oraz
liczbie kwiatostanów pelargonii.
19
Tab. 8. Wpływ zastosowanych preparatów nawozowych
na wybrane parametry pelargonii
Kontrola
AgroHydroGel
‘Ozdobne z
kwiatów’
Wysokość roślin (cm)
10,6a
10,5a
11,0a
Długość pędu kwiatostanowego
(cm) mierzona w 3 terminach
15,1a
18,0a
19,6a
16,1a
19,3a
19,7a
17,1a
19,4a
20,6a
9,6a
10,4b
10,0a
Masa części nadziemnej (g)
po zakończeniu doświadczenia
69,8a
79,9b
83,2b
Liczba pąków (szt./roślinę)
po zakończeniu doświadczenia
l,2c
0,5a
0,9b
Parametr
Średnica kwiatostanu (cm)
Liczba pędów bocznych (szt./roślinę)
Liczba wytworzonych
kwiatostanów (szt./roślinę)
6,4a
5,9a
6,1a
20,4a
20,2a
21,9a
te same litery w wierszach wskazują na brak istotnych różnic
pomiędzy średnimi przy α=0,05
W obydwu terminach pomiaru wysokości roślin żywotnika nie
stwierdzono statystycznie istotnych różnic pomiędzy roślinami kontrolnymi i rosnącymi w podłożach z dodatkiem preparatu nawozowego Iglaki
i polimeru AgroHydroGel (tab. 9). Na uwagę zasługuje fakt, że w obiektach
z zastosowaniem AgroHydroGelu i preparatu nawozowego Iglaki wykazano większe przyrosty wysokości niż w obiekcie kontrolnym.
Tab. 9. Wpływ zastosowanych preparatów nawozowych
na wysokość żywotnika zachodniego
Obiekty
Kontrola
AgroHydroGel
Iglaki
Wysokość (cm)
I termin
II termin
Przyrost
wysokości
31,2a
29,8a
30,0a
47,1a
46,5a
46,4a
15,9a
16,7b
16,4b
Objaśnienia jak w tab. 4
20
DYSKUSJA
Przeprowadzone badania wykazały 10–20 krotnie wyższą chłonność czystego polimeru AgroHydroGel w stosunku do preparatów
nawozowych, w których polimer stanowił 20% objętości. Ponadto
wprowadzenie do preparatu nawozów mineralnych w postaci łatwo
rozpuszczalnych soli zmniejszyło chłonność zawartego w nich polimeru po uwodnieniu. Zawartość związków chemicznych w roztworze uwadniającym znacznie ogranicza chłonność superabsorbentów
[Kałędkowska 1991; Bereś i Kałędkowska 1992]. Według Bowmana
i innych [1990] kationy jednowartościowe (K+ i NH4+) zmniejszają
zdolność sorpcji wody przez polimery o około 75%, podczas gdy kationy dwuwartościowe, np. wapń, magnez czy żelazo, nawet o 90%.
W przeprowadzonych badaniach wykazano proporcjonalny spadek
chłonności czystego poliakrylanu potasu w roztworach o wzrastającym stężeniu Superby. Przy najwyższym stężeniu – 4 g dm-3 –
chłonność polimeru spadła do 17% w stosunku do wody destylowanej.
W celu określenia dostępności składników pochodzących z preparatów nawozowych dla roślin badano ich uwalnianie w roztworze wodnym. W ciągu 24 godzin, w których następowało wiązanie
wody przez polimer oraz rozpuszczanie zawartych w preparacie
nawozowym składników pokarmowych do roztworu uwadniającego
przechodziło około 60–80% fosforu, 41–59% wapnia i 26–76% magnezu (z wyjątkiem Kwasolubne) w porównaniu do ilości deklarowanej
przez producenta. Testowane preparaty nawozowe charakteryzowały
się złożonym składem oraz zawierały materiały o silnych zdolnościach sorpcyjnych w stosunku do kationów dwuwartościowych, takie
jak: bentonit, diatomit czy substancja organiczna w Bio-Galu. Stosunkowo niski stopień uwalniania wapnia i magnezu mógł być spowodowany trwałym wiązaniem kationów dwuwartościowych przez
polimery poliakrylamidowe [Bowman i in. 1990; Bereś i Kałędkowska 1992]. We wszystkich roztworach uwadniających oznaczano wyższe zawartości potasu, a w niektórych także azotu azotanowego,
w stosunku do deklarowanych przez producenta. Źródłem potasu
w badanych roztworach wodnych preparatów prawdopodobnie był
znajdujący się w nich AgroHydroGel, będący poliakrylanem potasowym oraz kurzeniec Bio-Gal. Podobną zależność obserwowała
21
Domagała-Świątkiewicz [2004] w badaniach z zastosowaniem polimerów opartych na bazie poliakrylanów potasowych.
Polimery wysokoabsorpcyjne mają zdolność wiązania wody
dostępnej w glebie/podłożu, co przyczynia się do znacznego zwiększenia retencji wody użytecznej [Hayat i Ali 2004; Islam i in. 2011; Nnadi
i Brave 2011]. Dodatek polimerów do gleb lekkich zwiększa ogólną
i kapilarną pojemność wodną, a w glebach ciężkich powoduje wzrost
porowatości ogólnej, a tym samym zmniejsza gęstość objętościową
[Fonteno i Bilderback 1993; Sady i Domagała 1994; Bui i in. 2010;
Han i in. 2010]. Ponadto Simpson i Hayes [2006] wykazali wzrost
wodoodporności agregatów glebowych po zastosowaniu polimerów.
W przeprowadzonych badaniach obserwowano także pozytywny
wpływ dodatku AgroHydroGelu oraz preparatów nim wzbogaconych
na właściwości fizyczne podłoży uprawowych. Wykazano zmniejszenie gęstości objętościowej i zwiększenie porowatości podłoży wzbogaconych w badane preparaty z dodatkiem polimeru. Po uprawie
pelargonii i żywotnika we wszystkich kombinacjach stwierdzono zmniejszenie pojemności wodnej podłoży, co mogło być spowodowane
mineralizacją substancji organicznej. W obiektach wzbogaconych badanymi preparatami różnice te były mniejsze. Wydaje się, że chłonność polimeru mogła w pewnym stopniu rekompensować zmniejszenie pojemności wodnej podłoża w okresie wegetacji.
Przeprowadzono wiele badań mających na celu określenie
przydatności super-absorbentów w uprawie roślin ogrodniczych. W niniejszym doświadczeniu wykazano zwiększenie biomasy roślin pelargonii, rosnących w podłożu zawierającym preparat wzbogacony w polimer AgroHydroGel, a tym samym polepszenie wartości dekoracyjnej
roślin. Pozytywny wpływ hydrożeli na rozwój i wartość dekoracyjną
uzyskano w uprawie roślin rabatowych, stewarcji i roślin trawiastych
[Hetman i Durlak 1998; Domagała-Świątkiewicz i in. 2004]. Wykazano ponadto wzrost plonowania oraz poprawę jakości warzyw w badaniach Majkowskiej-Gadomskiej [2006], Kosterny i innych [2012] oraz
w kukurydzy w doświadczeniu Islama i innych [2011].
22
WNIOSKI
Chłonność poliakrylanu potasu wynosiła 390 g g-1 i zmniejszała się
wraz ze wzrostem stężenia soli w roztworze uwadniającym. Chłonność testowanych preparatów nawozowych zawierających polimer
mieściła się w granicach 25–40 g g-1.
Dodatek polimeru będącego poliakrylanem potasowym
(AgroHydroGel) zwiększał zawartość dostępnego potasu w roztworach wodnych preparatów nawozowych.
Zastosowane preparaty nawozowe z dodatkiem AgroHydroGelu
zmniejszały gęstość objętościową oraz zwiększały pojemność wodną
(po uprawie) i porowatość podłoża.
Wykazano istotny wpływ AgroHydroGelu i preparatu nawozowego ‘Ozdobne z kwiatów’ na masę roślin pelargonii rabatowej oraz
czystego poliakrylanu potasu na średnicę kwiatostanu. AgroHydroGel i preparat nawozowy Iglaki zwiększył przyrosty żywotnika
zachodniego.
LITERATURA
Abedi-Koupai J.A., Eslamian S.S., Kazem J.A. 2008. Enhancing the available
water content in unsaturated soil zone using hydrogel to improve plant
growth indices. Ecohydrol. and Hydrobiol. 11, 67–75.
Bereś J., Kałędkowska M. 1992. Superabsorbenty. Chemik 3, 59–61.
Bowman D.C., Evans R.Y., Paul J.L. 1990. Fertilizer Salts Reduce Hydration
of Polyacrylamide Gels and Affect Physical Properties of Gel-amended Container Media. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 115(3), 382–386.
Buchholz F.L. 1998. The structure and properties of superabsorbent polyacrylates. [W:] Buchholz F.L. i Graham A.T. Modern superabsorbent polymers technology. Wiley VCH, New York, 167–221.
Bui W., Zhang H., Liu B., Wu Y., Song J. 2010. Effects of super-absorbent polymers on the physical and chemical properties of soil following different wetting and drying cycles. Soil Use Manage 26, 253–260.
Domagała-Świątkiewicz I. 2004. Ocena przydatności nawozowych preparatów
polimerowych GNSU i AQUA FLO w uprawie roślin ogrodniczych, cz. I. Ocena właściwości fizyko-chemicznych oraz stopnia uwalniania składników
pokarmowych w warunkach laboratoryjnych. Rocz. AR Pozn. CCCLVI,
Ogrodn. 37, 37–43.
23
Domagała-Świątkiewicz I., Sady W., Muras P. 2004. Ocena przydatności
nawozowych preparatów polimerowych GNSU i AQUA FLO w uprawie
roślin ogrodniczych. cz. II. Ocena wartości nawozowej oraz wpływu na
właściwości fizykochemiczne podłoży w uprawie stewarcji. Rocz. AR Pozn.
CCCLVI, Ogrodn. 37, 45–53.
Fonteno W.C, Bilderback T.E 1993. Impact of hydrogel on physical properties
of coarse – structured horticultural substrates. J. Amer. Soc. Hort. Sci.
118(2), 217–222.
Han Y.G., Yang P.L., Loo Y.P., Ren S.M., Zhang L.X., Xu L. 2010. Porosity
change model for watered superabsorbent polimer treated soil. Environ.
Earth Sci. 61, 1197–1205.
Hayat R., Ali S. 2004. Water absorption by synthetic polymer (Aquasorb) and
its effect on soil properties and tomato yield. Int. J. Agri. Biol. 6(6), 998–
1002.
Hetman J., Durlak W. 1998. Wpływ miąższości podłoża z dodatkiem Akrygelu
KM na wzrost, rozwój i wartość dekoracyjną roślin rabatowych. Zeszyty
Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 461, 191–207.
Hetman J., Martyn W., Szot P. 1998. Możliwość wykorzystania hydrożeli w produkcji ogrodniczej pod osłonami. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk
Rolniczych 461, 31–45.
Islam M.R., Hu Y., Mao S., Mao J., Eneji A.E., Xue X. 2011. Effectiveness of
a water-saving super-absorbent polymer in soil water conservation for corn
(Zea mays L.) based on eco-physiological parameters. J Sci Food Agric.
91(11), 1998–2005.
Kałędkowska M. 1991. Zielone hałdy. Przegląd Techniczny 38, 20.
Kosterna E., Zaniewicz-Bajkowska A., Rosa R., Franczuk J. 2012. The effect
of AgroHydroGel and irrigation on celeriac field and quality. Folia Hort.
24(2), 123–129.
Majkowska-Gadomska J. 2006. Effect of some sorbents on the yield and quality of romaine lettuce (Lactuca sativa L. var. romana Garst.). Folia Hort.
Suppl. 2, 7–9.
Martyn W., Onuch-Amborska J. 1998. Ocena tempa wysychania podłoży
ogrodniczych w zależności od udziału w nich hydrożelu. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 461, 291–298.
Nnadi F., Brave C. 2011. Environmentally friendly superabsorbent polymers
for water conservation in agricultural lands. J. Soil Sci. Environ. Manage
2(7), 206–211.
Ostrowska A., Gawliński S., Szczubiałka Z. 1991. Soil and Plant analysis Procedures. Wyd. Instytutu Ochrony Środowiska, Warszawa.
24
Sady W., Domagała I. 1994. Wybrane aspekty stosowania supersorbentów
w urządzaniu terenów zieleni. Mat. z Sympozjum Zarządzania Terenami Zieleni w Mieście. Nowości w dziedzinie konserwacji zieleni.
Sady W., Domagała I., Kowalska I., Lis-Krzyścin A., Ostrowska J. 1994. Przewodnik do ćwiczeń z uprawy roli i nawożenia roślin ogrodniczych. Skrypt
AR w Krakowie.
Salas P. 2001. Perspective possibilities limiting plant stress in field of planting
and maintenance of green. Proceedings of 9th International Conference
of Horticulture 3–6.09.
Simpson K., Hayes S.F. 2006. The effect of soil conditioners on plant growth
and soil structure. J. Sci. Food Agric. 9(3), 163–170.
Yu J., Shia J.G., Dangb P.F., Mamedovc A.I., Shainbergd I., Levy G.J. 2011.
Soil and polymer properties affecting water retention by superabsorbent
polymers under drying conditions. Soil Sci. Soc. America J. 76(5), 1758–
1767.
Adres do korespondencji:
Katedra Uprawy Roli i Nawożenia Roślin Ogrodniczych
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
al. 29 Listopada 54, 31–425 Kraków
e-mail: [email protected]
25
Anna Kapczyńska EPISTEME
20/2013, t. III
s. 27–39
ISSN 1895-4421
WPŁYW TERMINU SADZENIA NA KWITNIENIE
I PLON CEBUL LACHENALII ‘ROSABETH’
UPRAWIANEJ W GRUNCIE
EFFECT OF PLANTING TIME ON FLOWERING
AND BULB YIELD OF LACHENALIA ‘ROSABETH’
GROWN IN THE FIELD
Abstrakt. W badaniach przeprowadzonych w latach 2009–2010 określano
wpływ terminu sadzenia cebul lachenalii ‘Rosabeth’ na jakość kwiatów oraz
plon cebul. Rośliny sadzono: 27 kwietnia, 11 maja, 25 maja oraz 8 czerwca.
Stwierdzono, że badana odmiana uprawiana w gruncie w warunkach Polski
południowej (małopolska) kwitnie, w zależności od terminu sadzenia oraz
sezonu uprawy, po 80–135 dniach od posadzenia – kwitnienie przypada więc
na okres letni. Istotnie najdłuższe kwiatostany (7–10 cm), o największej
liczbie kwiatów (17–22) i najdłuższych pojedynczych kwiatach (2,8–2,9 cm)
uzyskano sadząc cebule w kwietniu. W pierwszym roku z jednej cebuli uzyskano 2 liście, w kolejnym nawet 3. Opóźnianie terminu sadzenia wpłynęło
niekorzystnie na masę uzyskanych cebul.
Słowa kluczowe: Cape Hyacinth, ‘African Beauty’, cebula, uprawa gruntowa
Summary. A two-year field experiment was performed with lachenalia ‘Rosabeth’ to study the effect of planting time on the quality of flowers and
bulb production. Bulbs were planted on: April 27, May 05, May 25 and June
06 and cultivated in the open air in 2009 and 2010. The obtained results
showed that in Polish conditions (małopolska) lachenalia ‘Rosabeth’ started to flower after 80–135 days, according to planting time and year. It was
clearly evident that the planting time affected the quality of plants – the
longest inflorescences (7–10 cm), with the longest florets (2,8–2,9 cm) and
the biggest number of florets (17–22) were obtained when the cultivar was
planted in April. In 2009 two leaves were produced by one bulb, in 2010
– even three. Planting time had a significant effect not only on the inflorescence quality but also on the bulbs production – later planting time unfavorably affected the weight of bulbs.
Key words: Cape Hyacinth, ‘African Beauty’, ornamental bulb, ground cultivation
27
Anna Kapczyńska
WSTĘP
Ozdobne rośliny cebulowe od lat cieszą się ogromnym zainteresowaniem wśród producentów kwiatów ciętych, firm urządzających tereny
zieleni, a także wśród detalicznych odbiorców będących amatorami
i kolekcjonerami. Stanowią one integralną część przemysłu ogrodniczego. Analizując strukturę gatunkową obszaru europejskiego, można zauważyć, że gatunkiem dominującym w uprawach cebulowych
roślin ozdobnych jest tulipan. Zanotowano jednak, iż w Polsce zmienia
się nieco struktura gatunkowa produkcji – wyraźnie wzrasta powierzchnia reprodukcyjna mniej znanych roślin cebulowych [Wróblewska
2009]. Taka tendencja pozwala dostrzec możliwość uzupełnienia tej
grupy roślin o nowe gatunki, do tej pory w ogóle nieobecne na polskim
rynku. Od lat 60. ubiegłego stulecia w Republice Południowej Afryki
prowadzone są prace hodowlane mające na celu wypromowanie na
światowym rynku rodzimych gatunków roślin cebulowych. W wyniku tych prac uzyskano m. in. szereg ciekawych odmian lachenalii
(Hyacinthaceae), różniących się kolorem kwiatów (żółty, czerwony,
niebieski), rysunkiem na liściach, czy porą kwitnienia [Kleynhans
2006]. Lachenalię zarejestrowano pod nazwą Cape Hyacinth®, a serię
ośmiu odmian obecnych na rynku światowym opatrzono nazwą firmową ‘African Beauty’. Lachenalia jest zupełnie nową rośliną mogącą
wzbogacić asortyment roślin uprawianych zarówno w ogrodach, jak
i na kwiat cięty, ale jak każdy nowy produkt wymaga opracowania zaleceń uprawowych w konkretnych warunkach klimatycznych. Celem
prowadzonych badań była ocena wpływu terminu sadzenia cebul na
plonowanie lachenalii uprawianej w gruncie.
MATERIAŁ I METODY
Do doświadczeń w latach 2009 i 2010 użyto cebul lachenalii (Lachenalia J.F. Jacq ex Murray) ‘Rosabeth’ (Fot. 1) o obwodzie 3,0–6,0 cm
sprowadzonych z firmy ogrodniczej Afriflowers (RPA).
Doświadczenie przeprowadzono na poletku doświadczalnym Wydziału Ogrodniczego Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. Zmiennymi w doświadczeniu były terminy sadzenia cebul. W dwóch latach
28
Wpływ terminu sadzenia na kwitnięcie i płon cebul...
doświadczeń cebule sadzono: 27 kwietnia, 11 maja, 25 maja i 8 czerwca. W każdym obiekcie sadzono 120 cebul w 4 powtórzeniach, po 30
cebul w każdym. Cebule sadzono na głębokość równą trzykrotnej
wysokości cebuli, w rozstawie 2,5 × 7,0 cm do ażurowych skrzynek
(o wymiarach 60 × 40 × 14 cm) zadołowanych w gruncie. Jako podłoża
użyto mieszaniny torfu i piasku w stosunku 3 : 1 wzbogaconego
o nawóz Osmocote (6 mc), w dawce 80 gּ m-2. Cebule przed posadzeniem zaprawiano w 0,5% Kaptanie przez 30 minut.
Fot. 1. Lachenalia ‘Rosabeth’ [A. Kapczyńska]
W doświadczeniu określono długość pędu kwiatostanowego będącą
równocześnie wysokością rośliny, długość samego kwiatostanu, liczbę
kwiatów w kwiatostanie, długość pojedynczego kwiatu, oraz liczbę liści
wytwarzanych przez jedną cebulę. Obserwowano liczbę dni jaka upłynęła
od posadzenia cebul do rozpoczęcia kwitnienia (rozwinięcie pierwszego
kwiatu w kwiatostanie).
Cebule przybyszowe wykopywano w październiku i oceniano
ich plon. Po przesuszeniu sortowano na cztery wybory, biorąc pod
uwagę obwód : < 3,0; 3,0–6,0; 6,1–9,0; 9,1–12,0 cm. Określano również średnią masę uzyskanych cebul.
29
Anna Kapczyńska
Uzyskane wyniki opracowano statystycznie przy pomocy programu Statistica 6,0 z zastosowaniem analizy wariancji dla doświadczenia dwuczynnikowego (termin sadzenia i rok), testem Tuckey’a,
przy poziomie istotności α = 0,05.
W trakcie trwania doświadczenia zanotowano następujące średnie
temperatury (na podstawie danych ze Stacji Agrometeorologicznej Katedry
Meteorologii i Klimatologii Rolniczej w Garlicy Murowanej k. Krakowa):
2009 rok
kwiecień: 11,5°C, maj: 13,2°C; czerwiec: 15,6°C; lipiec: 19,3°C; sierpień: 18,3°C;
2010 rok
kwiecień: 7,7°C, maj: 12,6°C; czerwiec: 17,0°C; lipiec: 20,2°C; sierpień: 18,0°C.
WYNIKI
Termin sadzenia cebul lachenalii w dwóch latach badań miał wpływ
na jakość uzyskanych roślin (tab. 1). Najdłuższe pędy kwiatostanowe
(27 cm) w 2009 roku uzyskano z cebul sadzonych najwcześniej, tj. już
w kwietniu. Krótsze, o około 7–10 cm, pędy zanotowano u roślin wyrosłych z cebul sadzonych w maju i czerwcu. W kolejnym roku doświadczeń cebule sadzone zarówno w kwietniu, jak i w maju wytworzyły
takiej samej długości pędy – o wymiarze 31–32 cm, a wartość ta była istotnie wyższa, o około 3–4 cm od tej, jaką zanotowano w roku poprzednim sadząc cebule w kwietniu.
W dwóch latach doświadczeń zaobserwowano taką samą tendencję – najdłuższe kwiatostany wytwarzały rośliny wyrosłe z cebul
sadzonych najwcześniej, tj. 27 kwietnia. Analizując średnie uzyskane w poszczególnych terminach, można stwierdzić, że rok 2010 był
korzystniejszy pod względem omawianej cechy – najkrótsze kwiatostany w roku 2010 były przynajmniej dwukrotnie dłuższe od
najkrótszych kwiatostanów zanotowanych w sezonie poprzednim.
W 2009 roku wraz z opóźnianiem terminu sadzenia cebul malała
liczba kwiatów przypadająca na jeden kwiatostan. Analogicznej tendencji nie zanotowano w kolejnym roku doświadczeń, ale zauważono, że podobnie jak w 2009, również w 2010 roku, najwięcej kwiatów
w kwiatostanie wytworzyły rośliny sadzone najwcześniej. Zauważo30
no, że najwyższa wartość tej cechy zanotowana w pierwszym sezonie
uprawy, była zbliżona do najniższej jaką zaobserwowano w roku kolejnym. W obu latach uprawy cebule lachenalii sadzone w kwietniu
wytworzyły najdłuższe kwiaty. W pierwszym sezonie termin sadzenia roślin nie wpłynął istotnie na liczbę liści – jedna cebula wytwarzała średnio 2 liście. W 2010 roku, bez względu na termin sadzenia,
zanotowano więcej liści niż w roku poprzednim – na jedną cebulę
przypadały nawet trzy liście.
Tab. 1. Wpływ terminu sadzenia lachenalii ‘Rosabeth’ na jakość pędów
kwiatostanowych oraz liczbę liści w latach 2009–2010
Cecha
2009
2010
27.04
11.05
25.05
08.06
27.04 11.05
25.05
08.06
Dł. pędu kwia27,4 b*
tostan. (cm)
20,2 a
19,9 a
17,9 a
31,1 c
31,8 c
32,1 c
18,8 a
Dł. kwiatostanu (cm)
7,6 c
4,8 b
3,5 a
2,9 a
9,8 d
6,9 c
8,1 c
6,3 c
Liczba
kwiatów/
kwiatostan
17,1 d
13,7 c
10,2 b
6,6 a
22,0 f
16,7 d
20,6 e
19,9 e
Dł. kwiatu
(cm)
2,8 d
2,4 bc
2,3 bc
2,3 bc
2,9 d
1,8 a
2,5 cd
2,1 ab
Liczba liści
2,0 a
2,0 a
2,0 a
2,1 a
2,6 b
3,3 c
2,4 b
3,1 bc
* Średnie w wierszach oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie przy p ≤ 0.05
Analizując ilościowy plon cebul stwierdzono, że w 2009 roku
średnio na dziesięć roślin posadzonych w pierwszym terminie, tylko
dwie wytworzyły drugą cebulę (ryc. 1). Plon ten był istotnie niższy od
tego jaki uzyskano sadząc rośliny w kolejnych terminach – wówczas
na jedną posadzoną roślinę przypadały średnio trzy cebule (jedna
mateczna i dwie przybyszowe). W kolejnym roku uprawy tendencja
ta się nie powtórzyła, liczba cebul uzyskanych z jednej rośliny wahała się od 1,3 do 1,9. W obu sezonach prowadzonych doświadczeń
zauważono, że opóźnianie terminu sadzenia wpłynęło niekorzystnie na średnią masę uzyskanych cebul (ryc. 2). Zarówno w 2009,
31
Anna Kapczyńska
jak i 2010 roku, najkorzystniejszy pod tym względem okazał się
pierwszy termin sadzenia – średnia masa uzyskanych cebul wynosiła
odpowiednio 3,8 i 4,1 g.
Ryc. 1. Wpływ terminu sadzenia lachenalii ‘Rosabeth’ na plon cebul
* Średnie oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie przy p ≤ 0.05
Ryc. 2. Wpływ terminu sadzenia lachenalii ‘Rosabeth’
na średnią masę uzyskanych cebul.
* Uwaga jak na ryc. 1
32
Najlżejsze cebule wytworzyły rośliny sadzone w 2009 roku pod
koniec maja i w czerwcu, a w 2010 roku w czerwcu – ich masa była
odpowiednio około dwukrotnie i trzykrotnie niższa w porównaniu
z masą cebul uzyskanych z roślin sadzonych pod koniec kwietnia.
Analizując jakość uzyskanego materiału, tym razem pod względem
obwodu cebul (tab. 2), zauważono, że w 2009 roku ponad 60% cebul
uzyskanych z roślin sadzonych w kwietniu osiągnęło obwód 6,1–9,0
cm, podczas gdy w strukturze plonu ogólnego uzyskanego
Tab. 2. Wpływ terminu sadzenia lachenalii ‘Rosabeth’ na jakość uzyskanych
cebul w latach 2009–2010
Udział cebul danego obwodu w plonie ogólnym (%)
08.06
65,9 c
1,1 a
0,0 a
33,0 a
25.05
7,4 a
23,2 b
0,0 a
55,8 bc
11.05
31,7 b
28,7 b
0,0 a
40,0 ab
27.04
10,5 a
36,3 c
0,0 a
52,9 bc
08.06
10,7 ab
22,8 b
0,0 a
64,1 c
25.05
9,6 a
22,3 b
0,0 a
66,0 c
11.05
2,7 a
65,1 c
28,0 b
61,1 d
9,1–12,0
2010
4,2 c
27.04
6,1–9,0
1,6 b
3,1–6,0
1,6 a*
< 3,0
2009
35,8 ab
Obwód uzyskanych cebul (cm)
* Uwaga jak w tabeli 1
z roślin sadzonych w późniejszych terminach cebule takiej wielkości
stanowią 22–28%. Ponad 60% cebul uzyskanych z roślin sadzonych
w maju i czerwcu uzyskało obwód mniejszy, czyli 3,1–6,0 cm.
W tym sezonie z roślin sadzonych na przełomie maja i czerwca
w ogóle nie uzyskano cebul największych, tj. o obwodzie 9,1–12,0 cm.
W kolejnym roku rośliny w ogóle nie wytworzyły cebul największych,
33
Anna Kapczyńska
ale ponownie istotnie więcej cebul większych, tj. o obwodzie 6,1–9,0
cm zanotowano w plonie ogólnym roślin sadzonych najwcześniej,
czyli w kwietniu, wartość ta jednak była prawie o połowę mniejsza od tej, jaką zanotowano w roku poprzednim w wyniku sadzenia
roślin właśnie w tym terminie. Ponadto w 2010 roku rośliny sadzone
najpóźniej wytworzyły istotnie więcej cebul o najmniejszym obwodzie (stanowiły one ponad 60% plonu ogólnego) w porównaniu do
obiektów pochodzących z wcześniejszych terminów sadzenia.
W całym doświadczeniu najwcześniej zakwitła lachenalia ‘Rosabeth’ sadzona w kwietniu w 2009 roku – kwiaty zanotowano po 79
dniach od posadzenia cebul (ryc.3).
Ryc. 3. Wpływ terminu sadzenia lachenalii ‘Rosabeth’ na liczbę
dni jaka upłynęła od posadzenia cebul do rozpoczęcia kwitnienia
* Uwaga jak na ryc. 1
W tym roku liczba dni jaka upłynęła od rozpoczęcia uprawy do
kwitnienia nie różniła się istotnie dla roślin uprawianych od maja
i czerwca – zakwitły one o około 5–8 dni później w porównaniu do
lachenalii sadzonej w kwietniu. Po podobnym czasie zanotowano kwiaty u roślin sadzonych w kwietniu, w roku 2010. W sezonie tym widać, że późniejszy termin sadzenia wydłużył czas potrzebny roślinom
do wydania kwiatostanów – rośliny sadzone najwcześniej zakwitły po
niespełna trzech miesiącach, uprawiane najpóźniej po ponad czterech.
34
DYSKUSJA
Rośliny z rodzaju Lachenalia należą do łatwych w uprawie [Manning i in. 2002], a różnorodna kolorystyka kwiatów w połączeniu
z nakrapianymi liśćmi sprawia, iż mogą stać się atrakcyjnymi roślinami zarówno doniczkowymi, jak i gruntowymi. W Polsce jest mało
znaną „egzotyczną” rośliną cebulową popularną głównie wśród kolekcjonerów [Kapczyńska 2009b], a warto podkreślić, iż rodzaj ten
należy do najliczniej reprezentowanych (115 gatunków) w rodzinie
Hyacinthaceae [Duncan i in. 2005]. W naturalnych warunkach odmiany kwitną w lipcu-sierpniu, miesiące te przypadają na chłodniejszą
porę deszczową [Kleynhans i in. 2009]. W dostępnej literaturze brak
jest jakichkolwiek informacji dotyczących uprawy lachenalii w warunkach europejskich, a jak podkreśla Kleynhans [2006] traktowanie lachenalii zgodnie z zasadami stosowanymi w odniesieniu do innych roślin cebulowych, jest błędem. Potwierdzeniem tego jest fakt,
iż próba uprawy lachenalii w Holandii z wykorzystaniem procedury
stosowanej przy produkcji hiacyntów zakończyła się niepowodzeniem. W tym świetle istotne wydaje się podjęcie badań, które mogłyby
opisać wzrost i przebieg kwitnienia tej rośliny w warunkach Polski,
a tym samym pozwoliłyby sformułować zalecenia uprawowe dla lachenalii z myślą nie tylko o przyszłych producentach, ale także ogrodnikach amatorach, czy architektach krajobrazu. Przedstawione wyniki
wskazują, że termin sadzenia cebul w naszych warunkach, istotnie
wpływa na kwitnienie i plonowanie lachenalii. Zauważono jednak,
że w dwóch latach badań uzyskiwane wyniki nie zawsze były analogiczne, dlatego nie można wykluczyć, iż warunki pogodowe właściwe
nie tylko strefie klimatycznej, ale również konkretnemu sezonowi,
mogą wpływać na wzrost i rozwój tej rośliny. Trzeba pamiętać, iż
mamy do czynienia z rośliną cebulową, a więc wszelkie odstępstwa
od optymalnych temperatur, zarówno w trakcie uprawy, jak i przede wszystkim jeszcze w okresie spoczynku – przed wysadzeniem,
mogą istotnie wpłynąć na wzrost i kwitnienie roślin w konkretnym
sezonie wegetacyjnym [Roh i Young 2004]. Co więcej, Du Toit i inni
[2001] podkreślają, iż na proces różnicowania się kwiatostanów na
kolejny sezon, mogą mieć wpływ warunki panujące w poprzednim
roku uprawy. W badaniach własnych stwierdzono, że w zależności od
35
Anna Kapczyńska
terminu sadzenia oraz roku, lachenalia ‘Rosabeth’ osiąga wysokość
od 19 do 32 cm. Uprawiając tą odmianę w warunkach szklarniowych uzyskano, również w zależności od terminu sadzenia cebul,
pędy kwiatostanowe o długości od 17 do 28 cm [Kapczyńska 2012].
W omawianym doświadczeniu zauważono, iż sadząc cebule ‘Rosabeth’ pod koniec kwietnia, uzyskano rośliny o najlepszych cechach.
Przy zastosowaniu takiego terminu uprawy początkowa faza wzrostu
roślin przypadła zatem na okres panowania umiarkowanych temperatur w naszym klimacie, czyli takich które dominują podczas wzrostu lachenalii w regionie Przylądka Cape, skąd rośliny pochodzą. Manning i in. [2002] podkreślają, iż temperatura odgrywa kluczową rolę
w rozwoju i kwitnieniu roślin cebulowych pochodzących z Państwa
Przylądkowego, podając za optymalną wartość 12–17°C. W omawianym doświadczeniu zanotowano, iż z cebul sadzonych najwcześniej
uzyskuje się kwiatostany o największej liczbie kwiatów – wówczas na
jedno grono przypadło od 17 do 22 kwiatów, a jak podaje Kapczyńska [2012] odmiana ta uprawiana pod osłonami wytwarza, ponownie
w zależności od terminu sadzenia, od 15 do 20 kwiatów. Można wnioskować zatem, że na tą cechę mają wpływ różne czynniki zewnętrzne, a nie tylko czynnik genetyczny, chociaż porównując poszczególne
odmiany należące do serii ‘African Beauty’ wyraźnie widać, iż liczba
kwiatów istotnie zależy od genotypu lachenalii [Kapczyńska 2012],
a także od temperatury w jakiej przechowywano cebule [Roh 2005].
Jak podają Engelbrecht i inni [2008] nawożąc rośliny we wczesnej
fazie produkcji można wpłynąć na liczbę kwiatów tworzących kwiatostan, a tym samym uzyskać wyższej jakości materiał handlowy.
Według Duncan’a [1988] dojrzałe cebule większości gatunków lachenalii wytwarzają 2 liście. Pierwszy rok omawianego doświadczenie
potwierdza tą informację, ale już w kolejnym z jednej cebuli uzyskano
nawet 3 liście. De Hertogh i Le Nard [1993] twierdzą, że aktywna
organogeneza u wielu roślin cebulowych, m. in. u hiacynta, z którym
lachenalia jest spokrewniona, zachodzi już w okresie spoczynku.
Jeżeli zaistniały nieco odmienne warunki przechowywania cebul lachenalii w Afryce w konkretnych latach, to skutkiem tej zmienności
mogły być choćby różnice w liczbie liści wytworzonych przez cebule.
Z przeprowadzonych badań wynika, że w zależności od terminu sadzenia oraz roku uprawy, uzyskiwano różny ilościowy plon cebul, ale
36
zauważono, że cebule ‘Rosabeth’ o największej masie, a tym samym
najwyższej wartości handlowej, otrzymano sadząc rośliny pod koniec kwietnia. Podobne wyniki uzyskano w przypadku lachenalii
‘Namakwa’ [Kapczyńska 2009 a]. Wielkość cebul wpływa na jakość
kwiatostanów u wielu gatunków – mniejsze cebule mogą kwitnąć,
ale plon i jakość uzyskanych kwiatostanów jest niższa w porównaniu do tych, które wytwarzają cebule większe [Kariuki i Kako 1999].
W pierwszym roku badań lachenalia ‘Rosabeth’ zakwitła po 79–87
dniach od posadzenia cebul, w drugim po 85–136 dniach w zależności
terminu sadzenia. Porównując badaną lachenalię do odmiany ‘Namakwa’, również należącej do serii ‘African Beauty’, można uznać, że
odmiana ‘Rosabeth’ należy do później kwitnących, i tak np. sadząc jej
cebule pod koniec kwietnia uzyskujemy kwiaty o 15–20 dni później
w porównaniu do lachenalii ‘Namakwa’ uprawianej w tym samym
terminie [Kapczyńska 2009a]. Fakt ten wskazuje na to, że lachenalia
to nie tylko roślina niezwykle atrakcyjna pod względem urozmaiconej kolorystyki kwiatów, ale również pod względem różnego terminu
kwitnienia. Dobierając odpowiednio poszczególne odmiany możemy
uzyskać kwitnienie rozłożone na wiele tygodni przypadających na
miesiące letnie. Z pewnością zatem lachenalia może być konkurencją
dla wielu cebulowych roślin ozdobnych, których krótkotrwałe kwitnienie przypada na wiosnę.
WNIOSKI
Opóźnienie terminu sadzenia cebul lachenalii ‘Rosabeth’ uprawianej
w gruncie wpływa na pogorszenie jakości plonu pod względem długości kwiatostanu i kwiatu, a także liczby kwiatów w kwiatostanie.
Masa uzyskanych cebul spada wraz z opóźnianiem terminu uprawy.
W 2009 roku cebule lachenalii uprawiane od kwietnia rozpoczęły
kwitnienie wcześniej (po 79 dniach od posadzenia) od cebul uprawianych od maja i czerwca (kwiaty po 84–87 dniach). W roku 2010
wraz z opóźnianiem terminu sadzenia cebul wydłużał się okres potrzebny roślinom do wytworzenia kwiatostanów, pojawiały się one
odpowiednio po 85, 103, 115 oraz 136 dniach od posadzenia cebul.
37
Anna Kapczyńska
LITERATURA
De Hertogh A., Le Nard M. 1993. The physiology of flower bulbs. Elsevier Science Publishers. Amsterdam, London.
Du Toit E.S., Robbertse P.J., Niederwieser J.G. 2001. Effect of temperature
on the growth of Lachenalia cv. Ronia during the bulb preparation phase.
South African Journal of Plant and Soil 18, 28–31.
Duncan G. D. 1988. The lachenalia handbook. National Botanical Gardens,
Cape Town.
Duncan G.D., Edwards T.J., Mitchell A. 2005. Character variation and a cladistic analysis of the genus Lachenalia Jacq. F. ex Murray (Hyacinthaceae).
Acta Horticulturae 673, 113–120.
Engelbrecht G.M., Preez C.C., Du Spies J.J. 2008. Response of lachenalia
growing in soil to nitrogen fertilization during the pot plant phase. South
African Journal of Plant and Soil 25(2), 92–98.
Kapczyńska A. 2009a. Wpływ terminu sadzenia cebul na plonowanie lachenalii
‘Namakwa’ uprawianej w gruncie. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk
Rolniczych 539(1), 291–297.
Kapczyńska, A. 2009b. Lachenalia – breeding, culture and usage of a new flower
bulb. Annals of Warsaw University of Life Sciences 30, 5–10.
Kapczyńska A. 2012. Effect of planting time on flowering of four Lachenalia
cultivars. Acta Horticulturae 937, 575–580.
Kariuki W., Kako S. 1999. Growth and flowering of Ornithogalum saundersiae
Bak. Scientia Horticulturae 81(1), 57–70.
Kleynhans R. 2006. Lachenalia, spp., in: Flower Breeding & Genetics: Issues,
Challenges, and Opportunities for the 21st Century. Ed. N.O. Anderson.
Springer, 491–516.
Kleynhans R., Niederwieser J.G., Louw E. 2009. Temperature requirements
for good quality Lachenalia pot plant. Acta Horticulturae 813, 641–648.
Manning J., Goldblatt P., Snijman D. 2002. The color encyclopedia of cape
bulbs. Timber Press, Portland-Cambridge.
Roh M.S., Young Y.H. 2004. Inflorescence development in an Ornithogalum dubium hybrid as influenced by bulb temperature treatments. The Journal of
Horticultural Science and Biotechnology 79(4), 576–581.
Roh M.S. 2005. Flowering and inflorescence development of Lachenalia aloides
‘Pearsonii’ as influenced by bulb storage and forcing temperature. Scientia
Horticulturae 104, 305–323.
Wróblewska W. 2009. Produkcja cebul i bulw kwiatowych w Polsce i wybranych
krajach Unii Europejskiej. Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie – Problemy Rolnictwa Światowego 7(22), 154–163.
38
Anna Kapczyńska
Katedra Roślin Ozdobnych,
Al. 29 Listopada 54, 31–427 Kraków
Praca naukowa finansowana ze środków na naukę
w latach 2008–2010 jako projekt badawczy własny nr N310 309934.
39
Anna Kołton
Renata Wojciechowska
Joanna Dąbrowska
Anna Palczewska
Gabriela Wyżgolik
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 41–51
ISSN 1895-4421
WPŁYW DOŚWIETLANIA LAMPAMI LED
NA WYBRANE PARAMETRY WZROSTU I ROZWOJU
BEGONIA SEMPERFLORENS
THE EFFECT OF LED LIGHTNING ON SOME GROWTH AND
DEVELOPMENT parameters OF BEGONIA SEMPERFLORENS
Abstrakt. Światło, jego intensywność, spektrum, kierunek padania, długość czasu promieniowania, ma różnoraki wpływ na wzrost i rozwój rośliny.
Obecnie stosowane metody doświetlania roślin są energochłonne, dlatego
coraz większym zainetresowaniem cieszą się diody elektroluminescencyjne
(LED). W niniejszej pracy przedstawiono wpływ doświetlania lampami
LED na wybrane parametry wzrostu i rozwoju Begonia semperflorens takie
jak: długość i szerokość liści, ilość kwiatów, świeża i sucha masa, zawartość związków fenolowych oraz fluorescencję chlorofilu a. Doświetlanie
prowadzono od 18 do 24, wykorzystano diody LED o barwie białej, różowej
i fioletowej, roślin kontrolnych nie doświetlano. Zaobserwowano wpływ
doświetlania diodami elektroluminescencyjnymi na niektóre parametry
roślin begonii, szczególnie w przypadku diod o barwie różowej.
Słowa kluczowe: lampy LED, begonia, kwitnienie, wzrost, fluorescencja
Summary. Light, its intensity, spectrum, direction, time of radiation, has
different influence on plants’ growth and development. Currently used
methods of supplemental lightning are energy-intensive and therefore
LEDs are getting more popular. In this paper the effect of LEDs supplemental lightning on some parameters of Begonia semperflorens plants, such as:
length and width of leaves, number of flowers, fresh and dry weight, phenols content and chlorophyll a fluorescence was evaluated. Illumination was
conducted from 6 to 12 pm and the LEDs that were used were white, rose
and violet, control group had no supplemental lightning. The effect of LED
lightning on some parameters of begonia plants was observed, especially in
case of the rose light emitting diodes.
Key words: LED lamps, begonia, flowering, growth, fluorescence
41
Anna Kołton, Renata Wojciechowska, Joanna Dąbrowska...
WSTĘP
Światło modyfikuje wzrost i rozwój roślin. Reagują one nie tylko na
intensywność docierającego promieniowania, ale także na jego jakość
(długość fali promieniowania docierającego do roślin), kierunek padania i długość okresów ciemności w ciągu doby [Folta i Childers
2008]. Rośliny wyposażone są w różnorodne fotoreceptory, które
umożliwiają przekazywanie sygnału jakim jest światło i występowanie odpowiednich reakcji u roślin. Światło może zatem modyfikować
intensywność fotosyntezy i być czynnikiem morfogenetycznym
[Devlin 2007]. Od dawna wiadomo o konieczności doświetlania
upraw, szczególnie w miesiącach kiedy naturalnego promieniowania słonecznego jest mało. Powszechnie do doświetlania upraw pod
osłonami używa się lamp sodowych [Wheeler 2008]. Niestety są one
energochłonne, w związku z tym kosztowne w eksploatacji, dlatego
poszukuje się alternatywnych źródeł promieniowania. W ostatnich
latach, ze względu na niskie zużycie energii i szerokie możliwości
sterowania emitowanym promieniowaniem, coraz większym zainteresowaniem cieszą się lampy LED [Bourget 2008; Morrow 2008].
Biorąc pod uwagę rosnącą popularność tych lamp i coraz mniejsze
koszty ich produkcji wydaje się, że w niedalekiej przyszłości staną się
one popularnym sposobem doświetlania roślin.
Celem pracy było zbadanie wpływu doświetlania lampami LED
emitującymi promieniowanie o różnej długości fali świetlnej na
wybrane parametry wzrostu i rozwoju roślin Begonia semperflorens
w uprawie szklarniowej.
MATERIAŁ I METODY
Do doświadczenia użyto roślin Begonia semperflorens ‘Ascot Bronze
Rose’ firmy Syngenta. Doświadczenie prowadzono wiosną (marzec
– czerwiec) w latach 2011 i 2012. Rośliny wysadzono do doniczek
do ziemi torfowej Klasmann TS2 . Uprawiano je w szklarni Wydziału
Ogrodniczego Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. Rośliny podzielono na 4 grupy doświadczalne: pierwszą z nich nie doświetlano
– kontrola, trzy z nich doświetlano od 18:00 do 24:00 lampami LED,
42
Wpływ doświetlania lampami LED na wybrane parametry...
charakteryzującymi się różnymi widmami emisji. Po 3–5 dniach od
posadzenia roślin włączono doświetlanie. W doświadczeniu użyto
lamp LED firmy PXM. Każda lampa składała się z 48 diod o mocy
1 W każda. Wykorzystane lampy różniły się składem spektralnym
emitowanego promieniowania. W doświadczeniu lampom nadano
oznaczenia: White, Rose, Violet. Lampa opisana jako Violet (PXM E/
R+B) emitowała promieniowanie czerwone i niebieskie z maksimum
emisji przy 660 i 450 nm oraz uzyskiwano natężenie promieniowania
na wysokości liści roślin 60 μmoli m-2 s-1. Lampa opisana jako Rose
(PXM R/R+B) emitowała promieniowanie czerwone i niebieskie z maksimum emisji przy 635 i 445 nm oraz uzyskiwano natężenie promieniowania na wysokości liści roślin 100 μmoli m-2 s-1. Lampa opisana
jako White (PXM R/W) emitowała promieniowanie w zakresie od 300
do 800 nm z maksimum emisji przy 440 i 560 nm oraz uzyskiwano
natężenie promieniowania na wysokości liści roślin 100 μmoli m-2 s-1.
Dokładny opis zastosowanego systemu doświetlania podaje Grzesiak
i in. [2011]. W każdej kombinacji uprawiano po około 50 roślin.
W prezentowanym doświadczeniu dokonywano dwukrotnie pomiaru roślin po około 25 dniach (termin 1) oraz po około 40 dniach (termin 2)
od rozpoczęcia doświetlania. W każdym terminie wybierano losowo 6 roślin na których przeprowadzano pomiary. Dokonano oznaczenia masy
części nadziemnej roślin (świeża masa), szerokości i długości trzeciego od wierzchołka wzrostu liścia, ilości pąków kwiatowych i otwartych
kwiatów. Wykonano pomiar fluorescencji chlorofilu a w liściach roślin
przy użyciu przenośnego fluorymetru Handy PEA (Hansatech). Fluorescencję bezpośrednią mierzono po adaptacji liści w ciemności przez okres
30 minut. W pracy prezentowane są wybrane parametry fluorescencji:
Fv/Fm – wskaźnik maksymalnej fotochemicznej wydajności fotosystemu II (PSII), PI – wskaźnik funkcjonowania PSII, Area – powierzchnia
nad krzywą indukcji fluorescencji proporcjonalna do puli akceptorów
elektronów w PSII oraz RC/ABS – wskaźnik wydajności wyrażony jako
gęstość centrów reakcji w przeliczeniu na chlorofil [Kalaji i Łoboda 2009].
Następnie materiał roślinny zmielono i wykonano oznaczenie zawartości
suchej masy roślin po wysuszeniu próbek w 105oC. Wykorzystując zmielony materiał wykonano także analizę zawartości związków fenolowych
metodą Fukumoto i Mazza [2000]. Dzięki temu dokonano oznaczenia
sumy fenoli w przeliczeniu na kwas chlorogenowy, zawartości fenylopro43
panoidów w przeliczeniu na kwas kawowy, flawonoli – na kwercytynę
oraz antocyjanów – na cyjanidynę.
Wyniki poddano analizie statystycznej z wykorzystaniem programu STATISTICA 10. Średnie porównywano przy użyciu modułu ANOVA. Po odrzuceniu hipotezy zerowej o równości średnich używano testu
post-hoc NIR-Fishera do określenia różnic między średnimi. Wszystkie
analizy wykonano przy założonym poziomie istotności α=0,05. W tabelach i rycinach litery umieszczane przy średnich oznaczają grupy
jednorodne, brak liter oznacza brak różnic między średnimi.
WYNIKI
W pierwszym terminie pomiarów rośliny doświetlane lampami Rose
charakteryzowały się największą masą części nadziemnej (ryc. 1).
Parametr ten osiągnął największe wartości w przypadku roślin
doświetlanych lampami Rose i White w drugim terminie pomiarów.
W obu terminach rośliny nie doświetlane (kontrolne) miały najmniejszą masę części nadziemnej, co jednak nie zawsze różniło się
statystycznie od obiektów doświetlanych.
45
e
masa części nadziemnej (g)
40
de
35
cd
30
c
White
25
Rose
20
ab
15
10
kontrola
b
Violet
ab
a
5
0
termin 1
termin 2
Ryc. 1. Średnia masa części nadziemnej roślin Begonia semperflorens (świeża
masa) w dwóch terminach badań. Litery nad słupkami oznaczają grupy jednorodne wyznaczone przy pomocy testu NIR Fishera przy α=0,05.
W pierwszym terminie nie udowodniono wpływu doświetlania na
powstawanie kwiatów, jednak w drugim terminie rośliny nie doświetla44
ne charakteryzowały się najmniejszą liczbą kwiatów (ryc. 2). Warto
zauważyć, że w obu terminach tendencje do wiązania największej liczby
kwiatów mają rośliny doświetlane lampami Rose. Warto tu też wspomnieć, że rośliny kontrolne najpóźniej rozpoczynały wiązanie kwiatów
(obserwacje nie prezentowane w pracy), biorąc pod uwagę tylko kwiaty
rozwinięte. W terminie pierwszym istotnie najwięcej rozwiniętych kwiatów można było obserwować u roślin doświetlanych lampami Rose,
a w terminie drugim – Rose i Violet (ryc. 3). Światło emitowane z lamp
White i Rose przyczyniło się do zwiększenia szerokości blaszki liściowej
w pierwszym terminie obserwacji co jednak nie było już tak ewidentne
w drugim terminie obserwacji (Ryc. 4). Dłuższe blaszki liściowe miały
rośliny doświetlane promieniowaniem z lamp Rose w pierwszym terminie analiz, czego mimo zachowanych tendencji nie udało się jednak
udowodnić statystycznie w drugim terminie (ryc. 5).
Średnia liczba kwiatów na roślinie
18
c
16
c
c
14
12
b
10
kontrola
White
Rose
8
Violet
6
4
2
a
a
a
a
0
termin 1
termin 2
Ryc. 2. Średnia liczba kwiatów (pąki i otwarte kwiaty) występująca na
roślinie u Begonia semperflorens w dwóch terminach badań. Litery nad
słupkami oznaczają grupy jednorodne wyznaczone przy pomocy testu NIR
Fishera przy α=0,05
Nie wykazano różnic w zawartości suchej masy u roślin begonii
doświetlanych różnymi lampami i kontrolnych (tab. 1). W pierwszym
terminie badań największą zawartość sumy fenoli i poszczególnych
ich grup oznaczono w przypadku roślin doświetlanych lampami Rose,
a w drugim terminie – Rose i Violet, jednak nie udało się udowodnić
statystycznie stymulującego wpływu tego promieniowania na akumulację związków fenolowych.
45
Średnia liczba otwartych kwiatów na roślinie
4,5
e
4
3,5
de
3
kontrola
2,5
bc
2
White
cd
Rose
Violet
1,5
1
0,5
0
ab
a
a
ab
termin 1
termin 2
Ryc. 3. Średnia liczba otwartych kwiatów występująca na roślinie u Begonia
semperflorens w dwóch terminach badań. Litery nad słupkami oznaczają
grupy jednorodne wyznaczone przy pomocy testu NIR Fishera przy α=0,05
Szerokość blaszki liściowej (mm)
90
cd
80
70
60
b
bc
a
cd
d
cd
ab
kontrola
50
White
Rose
40
Violet
30
20
10
0
termin 1
termin 2
Ryc. 4. Szerokość blaszki liściowej trzeciego od góry liścia u Begonia
semperflorens w dwóch terminach badań. Litery nad słupkami oznaczają
grupy jednorodne wyznaczone przy pomocy testu NIR Fishera przy α=0,05
46
Długość blaszki liściowej (mm)
80
70
60
50
a
ab
bc
cd
d
cd
cd
ab
kontrola
White
40
Rose
Violet
30
20
10
0
termin 1
termin 2
Ryc. 5. Długość blaszki liściowej trzeciego od góry liścia u Begonia semperflorens w dwóch terminach badań. Litery nad słupkami oznaczają grupy
jednorodne wyznaczone przy pomocy testu NIR Fishera przy α=0,05
fenylopropanoidy (mg
kw. kawowego 100g-1
ś.m.)
flawonole (mg
kwercytyny 100g-1 ś.m.)
antocyjany (mg cyjanidyny 100g-1 ś.m.)
sucha masa (%)
114,80 c*
21,63
17,82
26,29
3,15
105,32 abc
20,05
14,81
23,60
3,05
115,93 c
22,02
19,45
27,78
3,62
Violet
108,83 bc
20,72
17,89
25,98
3,46
kontrola
85,02 a
16,48
15,15
18,17
2,80
85,37 a
16,40
16,49
18,62
2,81
92,38 ab
18,68
18,29
23,23
3,14
92,60 ab
18,91
17,55
19,08
3,17
Rose
White
Rose
Violet
termin 2
White
termin 1
kontrola
Suma fenoli (mg kw.
chlorogenowego 100g-1
ś.m.)
Tab. 1. Zawartość związków fenolowych i suchej masy w częściach nadziemnych roślin Begonia semperflorens w dwóch terminach badań
* Litery oznaczają grupy jednorodne wyznaczone przy pomocy testu NIR
Fishera przy α=0,05. Brak liter oznacza brak różnic statystycznie istotnych
47
Podobnie, lepsze parametry fluorescencji chlorofilu a obserwowano w przypadku liści roślin doświetlanych lampami LED, nie
udowodniono jednak różnic statystycznie istotnych (tab. 2).
Tab. 2. Wybrane parametry fluorescencji chlorofilu a liści roślin Begonia
semperflorens w dwóch terminach badań.
Fv/Fm
Area
PI
RC/ABS
0,83
44320
5,85
1,77
0,84
49859
6,96
1,95
0,84
51545
7,60
2,10
Violet
0,84
47840
6,41
1,87
kontrola
0,84
45001
6,83
1,90
0,84
46546
7,18
1,94
0,84
46511
7,73
2,12
0,83
43229
7,83
1,99
kontrola
White
Rose
White
Rose
Violet
termin 1
termin 2
* Litery oznaczają grupy jednorodne wyznaczone przy pomocy testu NIR
Fishera przy α=0,05. Brak liter oznacza brak różnic statystycznie istotnych
DYSKUSJA
W prezentowanym doświadczeniu porównywany jest wpływ
doświetlania roślin begonii różnorodnym promieniowaniem emitowanym przez lampy LED. Przy czym wszystkie testowane lampy
zawierały diody, które emitowały promieniowanie czerwone i niebieskie i charakteryzowały się różnymi zakresami emisji.
Wykazano wpływ promieniowania emitowanego przez diody
na wzrost i rozwój różnych roślin. Shin i inni [2008] wykazali stymulujący wpływ promieniowania czerwonego i niebieskiego (660
i 450 nm) na świeżą masę liści Doritaenopsis. Podobnie najwyższą
świeżą masę chryzantem uzyskano w przypadku traktowania ich
czerwonymi i niebieskimi (650 i 440 nm) lampami LED [Kim i in.
2004]. Również w prezentowanych badaniach promieniowanie
48
czerwone i niebieskie stymulowało akumulację świeżej masy u roślin
begonii, choć różnice nie w każdym przypadku były statystycznie istotne. Najwyższą świeżą masę obserwowano u begonii doświetlanej
lampami Rose.
Dodatek światła czerwonego stymulował zawiązywanie kwiatów
i długość okresu kwitnienia u aksamitki [Heo i in. 2002]. W prezentowanych badaniach rośliny begonii doświetlane lampami LED
wiązały więcej kwiatów niż kontrolne, ale zależność tą udowodniono statystycznie tylko w drugim terminie obserwacji. Lampy Rose
i Violet stymulowały otwieranie kwiatów. U roślin doświetlanych
lampami LED obserwowano wcześniejsze kwitnienie (obserwacje nie
prezentowane).
Shin i współautorzy [2008] nie wykazali ewidentnego stymulującego wpływu światła czerwonego i niebieskiego na długość blaszki
liściowej Doritaenopsis. Natomiast Wu i inni [2007] udowodnili, że
rośliny grochu traktowane promieniowaniem czerwonym osiągały
największą powierzchnię blaszki liściowej. Co ciekawe, największą
powierzchnię liści zanotowano u chryzantemy traktowanej równocześnie promieniowaniem czerwonym i niebieskim [Kim i in. 2004].
W prezentowanym doświadczeniu stymulujący wpływ lamp LED na
długość i szerokość liści wykazano w pierwszym terminie pomiarów.
Przy czym efekt lamp Rose był najsilniejszy.
Największą suchą masę notowano u sadzonek chryzantemy
traktowanych promieniowaniem czerwonym i niebieskim równocześnie, przy czym wartość ta nie różniła się od tej u roślin kontrolnych (doświetlanych lampami fluorescencyjnymi) [Kim i in. 2004].
Wykazano wyższą zawartość związków fenolowych w liściach sałaty
uprawianych przy świetle czerwonym [Li i Kubota 2009]. Dodatkowo
autorzy udowodnili wpływ promieniowania czerwonego i UV na akumulację antocyjanów w sałacie. W prezentowanym doświadczeniu nie
udało się udowodnić statystycznie wpływu doświetlania na zawartość tych związków u begonii. Obserwowano jednak tendencję do
akumulacji tych związków u roślin pod wpływem lamp Rose i Violet.
Roszponka warzywna była uprawiana w szklarni w dwóch terminach,
dwa obiekty były doświetlane lampami LED (R/W i R/R+B) od 17:00
do 22:00, a trzeci obiekt (kontrolny) był uprawiany tylko przy świetle
naturalnym. Rośliny doświetlane lampami R/R+B w obu terminach
49
uprawy charakteryzowały się wyższymi wartościami parametrów Fv/
Fm i PI niż rośliny kontrolne (pomiar w trakcie dnia) [Wojciechowska
i in. 2013]. W przypadku roślin begonii nie wykazano różnic w parametrach fluorescencji pod wpływem testowanych lamp.
WNIOSKI
Doświetlanie lampami LED Rose stymulowało akumulacje świeżej
masy części nadziemnej begonii.
Doświetlanie lampami LED stymulowało wiązanie pąków kwiatowych, co udowodniono statystycznie w drugim terminie obserwacji.
Rośliny traktowane promieniowaniem emitowanym z lamp
Rose charakteryzowały się najdłuższymi i najszerszymi blaszkami
liściowymi w pierwszym terminie badań.
Najlepszy wzrost i rozwój roślin uzyskano przy doświetlaniu
lampami Rose.
LITERATURA
Bourget C.M. 2008. An introduction to Light-emitting diodes. HortScience
43(7), 1944–1946.
Devlin P. F., Christie J. M., Terry M. J., 2007. Many hands make light work.
Journal of Experimental Botany 58(12), 3071–3077.
Folta K.M., Childers K.S. 2008. Light as growth regulator: controlling plant
biology with narrow-bandwidth solid-state lighting system. HortScience
43(7), 1957–1964.
Fukumoto L., Mazza G. 2000. Assessing antioxidant and prooxidant activities
of phenolic compounds. J. Agric. Food Chem. 48(8), 3597–3604.
Grzesiak W., Bieńkowski A., Żupnik M., Wojciechowska R., Kołton A., Kurpaska S. 2011. Nowoczesne systemy doświetlania roślin oparte o najnowsze osiągnięcia technologii SSL LED. Elektronika 6, 137–139.
Heo J. W., Lee Ch. W., Chakrabarty D., Paek K.-Y. 2002. Growth responses of
marigold and salvia bedding plants as affected by monochromic or mixture
radiation provided by a Light-Emitting Diode (LED). Plant Growth Regulation 38, 225–230.
Kalaji M.H., Łoboda T. 2009. Fluorescencja chlorofilu w badaniach stanu fizjologicznego roślin. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
50
Kim S.J., Hahn E.J., Heo J.W., Paek K.Y. 2004. Effects of LEDs on net photosynthetic rate, growth and Lear stomata of chrysanthemum plantlets in
vitro. Scientia Horticulturae 101, 143–151.
Li Q., Kubota C. 2009. Effect of supplemental light quality on growth and phytochemicals of baby leaf lettuce. Environmental and Experimental Botany
67, 59–64.
Morrow R. C. 2008. LED Lighting in Horticulture. HortScience 23(7), 1947–1960.
Shin K. S., Murthy H. N., Heo J. W., Hahn J. E., Paek K. Y. 2008. The effect
of light quality on the growth and development of in vitro cultured Doritaenopsis plants. Acta Physiol Plant 30, 339–343.
Wheeler R.M. 2008. A historical background of plant lighting: an introduction
to the workshop. HortScience 43(7), 1942–1943.
Wojciechowska R., Kołton A., Długosz-Grochowsa O., Żupnik M., Grzesiak
W. 2013. The effect of LED lighting on photosynthetic parameters and
weight of lamb’s lettuce (Valerianella locusta). Folia Hort 25/1, 41–47.
Wu M.-Ch., Hou Ch.-Y., Jiang Ch.-M., Wang Y.-T., Wang Ch.-Y., Chen H.-H.,
Chang H.-M. 2007. A novel approach of LED light radiation improves the
antioxidant activity of pea seedlings. Food Chemistry 101, 1753–1758.
Anna Kołton
Katedra Botaniki i Fizjologii Roślin
Wydział Ogrodniczy
51
Marcin Kubus
Grzegorz Nowak
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 53–65
ISSN 1895-4421
Mamutowiec olbrzymi
Sequoiadendron giganteum (Lindl.) J. Buchholz
W WOJEWÓDZTWIE ZachodniOPOMORSKIM
Giant sequoia Sequoiadendron
giganteum Sequoiadendron giganteum (Lindl.)
J. Buchholz in West Pomeranian voivodeship
Abstrakt. W niniejszym artykule podano informacje dotyczące uprawy mamutowca olbrzymiego w województwie zachodniopomorskim. Celem pracy
była inwentaryzacja drzew wykonanie ich podstawowych pomiarów biometrycznych oraz określenie stanu zdrowotnego, ew. uszkodzeń mrozowych.
Zinwentaryzowano 74 mamutowce rosnące na 19 stanowiskach, w podstrefie 6 b, 7a i 7b mrozoodporności roślin drzewiastych (większość stanowisk
w zachodniej, cieplejszej części województwa). Wiek zdecydowanej większości
drzew jest w przedziale 15–30 lat, a osiągnięte wymiary równowiekowych
drzew na różnych stanowiskach są zróżnicowane. Największy 117-letni okaz
osiągnął wysokość 34 m i obwód pnia 378 cm (na wysokości 1,3 m nad poziomem gruntu). Wzrost i rozwój drzew przebiega bez zakłóceń w okresach
bez mroźnych zim, jednak podczas cyklicznie występujących mroźnych zim
z absolutną temperaturą minimalną poniżej -20°C istnieje ich duże ryzyko
całkowitego przemarznięcia, zwłaszcza młodych drzew.
Słowa kluczowe: mamutowiec olbrzymi, uprawa, województwo zachodniopomorskie, Polska
Summary. Information about cultivation of giant sequoia in West Pomerania was given in this article. The aim of the study was to catalogue the trees,
to conduct their basic biometric measurements and to determine their
healthiness and frost damages (in case of need). 74 giant sequoias growing
in 19 sites in 6b, 7a and 7b trees hardiness sub-zones were catalogued (most
sites in western, warmer part of the voivodeship). Age of most trees ranges
from 15 to 30 years and size of the trees at the same age growing in different
sites is diverse. The greatest 117-year-old specimen is characterized by height
of 34 m and trunk circumference of 378 cm (at height of 1.3 m). Growth and
development of the trees is correct in periods without frosty winters however,
during frosty winters with absolute minimal temperature under -20°C there is
a risk of their total freezing, especially of young specimens.
Key words: giant sequoia, cultivation, West Pomeranian voivodeship, Poland
53
Wstęp
Mamutowiec olbrzymi (sekwojadendron) Sequoiadendron giganteum
(Lindl.) J. Buchh. jest jednym z najbardziej znanych drzew na świecie,
chociaż często potocznie mylnie nazywany bywa sekwoją. Te jedne
z największych drzew na świecie, osiągające do 100 m wysokość i do
ponad 30 m obwodu pnia na wys. 1,3 m n.p.g., i dożywające wieku
ponad 3500 lat rosną w naturze w północnoamerykańskich górach
Sierra Nevada [Krüssmann 1972; Bugała 2000; Seneta, Dolatowski
2012]. Największy okaz – General Sherman (83,8 m wysokości, 31,3
m obwodu pnia na wys. 1,4 m, miąższość drewna 1486,9 m3) wraz
z 5 największymi innymi drzewami tego gatunku rośnie w tzw. Lesie
Olbrzymów w Narodowym Parku Sekwoi (Sequoia National Park),
a drugi pod względem wielkości General Grant (81,5 m wysokości,
27,6 m obwodu pnia na wys. 1,4 m, miąższość drewna 1320 m3)
rośnie w łączącym się z nim Parku Narodowym Kings Canyon [Internet 1]. Do Europy mamutowce sprowadzono około połowy XIX wieku,
a w Polsce uprawiane są przede wszystkim w zachodniej części kraju, o łagodniejszym klimacie m.in. na Pomorzu Zachodnim (zimowe
temperatury powietrza są głównym czynnikiem ograniczającym ich
uprawę). Spotyka się je głównie w zbiorach ogrodów botanicznych
i arboretów [Nowak 1999] oraz, ostatnio coraz częściej, w ogrodach
prywatnych, kolekcjonerskich, a nawet na ogólnodostępnych terenach zieleni.
Celem pracy była inwentaryzacja okazów mamutowca olbrzymiego uprawianych na terenie województwa zachodniopomorskiego, wraz z wykonaniem podstawowych pomiarów biometrycznych
odnalezionych drzew, określeniem ich stanu zdrowotnego, w tym
występowania ewentualnych uszkodzeń mrozowych lub innych
czynników mających wpływ na wzrost i rozwój drzew.
Materiał i metody
Badania terenowe polegające na odnalezieniu stanowisk uprawy i charakterystyki drzew mamutowca olbrzymiego w województwie zachodniopomorskim prowadzono w latach 2008–2013. Część danych
54
Mamutowiec olbrzymi Sequoiadendron giganteum (Lindl.)...
o miejscach uprawy mamutowca pochodziła z licznych prac nad rozpoznaniem zadrzewienia Pomorza Zachodniego, prowadzonych
od kilkunastu lat w Katedrze Dendrologii i Kształtowania Terenów
Zieleni Akademii Rolniczej w Szczecinie, a obecnie Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie. Na podstawie udostępnionych materiałów naukowych, publikacji i informacji uzyskanych od właścicieli i zarządców terenów, na których rosną
mamutowce oraz dalszych własnych obserwacji i pomiarów terenowych podano ich wymiary, wiek oraz stanowiska uprawy, notowane uszkodzenia (2-krotnie w ciągu roku), w tym mrozowe według skali
Łukasiewicza [1987]. Przeanalizowano także przebieg temperatury minimalnej (średniej i absolutnej) w latach uprawy drzew, jako głównego
czynnika pogodowego wpływającego na ich kondycję zdrowotną. Dane
meteorologiczne zaczerpnięto z pozycji: „Atlas zasobów i zagrożeń klimatycznych Pomorza” [Koźmiński; Michalska 2004] oraz „Klimat województwa zachodniopomorskiego [Koźmiński i in. 2012].
Wykonano pomiary: obwodu pnia u jego nasady (tzw. obwód
odziomkowy) oraz na wysokości 1,3 m nad poziomem gruntu – taśmą mierniczą, średnicy korony – dalmierzem laserowy Leica Disto
A5 oraz wysokości drzew – wysokościomierzem Clino Master firmy
Silva, lub sztywnym przymiarem kreskowym (łatą geodezyjną).
Uzyskane dane zamieszczono w tabeli 1.
Wyniki i dyskusja
Na terenie województwa zachodniopomorskiego zinwentaryzowano 19 stanowisk uprawy mamutowca olbrzymiego, z których
zdecydowana większość (15) rozciąga się wzdłuż zachodniej ściany
województwa (ryc. 1). Łącznie odnaleziono 74 drzewa, z których aż
45 rośnie na terenie Szkółki Leśnej Nadleśnictwa Łobez, gdzie m.in.
tworzą dwa szpalery wraz ze świerkiem chińskim (Picea asperata)
i jodłą szlachetną (Abies procera) oraz z żywotnikiem zachodnim
(Thuja occidentalis) i sosną Jeffrey’a (Pinus jeffreyi) – tab. 1. Kolejnymi
miejscami uprawy większej liczby mamutowców (po 5 okazów) są
Ogród Dendrologiczny w Przelewicach oraz Arboretum w Glinnej,
w których kolekcjach drzewa osiągnęły wiek 20–36 lat, a największe
55
ponad 200 cm obwodu pnia. W Brwicach koło Chojny rośnie łącznie
także 5 mamutowców: po dwa okazy na terenie szkoły podstawowej
i w prywatnym ogrodzie oraz w parku podworskim – najstarsze i największe drzewo w Polsce, które osiągnęło 34 m wysokości i 378 cm
obwodu pnia na wysokości pierśnicy (tab. 1, fot. 1).
Brwicki okaz nie osiągnął jeszcze wymiarów obumarłego już ponad 15 lat temu mamutowca w arboretum w Glinnej (40 m wysokości
i 446 cm obwodu pnia), wskutek przemarznięcia po zimie „stulecia”
1986/87 roku, z ekstremalną temperaturą -32,5ºC [Tumiłowicz
2002]. Obecnie w arboretum tym rosną 25–30 letnie drzewa o wysokości od 13 do 22 m i obwodzie pnia od 130 do 239 cm (fot. 2). Jak
podaje Tumiłowicz [2009] jedno z drzew zaczęło obradzać szyszki
w wieku 27 lat.
Na pozostałych stanowiskach, wśród których znajdują się ogrody
prywatne (rośnie w nich 9 drzew) spotykane są pojedyncze lub po
2 okazy (fot. 3 i 4). Niestety są też miejsca uprawy, np. na osiedlu
mieszkaniowym przy ul. Chopina w Szczecinie, czy na cmentarzu komunalnym w Goleniowie, nie zapewniające im wystarczająco dużej
przestrzeni do wzrostu. Już teraz drzewa są mocno przycinane lub
wręcz proponowane do usunięcia.
Pomiary wskazują na różny kształt korony badanych drzew (proporcje wysokości i szerokości korony) i ich nasady pnia, co według
Tumiłowicza [2002] może być związane z sposobem ich rozmnażania – generatywnym lub wegetatywnym. Autor zauważa, że drzew
a uzyskane z nasion tworzą bardzo gęste korony, a ich pnie są grube
i zbieżyste. W przypadku drzew rozmnożonych wegetatywnie korony
są rzadsze, a pnie mają mniejszą średnicę i są bardziej smukłe, przy
podobnej ich wysokości. Wyraźne różnice zaznaczają się pomiędzy
osiągniętymi wymiarami równowiekowych drzew w zależności od stanowiska uprawy, co związane jest zapewne z warunkami siedliskowymi
(mikroklimat, gleba, otoczenie) jak i cechami osobniczymi okazów.
W podziale Polski na strefy klimatyczne [Bojarczuk i in. 1980]
województwo zachodniopomorskie znajduje się w zasięgu rejonu
zachodniego – umiarkowanie ciepłego o wpływach oceanicznych oraz
w części rejonu przejściowego – mniej ciepłego i bardziej ubogiego
w opady, co odpowiada podstrefom 7a, 7b i 6b odporności roślin drzewiastych ma mróz według Heinze i Schreibera [1984].
56
Mamutowce olbrzymie w warunkach Pomorza Zachodniego rosną zadowalająco, ale w okresach mroźnych zim, a przede
wszystkim tych cechujących się znacznymi wahaniami i spadkami
temperatury, np. podczas zim: 1996/1997 (absolutne min. temp.
-22,8°C), 1986/1987 (absolutne min. temp. -32,5°C), 2005/2006,
(absolutne min. temp. -26°C) i 2009/2010 (absolutne min. temp.
-26°C), przemarzają całkowicie (Glinna, Przelewice), bądź też przemarzają i brązowieją ich najmłodsze pędy oraz dolne partie korony
(najniższe pędy mogą całkowicie zamierać) – 4 i 5 stopień uszkodzeń
według skali Łukasiewicza [1987]. Rośliny uszkodzone przez mróz,
nawet w znacznym stopniu, posiadają zdolność do regeneracji
i powrotu do standardowego wyglądu.
Średnica
korony (m)
4
5
6
Wiek, uwagi
Wyso-kość
(m)
3
7
8
25–30 lat (rosną od 1983–
1988 r.), obradzają szyszki;
młody okaz odm. ‘Glauca’
posadzony zimą 2010/11 r.
przemarzł
Lokalizacja
2
Obwód pnia
na wys. 1,3 m
n.p.g. (cm)
Nr drzewa
1
Obwód
odziomkowy
pnia (cm)
Nr
stanowiska
Tab. 1. Wykaz stanowisk mamutowca olbrzymiego na Pomorzu Zachodnim
2*
1.
3*
4
2.
6
Mieszkowice: ogród
przy siedzibie
Nadleśnictwa
5*
13
6,5
346
239
14
6,0
339
217
17
7,0
263
180
22
7,0
295
194
18
5,5
189
130
6,1
2,7
56
39
20 lat, posadzony
w 1997 roku
1
Arboretum w Glinnej
Tereny PGL „Lasy Państwowe”
57
58
4
5
6
7
8
7
9,0
4,0
180
130
posadzony
w 1994 roku
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17*
7,5
6,0
5,5
5,5
8,0
6,0
6,5
6,0
5,0
4,5
3,5
3,0
2,8
2,5
4,0
3,5
3,0
3,0
2,7
3,0
140
121
108
106
103
93
94
93
81
61
102
92
84
84
83
75
75
73
65
49
5 lat, posadzone w 1998 r.,
10 okazów w szpalerze
3.
2
3
18*
19*
20*
21*
22*
23*
24*
25*
26*
27*
28*
29*
30*
31*
32*
33*
34*
35*
36*
37*
38*
39*
40*
41*
42*
43*
44*
45*
46*
47*
48*
49*
50*
51*
8,0
7,5
7,0
7,0
6,5
7,5
8,0
7,0
7,0
6,5
7,5
7,0
6,5
7,0
6,5
6,5
6,0
6,0
6,0
7,0
6,5
6,0
6,0
5,5
5,5
6,5
5,5
5,5
6,0
6,5
5,5
5,5
4,5
5,0
4,0
4,2
3,0
3,2
3,5
4,0
3,8
3,8
4,0
3,5
3,5
4,2
3,0
3,8
3,0
3,0
3,5
3,2
3,8
3,5
3,0
2,5
3,0
2,5
2,2
3,0
3,0
2,5
3,5
3,0
2,8
2,5
2,0
2,7
116
107
101
103
104
104
100
96
92
90
87
83
81
84
75
79
77
74
72
68
67
74
71
67
67
59
59
60
57
56
58
50
43
42
95
86
84
83
81
80
79
77
73
71
70
69
67
66
63
63
59
59
58
57
57
56
56
54
53
49
48
48
47
46
46
42
34
33
Szkółka Leśna Nadleśnictwa Łobez
1
15 lat, posadzone w 1998 r., 34 okazy w szpalerze
52
5.
53*
Zalesie: teren
przy budynku
Nadleśnictwa
Trzebież
4.
3,5
3
52
35
-
Podbrzezie:
przy budynku
Leśnictwa
Zalesie
5,8
2,6
69
55
20 lat, obradza
szyszki
7.
55
56
57
8.
58
59
60
Brwice k.
Chojny
– park
podworski
54
34
9
593
378
3
1,4
38
30
-
18
6,0
325
213
17
5,2
220
148
36-letnie
posadzone w
1977 r.
13
4,4
233
146
11
4,6
198
125
30-letnie
posadzone w
1983 r
7
3,8
105
70
15-letni
Ogród Dendrologiczny
w Przelewicach
6.
117 lat
(rośnie od
1895 r.),
obradza
szyszki
Dobrzyca: ogrody
tematyczne
szkółki Hortulus
Parki
62
10.
63*
Tanowo: teren
przykościelny
61
9.
Brwice k. Chojny
teren Szkoły
Podstawowej
Tereny użyteczności publicznej
5,3
2,5
72
43
3,1
1,6
39
21
4,2
3,8
60
44
8 lat,
posadzone
w 2005 roku
10 lat, drzewo
rośnie pod
okapem lipy,
korona bardzo
luźna
59
11.
64
Goleniów:
cmentarz
komunalny
4,5
3,0
71
51
10 lat
68
14.
69
15.
70
16.
71*
72
7,5
3,6
95
59
6,5
3,0
104
53
3,7
1,5
33
22
8 lat
4,0
2,0
121
74
-
2,5
3,0
117
74
okaz przycięty
na wysokość
4,0
1,2
42
36
-
1,7
0,3
4
2
4 lata,
odmiana
‘Pendula’
7,5
3,5
134
85
8,5
4,0
148
77
3,0
74
36
-
6,0
277
252
ok. 30-letni
obradza
szyszki
8 lat,
posadzone
w 2005 roku
18.
73
TrzcińskoZdrój ul.
Okólna
ok. 13 lat
5,0
19.
74
Wisełka
ul. Łąkowa
17.
Rudnica
k. Wałcza
67
Szczecin ul.
F. Chopina
(przy budynku
wielorodzinnym)
13.
Szczecin Szczecin ul.
ul. Krzywa Dolomitów
66
Szczecin ul.
Do Dworu
65
12.
Brwice k.
Chojny
Ogrody przydomowe i tereny zabudowy wielorodzinnej
11
* drzewa z udokumentowanym rozmnożeniem wegetatywnym
60
Ryc. 1. Stanowiska uprawy mamutowca olbrzymiego
w województwie zachodniopomorskim
[rys. M. Kubus]
61
Fot. 1. Brwice, park podworski:
największy w Polsce mamutowiec olbrzymi [Kubus 2011]
Fot. 2. Arboretum w Glinnej:
ok. 30-letnie okazy mamutowców olbrzymich [Nowak 2012]
62
Fot. 3. Wisełka: mamutowiec na terenie prywatnego ogrodu [Kubus 2011]
Fot. 4. Łobez: największy mamutowiec na terenie szkółki leśnej [Kubus 2013]
63
Wnioski
Niezamknięty jeszcze wykaz mamutowców olbrzymich (19 stanowisk, 74 drzewa) w województwie zachodniopomorskim wskazuje
na rosnące zainteresowanie uprawą tego gatunku w ostatnich latach.
Niestety zdarza się, że lokalizacja drzew nie uwzględnia ich dynamiki
wzrostu i osiąganych po latach wymiarów, czego skutkiem może być
uszkadzanie lub usuwanie drzew.
Odnalezione na terenie województwa zachodniopomorskiego
drzewa mamutowca olbrzymiego rosną na różnych stanowiskach.
Najliczniej, 53 okazy, występują na terenach należących do Lasów
Państwowych – szkółka Nadleśnictwa Łobez, Arboretum w Glinnej
oraz przy Nadleśnictwie w Mieszkowicach i Leśnictwie w Zalesiu.
Zdecydowana większość stanowisk uprawy mamutowca, w tym
najstarszych drzew, znajduje się w zachodniej, najcieplejszej części
województwa zachodniopomorskiego (podstrefa 7a), co wskazuje na
możliwości uprawy tego gatunku na omawianym terenie.
Wiek zdecydowanej większości drzew jest w przedziale 15–30
lat, a osiągnięte wymiary równowiekowych drzew na różnych stanowiskach są zróżnicowane. Najgrubsze mamutowce (po 117-letnim
okazie brwickim) rosną: w prywatnym ogrodzie w Wisełce, Arboretum w Glinnej i Ogrodzie Dendrologicznym w Przelewicach.
Wzrost i rozwój drzew przebiega bez zakłóceń w okresach bez
mroźnych zim, co świadczy, że warunki pogodowe regionu Pomorza Zachodniego sprzyjają uprawie mamutowców. Jednak podczas
cyklicznie występujących mroźnych zim z absolutną temperaturą
minimalną poniżej -20°C istnieje duże ryzyko całkowitego przemarznięcia, zwłaszcza młodych drzew. Duże znaczenie w mrozoodporności okazów mają ich cechy osobnicze oraz mikroklimat.
Wobec tak licznej i zróżnicowanej populacji zachodniopomorskich mamutowców (liczba okazów była zaskoczeniem dla autorów
artykułu) obserwacje nad aklimatyzacją, jak i inwentaryzacja nowych
stanowisk będą kontynuowane.
64
LITERATURA
Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. PWRiL, Warszawa.
Bojarczuk T., Bugała W., Chylarecki H. 1980. Zrejonizowany dobór drzew
i krzewów do uprawy w Polsce. Arboretum Kórnickie 25, 329–375.
Heinze W., Schreiber D. 1984. Eine neue Kartierung der Winterhärtezonen für
Gehölze in Europa. Mitteilungen der Deutschen Dendrologischen Gesellschaft 75, 11–56.
Koźmiński Cz., Michalska B. (red.) 2004. Atlas zasobów i zagrożeń klimatycznych Pomorza. Wyd. Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe
ZAPOL, Szczecin.
Koźmiński Cz., Michalska B., Czarnecka B. 2012. Klimat województwa zachodniopomorskiego. Wyd. Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe ZAPOL,
Szczecin.
Krüssmann G. 1972. Handbuch der Nadelgehölze. Paul Parey, Berlin und Hamburg, 298–300
Łukasiewicz A. 1987. Wpływ surowej zimy 1984/85 na drzewa i krzewy w Ogrodzie Botanicznym UAM w Poznaniu. Wiadomości Botaniczne 31(4), 5–36.
Nowak T. (red.) 1999. Index Plantarum polskich kolekcji dendrologicznych. Red.
Pr. Ogr. Bot. UWr. Wrocław, 5, 1, 17–305.
Seneta W., Dolatowski J. 2012. Dendrologia. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Tumiłowicz J. 2002. Ogród dendrologiczny w Glinnej. Rocz. Dendrol. 50, 141–
152.
Tumiłowicz J. 2009. Arboretum w Glinnej. [w:] Leśny Kompleks Promocyjny
Puszcze Szczecińskie Krajobrazy leśne i otwartej przestrzeni. (red. A. Stachak i M. Zachaś), Wyd. Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych
w Szczecinie, Szczecin, 155–174.
Internet 1. www.nps.gov/seki/index.htm [dostęp 14.01.2013]
Marcin Kubus
Katedra Dendrologii i Kształtowania Terenów Zieleni
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
ul. Papieża Pawła VI 3A; 71–459 Szczecin
65
Magdalena Kulig
Katarzyna Stromczyńska
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 67–73
ISSN 1895-4421
UKORZENIANIE SIĘ TAMARYSZKA CZTEROPRĘCIKOWEGO (TAMARIX TETRANDRA PALL.)
W WYBRANYCH PODŁOŻACH
ROOTING TAMARIX TETRANDRA PALL.
IN CHOOSEN SUBSTRATUM
Abstrakt. Tamaryszek czteropręcikowy (Tamarix tetrandra Pall.) jest miododajnym, dekoracyjnym przez cały sezon krzewem. Rośnie na lekkich,
przepuszczalnych glebach oraz toleruje ich zasolenie. Przeprowadzone
badania miały na celu porównanie ukorzeniania sadzonek zdrewniałych
i zielnych w trzech podłożach: piasek, perlit oraz mieszaninie piasku
z torfem w proporcjach 2:1. Doświadczenie wykazało, że typ sadzonki nie
wywiera statystycznie istotnego wpływu na liczbę korzeni, długość korzeni
i procent ukorzenionych sadzonek tamaryszka. Największą liczbę ukorzenionych sadzonek uzyskano w perlicie (81,1%) lub mieszaninie torfu z piaskiem (83,6%).
Słowa kluczowe: tamaryszek, rodzaj sadzonek, ukorzenianie, podłoża
Summary. Tamarix tetrandra Pall. is honey-yielding whole season decorative shrub. It grows on light permeable soil. Tolerate salinity. The experiments compares the rooting of green and wood cuttings in three types of
substratum: sand, perlit and peat – sand medium. Results occured that type
of cuttings is not statistically significant for the number, length and percentage of rooting tamarix cuttings. The highest number of rooted cuttings
received in perlit (81,1%) and peat – sand medium (83,6%).
Key words: tamarix, type of cuttings, rooting, substratum
67
WSTĘP
Tamaryszek (Tamarix) należy do rodziny tamaryszkowatych (Tamaricaceae). Występuje od zachodniej Europy przez rejon śródziemnomorski po wschodnią Azję i północną Afrykę. Znanych jest od 50
[Seneta i Dolatowski 2011] do 100 gatunków [Hrynkiewicz-Sudnik
i in. 2001]. W Polsce najczęściej uprawiany jest tamaryszek czteropręcikowy (Tamarix tetrandra Pall.). Jest to rozłożysty krzew o delikatnej, ażurowej budowie. Pędy są ciemne, cienkie, rózgowate a w zimie
czarno-wiśniowe i błyszczące. Liście koloru zielonego zredukowane
są do drobnych łusek lub igieł ułożonych skrętolegle. Kwiaty bardzo drobne, kaszkowate, 4-krotne o różowych płatkach, zebrane są
w wąskie grona o długości 2–4 cm. Kielich i słupek zazwyczaj mają
lekkie czerwone zabarwienie. Kwitnie od końca kwietnia do czerwca
na różowo wzdłuż pędów. Owocem jest drobna torebka otwierająca
się 2–4 klapami. Nasiona posiadają puch lotny.
Tamaryszek jest kserofitem dzięki czemu jest odporny na suszę.
Wymaga gleb piaszczystych, lekkich, przepuszczalnych oraz stanowiska słonecznego. Może rosnąć na glebach zasolonych. Sadzi się go przy
szosach lub autostradach oraz wykorzystywany jest w zadrzewieniach
rekultywacyjnych. Mało rozgałęziony, głęboko sięgający system korzeniowy pozwala mu rosnąć nawet nad brzegiem morza. Oprócz wspomnianych funkcji użytkowych, tamaryszek doskonale nadaje się do ogrodów
ale ze względu na łukowato wygięte pędy potrzebuje dużo miejsca. Jest
dekoracyjny przez cały okres wegetacji. Jesienią przebarwia się na żółto
i często wykorzystywany jest do zestawień kontrastowych. W naszym
kraju tamaryszek wykazuje zmniejszoną mrozoodporność. W krajach
o cieplejszym klimacie, na przykład w Anglii, stosuje się go w formowanych żywopłotach [Seneta i Dolatowski 2011].
Tamaryszek rozmnaża się najczęściej za pomocą sadzonek zielnych
lub zdrewniałych, bo wysiew nasion nie ma praktycznego zastosowania w produkcji ogrodniczej [Bärtels 1982; Seneta i Dolatowski 2011]
Sadzonki zielne to najmłodsza niezdrewniała część pędu. Po ścięciu
szybko tracą turgor, dlatego trzeba obchodzić się z nimi delikatnie
i zapewnić im wysoką wilgotność powietrza [Chmiel 2000]. Wybór pory
cięcia ma duże znaczenie, gdyż od tego zależy czy uda się uzyskać do
jesieni dobrze rozwinięte i zdrewniałe młode rośliny, które są w stanie
68
Ukorzenianie się tamaryszka czteroprętowego (Tamarix tetranda Pall.)
przetrzymać zimę. Tamaryszek można rozmnażać z sadzonek zielnych
w lipcu-sierpniu, lecz rośliny mogą nie zdążyć zdrewnieć przed nadejściem jesieni i w zimie będą narażone na liczne uszkodzenia [Bärtels
1982]. Ukorzenianie takich sadzonek w przypadku tamaryszka trwa
około 20 dni ale nie jest polecane [Hrynkiewicz-Sudnik i in. 2001].
Sadzonki zdrewniałe (zrzezy, sztobry), to sadzonki posiadające
zdrewniałą część pędu mającą odpowiednią ilość pączków i będącą
w stanie bezlistnym. Sadzonki powinny być cięte ostrym sekatorem na odcinki o długości od 10 do 30 cm, w zależności od gatunku
i ilości międzywęźli [Hrynkiewicz-Sudnik i in. 2001]. U tamaryszka
czteropręcikowego na sadzonki wybiera się pędy o grubości ołówka
lub nieco grubsze, odrzucając górne fragmenty, które są cienkie lub
niezdrewniałe. Najlepiej ukorzeniają się sadzonki, które sporządzone są z dolnej części pędów, ponieważ w tym miejscu gromadzi się
najwięcej auksyn. Najlepszym terminem pobierania materiału do
sadzonkowania jest luty. W marcu sadzonki można wysadzić na
grządki, jednak lepsze wyniki daje sadzenie w skrzyniach w chłodnej
szklarni [Hrynkiewicz-Sudnik i in. 2001; Bąblewski 2013].
Jednym z ważniejszych czynników wpływających na ukorzenianie, a tym samym na powodzenie rozmnażania, jest podłoże.
Powinno ono zabezpieczać odpowiedni dopływ wody do sadzonki,
utrzymywać odpowiednią wilgotność oraz dużą ilość powietrza,
która pozwoli na wytwarzanie korzeni. Wskazana jest też obecność
substancji pobudzających ukorzenianie.
Podstawowym podłożem wykorzystywanym w rozmnażaniu sadzonek jest mieszanina torfu wysokiego i piasku w różnych proporcjach. Torf zabezpiecza odpowiednią wilgotność podłoża, piasek natomiast służy lepszemu przewietrzaniu i zapewnia dobry przepływ wody.
Ważne jest jednak, aby piasek był gruboziarnisty, wolny od zanieczyszczeń. Często piasek zastępuje się częściowo lub całkowicie innymi materiałami. Mogą to być płatki styropianowe, które zapewniają przewietrzanie podłoża i polepszają warunki cieplne lub higromull – spieniona
żywica syntetyczna, w której porach gromadzi się woda i substancje
pokarmowe. Perlit jest lekki i całkowicie sterylny, ale przy ukorzenianiu
sadzonek nie wyróżnia się żadnymi istotnymi zaletami w porównaniu
z piaskiem [Bärtels 1982]. Najczęściej sugerowanym sposobem ukorzeniania sadzonek tamaryszka jest umieszczanie ich bezpośrednio na zagonach [Bärtels 1982; Hrynkiewicz-Sudnik i in. 2001; Bąblewski 2013].
69
MATERIAŁ I METODA
Doświadczenie wykonano na przełomie sierpnia i października w 2012
roku w szklarni doświadczalnej Wydziału Ogrodniczego Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. Celem doświadczenia było sprawdzenie
wpływu terminu pobierania sadzonek tamaryszka czteropręcikowego
oraz rodzaju podłoża na ich ukorzenianie. Materiał roślinny pobrano
z krzewu rosnącego w miejscowości Węgrzce na terenie prywatnej posesji. Sadzonki sporządzono w drugiej połowie sierpnia. Sadzonki zielne o długości 12 cm sporządzono z wierzchołkowej i niezdrewniałej
części pędu. Natomiast sadzonki zdrewniałe o długości 7 cm wykonano z dwuletnich fragmentów pędów. Wszystkie sporządzone sadzonki
przed umieszczeniem w podłożu hormonizowano ukorzeniaczem
pudrowym zawierającym 0,4% kwasu 4-indolilo-3-octowego (IAA).
Sadzonki umieszczono w skrzynkach w rozstawie co 5 cm, po czym
delikatnie je podlano i przykryto folią polietylenową. Zastosowano
trzy rodzaje podłoża: mieszaninę piasku i torfu wysokiego w stosunku
2:1, perlit oraz piasek rzeczny płukany. Dla każdej kombinacji podłoża
i rodzaju sadzonki wykonano trzy powtórzenia. Ogółem sporządzono 250 sadzonek zdrewniałych i 60 sadzonek zielnych. Ocena stopnia
ukorzenienia, wykonana po 8 tygodniach od sadzonkowania, polegała
na określeniu liczby sadzonek regenerujących korzenie oraz liczby
i długości korzeni. Wyniki opracowano statystycznie za pomocą analizy wariancji. Średnie pogrupowano testem Duncana, na poziomie istotności α=0,05 i zestawiono w tabelach.
WYNIKI I DYSKUSJA
Krzewy liściaste można rozmnażać w sposób generatywny lub wegetatywny, jednak wybór metody zależy głównie od gatunku. W przedstawionym doświadczeniu wykorzystano sadzonki zielne i sadzonki
zdrewniałe tamaryszka czteropręcikowego, które potraktowano ukorzeniaczem pudrowym jak zaleca Bärtels [1982]. Hrynkiewicz-Sudnik i inni
[2001] wspominają, że tamaryszek czteropręcikowy, podobnie jak stewarcja kameliowata (Stewartia pseudocamellia Maxim.), słabo reaguje na
substancje ukorzeniające. W świetle dostępnej literatury najczęściej polecanym i dającym najlepsze wyniki sposobem rozmnażania tamaryszka
70
czteropręcikowego jest wykonanie sadzonek zdrewniałych. Sadzonki
zielne, jak podaje Hrynkiewicz-Sudnik i inni [2001] oraz Bärtels [1982],
rzadko kiedy się ukorzeniają. Przeprowadzane badania wykazały, że typ
sadzonki nie wywiera statystycznie istotnego wpływu na liczbę korzeni,
długość korzeni i procent ukorzenionych sadzonek tamaryszka (tab. 1).
Tab. 1. Wpływ typu sadzonki na ukorzenianie
tamaryszka (Tamarix tetrandra)
Typ sadzonki
Liczba korzeni
(szt.)
Długość korzeni
(cm)
Procent ukorzenionych sadzonek (%)
zielna
5,1 a*
1,64 a
67,78 a
zdrewniała
5,8 a
1,91 a
75,17 a
* – dane oznaczone w kolumnie tą samą literą nie różnią się statystycznie
istotnie dla α=0,05
Duży wpływ na powodzenie ukorzeniania ma podłoże. Bärtels
[1982] zaleca mieszaninę torfu z piaskiem lub sam piasek jako najbardziej uniwersalny typ podłoża. Nie wspomina natomiast, aby perlit wyróżniał się istotnymi zaletami i miał korzystny wpływ na ukorzenianie sadzonek. W niniejszych badaniach rodzaj zastosowanego
podłoża nie wpłynął istotnie na liczbę korzeni. Natomiast odnotowano istotny wpływ rodzaju podłoża na długość korzeni. Sadzonki
tamaryszka wytwarzały najkrótsze korzenie w piasku, a najdłuższe
w perlicie i mieszaninie piasku z torfem. Największą liczbę ukorzenionych sadzonek uzyskano w mieszaninie torfu z piaskiem (83,6%)
i w perlicie (81,1%) a najmniejszą w piasku (49,7%) (tab. 2).
Tab. 2. Wpływ rodzaju podłoża na ukorzenianie sadzonek tamaryszka
(Tamarix tetrandra)
Rodzaj podłoża
Liczba korzeni
(szt.)
Długość korzeni (cm)
Procent ukorzenionych sadzonek [%]
piasek
5,0 a
1,30 a
49,7 a
perlit
5,4 a
1,9 b
81,1 b
torf+piasek
6,3 a
2,4 b
83,6 b
* – dane oznaczone w kolumnie tą samą literą nie różnią się statystycznie
istotnie dla α=0,05
71
Dobór rodzaju podłoża i typu sadzonki pozwolił uzyskać sadzonki z najdłuższymi korzeniami w kombinacjach podłoża: torf
z piaskiem oraz perlit dla obu typów sadzonek. Najkrótsze korzenie uzyskano w piasku oraz perlicie dla sadzonek zielnych. Badane
czynniki nie wywarły statystycznie istotnego wpływu na liczbę korzeni. Najlepiej sadzonki ukorzeniały się, gdy użyto perlitu lub mieszaniny torfu z piaskiem dla obu typów sadzonek oraz piasku dla
sadzonek zdrewniałych. Najgorzej ukorzeniały się sadzonki zielne
i zdrewniałe w piasku (tab. 3).
Tab. 3. Wpływ rodzaju podłoża i typu sadzonki na ukorzenianie
tamaryszka (Tamarix tetrandra)
Rodzaj
podłoża
Typ sadzonki
Średnia
długość
korzeni (cm)
Liczba korzeni (szt)
Procent
ukorzenionych
sadzonek (%)
piasek
zielne
1,06 a*
4,5 a
43,33 a
piasek
zdrewniałe
1,40 ab
4,9 a
56,04 ab
perlit
zielne
1,55 abc
5,3 a
80,00 b
perlit
zdrewniałe
2,00 bc
5,5 a
80,00 b
torf+piasek
zielne
2,35 c
5,8 a
82,19 b
torf+piasek
zdrewniałe
2,35 c
6,6 a
87,27 b
* – dane oznaczone w kolumnie tą samą literą
nie różnią się statystycznie istotnie dla α=0,05
WNIOSKI
Zarówno sadzonki zdrewniałe, jak i zielne nadają się do rozmnażania
tamaryszka czteropręcikowego.
Dobrym podłożem do ukorzeniania sadzonek tamaryszka jest
mieszanina torfu z piaskiem oraz perlit dając największy procent
ukorzenionych sadzonek.
72
LITERATURA
Bärtels A. 1982. Rozmnażanie drzew i krzewów ozdobnych. PWRiL, Warszawa,
89–91, 101, 114–116, 140–151, 353.
Bąblewski P. 2013. Rozmnażanie za pomocą sadzonek zdrewniałych. Szkółkarstwo 1, 18–24.
Chmiel H. (red). 2000. Uprawa roślin ozdobnych. PWRiL, Warszawa.
Hrynkiewicz-Sudnik J., Sękowski B., Wilczkiewicz M. 2001. Rozmnażanie
drzew i krzewów liściastych. PWN, Warszawa, 33–39, 91–100, 122–126,
444–445.
Seneta W., Dolatowski J. 2011. Dendrologia. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa,
401–402.
Magdalena Kulig
Katedra Dendrologii i Architektury Krajobrazu
Badania wykonano w ramach DS 3500/KDiAK
73
Gabriel Łabanowski
Grażyna Soika
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 75–88
ISSN 1895-4421
BŁONKÓWKI (Hymenoptera) NA PLANTACJACH
RÓŻ (Rosa canina i Rosa rugosa)
UPRAWIANYCH METODĄ EKOLOGICZNĄ
SAWFLIES (Hymenoptera) ON ORGANIC PLANTATIONS OF ROSES (Rosa canina and Rosa rugosa)
Abstrakt. badania prowadzono w latach 2010–2012 plantacjach róży
dzikiej w regionie Pojezierza Pomorskiego (Osiek Drawski i Ostre Bardo)
i plantacjach róży pomarszczonej w regionie Wzgórz Trzebnickich (Ligota
Mała) i w regionie Sudetów Wschodnich (Kąty Bystrzyckie i Lądek Zdrój).
Na plantacjach róży dzikiej stwierdzono 18 gatunków błonkówek, a spośród
nich z rodziny obnażaczowatych (Argidae): Arge nigripes, A. ochropus i A. pagana, z rodziny galasówkowatych (Cynipidae): Diplolepis eglanteriae,
D. nervosa, D. rosae i D. spinosissimae, z rodziny niesnujowatych (Pamphiliidae) – Pamphilius inanitus i z rodziny pilarzowatych (Tenthredinidae): Allantus calceatus, A. cinctus, A. viennensis, Ardis brunniventris, Cladius pectinicornis,
Endelomyia aethiops, Macrophya albicincta, Pareophora pruni, Priophorus pallipes i Rhogogaster viridis. Na plantacjach róży pomarszczonej (Rosa rugosa)
stwierdzono zaledwie 8 gatunków błonkówek, z rodziny obnażaczowatych –
Arge pagana, z rodziny niesnujowatych – Pamphilius stramineipes i z rodziny
pilarzowatych: Allantus calceatus, A. cinctus, A. viennensis, Endelomyia aethiops, Pareophora pruni i Priophorus pallipes. Na plantacjach róży dzikiej duże
szkody wyrządzały larwy błonkówek z rodziny pilarzowatych, a głównie
A. cinctus, która niszczyła liście oraz błonkówki z rodziny galasówkowatych
tworzące galasy na liściach i pędach – Diplolepis rosae a także uszkadzająca
młode pędy – Ardis brunniventris. Na plantacjach róży pomarszczonej dużą
szkodliwością charakteryzowały się larwy z rodziny pilarzowatych, a szczególnie A. cinctus.
Słowa kluczowe: dzikie róże, japońskie róże,, błonkówki, uprawa organiczna
75
Summary. observations carried out in years 2010–2012 on wild rose (Rosa
canina) organic plantations located on Pojezierze Pomorskie (Osiek Drawski
and Ostre Bardo) proved the presence of 18 species of sawflies. Among them
were: Arge nigripes, A. ochropus and A. pagana belonging to family Argidae;
Diplolepis eglanteriae, D. nervosa, D. rosae and D. spinosissimae from Cynipidae
family, Pamphilius inanitus from family Pamphiliidae and Allantus calceatus,
A. cinctus, A. viennensis, Ardis brunniventris, Cladius pectinicornis, Endelomyia
aethiops, Macrophya albicincta, Pareophora pruni, Priophorus pallipes and Rhogogaster viridis from Tenthredinidae family. On organic plantations of Japanese rose (Rosa rugosa) located in Wzgórze Trzebnickie (Ligota Mała) and
Sudety Wschodnie (Kąty Bystrzyckie and Lądek Zdrój) were recorded only
8 species of sawflies: Arge pagana belonging to Argidae family; Pamphilius
stramineipes from Pamphiliidae family and 6 species belonging to Tenthredinidae family: Allantus calceatus, A. cinctus, A. viennensis, Endelomyia
aethiops, Pareophora pruni and Priophorus pallipes. On organic plantations
of wild rose the most numerous and harmful were larvae of sawflies from
Tenthredinidae family, mainly Allantus cinctus, which was feeding on leaves;
sawflies from Cynipidae family, which induce galls on leaves and shoots as
well as larvae of Ardis brunniventris, which damage young shoots. On organic plantations of Japanese rose the most injurious were larvae of sawflies
from Tenthredinidae family, particularly A. cinctus.
Key words: wild rose, Japanese rose, sawflies, organic plantations
WSTĘP
W Polsce plantacje ekologiczne róż są źródłem płatków kwiatowych i owoców dla przemysłu farmaceutycznego. Nasadzenia róży dzikiej (Rosa canina) zlokalizowane są w części północnej Polski i zajmują powierzchnię
po około 50 ha, zaś plantacje róży pomarszczonej (Rosa rugosa) założone
są na południu Polski i zajmują powierzchnię po około100 ha. Na plantacjach tych nie wykonuje się żadnych zabiegów ochrony roślin, jedynie
kosi się chwasty w międzyrzędziach i co 4–5 lat przycina pędy w celu
odmłodzenia krzewów. W literaturze krajowej brak jest danych na temat
entomofauny występującej na takich plantacjach, jedynie są omawiane
owady występujące na różach w nasadzeniach miejskich i dotyczą one
głównie motyli [Burdajewicz i Kokot 1978; Ziarnkiewicz i Kozłowska
1973] i błonkówek [Burdajewicz 1983; Kowalewska 1987]. Pierwsza
praca na temat entomofauny motyli na plantacjach róż uprawianych
metodą ekologiczną jest w druku [Łabanowski i Soika w druku].
76
Błonkówki (Hymenoptera) na plantacjach róż (Rosa canina i Rosa rugosa)...
Celem badań było poznanie składu gatunkowego owadów, a w tej
pracy błonkówek występujących na plantacjach róży dzikiej zlokalizowanych na Pojezierzu Pomorskim i róży pomarszczonej założonych
na Wzgórzach Trzebnickich i w Sudetach Wschodnich. Na podstawie
częstotliwości występowania i liczebności poszczególnych gatunków
błonkówek podjęto także próbę określenia stopnia ich zagrożenia dla
krzewów róż.
MATERIAŁ I METODY
Obserwacje prowadzono w latach 2010–2012 na plantacjach róży
dzikiej zlokalizowanych na Pojezierzu Pomorskim (Osiek Drawski
i Ostre Bardo), gdzie próby pobrano 6.05, 27.06 i 18.08.2010;
14.06 i 26.07.2011 oraz 6.05, 23.06 i 18.08.2012 oraz na plantacjach róży pomarszczonej zlokalizowanych na Wzgórzach Trzebnickich (Ligota Mała) oraz w Sudetach Wschodnich (Kąty Bystrzyckie
i Lądek Zdrój), gdzie próby pobrano 11.05, 8.06 i 21.07.2010 r.;
8.05, 20.07 i 8.09.2011 r. oraz 23.05 i 22.08. 2012 r. Plantacje róży
dzikiej założone były na polach ornych w pobliżu innych pól i łąk,
stąd krzewy rosły w otoczeniu zarośli śródpolnych i drzew przydrożnych, zaś w międzyrzędziach krzewów rosła trawa i chwasty,
najczęściej z rodziny pokrzywowatych (Urticaceae) i selerowatych
(Apiaceae). Plantacje róży pomarszczonej założone były na terenie
płaskim (Ligota Mała) i na skłonach gór (Kąty Bystrzyckie i Lądek Zdrój) otoczone lasami mieszanymi, w których przeważały drzewa liściaste (brzoza, olsza). W międzyrzędziach krzewów i w najbliższym otoczeniu rosły liczne chwasty, najczęściej z rodziny selerowatych. Każdego roku zbierano owady za pomocą leja Steinera
oraz na każdej z plantacji fotografowano owady na 100 krzewach
róż, co pozwoliło na poznanie gatunków owadów przebywających
na liściach np. błonkówek, których nie można było odłowić za pomocą leja Steinera. Z każdej plantacji pobierano po 4 próby, jedną
próbę stanowiły owady zebrane do leja w wyniku 25 uderzeń
w losowo wybrane krzewy (jedno uderzenie w jeden krzew – próba
z jednej plantacji 100 krzewów). Zebrane larwy hodowano w insektarium na odpowiednich roślinach żywicielskich w celu uzyskania
77
błonkówek i do poprawnego oznaczenia gatunku. Owady w próbach
oznaczano przy użyciu atlasów i kluczy (Alford 2007, 2012; Miczulski
1999, 2001). Nazewnictwo łacińskie podano według opracowania
Skibińska i Chudzicka (2004), a nazewnictwo polskie wg opracowania Nawrota (2008).
WYNIKI I DYSKUSJA
Na plantacjach róży dzikiej zebrano 18 gatunków błonkówek i było
to ponad dwukrotnie więcej niż na plantacjach róży pomarszczonej (tab. 1). Znacznie bogatsza fauna błonkówek na plantacjach
róży dzikiej jest wynikiem preferencji pokarmowej błonkówek,
a także lokalizacji plantacji na co zwróciła uwagę Kowalewska [1987].
Autorka ta stwierdziła, że skład gatunkowy i jakościowy rośliniarek
zależy przede wszystkim od miejsca nasadzenia. Róże rabatowe
zlokalizowane wzdłuż ruchliwych ulic były w większym stopniu
uszkadzane przez larwy błonkówek niż te same róże rosnące w parkach i ogrodach.
Liczebności osobników poszczególnych gatunków w próbach
(tab. 1) wskazują, że na plantacjach róży dzikiej występują najliczniej przedstawiciele rodziny pilarzowatych, a wśród nich bruzdownica pędówka (Ardis brunniventris) , której larwy niszczą wierzchołki
młodych pędów i żebernica jeleniówka (Cladius pectinicornis), której
larwy żerują w grupach i ogołacają krzewy z liści. Ważną grupę
błonkówek pod względem częstotliwości występowania i szkodliwości stanowią galasówki (Cynipidae), a szczególnie bardzo licznie występujący szypszyniec różany (Diplolepis rosae), który różnej
wielkości galasy tworzy głównie na pędach, rzadziej na liściach i pąkach kwiatowych. Poza nim liczne galasy na liściach tworzyła galasówka
różana (Diplolepis eglanteriae) i D. spinosissimae. W podobnej liczbie
prób stwierdzano także obnażacze (Argidae); głównie występował
obnażacz różówka (A. ochropus) i obnażacz kopciuszek (A. pagana).
Larwy tych błonkówek żerują gromadnie i niszczą liście. Obnażacze te stwierdzano także w okolicy Poznania, przy czym obnażacz kopciuszek występował liczniej niż obnażacz różówka [Burdajewicz1983].
78
Tab. 1. Błonkówki występujące na ekologicznych plantacjach róż
– liczba prób zebranych w latach 2010–2012
Pamphiliidae
Pamphilius inanitus
Pamphilius stramineipes
Tenthredinidae
Allantus calceatus
Allantus cinctus
Allantus viennensis
Ardis brunniventris
Cladius pectinicornis
Endelomyia aethiops
Macrophya albicincta
Pareophora pruni
Priophorus pallipes
Rhogogaster viridis
Liczba osobników
No. individuals
Cynipidae
Diplolepis eglanteriae
Diplolepis nervosa
Diplolepis rosae
Diplolepis spinosissimae
Liczba prób
No. samples
Argidae
Arge nigripes
Arge ochropus
Arge pagana
Liczba osobników
No. individuals
Gatunek
Species
Rosa rugosa
Liczba prób
No. samples
Rosa canina
1
9
4
12
27
22
0
1
0
0
1
0
14
61
1
1
4
1
6
4
25
2
114
17
0
0
0
0
0
0
0
0
15
158
0
0
1
0
9
0
0
1
0
5
1
9
1
5
5
12
10
16
28
1
1
1
12
1
17
22
7
143
201
1
3
1
31
5
4
4
10
0
0
1
0
2
2
0
8
4
10
0
0
3
0
2
3
0
87
431
23
30
79
Z gatunków błonkówek rzadziej spotykanych na różach dzikich warto zwrócić uwagę na galasówkę – Diplolepis nervosa i niesnuję różaną (Pamphilius inanitus), które w Polsce są mało znane. Na
plantacjach róży pomarszczonej błonkówki występowały nielicznie;
a spośród najliczniej notowanych pilarzowatych (Tenthredinidae),
najczęściej występował Allantus viennensis.
Przegląd zebranych błonkówek
Argidae – obnażaczowate
1. Arge nigripes [Retzius 1783]. Zebrany materiał: Rosa canina (Osiek
Drawski 18.08.2010 – 12 larw).
Larwy żerują gromadnie na różach i jarzębie pospolitym
(Anonymous 2013). Larwy (fot. 1) długości do 30 mm, są zielonkawe
i przezroczyste z licznymi, małymi, czarnymi brodawkami, głowa jest
brunatożółta.
2. Arge ochropus [Gmelin 1790] – obnażacz ryżówka. Zebrany materiał: Rosa canina (Osiek Drawski 18.08.2010 r. – 4 larwy; 14.06 – 1 larwa i 26.07.2011 r. – 2 larwy; Ostre Bardo 18.08. 2010 r. – 16 larw,
14.06 – 1 larwa i 26.07.2011 r.– 3 larwy); Rosa rugosa (Lądek Zdrój
31.05.2011 r. – 1 larwa).
Larwy żerują na różnych gatunkach róż: róża dzika (Rosa canina), róża francuska (R. gallica), róża rdzawa (R. rubiginosa), róża girlandowa (R. majalis) i róża kolczasta (R. pimpinellifolia) (Anonymous
2013). Larwy (fot. 2) długości 22–28 mm, są zielono-żółte z licznymi,
czarnymi brodawkami, na każdej po 2–3 duże i 3–7 małych szczecinek, głowa jest czarna lub pomarańczowa.
3. Arge pagana (Panzer, 1798) – obnażacz kopciuszek. Zebrany materiał: Rosa canina (Osiek Drawski 18.08.2010 r. – 1 larwa; 14.06.2011
r. – 5 larw i 26.07.2011 – 3 osobniki dorosłe; Ostre Bardo 18.08.2010
r. – 16 larw).
Larwy żerują na róży dzikiej, róży girlandowej, róży wielokwiatowej (R. multiflora) i mieszańcach herbatnich (R. hybrida)
80
[Anonymous 2013]. Larwy (fot. 3) długości 22–25 mm, są żółtawozielone z licznymi, czarnymi brodawkami tworzącymi wzdłuż ciała
8 rzędów, na każdej brodawce są 1–2 duże i 1–4 małe szczecinki,
głowa jest czarna lub żółtawozielona. Osobniki dorosłe (fot. 4) długości 7–9 mm, czarne z wyjątkiem żółtego odwłoka, skrzydła przyciemnione. Jaja (fot. 5) składane są w dwóch równoległych rzędach na
pędzie.
Cynipidae – galasówkowate
4. Diplolepis eglanteriae [Hartig 1840] – galasówka różana. Zebrany
materiał: Rosa canina (Osiek Drawski 18.08.2010 r. – 4 galasy,
14.06. 2011 r. – 5 galasów, 27.06.2012 r. – 14 galasów; Ostre Bardo
18.08.2010 r. – 2 galasy).
Roślinami żywicielskimi larw są: róża dzika, róża kolczasta, róża
rdzawa i róża jabłkowata (R. villosa). Galasy utworzone na dolnej
stronie liści są okrągłe o gładkiej powierzchni, osiągają średnicę 4–5
mm, w lipcu są jasnozielone, a we wrześniu czerwone (fot. 6).
5. Diplolepis nervosa [Curtis 1835]. Zebrany materiał: Rosa canina
(Osiek Drawski 26.07.2011 r. – 2 galasy).
Roślinami żywicielskimi larw są: róża kutnerowata (Rosa tomentosa), róża dzika i róża rdzawa. Galasy (fot. 7) podobne do tworzonych przez D. eglanteriae, ale na powierzchni mają jeden lub więcej
kolcowatych wyrostków, młode galasy są żółtawozielone, później
różowawe a na końcu brązowe.
6. Diplolepis rosae [Linnaeus 1758] – szypszyniec różany. Zebrany materiał: Rosa canina (Osiek Drawski 14.06.2011 r. – 17 galasów,
27.06.2012 r. – 27 galasów; Ostre Ba do 27.06.2010 r. – 6 galasów,
18.08.2010 r. – 9 galasów, 14.06.2011 r. – 23 galasy; 27.06.2012 r. –
32 galasy).
Roślinami żywicielskimi są: róża dzika, róża czerwonawa (R. glauca), róża kolczasta, róża rdzawa i róża jabłkowata. Osobniki dorosłe długości około 4 mm, barwy czarnej z wyjątkiem części odwłoka
i nóg, które są bursztynowe. Galas (fot. 8) dorasta do 10 cm, otoczony
jest gęstymi, rozgałęzionymi szczecinami, zmienia barwę od zielonej
81
poprzez różową, jaskrawo czerwoną aż do czerwonawobrązowej.
7. Diplolepis spinosissimae [Giraud 1859]. Zebrany materiał: Rosa canina (Osiek Drawski 18.08.2010 r. – 5 galasów,26.07.2011 r. – 5 galasów 27.06.2012 r. – 1 galas; Ostre Bardo 18.08.2010 r. – 6 galasów).
Roślinami żywicielskimi larw są: róża dzika, róża kolczasta i róża
rdzawa [Anonymous 2013]. Larwy żerują w galasie długości 3–10
mm o gładkiej powierzchni, który jest utworzony obustronnie na nerwie głównym liścia (fot. 9).
Biologię dla trzech gatunków galasówek (D. eglanteriae, D. rosae
i D. spinosissimae) opracował w Polsce Niezgodziński [1972].
82
Pamphiliidae – niesnujowate
8. Pamphilius inanitus [Villers 1789] – niesnuja różana. Zebrany materiał: Rosa canina (Osiek Drawski 27.06.2012 r. – 9 larw w tutkach).
Larwa barwy seledynowej (fot. 10) żeruje wewnątrz zwiniętego
liścia w tutkę przypominającą liść zwinięty przez tutkarza (fot. 11).
9. Pamphilius stramineipes [Hartig 1837] – niesnuja szypszynowa. Zebrany materiał: Rosa rugosa (Lądek Zdrój 15.06.2012 r. – 5 larw).
Larwy żerują na różach zwijając liście. Larwy (fot. 12) są jasnozielone.
Tenthredinidae – pilarzowate
10. Allantus (Emphytus) calceatus [Klug 1818] – psowacz truskawkowy. Zebrany materiał: Rosa canina (Osiek Drawski 14.06.2011 r.
– 3 larwy; Ostre Bardo 14.06.2011 r. – 13 larw, 27.06.2012 r. – 1 larwa;
Rosa rugosa (Lądek Zdrój 31.05.2011 r. – 5 larw; Ligota Mała
8.06.2010 r. – 1 larwa, 20.07.2011 r. – 1 larwa, 8.09.2011 r. – 1 larwa).
Roślinami żywicielskimi larw są przedstawiciele rodziny różowatych: wiązówka błotna (Filipendula ulmaria), poziomka pospolita (Fragaria vesca), róża dzika, przywrotnik pospolity (Alchemilla
vulgaris), jeżyna (Rubus fruticosus) i krwiściąg lekarski (Sanguisorba officinalis) (Anonymous 2013). Larwy długości do 20 mm, są
oliwkowozielone z ciemnym paskiem wzdłuż grzbietu, głowa jest
żółtobrunatna, na ciemieniu znajduje się ciemnobrunatny pasek
i podobnej barwy plamka za oczkami na skroni.
11. Allantus (Emphytus) cinctus [Linnaeus 1758] – psowacz różany. Zebrany materiał: Rosa canina (Osiek Drawski 23.06.2010 r. – 1 larwa,
18.08.2010 r. – 1 larwa, 14.06.2011 r. – 6 larw, 27.06.2012 r. – 2 larwy; Ostre Bardo 18.08.2010 r. – 1 larwa, 14.06.2011 r. – 11 larw); Rosa
rugosa (Kąty Bystrzyckie 8.06.2010 r. – 1 larwa, 23.05.2012 r. 1 larwa; Lądek Zdrój 31.05.2011 r. – 1 larwa; Ligota Mała 8.09.2011 r. – 1 larwa).
Roślinami żywicielskimi larw są przedstawiciele rodziny
różowatych, głównie róże i truskawka. Znany jako szkodnik maliny
i truskawki, ale coraz częściej notowany na różach uprawnych [Alford
2007]. Osobniki dorosłe (fot. 13) długości 7–9 mm. Larwy (fot. 14)
83
długości do 15 mm. Żerują na górnej lub dolnej stronie liścia,
zeskrobując początkowo skórkę liścia tworząc tym samym okienko,
następnie wygryzają dziury pomiędzy nerwami.
12. Allantus viennensis [Schrank 1781]. Zebrany materiał: Rosa
canina (Osiek Drawski 23.06.2010 r. – 1 larwa, 14.06.2011 r.
– 2 larwy; Ostre Bardo 18.08.2010 r. – 4 larwy); Rosa rugosa (Lądek
Zdrój 31.05.2011 r. – 2 larwy, 20.07.2011 r. – 1 larwa, 8.09.2011 r.
– 1 larwa; Ligota Mała 8.06.2010 r. – 1 larwa, 8.09.2011 r. – 5 larw).
Roślinami żywicielskimi są: róża francuska, róża czerwonawa, róża alpejska, róża kolczasta, róża gęstokolczasta, róża rdzawa, róża dzika i róża
pomarszczona [Anonymous 2013]. Larwy (fot. 15) długości 15–20 mm.
13. Ardis brunniventris (Hartig, 1837) – bruzdownica pędówka.
Zebrany materiał: Rosa canina (Osiek Drawski 27.06.2010 r. – 28
uszkodzonych pędów, 18.08.2010 r. – 42 uszkodzone pędy,
14.06.2011 r. – 16 uszkodzonych pędów, 26.07.2011 r. – 32 uszkodzone pędy, 23.06.2012 r. – 7 uszkodzonych pędów, 18.08.2012 r. – 18
uszkodzonych pędów).
Wskutek żerowania larw wierzchołki najmłodszych pędów
brązowiały i zamierały (fot. 16).
14. Cladius pectinicornis [Geoffroy 1785] – żebernica jeleniówka. Zebrany materiał: Rosa canina (Osiek Drawski 23.06.2010 r. – 11 larw,
18.08.2010 r. – 33 larwy, 14.06.2011 r. – 20 larw, 26.07.2011 r.
– 4 larwy, 27.06.2012 r. – 1 larwa; Ostre Bardo 18.08.2010 r. – 29 larw,
14.06.2011 r. – 88 larw, 26.07.2011 r. – 9 larw, 27.06.2012 r. – 6 larw).
Roślinami żywicielskimi są przedstawiciele rodziny różowatych
z rodzaju Fragaria i Rosa, wiązówka błotna, siedmiopalecznik błotny
(Comarum palustre) i krwiściąg mniejszy (Poterium sanguisorba),
a także z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae) gajowiec żółty (Lamiastrum galeobdolon). Larwa (fot. 17) długości do 12 mm, zielona
z ciemniejszym pasem wzdłuż grzbietu, głowa jasnobrązowa.
15. Endelomyia aethiops [Fabricius 1781] – śluzownica różana Zebrany materiał: Rosa canina (Ostre Bardo 14.06.2011 r. – 1 larwa);
Rosa rugosa (Ligota Mała 23.05.2012 r. – 3 larwy).
84
Larwy żerują głównie na różach. Larwy długości do 15 mm,
żółtawozielone, prześwitujące, pokryte śluzem z zielonym przewodem pokarmowym i żółtawo brązową głową [Alford 2007].
16. Macrophya albicincta [Schrank 1776] – brosznica bzowianka. Zebrany materiał: Rosa canina (Osiek Drawski 27.06.2012 r. – 3 osobniki dorosłe).
Larwy żerują na bzie czarnym i kozłku lekarskim oraz na lebiodce (Origanum), malinie i róży [Anonymous 2013; Miczulski
1999, 2001]. Osobniki dorosłe długości 10–11 mm, czarne z białymi
plamkami na tylnych goleniach.
17. Pareophora pruni [Linnaeus 1758] – nimułka tarniówka. Zebrany
materiał: Rosa canina (Osiek Drawski 23.06.2010 r. – 1 larwa); Rosa
rugosa (Ligota Mała 11.05.2010 r. – 1 larwa; Ligota Mała 23.05.2012
r. – 1 larwa).
Rośliną żywicielską dotychczas wykazaną, na której żerują larwy
jest tarnina (Prunus spinosa) i śliwa [Anonymous 2013; Miczulski
2001]. Jednak larwy obserwowano na śliwie wiśniowej (Prunus cerasifera) ‚Pissardii’ [Łabanowski 2008]. Larwy długości do 11 mm, są
zielone z licznymi białymi, rozszczepionymi kolcami.
18. Priophorus pallipes [Lepeletier 1823] – szramiec białonogi.
Zebrany materiał: Rosa canina (Osiek Drawski 18.08.2010 r. – 2
larwy, 26.07.2011 r. – 5 larw, 27.06.2012 r. – 1 larwa; Ostre Bardo
27.06.2010 r. – 1 larwa, 18.08.2010 r. – 8 larw, 14.06.2011 r. – 6 larw,
26.07.2011 r. – 8 larw); Rosa rugosa (Lądek Zdrój 31.05.2011 r. – 2 larwy,
Ligota Mała 8.09.2011 r. – 1 larwa).
Larwy żerują na różnych gatunkach drzew i krzewów liściastych
z rodziny Betulaceae: brzoza, leszczyna i Rosaceae: maliny (Rubus fruticosus, R. idaeus), jarzęby, truskawka, głóg, śliwa i róża [Anonymous
2013; Miczulski 2001]. Larwy długości do 19 mm, ciemnobrunatno-ciemnooliwkowe, od spodu jasne, głowa żółto-jasnobrunatna
z czarnymi, małymi plamkami.
85
18. Rhogogaster viridis (Linnaeus, 1758) – szczerbatek zielony. Zebrany materiał: Rosa canina (Osiek Drawski 27.06.2012 r. – 5 osobników dorosłych).
Larwy żerują na drzewach i krzewach liściastych oraz bylinach
należących do różnych rodzin, między innymi różowatych, takich
jak: malina, wiązówka [Anonymous 2013]. Osobniki dorosłe (fot. 18)
długości 10–13 mm, są zielone z czarnym rysunkiem.
86
WNIOSKI
Na plantacjach róży dzikiej (Rosa canina) uprawianych metodą ekologiczną występuje znacznie więcej gatunków błonkówek niż na plantacjach róży pomarszczonej (R. rugosa).
Róża dzika była rośliną żywicielską dla błonkówek z rodziny
obnażaczowatych (Argidae): Arge nigripes, A. ochropus i A. pagana,
z rodziny galasówkowatych (Cynipidae): Diplolepis eglanteriae, D. nervosa, D. rosae i D. spinosissimae, z rodziny niesnujowatych (Pamphiliidae) dla Pamphilius inanitus i z rodziny pilarzowatych (Tenthredinidae)
dla Allantus calceatus, A. cinctus, A. viennensis, Ardis brunniventris,
Cladius pectinicornis, Endelomyia aethiops, Macrophya albicincta, Pareophora pruni, Priophorus pallipes i Rhogogaster viridis.
Róża pomarszczona była rośliną żywicielską błonkówek
z rodziny Argidae – Arge ochropus; z rodziny Pamphiliidae - Pamphilius
stramineipes i z rodziny Tenthredinidae: Allantus calceatus, A. cinctus,
A. viennensis, Endelomyia aethiops, Pareophora pruni i Priophorus pallipes.
Dla róży dzikiej największe zagrożenie stwarzają larwy
błonkówek z rodziny pilarzowatych, a głównie bruzdownica pędówka
i żebernica jeleniówka, a także szypszyniec różany i obnażacze.
Dla róży pomarszczonej większe znaczenie mają błonkówki z rodziny pilarzowatych, a szczególnie Allantus viennensis i A. calceatus.
LITERATURA
Alford D.V. 2007. Pests of fruit crops. A colour handbook. Manson Publishing
Ltd., London.
Alford D.V. 2012. Pests of ornamental trees, shrubs and flowers. A color
handbook. Manson Publishing Ltd.
Anonymous. 2013. Database of Insects and their Food Plants. Biological Record
Center. http://www.brc.ac.uk.
Burdajewicz S. 1983. Rośliniarki (Symphyta) występujące w uprawach róż w okolicach Poznania. Cz. I. Ochrona Roślin 5, 18–21.
Burdajewicz S. Kokot J. 1978. Skład gatunkowy zwójkówek (Tortricidae, Lepidoptera) występujących na różach w okolicach Poznania. Rocz. AR w Poznaniu 48, 25–35.
87
Kowalewska B. 1987. Rośliniarki (Symphyta) występujące na różach gruntowych. Ochrona Roślin 4, 14–16.
Łabanowski G. 2008. Aktualne problemy w ochronie szkółek przed szkodnikami
(cz. II). Szkółkarstwo 6: 40–42.
Łabanowski G., Soika G. (w druku). Motyle (Lepidoptera) występujące na
plantacjach róż (Rosa canina i R. rugosa) uprawianych metodą ekologiczną.
Zesz. Nauk. ISK, Skierniewice.
Miczulski B. 1999. Oznaczanie rośliniarek (Hymenoptera, Symphyta)
występujących na roślinach rolniczych i ogrodniczych, w Diagnostyka
szkodników roślin i ich wrogów naturalnych (Boczek J., red). Wydawnictwo SGGW, Warszawa, T. III, 242–296.
Miczulski B. 2001. Oznaczanie larw rośliniarek (Hymenoptera, Symphyta)
występujących na roślinach rolniczych i ogrodniczych, w Diagnostyka
szkodników roślin i ich wrogów naturalnych (Boczek J., red.). Wydawnictwo SGGW, Warszawa, T. IV, 51–135.
Nawrot J. 2008. Leksykon owadów. Wyd. IOR-PIB Poznań.
Niezgodziński P. 1972. Biologia trzech gatunków błonkówek z rodzaju Diplolepis powodujących wyrośla na różach (D. eglantaeriae Htg., D. rosae Gir.,
D. spinosissimae Gir.; Hym., Cynipidae). PWN Wrocław.
Skibińska E., Chudzicka E. 2004. Błonkówki (Hymenoptera), str. 273–362,
w Faunie Polski – Charakterystyka i wykaz gatunków (Bogdanowicz
W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E, red.). Muzeum i Instytut
Zoologii PAN, Warszawa.
Ziarnkiewicz T., Kozłowska A. 1973: Szkodliwe gatunki z rodziny Tortricidae
(Lepidoptera) żerujące na różach. Pol. Pismo Entomol. 43 (3), 627–630.
Prof. dr hab. Gabriel Łabanowski
Zakład Ochrony Roślin Ozdobnych, Pracownia Szkodników
Instytut Ogrodnictwa
ul. Konstytucji 3 Maja 1/3
96–100 Skierniewice
88
Iwona Kowalska
Iwona Domagała-Świątkiewicz
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 89–104
ISSN 1895-4421
Zastosowanie preparatów nawozowych
wzbogaconych w superabsorbenty
w pojemnikowej uprawie roślin
fertiliser formulations enriched with
suberabsorbent hydrogel in pot experiment
Abstrakt. W doświadczeniu szklarniowym porównywano wartość nawozową preparatów Ozdobne z kwiatów, Iglaki oraz AgroHydroGel (poliakrylan potasu) z dodatkiem Osmocote Plus 15:10:12. Kontrolę stanowił
obiekt, w którym zastosowano tylko Osmocote Plus. Natomiast preparaty nawozowe Ozdobne z kwiatów i Iglaki zawierały w swoim składzie
(v/v) polimer AgroHydroGel (20%), Bio-Gal (52%), bentonit lub diatomit (10%) oraz główne makroskładniki (18%). W pojemnikach wypełnionych torfem i glebą o składzie pyłu ilastego (2:1) uprawiano pelargonię
rabatową oraz żywotnika zachodniego. W trakcie uprawy monitorowano zmiany zawartości składników mineralnych, odczynu i stężenia soli
w podłożach uprawowych. Stan odżywienia roślin oceniano na podstawie
ogólnej zawartości N, P, K, Ca i Mg w częściach wskaźnikowych. Preparaty Ozdobne z kwiatów, Iglaki oraz AgroHydroGel istotnie wpłynęły na
wzrost zawartości rozpuszczalnego potasu w podłożach uprawowych oraz
stężenie K w częściach wskaźnikowych. Wykazano optymalne odżywienie
pelargonii azotem, wapniem i magnezem we wszystkich obiektach doświadczenia oraz niewystarczające potasem i fosforem w obiektach, gdzie
źródłem składników był Osmocote (kontrola i AgroHydroGel). Rośliny
nawożone preparatem Ozdobne z kwiatów zawierały istotnie więcej azotu
w częściach wskaźnikowych niż rośliny kontrolne. Stopień odżywienia
roślin żywotnika nie zależał istotnie od zastosowanego źródła składników
pokarmowych.
Słowa kluczowe: poliakrylan potasu, stan odżywienia, Pelargonium x hortorum, Thuja occidentalis
89
Agnieszka Lis-Krzyścin, Iwona Kowalska, Iwona Domagała-Świątkiewicz
Summary. In a greenhouse experiment the value of fertiliser formulations,
enriched with AgroHydroGel superabsorbent hydrogel (polyacrylate, potassium) Ozdobne z kwiatów and Iglaki was assessed in comparison with
slow release fertiliser Osmocote Plus (15:10:12). Fertiliser formulations
contained polymer AgroHydroGel (20%), Bio-Gal (52%), bentonite or diatomaceous earth (10%) and main macronutrients (18%) in their composition (v/v). In containers filled with peat and clayey soil (2:1) Pelargonium
x hortorum and Thuja occidentalis were cultivated. In the growing season,
the changes in the nutrient elements content and pH values and salt concentration in the growing media were monitored. Plant analysis (the total
content of N, P, K, Ca and Mg in the tissues) was used to determine the
nutrient status of plants. Fertiliser formulations Ozdobne z kwiatów and
Iglaki, supplemented with AgroHydroGel significantly raised the soluble
potassium K in the growing media and increased the concentration of K in
the index parts of plants in relation to the control. Good plants nutrition
of nitrogen, calcium and magnesium in all objects of the geranium experiment and poor nutrition of potassium and phosphorus in the treatments in
which Osmocote was a source of nutrients (control and AgroHydroGel) was
demonstrated. Plants treated with Ozdobne z kwiatów and Iglaki fertiliser
formulations contained significantly more nitrogen and potassium in the
tissues than the control plants. The nutritional status in conifer plants did
not significantly depend on the applied source of nutrients.
Key words: potassium polyacrylate, nutrient status, Pelargonium x hortorum,
Thuja occidentalis
WSTĘP
W pojemnikowej produkcji roślin ozdobnych prowadzonej zwłaszcza w pojemnikach o niewielkich rozmiarach właściwy dobór podłoża
warunkuje prawidłowy wzrost i rozwój roślin. W tego typu uprawach
konieczne jest zapewnienie roślinom właściwych warunków do pobierania wody i składników pokarmowych. Szybkie przesychanie
podłoża wymusza częste podlewanie, które może prowadzić do zmian
właściwości chemicznych (odczynu, stężenia soli) oraz wypłukiwania
składników pokarmowych i w konsekwencji stresu żywieniowego.
Stosowanie nawozów o spowolnionym uwalnianiu składników oraz
hydrożeli, które mogą być rezerwuarem wody i składników pokarmowych może znacznie poprawić warunki wzrostu roślin w uprawie
pojemnikowej [Strojny 2003].
90
Zastosowanie preparatów nawozowych wzbogaconych w superabsorbenty...
Syntetyczne polimery zwane superabsorbentami, mające
zdolności do magazynowania dużych ilości wody dostępnej dla roślin
znalazły zastosowanie w rolnictwie. Najczęściej wykorzystuje się je
jako dodatki do gleb i podłoży w celu zwiększenia retencji wodnej oraz
poprawy właściwości fizycznych [Fonteno i Bilderback 1993; Domagała-Świątkiewicz 2004; Abedi-Koupai i in. 2008; Bui i in. 2010; Han
i in. 2010]. Zdolności superabsorbentów do zatrzymywania jonów
oraz związków chemicznych pozwalają także wykorzystywać je jako
magazyn składników pokarmowych dla roślin i uzyskania efektu
spowolniającego i przedłużającego działanie nawozów mineralnych
[Mikkelsen 1994; Abraham i Pillai 1995; Abedi-Koupai i Mesforoush
2009].
Celem badań była ocena wpływu preparatów nawozowych wzbogaconych w superabsorbent AgroHydroGel, na dynamikę uwalniania
składników pokarmowych i stan odżywienia pelargonii rabatowej
i żywotnika zachodniego w uprawie kontenerowej.
MATERIAŁ I METODY
W sezonie wiosenno-letnim w szklarni doświadczalnej Uniwersytetu
Rolniczego w Krakowie porównywano wartość nawozową preparatów
Ozdobne z kwiatów i Iglaki oraz czystego polimeru AgroHydroGel
z dodatkiem nawozu o spowolnionym uwalnianiu składników pokarmowych Osmocote Plus 15:10:12 (N : P2O5 : K2O; 6-miesięczny).
Kontrolę stanowił obiekt z samym nawozem Osmocote Plus.
AgroHydroGel pod względem budowy chemicznej jest poliakrylanem potasowym sieciowanym poprzecznie N-metylenobisakrylamidem. Preparaty nawozowe zawierały w swoim składzie (v/v) polimer
AgroHydroGel (20%), Bio-Gal (52%), bentonit lub diatomit (10%)
oraz makroskładniki N, P, K i Mg (18%).
Rośliną testową była pelargonia rabatowa Pelargonium x hortorum
L.H.Bailey oraz żywotnik zachodni Thuja occidentalis. Pelargonie w fazie zielonego pąka i dwuletnie rośliny żywotnika zachodniego wysadzano do doniczek odpowiednio o pojemności 1,5 i 3 dm3. Podłoże
wypełniające doniczki stanowiła mieszanka sporządzona z gleby
mineralnej o składzie pyłu ilastego i torfu wysokiego zmieszanych
91
w stosunku objętościowym 1:2. Właściwości chemiczne podłoża zamieszczono w tabeli 1. W doświadczeniach zastosowano następujące
warianty nawożenia:
Kontrola (Osmocote Plus)
AgroHydroGel + Osmocote Plus
Preparaty nawozowe: Ozdobne z kwiatów (pelargonia) lub Iglaki
(żywotnik)
Dawki nawozów (tab. 2) zostały ustalone w oparciu o analizę
chemiczną podłoża oraz wymagania pokarmowe roślin.
Tab. 1. Właściwości chemiczne podłoża przed wprowadzeniem
preparatów nawozowych
Odczyn
(pH)
EC
mS cm-1
N-NH4
6,59
0,40
10,5
N-NO3
P
K
Ca
Mg
94
1910
190
mg dm-3
14
45
Tab. 2. Dawki zastosowanych dodatków do podłoży (g dm-3)
w pojemnikowej uprawie pelargonii oraz żywotnika
Obiekt
Nawóz lub preparat nawozowy
Pelargonia
Żywotnik
zachodni
Kontrola
Osmocote Plus
1
1
Agrohydrogel
AgroHydroGel+Osmocote
1,5 + 1
1,5 + 1
Ozdobne z kwiatów
Ozdobne z kwiatów
7,5
-
Iglaki
Iglaki
-
7,5
Doświadczenia założono w układzie całkowicie losowym w 3 powtórzeniach. Na jeden obiekt (wariant nawożenia) w uprawie pelargonii
i żywotnika zachodniego przypadało po 30 roślin (10 roślin x 3 powtórzenia).
W trakcie wegetacji roślin wykonywano zabiegi pielęgnacyjne
zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami. Pelargonie nawożono
pogłówne trzy razy, a żywotniki jednokrotnie (tab. 3). W nawożeniu żywotnika i w pierwszych dwóch nawożeniach pelargonii dawka
wynosiła po 50 mg N dm-3, natomiast w ostatnim 100 mg N dm-3.
Azot zastosowano w roztworze saletry amonowej.
92
Tab. 3. Terminarz wykonywania zabiegów i analiz
Rodzaj zabiegu
Termin
Sadzenie roślin do doniczek
13.05.
Analiza chemiczna podłoży (I termin)
01.06.
Pierwsze pomiary fitometryczne
18–19.05.
Nawożenie pogłówne pelargonii
03.06.
15.07.
6.08.
Nawożenie pogłówne żywotnika
6.08.
Analiza chemiczna podłoży (II termin)
13.07.
Pobranie części wskaźnikowych pelargonii do analizy
20.07.
Analiza chemiczna podłoży (III termin)
05.08.
Pobranie części wskaźnikowych żywotnika do analizy
14.09.
Analiza chemiczna podłoży (IV termin)
14.09.
Analizy w trakcie wegetacji roślin. W trakcie wegetacji w podłożach
oznaczano odczyn, stężenie soli oraz zawartość przyswajalnych form
makroskładników. Analizy przeprowadzono w czterech terminach
tj. po posadzeniu roślin na miejsce stałe oraz trzykrotnie w trakcie
wegetacji roślin w odstępach 4–6 tygodniowych. Ostatnia analiza (czwarta) została wykonana w chwili likwidacji uprawy. Pomiar
odczynu, stężenia soli przeprowadzono w zawiesinie wodnej przy stosunku wody do podłoża 2: 1, natomiast zawartość składników pokarmowych tj. N-NO3, N-NH4, P, K, Ca, Mg oznaczano metodą uniwersalną w wyciągu uzyskanym przy użyciu 0,03 mol dm-3 CH3COOH
[Ostrowska i in. 1991].
Stan odżywienia roślin oceniano oznaczając ogólną zawartość N,
P, K, Ca i Mg w częściach wskaźnikowych. Do analizy pobierano dobrze wykształcone liście pelargonii, pochodzące z połowy wysokości
roślin będących w pełni kwitnienia, natomiast w przypadku żywotnika
– 10 cm wierzchołkowe odcinki bocznych pędów, pobrane z połowy
wysokości roślin. Materiał roślinny po rozdrobnieniu spopielano
w temperaturze 550oC [Sady i in. 1994]. W tak przygotowanym materiale oznaczano P metodą wanado-molibdenianową na spektrofoto93
metrze UV, natomiast K, Ca i Mg metodą płomieniowej absorpcji atomowej. Azot ogólny oznaczono metodą Kjeldahla [Ostrowska in. 1991].
Uzyskane wyniki z poszczególnych doświadczeń poddano jednoczynnikowej analizie wariancji. Istotność różnic pomiędzy średnimi oceniano testem Fishera przy poziomie α=0,05.
WYNIKI i DYSKUSJA
Doświadczenie wegetacyjne z pelargonią. W ciągu całego okresu uprawy
pelargonii odczyn podłoży we wszystkich wariantach nawożenia
utrzymywał się na poziomie pH 6,5 do 7,0 (tab. 4). Stężenie soli mierzone wielkością przewodności elektrolitycznej (EC) w podłożu kontrolnym oraz w podłożu z dodatkiem AgroHydroGelu w ciągu całego okresu uprawy było niskie i utrzymywało się na wyrównanym poziomie
w zakresie 0,3–0,6 mS cm-1. Podłoże z dodatkiem preparatu nawozowego Ozdobne z kwiatów charakteryzowało się największą dynamiką
zmian stężenia soli, które w zależności od terminu wykonywania analiz wynosiło 0,3–1,4 mS cm-1. W pierwszym terminie analiz (początek
uprawy) było ono najwyższe i wynosiło 1,4 mS cm-1. Mogło to być
wynikiem szybkiego uwalniania składników mineralnych z preparatu
Ozdobne z kwiatów. W kolejnych terminach analiz poziom EC podłoża
z dodatkiem preparatu Ozdobne z kwiatów systematycznie się obniżał
przyjmując w ostatnim terminie analiz najniższą wśród wszystkich analizowanych obiektów wartość – 0,3 mS cm-1. Spadek stężenia
soli w tym podłożu mógł być wynikiem zarówno pobierania składników pokarmowych przez rośliny, jak i resorpcji składników przez
polimer zawarty w nawozie. W pozostałych obiektach tj. w kontroli oraz w podłożu z AgroHydroGelem, przez cały okres wegetacji
roślin, EC utrzymywało się na wyrównanym poziomie, co świadczy
o stopniowym uwalnianiu się składników z nawozu Osmocote i systematycznym ich zużywaniu przez rośliny. Hydrożele w ogrodnictwie
stosowane są także jako nośniki różnych substancji np. nawozów czy
środków ochrony roślin. Spowalniający efekt uwalniania składników
pokarmowych ze struktury polimeru pozwala na równomierne ich
wykorzystanie przy znacznie mniejszym zużyciu [Bereś i Kałędkowska
1992; Hetman i in. 1998; Abedi-Koupai i Mesforoush 2009].
94
Analiza statystyczna wyników zawartości N-NH4 i N-NO3
w podłożach nie wykazała istotnego wpływu zastosowanych dodatków na koncentrację tych składników, z wyjątkiem azotanów
oznaczanych w terminie czerwcowym i wrześniowym (odpowiednio
termin I i IV; tab. 4). Pomimo braku statystycznych różnic, należy
podkreślić duże zróżnicowanie w zawartości azotu pomiędzy poszczególnymi obiektami. Zróżnicowanie to było najprawdopodobniej
wynikiem różnego tempa uwalniania składników pokarmowych
z preparatu nawozowego Ozdobne z kwiatów oraz z nawozu Osmocote. Tempo udostępniania azotu z preparatu nawozowego było wyższe w porównaniu do nawozu Osmocote, co wpłynęło na uzyskanie
w końcowych terminach analiz podłoży najniższych zawartości obu
form azotu.
Termin
analizy
Tab. 4. Odczyn, stężenie soli oraz zawartość makroskładników
w podłożach w uprawie pelargonii rabatowej
I*
II
III
IV
N-NH4 N-NO3
pH
EC
mS
cm-1
Ca
Mg
Kontrola
6,9c
0,6a
17,5a
35,0a
2514b
212b
AgroHydroGel
6,8b
0,6a
26,9a
82,0ab 90a
300b 2101a
184a
Ozdobne z kwiatów
6,5a
1,4b
19,8a
128,0b
87a
330b 2367b
209b
Kontrola
6,5a
0,4a
35,0a
37,0a
55a
33a
1494a
166a
AgroHydroGel
6,5a
0,4a
15,0a
16,0a
51a
41a
1438a
140a
Ozdobne z kwiatów
6,6a
0,5a
1,0a
42,0a
53a
37a
914a
140a
Kontrola
6,7a
0,3a
19,8a
9,0a
29a
31a
1003a
121a
AgroHydroGel
6,9a
0,3a
16,0a
10,5a
23a
31a
1023a
112a
Ozdobne z kwiatów
6,9a
0,4a
0,0a
0,0a
37a
29a
1303b
135a
Kontrola
7,0a
0,4a
16,3a
24,5c
42a
20a
1806a
240b
AgroHydroGel
7,0a
0,4a
11,7a
14,0b
65b
43a
1666a
216a
Ozdobne z kwiatów
7,0a
0,3a
10,5a
1,2a
64b
18a
1794a 225ab
Obiekt
P
K
mg dm-3
66a
53a
* I–01.06., II–13.07., III–05.08., IV–14.09. W kolumnach średnie
oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie przy α=0,05
95
Uwalnianie azotu z preparatu nawozowego Ozdobne z kwiatów było najintensywniejsze w pierwszym etapie uprawy, o czym
świadczy znaczny spadek zawartości N-NH4 i N-NO3 wykazany w II
terminie analiz (13.07.). Znajdujący się w preparacie nawozowym
azot organiczny ulegał prawdopodobnie szybkiej mineralizacji
w sprzyjających warunkach (wilgoć, wysoka temperatura) i zużyciu
przez intensywnie rozwijające się w tym okresie rośliny. Lis-Krzyścin
[1999] podaje, że najodpowiedniejszą dawką azotu dla pelargonii rabatowej jest 160–200 mg dm-3 podłoża.
W wyniku wyższej podaży azotu w pierwszym okresie uprawy,
w podłożu z dodatkiem preparatu Ozdobne z kwiatów, rośliny były
lepiej zaopatrzenie w ten pierwiastek (3,1% N w s.m.) niż w pozostałych obiektach (2,60–2,65% N s.m.) (tab. 5). Opinie, co do zawartości standardowej azotu w liściach pelargonii nie są jednoznaczne.
Lis-Krzyścin [2006] podaje, że poziom optymalnego odżywienia
pelargonii określa zawartość od 2,5 do 3,4% N w s.m. Według tego
kryterium rośliny we wszystkich obiektach doświadczenia były
optymalnie odżywione azotem. Lis-Krzyścin [2002] wykazała, że za
wartość krytyczną dolną N ogólnego w liściach dla wszystkich faz rozwojowych pelargonii można przyjąć 2,5% N w s.m. Według de Kreij
i innych [1990] niedobór azotu obserwuje się przy zawartości 2,38%
s.m. w liściach pelargonii.
Tab. 5. Zawartość suchej masy i makroskładników
w częściach wskaźnikowych pelargonii
Sucha masa
%
N
Kontrola
11,0a
2,65a
0,20a
AgroHydroGel
11,5a
2,60a
Ozdobne z kwiatów
10,7a
3,10b
Obiekt
P
K
Ca
Mg
1,43a
3,50a
0,40a
0,20a
2,65b
3,24a
0,33a
0,22a
3,69c
3,48a
0,46a
% s.m.
Zawartość fosforu w podłożach w uprawie pelargonii była na
poziomie 23–90 mg dm-3 (tab. 4.). Zalecane optymalne zawartości
tego składnika w podłożu dla pelargonii rabatowej wynoszą od 66
96
do 300; najczęściej około 80 mg dm-3 [Lis-Krzyścin 1999]. Najwyższe zawartości fosforu w podłożach oznaczano w pierwszym terminie
analiz, przy czym w obiekcie z AgroHydroGelem oraz z preparatem
Ozdobne z kwiatów zaznaczyła się wyraźna tendencja do podwyższonej zawartości tego składnika w stosunku do kontroli. Różnice te
mogły wynikać z niższej zawartości P w nawozie Osmocote w stosunku do preparatu Ozdobne z kwiatów oraz mieszanki Osmocote
+ AgroHydroGel. We wszystkich obiektach najniższe stężenie fosforu oznaczano w sierpniowym terminie analiz (III termin), przy czym
w obiekcie Ozdobne z kwiatów zawartość tego składnika była wyższa
w stosunku do pozostałych podłoży. We wrześniu (IV termin) nastąpił
we wszystkich obiektach wzrost zawartości P, co mogło wynikać ze
zmniejszonego zapotrzebowania i pobierania fosforu w tym okresie
przez rośliny. Analiza stopnia odżywienia roślin fosforem nie wykazała zróżnicowania pomiędzy obiektami. Zawartość fosforu w częściach wskaźnikowych we wszystkich obiektach była wyrównana i wynosiła 0,20–0,22% P w s.m. (tab. 5). Stężenie to kształtowało się poniżej
zawartości oznaczonych w liściach pobranych w czasie pełni kwitnienia przez Lis-Krzyścin [2006]. W badaniach Domagała-Świątkiewicz
i innych [2004] zawartość fosforu w roślinach stewarcji była istotnie
wyższa w kombinacjach, w których zastosowano nawożenie preparatem nawozowym z dodatkiem poliakrylanu potasu GNSU oraz AQUA
FLO niż w podłożach wzbogaconych nawozem o spowolnionym działaniu Osmocote. Także Benedycka i inni [1998] wykazali, że fosfor z poliakrylanów nawozowych był w większym stopniu wykorzystywany
przez rośliny kukurydzy i rzepaku niż z pożywki.
Optymalne zawartości potasu w podłożu dla pelargonii rabatowej
wynoszą 250–600 mg dm-3 [Lis-Krzyścin1999]. Najwyższą zawartość
K w podłożach oznaczano w pierwszym terminie analiz w obiektach
z dodatkiem AgroHydroGelu oraz preparatu nawozowego Ozdobne
z kwiatów, odpowiednio 300 i 330 mg K dm-3 (tab. 4). Wysoka zawartość potasu w tych podłożach mogła być wynikiem uwalniania jonów
K+ z polimeru AgroHydroGel, obecnego także w preparacie Ozdobne
z kwiatów. Uwalniany z sieci poliakrylanów potas był przyswajany przez
rośliny, gdyż w roślinach pochodzących z tych obiektów oznaczano
znacznie więcej tego pierwiastka niż w tych, dla których jedynym
źródłem potasu był nawóz Osmocote (tab. 5). W kolejnych termi97
nach analiz zawartość potasu we wszystkich obiektach była niska
i nie przekraczała 42 mg dm-3. Świadczy to o zbyt niskiej podaży potasu
z nawozu Osmocote i preparatu nawozowego Ozdobne z kwiatów,
w warunkach dużego zapotrzebowania roślin w okresie intensywnego
wzrostu i kwitnienia. Domagała-Świątkiewicz i inni [2004] wykazali,
że wysokie stężenia potasu w podłożach z dodatkiem poliakrylanu
potasowego istotnie zwiększało zawartość tego składnika w liściach
stewarcji w stosunku do kontroli. Pelargonie w obiektach kontrolnym
oraz z dodatkiem AgroHydroGelu charakteryzowały się zbyt niskim
stężeniem tego składnika w liściach. Jak podaje Lis-Krzyścin [2006]
standardowa zawartość potasu w liściach pelargonii wynosi 3,5% s.m.,
a zawartość poniżej 2% s.m. jest uznawana za niską. Jedynie w roślinach z obiektu nawożonego preparatem nawozowym Ozdobne z kwiatów stwierdzono wartości przekraczające zawartości standardowe dla
roślin będących w fazie pełni kwitnienia [Lis-Krzyścin 2006].
Analiza statystyczna wykazała istotny wpływ zastosowanych dodatków do podłoży na zawartość rozpuszczalnego wapnia i magnezu
jedynie w pierwszym terminie wykonywania oznaczeń. Najniższą
zawartość wapnia i magnezu oznaczano w obiekcie z AgroHydroGelem (tab. 4). Przyczyną takiej zależności było najprawdopodobniej zatrzymywanie kationów dwuwartościowych (wapń i magnez)
w strukturze hydrożelu [Bowman i in. 1990]. Słaby stopień odżywienia magnezem roślin rosnących w podłożach z dodatkiem polimerów
o wysokiej zawartości potasu mógł być także spowodowany konkurencją w pobieraniu przez rośliny kationów K+ i Mg+2 z roztworu glebowego. Obniżenie zawartości jonów Mg+2 i Ca+2 w liściach ligustra
wykazali Taylor i Halfacre [1986] oraz Domagała-Światkiewicz i inni
[2004] w liściach stewarcji. Autorzy tłumaczą to zjawisko silnym
wiązaniem dwu-wartościowych jonów w strukturze polimerów
i spadkiem ich dostępności dla roślin. W obiekcie Ozdobne z kwiatów wyższa zawartość Ca i Mg niż w obiekcie z AgroHydroGelem
wynikała z obecności tych pierwiastków w preparacie nawozowym
w postaci dolomitu (nawóz wapniowo-magnezowy). W kolejnych terminach analiz podłoży (lipiec i sierpień) zawartość wapnia i magnezu znacznie się obniżyła, po czym we wrześniu odnotowano wzrost
zawartości obydwu pierwiastków. Wzrost ten był najprawdopodobniej wynikiem obniżenia zapotrzebowania i pobierania wapnia oraz
98
magnezu przez rośliny w tym okresie, przy równoczesnym dopływie
tych pierwiastków z twardej wody używanej do podlewania.
We wszystkich obiektach zawartość wapnia i magnezu w roślinach była na zbliżonym poziomie (różnice statystycznie nieistotne)
(tab. 5). Oznaczone ilości wapnia na poziomie 3,24–3,50% s.m. wskazują, że były to koncentracje przekraczające tzw. zawartości standardowe dla pelargonii, które wynoszą 1,2–1,4%. Za wysoką zawartość wapnia w liściach tej rośliny przyjmuje się zakres 2,0–2,5% s.m.
[Lis-Krzyścin 2006]. Analiza roślin na zawartość magnezu wskazuje,
że rośliny były optymalnie odżywione tym składnikiem (0,40–0,46%
Mg s.m.), ponieważ według Barkera i Pilbeama [2007] zawartość magnezu w przedziale 0,19–0,51% s.m. jest zawartością standardową.
Doświadczenie wegetacyjne z żywotnikiem. W uprawie żywotnika
zachodniego odczyn podłoża we wszystkich obiektach wynosił średnio pH 6,65. W początkowym okresie uprawy w obiekcie z dodatkiem
preparatu Iglaki obserwowano tendencje do niższego odczynu (tab.
6). Ponadto obiekt ten charakteryzował się najwyższym stężeniem
soli w podłożu, tj. 1,3 mS cm-1.
Podobnie jak w doświadczeniu z pelargonią, wyższe stężenie
soli w stosunku do pozostałych obiektów wynikało najprawdopodobniej z szybkiego uwalniania składników mineralnych z preparatu
nawozowego Iglaki w porównaniu do nawozu Osmocote i AgroHydroGelu.
Zawartość formy amonowej azotu kształtowała się na poziomie
0–32,6 mg dm-3, przy czym w obiekcie z preparatem Iglaki stężenie
tego składnika w terminie wszystkich analiz było na najniższym
poziomie (0–14 mg dm-3) (tab. 6). We wszystkich obiektach w trakcie wegetacji roślin obserwowano istotne zróżnicowanie zawartości
N-NH4. Lipiec (II termin analiz) był miesiącem, w którym oznaczano najwyższe stężenia N-NH4 w podłożu kontrolnym (32,6 mg dm-3)
oraz w podłożu z AgroHydroGelem (21,6 mg dm-3). W pozostałych
terminach dynamika zmian N-NH4 nie wykazywała jednoznacznych
tendencji.
99
Termin
analizy
Tab. 6. Odczyn, stężenie soli oraz zawartość makroskładników
w podłożach w uprawie żywotnika zachodniego
I
II
III
IV
N-NH4
N-NO3
P
K
Ca
Mg
Obiekt
pH
EC
mS cm-1
Kontrola
6,7b
0,9a
17,5ab
121,3a
67a
171a
2393a 207ab
AgroHydroGel
6,6b
0,9a
19,8b
121,3a
59a
343b
2288a
200a
Iglaki
6,4a
1,3b
12,8a
98,0a
86a
421c
2254a
224b
Kontrola
6,5a
0,65a
32,6b
127,0a
78a
203a
1019a
149a
AgroHydroGel
6,5a
0,65a
21,6ab
120,7a
58a
309a
1005a
160a
Iglaki
6,4a
0,70a
0,0a
144,7a
71a
332a
883a
162a
Kontrola
6,7a
0,60a
11,7a
53,7a
41a
135a
995a
113a
AgroHydroGel
6,7a
0,50a
14,0b
72,3a
64b
228b
768a
91a
Iglaki
6,7a
0,65a
14,0b
72,3a
69b
214b
804a
99a
Kontrola
6,7a
0,80a
17,5b
87,3a
60a
127a
2079a
195a
AgroHydroGel 6,8ab
0,75a
29,2b
72,3a
65a
313b
1948a
192a
0,95a
2,3a
86,3a
70a
393b
2102a
230b
Iglaki
7,0b
mg dm-3
Zawartość azotu azotanowego w obiekcie Kontrola i AgroHydroGel do połowy lipca (II termin) utrzymywała się na wyrównanym poziomie (tab. 6). Świadczy to o systematycznym uwalnianiu się azotu
z nawozu Osmocote i pobieraniu go przez rośliny. W tym okresie zawartość N-NO3 w obiekcie Iglaki wzrosła z poziomu 98 mg
do 144,7 mg dm-3 podłoża. Wzrost ten był najprawdopodobniej
efektem szybkiego uwalniania azotu z preparatu nawozowego oraz
zachodzących przemian formy amonowej do azotanowej. W kolejnych terminach analiz zawartość tej formy azotu we wszystkich
obiektach wahała się w granicach 53,7–87,3 mg dm-3.
W uprawie żywotnika zachodniego nie wykazano istotnego
wpływu zastosowanych dodatków do podłoży na zawartość fosforu
przyswajalnego z wyjątkiem III terminu analizy (sierpień; tab. 6).
W terminie tym istotne wyższe zawartości P oznaczono w podłożu
100
z dodatkiem preparatów AgroHydroGel oraz Iglaki niż w kontroli.
W pozostałych terminach analiz w poszczególnych obiektach zawartość fosforu utrzymywała się na zbliżonym poziomie. Analiza stanu
odżywienia roślin fosforem wykazała zawartość na poziomie 0,26–
0,30% P s.m. (tab. 7). Wartości te wskazują na odpowiednie odżywienie roślin fosforem [Barker i Pilbeam 2007].
Tab. 7. Zawartość suchej masy i makroskładników
w częściach wskaźnikowych żywotnika
Sucha masa
%
N
Kontrola
29,7a
2,10a
0,30a
AgroHydroGel
31,7a
2,01a
Iglaki
30,3a
1,80a
Obiekt
P
K
Ca
Mg
1,26a
1,22a
0,25a
0,26a
1,17a
1,32a
0,21a
0,26a
1,47a
1,26a
0,22a
% s.m.
We wszystkich terminach analiz zawartość potasu w podłożu
kontrolnym była 2–3 krotnie niższa niż w pozostałych podłożach.
Dodatek do podłoży polimerowych preparatów nawozowych powodował istotny wzrost zawartości K ekstrahowanego 0,03 mol dm-3
CH3COOH. Podobnie, jak w doświadczeniu z pelargonią wysoka zawartość potasu w tych podłożach była najprawdopodobniej
wynikiem uwalniania jonów K ze struktur poliakrylanu potasu. Pomimo wysokich koncentracji potasu w tych podłożach, zawartość
tego składnika w częściach wskaźnikowych nie wskazywała na wyższe pobranie K w stosunku do obiektu, gdzie jedynym źródłem potasu
był nawóz Osmocote (tab. 7).
W żadnym terminie analiz podłoży zawartość wapnia nie zależała
istotnie od zastosowanego dodatku nawozowego (tab. 6). Dynamika zmian zawartości tego składnika we wszystkich obiektach była
podobna. Po znacznym obniżeniu ilości wapnia na przełomie lipca,
w kolejnym tj. III terminie analiz (sierpień) obserwowano pewną stabilizację koncentracji Ca, po czym następował znaczny wzrost zawartości tego pierwiastka. Według Bowman i innych [1990] występujące
w roztworze glebowym kationy dwuwartościowe jak Ca2+, Mg2+, Fe2+
mogą być zatrzymywane w strukturach hydrożeli na zasadzie sorpcji.
101
Sorpcja ta jest w niewielkim stopniu odwracalna. Podobne tendencje zmian obserwowano w zawartości magnezu w analizowanych
podłożach.
We wszystkich obiektach rośliny żywotnika zachodniego charakteryzowały się podobną zawartością wapnia, która wynosiła 1,22–
1,26% s.m. (tab. 7). Nie wykazano także wpływu rodzaju dodatku do
podłoża na zawartość magnezu w częściach wskaźnikowych żywotnika.
WNIOSKI
Zastosowane preparaty nawozowe z dodatkiem superabsorbenta nie
miały istotnego wpływu na odczyn podłoży, natomiast wpłynęły na
wzrost w początkowym okresie uprawy stężenia soli w środowisku
korzeniowym roślin.
Tempo uwalniania azotu z preparatu nawozowego Ozdobne
z kwiatów było wyższe w stosunku do nawozu Osmocote. Wyższa
podaż azotu wpłynęła na lepsze odżywienie pelargonii tym składnikiem.
Podłoża, do których wprowadzono preparaty Ozdobne z kwiatów, Iglaki i AgroHydroGel charakteryzowały się znacznie wyższą
zawartością K w stosunku do podłoża kontrolnego.
Wykazano dobre odżywienie pelargonii azotem, wapniem i magnezem we wszystkich obiektach doświadczenia oraz słabe odżywienie potasem i fosforem w obiektach, gdzie źródłem składników był
Osmocote (kontrola i AgroHydroGel).
Stopień odżywienia roślin żywotnika nie zależał istotnie od zastosowanego źródła składników pokarmowych.
LITERATURA
Abraham J., Rajasekharan Pillai U.N. 1995. N,N-methylene bisacrylamidecrosslinked polyacrylamide for controlled release urea fertilizer formulation.
Comm. Soil Sci. Plant Analysis 26, 3231–3241.
Abedi-Koupai J.A., Eslamian S.S., Kazem J.A. 2008. Enhancing the available
water content in unsaturated soil zone using hydrogel to improve plant
growth indices. Ecohydrol. and Hydrobiol. 11, 67–75.
102
Abedi-Koupai J.A., Mesforoush M. 2009. Evaluation of superabsorbent polymer application on yield, water and fertilizer use efficiency in cucumber
(Cucumis sativus). J. Irrigation and Drainage. 2(3), 100–111.
Barker A.V., Pilbeam D.J. 2007. Handbook of plant nutrition. Taylor and Frances, London.
Benedycka Z., Nowak G.A. 1998. Ekosorb jako źródło składników mineralnych
dla roślin. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 461: 131–136.
Bereś J., Kałędkowska M. 1992. Superabsorbenty. Chemik 3, 59–61.
Bowman D.C., Evans R.Y., Paul J.L. 1990. Fertilizer Salts Reduce Hydration of
Polyacrylamide Gels and Affect Physical Properties of Gel – amended Container Media. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 115(3), 382–386.
Bui W., Zhang H., Liu B., Wu Y., Song J. 2010. Effects of super-absorbent polymers on the physical and chemical properties of soil following different wetting and drying cycles. Soil Use Manage 26, 253–260.
de Kreij C., Sonneweld C., Varmenhoven M.G., Straver N. 1990. Normen voor
gehalten aan voedingselementen van groenten en bloemen onder glas. No.
15, Serie: Voedingsplossingen glastuinbouv, Aalsmeer.
Domagała-Świątkiewicz I. 2004. Ocena przydatności nawozowych preparatów
polimerowych GNSU i AQUA FLO w uprawie roślin ogrodniczych, cz. I. Ocena właściwości fizyko-chemicznych oraz stopnia uwalniania składników
pokarmowych w warunkach laboratoryjnych. Rocz. AR Pozn. CCCLVI,
Ogrodn. 37, 37–43.
Domagała-Świątkiewicz I., Sady W., Muras P. 2004. Ocena przydatności
nawozowych preparatów polimerowych GNSU i AQUA FLO w uprawie
roślin ogrodniczych. cz. II. Ocena wartości nawozowej oraz wpływu na
właściwości fizykochemiczne podłoży w uprawie stewarcji. Rocz. AR Pozn.
CCCLVI, Ogrodn. 37, 45–53.
Fonteno W.C, Bilderback T.E 1993. Impact of hydrogel on physical properties
of coarse – structured horticultural substrates. J. Amer. Soc. Hort. Sci.
118(2), 217–222.
Han Y.G., Yang P.L., Loo Y.P., Ren S.M., Zhang L.X., Xu L. 2010. Porosity
change model for watered superabsorbent polimer treated soil. Environ.
Earth Sci. 61, 1197–1205.
Hetman J., Martyn W., Szot P. 1998. Możliwość wykorzystania hydrożeli
w produkcji ogrodniczej pod osłonami. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 461,
31–45.
Lis-Krzyścin A. 1999. Effect of nitrogen fertilization on growth and development of Pelargonium x hortorum. I. Effect of different N levels. Folia Hort.
11(1), 45–52.
103
Lis-Krzyścin A. 2002. Dolne zawartości krytyczne azotu u pelargonii rabatowej
(Pelargonium × hortorum L.H.Bailey). Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 484,
351–357.
Lis-Krzyścin A. 2006. Nawożenie azotem a stan odżywienia pelargonii rabatowej (Pelargonium × hortorum). Acta Agrophysica 7(3), 651–661.
Mikkelsen R.L. 1994. Using hydrophilic polymers to control nutrient release.
Fertilizer Research 38, 53–59.
Ostrowska A., Gawliński S., Szczubiałka Z. 1991. Soil and Plant analysis Procedures. Wyd. Instytutu Ochrony Środowiska, Warszawa.
Sady W., Domagała I. 1994. Wybrane aspekty stosowania supersorbentów
w urządzaniu terenów zieleni. Mat. z Sympozjum Zarządzania Terenami
Zieleni w Mieście. Nowości w dziedzinie konserwacji zieleni.
Sady W., Domagała I., Kowalska I., Lis-Krzyścin A., Ostrowska J. 1994. Przewodnik do ćwiczeń z uprawy roli i nawożenia roślin ogrodniczych. Skrypt
AR w Krakowie.
Strojny 2003. Podłoże w pojemnikowej produkcji szkółkarskiej. Szkółkarstwo
4: 12–15.
Taylor K.C., Halfacre R.G. 1986. The effect of hydrophilic polymer on media
water retention and nutrient availability to Ligustrum lucidum. Hort. Sci.
21(5), 1159–61.
Katedra Uprawy Roli i Nawożenia Roślin Ogrodniczych
104
Małgorzata Malik
Katarzyna Pabiańczyk
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 105–116
ISSN 1895-4421
Zastosowanie ozdobnych roślin doniczkowych
do dekoracji wnętrz wybranych
galerii handlowych Krakowa
The USE of the decorative potted plants
for INTERIOR DECORATION OF selected
KRAków shopping centers
Abstrakt. Rośliny są integralnym elementem nowoczesnych obiektów
handlowych. Poprawiają estetykę wnętrza oraz warunki fizyko-chemiczne wpływając na samopoczucie i zachowanie człowieka. Celem przeprowadzonych badań była inwentaryzacja oraz opisanie aktualnego stanu dekoracji z doniczkowych roślin ozdobnych w galeriach handlowych
Krakowa. W wybranych obiektach do dekoracji wnętrz wykorzystano
żywe rośliny oraz rośliny sztuczne. Rośliny żywe są elementem wystroju
89% spośród wszystkich badanych obiektów. Do aranżacji wnętrz galerii
handlowych zastosowano 32 gatunki roślin doniczkowych. W największej
liczbie obiektów znalazły się Ficus benjamina, Ficus binnendijkii, Epipremnum
aureum, Hedera helix, Spathiphyllum floribundum. 88% wszystkich zastosowanych roślin doniczkowych to gatunki o ozdobnych liściach. Pozostałych
12% to rośliny okresowo ozdobne z kwiatów, które po przekwitnięciu charakteryzują się atrakcyjnym ulistnieniem.
Słowa kluczowe: rośliny doniczkowe, aranżacja wnętrz, centrum handlowe
Summary. Plants are an integral part of modern commercial buildings.
Improve the aesthetics of the interior and the physico-chemical conditions
affecting the human well-being and behavior. The aim of this study was to
inventory and describe the current state of decoration with ornamental
potted plants in shopping malls in Kraków. For interior decoration living
plants as well as artificial plants were used. Living plants are present in 89%
of the analysed interiors. For design of shopping centers interiors applied
32 species of potted plants. In the largest number of objects, Ficus benjamina, Ficus binnendijkii, Epipremnum aureum, Hedera helix, Spathiphyllum
floribundum are used. 88% of all the potted plants are species with ornamental foliage. The remaining 12% are periodically flowering plants that
after flowering are characterized by attractive foliage.
Key words: potted plants, interior landscape, plantscape, shopping center
105
WSTĘP
Rola roślin doniczkowych we wnętrzach nie ogranicza się do poprawy
estetyki. Liczne badania potwierdzają, że żywe rośliny pozytywnie wpływają na jakość powietrza zwiększając jego wilgotność,
oczyszczając ze szkodliwych gazów i wzbogacając w tlen, obniżając
temperaturę. Są też zaporą dla kurzu i tłumią hałas [Nowak 1997;
Lohr 2010; Relf i Lohr 2003; Wolverton i in. 1984, 1985, 1989].
Towarzystwo żywych roślin wpływa korzystnie na samopoczucie
człowieka przebywającego w ich otoczeniu. Z ich obecnością wiąże się
łagodzenie stresu, wzrost tolerancji na ból, zwiększenie wydajności
pracy [Lohr 2010].
Celem stosowania roślin doniczkowych do aranżacji wnętrz centrów handlowych jest nie tylko poprawa klimatu wnętrza czy zaspokajanie potrzeb estetycznych potencjalnych klientów, ale stworzenie warunków sprzyjających zwiększeniu sprzedaży, co uzyskuje
się m.in. poprzez zwiększanie komfortu przebywających w pobliżu
sklepów ludzi. Rośliny doniczkowe oraz krajobraz w przestrzeni handlowej mogą sprzyjać handlowi detalicznemu [Wolf 2002].
W ramach prezentowanej pracy dokonano analizy składu gatunkowego ozdobnych roślin doniczkowych wykorzystanych do
dekoracji wnętrz wybranych galerii handlowych Krakowa.
MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono w Krakowie we wnętrzach wszystkich galerii handlowych o powierzchni powyżej 20000 m2, które oddano do
użytku do końca 2009 roku. Obserwacje prowadzono w 9 obiektach
(oznaczonych numerami I–IX) w okresie od kwietnia 2010 roku do
kwietnia 2011 roku.
Badania wykonano w celu rejestracji roślin ozdobnych w nasadzeniach pojemnikowych stosowanych do dekoracji wnętrz przestrzeni komunikacyjnych galerii handlowych. Dokonano inwentaryzacji
jakościowej roślin doniczkowych. Określono skład gatunkowy oraz
liczbę gatunków roślin doniczkowych, dzieląc rośliny na 2 grupy:
ozdobne z liści i okresowo ozdobne z kwiatów. Wyodrębniono zie106
Zastosowanie ozdobnych roślin doniczkowych do dekoracji wnętrz...
leń głównych ciągów komunikacyjnych, zieleń towarzyszącą wodzie
(fontannom i innym zbiornikom z wodą) oraz punktom gastronomicznym (food court) przedstawiając skład gatunkowy i liczbę gatunków zastosowanych w wymienionych przestrzeniach. Dokonano
oceny różnorodności gatunkowej przy pomocy dwóch wskaźników:
liczby gatunków wykorzystanych do aranżacji wnętrz poszczególnych
galerii handlowych oraz współczynnika różnorodności gatunkowej
określanego jako iloraz liczby gatunków wykorzystanych do aranżacji
wnętrza wybranej galerii handlowej i powierzchni całkowitej tej galerii. Zebrano także informacje dotyczące stosowania sztucznych
roślin doniczkowych. Wyniki przedstawiono w tabelach ilustrujących
strukturę nasadzeń w objętych badaniami obiektach.
WYNIKI I DYSKUSJA
Nasadzenia z roślin ozdobnych uatrakcyjniają pozbawione stałej zieleni budynki użyteczności publicznej [Kępkowicz 2008]. Obecność
żywych roślin w obiektach handlowych służy głównie budowaniu
pozytywnej relacji z potencjalnym klientem, a tym samym zwiększeniu sprzedaży.
W krakowskich galeriach handlowych do dekoracji wykorzystano
żywe rośliny doniczkowe oraz rośliny sztuczne (tab. 1). Rośliny żywe
są elementem wystroju wnętrz większości badanych obiektów (89%).
Tylko w jednej spośród galerii handlowych do dekoracji wykorzystano
wyłącznie rośliny sztuczne. W czterech obiektach zanotowano zarówno rośliny żywe jak i sztuczne. Chociaż Nizińska [2008] zauważa,
że dość częstą praktyką jest łączenie roślin sztucznych z żywymi
w tych samych nasadzeniach, to jednak zjawiska tego nie obserwowano
w badanych budynkach. Rośliny sztuczne stanowiły uzupełnienie dekoracji w miejscach o bardzo niekorzystnych warunkach
świetlnych. Scott [1989] podkreśla, że zielone ulistnienie z lśniącymi
nowymi przyrostami oraz rośliny sezonowe wprowadzające kolor nawet w czasie niesprzyjających warunków atmosferycznych
zachęcają ludzi do wizyty w centrum. Kolory, tekstura, pokrój roślin
i kształt liści wprowadzane wraz roślinami czynią wnętrze interesującym. Sztuczna zieleń gromadzi kurz i często wygląda jak tani
107
i zaniedbany element dekoracji. Niektórzy deweloperzy mylnie
zakładają, że sztuczne rośliny są tanie i nie wymagają pielęgnacji.
W rzeczywistości koszty zakupu są wysokie, a same rośliny muszą
być regularnie myte, żeby wyglądać realistycznie.
Tab. 1. Wykorzystanie żywych i sztucznych roślin doniczkowych do dekoracji wnętrz galerii handlowych Krakowa
Obiekt
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
Rośliny doniczkowe
+
+
+
-
+
+
+
+
+
Sztuczne rośliny
+
-
+
+
-
-
-
+
+
Do dekoracji objętych badaniami wnętrz galerii handlowych
Krakowa wykorzystano 32 gatunki roślin doniczkowych, w tym 28
gatunków ozdobnych z liści (88%) i 4 gatunki okresowo ozdobne
z kwiatów (12%) (tab. 2). Wśród gatunków o dekoracyjnym ulistnieniu stosowanych w największej liczbie obiektów znalazły się Ficus
benjamina (6 obiektów), Ficus binnendijkii (5), Epipremnum aureum
(5), Hedera helix (5), Yucca elephantipes (4), Chrysalidocarpus lutescens (4). W analizowanych wnętrzach zastosowanie roślin sezonowo
ozdobnych z kwiatów ogranicza się przeważnie do 1, 2 lub najwyżej
3 taksonów. Tylko w 2 centrach handlowych użyto więcej niż jednego
gatunku o ozdobnych kwiatach (obiekt I i VIII). Warunki termiczne
(temperatura spoczynku i wegetacji) i świetlne (natężenie światła
oraz długość dnia) zwykle nie pozwalają na osiągnięcie odpowiedniego zróżnicowania warunków środowiskowych optymalnych dla
indukcji pąków kwiatowych u zastosowanych jako trwały element
kompozycji, roślin kwitnących. Z tego powodu rośliny kwitnące stosowane są częściej jako element dekoracji okresowych. Dlatego Strelitzia reginae, Cymbidium lovianum, czy Kalanchoë blossfeldiana cieszyły
kwiatami oczy klientów galerii handlowych tylko w sezonie otwarcia.
Wyjątkiem jest Spathiphyllum floribundum, który w warunkach galerii
handlowych powtarza kwitnienie. Ze względu na atrakcyjne ulistnienie wszystkie gatunki po kwitnieniu stanowią atrakcyjny element
aranżacji.
Ostatnie badania wykazują, że ludzie lepiej czują się, kiedy roślinność
jest zróżnicowana gatunkowo [Fuller i in. 2007]. Dobre samopoczucie
było pozytywnie skorelowane z pomiarami różnorodności gatunkowej
108
roślin w 15 badanych założeniach parkowych. W celu określenia różnorodności gatunkowej w objętych badaniami obiektach określono liczbę
gatunków wykorzystanych do aranżacji wnętrz poszczególnych obiektów
(tab. 2) oraz wyznaczono współczynniki różnorodności gatunkowej
w odniesieniu do powierzchni całkowitej poszczególnych galerii handlowych (tab. 3). Najwięcej taksonów zastosowano do aranżacji wnętrza
obiektu I – 15 gatunków roślin doniczkowych (co stanowiło 47% ogólnej
liczby zastosowanych we wnętrzach gatunków roślin). Nieco mniejszym
zróżnicowaniem pod tym względem charakteryzowały się obiekty oznaczone numerem VII – 14 gatunków (44% ogólnej liczby gatunków)
i numerem III – 10 gatunków (31% ogólnej liczby gatunków). Nie licząc
obiektu IV, gdzie nie stosowano do dekorowania roślin żywych, najmniej gatunków (3 taksony – 9% ogólnej liczby gatunków) obserwowano
w obiekcie II. Najwyższymi współczynnikami różnorodności gatunkowej, biorącymi pod uwagę powierzchnię całkowitą obiektu, charakteryzowały się galerie IX, III i VII (odpowiednio 0,256; 0,333 i 0,237
gatunków roślin doniczkowych · 1000 m-2). Chociaż w galerii handlowej
I zastosowano najwięcej gatunków roślin doniczkowych, to w odniesieniu do powierzchni całkowitej obiektu zróżnicowanie gatunkowe wyniosło 0,064 gatunków roślin doniczkowych · 1000 m-2. Najniższe zróżnicowanie odnotowano w galeriach IV, V i VI (odpowiednio 0; 0,047 i 0,054
gatunków roślin doniczkowych · 1000 m-2).
Obiekt
L.p.
Gatunki
I
II
III IV V
VI VII VIII IX
liczba galerii
Tab. 2. Ozdobne rośliny doniczkowe wykorzystane do dekoracji wnętrz
rośliny o dekoracyjnych liściach
1.
Aglaonema commutatum
2.
Asparagus densiflorus
3.
Caryota mitis
4.
Chlorophytum comosum
+
1
+
+
1
1
+
1
109
+
+
5.
Chrysalidocarpus lutescens
6.
Ctenanthe sp.
7.
Cycas revoluta
8.
Dieffenbachia sp.
9.
Dracaena fragrans
10.
Dracaena marginata
11.
Epipremnum aureum
12.
Ficus benjamina
+
13.
Ficus binnendijkii
+
14.
Ficus retusa
15.
Guzmania sp.
16.
Hedera helix
17.
Maranta leuconeura
18.
Monstera deliciosa
19.
Nephrolepis exaltata
20.
Philodendron scandens
21.
Sansevieria cylindrica
+
22.
Sansevieria trifasciata
+
23.
Schefflera actinophylla
+
24.
Syngonium podophyllum
+
25.
Washingtonia filifera
26.
Yucca elephantipes
27.
Zamioculcas zamiifolia
28.
Zebrina pendula
+
+
+
4
1
+
1
+
1
+
+
2
+
1
+
+
+
+
+
5
+
+
+
+
+
6
+
+
+
5
+
+
2
+
1
+
+
+
+
+
+
+
+
5
1
+
2
+
1
+
1
1
+
+
3
1
+
+
3
+
1
+
+
+
+
+
+
+
+
4
3
1
rośliny ozdobne z kwiatów
29.
110
Cymbidium lovianum
+
1
+
30.
Kalanchoe blossfeldiana
31.
Spathiphyllum floribundum
+
32.
Strelitzia reginae
+
+
+
+
1
+
5
1
liczba gatunków
15
3
10
0
6
7
14
7
6
udział roślin doniczkowych
w ogólnej liczbie stosowanych
gatunków (%)
47
9
31
0 19 22 44
22
19
Tab. 3. Różnorodność gatunkowa ozdobnych roślin doniczkowych we
wnętrzach galerii handlowych Krakowa
Numer
obiektu
Powierzchnia całkowita
obiektu [m2]
Współczynnik różnorodności gatunkowej
[liczba gatunków · 1000 m-2]
IX
23 400
0,256
III
30 000
0,333
II
32 000
0,094
IV
42 000
0,000
VII
59 000
0,237
VIII
81 000
0,086
V
112 000
0,047
VI
129 000
0,054
I
234 000
0,064
W ramach badań wyodrębniono zieleń głównych ciągów komunikacyjnych, zieleń towarzyszącą wodzie (fontannom i innym zbiornikom z wodą) oraz punktom gastronomicznym (food court) (tab. 4).
W głównym ciągu komunikacyjnym rozumianym jako przestrzeń pomiędzy równolegle rozmieszczonymi lokalami najemców znalazły się 23 gatunki roślin doniczkowych. Wśród roślin wielkopojemnikowych stosowanych w rejonach o szczególnie wysokim natężeniu
ruchu, jakimi są główne szlaki komunikacyjne znalazły się gatunki
wysokie, często prowadzone „na pniu” takie jak: Ficus benjamina, Ficus binnendijkii, Ficus retusa, Schefflera actinophylla, Dracaena fragrans,
Yucca elephantipes, Caryota mitis. Wymienione gatunki występują
samodzielnie lub w towarzystwie roślinności wykorzystanej jako
111
okrywowa. Funkcję okrywową spełniają pnącza Epipremnum aureum, Philodendron scandens, Hedera helix, Syngonium podophyllum lub
rośliny zielne m.in. Aglaonema commutatum, Ctenanthe sp., Chlorophytum comosum, Guzmania sp., Kalanchoe blossfeldiana, Nephrolepis exaltata, Maranta leuconeura, Zebrina pendula. W obiekcie VI częściowo zamiast dużych pojemników z wysokimi roślinami ciągi komunikacyjne
podkreślono układem kilku pojemników obsadzonych Sansevieria trifasciata, Sansevieria trifasciata ‘Laurentii’ lub Zamioculcas zamiifolia
zestawionych w dwóch liniach. Pomimo odpowiedniego pokroju dla
ciągów komunikacyjnych (rośliny rosnące pionowo) widoczne są liczne uszkodzenia mechaniczne liści i pędów. Część roślin lub pojemników z roślinami obecnych w głównych ciągach komunikacyjnych
badanych obiektów zastosowano w określonym powtarzającym się
porządku. Według Siewniak i Mitkowskiej [1998] akcent stosowany
w sposób powtarzalny, w ściśle określonych odstępach przestrzennych, nadaje kompozycji wrażenie specyficznego rytmu i ekspresji formalnej. Rośliny zastosowane w rytmie we wnętrzu często nawiązują
funkcjonalnie do ogrodowych alei, pełniących rolę głównych osi kompozycyjnych i widokowych, łączących najważniejsze miejsca i obiekty
architektoniczne. Rytm tworzą wysokie rośliny, ale też w obiekcie VII
konsekwentnie rozmieszczone w jednej linii pojemniki z Chlorophytum comosum i Syngonium podophyllum.
Tab. 4. Miejsca ekspozycji ozdobnych roślin doniczkowych we wnętrzach
Miejsce ekspozycji
L.p.
Gatunki
Występowanie miejsc ekspozycji
(% galerii handlowych)
główne
ciągi
komunikacyjne
zbiorniki
wodne
food
court
100%
56%
100%
+
1.
Aglaonema commutatum
2.
Asparagus densiflorus
3.
Caryota mitis
+
4.
Chlorophytum comosum
+
112
+
+
5.
Chrysalidocarpus lutescens
+
6.
Ctenanthe sp.
+
7.
Cycas revoluta
+
8.
Cymbidium lovianum
+
9.
Dieffenbachia sp.
+
10.
Dracaena fragrans
11.
Dracaena marginata
+
+
+
12.
Epipremnum aureum
+
+
+
13.
Ficus benjamina
+
+
+
14.
Ficus binnendijkii
+
15.
Ficus retusa
+
16.
Guzmania sp.
+
17.
Hedera helix
+
18.
Kalanchoe blossfeldiana
+
19.
Maranta leuconeura
+
20.
Monstera deliciosa
21.
Nephrolepis exaltata
Philodendron scandens
+
Sansevieria trifasciata
+
24.
Sansevieria cylindrica
25.
Schefflera actinophylla
+
+
Spathiphyllum floribundum
Strelitzia reginae
28.
Syngonium podophyllum
29.
Washingtonia filifera
30.
Yucca elephantipes
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
31.
Zamioculcas zamiifolia
+
32.
Zebrina pendula
+
liczba gatunków
+
+
22.
26.
+
+
23.
27.
+
23
+
+
13
17
W 5 centrach handlowych zbiornik wodny (najczęściej fontanna)
jest elementem wnętrza, któremu towarzyszy roślinność. Obecność
wody była ceniona we wszystkich rodzajach ogrodów w każdej epoce
113
historycznej. Układy i elementy wodne stanowiły formy dekoracyjne, dekoracyjno-użytkowe lub użytkowe [Majdecki 2008]. Woda
to naturalne tworzywo kompozycyjne stwarzające bardzo szerokie
możliwości stosowania, przy równoczesnym pełnieniu wielu funkcji
użytkowych [Siewniak i Mitkowska 1998]. Połączenie zbiornika
wodnego i roślin w obiektach handlowych ma na celu łagodzenie
skutków stresu przez stworzenie we wnętrzu miejsca kojarzonego
z odpoczynkiem [Scott 1989]. Zastosowanie zbiornika modyfikuje
klimat wnętrza wpływając na wzrost wilgotności powietrza, co daje
możliwość zastosowania bardziej wymagających pod tym względem
roślin. Większość gatunków roślin doniczkowych uprawiana jest
w warunkach wilgotności względnej powietrza wynoszącej 60–90%,
ale toleruje warunki dające komfort człowiekowi, tj. 30–50%. Są jednak rośliny, które tracą jakość w warunkach wilgotności względnej
poniżej 40%. Dla takich roślin rozwiązaniem jest lokalizowanie w sąsiedztwie fontanny [Scott 1989]. Wysoka wilgotność powietrza
sprzyja licznym gatunkom z rodziny Orchidaceae, Araceae, czy Moraceae pochodzącym z obszarów o rocznej sumie opadów dochodzącej
do 6000 mm i średniej temperaturze miesięcznej nie spadającej
poniżej 20°C [Czekalski 2010]. W bezpośrednim sąsiedztwie zbiorników wodnych w galeriach handlowych zastosowano 13 gatunków
roślin doniczkowych.
Do wydzielenia przestrzeni gastronomicznej i jej aranżacji
w krakowskich galeriach handlowych zastosowano 17 gatunków
roślin. Kompleksowi lokali gastronomicznych towarzyszą najczęściej
proste kompozycje roślin o podobnym pokroju. Układ kwaterowy
podkreśla spójność kompleksu i w sposób zdecydowany wydziela
jednolity obszar. Do najczęściej wykorzystywanych w tym obszarze
gatunków roślin należą Epipremnum aureum, Ficus benjamina, Ficus
binnendijkii, Sansevieria trifasciata, Syngonium podophyllum. W wielu
obiektach objętych badaniem, punkty gastronomiczne lokalizowane są w miejscach o gorszej dystrybucji światła dziennego, dlatego
bardzo często miejsca te są dekorowane sztucznymi roślinami doniczkowymi.
Przeprowadzone badania potwierdziły, że rośliny są integralnym
elementem nowoczesnych obiektów handlowych Krakowa. Tworzą
z elementami architektury wnętrza całość funkcjonalną i kompozycyjną.
114
WNIOSKI
Rośliny doniczkowe są integralnym elementem nowoczesnych obiektów handlowych Krakowa. Tworzą z elementami architektury wnętrza
całość funkcjonalną i kompozycyjną.
88% wszystkich zastosowanych roślin doniczkowych to gatunki
o ozdobnych liściach. Pozostałych 12% to rośliny okresowo ozdobne
z kwiatów, które po przekwitnięciu charakteryzują się atrakcyjnym
ulistnieniem.
Do aranżacji wnętrz galerii handlowych Krakowa zastosowano
32 gatunki roślin doniczkowych. W największej liczbie obiektów znalazły się Ficus benjamina, Ficus binnendijkii, Epipremnum aureum, Hedera helix, Spathiphyllum floribundum.
LITERATURA
Czekalski M. 2010. Ogólna uprawa roślin ozdobnych. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Wrocław.
Fuller R.A., Irvine K.N., Devine-Wright P., Warren P.H., Gaston K.J. 2007.
Psychological benefits of greenspace increase with biodiversity. Biol. Letters 3, 390–394.
Kępkowicz A. 2008. Zieleń w przestrzeni publicznej. Rośliny w pojemnikach.
Zieleń Miejska 4, 60–63.
Lohr V.I. 2010. What are the benefits of plants indoors and why do we respond
positively to them? Acta Hort. 881(2), 675–682.
Majdecki L. 2010. Historia ogrodów. Tom 1, 2. Wydawnictwo PWN,
Warszawa.
Nizińska A. 2008. ABC florystyki. Wydawnictwo Hortpress, Warszawa.
Nowak J. 1997. Oddziaływanie roślin na samopoczucie, zachowanie i zdrowie
człowieka. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 449, 13–22.
Relf P.D., Lohr V.I. 2003. Human issues in horticulture. HortSci. 38(5), 984–993.
Scott N.K. 1989. Shopping centre design. Wydawnictwo VNR International,
200–213.
Siewniak M., Mitkowska A. 1998. Tezaurus Sztuki ogrodowej. Rytm, Warszawa.
Wolf K.L. 2002. Retail and urban nature: creating a consumer habitat. Proceedings of the People-Plant Symposium. Amsterdam, Netherlands:
People/Plant Council.
115
Wolverton B.C., McDonald R.C., Watkins Jr. E.A. 1984. Foliage plants for removing indoor air pollutants from energy efficient homes. Econ. Bot. 38,
224–228.
Wolverton B.C., McDonald R.C., Mesick H.H. 1985. Foliage plants for indoor
removal of the primary combustion gases carbon monoxide and nitrogen dioxide. J. Miss. Acad. Sci. XXX, 1–8.
Wolverton B.C., Johnson A., Bounds K. 1989. Interior landscape plants for
indoor air pollution abatement. Final report: Plants for clear air. NASA,
Stennis Space Center, 21.
Małgorzata Malik
Katedra Roślin Ozdobnych
116
Małgorzata Maślanka
Anna Bach
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 117–128
ISSN 1895-4421
WPŁYW RÓŻNYCH STĘŻEŃ AUKSYNY I CYTOKININY
NA INDUKCJĘ EMBRIOGENICZNEJ TKANKI
KALUSOWEJ TULIPANA ‘APELDOORN’
Effect of auxin and cytokinin concentration
on induction of tulip embryogenic callus tissue
Abstrakt. Celem doświadczenia było wzbudzenie embriogenicznej tkanki
kalusowej na eksplantatach łodygowych i z zalążni tulipana ‘Apeldoorn’,
pod wpływem różnych stężeń Picloramu i BAP. Eksplantaty izolowano
z cebul chłodzonych przez 12 tygodni, w 5°C, cięto na 1–2 mm fragmenty,
a następnie wykładano na pożywki zawierające 25 lub 50 mM Picloramu
oraz 0,25–10 mM BAP. W czasie indukcji kalusa eksplantaty formowały
niezróżnicowany kalus, a od 6 tygodnia zaczęły tworzyć tkankę embriogeniczną. Eksplantaty łodygowe okazały się efektywniejsze w formowaniu
niezróżnicowanej tkanki kalusowej od eksplantatów z zalążni, o czym świadczą istotne różnice między średnimi, wynoszącymi odpowiednio 100 %
i 79,3 – 85,7 %. Kalus embriogeniczny tworzył się głównie na eksplantatach
z zalążni, na pożywce z 50 μM Picloramu oraz 5 i 0,5 μM BAP, odpowiednio
na 60,3 oraz 60 % eksplantatów.
Słowa kluczowe: tulipan, kalus embriogeniczny in vitro
Summary. The aim of the study was to initiate an embryogenic callus tissue
from stem and ovary of tulip ‘Apeldoorn’, under the influence of different
Picloram and BAP concentration. The explants were isolated from chilled
bulbs at 5 °C for 12 weeks, cut into 1–2 mm pieces and placed on media
containing 25 or 50 mM Picloram and 0.25 – 10 mM BAP. During the first
period of the culture the explants formed undifferentiated callus and from
6th week an embryogenic tissue have been initiated. The stem explants were
more effective in forming callus than the ovaries, what was confirmed by
significant differences between means, amounted to 100 % i 79.3 – 85.7 %,
respectively. Despite intensively undifferentiated callus tissue formation on
stem explants, the embryogenic callus was observed mainly on ovaries. An
embryogenic tissue was formed on ovary explants, on medium containing 50
μM Picloramu and 5 or 0,5 μM BAP, at the level of 60.3 and 60 % respectively.
Key words: tulip, embryogenic callus in vitro
117
WSTĘP
Tulipany należą do grupy najpopularniejszych ozdobnych roślin cebulowych. Zajmują czołowe miejsce w produkcji kwiatów ciętych, są
stosowane na rabatach oraz mają coraz większe znaczenie w miejskich terenach zieleni. Tradycyjna uprawa tulipanów jest mało efektywna ze względu na niski współczynnik rozmnażania wynoszący 3–5
[Grabowska i in. 1987]. Obiecującą technologią otrzymywania tulipanów w warunkach in vitro jest somatyczna embriogeneza. Metoda ta opiera się na zdolności różnicowania somatycznych zarodków
z komórek wegetatywnych, na drodze bezpośredniej oraz pośredniej
przez tkankę kalusową [Williams i Maheswaran 1986]. Somatyczna
embriogeneza to wieloetapowy proces i zanim uformują się zarodki
musi nastąpić: odróżnicowanie tkanek eksplantatu, wyzwolenie
w nich potencjału do somatycznej embriogenezy oraz namnażanie
tkanek embriogenicznych. Proces ten ma cykl auksynowy, wymagający stosowania wysokich stężeń substancji wzrostowych lub bezauksynowy [Von Arnold i in. 2002].W określonych warunkach każda
żywa komórka, pochodząca z różnych organów tulipana może nabyć
embriogennego charakteru, najczęściej jednak w tym celu wykorzystuje się łuski cebulowe i pędy kwiatowe [Gude i Dijkema 1997; Sage
i Hammatt 2002], liście [Sage i in. 2000], korzenie [Laublin i in.
1991], zarodki zygotyczne [Bach 1992], pąki kwiatowe, hypokotyl i
bielmo [Raghavan 1997] oraz zalążnie [Ptak i Bach 2007; Pueschel i
in. 2003]. Niestety, pomimo poznania mechanizmów kontrolujących
somatyczną embriogenezę (SE) tulipana, występują przeszkody uniemożliwiające jej praktyczne zastosowanie. Jedną z nich jest słaba indukcja wydajnej tkanki embriogenicznej, która pozwoliłaby otrzymać
liczne somatyczne zarodki.
MATERIAŁY I METODY
Indukcja tkanki kalusowej. Badania przeprowadzono z tulipanem
odmiany ‘Apeldoorn’, należącej do grupy mieszańców Darwina.
Materiał wyjściowy stanowiły cebule, o obwodzie 11–12 cm, które
chłodzono przez okres 12 tygodni, w 5°C. W momencie zakładania
118
Wpływ różnych stężeń auksyny i cytokininy na indukcję...
doświadczenia średnia długość pędu kwiatowego, wyizolowanego
z cebuli, wynosiła około 18 mm, a zalążni 10 mm. Odkażone fragmenty roślin cięto na 1–2 mm eksplantaty i wykładano do szalek Petriego, na pożywki zawierające 100 % soli mineralnych wg. Murashige i Skoog [1962], regulatory wzrostu: Picloram (25 i 50 mM) i BAP
(0,25–10 mM), 3 % sacharozy, zestalone 0,7 % agarem (Difco-Bacto)
o pH = 5,8. Kultury utrzymywano w ciemności, w 20°C. Doświadczenie założono w 5 powtórzeniach, po 46–65 eksplantatów pędowych
i po 30–40 eksplantatów z zalążni. Po 4 i 24 tygodniach kultywacji
określano procent eksplantatów regenerujących tkankę kalusową. Po
miesiącu przeanalizowano także wpływ pierwotnego umiejscowienia
eksplantatu na łodydze i zalążni (podstawa, część środkowa, część
wierzchołkowa) na indukcję kalusa.
Namnażanie kalusa embriogenicznego. Uzyskany kalus globularny, po
oddzieleniu od tkanki matecznej, namnażano w ciemności, w temperaturze 20 ºC, na pożywce wzbogaconej 50 μM Picloramu i 5 μM BAP.
Namnażanie tkanki embriogenicznej określano współczynnikiem
GV (wyrażonym jako stosunek przyrostu masy kalusa w badanym
okresie do masy początkowej kalusa). Doświadczenie założono
w 5 powtórzeniach po 5 odważonych grudek kalusa = 1g.
Wyniki opracowano statystycznie za pomocą metody analizy
wariancji, w układzie niezależnym, dwuczynnikowym. Porównanie
średnich (dotyczących procentu eksplantatów tworzących kalus oraz
współczynnika GV) dokonano przy użyciu testu Duncana, przy poziomie istotności α=0,05.
WYNIKI
Indukcja tkanki kalusowej. Indukcja tkanki kalusowej, na eksplantatach łodygowych i z zalążni tulipana ‘Apeldoorn’, miała miejsce
pod wpływem pożywek z przewagą Picloramu nad BAP, odpowiadającej proporcjom: 5:1, 10:1 i 100:1. Obserwowano przezroczysty,
a następnie biało zabarwiony, jednorodny kalus.
Analizując wpływ poszczególnych dawek zastosowanych substancji wzrostowych na formowanie tkanki kalusowej przez pędy,
119
najniższy wynik – 73,4 % – odnotowano pod wpływem 50 μM Picloramu i 0,5 μM BAP, po 4 tygodniach kultywacji. W przypadku zalążni
kalus tworzył się na poziomie 77,4 – 82,4 % (ryc. 1). Po 24 tygodniach, niezależnie od pożywki, 100 % pędów formowało kalus, natomiast zalążnie tworzyły go w przedziale 79,3 – 85,7 %, co czyniło te
średnie istotnie różnymi (ryc. 2).
Procent eksplantatów
formuj¹cych kalus
100
cd
d
abc
bc
80
a
ab
bc
ab
bcd
ab
bc
ab
60
pêd
40
z al¹ ¿ nia
20
0
50 Pic, 10
BA
50 Pic, 5
BA
50 Pic, 0.5
BA
25 Pic, 5
BA
25 Pic, 2.5 25 Pic, 0.25
BA
BA
P o¿ yw k a
Ryc. 1. Wpływ różnych dawek regulatorów wzrostu na indukcję kalusa, na
eksplantatach łodygowych i z zalążni tulipana po 4 tygodniach kultywacji
formuj¹cych kalus
100
c
c
b
c
b
c
ab
c
a
80
c
b
ab
60
pêd
40
z al¹ ¿ nia
20
0
50 Pic, 10
BA
50 Pic, 5
BA
50 Pic, 0.5
BA
25 Pic, 5
BA
25 Pic, 2.5 25 Pic, 0.25
BA
BA
P o¿ yw k a
Ryc. 2. Wpływ różnych dawek regulatorów wzrostu na indukcje kalusa, na
eksplantatach łodygowych i z zalążni tulipana po 24 tygodniach kultywacji
W przeprowadzonym doświadczeniu, niezależnie od zastosowanych dawek regulatorów wzrostu, najwięcej kalusa tworzyło się
na eksplantatach pochodzących z części bazalnej, a najmniej w części
wierzchołkowej pędu i zalążni (o czym świadczy liczba eksplantatów
przypisanych do przedziałów 0–25 % i 76–100 % pokrycia powierzchni cięcia przez kalus). Położenie eksplantatu na pędzie i zalążni ma
więc wpływ na intensywność formowania tkanki kalusowej (ryc. 3).
120
pêd
0-25%
czêœæ
wierzcho³kowa
czêœæ
œrodkowa
podstawa
czêœæ
wierzcho³kowa
czêœæ
œrodkowa
25
20
15
10
5
0
podstawa
formuj¹cych kalus
26-50%
51-75%
76-100%
z al¹ ¿ nia
Ek s plantat
Ryc. 3. Wpływ pierwotnego położenia eksplantatu na łodydze i zalążni
tulipana, na intensywność formowania kalusa po 4 tygodniach kultywacji
formujących kalus
embriogeniczny
Po około 6 tygodniach od założenia doświadczenia, niezależnie od jednorodnej tkanki kalusowej, obserwowano formowanie
się żółtego kalusa embriogenicznego o luźnej strukturze, ale tylko
w przypadku eksplantatów z zalążni. Kalus ten, do końca czasu trwania kultury (24 tygodnie), objął swym występowaniem większość
eksplantatów zalążni, pojawiając się sporadycznie na eksplantatach
pędowych w formie pojedynczych gruzełków, dlatego przedstawione wyniki dotyczą tylko eksplantatów zalążni. Kalus embriogeniczny
najliczniej tworzyły eksplantaty na pożywce z 50 μM Picloramu oraz
5 i 0,5 μM BAP, wynosząc odpowiednio 60,3 oraz 60 %. Obniżenie
zawartości Picloramu w pożywce do 25 μM znacznie zmniejszyło
procent eksplantatów formujących żółty, globularny kalus (ryc. 4).
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
b
b
ab
50 Pic, 10 50 Pic, 5
BA
BA
50 Pic,
0.5 BA
a
a
a
25 Pic, 5
BA
25 Pic,
2.5 BA
25 Pic,
0.25 BA
Pożyw ka
Ryc. 4. Wpływ rodzaju pożywki na indukcję kalusa embriogenicznego,
na fragmentach zalążni po 24 tygodniach kultywacji
121
Wspó³czynnik GV
Namnażanie kalusa embriogenicznego. Proliferację embriogenicznej tkanki kalusowej oceniano przez 36 tygodni. Najwyższy
współczynnik namnażania masy kalusa (GV), wynoszący 1,65, obserwowano po 4 tygodniach kultury. Po tym czasie kalus odznaczał
się mniejszą zdolnością proliferacji, choć do 12 tygodnia uprawy wartości współczynnika GV nie spadały poniżej 1 (ryc. 5).
1,8
1,6
1,4
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
c
b
b
a
a
a
0-4 tyg
4-8 tyg
8-12 tyg
a
a
a
12-16 tyg 16-20 tyg 20-24 tyg 24-28 tyg 28-32 tyg 32-36 tyg
C z as k ultur y
Ryc. 5. Wpływ czasu kultywacji na namnażanie kalusa embriogenicznego,
wyrażone współczynnikiem GV, u odmiany ‘Apeldoorn’, na pożywce zawierającej 50 μM Picloramu i 5 μM BAP
DYSKUSJA
Somatyczna embriogeneza to bardzo szybki i wydajny sposób rozmnażania wegetatywnego [Kępczyńska 2006; Quiroz-Figueroa i in.
2006]. Proces ten może wystąpić u wszystkich roślin, pod warunkiem,
że zastosuje się właściwe: eksplantat, pożywkę oraz warunki kultury
[Von Arnold i in. 2002]. Pędy kwiatowe są często wykorzystywane
jako eksplantaty inicjalne kultur pędowych tulipana [Hulscher i in.
1992; Podwyszyńska i in. 1997]. Ptak i Bach [2007] do somatycznej
embriogenezy wykorzystały tkankę miękiszową zalążni tulipana,
uzyskując przy tym większą wydajność niż w przypadku zastosowania pędów kwiatowych czy łusek cebulowych. Tkankę zalążni jako
eksplantatu użyli podczas rozmnażania alstremerii Akutsu i Sato
[2002], a z zalążni cyklamena somatyczne zarodki uzyskali także Pueschel i inni [2003].
Eksplantaty wyjściowe izolowano z cebul chłodzonych przez
12 tygodni w temperaturze 5°C. Podobną temperaturę przechowywania cebul, z których następnie pobrano eksplantaty zastosowały
122
Bach i Ptak [2002]. Według Kawa-Miszczak [2006] cebule odmiany
‘Apeldoorn’ wymagają chlodzenia w 5°C przez 12 tygodni. Z kolei
Podwyszyńska i Marasek [2003] pobierały eksplantaty izolowane
z cebul chłodzonych w temperaturze 5°C przez 16 tygodni, a następnie
pędzonych w 10°C przez 7–10 dni. Gude i Dijkema [1997] natomiast
zastosowali 9°C a następnie -2°C. Niska temperatura jest niezbędna
do optymalnego wzrostu pędu [De Munk 1979] i prawidłowego rozwoju kwiatu u tulipana, dlatego w zależności od odmiany stosuje
się 12–16 tygodni chłodu [Saniewski i Okubo 2005, Kawa-Miszczak
2006]. Według Famelaer i innych [1996] niska temperatura jest
ważnym czynnikiem inicjującym kalus regeneracyjny.
SE najczęściej ma przebieg pośredni, przez kalus. Pośrednia embriogeneza zachodzi w komórkach zaindukowanych embriogennie,
czyli w komórkach, które nie były embriogenne, ale stały się takimi
w wyniku procesu indukcji [Kępczyński i Kępczyńska 2001].
Indukcja tkanki kalusowej tulipana zachodziła pod wpływem
działania wysokich stężeń Picloramu z dodatkiem BAP. Według Gude
i Dijkema [1997] wzbogacenie pożywki wyłącznie w auksyny gorzej
wpływa na formowanie kalusa u tulipana niż w przypadku, kiedy
doda się do niej jeszcze BAP. Dowiedziono, że Picloram jako auksyna
jest efektywny w indukcji SE tulipana [Bach i Ptak 2001] oraz innych
roślin cebulowych [Bach 1992; Tribulato i in. 1997].
W przeprowadzonych badaniach odnotowano formowanie się
kalusa białego, szorstkiego, krystalicznego (głównie na eksplantatach pędowych) jak i żółtego, gładkiego, globularnego (na zalążniach), co odpowiada opisowi kalusa nieembrio- i embriogenicznego
[Quiroz-Figueroa i in. 2006]. Famelaer i inni [1996] również otrzymali
przeźroczysty, kruchy kalus z pędów kwiatowych, z chłodzonych
cebul tulipana. Bach i Ptak [2002] natomiast obserwowały obok
białego kalusa, formującego się na zewnętrznej powierzchni ścianek zalążni tulipana, pojawienie się także żółtego, gruzełkowatego
na wewnętrznych ściankach zalążni. Fragmenty zalążni słabiej formowały niezróżnicowany kalus w porównaniu z pędowymi. Może
to być podyktowane różnym czasem reakcji morfogenetycznej eksplantatów na regulatory wzrostu, zależnej od rodzaju tkanki i jej
początkowej wrażliwości [Orlikowska 1997; Von Arnold i in. 2002].
Przyczyną takiego zachowania się zalążni może być także powolny
123
wzrost kalusa embriogenicznego [Raghavan 1997], a taki właśnie, po
około 6 tygodniach kultury, formował się na eksplantatach z zalążni.
Poza tym, choć słupek jest głównym miejscem syntezy auksyn, to
regulatory te są przemieszczane bazypetalnie i kierują procesem
wydłużania się międzywęźli [Hanks i Rees 1977]. Niestety nie wiadomo czy reakcja morfogenetyczna eksplantatów spowodowana była
bezpośrednim działaniem regulatorów obecnych w pożywce, czy
też zmianami w poziomie lub wrażliwości endogennych hormonów,
zaindukowanymi egzogennymi substancjami [Máchacková 1999].
W przeprowadzonym doświadczeniu zaobserwowano różnice w reakcji eksplantatów, w zależności od ich położenia na pędzie i zalążni.
Najintensywniej kalus formowały fragmenty z podstawy pędu i zalążni,
a najsłabiej reagowały części wierzchołkowe. Wright i Alderson [1980]
również uzyskali intensywniejsze formowanie pędów w przypadku
eksplantatów bazalnych i mniejszą regenerację z wierzchołkowej części
pędu tulipana, co tłumaczone było większym gromadzeniem się cytokinin i giberelin w pierwszym węźle pędu [Wright i in. 1982].
Stężenie auksyny miało istotny wpływ na formowanie embriogenicznego kalusa, którego tworzyło się mniej pod wpływem 25 μM
niż 50 μM Picloramu, niezależnie od ilości towarzyszącej mu cytokininy. Wysoki poziom egzogennej auksyny (w tym przypadku 50 μM)
prawdopodobnie bardziej stymulował dzielenie i wzrost komórek,
a ponadto wzbudzał syntezę endogennego IAA [Wróblewski 1994],
co mogło jeszcze potęgować podziały komórkowe. Embriogeniczny
kalus narcyza również formował się pod wpływem wysokiego stężenia auksyny, w obecności cytokininy [Malik i Bach 2005].
Namnażanie kalusa embriogenicznego słabło wraz z czasem
trwania kultury pomimo uprawy na pożywkach z 50 μM Picloramu
i 5 μM BAP. Pożywkę tę wybrano na podstawie największej liczby
różnicujących się zarodków globularnych z każdej kombinacji zastosowanych dawek regulatorów wzrostu, po 24 tygodniach od inicjacji
kultur. Utrzymanie i prolifeacja tkanki embriogenicznej zachodzi na
podobnych pożywkach, jakie stosuje się do inicjacji kultur [Von Arnold
i in. 2002]. Według Gude i Dijkema [1997] oraz Orlikowskiej [1997]
dodatek cytokininy do auksyny przyspiesza wzrost kalusa. Philips i Luteyn [1983] stwierdzili, że Picloram jest bardziej efektywny w utrzymaniu kultury kalusa cebuli przez dłuższy okres czasu niż inne auksyny.
124
Na podstawie przeprowadzonego doświadczenia można
stwierdzić, że zalążnie tulipana są przydatnym organem do pobierania wydajnych eksplantatów w indukcji procesu somatycznej embriogenezy u tulipana ‘Apeldoorn’.
WNIOSKI
Eksplantaty łodygowe okazały się efektywniejsze w formowaniu tkanki kalusowej od eksplantatów zalążni, o czym świadczą istotne różnice
między średnimi, wynoszącymi odpowiednio 100 % i 79,3–85,7 %.
Pierwotne położenie eksplantatu na łodydze i zalążni wywarło
wpływ na intensywność powstawania kalusa, którego najwięcej, niezależnie od zastosowanych dawek regulatorów wzrostu, formowało się
w podstawie pędu i zalążni, a najsłabiej w ich części wierzchołkowej.
W kulturach tulipana obserwowano formowanie się dwóch
rodzajów kalusa: krystalicznego, białego i jednorodnego, głównie na
eksplantatch z pędu, oraz żółtego, gładkiego, globularnego, głównie
na eksplantatach z zalążni.
Indukcja tkanki embriogenicznej zależała od rodzaju eksplantatu. Pomimo intensywniejszego formowania tkanki kalusowej na
fragmentach pędów, kalus embriogeniczny tworzył się na eksplantatach z zalążni.
Stężenie auksyny miało wpływ na indukcję tkanki embriogenicznej, która intensywniej formowała się na pożywkach zawierających
50 μM Picloramu, niż przy jego dwukrotnie niższej dawce.
Największą proliferację kalusa embriogenicznego, GV wynoszący
1,65, obserwowano po 4 tygodniach kultywacji.
LITERATURA
Akutsu M., Sato H. 2002. Induction of proembryos in liquid culture increases
the efficiency of plant regeneration from Alstroemeria calli. Plant Science
163, 475–479.
Bach A. 1992. Somatic embryogenesis from zygotic embryos and meristems of
Freesia hybrida. Acta Horticulturae 325, 429–433.
125
Bach A., Ptak A. 2001. Somatic embryogenesis and plant regeneration from ovaries
of Tulipa gesneriana L. in in vitro cultures. Acta Horticulturae 560, 391–394.
Bach A., Ptak A. 2002. Nowa metoda mikrorozmnażania tulipana (Tulipa gesneriana L.) z tkanek zalążni. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 483, 13–19.
De Munk W. J. 1979. Influence of plant growth regulators on the development
of bulbous plants with special reference to organ relationships. Acta Horticulturae 91, 207–213.
Famelaer I., Ennik E., Eikelboom W., Van Tuyl J. M., Creemers-Molenaar
J. 1996. The initiation of callus and regeneration from callus culture of Tulipa gesneriana. Plant Cell, Tissue and Organ Culture 47, 51–58.
Grabowska B., Krause J., Mynett K. 1987. Uprawa cebulowych i bulwiastych
roślin ozdobnych. PWRiL, Warszawa
Gude H., Dijkema M. H. G. E. 1997. Somatic embryogenesis in tulip. Acta Horticulturae 430, 275–280.
Hanks G. R., Rees A. R. 1977. Stem elongation in tulip and narcissus: the influence of floral organs and growth regulators. New Phytologist 78, 579–591.
Hulscher M., Krijgsheld H. T., Van der Linde P. G. 1992. Propagation of shoots
and bulb growth of tulip in vitro. Acta Horticulturae 325, 441–446.
Kawa-Miszczak L. 2006. Zmiany zawartości węglowodanów w łuskach niechłodzonych i chłodzonych cebul tulipanów. Zeszyty Problemowe Postępów
Nauk Rolniczych 510, 263–273.
Kępczyńska E. 2006. Kiełkowanie i konwersja somatycznych zarodków in vitro.
Biotechnologia 4(75), 78–94.
Kępczyński J., Kępczyńska E. 2001. Regulatory wzrostu w somatycznej embriogenezie Medicago sativa L. Biotechnologia 2(53), 16–25.
Laublin G., Saini H. S., Cappadocia M. 1991. In vitro plant regeneration via
somatic embryogenesis from root culture of some rhizomatous irises. Plant
Cell, Tissue and Organ Culture 27, 15–21.
Máchacková I. 1999. Exogenous and endogenous hormones in the regulation
of morphogenesis in vitro. The Third International Symposium in the
Series Recent Advances in Plant Biotechnology. Stara Lesna, Slovac Republic, 9–12.
Malik M., Bach A. 2005. Induction of somatic embryogenesis in Narcissus L. ‘Carlton’ ovary culture. Final Conference. Stara Lesna, Slovac Republic.
COST 84, 179–181.
Murashige T., Skoog F. 1962. A revised medium for rapid growth and bioassays
with tobacco tissue culture. Physiologia Plantarum 15, 473–497.
Orlikowska T. 1997. Regulatory roślinne w kulturach in vitro. W: Jankiewicz S.
L. Regulatory wzrostu i rozwoju roślin. Zastosowanie w ogrodnictwie, rol126
nictwie, leśnictwie i w kulturach tkanek. Praca zbiorowa, PWN, Warszawa,
219–247.
Philips G. C., Luteyn K. J. 1983. Effects of picloram and other auxins on onion
tissue cultures. Journal of the American Society for Horticultural Science 108, 948–953.
Podwyszyńska. M., Marasek A. 2003. Effects of thidiazuron and paclobutrazol
on regeneration potential of tulip flower stalk explants in vitro and subsequent shoot multiplication. Acta Societatis Botanicorum Poloniae 72(3),
181–190.
Podwyszyńska M., Marasek A., Gabryszewska E. 1997. Indukcja tworzenia
pędów przybyszowych i zarodków somatycznych w kulturach in vitro tulipana. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej 318, 195–198.
Ptak A., Bach A. 2007. Somatic embryogenesis in tulip (Tulipa gesneriana L.) flower
stem cultures. In Vitro Cellular & Developmental Biology-Plant. 43, 35–39.
Pueschel A. K., Schwenkel H. G., Winkelmann T. 2003. Inheritance of the ability for regeneration via somatic embyogenesis in Cyclamen persicum. Plant
Cell, Tissue and Organ Culture 72, 43–51.
Quiroz-Figueroa F. R., Rojas-Herrera R., Galaz-Avalos R. M., Loyola-Vargas
V. M. 2006. Embryo production through somatic embryogenesis can be
used to study cell differentiation in plants. Plant Cell, Tissue and Organ
Culture 86, 285–301.
Raghavan V. 1997. Molecular embryology of flowering plants. Somatic embryogenesis. Cambridge University Press, 467–499.
Sage D. O., Hammatt N. 2002. Somatic embryogenesis and transformation in
Narcissus pseudonarcissus cultivars. Acta Horticulturae, 247–249.
Sage D. O., Lynn J., Hammatt N. 2000. Somatic embryogenesis in Narcissus
pseudonarcissus cvs. Golden Harvest and St. Keverne. Plant Science 150,
209–216.
Saniewski M., Okubo H. 2005. Only full cooling of mother tulip bulbs is necessary for daughter bulbs formation from daughter buds. Acta Horticulturae 673, 501–508.
Tribulato A., Remotti P. C., Loffler H. J. M., van Tuyl J. M. 1997. Somatic
embryogenesis and plant regeneration in Lilium longiflorum Thunb. Plant
Cell Reports 17, 113–118.
Von Arnold S., Sabala I., Bozhkov P., Dyachok J., Filonova L. 2002. Developmental pathways of somatic embryogenesis. Plant Cell Tissue and Organ
Culture 69, 233–249.
Williams E.G., Maheswaran G. 1986. Somatic embryogenesis: Factors influencing coordinated behaviour of cells as an embryogenic group. Annals of
Botany 57, 443–462.
127
Wright N. A., Alderson P. G. 1980. The growth of tulip tissues in vitro. Acta
Horticulturae 109, 263–270.
Wright N. A., Alderson P. G., Rice R. D. 1982. Towards the clonal propagation of tulip by tissue culture. Plant Tissue Culture Proc. 5th International
Congress on Plant Tissue and Cell Culture, 697–698.
Wróblewski T. 1994. Proces somatycznej embriogenezy – charakterystyka szczegółowa. Postępy Biologii Komórki 21(4), 11–32.
128
Bożena Pawłowska
Bożena Szewczyk-Taranek
Małgorzata Mikulska
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 129–143
ISSN 1895-4421
ANALIZA OCZEKIWAŃ RYNKU
W ZAKRESIE FLORYSTYKI ŚLUBNEJ W POLSCE
ANALYSIS OF PREFERENCES AS TO THE STYLE
OF WEDDING FLORAL DECORATIONS IN POLAND
Abstrakt. Celem badań przeprowadzonych na terenie województwa małopolskiego w latach 2010–11, było poznanie preferencji respondentów
przygotowujących się do zawarcia związku małżeńskiego, w zakresie dekoracji roślinnych podczas ślubu i wesela. Badania wykazały, że wymagania
nowożeńców dotyczące ślubnej florystyki zależą od płci, wieku, wykształcenia
i miejsca zamieszkania ankietowanych. Kobiety przywiązują większą wagę
do dekoracji florystycznych i deklarują przeznaczenie większej kwoty na ich
wykonanie, w porównaniu do panów. Mężczyźni częściej skorzystają z usług
profesjonalnych firm florystycznych niż ich partnerki. Obie badane grupy są
zdecydowanymi przeciwnikami sztucznych kwiatów w ślubnych dekoracjach. Wraz z wiekiem spada wysokość kwoty, jaką ankietowani przeznaczą na
roślinne dekoracje, a także zmniejsza się zainteresowanie różnorodnymi formami bukietów ślubnych. Mieszkańcy miast preferują więcej różnorodnych
form dekoracji florystycznych kościołów podczas ślubu, niż mieszkańcy wsi.
Słowa kluczowe: florystyka ślubna, bukiet ślubny, dekoracja kościoła i samochodu, rośliny ozdobne
Summary. The aim of the present survey conducted in the Małopolska Province in 2010–2011 was to capture feedback on preferences of respondent preparing for entering into marriage as to the style of floral decorations for marriage ceremony and wedding reception. The survey showed that preferences
regarding wedding floral decorations depended on sex, age, education and
place of residence of respondents. Brides were more committed to impressive
floral decorations and declared willingness to spend more for this purpose
than bridegrooms. Bridegrooms more often opted for hiring a professional
floral service than brides. Both brides and bridegrooms decisively opposed
artificial flowers in wedding decorations. Willingness to spend more on wedding floral decorations decreased with age, and interest in different styles of
wedding bouquets likewise declined. City residents preferred a greater variety
of church wedding floral decorations than couples living in the country.
Key words: wedding floral decorations, wedding bouquets, church and car decoration, ornamental plants
129
WSTĘP
Kwiaty korzystnie wpływają na psychikę i samopoczucie człowieka.
Wprowadzają ludzi w dobry nastrój, wywołują pozytywne emocje
oraz zaspokajają potrzebę piękna i harmonii, co znalazło potwierdzenie w wielu badaniach naukowych. Od najdawniejszych czasów ludzie otaczali się kwiatami, które towarzyszyły im w najważniejszych
momentach życia oraz podczas obrzędów religijnych [Haviland-Jones i in. 2005; Pawłowska 2010]. Od wielu wieków obrzęd zaślubin
jest jednym z najpiękniejszych, a uroczysty charakter tej ceremonii
podkreślają dekoracje z żywych kwiatów, które poprzez wieki ulegają różnym zmianom, a asortyment stosowanych form staje się coraz większy [Haake 2005; Matuszczak 2007; Goss i Wighton 2010].
Obecnie w ofercie firm florystycznych w asortymencie ślubnym
możemy znaleźć dekoracje kościoła, sali weselnej, samochodu, biżuterię florystyczną, kompozycje do dekorowania domu nowożeńców
oraz bardzo szeroką gamę bukietów ślubnych, przypinek i biżuterii
ślubnej [Korzekwa 2003; Birula-Białecka 2010].
Celem przeprowadzonych badań było poznanie preferencji klientów w zakresie dekoracji roślinnych towarzyszącym uroczystościom
ślubu i wesela.
MATERIAŁ I METODY
Do zebrania danych analizowanych w pracy wykorzystano pomiar sondażowy, zastosowano metodę ankietyzacji. Sondaże przeprowadzono w latach 2010–2011, na terenie województwa małopolskiego, pośród 200 osób, wybranych losowo, przygotowujących
się do zawarcia związku małżeńskiego (stosowano dobór losowy
warstwowy) [Kaczmarczyk 1996]. Kwestionariusz ankiety składał się
z pytań otwartych i zamkniętych, jednokrotnego lub wielokrotnego
wyboru. Pytania dotyczyły funkcji jakie pełnią kwiaty, oczekiwanych
form dekoracji, sposobu wyboru firmy florystycznej, budżetu przewidywanego na ten cel, a także zagadnień związanych z bukietem
ślubnym i dekoracjami kościołów. Ankietowani zajęli też stanowisko w
sprawie użycia sztucznych kwiatów we florystyce ślubnej. W analizach
130
Analiza oczekiwań rynku w zakresie florystyki ślubnej w Polsce
materiału badawczego uwzględniono płeć ankietowanych, ich wiek
i poziom wykształcenia oraz miejsce zamieszkania, a wyniki przedstawione zostały opisowo, tabelarycznie oraz graficznie.
WYNIKI I DYSKUSJA
Relf i Lohr [2003] zwracają uwagę na nowy aspekt badań ogrodniczych, dotyczących nie tylko produkcji i plonowania, ale roli roślin
ozdobnych w podnoszeniu jakości życia człowieka. Badania preferencji konsumentów rynku florystyki ślubnej wpisują się w ten nurt.
Wielokrotnie analizowano wpływ roślin ozdobnych na człowieka,
a badania naukowe potwierdzają, że kwiaty zawsze wywołują w człowieku pozytywne emocje i poprawiają jego samopoczucie. Są wyrazem uznania, miłości, szczęścia, podziękowania oraz wsparcia [Shoemaker i Relf 1994]. Ze względu na swoją wartość są nieodłącznym
elementem ceremonii i obrzędów związanych z życiem człowieka,
w tym ważnego wydarzenia, jakim jest ślub [Goody 1993].
Dekoracje z żywych kwiatów w oprawie ceremonii ślubnej i wesela. Z przeprowadzonych badań wynika, że dekoracje z roślin ozdobnych są
uważane przez respondentów za niezbędny element oprawy ceremonii ślubnej (taką opinie wyraziły wszystkie kobiety i 75% mężczyzn
(ryc. 1). Kwiaty pełnią w tym dniu funkcję dekoracyjną, stwarzają
wyjątkowy nastrój i dają poczucie bliskości z naturą. Mężczyźni
częściej niż kobiety podkreślali znaczenie roślin ozdobnych jako
tradycyjnego elementu wpisującego się w obrzęd ceremonii ślubnej
(ryc. 1).
Kobiety na dzień swojego ślubu zamówią więcej różnych dekoracji,
niż mężczyźni (ryc. 2). Ankietowani wskazywali bukiet ślubny i przypinkę (92% kobiet i 91 % mężczyzn), dekorację kościoła i samochodu, bukiety dla rodziców oraz dekoracje domu panny młodej, a nawet
bizuterię ślubną z kwiatów. Badania pokazały, że dla mężczyzn ważna jest dekoracja samochodu (drugie miejsce po bukiecie ślubnym
i przypince) (ryc. 2).
131
100
100
90
75
% ankietowanych
80
kobiety
77
mężczyźni
70
57
60
46
50
40
25
30
22
16
20
14
9
10
0
niezbędny element
ślubu
dekoracja
nastrój
bliżej natury
tradycja
Ryc. 1. Funkcje dekoracji z roślin ozdobnych w oprawie uroczystości
ślubnej wg ankietowanych
100
100
90
% ankietowanych
80
75
kobiety
77
mężczyźni
70
57
60
46
50
40
25
30
16
20
22
14
9
10
0
niezbędny element
ślubu
dekoracja
nastrój
bliżej natury
tradycja
Ryc. 2. Rodzaje dekoracji z roślin deklarowane jako zamawiane
przez ankietowanych
Analizując kryteria poszukiwania i doboru firmy florystycznej do obsługi uroczystości zaobserwowano, że zarówno kobiety jak i mężczyźni najchętniej zleciliby wykonanie dekoracji firmie, która została im polecona (77,3% kobiet i 66,3% mężczyzn).
Mężczyźni częściej niż kobiety skorzystają z internetu oraz ulotek i reklamy. Natomiast kobiety chętniej wezmą udział w targach
ślubnych, na których prezentują się firmy z branży florystycznej
(tab. 1).
132
Tab. 1. Wybór firmy florystycznej do obsługi ceremonii ślubnej, konsultacje
w sprawie dekoracji, wybór bukietu ślubnego, sztuczne dodatki w bukiecie
ślubnym oraz sztuczne kwiaty do dekoracji
Odpowiedzi (%)
kobiet
mężczyzn
Sposób wyboru firmy florystycznej
– z polecenia
73,3
66,3
– internet
40,0
53,7
– targi ślubne
17,1
6,3
– ulotki/reklamy
6,7
9,5
– nie wiem
3,8
5,3
Czynniki decydujące o wyborze firmy florystycznej
– dostosowanie do wymagań klienta
70,5
54,7
– profesjonalizm
60,0
53,7
– niska cena
32,4
22,1
– inne
4,8
3,2
Konsultacje nowożeńców dotyczące dekoracji
– z przyszłym mężem/żoną
62,9
81,1
– z rodzicami
34,3
32,6
– z przyjaciółmi
33,3
12,6
– z florystą
53,3
27,4
– skonsultowany z florystą
25,7
50,5
– odwzorowany dokładnie ze zdjęcia
41,9
31,6
– nie mam zdania
29,5
17,9
Dobór bukietu ślubnego
Stosowanie sztucznych dodatków w bukiecie ślubnym
– zdecydowanie tak
5,7
13,7
– zdecydowanie nie
38,1
29,5
– tylko niewielka ilość
56,2
56,8
Użycie sztucznych kwiatów
– tak
10,5
15,8
– nie
87,6
75,8
– nie wiem
1,9
8,4
133
Najistotniejszym czynnikiem decydującym o wyborze firmy
florystycznej do obsługi ślubu, okazało się dostosowanie do wymagań klienta (71% kobiet i 55% mężczyzn), kolejno profesjonalizm
(odpowiednio 60 i 54%) i niska cena (32 i 22%).
Ankietowani zwrócili też uwagę na lokalizację firmy, jakość obsługi i różnorodność oferty (tab. 1). Przy wyborze dekoracji respondenci skonsultują jej stylistykę z przyszłym partnerem (63% kobiet
i 81% mężczyzn), przy czym kobiety chętniej konsultowałyby się
z wiecej niż jedną osobą. Wskazywano także na rodziców, przyjaciół,
ale 53% kobiet i 27% mężczyzn zaufałoby floryście (tab. 1). Analiza
odpowiedzi na pytanie dotyczące kwoty deklarowanej na wykonanie
wszystkich dekoracji (ryc. 3) pokazała, że kobiety przeznaczyłyby
wyższą kwotę na dekoracje niż mężczyźni. Ponad 35% kobiet wydałaby na kwiaty kwotę od 501 do 1000 zł, podczas gdy taką właśnie
sumę na dekoracje przeznaczyłoby tylko 18 procent mężczyzn. Za to
15% więcej mężczyzn niż kobiet deklarowała kwotę nie większą niż
500 złotych. W obrębie wyższych sum przeznaczonych na dekoracje
odpowiedzi kobiet i mężczyzn były podobne. Z wydatkiem powyżej
2 500 złotych liczy się około 7,5% ankietowanych (ryc. 3a).
45
39
40
35
% ankietowanych
kobiety
35,2
mężczyźni
30
25
23,8
19
20
19,1 20
14,314,7
15
7,6 7,4
10
5
0
do 500 zł
501-1000 zł 1001-1500 zł 1501-2500 zł
planowany koszt usługi florystycznej
134
powyżej
2500 zł
po
wy
10
15
50
że
01
01
1-1
j2
15
25
50
00
00
00
0z
0
zł
zł
zł
zł
ł
0
do
50
0
planowany koszt usługi florystycznej
10,1
7,9
powyżej 36 lat
26-36 lat
7,7
7,3
18-26 lat
20,8
16,6
15,9
9,2
20,8
21,8
35,6
0
10
20
66,5
40,9
14,9
30
40
50
60
70
% ankietowanych
Ryc. 3. Planowane koszty realizacji zamówienia dekoracji z roślin determinowane płcią (a) oraz wiekiem (b)
Analiza uwzględniająca grupy wiekowe pokazała, że najwyższy
budżet na roślinne dekoracje ślubne (kwotę powyżej 2500 zł)
przeznaczyliby ludzie w wieku między 26 a 35 rokiem życia (10,1%).
Wraz z wiekiem spada kwota środków, jaką ankietowani wydaliby
na kwiaty (ryc. 3b).Wybieranie przez ankietowanych najniższych,
wskazanych w ankiecie przedziałów cenowych, może być związane z brakiem świadomości o cenach kwiatów, ale przede wszystkim
z nie docenianiem pracy florysty artysty-projektanta. Polskie realia wymuszają na wykonawcach uwzględnianie w kalkulacji jedynie
kosztów materiału roślinnego [Birula-Białecka 2011]. Na wybór kwiatów ciętych kupowanych w marketach wpływa ich cena u osób w wieku poniżej 30 lat (44%), natomiast w najlepiej sytuowanej grupie
społecznej osoby powyżej 30 roku życia nie zwracają uwagi na cenę
[Behe i in. 1992; Oppenheim 1996].
135
Bukiet ślubny
60
47,5 48,5
50
kobiety
% ankietowanych
43,0 42,0
mężczyźni
40
30
20
7,5
10
5,5
3,0 2,0
1,0 0,0
0
okrągły
spływający
wachlarz
berło
mufka
o
be
rł
0,0
0,0
1,0
powyżej 36 lat
0,0
1,5
4,0
18-25 lat
wa
chl
a rz
3,0
3,0
26-35 lat
8,0
31,5
40,5
ok
rąg
ły
sp
ływ
ają
cy
kształt bukietu
mu
fka
kształt bukietu
45,0
46,5
0
10
20
30
40
65,5
50,5
50
60
70
% ankietowanych
Ryc. 4. Preferowany przez ankietowanych kształt bukietu ślubnego
Determinowany płcią (a) oraz wiekiem (b)
Prawie połowa (41%) ankietowanych kobiet zleci wykonanie
bukietu florystom, według konkretnego wzoru (np. ze zdjęcia).
Mężczyźni częściej niż kobiety (50,5%, w porównaniu do 25,7%)
zaufaliby floryście i zlecili dobranie oraz wykonanie bukietu według
136
uznania fachowca w tej dziedzinie (tab. 1). Analizując odpowiedzi
ankietowanych dotyczące kształtu bukietu ślubnego stwierdzono
podobne tendencje u kobiet i mężczyzn. Prawie 50% ankietowanych
decydowałaby się na bukiet okrągły i regularny, ok. 40% na bukiet
spływający. Bardzo rzadko wybierano inne formy bukietów, np.
wachlarz, berło albo mufkę (ryc. 4a). W dostępnej literaturze opisanych zostało kilkanaście form bukietów ślubnych [Korzekwa 2003;
Nizińska 2008]. U ankietowanych największą różnorodność form
bukietów odnotowuje się u osób między 18 a 25 rokiem życia. Z wiekiem ankietowanych maleje liczba różnych bukietów ślubnych przez
nich wybieranych (ryc. 4b). Przyczyną może być słaba znajomość proponowanych przez florystów form bukietów. Ankietowani popierają
stosowanie niewielkiej ilości sztucznych dodatków dekoracyjnych
w bukiecie ślubnym (druciki, perły i koraliki) (tab. 1). Przeciwnikami tych dodatków były w większości kobiety (38%), w porównaniu do mężczyzn (29,5%). Badania wykazały, iż sześcioma najchętniej używanymi gatunkami kwiatów ciętych do wykonania wiązanek
ślubnych są róże (58%), storczyki (19%), goździki (17%), konwalie
(14%), lilie (13%) i eustoma (13%) (ryc. 5).
60
58,1
kobiety
48,4
% ankietowanych
50
mężczyźni
40
36,8
30
20
20
17,1
14,2
13,3
13,3
10,5
7,6
6,3
8,5
7,6
4,0
3,8
0,0
1,9
0,0
0,90,0
0,90,0
ka
lie
ar
ga
re
tk
i
hi
ac
yn
ty
cz
os
nk
i
st
re
lic
ja
ni
e
wi
em
0,0
e
tu
lip
an
y
e
st
or
cz
yk
i
go
źd
zi
ki
ko
nw
al
ie
eu
st
om
a
ró
że
7,6
0,0
fre
zj
0,0
0
2,1
lili
4,2
m
10
preferowane kwiaty w dekoracji ślubnej
Ryc. 5. Gatunki kwiatów ciętych wybierane przez respondentow do bukietu
ślubnego
137
Udzielone odpowiedzi wskazują na większa znajomość roślin przez
kobiety, w porównaniu do mężczyzn, którzy ograniczyli się do typowania sześciu podstawowych gatunków. Kobiety wymieniały również
frezje, tulipany, kalie (mając na myśli zantedeskie), złocienie gałązkowe,
hiacynty, czosnki ozdobne i strelicje (ryc. 5). Kierczyńska [2010] badała
preferencje odnośnie najczęściej kupowanych kwiatów ciętych i wykazała, że na pierwszym miejscu znajduje się róża, dalej tulipan, potem
gerbera, frezja, goździki, storczyki i anturia. W przeprowadzonych badaniach około 9% kobiet i 37% mężczyzn zadeklarowało brak wiedzy
dotyczącej znajomości gatunków kwiatów ciętych w bukiecie ślubnym.
W kwesti wyboru koloru kwiatów w wiązance ślubnej, również odpowiedzi kobiet były bardziej zróżnicowane niż odpowiedzi
mężczyzn, którzy w zdecydowanej większkości (57%) wybrali biel.
Kobiety za białym kolorem ślubnej dekoracji opowiedziały się w 27
procentach. Wśród kobiet dużą popularnością cieszyły się połączenia
różu (12%), czerwieni (9%) i fioletu (7%) z bielą. Prawie 11 procent
ankietowanych mężczyzn pozostawiło decyzje o wyborze koloru kobietom (ryc. 6). Analiza wynikow badań preferencji amerykańskich
konsumentów w zakresie barwy kupowanych kwiatów, wykazała niejednakowe preferencje mężczyzn i kobiet, które wybierały bardziej
zróżnicowane kolory [You i Behe 2010].
60
kobiety
50
% ankietowanych
mężczyźni
40
30
20
10
bi
f io
el
le
/n
t
ie
bi
es
ki
zie
ni
le
eb
ń
ie
sk
żó
i/ p
o m łty
ar
ań
cz
ni
eb
ie
sk
i
ni
e
wi
em
ró
ż
cz
er
wi
eń
bi
el
/e
cr
u
bi
e
bi
l
/
ró
el
/c
ż
ze
rw
ie
ń
bi
el
/fi
ol
et
bi
el
/z
ie
le
po
ń
m
bi
a
ra
el
/p
ńc
om
z
ar
ań
cz
0
preferowana kolorystyka wiązanki ślubnej
Ryc. 6. Kolorystyka ślubnej wiązanki
– według ankietownych kobiet i mężczyzn
138
Dekoracje kościoła. Kwiaty odgrywają ważną rolę podczas uroczystości
religijnych w wystroju kościoła, podnosząc estetykę tego miejsca,
przyczyniają się do głębszego przeżycia liturgii [Furdyna 1997;
Pawłowska 2010]. W badaniach wykazano, iż mężczyźni chętniej niż
kobiety zlecą wykonanie dekoracji kościoła na dzień ślubu profesjonalnym firmom (ponad 65%, w porównaniu z 54% kobiet) (ryc. 7a).
100%
17,2
90%
23,3
% ankietowanych
80%
rodzina
70%
siostra zakonna
11,5
26,6
firma florystyczna
60%
50%
40%
30%
65,2
56,2
20%
10%
0%
kobiety
100%
90%
16,5
% ankietowanych
11,7
siostra zakonna
13,2
80%
70%
mężczyźni
51,5
24,8
koleżanka
firma
60%
50%
40%
30%
75,1
16
58,7
20%
32,5
10%
0%
wyższe
średnie
zasadnicze
zawodowe
Ryc. 7. Dekoracje kwiatowe kościoła – analiza odpowiedzi
z uwzględnieniem płci (a) oraz wykształcenia ankietowanych (b)
139
Kobiety w przeciwieństwie do mężczyzn częściej poproszą
o wykonanie dekoracji świątyni siostrę zakonną zajmującą się
kościołem. Mężczyźni, zamiast osobom duchownym, woleliby zlecić przygotowanie oprawy z kwiatów komuś z rodziny (23% ankietowanych mężczyzn, w porównaniu z 18% kobiet) (ryc. 7a). Biorąc
po uwagę poziom wykształcenia respondentów, najwięcej osób
z wykształceniem średnim (75%) i wyższym (58,7%) wybrałoby
do dekoracji kościoła firmę florystyczną. Wykonywanie dekoracji
przez siostrę zakonną zajmującą się kościołem ma najwięcej zwolenników wśród osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym
(50%) (ryc. 7b). W analizach odpowiedzi na pytanie o różnorodność
form dekoracji w kościołach zauważono, że u obydwu płci tedencja
jest jednakowa (tab. 2). Najwięcej kobiet i mężczyzn chciałoby, aby
udekorowany był ołtarz, na drugim miejscu wymieniali zdobienie
ławek, a potem kolejno strojenie klęczników i całej nawy głównej.
Więcej kobiet niż mężczyzn zdecydowałaby się na prawie każdą
z wymienionych w ankiecie opcji dekoracji. Również mieszkańcy miast zamówiliby zdecydowanie więcej dekoracji roślinnych (o około
20%) niż mieszkańcy wsi (tab. 2).
Tab. 2. Dekoracje w kościołach według ankietowanych kobiet i mężczyzn
oraz mieszkańców wsi i miast
Dekoracje kościoła
Odpowiedzi (%)
Kobiety Mężczyźni
Wieś
Miasto
– dekoracja ołtarza
76,2
68,4
70,7
72,3
– zdobienie ławek
62,9
59,0
48,8
64,1
– zdobienie klęczników
57,1
59,0
61,0
57,2
– dekoracja nawy głównej
36,2
23,2
24,5
30,8
Sztuczne kwiaty. Jak wynika z przeprowadzonych badań, niepopularne na ślubach są dekoracje ze sztucznych kwiatów. Ponad 75%
mężczyzn i prawie 88% kobiet nie zamówiłoby kompozycji przygotowanych ze sztucznych roślin. Pozostałe osoby zdecydowałyby się
na takie rozwiązanie tylko w okresie zimowym wyłącznie do dekoracji samochodu (tab. 1).
140
W polskim społeczeństwie modne stało się przygotowywanie
bardzo wystawnych ceremonii ślubnych. Pociąga to za sobą wzrost
popytu na dekoracje z żywych kwiatów, które niewątpliwie są wyrazem zamożności i podnoszą rangę uroczystości [Godlewska 2011].
Przeprowadzone analizy pozwoliły na poznanie opinii przygotowujących się do zawarcia związku małżeńskiego respondentów, na
temat otaczania się kwiatami w czasie ślubu i przyjęcia weselnego. Są
to pierwsze badania tego typu prowadzone na polskim rynku, mogą
być wykorzystane do dalszych analiz w zakresie florystyki ślubnej,
a także poprzez udostępnienie florystom, ułatwią im pracę i przyczynią się do upowszechnienia florystyki jako sztuki użytkowej.
WNIOSKI
Dekoracje z roślin ozdobnych są ważnym elementem uroczystości ślubnej,
a referencje klientów w tym zakresie są determinowane płcią, wiekiem,
poziomem wykształcenia i miejscem zamieszkania ankietowanych.
Ślubne dekoracje florystyczne mają większe znaczenie dla kobiet
niż dla mężczyzn. Panie są skłonne przeznaczyć większą kwotę pieniędzy na wykonanie dekoracji z żywych kwiatów, wykazują się też
większą, niż mężczyźni, znajomością materiału roślinnego, który chciałyby wykorzystać w dekoracjach ślubnych.
Mężczyźni chętniej, niż kobiety skorzystają z usług i pomysłów
profesjonalnych firm florystycznych. Dla mężczyzn ważna jest dekoracja samochodu, którym pojadą do ślubu.
Zarówno kobiety jak i mężczyźni są zdecydowanymi przeciwnikami sztucznych kwiatów w ślubnych dekoracjach florystycznych.
Mieszkańcy miast stosowaliby więcej form ślubnych dekoracji
florystycznych, niż mieszkańcy wsi.
Wraz z wiekiem spada wysokość kwoty, jaką ankietowani przeznaczą na wykonanie dekoracji ślubnych, a także zmniejsza się zainteresowanie różnorodnymi formami bukietów ślubnych.
Ankietowani z wykształceniem zasadniczym zawodowym chętniej, niż respondenci z wykształceniem średnim lub wyższym, zleciliby wykonywanie dekoracji ślubnej kościoła osobie duchownej
opiekującej się świątynią.
141
Zaobserwowano wzrost roli florysty, któremu w kwestii doboru dekoracji ślubnych zaufa ponad 50% nowożeńców. Wyjątkiem jest
bukiet ślubny, na wybór którego kobiety chciałyby mieć znaczny wpływ.
LITERATURA
Behe B.K., Prince T.A., Tayama H.K. 1992. Analysis of consumer purchases of
floral products in supermarkets. HortScience 27(5), 455–459.
Birula-Białecka M. 2010. Wszystko o ślubie i weselu. Nasz dom i ogród – Flora
4(59), 52.
Birula-Białecka M. 2011. Kosztują nie tylko kwiaty. Nasz dom i ogród – Flora
1(62), 50.
Furdyna D. 1997. Wnętrze świątyni. Uwagi praktyczne. Mat. z Sem. Komisji
Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski „Sztuka
w służbie liturgii”, Jasna Góra 21–23.10.97, WWW.kkbids.episkopat.pl
Godlewska K. 2011. Ślubne inspiracje. Nasz dom i ogród – Flora 4(65), 43–48.
Goody J. 1993. The culture of flowers. Woolnough Bookbinding, Irthlingborough, England.
Goss J., Wighton J. 2010. Sztuka układania kwiatów. Wyd. Kdc. Warszawa.
Haviland-Jones J., Rosario H., MacGuire T.R. 2005. An environmental approach to positive emotions: flowers. Evolutionary Psychology 3, 104–132.
Kaczmarczyk S. 1996. Badania marketingowe, metody i techniki. Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
Kierczyńska S. 2010. Preferencje osób kupujących kwiaty cięte. Journal of
Agribusiness and Rural Development. 3(17), 47–55.
Korzekwa G. 2003. Twoje kwiaty do ślubu. Wyd. Czuwajmy. Kraków
Matuszczak M. 2007. Ozdoby panny młodej. Florum 8(31), 10–11.
Nizińska A. 2008. ABC florystyki. Wyd. Hortpress. Warszawa, 167–194.
Oppenheim P.P. 1996. Understanding the factors influencing consumer choice
of cut flowers: a means and approach. Acta Horticulturae 429, 415–422.
Pawłowska B. 2010. Rośliny ozdobne w dekoracjach wybranych kościołów
rzymsko-katolickich Krakowa. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 551, 231–238.
Relf P.D., Lohr V.I. 2003. Human issues in horticulture. HortScience 38(5),
984–993.
Shoemaker C.A. i Relf P.D. 1994. Attitudes of consumers and recently bereaved
toward sympathy flowers. HortScience 29(8), 914–915.
142
Shoemaker C.A., Relf P.D., Lohr V.I. 2000. Social science methodologies for
studying individuals’ responses in human issues in horticulture research.
HortTechnology 10(1), 87–93.
Yue C., Behe B.K. 2010. Consumer color preferences for single-stem cut flowers
on calendar holidays and noncalendar occasions. HortScience 45(1), 78–82.
Bożena Pawłowska
143
Bożena Pawłowska
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 145–152
ISSN 1895-4421
WPŁYW STRESU SOLNEGO
NA KULTURY IN VITRO BEGONII
EFFECT OF SALT STRESS
ON BEGONIA IN VITRO CULTURES
Abstrakt. Stres solny jest jednym z głównych czynników powodujących
uszkodzenia roślin w uprawach ogrodniczych, a także zamieranie drzew w miastach. Przeprowadzone doświadczenia wykazały przydatność techniki in vitro
do badania reakcji pędów przybyszowych begonii koralowej na zasolenie spowodowane chlorkiem wapnia i sodu. Rośliny były uprawiane na pożywce 50% MS,
zawierającej 5 µM BA oraz 0,5 µM NAA, o pH 5,8 wzbogaconej dodatkowo
o NaCl lub CaCl2 (w stężeniach 0–400 mM). Badania in vitro potwierdziły wysoką
wrażliwość begonii na zasolenie. Przy stężeniu chlorku sodu lub wapnia powyżej
100 mM obserwowano brak regeneracji i zamieranie pędów. W niższych stężeniach (12,5–50 mM) zaobserwowano mniejszą szkodliwość NaCl w porównaniu do CaCl2, a NaCl wpływał stymulująco na współczynnik namnażania pędów.
Wykazano hamujący wpływ 100 mM stężenia badanych chlorków sodu i wapnia na współczynnik przyrostu świeżej masy. Wraz ze wzrostem koncentracji
soli w pożywce zwiększała się zawartość suchej masy w pędach begonii.
Słowa kluczowe: zasolenie, NaCl, CaCl2, Begonia corallina, namnażanie, in vitro
Summary. Salt stress is one of the main factors contributing to damage of
plants in horticulture and tree die-out in cities. The present experiments
demonstrated usefulness of an in vitro technique for the studies of the reaction of begonia adventitious shoots to salinity caused by calcium chloride
and sodium chloride. Plants were cultured on 50% MS medium containing 5 µM BA and 0.5 µM NAA, pH 5.8 supplemented with NaCl or CaCl2 at
concentrations ranging from 0–400 mM. The in vitro studies confirmed a
high sensitivity of begonia to salinity. Sodium chloride or calcium chloride
at concentrations exceeding 100 mM abolished regeneration and caused
die-out of shoots. At lower concentrations (12.5–50 mM), harm caused by
NaCl was smaller in comparison with CaCl2, and NaCl enhanced shoot multiplication index. The chlorides under study at a concentration of 100 mM
suppressed fresh weight growth index. Dry mass content in begonia shoots
increased with the rise in salt concentration in the medium.
Key words: salinity, NaCl, CaCl2, Begonia corallina, multiplication, in vitro
145
Bożena Pawłowska
WSTĘP
Stres solny jest czynnikiem powodujących uszkodzenia roślin
w uprawach ogrodniczych, a także zamieranie drzew w miastach. Wysokie stężenie soli w glebie hamuje wzrost i rozwój roślin
uprawnych i obniża produktywność. Jest ono zazwyczaj wywołane
przez NaCl i może być wynikiem naturalnych procesów, ale częściej jest następstwem działalności człowieka, np. nieracjonalnego
nawożenia lub używania zimą soli w celu usuwania oblodzenia dróg
i chodników [Kacperska 2007]. Techniki in vitro mogą być wykorzystane jako narzędzie do studiowania mechanizmów tolerancji roślin na
różne rodzaje stresów środowiska, w tym także na stres solny. Zaletą
kultur tkankowych jest krótki czas regeneracji roślin oraz możliwość
kontrolowania warunków zewnętrznych. Wiele prac wskazuje na
zgodność wyników uzyskanych in vitro z badaniami prowadzonymi
w szklarni lub w polu [Wahome i in. 2001; Basu i in. 2002; GonzalezRosas i in. 2003; Cavagnaro i in. 2006; Pawłowska i Bach 2010].
W pracy badano wpływ zasolenia, wywołanego dodatkiem do
pożywki NaCl lub CaCl2, na wzrost i rozwój begonii w kulturach in vitro.
MATRIAŁY I METODY
Materiałem roślinnym do badań były pędy Begonia corallina pochodzące z kolekcji kultur in vitro Katedry Roślin Ozdobnych
Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, które namnażano na pożywce
o składzie podstawowym wg Murashige i Skoog’a (MS) [1962], zawierającej 50% makro- i mikroelementów, wzbogaconej o 5 μM BA i 0,5
μM NAA, o pH 5,8. Kultury trzymano w fitotronie, w temperaturze
25/23°C (dzień/noc), w wilgotności względnej 80% przy 16-godzinnym dniu.
Pędy przeznaczone do założenia doświadczenia pozbawiano
liści i umieszczano na pożywkach o składzie jak do namnażania,
lecz wzbogaconych w sole NaCl lub CaCl2 w stężeniach: 12,5; 25; 50;
100; 200; 400 mM. Kontrolę stanowiła pożywka nie zawierające testowanych soli. Warunki zewnętrzne w fitotronie utrzymywano jak
w czasie namnażania pędów.
146
Wpływ stresu solnego na kultury in vitro begonii
Po upływie 7 tygodni obliczono: % regenerujących eksplantatów,
współczynnik namnażania pędów (liczba nowopowstałych pędów
na 1 regenerujący eksplantat) oraz średnią wysokość pędów (mm).
Dokonano pomiaru świeżej masy pędów i na tej podstawie obliczono
współczynnik przyrostu świeżej masy Gv, wg wzoru: Gv = mk – mp/mp,
gdzie: Gv – współczynnik przyrostu świeżej masy, mp – masa początkowa, mk – masa końcowa.
Oznaczono także suchą masę namnożonych pędów. Suszenie przebiegało w temperaturze 65°C, w suszarce Sanyo MOV-112S do momentu ustalenia stałej masy. Zawartość suchej masy (%) obliczono ze wzoru:
S = (m2 – m/m1 – m) × 100, gdzie: m – masa pustego naczynia wagowego, m1 – masa naczynia wagowego z naważką roślinną przed suszeniem,
m2 – masa naczynia wagowego z naważką roślinną po wysuszeniu.
Doświadczenie założono w pięciu powtórzeniach dla każdej
badanej kombinacji. Powtórzeniem była kolba z 5 eksplantatami.
Przy obliczaniu wyników zastosowano metodę statystyczną w układzie niezależnym dwuczynnikowym. Do porządkowania danych
wykorzystano test Duncana przy poziomie istotności α = 0,05.
WYNIKI I DYSKUSJA
Stres zasolenia wywołuje zaburzenia w funkcjonowaniu roślin i może
przyczynić się do śmierci organizmów. Zasolenie gleby jest coraz
większym problemem przede wszystkim w terenach miejskich, gdzie
wywołane jest przez niekontrolowane używanie soli do usuwania
oblodzenia dróg i ścieżek w okresie zimowym [Bach i Pawłowska
2006; Kacperska 2007]. Najczęściej stosuje się w tym celu chlorek
sodu, ponieważ jest on łatwo dostępny na rynku, efektywny i tani.
Alternatywnym środkiem może być chlorek wapnia, który działa
wydajniej niż chlorek sodu i ma łagodniejszy wpływ na rośliny [Bach
i in. 2009]. Mechanizmy tolerancji roślin na zasolenie można szybko
określić przy pomocy technik in vitro, które są dobrym narzędziem
do badań nad reakcją roślin na warunki stresowe [Vijayan i in. 2003;
Niknam i in. 2004]. Begonie zaliczane są do roślin bardzo wrażliwych
na zasolenie, a optymalny dla nich zakres zasolenia wynosi 1,8–2,5 g
KCl .dm -3 [Zurayk i in. 1993].
147
Bożena Pawłowska
W przeprowadzonych doświadczeniach zaobserwowano, że wysokie stężenie soli NaCl lub CaCl2 (powyżej 100 mM) w pożywce
hamuje regenerację pędów begonii. Pędy zamierały, gdy stężenie badanych soli wynosiło 200 i 400 mM (fot. 1).
Fot. 1. Obraz regeneracji pąków przybyszowych begonii koralowej na
pożywkach ze wzrastający stężeniem NaCl (od lewej: 1;12,5; 25; 50;100,
200,400 mM)
Stwierdzono, że niezależnie od użytego stężenia badanych
chlorków współczynnik namnażania pędów był wyższy, gdy zastosowano NaCl, w porównaniu do CaCl2. Z kolei pędy begonii były
dłuższe na pożywkach zawierających CaCl2 (tab. 1). W kulturach
in vitro róży ‘ New Dawn’, wzrastające stężenie chlorków: sodu lub
wapnia (0–400 mM), w pożywce QL wpływało hamująco na regenerację i namnażanie pędów róży, przy czym zaobserwowano mniejszą
szkodliwość CaCl2 w porównaniu do NaCl [Pawłowska i Bach 2010].
Tab. 1. Wpływ rodzaju soli na współczynnik namnażania pędów begonii
koralowej w kulturach in vitro bez względu na zastosowane
stężenie badanych soli
Rodzaj soli
Współczynnik namnażania pędów
szt./1 regenerujący eksplantat
Średnia
wysokość pędów (mm)
NaCl
30,3 b*
8,9 a
CaCl2
19,4 a
11,0 b
* – średnie oznaczone tymi samymi literami
nie różnią się od siebie istotnie przy α=0,05
W badaniach Wahome i innych [2001], wzrastające stężenie soli
NaCl w pożywce (5–30 mM) prowadziło do powstania nekroz i zamierania liści dwóch odmian Rosa hybrida ‘Kiss’ i ‘Kardinal’. Zwiększające
się stężenie soli NaCl w pożywce może wpływać także na zwiększenie
148
akumulacji jonów Na+ i Cl-, co obserwowano u odmian Rosa hybrida
‘Kardinal’, ‘Kiss’ oraz u Rosa chinensis ‘Major’ i Rosa rubiginosa. Wzrost
uszkodzeń na liściach może być powodowany zwiększającą się ilością
chloru w tych organach [Wahome i in. 2001]. W przeprowadzonych
badaniach nad begonią nie stwierdzono uszkodzenia tkanek namnażających się pędów. Chlorek sodu w stężeniu 12,5-50 mM stymulował formowanie pędów przybyszowych begonii, tworzyło się 49
– 54 szt./1 regenerujący eksplantat. W tym wypadku współczynnik
namnażania pędów było istotnie większy niż uzyskany w warunkach
kontrolnych (38 szt.) (ryc. 2).
60,0
współczynnik namnażania
40,0
e
e
50,0
d
d
e
cd
b-d
30,0
NaCl
CaCl2
bc
b
20,0
10,0
a
a
0,0
kontrola
12,5
25
50
100
stężenie soli [mM]
a
200
a
a
400
Ryc. 2. Wpływ rodzaju i stężenia soli na współczynnik namnażania pędów
begonii koralowej
W badaniach Zhang i innych [2004] maksymalne tempo wzrostu kalusa u Populus euphratica obserwowano przy stężeniu 50 mM
NaCl. U begonii namnażanej na pożywkach z dodatkiem NaCl najmniej pędów formowało się przy stężeniu tej soli 100 mM (20 szt.).
Na pożywkach wzbogaconych w CaCl2 najwyższy współczynnik namnażania obserwowano w kontroli oraz gdy stężenie tej soli wynosiło 12,5; 25 i 50 mM, ale był on istotnie mniejszy od uzyskanego na
pożywkach z analogicznym stężeniem NaCl. Najmniej pędów (6,5 szt./1
regenerujący eksplantat) tworzyło się na pożywce z 100 mM CaCl2.
Dodatek testowanych soli do pożywki wpływał hamująco na
długość pędów, z wyjątkiem pożywki wzbogaconej o 12,5 mM CaCl2.
Najkrótsze pędy tworzyły się na pożywkach zawierających 100 mM
chlorku sodu oraz chlorku wapnia (ryc. 3).
Najwyższy współczynnik przyrostu świeżej masy begonii
(tab. 2) uzyskano na pożywkach kontrolnych (Gv = 76) oraz na pożywce
o stężeniu 50 mM NaCl (Gv = 66).
149
Bożena Pawłowska
średnia wysokość pędów [mm]
25,0
f
ef ef
20,0
de
15,0
cd
d
cd
NaCl
CaCl2
bc
10,0
b
b
5,0
a
0,0
kontrola
12,5
25
50
100
a
200
a
a
400
stężenie soli [mM]
Ryc. 3. Wpływ rodzaju i stężenia soli na średnią wysokość
pędów begonii koralowej
Tab. 2. Wpływ rodzaju i zawartości soli w pożywce na świeżą i suchą masę
begonii koralowej in vitro
Stężenie
badanej soli
(Mm)
NaCl
CaCl2
Gv
zawartość s.m. (%)
Gv
zawartość s.m. (%)
0
76,0 f
3,8
76,0 f
3,8
12,5
48,5 c
4,0
57,0 de
4,4
25
62,5 de
4,9
51,0 cd
5,1
50
66,0 ef
6,3
58,5 de
6,6
100
28,0 b
6,5
21,4 b
6,9
200
0,0 a
0,0
0,0 a
0,0
400
0,0 a
0,0
0,0 a
0,0
Współczynnik Gv na pożywkach zawierających: 25 mM NaCl
oraz 12,5 i 50 mM CaCl2 był na tym samym poziomie co przy stężeniu
50 mM NaCl, jednak różnił się od otrzymanego w warunkach kontrolnych (tab. 2). Najniższy współczynnik Gv uzyskano, gdy stężenie
badanych soli wynosiło 100 mM. Wrochna i in. [2006] wykazali, że
obecność soli w podłożu powoduje spadek akumulacji świeżej masy
u Amaranthus paniculatus i A. caudatus, Atriplex hortensis oraz Tamarix tetrandra. Podobnie Niknam i inni [2004] obserwowali obniżenie
świeżej masy siewek i eksplantatów liściowych tytoniu in vitro pod
wpływem zwiększającego się stężenia NaCl w pożywce.
150
Pędy begonii namnażane na pożywkach kontrolnych charakteryzowały się zawartością suchej masy na poziomie 3,8%, ze wzrostem stężeń badanych soli w pożywce obserwowano wzrost suchej
masy, przy 100 mM NaCl wynosiło ono 6,5% (tab. 2). Argentyńskie
odmiany winorośli wykazują większą odporność na zasolenie w porównaniu do odmian europejskich, jednocześnie na pożywkach
zawierających chlorki sodu i wapnia mają większą suchą masę
[Cavagnaro i in. 2006].
WNIOSKI
Badania in vitro potwierdziły wysoką wrażliwość begonii na zasolenie. Przy stężeniu chlorku sodu lub wapnia powyżej 100 mM obserwowano brak regeneracji i zamieranie pędów.
W niższych stężeniach (12,5–50 mM) zaobserwowano mniejszą
szkodliwość NaCl w porównaniu do CaCl2. NaCl wpływał stymulująco
na współczynnik namnażania pędów.
Wykazano hamujący wpływ 100 mM stężenia badanych chlorków
sodu i wapnia na współczynnik przyrostu świeżej masy.
Wraz ze wzrostem koncentracji soli w pożywce zwiększała się
zawartość suchej masy w pędach begonii.
Przeprowadzone doświadczenia wykazały przydatność techniki
in vitro do badania reakcji pędów przybyszowych begonii koralowej
na zasolenie spowodowane chlorkiem wapnia i sodu.
LITERATURA
Bach A., Pawłowska B. 2006. Effect of sodium chloride salinity and pH of soil
on ornamental urban trees in Krakow with regard to nature conservation in
cities. Ecol. Chem. Eng. 13(6), 455–461.
Bach A., Pawłowska B., Pietrzak M. 2009. Eco-friendly methods of reducing
the consequences of winter maintenance in urban green areas. Folia Hort.
21/2, 99–109.
Basu S., Gangopadhyay G., Mukherjee B. B. 2002. Salt tolerance in rice in vitro: implication of accumulation of Na, K and proline. Plant Cell Tiss. Org.
69, 55–64.
151
Bożena Pawłowska
Cavagnaro J. B., Ponce M. T., Guzman J., Cirrincione M. A. 2006. Argentinian cultivars of Vitis vinifera grow better than European ones when cultured
in vitro under salinity. Biocell. 30(1), 1–7.
Gonzalez-Rosas H., Salazar-Garcia S., Ramirez-Reyes G., Rodrigues-Ontiveros J. L., Ramos-Villasenor A. C. 2003. Preliminary results on in vitro selection for tolerance to chloride excess in avocado. Revista Chapingo Serie
Horticultura 9(1), 39–43.
Kacperska A. 2007. Reakcje roślin na abiotyczne czynniki stresowe. [w:] Kopcewicz J., Lewak S. (red.) Fizjologia roślin. Wyd. PAN, Warszawa.
Murashige i Skoog Murashige T., Skoog F., 1962. A revised medium for rapid
growth and bioassays with tobacco tissue cultures. Physiol. Plantarum 15,
473–497.
Niknam V., Bagherzadeh M., Ebrahimzadeh H., Sokhansanj A. 2004. Effect
of NaCl on biomas and contents of sugars, proline, and proteins in seedlings
and leaf explants of Nicotiana tabacum grown in vitro. Biol. Plantarum
48(4), 613–615.
Pawłowska B., Bach A. 2010. Effect of salt stress on rose ‘New Dawn’ in in vitro
culture. Ecol. Chem. Eng. A 17/9, 1171–1177.
Wahome P. K., Jesh H. H., Pinker I. 2001. Effect of sodium chloride stress on
Rosa plants growing in vitro. Sci. Hortic. – Amsterdam 90, 187–191.
Wrochna M., Gawrońska H., Gawroński S. W. 2006. Wytwarzanie biomasy
i akumulacja jonów Na+, K+, Ca2+, Mg2+,Cl- w warunkach stresu solnego,
przez wybrane gatunki roślin ozdobnych. Acta Agrophysica 7(3), 775–785.
Vijayan K., Chakraborti S., Ghosh P. 2003. In vitro screening of mulberry
(Morus spp.) for salinity tolerance. Plant Cell Rep. 22, 350–357.
Zhang F., Yang L. Y., He W. L., Zhao X., Zhang L. X. 2004. Effects of salinity on
growth and compatible solutes of callus induced from Populus euphratica. In
Vitro Cell. Dev. Biol. Plant 40, 491–494.
Zurayk R., Tabbarah D., Banbukian L. 1993. Preliminary studies on the salt
tolerance and sodium relations of common ornament al plants. J. Plant
Nutr. 16(7), 1309–1316.
Bożena Pawłowska
152
Katarzyna Rubinowska
Elżbieta Pogroszewska
Paweł Szot
Halina Laskowska
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 153–170
ISSN 1895-4421
WPŁYW REGULATORÓW WZROSTU ORAZ METODY PRZECHOWYWANIA NA ZAWARTOŚĆ BARWNIKÓW ROŚLINNYCH
W CIĘTYCH LIŚCIACH POLYGONATUM MULTIFLORUM L. ALL.
THE EFFECT OF GROWTH REGULATORS AND STORAGE METHOD ON PLANT PIGMENTS CONTENT IN CUT LEAVES
OF POLYGONATUM MULTIFLORUM L. ALL.
Abstrakt. Celem przeprowadzonych badań było określenie wpływu kondycjonowania pędów Polygonatum multiflorum L. All., w roztworze BA lub
GA3 oraz ich chłodzenia w warunkach 12 godzinnego oświetlenia lub w ciemności, na zawartość barwników roślinnych w liściach. Stwierdzono, że w trakcie postępującego procesu starzenia ciętych liści P. multiflorum następuje
spadek zawartości chlorofilu a, chlorofilu b i karotenoidów oraz wzrost ilości
antocyjanów. Chłodzenie (w 5ºC) ulistnionych pędów P. multiflorum przez
3 lub 5 dni w warunkach 12-godzinnego oświetlenia hamuje degradację
chlorofilu a i karotenoidów. Przechowywanie pędów P. multiflorum przez
5 dni w niskiej temperaturze (5ºC) przy 12-godzinnym oświetleniu, hamuje
syntezę antocyjanów, podczas gdy przechowywanie w warunkach całkowitej
ciemności stymuluje ich produkcję. Kondycjonowanie ulistnionych pędów
P. multiflorum w roztworze BA w stężeniu 80 mg dm-3 i GA3 w stężeniu 40 mg
dm-3, przed 3-dniowym przechowywaniem w chłodni (5ºC), w warunkach
12-godzinnego oświetlenia hamuje degradację chlorofilu a.
Słowa kluczowe: antocyjany, benzyloadenina, chlorofil, chłodzenie, karotenoidy, kwas giberelinowy
Summary. The aim of the conducted research was to estimate the influence of conditioning of Polygonatum multiflorum L. All. shoots in the solution of BA or GA3 and chilling in the conditions of 12-hours light or darkness on the content of plant pigments in leaves. The decrease in chlorophyll
a, chlorophyll b and carotenoids content and increase in anthocyanins content was observed during senescence process of P. multiflorum cut leaves.
Chilling (in 5°C) of P. multiflorum leafy shoots for 3 or 5 days in conditions of
12-hours light inhibits chlorophyll a and carotenoids degradation. Storage
of P. multiflorum shoots for 5 days in low temperature (5°C) in conditions of
153
Katarzyna Rubinowska, Elżbieta Pogroszewska, Paweł Szot, Halina Laskowska
12-hours light, inhibits synthesis of anthocyanins while storing in darkness
stimulates their production. Conditioning of P. multiflorum leafy steams in
solution of BA in concentration of 80 mg·dm-3 or GA3 in concentration of 40
mg·dm-3, prior to storing them for 3 days in a cold storage (5°C) in conditions of 12-hours light, inhibits chlorophyll a degradation.
Key words: anthocyanin, benzyladenine, chlorophyll, cold-storage, carotenoides, gibberellic acid
WSTĘP
Współczesna sztuka układania kwiatów, stawia przed producentami
roślin ozdobnych coraz większe wymagania odnośnie zróżnicowania
gatunków roślin stosowanych jako zielone dodatki do bukietów. Dodatki te, czyli tak zwana zieleń cięta, to przede wszystkim liście, gałęziaki i całe ulistnione pędy. Bardzo cenne źródło zieleni ciętej mogą
stanowić byliny ogrodowe, w tym rodzime gatunki, do których należy
Polygonatum multiflorum L. All. Ważnym elementem decydującym
o przydatności danego gatunku we florystyce jest jego trwałość po
zbiorze, uzależniona między innymi od prawidłowo dobranych metod pozbiorczego traktowania. Proces starzenia, powodujący utratę
dekoracyjności ciętych kwiatów i zielonych dodatków do bukietów
regulowany jest przez hormony roślinne. Stwierdzono, że egzogennie zastosowane cytokininy i gibereliny mogą hamować szybkość
omawianego procesu, a tym samym przedłużać trwałość pozbiorczą
materiału roślinnego [Halevy i Mayak 1981]. Benzyloadenina skutecznie wydłużyła trwałość pozbiorczą ciętych liści funkii [Skutnik
i Łukaszewska 2001; Skutnik i in. 2006] oraz ciętych pędów Asparagus densiflorus [Skutnik i in. 2006]. Również kwas giberelinowy (GA3),
stosowany w formie kondycjonowania, wydłuża okres dekoracyjności
zieleni ciętej. Stwierdzono pozytywny wpływ omawianego hormonu
na okres pozbiorczej trwałości i zahamowanie degradacji chlorofilu
w liściach Zantedeschia [Janowska i Jerzy 2003; Skutnik i Rabiza-Świder 2005], Hosta [Skutnik i Rabiza-Świder 2005], Weigela florida [Rubinowska i in. 2012a] oraz liści Lilium ‘Stargazer’ [Ranwala i Miller 2000].
Temperatura jest najważniejszym czynnikiem środowiskowym,
który odpowiednio dobrany, może znacznie wydłużyć okres dekoracyjności materiału kwiaciarskiego. Dla większości gatunków po154
Wpływ regulatorów wzrostu oraz metody przechowywania na zawartość...
chodzących z umiarkowanej strefy klimatycznej, pozytywne efekty
daje przechowywanie w temperaturze z zakresu 0–5ºC, czego
dowodzą badania Rabizy-Świder i Skutnik [2005] oraz Geng i innych
[2009]. Ważnym czynnikiem w trakcie przechowywania jest także
dostęp światła. Przechowywanie ciętych liści w ciemności i w niskiej temperaturze, powodować może, po przeniesieniu do temperatury pokojowej, przyspieszony rozkład chlorofilu i rozpad błon
komórkowych [Ranwala i Miller 2000].
Jednym z najczęściej stosowanych mierników starzenia się
ciętych liści są zmiany w zawartości chlorofilu, obserwowane często przed ich widocznym żółknięciem. W trakcie omawianego procesu obserwowany jest gwałtowny spadek ilości chlorofilu a i nieco
wolniejszy rozkład chlorofilu b. Opisaną zależność przedstawiają
badania Rubinowskiej i innych [2012a, b], Skutnik i Rabizy-Świder
[2005] i Skutnik i innych [2004]. Rozkład chlorofilu w starzejących
się liściach uwidacznia obecność karotenoidów, które pełnią istotną
rolę w procesach unieszkodliwiania tripletowego stanu chlorofilu,
tlenu singletowego i innych reaktywnych cząsteczek, generowanych
w zwiększonych ilościach w trakcie starzenia [Siefermann-Harms
1987]. U większości roślin karotenoidy również ulegają degradacji
w trakcie procesu starzenia liści, jednak w mniejszym stopniu niż
chlorofile [Keskitalo i in. 2005]. Antocyjany, inaczej niż karotenoidy, syntetyzowane są w starzejących się jesienią liściach – tuż po
zapoczątkowaniu procesu degradacji chlorofilu, jednak zanim nastąpią
jakiekolwiek widoczne zmiany zabarwienia [Hoch i in. 2001].
Celem przeprowadzonych badań było określenie wpływu kondycjonowania pędów Polygonatum multiflorum L. All., w roztworze BA
i GA3 oraz ich chłodzenia w warunkach 12 godzinnego oświetlenia
lub w ciemności, na zawartość barwników roślinnych w liściach.
MATERIAŁ I METODY
Poddano badaniu ulistnione pędy Polygonatum multiflorum L. All. ‘Variegatum’ pozyskane z uprawy tunelowej. Materiał roślinny ścinano
w godzinach rannych, wstawiano do wody destylowanej i transportowano do fitotronu. Bezpośrednio po przycięciu, pędy były kon155
dycjonowane przez 24 godziny w wodnych roztworach regulatorów
wzrostu. BA użyto w stężeniach 20, 40 i 80 mg dm-3, natomiast GA3
w stężeniach 20, 40 i 60 mg dm-3. Po zakończeniu kondycjonowania,
ulistnione pędy przeniesiono do pojemników z wodą destylowaną,
która wymieniana była codziennie, do końca trwania doświadczenia.
Kontrolę stanowiły pędy przetrzymywane przez cały czas trwania
eksperymentu w wodzie destylowanej. W trakcie kondycjonowania materiał roślinny przetrzymywany był w fitotronie, w kontrolowanych warunkach termiczno – świetlnych: temperatura 20/18°C
(dzień/noc), wilgotność względna powietrza 60%, natężenie napromieniowania kwantowego 190 μmol m-2 s-1, w rytmie dobowym 12h
światła/12h ciemności. Następnie pędy zostały podzielone na dwie
partie i umieszczone w temperaturze 5ºC. Pierwsza partia poddana
została chłodzeniu w warunkach 24 – godzinnej ciemności, natomiast druga partia pozostała w niezmienionych warunkach świetlnych
(12h światła/12h ciemności). Po 3 dniach chłodzenia połowę pędów z
każdej partii przeniesiono do fitotronu, w którym warunki termiczno
– świetlne były takie same jak w czasie kondycjonowania materiału
roślinnego. Pozostałe pędy przeniesiono do fitotronu po upływie
5 dni od momentu rozpoczęcia chłodzenia. W każdej kombinacji
znajdowało się 20 pędów indywidualnie oznaczonych i traktowanych
jako powtórzenia.
Do analizy zawartości barwników roślinnych P. multiflorum
wybierano losowo 5 pędów z każdej kombinacji i pobierano z nich po
3 liście (ze środkowej części pędu). Określono zawartość barwników
asymilacyjnych (chlorofilu a, chlorofilu b i karotenoidów) w liściach
Polygonatum poprzez ich ekstrakcję w 80% acetonie i pomiar absorbancji przy trzech długościach fali (λ): 470 nm (karotenoidy), 646
nm (chlorofil b) i 663 nm (chlorofil a), przy użyciu spektrofotometru firmy Cecil CE9500. Zawartość barwników została przeliczona
według metody opisanej przez Lichtenthallera i Wellburna [1983].
Określono również zawartość barwników antocyjanowych w liściach według metody Lenga i Qi [2003]. Pomiar absorbancji wykonano przy trzech długościach fali (λ): 530, 620 i 650 nm, przy użyciu
spektrofotometru firmy Cecil CE 9500.
Pomiar zawartości wszystkich barwników roślinnych wykonano w pięciu powtórzeniach. Próby z liści P. multiflorum pobierano po
156
1, 14 i 32 dniach trwania eksperymentu, licząc od dnia, w którym
ścinano pędy. Wszystkie wyniki zostały opracowane statystycznie
przy użyciu programu SAS wersja 9.1.3. Istotność różnic wykazano
wykorzystując przedziały ufności Duncana przy α=0,05.
WYNIKI
Czas trwania eksperymentu istotnie wpłynął na zawartość chlorofilu a w liściach P. multiflorum (tab. 1). Po 14 dniach trwania eksperymentu ilość barwnika spadła o 25,2%, a po 32 dniach o 46,1%,
w porównaniu do pomiaru po 1 dniu od ścięcia pędów. Analizując
średnie zawartości chlorofilu a w liściach P. multiflorum, w zależności
od sposoby przechowywania pędów, stwierdzono największą jego
zawartość w wariancie, w którym liście chłodzone były przez 3 i 5 dni
w warunkach zmiennego fotoperiodu,. Analiza zawartości barwnika
wykonana po 14 dniach trwania eksperymentu, wykazała najlepszy
wpływ kondycjonowania liści badanego gatunku w roztworze benzyloadeniny w stężeniu 40 i 80 mg dm-3 oraz kwasu giberelinowego
w stężeniu 20 mg dm-3 i chłodzenia przez 5 dni w warunkach
zmiennego oświetlenia (odpowiednio o 38,0; 38,9; 41,7% większa
niż zawartość chlorofilu w liściach roślin kontrolnych). Wyniki
uzyskane podczas ostatniego pomiaru, wskazały na najlepszy efekt
kondycjonowania liści P. multiflorum w roztworze BA w stężeniu 40
mg dm-3 i chłodzeniu przez 5 dni w warunkach zmiennego fotoperiodu oraz w roztworze BA w stężeniu 80 mg dm-3 i GA3 w stężeniu
40 mg dm-3 i chłodzeniu przez 3 dni w warunkach zmiennego
fotoperiodu. W tych wariantach stwierdzono spadek zawartości
analizowanego barwnika o 22,4; 21,9 i 9,1%, w porównaniu do
wyniku pomiaru wykonanego bezpośrednio po kondycjonowaniu.
W wariancie kontrolnym, w którym pędy chłodzone były przez 5 dni
w warunkach 12-godzinnego oświetlenia, spadek ten wyniósł 59,0%,
natomiast w wariancie, w którym chłodzono pędy przez 3 dni, w tych
samych warunkach świetlnych – 61,4%.
157
Tab. 1. Wpływ kondycjonowania w roztworze BA i GA3 oraz sposobu
przechowywania ulistnionych pędów P. multiflorum
na zawartość chlorofilu a w liściach
24h ciemn. 5 dni
12h/12h (św./ciemn.) 3 dni
Warunki
świetlne
i czas
chłodzenia
158
Substancja
kondycjonująca
(mg dm-3)
Chlorofil a (mg g-1 św. m.)
Termin analizy
Po 1 dniu
Po 14 dniach
Średnia
Po 32 dniach
Kontrola
1,27p-y1
1,08l-r
0,52a-e
BA 20
1,23o-w
1,17m-t
0,91i-m
BA 40
1,52x-ż
1,49w-ż
1,18m-u
BA 80
1,55z-ż
1,50w-ż
1,04k-p
GA3 20
1,69ż
1,53y-ż
0,83g-t
GA3 40
1,32r-z
1,17m-t
1,03k-p
GA3 60
1,45u-ż
1,21n-u
0,88i-t
Kontrola
1,27p-y
0,89i-t
0,49a-d
BA 20
1,23o-w
1,37s-z
0,71c-j
BA 40
1,52x-ż
1,33r-z
0,75d-j
BA 80
1,55z-ż
1,27p-y
1,21n-u
GA3 20
1,69ż
1,24o-w
0,80f-k
GA3 40
1,32r-z
1,33r-z
1,20n-u
GA3 60
1,45u-ż
1,25p-x
0,91i-m
Kontrola
1,27p-y
0,40a-b
0,33a-b
BA 20
1,23o-w
0,86h-t
0,58b-g
BA 40
1,52x-ż
0,80f-k
0,75d-j
BA 80
1,55z-ż
1,04k-p
0,97j-o
GA3 20
1,69ż
0,93i-m
0,75d-j
GA3 40
1,32r-z
0,69c-i
0,57b-g
GA3 60
1,45u-ż
0,97j-o
0,70c-j
1,22B
1,18B
0,97A
24h ciemn. 3 dni
Kontrola
1,27p-y
0,55a-f
0,29a
BA 20
1,23o-w
1,10ł-s
0,80f-k
BA 40
1,52x-ż
1,40t-z
0,79e-k
BA 80
1,55z-ż
0,95i-n
0,84g-t
GA3 20
1,69ż
0,86h-t
0,59b-h
GA3 40
1,32r-y
0,82f-l
0,60b-h
GA3 60
1,45u-ż
0,84g-t
0,46a-c
1,07B
0,77A
Średnia
1
1,43C
1,00A
Wartości oznaczone tą samą literą nie różnią się statystycznie przy α=0,05
Stwierdzono istotny wpływ starzenia ciętych liści P. multiflorum
na zawartość chlorofilu b (tab. 2). Po 14 dniach trwania eksperymentu zawartość badanego barwnika była mniejsza o 24,2%, a po
32 dniach o 42,4%, w porównaniu do średniej zawartości otrzymanej podczas pierwszego pomiaru. Analiza statystyczna otrzymanych
wyników nie wykazała istotnych różnic w zawartości chlorofilu
b, w zależności od czasu chłodzenia i warunków świetlnych podczas
chłodzenia. Analizy wykonane po dwóch tygodniach trwania doświadczenia, wskazały najskuteczniejszy wpływ kondycjonowania ulistnionych pędów badanego gatunku w roztworze BA w stężeniu 40 mg
dm-3 oraz GA3 w najniższym stosowanym stężeniu i chłodzenia przez
5 dni w warunkach zmiennego fotoperiodu (zawartość chlorofilu
b większa o 54,2 i 58,3% w porównaniu do kontroli). Wyniki uzyskane podczas analiz końcowych wskazały na najbardziej skuteczne
w hamowaniu degradacji chlorofilu b, kondycjonowanie w roztworze BA w najwyższym stosowanym stężeniu i chłodzenie przez 3 dni,
w warunkach 12-godzinnego oświetlenia.
159
Chlorofil b (mg g-1 św. m.)
Termin analizy
Po 1 dniu
Średnia
Po 14 dniach Po 32 dniach
Kontrola
0,26ł-p1
0,24k-n
0,12a-d
BA 20
0,30o-t
0,29n-s
0,19f-k
BA 40
0,36u-z
0,37w-z
0,30o-t
BA 80
0,32r-w
0,27m-r
0,26ł-p
GA3 20
0,41z
0,38x-z
0,21h-t
GA3 40
0,32r-w
0,30o-t
0,25l-o
GA3 60
0,32r-w
0,30o-t
0,21i-m
Kontrola
0,26ł-p
0,23j-m
0,13a-e
BA 20
0,30o-t
0,35t-y
0,18e-j
BA 40
0,36u-z
0,35t-y
0,20g-l
BA 80
0,32r-w
0,33s-x
0,31p-u
GA3 20
0,41z
0,30o-t
0,19f-k
GA3 40
0,32r-w
0,23j-m
0,27m-r
GA3 60
0,32r-w
0,30o-t
0,22i-m
Kontrola
0,26ł-p
0,11a-c
0,10a-b
BA 20
0,30o-t
0,21h-t
0,15b-g
BA 40
0,36u-z
0,22i-m
0,19f-k
BA 80
0,32r-w
0,26ł-p
0,25l-o
GA3 20
0,41z
0,21h-t
0,19f-k
GA3 40
0,32r-w
0,14b-f
0,17d-i
GA3 60
0,32r-w
0,23j-m
0,18e-j
24h ciemn. 5 dni
Substancja
kondycjonująca
(mg dm-3)
Warunki
świetlne i czas
chłodzenia
Tab. 2. Wpływ kondycjonowania w roztworze BA i GA3
oraz sposobu przechowywania ulistnionych pędów
P. multiflorum na zawartość chlorofilu b w liściach
160
0,28A
0,28A
0,23A
24h ciemn. 3 dni
Kontrola
0,26ł-p
0,11a-c
0,08a
BA 20
0,30o-t
0,26ł-p
0,21h-ł
BA 40
0,39y-z
0,32r-w
0,22i-m
BA 80
0,32r-w
0,23j-m
0,22i-m
GA3 20
0,41z
0,19f-k
0,16c-h
GA3 40
0,32r-w
0,19f-k
0,15b-g
GA3 60
0,32r-w
0,23j-m
0,12a-d
0,33C
0,25B
Średnia
1
0,24A
0,19A
Wartości oznaczone tą samą literą nie różnią się statystycznie
przy α=0,05
Wraz z postępującym czasem trwania eksperymentu, stwierdzono spadek ilości karotenoidów w liściach P. multiflorum (tab. 3).
Karotenoidy (mg g-1 św. m.)
Substancja
kondycjonująca
(mg dm-3)
12h/12h (św./ciemn.) 5
dni
Warunki
świetlne i czas
chłodzenia
Tab. 3. Wpływ kondycjonowania w roztworze BA i GA3
oraz sposobu przechowywania ulistnionych pędów
P. multiflorum na zawartość karotenoidów w liściach
Po 1 dniu
Kontrola
0,38o1
0,29ł-n
0,21e-j
BA 20
0,28l-n
0,22f-k
0,18b-g
BA 40
0,32n
0,28l-n
0,12a
BA 80
0,29ł-n
0,22f-k
0,18b-g
GA3 20
0,26j-m
0,22f-k
0,15a-d
GA3 40
0,26j-m
0,24h-ł
0,19c-h
GA3 60
0,25i-ł
0,24h-ł
0,17a-f
Termin analizy
Średnia
Po 14 dniach Po 32 dniach
0,24B
161
24h ciemn. 3 dni
24h ciemn. 5 dni
12h/12h (św./ciemn.) 3
dni
Kontrola
0,38o
0,31m-n
0,25i-ł
BA 20
0,28l-n
0,28l-n
0,13a-b
BA 40
0,32n
0,27k-n
0,13a-b
BA 80
0,29ł-n
0,27k-n
0,21e-j
GA3 20
0,26j-m
0,28l-n
0,16a-e
GA3 40
0,26j-m
0,17a-f
0,12a
GA3 60
0,25i-ł
0,22f-k
0,19c-h
Kontrola
0,38o
0,23g-l
0,24h-ł
BA 20
0,28l-n
0,21e-j
0,15a-d
BA 40
0,32n
0,21e-j
0,22f-k
BA 80
0,29ł-n
0,18b-g
0,16a-e
GA3 20
0,26j-m
0,21e-j
0,19c-h
GA3 40
0,26j-m
0,13a-b
0,18b-g
GA3 60
0,25i-ł
0,20d-i
0,17a-f
Kontrola
0,38o
0,32n
0,26j-m
BA 20
0,28l-n
0,24h-ł
0,15a-d
BA 40
0,32n
0,22f-k
0,21e-j
BA 80
0,29ł-n
0,20d-i
0,23g-l
GA3 20
0,26j-m
0,19c-h
0,15a-d
GA3 40
0,26j-m
0,18b-g
0,14a-c
GA3 60
0,25i-ł
0,19c-h
0,12a
Średnia
1
0,29C
0,23B
0,24B
0,22A
0,23AB
0,18A
Zawartość analizowanych barwników spadła odpowiednio o 20,7
i 37,9% po 14 i 32 dniach trwania eksperymentu, w porównaniu
do zawartości początkowej. Analiza zawartości karotenoidów w liściach P. multiflorum wskazała chłodzenie ulistnionych pędów przez
5 dni w warunkach 24-godzinnej ciemności jako najmniej skuteczne
w hamowaniu degradacji karotenoidów. Największą zawartość karotenoidów w liściach P. multiflorumpodczas analizy przeprowadzonej
po 32 dniach trwania eksperymentu, stwierdzono w wariancie kontrolnym chłodzonym przez 3 dni w warunkach całkowitej ciemności.
162
Najmniejszą syntezą karotenoidów podczas ostatniego pomiaru, charakteryzowały się liście kondycjonowane w BA w stężeniu 40 mg dm-3
i chłodzone przez 5 dni w warunkach zmiennego fotoperiodu, a także
kondycjonowane w GA3 w stężeniu 40 mg dm-3 i chłodzone przez
3 dni w tych samych warunkach świetlnych oraz kondycjonowane
w roztworze gibereliny w najwyższym stężeniu i chłodzone przez
3 dni w warunkach całkowitej ciemności.
Najmniejszą zawartość antocyjanów w liściach P. multiflorum spowodowało chłodzenie ulistnionych pędów przez 5 dni
w warunkach zmiennego oświetlenia, natomiast największą syntezę
tych związków obserwowano w wyniku chłodzenia liści w warunkach
24-godzinnej ciemności, niezależnie od czasu przetrzymywania
ulistnionych pędów w niskiej temperaturze (tab. 4). Analizując
wpływ czasu trwania eksperymentu na średnią ilość barwników antocyjanowych, najmniejszą ich zawartość stwierdzono po upływie
14 dni od założenia eksperymentu, natomiast największą syntezę
antocyjanów w liściach P. multiflorum stwierdzono podczas ostatniej analizy. Wyniki otrzymane podczas pomiaru bezpośrednio po
kondycjonowaniu wykazały największą zawartość antocyjanów
w wariancie kontrolnym, w którym rośliny podczas kondycjonowania traktowane były wodą destylowaną. Natomiast najmniejsza
ilość analizowanych barwników stwierdzono w wariancie, w którym
zastosowano kwas giberelinowy w najwyższym stężeniu. Pomiar
zawartości barwników wykonany po 32 dniach trwania eksperymentu wykazał największą ilość antocyjanów w wariancie kontrolnym,
w którym ulistnione pędy chłodzone były przez 3 dni, w warunkach
zmiennego fotoperiodu, oraz w wariancie, w którym stosowano BA
w stężeniu 40 mg dm-3 i chłodzeniu przez 5 dni w warunkach
całkowitej ciemności, przy czym istotność różnic nie została
potwierdzona statystycznie Jak wspomniano, najmniejszą syntezę
antocyjanów stwierdzono w wariancie, w którym ulistnione pędy
P. multiflorum chłodzone były przez 5 dni, w warunkach 12-godzinnego oświetlenia. W tych warunkach zarówno BA jak i GA3, we wszystkich zastosowanych stężeniach istotnie obniżyły zawartość analizowanych barwników, w porównaniu do kontroli.
163
164
Antocyjany (μg g-1 św. m.)
Substancja
kondycjonująca
(mg dm-3)
24h ciemn.
5 dni
12h/12h (św./ciemn.)
3 dni
12h/12h (św./ciemn.)
5 dni
Warunki świetlne i
czas chłodzenia
Tab. 4. Wpływ kondycjonowania w roztworze BA i GA3 oraz sposobu
przechowywania ulistnionych pędów P. multiflorum
na zawartość antocyjanów w liściach
Po 1 dniu
Kontrola
1,24o-u1
1,08k-p
1,21m-t
BA 20
1,02i-n
0,90e-k
0,57a-c
BA 40
0,98i-ł
0,76c-h
0,67a-d
BA 80
0,92f-k
0,67a-d
0,62a-c
GA3 20
1,02i-n
0,75c-g
0,51a-b
GA3 40
0,97i-ł
0,63a-c
0,57a-c
GA3 60
0,84d-i
0,73c-g
0,50a
Kontrola
1,24o-u
0,99i-ł
1,41t-w
BA 20
1,02i-n
0,62a-c
1,13l-r
BA 40
0,98i-ł
0,72c-f
1,08k-p
BA 80
0,92f-k
0,71b-e
1,30r-u
GA3 20
1,02i-n
0,84d-i
1,33r-u
GA3 40
0,97i-ł
0,90e-k
1,37t-u
GA3 60
0,84d-i
0,74c-g
1,01i-m
Kontrola
1,24o-u
1,78y-z
1,26p-u
BA 20
1,02i-n
0,86d-j
1,02i-n
BA 40
0,98i-ł
1,58w-y
1,42u-w
BA 80
0,92f-k
0,98i-ł
1,21m-t
GA3 20
1,02i-n
0,96h-ł
1,22n-u
GA3 40
0,97i-ł
0,72c-f
1,05j-o
GA3 60
0,84d-i
0,76c-h
0,87d-j
Termin analizy
Po 14 dniach
Średnia
Po 32 dniach
0,82A
1,01B
1,08C
24h ciemn.
3 dni
Kontrola
1,24o-u
1,88z
1,28r-u
BA 20
1,02i-n
1,15ł-s
1,35s-u
BA 40
0,98i-ł
0,97i-ł
1,24o-u
BA 80
0,92f-k
0,91e-k
1,21m-t
GA3 20
1,02i-n
0,86d-j
1,22n-u
GA3 40
0,97i-ł
0,87d-j
1,05j-o
GA3 60
0,84d-i
0,93g-l
0,87d-j
1,00B
0,94A
1,06C
Średnia
1
1,08C
DYSKUSJA
Jedną ze skutecznych metod oceny jakości pozbiorczej zieleni
ciętej, jest analiza zawartości barwników asymilacyjnych. W trakcie
postępującego procesu starzenia w liściach maleje zawartość chlorofili, na korzyść karotenoidów, których synteza w trakcie omawianego
procesu wzrasta [Sood i Nagar 2003]. Analiza zawartości chlorofilu a i b
oraz karotenoidów w liściach P. multiflorum w czasie trwania eksperymentu, wykazała spadek zawartości omawianych barwników (tab. 2,
3, 4). Podobne zmiany w poziomie barwników roślinnych w trakcie postępującego procesu starzenia otrzymali w swoich badaniach
Skutnik i inni [2004, 2006] oraz Skutnik i Rabiza-Świder [2004],
a także Rubinowska i in. [2012a, b]. Rozpad chlorofilu to symptom
starzenia się roślin, ten proces skutecznie hamują cytokininy i gibereliny, opóźniając starzenie i degradację chlorofilu. Kwas giberelinowy hamuje rozpad chlorofilu w liściach cantedeskii [Janowska
i Jerzy 2003], a także w liściach lilii orientalnej [van Doorn 2011;
Rabiza-Świder i in. 2012]. W badaniach własnych zastosowanie
zarówno BA jak i GA3 przyniosło oczekiwane efekty – hormony, we
wszystkich zastosowanych stężeniach, powodowały zahamowanie
degradacji chlorofilu a i b, ale także zahamowanie syntezy karotenoidów w porównaniu do kontroli, co stwierdzono po 32 dniach trwania eksperymentu. Najkorzystniej na zahamowanie degradacji chlorofilu a i b wpłynęło kondycjonowanie liści P. multiflorum w wodnym
165
roztworze kwasu giberelinowego, w stężeniu 40 mg dm-3 i chłodzenie
przez 3 dni w warunkach 24-godzinnej ciemności. Korzystne działanie kwasu giberelinowego przejawiające się zahamowaniem rozpadu
barwników asymilacyjnych stwierdziły Łukaszewska [2000] oraz
Skutnik i inni [2001] w liściach cantedeskii etiopskiej, u której zastosowanie GA3 sześciokrotnie przedłużyło ich trwałość, w porównaniu z liśćmi kontrolnymi i hamowało rozpad chlorofilu. Zahamowanie degradacji chlorofili spowodowało traktowanie roślin egzogenną
benzyloadeniną, w trakcie kondycjonowania bezpośrednio po zbiorze w roztworze hormonu o stężeniu 40 mg dm-3 w połączeniu
z chłodzeniem przez 5 dni w warunkach zmiennego fotoperiodu oraz
w roztworze BA w stężeniu 80 mg dm-3 i chłodzenie przez 3 dni
w tych samych warunkach świetlnych. Pozytywny wpływ cytokininy
i chłodzenia w warunkach zmiennego fotoperiodu na zahamowanie
degradacji barwników asymilacyjnych, w trakcie starzenia zieleni
ciętej dowiodły wcześniejsze badania Skutnik i Rabizy-Świder [2005]
na ciętych liściach Zantedeschia i Hosta, Koziary i Sudy [2008] na liściach Cordyline oraz Rubinowskiej i innych [2012a] na Weigela florida. Badania prowadzone przez Gan i Amasio [1997)] udowodniły, że
wraz z postępującym starzeniem, w liściach spada ilość cytokinin,
które wpływają na wiele procesów ściśle związanych z utratą dekoracyjności, w tym z postępującą chlorozą. Egzogenne dostarczenie
BA w formie kondycjonowania bezpośrednio po ścięciu, uzupełnia
niedobór hormonu w liściach, przez co hamuje degradację analizowanych barwników.
Wzrost syntezy antocyjanów obserwowany jest w wyniku
odpowiedzi roślin na stres oksydacyjny, który jako stres wtórny pojawia się w warunkach stresu wodnego, będącego konsekwencją odcięcia liści od rośliny matecznej. Chalker-Scott [2002] sugeruje wzrost
ilości antocyjanów w trakcie stresu osmotycznego, ze względu na
możliwość pełnienia przez te związki funkcji osmoregulacyjnej
w komórce roślinnej. Badania własne wykazały zwiększoną ilość
antocyjanów w liściach P. multiflorum podczas analizy wykonanej
bezpośrednio po kondycjonowaniu, w porównaniu do analizy wykonanej po 14 dniach trwania eksperymentu. Również w trakcie starzenia roślin obserwowana jest wzmożona synteza analizowanych
barwników, co potwierdza analiza wykonana po 32 dniach trwania
166
eksperymentu. Antocyjany mogą pełnić w komórce roślinnej funkcję
„zmiataczy” reaktywnych form tlenu (RFT), w odpowiedzi na wzrost
ilości wolnych rodników w trakcie stresu oksydacyjnego pojawiającego się w trakcie starzenia [Gould i Lister 2006]. W najwyższym stopniu syntezę antocyjanów zahamowało chłodzenie ulistnionych
pędów P. multiflorum przez 5 dni, w warunkach zmiennego fotoperiodu. Korzystny wpływ niskich temperatur powodujących zahamowanie starzenia ciętych kwiatów, przedstawiają również badania Skutnik i Rabiza-Świder [2005] oraz Cevallos i Reid [2001].
Podobnie kondycjonowanie pędów Polygonatum w roztworze kwasu
giberelinowego w najwyższym stężeniu znacznie ograniczyło syntezę analizowanych barwników. Weiss [2000] sugeruje wpływ kwasu giberelinowego na aktywność genów dopowiadających za syntezę
enzymów uczestniczących w produkcji antocyjanów, między innymi
syntazy chalkonowej i izomerazy chalkonowej. Zmiany w zawartości
antocyjanów spowodowane egzogennym zastosowaniem giberelin
i cytokinin potwierdzają także wcześniejsze badania Hassanein i innych [2005], Kwack i innych [1997] oraz Chung i innych [1998]. Autorzy tłumaczą tą zależność wpływem hormonów na wzrost syntezy
amoniakoliazy fenyloalaniny (PAL) i amoniakoliazy tyrozyny (TAL),
enzymów biorących udział w syntezie antocyjanów.
WNIOSKI
Chłodzenie ulistnionych pędów P. multiflorum przez 3 lub 5 dni w warunkach 12-godzinnego oświetlenia hamowało degradację chlorofilu
a i karotenoidów.
Przechowywanie pędów P. multiflorum przez 5 dni w niskiej temperaturze (5ºC) przy 12-godzinnym oświetleniu hamowało syntezę
antocyjanów, podczas gdy przechowywanie w warunkach całkowitej
ciemności stymulowało ich produkcję.
Kondycjonowanie ulistnionych pędów P. multiflorum w roztwo-rze BA w stężeniu 80 mg dm-3 i GA3 w stężeniu 40 mg dm-3,
przed 3-dniowym przechowywaniem w chłodni (5ºC), w warunkach
12-godzinnego oświetlenia oraz kondycjonowanie w roztworze
BA w stężeniu 40 mg dm-3 i chłodzenie przez 5 dni w tych samych
warunkach świetlnych hamowało degradację chlorofilu a.
167
LITERATURA
Cevallos J. C., Reid M. S. 2001. Effect of dry and wet storage at different temperatures on the vase life of cut flowers. HortTechnol. 11, 199–201.
Chalker-Scott L. 2002. Do anthocyanins function as osmoregulators in leaf tissues
[w:] Anthocyanins in leaves. Adv. Bot. Res. Gould K. S., Lee D. W. (red.)
Academic Press Amsterdam, 103.
Chung B., Lee S., Chung B. N., Lee S. 1998. Effect of plant growth regulators,
nitrogen and sucrose on anthocyanin formation by callus culture of Euphorbia milli var. splendens. RDA. J. Hort. Sci. 40, 34–39.
Geng X. M., Liu J., Lu J. G., Hu F.R., Kubo H. 2009. Effects of cold storage and
different pulsing treatments on postharvest quality of cut Lily ‘Mantissa’
flowers. J. Fac. Agr., Kyushu Univ. 54, 41–45.
Gould K. S., Lister C. 2006. Flavonoid functions in plants. [W:] Flawonoids:
Chemistry, Biochemistry and applications. Taylor & Francis Group
LLC, 397–441.
Halevy A. H., Mayak S. 1981. Senescence and postharvest physiology of cut
flowers. Part 2. Hort. Rev. 3, 59–143.
Hassanein R. A., Khattab H. K. I., EL-Bassiouny H. M. S., Sadak M. S. 2005.
Increasing the active constituents of sepals of roselle (Hibiscus sabdariffa
L.) plant by applying gibberellic acid and benzyladenine. J. App. Sci. Res.
1, 137–146.
Hoch W. A., Zeldin E. L., McCown B. H. 2001. Physiological significance of
anthocyanins during autumnal leaf senescence. Leaf Physiol. 21, 1–8.
Janowska B., Jerzy M. 2003. Effect of gibberellic acid of postharvest leaf longevity of Zantedeschia elliottiana. J. Fruit Ornam. Plant Res. 11, 69–76.
Keskitalo J., Bergquist G., Gardestrom P., Jansson S. 2005. A cellular timetable of autumn senescence. Plant Physiol. 139, 1635–1648.
Koziara Z., Suda B. 2008. Przedłużanie trwałości wybranych gatunków kordylin
stosowanych na zieleń ciętą. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 525, 203–210.
Kwack H., Lee J., Lee J.S. 1997. Effects of uniconazole and gibberellin on leaf
variegation of ornamental plants under different light conditions. Horticult. Sci. 38, 754–760.
Leng P., Qi J. X. 2003. Effect of anthocyanin on David peach (Prunus davidiana
Franch) under low temperature stress. Sci. Hort. 97, 27–39.
Lichtenthaler H. K., Wellburn A., 1983. Determination of total carotenoids
and chlorophylls a and b of leaf extracts in different solvents. Biochem. Soc.
Trans. 603, 591–592.
Łukaszewska A. 2000. Przedłużanie trwałości zieleni ciętej. Ogrodnictwo 1,
19–21.
168
Rabiza-Świder J., Skutnik E., Chodorowska M. 2012. The effect of growth
regulators and preservative on senescence of cut oriental lily ‘Helvetia’. Acta
Sci Pol. Hort. Cult. 11, 183–194.
Ranwala A. P., Miller W. 2000. Preventive mechanisms of gibberellin 4+7 and
light on low-temperature-induced leaf senescence in Lilium cv. Stargazer.
Postharv. Biol. Technol. 19, 85–92.
Rubinowska K., Michałek W., Pogroszewska E. 2012a. The effects of chemical substances on senescence of Weigela florida (Bunge) A. DC. ‘Variegata
Nana’ cut stems. Acta Sci. Pol. Hort. Cult. 11, 17–28.
Rubinowska K., Pogroszewska E., Michałek W. 2012b. The effect of polyamines on physiological parameters of post-harvest quality of cut stems of
Rosa ‘Red Berlin’. Acta Sci. Pol. Hort. Cult. 11, 81–93.
Siefermann-Harms D. 1987. The light-harvesting and protective functions of
carotenoids in photosynthetic membranes. Physiol. Plant. 69, 561–568.
Skutnik E., Łukaszewska A. 2001. Regulacja pozbiorczej trwałości gatunków
uprawianych na zieleń ciętą. Post. Nauk Roln. 5, 111–124.
Skutnik E., Łukaszewska A., Serek M., Rabiza J. 2001. Effect of growth regulators on postharvest characteristics of Zantedeschia aethiopica. Posthar
Biol. Tech. 21, 241–246.
Skutnik E., Rabiza-Świder J. 2004. Longevity of cut shoots of Molucella laevis
L. as affected by flower preservatives and growth regulators. Folia Hort.
16, 167–173.
Skutnik E., Rabiza – Świder J. 2005. Effect of pulsing with growth regulators
on senescence of the detached cold-stored leaves of Zantedeschia aethiopica
Spr. and Hosta ‘Undullata Erromena’. Acta Sci. Pol. Hort. Cult. 4, 101–110.
Skutnik E., Rabiza-Świder J., Wachowicz M., Łukaszewska A.J. 2004. Senescence of cut leaves of Zantedeschia aethiopica and Z. elliottiana. Part
I. Chlorophyll degradation. Acta Sci. Pol. Hort. Cult. 3, 57–65.
Skutnik E., Rabiza-Świder J., Łukaszewska A., 2006. Evaluation of several
chemical agents for prolonging vase life in cut asparagus greens. J. Fruit
Ornam. Plant Res. 14, 233–240.
Sood S., Nagar P. K. 2003. The effect of polyamines on leaf senescence in two
diverse rose species. Plant Growth Regul. 39, 155–160.
van Doorn W. G. 2011. The postharvest quality of cut lily flowers and potted lily
plants. Acta Hort. 900, 255–264.
Weiss D. 2000. Regulation of flower pigmentation and growth: multiple signaling pathways control anthocyanin synthesis in expanding petals. Physiol.
Planta. 11, 152–157.
169
Katarzyna Rubinowska
Katedra Fizjologii Roślin
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
ul. Akademicka 15, 20–950 Lublin
Badania wykonane w ramach projektu badawczego
KBN N N310 771340
170
Ewa Sitek
Barbara Nowak
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 171–183
ISSN 1895-4421
ROZWÓJ PĄKÓW ZIMUJĄCYCH, KWITNIENIE
I OWOCOWANIE HACQUETIA EPIPACTIS
W WARUNKACH IN SITU I EX SITU
DEVELOPMENT OF OVERWINTERING BUDS,
FLOWERING AND FRUIT BEARING OF HACQUETIA
EPIPACTIS IN IN SITU AND EX SITU CONDITIONS
Abstrakt. Hacquetia epipactis wytwarzała mieszane pąki zimujące zawierające średnio 3,2 pąki kwiatostanowe i najczęściej jeden pąk wegetatywny
zlokalizowany w części obwodowej. Wzrost pąków zimujących następował
do listopada, a następnie wchodziły one w okres spoczynku zimowego.
Żywotność pyłku wynosiła 95,6%. Efektywność wiązania nasion w warunkach ex situ była obniżona i wynosiła 64,9%. W warunkach in situ
efektywność wiązania nasion wynosiła 75,6%. Nie wydaje się, żeby mała
wydajność uzyskania potomstwa generatywnego była spowodowana zaburzeniami w przebiegu procesów generatywnych. Zwiększenie efektywności
rozmnażania generatywnego na użytek ogrodnictwa lub w celu ochrony
czynnej gatunku, powinno polegać na optymalizacji warunków kiełkowania
materiału siewnego z wykorzystaniem dostępnych technik ogrodniczych.
Słowa kluczowe: kwiatostan, rozmnażanie generatywne, żywotność pyłku
Summary. Hacquetia epipactis developed the mixed overwintering buds
containing in average 3.2 inflorescence buds and usually one vegetative
bud located in the peripheral region. The growth of the overwintering buds
occurred until November when the period of winter dormancy begins. Pollen viability was 95.6%. The efficiency of seed setting in situ was 75.6%. The
efficiency of seed setting in ex situ conditions was decreased and amounted
to 64.9%. There is no objectives to assume that the low number of generative offspring was caused by disturbances in the generative processes. Increasing the efficiency of generative reproduction for horticulture purposes or
species protection activities should be based on optimizing the conditions
for seed germination using the available horticultural techniques.
Key words: inflorescence, generative reproduction, pollen viability
171
WSTĘP
W ostatnim okresie wzrasta zainteresowanie gatunkami rodzimymi,
jako roślinami ozdobnymi, przydatnymi do zastosowania w ogrodach
o charakterze naturalistycznym. Sytuacja ta dotyczy również wczesnowiosennej byliny leśnej – cieszynianki wiosennej – Hacquetia epipactis (Apiaceae) (fot. 1).
Fot. 1. Kwitnąca Hacquetia epipactis w runie grądu w rezerwacie „Cieszynianka” w Mogilanach (kwiecień 2011 r.)
O ile w krajach Europy Zachodniej, poza formą typową w handlu, dostępna jest również odmiana ‘Thor’ o biało obrzeżonych liściach, to polskie szkółki nie posiadają cieszynianki wiosennej w stałej
ofercie. Rośliny pojawiające się sporadycznie w sprzedaży prawdopodobnie pochodzą z wegetatywnego podziału egzemplarzy pozyskiwanych ze stanowisk naturalnych [Radziul 2004]. Warto podkreślić,
że zawartość związków biologicznie czynnych (kwasy fenolowe,
saponiny) czyni owoce cieszynianki potencjalnym surowcem farmakognostycznym [Burczyk i in. 1995; Bartnik i in. 2003]. Zasięg
występowania Hacquetia epipactis w Polsce jest ograniczony do części
południowej, gdzie znanych jest około 30 stanowisk [Tumidajowicz
1964; Duda i in. 2001]. Badania demograficzne potwierdzają stopniowe zmniejszanie się zasobów naturalnych gatunku, czego przyczyną
172
Rozwój pąków zimujących, kwitnienie i owocowanie...
są zmiany siedliskowe, pozyskiwanie całych roślin do ogrodów ozdobnych, a także niski potencjał rozmnażania generatywnego in
situ [Duda i in. 2001; Malara i in. 2004; Sitek i Nowak 2009; Gajewski i in. 2011]. W Polsce cieszynianka wiosenna podlega ochronie
prawnej [Rozporządzenie… 2004], znajduje się na Czerwonej Liście Roślin Naczyniowych w kategorii [V] – jako gatunek zagrożony
na stanowiskach izolowanych, jak również została uwzględniona
w Czerwonej Księdze Karpat Polskich. Cieszynianka jest hemikryptofitem o trwałym, rozgałęziającym się kłączu, z którego wczesną
wiosną w pierwszej kolejności wyrastają bezlistne łodygi zakończone
pojedynczymi główkowatymi baldaszkami, otoczonymi 5–7 dużymi
podsadkami, które decydują o atrakcyjnym wyglądzie rośliny.
Początek kwitnienia przypada zwykle na przełom marca i początek
kwietnia. W kwiatostanach cieszynianki występują dwa rodzaje kwiatów: zewnętrzne – męskie na krótkich szypułkach oraz obupłciowe
– siedzące [Guzikowa 1970]. Zjawisko to, zwane andromonoecją
charakteryzuje licznych przedstawicieli Apiaceae [Zych 2004]. Słupek posiada mokre, wytwarzające niewielką ilość wydzieliny, znamię
i częściowo otwartą szyjkę, przez którą następuje wrastanie łagiewek
pyłkowych do zalążni [Weber i Frosch 1995]. Owocowanie rozpoczyna się na początku maja. W czerwcu, jeszcze zielone owoce składające
się z dwóch jednonasiennych rozłupek opadają z rośliny i po kilku
dniach zmieniają barwę na ciemnobrązową [Guzikowa 1970]. Bielmowe nasiona o charakterze białkowo-tłuszczowym zawierają bardzo mały zarodek [Karcz i Trząski 1995].
Celem badań było prześledzenie przebiegu procesów generatywnych u Hacquetia epipactis oraz ocena efektywności wytwarzania nasion w warunkach in situ i ex situ. Zakłada się, że uzyskane
wyniki posłużą opracowaniu bardziej efektywnych metod mnożenia
generatywnego rośliny pod kątem zwiększenia jej dostępności w handlu oraz ułatwienia ochrony czynnej gatunku.
MATERIAŁ I METODY
Materiał biologiczny do badań stanowiły pąki zimujące, kwiaty oraz
owoce pozyskiwane w odpowiednich fazach fenologicznych w okresie
173
od jesieni 2011 r. do wiosny 2012 r. z kolekcji własnej przy Wydziale
Ogrodniczym UR (warunki ex situ) oraz z rezerwatu florystycznego
„Cieszynianka” w Mogilanach (warunki in situ).
W terminach: 6. 10. 2011 r., 2. 11. 2011 r., 2. 12. 2011 r.,
4.01.2012 r., 15.03.2012 r., 29.03.2012 r. z kolekcji własnej pobierano losowo po około 10–15 pąków zimujących, które poddawano
obserwacjom morfologicznym i pomiarom biometrycznym. Materiał utrwalano w utrwalaczu Carnoya, a następnie sporządzono
preparaty trwałe techniką parafinową wybarwione hematoksyliną
żelazistą wg Hendeheina oraz błękitem alcianowym [Broda 1971].
W optimum kwitnienia przypadającym na koniec kwietnia 2012 r.
losowo pobrano po 30 kwiatostanów (ex situ i in situ), w których oceniano łączną liczbę kwiatów w kwiatostanie, a także udział kwiatów
męskich i obupłciowych. Żywotność pyłku oceniono pośrednią metodą barwienia [Aleksander 1969]. Obserwowano również kiełkowanie pyłku na znamieniu i przerost łagiewki pyłkowej przez tkankę
transmisyjną szyjki słupka do zalążni; obserwacje przeprowadzono
z wykorzystaniem mikroskopu fluorescencyjnego po utrwaleniu kwia
tów w odczynniku FAA i wybarwieniu błękitem anilinowym. Część
kwiatów utrwalono i sporządzono z nich trwałe preparaty anatomiczne.
W okresie dojrzewania owoców (27. 05. 2012 r.) pobrano po
30 kwiatostanów (ex situ i in situ). Określono liczbę prawidłowo
wykształconych owoców (dwunasiennych), liczbę rozłupni jednonasiennych i niewykształconych oraz liczbę nasion powstałych
w obrębie kwiatostanu. Efektywność wiązania nasion obliczono jako
stosunek liczby wykształconych nasion do potencjalnej liczby nasion
przy założeniu, że ze słupka każdego kwiatu obupłciowego powstanie dwunasienna rozłupnia. Oceniono i porównano masę 100 rozłupek (nasion) powstających w warunkach in situ i ex situ. Owoce rozwinięte prawidłowo, a także z widocznymi zaburzeniami, utrwalono
i sporządzono z nich trwałe preparaty anatomiczne.
Dane liczbowe charakteryzujące kwitnienie i owocowanie zostały porównane przy pomocy analizy wariancji oraz testu Tukey’a dla
α=0,05.
174
WYNIKI
Rozwój i budowa pąków zimujących. Hacquetia epipactis wytwarzała
pąki mieszane zawierające zarówno wegetatywne pąki liściowe, jak
i pąki kwiatostanowe (zawiązki baldaszków).
Tab. 1. Wzrost pąków zimujących i kwiatostanowych Hacquetia epipactis
od października 2011 r. do końca marca 2012 r.
data
długość pąka
zimującego (mm)
średnica pąka
zimującego (mm)
średnica pąka kwiatostanowego (mm)
zakres
średnio
zakres
średnio
zakres
średnio
06. 10. 2011
9,4 – 12,8
10,6
3,8 – 5,2
4,4
0,5 – 2,5
1,8
02. 11. 2011
8,1 – 15,9
12,4
3,5 – 9,7
6,2
0,8 – 4,5
2,8
02. 12. 2011
8,1 – 19,9
14,8
3,5 – 12,0
6,8
1,5 – 6,0
3,6
04. 01. 2012
12,4 – 17,9
14,9
5,1 – 9,2
6,8
0,5 – 6,0
3,8
13. 03. 2012
13,4 – 20,5
16,6
4,9 – 9,7
7,0
1,5 – 6,3
5,1
5,5 – 6,4
6,1
29. 03. 2012
początek kwitnienia
W pierwszym terminie obserwacji, na początku października,
pąki zimujące Hacquetia epipactis były już wykształcone i zawierały
wyraźne zawiązki pąków kwiatostanowych. Średnia długość pąków
zimujących wynosiła 10,6 mm, a średnica 4,4 mm (tab. 1). Stopniowy wzrost pąków obserwowano jeszcze w listopadzie, po czym rozpoczynały okres spoczynku zimowego osiągnąwszy średnią długość
14,8 mm i średnicę 6,8 mm. Wznowienie ich wzrostu obserwowano
w marcu kolejnego roku.
Pąki zimujące osłonięte były 4–6 łuskami, przy czym łuski
zewnętrzne były antocyjanowo nabiegłe (fot. 2). Większość pąków
zimujących zawierała najczęściej jeden, rzadziej dwa (sporadycznie
trzy) pąki wegetatywne zlokalizowane w części obwodowej pąka zimującego pod pierwszą, drugą lub trzecią łuską okrywającą (fot. 3).
Pąki kwiatostanowe umieszczone były centralnie w stosunku do
pąków wegetatywnych i pooddzielane łuskami wewnętrznymi (fot. 4).
Ich liczba była zmienna, od 2 do 6 (średnio 3,2). Wzrost pąków
kwiatostanowych następował jeszcze w grudniu i w momencie
175
wejścia w spoczynek zimowy ich przeciętna średnica wynosiła
3,8 mm (fot. 5). W okresie przypadającym na początek kwitnienia
(koniec marca) ich średnia wielkość wynosiła 6,1 mm (tab. 1).
Fot. 2. Okryty łuskami pąk zimujący Hacquetia epipactis w grudniu 2011 r.
Fot. 3. Pozbawiony łusek okrywających pąk zimujący Hacquetia epipactis
w grudniu 2011 r. – widoczne dwa pąki kwiatostanowe i jeden wegetatywny
176
Fot. 4. Przekrój podłużny przez pąk zimujący Hacquetia epipactis
w grudniu 2011 r. – widoczne trzy pąki kwiatostanowe
Fot. 5. Przekrój podłużny przez pąk kwiatostanowy Hacquetia epipactis z widocznymi zawiązkami kwiatów męskich i obupłciowych – grudzień 2011 r.
177
Mikrosporogeneza u Hacquetia epipactis przebiegała niesynchronicznie i różne jej fazy obserwowano równocześnie przez ponad trzy
miesiące (od listopada do stycznia, a sporadycznie jeszcze w marcu).
Wyłącznie wolne mikrospory w komorach pyłkowych obserwowano
dopiero pod koniec marca.
Kwitnienie i żywotność pyłku. W pobranych kwiatostanach liczba
wszystkich wytworzonych kwiatów w warunkach in situ i ex situ była
wyrównana; średnio wynosiła 24,6 i 25,1 (tab. 2). U Hacquetia epipactis w obrębie jednego kwiatostanu obserwowano występowanie
dwóch typów kwiatów: kwiatów męskich oraz obupłciowych. Wykazano istotną różnicę w liczbie kwiatów męskich i obupłciowych w obrębie kwiatostanów na stanowisku naturalnym i w warunkach kontrolowanych. Liczba kwiatów męskich w baldaszkach średnio wyniosła
12,9 in situ oraz 16,7 ex situ, natomiast kwiatów obupłciowych
11,7 in situ i tylko 8,4 ex situ. O ile średni udział kwiatów męskich
i obupłciowych w warunkach naturalnych był wyrównany; odpowiednio 52,4 i 47,6 %, to w materiale pochodzącym z kolekcji własnej zaznaczyła się wyraźna przewaga kwiatów męskich – 66,5%. W jednym
i drugim przypadku obydwa typy kwiatów były rozmieszczone równomiernie w obrębie baldaszków. Jakość pyłku oceniona pośrednią
metodą barwienia wykazała w jednym i drugim przypadku wysoki
udział ziaren o żywej cytoplazmie, wybarwionej na kolor czerwony.
Żywotność pyłku pobranego z kwiatów in situ wynosiła 95,6%, natomiast ex situ 93,2%.
Wykorzystanie mikroskopu fluorescencyjnego umożliwiło przeprowadzenie bezpośrednich obserwacji pyłku kiełkującego na znamionach, przerastającego przez szyjkę i wrastającego do zalążni słupka
Hacquetia epipactis Na znamieniu obserwowano od 5 do 14 ziaren
pyłku (średnio 6,3). Przez szyjkę słupka przerastało od 2 do 7 łagiewek pyłkowych poprzedzielanych zatyczkami kalozowymi. Tylko
sporadycznie obserwowano zaburzenia w kierunku wzrostu łagiewki
pyłkowej w zalążni słupka. Biorąc pod uwagę, że w każdej zalążni
wykształcają się tylko dwa zalążki, ta stosunkowo niewielka liczba
ziaren pyłku kiełkujących do zalążni słupka może być wystarczająca
do zapłodnienia.
178
żywotność pyłku (%)
liczba kwiatów
męskich
(szt./kwiatostan)
liczba kwiatów
obupłciowych
(szt./kwiatostan)
łączna liczba
kwiatów (szt./
kwiatostan)
Tab. 2. Liczba wszystkich kwiatów, kwiatów obupłciowych i męskich
w kwiatostanach Hacquetia epipactis oraz żywotność pyłku
w warunkach in situ i ex situ w 2012 r.
zakres
średnio
zakres
średnio
zakres
średnio
in situ
18–31
24,6 a*
5–16
11,7 b
5–20
12,9 a
95,6
ex situ
8–31
25,1 a
2–10
8,4 a
2–26
16,7 b
93,2
* liczby w kolumnach oznaczone tą sama literą nie różnią się statystycznie
istotnie dla p=0,05
Efektywność wiązania owoców i nasion. Owocem Hacquetia epipactis
jest rozłupnia rozpadająca się po dojrzeniu na dwie jednonasienne
rozłupki. W 2012 r. rozłupnie Hacquetia epipactis w warunkach
naturalnych i w kolekcji własnej dojrzewały na przełomie maja
i czerwca. Średnia liczba prawidłowo wykształconych owoców dwunasiennych w obrębie kwiatostanu w warunkach naturalnych wyniosła
7,7 oraz 4,5 ex situ (Tab. 3). Z niektórych kwiatów obupłciowych nie
powstawały prawidłowo wykształcone owoce. Ich liczba w kwiatostanie wyniosła średnio 1,5 in situ oraz 2,0 ex situ. Obserwowano również powstawanie owoców z tylko jedną prawidłowo wykształconą
rozłupką (średnio 2,4 jednonasienne rozłupnie w kwiatostanie in
situ i 1,9 ex situ). Taki typ owoców występował na ogół w obwodowej
części kwiatostanu.
W preparatach anatomicznych sporządzonych z owoców niewykształconych obserwowano brak bielma oraz zarodka. Średnia
liczba prawidłowo wykształconych nasion (rozłupek) w obrębie jednego kwiatostanu w warunkach in situ i ex situ istotnie się różniła
i wynosiła odpowiednio 17,9 i 10,9. W związku z tym efektywność
wiązania nasion w warunkach naturalnych była wyższa i wynosiła
75,6%, natomiast w warunkach kontrolowanych tylko 64,9%.
179
Średnia masa 100 nasion wykształconych na terenie kolekcji
własnej wynosiła 1,3 g i była większa niż w warunkach naturalnych
(Tab. 3).
średnia liczba owoców
dwunasiennych
(szt./kwiatostan)
średnia liczba owoców
jednonasiennych (szt./
kwiatostan)
średnia liczba
niewykształconych owoców (szt./kwiatostan)
średnia liczba
wykształconych nasion
(szt./kwiatostan)
efektywność wiązania
nasion (%)
masa 100 nasion (g)
Tab. 3. Wiązanie owoców i nasion Hacquetia epipactis
w warunkach in situ i ex situ w 2012 r.
in situ
7,7 b*
2,4 a
1,5 a
17,9 b
75,6
0,96
ex situ
4,5 a
1,9 a
2,0 a
10,9 a
64,9
1,3
* patrz tabela 2
DYSKUSJA
Na stanowiskach naturalnych Hacquetia epipactis wykazuje cechy
byliny o dwóch sposobach reprodukcji, jednak efektywność tych
procesów jest niewielka [Duda i in. 2001, Malara i in. 2004; Sitek
i Nowak 2009]. W sytuacji, gdy rozmnażany materiał mateczny jest
dostępny w ograniczonej ilości, jak ma to miejsce w przypadku gatunków podlegających ochronie i dodatkowo o małym potencjale reprodukcyjnym, celowe jest opracowanie metody rozmnażania
gwarantującej zachowanie istniejącej puli genowej oraz z jak najmniejszym uszczerbkiem dla populacji naturalnych. Pośrednio oszacowano, że in situ kiełkuje około 3% nasion Hacquetia epipactis [Sitek
i Nowak 2009]. W przeprowadzonych wcześniej doświadczeniach,
w warunkach kontrolowanych nasiona kiełkowały na poziomie 30–
45% [Duda i in. 2001; Nowak i in. 2011]. Zupełnie nieskuteczna okazała się natomiast metoda wysiewu nasion na pożywki w kulturach in
vitro [Nowak i in. 2011]. Prezentowane obserwacje nad formowaniem
pąków zimujących, kwitnieniem i owocowaniem, nie dają podstaw
180
do stwierdzenia, że niska wydajność uzyskania siewek spowodowana jest zaburzeniami w przebiegu procesów generatywnych u tego
gatunku. Pyłek powstający zarówno w warunkach kontrolowanych,
jak i stanowisku naturalnym był wysoce żywotny, a efektywność wiązania owoców w kwiatostanach wyniosła 75,6% in situ oraz 64,9% ex
situ. Na stanowiskach naturalnych kwiaty cieszynianki odwiedzane
są przez muchówki oraz chrząszcze [Guzikowa 1970], czym można
tłumaczyć mniejszą liczbę owoców zawiązanych w kolekcji własnej.
W warunkach sztucznych większa jednak była średnia masa 100
nasion, co wynika z korzystnego wpływu prowadzonych zabiegów
(odchwaszczanie, nawożenie). W naturze oraz w przeprowadzonych
dotychczas próbach kiełkowania nasion Hacquetia epipactis wschody siewek obserwowano dopiero w kolejnym roku po wysianiu, co pośrednio
sugeruje konieczność stratyfikacji materiału siewnego. Powstające wczesnym latem nasiona cieszynianki pozostają w spoczynku ze względu
na niedojrzałość zarodków. U blisko spokrewnionego gatunku Sanicula europaea, w warunkach naturalnych stopniowy wzrost zarodków
następował w okresie panowania niskich temperatur zimą [Vandelook
i Van Assche 2008]. Do opracowania efektywnej metody rozmnażania
generatywnego, celowa jest optymalizacja warunków kiełkowania materiału siewnego cieszynianki wiosennej, obejmująca m.in. dopracowanie warunków stratyfikacji lub zastosowanie fitohormonów.
WNIOSKI
Liczba nasion (rozłupek) powstających w obrębie kwiatostanu
u Hacquetia epipactis na stanowisku naturalnym była istotnie wyższa
(średnio 17,9) niż w warunkach kontrolowanych (średnio 10,9).
Mała wydajność uzyskania potomstwa generatywnego (siewek)
u H. epipactis zarówno in situ jak i ex situ nie jest spowodowana zaburzeniami w przebiegu procesów generatywnych.
Zwiększenie efektywności rozmnażania gatunku, z perspektywą
wykorzystania uzyskanego materiału w ochronie czynnej oraz aplikacji na potrzeby komercyjne, powinno polegać na optymalizacji
warunków kiełkowania materiału siewnego z wykorzystaniem
dostępnych technik ogrodniczych.
181
LITERATURA
Aleksander M. P. 1969. Differential staining of aborted and nonaborted pollen.
Stain. Techn. 44, 117–122.
Broda B. 1971. Metody histochemii roślinnej. PZWL, Warszawa.
Bartnik M., Stolarczyk A., Głowniak P., Burczyk J., Głowniak K. 2003. Qualitative analysis and estimations of content of phenolic acids from fruit of
Hacquetia epipactis (Scop.) DC. by chromatographic methods. Herba Polonica 49, 3/4, 166–173.
Burczyk J., Reznicek G., Baumgarten S., Hugh-Bloch M., Jurenitsch
J., Schröder H., Werz U., Haslinger E. 1995. Saponins from Hacquetia
epipactis. Phytochemistry 39, 1, 195–198.
Duda J., Puchalski J., Szendera W. 2001. Badania nad rozmieszczeniem i generatywnym rozmnażaniem cieszynianki wiosennej (Hacquetia epipactis
(SCOP.) DC.). Biuletyn Ogrodów Botanicznych i Arboretów 10, 23–29.
Gajewski Z., Sitek E., Nowak B. 2011. Porównanie dwóch wyspowych populacji
Hacquetia epipactis (Scop.) DC. na Pogórzu Wielickim. Acta Botanica Silesiaca 7, 177–188.
Guzikowa M. 1970. Hacquetia epipactis. Chrońmy Przyr. Ojcz. 26, 3, 16–25.
Karcz J., Trząski L. 1995. Fruits structure of Hacquetia epipactis (SCOP.) DC.
[w:] Proceedings of the 50 Congress of the Polish Botanical Society
“The vegetation of Poland in the process of changes”. (red.) Z. Mirek
i J. J. Wójcicki. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, 166.
Malara J., Gancarczyk-Gola M., Gola T. 2004. Charakterystyka populacji cieszynianki wiosennej (Hacquetia epipactis (Scop.) DC. w Porębie koło
Zawiercia. Chrońmy Przyr. Ojcz. 60, 2, 61–68.
Nowak B., Sitek E., Gajewski Z. 2011. Hacquetia epipactis (Apiaceae) – rozmnażanie in vitro i zdolność kiełkowania nasion w warunkach ex situ.
W: Synantropizacja w dobie zmian różnorodności biologicznej. Red.
Kącki Z., Stefańska-Krzaczek E. Acta Botanica Silesiaca 6, 239–248.
Radziul E. 2004. Rośliny cenne, rzadkie, poszukiwane. PWRiL, Warszawa, 262 ss.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 roku w sprawie
gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. Dz. U. nr 168,
poz. 1764.
Sitek E., Nowak B. 2009. Status of the Hacquetia epipactis (Apiaceae) population in the “Cieszynianka” floristic reserve in Mogilany village near Kraków
(Pogórze Wielickie Foothills, S Poland). [w:] „Rare, relict and endangered
plants and fungi in Poland”, (red.) Z. Mirek i A. Nikiel. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, 479–486.
182
Tumidajowicz D. 1964. Występowanie Hacquetia epipactis (Scop.) DC. w okolicy Mogilan oraz ogólny zasięg tego gatunku. Fragm. Florist. Geobot. 10,
2, 173–184.
Vandelook F., Van Assche J. 2008. Deep complex morphophysiological dormancy
in Sanicula europaea (Apiaceae) fits a recurring pattern of dormancy types in
genera with an Arcto-Tertiary distribution. Botany 86, 1370–1377.
Weber M., Frosch A. 1995. The development of the transmitting tract in the
pistil of Hacquetia epipactis (Apiaceae). Int. J. Plant Sci. 156, 5, 615–621.
Zych M. 2004. Biologia zapylania baldaszkowatych (Apiaceae) – stare mity
i nowe perspektywy. Wiad. Bot. 48, 1/2, 7–15.
Ewa Sitek
Katedra Botaniki i Fizjologii Roślin
Prezentowane wyniki stanowią część projektu badawczego finansowanego w ramach stypendium przyznanego przez J. M. Rektora Uniwersytetu
Rolniczego w Krakowie z Własnego Funduszu Stypendialnego w 2011 r.
183
Piotr Stolarczyk
Magdalena Jurgielewicz
Konrad Mermel
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 185–195
ISSN 1895-4421
Porównanie Budowy morfologicznej
i anatomicznej liści u wybranych sukulentowych gatunków z rodzaju Pelargonium
CompaRiSION of the Morphological and
Anatomical structure of leaf of selected
succulent species of Pelargonium genus
Abstrakt. Badaniami objęto trzy gatunki należące do grupy sukulentowych
pelargonii: Pelargonium otaviense, P. fruticosum oraz P. echinatum Album.
Miały one charakter obserwacyjny i dotyczyły porównywania cech budowy
morfologicznej i anatomicznej blaszki liściowej i włosków wybranych gatunków. Przedstawiono budowę włosków oraz funkcję, jakie pełnią w życiu
rośliny. Pomimo wyraźnego zróżnicowania budowy stwierdzono, że obserwowane gatunki wykształciły włoski o podobnych funkcjach. Wynika to
przede wszystkim z przystosowania do warunków siedliskowych terenu, na
którym wspólnie występują.
Słowa kluczowe: pelargonia, liść, epiderma, włoski
Summary. Comparative studies concerning morphology and anatomy of
leaf blade ware carried out on three succulent geranium species: Pelargonium
otaviense, P. fruticosum oraz P. echinatum Album. Taking into account an extraordinary diversity of epidermal hairs, the study largely based on detailed
examination of the anatomy and morphology of trichomes, followed by the
analysis presenting differences in their structure and the role they play in
the plant life. In spite of clear differentiation in the structure, it should be
noted that each investigated species formed hair of the similar type, and observed variation was the result of adaptation to conditions of habitat they
commonly exist.
Key words: Pelargonium, leaf, epidermis, trichomes
185
WSTĘP
Pelargonia (Pelargonium L’Hér.) to rodzaj bylin lub półkrzewów
z rodziny bodziszkowatych (Geraniaceae). Nazwa pochodzi od greckiego słowa „pelargós” (bocian), ponieważ zauważono podobieństwo torebek nasiennych do bocianiego dzioba [Cooke 2002]. Liczy około
250 gatunków roślin pochodzących głównie z Afryki Południowej
[Van der Walt i Vorster 1985]. Aktualna klasyfikacja rodzaju Pelargonium L’Hér oparta jest na badaniach morfologicznych, anatomicznych,
palinologicznych oraz kariologicznych [Albers i in. 1992, 1995;
Dreyer i in. 1992; Stafford i Gibby 1992; Van der Walt i Marschewski
1995; Gibby i in. 1996]. Wiele gatunków jest uprawianych jako rośliny
ozdobne, w Polsce głównie jako rośliny doniczkowe w mieszkaniach
i na balkonach. Do Europy po raz pierwszy przywieziono je z Afryki
na początku XIX wieku. Obecnie są jedną z najważniejszych sezonowych, a zwłaszcza balkonowych grup roślin ozdobnych.
Istnieje również niewielka grupa uprawianych gatunków pelargonii sukulentowych, której wybrane gatunki zostały przeanalizowane w trakcie badań. Gatunki te rzadko osiągalne w handlu,
ograniczone są do kolekcji ogrodów botanicznych oraz hobbistów.
Warto zaznaczyć, iż z około 250 gatunków pelargonii aż 80% to endemity Południowej Afryki. Mimo dużego postępu nad taksonomią czy
zapylaczami tej grupy, mało jest informacji podstawowych, jakimi są
cechy morfologiczne i anatomiczne.
Różnice w warunkach wzrostu poszczególnych gatunków w naturze dały spore urozmaicenie w budowie podstawowych organów
tych roślin [Chlebowski 1976]. Dostosowanie się do warunków środowiskowych i zmienne warunki klimatyczne spowodowały liczne
modyfikacje w budowie poszczególnych organów takich jak liście,
łodygi, czy nawet kwiaty [Miller 1996]. Z uwagi na występowanie
bardzo różnorodnych cech, rodzaj Pelargonium został podzielony na
kilka grup oraz zróżnicowany na liczne gatunki. Podział ten umożliwia
określenie i zastosowanie odpowiednich warunków wzrostu i rozwoju, zaplanowanie stosownej pielęgnacji, czy porównanie tych roślin
pod względem budowy anatomicznej i morfologicznej [Cooke 2002].
Do badań zostały wybrane trzy gatunki z niszowej grupy sukulentowej rodzaju Pelargonium. Pomimo tego, iż jest to grupa niewielka i rza186
Porównanie budowy morfologicznej i anatomicznej liści...
dko spotykana, obiekty wykazują ogromną różnorodność gatunkową,
pozwalającą na przeprowadzenie ciekawych doświadczeń oraz
sporządzenie wykazu rozmaitych cech budowy różnicujących poszczególne gatunki. Głównym celem badań było zbadanie i porównanie
budowy epidermy ze szczególnym uwzględnieniem analizy włosków
epidermalnych znajdujących się na blaszkach liściowych trzech gatunków sukulentowych z rodzaju Pelargonium. Biorąc pod uwagę niezwykłą różnorodność włosków badania w głównej mierze opierały się
na dokładnym zbadaniu i porównaniu budowy morfologicznej i anatomicznej włosków epidermalnych na blaszkach liściowych, a następnie
na zestawieniu i ukazaniu różnic jakie pełnią one w życiu rośliny.
MATERIAŁ I METODY
Badania nad sukulentowymi pelargoniami prowadzono od września
do grudnia 2012 roku. Obejmowały one następujące gatunki: Pelargonium otaviense Knuth, Pelargonium fruticosum Cavanilles (Willd.),
Pelargonium echinatum Album Curtis.
Materiał biologiczny pozyskano z kolekcji ogrodu botanicznego
w Pradze (Botanickà zakrada hl. m. Prahy). Rośliny obecnie znajdują
się w szklarniach doświadczalnych Katedry Botaniki i Fizjologii Roślin
na Wydziale Ogrodniczym Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie.
Do badań wybrano po jednym reprezentatywnym okazie z każdego gatunku. W trakcie badań nad wybranymi gatunkami pelargonii,
zapoznano się z biologią tych gatunków. Materiał do obserwacji morfologicznych i anatomicznych pobierano na bieżąco.
Do obserwacji wykorzystano lupę binokularną 3D Discovey
firmy ZEISS (Katedra Sadownictwa Uniwersytetu Rolniczego) oraz
mikroskop Nikon ECLIPSE E400 (Katedra Botaniki i Fizjologii Roślin
Uniwersytetu Rolniczego).
Wykonano preparaty mikroskopowe i sporządzono obszerną
dokumentację fotograficzną. Preparaty mikroskopowe wykonywano standardowymi metodami, liście krojono na cienkie skrawki
i umieszczano w kropli wody na szkiełku podstawowym i oglądano
w mikroskopie świetlnym stosując następujące powiększenia: 100x,
200x, 400x. Analizowano budowę epidermy, rozmieszczenie i rodzaje różnego typu włosków na liściach wybranych gatunków pelargonii.
187
WYNIKI
Pelargonium otaviense. Badana roślina charakteryzowała się
pędami wzniesionymi (fot.1A), na których widoczna była łuszcząca
się drobnymi płatami kora (cecha swoista gatunku). Stwierdzono
brak kolców, obecność trwałych przylistków.
Fot. 1. Pelargonium otaviense. A. Pokrój oraz ulistnienie rośliny. B. Wymiary
liścia. C. Włosek niewydzielniczy, haczykowaty, znajdujący się na górnej
stronie blaszki liściowej P. otaviense, mikroskop Nikon ECLIPSE E400,
powiększenie 200x1. D. Włosek gruczołowaty (wydzielniczy) P. otaviense,
mikroskop Nikon ECLIPSE E400, powiększenie 200x1.
Liście pelargonii były proste (pojedyncze), blaszki w kształcie
nerkowate lub sercowate, lekko klapowane i owłosione, brzegi karbowane, unerwienie dłoniaste. Ogonki liściowe tak długie jak blaszki
lub nawet od nich dłuższe, półtrwałe. Długość i średnica w pełni
188
rozwiniętego liścia wynosiła: blaszka liściowa ok. 3 cm, ogonek
liściowy ok. 2,5 (3,5) cm (fot. 1B).
Prowadząc badania nad strukturą epidermy liścia Pelargonium
otaviense odnotowano dość liczne występowanie włosków epidermalnych różnych rodzajów. Znalazły się tutaj zarówno trichomy
gruczołowe (wydzielnicze – krótkie, zakończone kulistym szczytem),
jak i krótkie trichomy niegruczołowe (proste i haczykowate (Fot. 1C).
W ogólnym owłosieniu blaszki liściowej pod względem ilości dominowały trichomy niegruczołowe, których zadaniem jest ochrona
przed nadmierną transpiracją. Funkcją trichomów gruczołowych zaś
(Fot. 1D), jest wydzielanie olejków eterycznych.
Pelargonium echinatum Album. Roślina charakteryzowała się zgrubiałymi, mięsistymi pędami pokrytymi kolcami. Pokrój rośliny był
zwarty (fot. 2A). Liście pojedyncze, wzniesione.
Fot. 2. Pelargonium echinatum Album. A. Pokrój oraz ulistnienie rośliny.
B. Wymiary liścia. C. Powierzchnia górnej blaszki liściowej P. echinatum
Album, lupa binokularna 3D Discovey firmy ZEISS, powiększenie 15x1. D.
Włoski niewydzielnicze, znajdujące się na górnej stronie blaszki liściowej P.
echinatum Album, mikroskop Nikon ECLIPSE E400, powiększenie 200x1.
189
Liście pojedyncze (proste), długoogonkowe miały kształt sercowaty oraz jajowaty, brzeg liścia był drobno karbowany, gęsto owłosiony, unerwienie liścia dłoniaste. Długość i średnica w pełni rozwiniętego liścia wynosiła: blaszka liściowa ok. 4,5 cm, ogonek liściowy
ok. 8,5 cm (fot. 2B).
Prowadząc badania nad strukturą epidermy liścia Pelargonium echinatum Album odnotowano występowanie bardzo licznych
włosków epidermalnych różnych rodzajów (fot. 2C), na górnej oraz
dolnej stronie blaszki liściowej. Stwierdzono tutaj zarówno krótkie
włoski gruczołowate (wydzielnicze – zakończone kulistym szczytem),
jak i długie jedno-, bądź dwukomórkowe włoski pojedyncze (fot. 2D).
Na brzegu blaszki liściowej długie, pojedyncze włoski były szczególnie liczne i splątane ze sobą. W ogólnym owłosieniu blaszki liściowej
pod względem ilości dominowały trichomy niegruczołowe.
Pelargonium fruticosum. Pelargonia charakteryzowała się płożącymi
pędami o czerwonym zabarwieniu (fot. 3A).Liście podzielone (złożone), długoogonkowe, skąpo owłosione, mięsiste, skórzaste i sztywne;
miały unerwienie dłoniaste.
Długość i średnica w pełni rozwiniętego liścia wynosiła: blaszka
liściowa ok. 3,5 cm, ogonek liściowy ok. 2,5 cm. Blaszka liściowa była
silnie podzielona: od osi pierwszego rzędu (osi głównej) liścia pierzasto odchodzą osie drugiego rzędu mierzące ok. 2 cm, na których rozmieszczone są w sposób nieregularny zredukowane listki, wielkości
ok. 1 cm (fot. 3B).
Prowadząc badania nad strukturą epidermy liścia Pelargonium
fruticosum odnotowano nieliczne występowanie włosków epidermalnych różnych rodzajów (fot. 3C). Zaobserwowano tutaj zarówno
trichomy gruczołowe (wydzielnicze – krótkie, zakończone kulistym
szczytem, widoczne na fotografii 3D), jak i krótkie trichomy niegruczołowe (haczykowate – zagięte i ostro zakończone). W ogólnym
owłosieniu blaszki liściowej pod względem ilości dominowały trichomy niegruczołowe, pełniące funkcję czepną (fot. 3E).
190
Fot. 2. Pelargonium fruticosum. A. Pokrój oraz ulistnienie rośliny. B.
Wymiary liścia. C. Powierzchnia górnej blaszki liściowej P. fruticosum,
lupa binokularna 3D Discovey firmy ZEISS, powiększenie 23x1. D. Włosek
niewydzielniczy haczykowaty oraz dwa włoski wydzielnicze, na górnej
stronie blaszki liściowej P. fruticosum, mikroskop Nikon ECLIPSE E400,
powiększenie 100x1. E. Włosek niewydzielniczy, haczykowaty, znajdujący
się na górnej stronie blaszki liściowej P. fruticosum, mikroskop Nikon
ECLIPSE E400, powiększenie 400x1.
Wyniki przeprowadzonych badania ukazały różnorodność wybranych gatunków pelargonii sukulentowych. Uzyskane wyniki zestawiono w tabeli 1.
191
Tab. 1. Badane cechy trzech gatunków sukulentowych pelargonii.
Pelargonium
otaviense
Pelargonium echina- Pelargonium frutitum Album
cosum
Rodzaj liścia
prosty
prosty
złożony
Długość blaszki
liściowej
3 cm
4,5 cm
3,5 cm
Długość ogonka
liściowego
2,5 cm
8,5 cm
2,5 cm
Obecność włosków epidermalnych na blaszce liściowej:
Górna strona
+
+
+
Dolna strona
+
+
+
Ilość włosków
epidermalnych
liczne (większość
niegruczołowa)
bardzo liczne
(większość
niegruczołowa)
nieliczne
(większość
niegruczołowa)
Rodzaje włosków
epidermalnych
gruczołowe,
niegruczołowe
proste, haczykowate
gruczołowe,
niegruczołowe
długie, jedno- i
dwukomórkowe
gruczołowe,
niegruczołowe,
haczykowate
DYSKUSJA
Większość znanych pelargonii posiada włoski na ogonkach liściowych,
blaszkach liściowych, oraz szypułkach kwiatostanowych. Włoski są
jednym z najważniejszych kryteriów identyfikacji gatunku u pelargonii.
Na podstawie ich obecności, ilości oraz budowy i funkcji można w łatwy
sposób przypisać daną roślinę do gatunku [Bercu i Broasca 2011].
U rodzaju Pelargonium występują dwa podstawowe typy włosków:
włoski wydzielnicze i włoski pozbawione gruczołów wydzielniczych,
pełniące funkcje ochronne. Włoski bez gruczołów wydzielniczych
zbudowane są z jednej lub kilku komórek, ostro zakończonych, 13 wyrastających bezpośrednio z powierzchniowej części blaszki liściowej.
Włoski gruczołowe (wydzielnicze) zbudowane są zazwyczaj z jednej
lub kilku komórek wystających z powierzchniowej warstwy komórek
192
skórki blaszki liściowej, które to komórki tworzą trzon włoska, oraz
z komórki wydzielniczej na szczycie. Komórka wydzielnicza trichoma może mieć kształt kulisty lub gruszkowato zakończony na szczycie. Włoski wydzielnicze z komórką gruczołową występują liczniej na
spodniej stronie blaszki liściowej w porównaniu z wierzchnią powierzchnią [Gibby i in. 1996].
Włoski powstają one z komórek pierwotnych skórki, w wyniku
dwóch podziałów w płaszczyznach prostopadłych. Te dwa typy są
łatwe do odróżnienia od siebie na wszystkich etapach rozwoju. Typ
pierwszy włoska wydzielniczego zbudowany jest z wydłużonej, stosunkowo dużej główki oraz krótkiego cylindrycznego trzonka. Drugi
typ natomiast posiada okrągłą niewielkich rozmiarów główkę oraz
stożkowy, długi trzonek. Dojrzały włosek pierwszego typu składa się
z jednej komórki główki, trzech komórek trzonka i jednej komórki
podstawy włoska. Dla porównania, włosek drugiego typu składa się
z jednej komórki główki, pięciu komórek trzonka i jednej komórki
podstawy [Koo i in. 2007]. Dwa typy komórki wydzielniczej u rodzaju
Pelargonium mają jednak wspólne ultrastruktury, takie jak mitochondria, szorstkie retikulum endoplazmatyczne, plastydy, czy rybosomy,
oraz rozproszone w komórce wydzielniczej diktiosomy. W dojrzałej
komórce wydzielniczej mitochondria, ER i pęcherzyki od niego pochodzące ulegają obfitym podziałom komórkowym. Podczas etapu
wydzielania, wytwarza się wiele wakuoli, a wydzielana substancja gromadzona jest w formie kopuły, kształtem przypominającej
odwróconą misę w przestrzeni podkutykularnej, między kutykulą
a powierzchnią komórki na jej końcu. Komórki: wydzielnicza, trzonka i podstawy są połączone między sobą przez wiele plazmodesm.
Komórki podstawy i trzonka mają bardzo dobrze rozwinięte, centralnie umieszczone wakuole, a kutykula na powierzchni komórki wydzielniczej z czasem staje się coraz grubsza. Zewnętrzne ściany trzonka
także są całkowicie pokryte kutykulą, co tworzy barierę przed wolnym
przedostawaniem się substancji pomiędzy komórką wydzielniczą, a liściem poprzez apoplast [Koo i in. 2007]. Gruczoły włosków wydzielniczych wydzielają substancje odpowiedzialne między innymi za zapach
pelargonii o wonnych liściach – olejki eteryczne. Dowiedziono również,
że komórki wydzielnicze włosków przeprowadzają proces wydzielania
wielokrotnie i powtarzalnie, nie jednorazowo [Gibby i in. 1996].
193
Włoski ochronne występują po obu stronach blaszki liściowej,
a zbudowane są zazwyczaj z kilku komórek – zazwyczaj trzech,
rzadziej czterech. Są jednorzędowe 14 i wyrastają z komórki podstawy, będącej jednocześnie połączeniem ze skórką liścia, swoistym
cokołem dla włoska. Następne komórki są kolejno grubsze u podstawy i zwężające się ku górze, kończąc się charakterystycznym ostrzem. Włoski te mogą mieć kształt prosty, mogą być zgięte w połowie,
lub sierpowato wygięte, w zależności od gatunku. Komórki włosków
ochronnych ogonka liściowego są natomiast podobne pod względem
budowy i wyglądu do komórek niższych włosków skórki liścia, lecz
nawet jeśli są trzykomórkowe, są znacznie od nich krótsze. Włoski
ochronne są pokryte grubą warstwą kutykuli. Ich komórki zawierają
jądro, cytoplazmę i obszerną wakuolę [Bercu i Broasca 2011].
WNIOSKI
Przeprowadzone badania nad trzema gatunkami z rodzaju Pelargonium potwierdziły ich sukulentową budowę. Na powierzchni blaszek
liściowych przeważają włoski niegruczołowe, których główna funkcja polega na ograniczaniu procesu transpiracji. Znajdują się one po
obu stronach blaszki liściowej, tworząc często grubą warstwę. Zaobserwowano również redukcje powierzchni blaszki liściowej w celu
ograniczenia transpiracji. Obecne są również włoski gruczołowate
odpowiedzialne za wydzielanie olejków eterycznych ale występują one
w mniejszej ilości u gatunków sukulentowych pelargonii. Dzięki takim
przystosowaniom rośliny te są odporne na działanie niekorzystnych
warunków środowiskowych, stosunkowo dobrze adaptują się do zmian
środowiska, mogą więc być z powodzeniem uprawiane i wykorzystywane w kompozycjach balkonowych, na tarasach i ogrodach.
LITERATURA
Albers F., Gibby M., Austmann M. 1992. A reappraisal of Pelargonium sect.
Ligularia (Geraniaceae). – P1. Syst. Evol. 179, 257–276.
Albers F., Van der Walt J. J. A., Gibby M., Marschewski D. E., Price R. A.,
Dupreez G. 1995. A biosystematic study of Pelargonium section Ligularia.
2. Reappraisal of section Chorisma. – S. African J. Bot. 61, 339–346.
194
Bercu R., Broasca L. 2011. Histology of the foliar trichomes in some Pelargonium L’Herit species. [w:] Bercu, R., Broasca L.(red.) Analele Societatii
Nationale de Biologie Celulara, 394–400.
Chlebowski B. 1976. Pelargonie. PWRiL, Warszawa.
Cooke B. 2002. Pelargonie, Poradnik ogrodniczy. Warszawa: Elipsa.
Dreyer J. J., Albers F., Van der Walt J. J. A., Marschewski D. E. 1992. Subdivision
of Pelargonium sect. Cortusina (Geraniaceae). – P1. Syst. Evol. 183, 83–97.
Gibby M., Hinnah S., Marais G. M., Albers E. 1996. Cytological variation and
evolution within Pelargonium section Hoarea (Geraniaceae). – P1. Syst.
Evol. 203, 111–142.
Koo K.N., Lee K.W., Lee S.W., Kim E. 2007. Development and Ultrastructure
of Glandular Trichomes in Pelargonium x fragrans ‘Mabel Grey’ (Geraniaceae), J. Plant Biol. 50, 362–368.
Miller D. 1996. Pelargoniums; a gardener’s guide to the species and their hybrids
and cultivars. Timber Press, Incorporated.
Sttaford P. J., Gibby M. 1992. Pollen morphology of the genus Pelargonium
(Geraniaceae). Rev. Paleobot. Palynol. 71, 79–109.
Van der Wald J. J., Vorster P. J. 1977. Pelargoniums of southern Africa.
Purnell, Cape Town
Van der Walt J. J. A., 1985. A taxonomic revision of the type section of Pelargonium L’HgRIT. (Geraniaceae). – Bothalia lg, 345–385.
Van der Walt J. J. A., Marschewski D. E. 1995. A biosystematic study of
Pelargonium section Ligularia: 1. A new section Subsucculentia. S. African
J. Bot. 61, 331–338.
Piotr Stolarczyk
Katedra Botaniki i Fizjologii Roślin,
Uniwersytet Rolniczy
195
Bożena Pawłowska
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 197–206
ISSN 1895-4421
WPŁYW POZBIORCZEGO TRAKTOWANIA NA
TRWAŁOŚĆ KWIATÓW CIĘTYCH I FLUORESCENCJĘ
CHLOROFILU Helianthus annuus L. ‘SONJA’
EFFECT OF POST-HARVEST TREATMENT ON LONGEVITY
OF CUT FLOWERS AND CHLOROPHYLL FLUORESCENCE
IN Helianthus annuus L. ‘SONJA’
Abstrakt. Celem przeprowadzonych badań było określenie wpływu różnych sposobów traktowania posprzętnego kwiatów ciętych słonecznika ‘Sonja’ na ich trwałość.
Jednocześnie badano możliwość zastosowania fluorescencji chlorofilu jako wskaźnika pozbiorczej trwałości. Preparat Chrysal CVB wpływał korzystnie na przedłużanie
trwałości kwiatostanów ciętych słonecznika; kwiaty języczkowate oraz szypuła kwiatostanowa traktowane tym środkiem dłużej zachowały dekoracyjność, w porównaniu do kwiatów ciętych zaparzanych i kontrolnych. Jednocześnie preparat ten nie
hamował pylenia kwiatów rurkowych, przebiegało ono z jednakową intensywnością,
niezależnie od sposobu traktowania kwiatów ciętych. Stosowanie Chrysalu CVB obniżało jakość liści na pędach kwiatostanowych słonecznika, powodując ich dwukrotnie szybsze więdnięcie i zasychanie, w porównaniu do liści na pędach zaparzanych
i kontrolnych. Wykazano, że spadek wartości parametru fluorescencji chlorofilu Fv/Fm
w liściach podczas przechowywania ciętych pędów słonecznika w temperaturze 23°C
nie może być wskaźnikiem utraty dekoracyjności i pozbiorczej trwałości kwiatostanów.
Słowa kluczowe: kwiaty cięte, trwałość pozbiorcza, słonecznik roczny, fluorescencja chlorofilu
Summary. The aim of the present studies was to determine the influence of different
methods of post-harvest treatment of cut sunflowers var. ‘Sonja’ on their longevity. At
the same time, the usefulness of chlorophyll fluorescence as an index of post-harvest longevity was examined. Chrysal CVB had a beneficial effect on improvement of sunflower
inflorescens longevity. Ray flowers and inflorescence stem treated with this preparation
longer maintained decorative values in comparison with scalded and control cut flowers.
That preparation did not suppress pollen spreading by disc flowers, which was of the same
intensity independently of the treatment method of cut flowers. The use of Chrysal CVB
diminished quality of sunflower leaves causing their twice quicker wilting and drying out
compared with leaves on scalded or control shoots. It was shown that the decrease in chlorophyll fluorescence index (v/Fm in leaves during storage of cut sunflower inflorecsens at
23°C could not be an indicator of the loss of decorative values or post-harvest longevity.
Key words: cut flowers, flowers longevity, sunflower, chlorophyll fluorescence
197
WSTĘP
Słonecznik roczny (Helianthus annuus) jest gatunkiem pochodzącym
z Ameryki Północnej. Oprócz szerokiego zastosowania w przemyśle
spożywczym i kosmetycznym, od dziewięćdziesiątych lat zyskuje na
wartości w sektorze kwiaciarskim jako kwiat cięty wykorzystywany
we florystyce. Na rynku dostępne są odmiany słonecznika, różniące
się barwą i wielkością kwiatostanów oraz trwałością kwiatów po
ścięciu. Odmiana ‘Sonja’ zaliczana jest do grupy odmian średniowysokich (120–180 cm), rozgałęziających się. Tworzy koszyczki kwiatostanowe o średnicy 10–15 cm, kwiaty języczkowate są złotopomarańczowe, rurkowate ciemnobrązowe. W obrocie handlowym kwiaty
cięte słonecznika mogą być przechowywane na sucho w temperaturze 0°C (maksymalnie 5 dni), w wyższych temperaturach zalecane jest przechowywanie i transport z dostępem wody – „na mokro”.
Trwałość kwiatów ciętych słonecznika ‘Sonja’ określa się na 6–9 dni
[Gast 1995; Celikel i Reid 2002; Yanez i in. 2005; Szczepaniak 2006].
U słoneczników trwałość kwiatów ciętych skorelowana jest z długością ścinanego pędu kwiatostanowego (dłuższy zwiększa trwałość)
oraz zależy od liczby pozostawionych na pędzie liści (im więcej liści
tym mniejsza trwałość). Jednocześnie słonecznik należy do grupy
roślin niewrażliwych na etylen. O jego długiej dekoracyjności decyduje zachowanie dodatniego bilansu wodnego w roślinie, który zwykle
zaburzają rozwijające się bakterie, powodując blokowanie naczyń
w wiązkach przewodzących [Mensuali-Sodi i Ferrante 2005].
Do opóźniania starzenia się kwiatów ciętych w obrocie handlowym
wykorzystywane są produkty holenderskiej firmy Chrysal International B.V. W Polsce producenci i floryści powszechnie stosują zaparzanie
końców pędów słonecznika, w celu udrożnienia tkanek przewodzących.
Dotychczas metoda ta nie została opisana w literaturze naukowej.
Do oceny stanu fizjologicznego przechowywanych produktów
ogrodniczych, w tym także kwiatów ciętych, stosuje się nieinwazyjną
metodę fluorescencji chlorofilu, charakteryzującą funkcjonowanie
aparatu fotosyntetycznego w liściach [Baker i Rosenquist 2000].
Celem przeprowadzonych badań było określenie wpływu różnych
sposobów posprzętnego traktowania kwiatów ciętych słonecznika ‘Sonja’ na ich trwałość. Badano też możliwość zastosowania współczynnika
fluorescencji chlorofilu jako wskaźnika pozbiorczej trwałości.
198
Wpływ pozbiorczego traktowania na trwałość kwiatów ciętych...
MATERIAŁ I METODY
Materiał roślinny. W badaniach wykorzystano kwiaty cięte słonecznika rocznego (Helianthus annuus L.) ‘Sonja’ pochodzące z uprawy
gruntowej. Zakupione w firmie Syngenta Seeds niełupki słonecznika
wysiano 20 kwietnia 2011 roku, punktowo do multiplatów wypełnionych podłożem standardowym KTS2 (Klasmann) i przykryto tym
samym podłożem wymieszanym piaskiem w stosunku 1:1. Wysiewy
umieszczono w szklarniach doświadczalnych Wydziału Ogrodniczego
UR w Krakowie, w temperaturze 24/21°C (dzień/noc). Siewki z dwoma liśćmi właściwymi posadzono do gruntu 20 maja w zagęszczeniu
20 roślin /m2 (rzędy co 50 cm, w rzędzie co 20 cm). Dwa tygodnie
po posadzeniu rośliny nawieziono Azofoską (NPK 10-5-12) w dawce
6 kg 100 m-2, nawadniano za pomocą linii kroplujących T-tape i systematycznie odchwaszczano. Profilaktycznie prowadzono ochronę chemiczną przed mączniakiem prawdziwym (Bravo 500 SC) i szkodnikami (Ambusz 025 EC, Mesurol 500 FS). W połowie sierpnia ścięto
pędy kwiatostanowe z rozwiniętymi koszyczkami, w fazie właściwej
do zbioru, gdy drugi zewnętrzny okółek kwiatów rurkowatych rozpoczynał pylenie (4 – wg przyjętej skali bonitacyjnej) (tab. 1). Kwiaty
języczkowate charakteryzowały się barwą Yellow Orange Group 021
A (oznaczono wg RHS Colour Chart 2007).
Tab. 1. Skala bonitacyjna oceny jakości i dekoracyjności kwiatostanów
słonecznika zastosowana w doświadczeniu
Ocena kwiatów języczkowatych:
5
4
3
2
1
– brak zmian, kwiaty w pełni dekoracyjne;
– pojedyncze kwiaty języczkowate więdną;
– do 25% kwiatów języczkowatych zwiędło lub zaschło;
– do 50% kwiatów zwiędło lub zaschło;
– powyżej do 50% kwiatów zwiędło lub zaschło.
Ocena kwiatów rurkowatych:
5
4
3
2
1
– pylą pojedyncze kwiaty rurkowe w koszyczku;
– pyli do 2 okółków kwiatów – stadium właściwe do zbioru (początek
badań);
– pyli do 25% kwiatów w koszyczku;
– pyli do 50% kwiatów w koszyczku;
– pyli powyżej 50% kwiatów w koszyczku.
199
Ocena liści:
3
2
1
– liście zielone, pełne turgoru;
– lekkie zasychanie lub więdnięcie brzegu blaszki liściowej;
– liście żółte i zaschnięte, nie dekoracyjne
Ocena pędu:
3
2
1
– nieznaczne zgięcie się pędu do 45°
– umiarkowane zgięcie od 45° do 90°,
– zaawansowane zgięcie (pochylenie się) pędu powyżej 90°
Traktowanie pozbiorcze i ocena trwałości kwiatów. Bezpośrednio po zbiorze wszystkie pędy kwiatostanowe przycięto na długość
50 cm, usunięto dolne liście pozostawiając dwa górne. Testowano
następujące sposoby traktowania pozbiorczego:
•
•
•
końce pędów (3 cm) umieszczano we wrzącej wodzie na 3 minuty i przenoszono do wody o temperaturze pokojowej;
końce pędów (3 cm) umieszczano we wrzącej wodzie na 3 minuty,
następnie odcinano sparzoną część i przenoszono do wody o temperaturze pokojowej;
pędy umieszczano w roztworze Chrysalu CVB (1 tabletka na 3 dm3 wody).
Kontrolę doświadczenia stanowiły pędy kwiatostanowe słonecznika trzymane w wodzie. Kwiaty umieszczano po 5 sztuk w szklanych
pojemnikach o pojemności 1 dm3 napełnionych do 1/3 wysokości
naczynia roztworem. Roztwory wymieniano co 2 dni. Każdą kombinację założono w czterech powtórzeniach, po 10 kwiatów w każdym.
Doświadczenie prowadzono w jasnym pomieszczeniu, w świetle
dziennym. W czasie trwania doświadczenia (sierpień) PPFD mierzone w południe (każdorazowo wyokonano 5 pomiarów) wynosiło 25–
30 µmoli · m-2 · s-1 (Light Meter, model LI-250), a temperatura 23°C.
Prowadzone obserwacje dotyczyły jakości i dekoracyjności kwiatostanów, szypuły kwiatostanowej i liści. W ocenie posłużono się
skalą bonitacyjną 1–5 dla kwiatów języczkowatych i rurkowatych,
1–3 dla liści i szypuły kwiatostanowej (tab. 1).
Pomiar fluorescencji chlorofilu. W trakcie doświadczenia prowadzono
pomiary fluorescencji chlorofilu na pierwszym, licząc od koszyczka,
liściu słonecznika. Badanie wykonano za pomocą fluorymetru Mini
200
PAM (Waltz Germany). Wyznaczano wartość współczynnika Fv/Fm,
czyli maksymalną aktywność fotochemiczną określającą wydajność
fotosystemu PS II, mierzoną po całkowitym zaciemnieniu liścia przez
30 minut (przy użyciu ‘Dark Leaf Clip’). Obserwacje wykonywane
były codziennie począwszy od rozpoczęcia doświadczenia.
Analiza statystyczna wyników. Otrzymane wyniki poddano analizie
statystycznej programem Statistica 9.0 (StatSoft) w oparciu o analizę wariancji (ANOVA), określając istotność różnic testem Duncana
na poziomie istotności różnic α = 0,05.
WYNIKI I DYSKUSJA
W ostatnich latach obserwuje się spadek sprzedaży wielu gatunków
kwiatów ciętych. W 2010 roku na giełdach holenderskich sprzedano
prawie 60 mln sztuk kwiatów ciętych słoneczników, co w porównaniu
z 2008 rokiem stanowi wzrost sprzedaży o 8 mln sztuk [Schubach
2011]. Trwałość kwiatów ciętych jest cechą gatunkową. Utrata
dekoracyjności u słonecznika przejawia się w zwijaniu i kurczeniu
oraz zasychaniu płatków kwiatów języczkowatych, zmianie koloru
płatków oraz zginaniu i załamywaniu się szypuły kwiatostanowej
[Nowak i in. 1990].
W przeprowadzonym doświadczeniu najszybciej zanotowano
zmiany w pyleniu kwiatów rurkowatych (ryc. 1). W drugim dniu obserwacji koszyczki słoneczników, niezależnie od zastosowanej metody traktowania posprzętnego oraz w kontroli miały 25% kwiatów
rurkowatych w stadium pylenia. W czwartym dniu doświadczenia
więcej pylących kwiatów obserwowano, gdy stosowano zaparzenie
łodyg. W ósmym dniu najmocniej pyliły kwiatostany zaparzane,
natomiast zaparzane z podcinaniem, traktowane Chrysalem oraz
kwiaty z kontroli, pyliły na tym samym poziomie, istotnie niższym.
Wyniki wskazują, że żaden ze sposobów posprzętnego traktowania
nie zahamował procesu starzenia, ponieważ wyniki nie różniły się istotnie od kontroli (woda), a zaparzanie łodyg (bez podcinania) nawet
przyspieszało ten proces (ryc. 1).
201
5
ZAPARZANIE
skala bonitacyjna (1-4)
4,5
4
j j j j
ZAPARZANIE + PODCINANIE
Chrysal CVB
KONTORLA
3,5
hi
3
i i i
ghi
gh gh
fgh
2,5
gh gh
fg fg
2
fgh
fg
ef e
e e ef ef
cd
bcd
1,5
de
e
cd
cd cd
cd cd
bc
a
ab
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
dzień obserwacji
Ryc. 1. Pylenie kwiatów rurkowatych słonecznika w zależności od sposobu
traktowania pozbiorczego
O dekoracyjności koszyczków słoneczników decyduje przede
wszystkim jakość kwiatów języczkowatych. W czasie obserwacji nie
zanotowano zmiany barwy płatków kwiatów języczkowatych lecz ich
więdnięcie i zasychanie. Pierwsze, niewielkie zmiany w wyglądzie
tych kwiatów obserwowano w piątym dniu doświadczenia (ryc. 2).
5
hhhh
h hh h
hhhh
hhhh
h gh h gh
fgh
skala bonitacyjna (1-5)
4,5
ZAPARZANIE
gh
fg
fg
ef
Chrysal CVB
KONTORLA
4
cde
cd
3,5
c c
3
c
2,5
b
2
b
b
b b
1,5
a
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
dzień obserwacji
Ryc. 2. Dekoracyjność kwiatów języczkowatych słonecznika w zależności od
sposobu traktowania pozbiorczego
W szóstym dniu kwiaty traktowane Chrysalem wyglądały najlepiej, w porównaniu do pozostałych testowanych w doświadczeniu
202
metod traktowania posprzętnego. Podobnie w siódmym dniu badania, jakość kwiatów traktowanych tym preparatem handlowym
była najwyższa. Taka tendencja utrzymywała się do zakończenia
doświadczenia. W dziewiątym dniu obserwacji tylko 25% kwiatów
w koszyczku poddanych działaniu preparatu Chrysal straciło dekoracyjność, podczas gdy w pozostałych kombinacjach ponad połowa
zwiędła i zasychała. Efekt ten mógł być spowodowany zahamowaniem przez Chrysal CVB rozwoju bakterii i dobrą drożnością naczyń.
W roztworze tej substancji nie obserwowano zmącenia cieczy i gnicia pędów. Zastosowanie zabiegów i substancji hamujących rozwój mikroorganizmów jest głównym zaleceniem dla przedłużenia
trwałości kwiatów ciętych słonecznika [Nowak i in. 1990; Devecchi
2005].
W doświadczeniu prowadzonym przez Mensuali-Sodi i Ferrante
[2005] zastosowanie 10 g · dm-3 chlorku sodu przez 1 godzinę nie
przedłużyło trwałości słonecznika, a działanie tym roztworem dłużej
powodowało uszkodzenia w dolnej części pędu. Dobre efekty w przedłużaniu trwałości kwiatów róż i niecierpków uzyskano używając
Chrysal Professional i Chrysal AVB [Brecheisen i in. 1995; Pindel
i in. 2003]. Skutnik i inni [2006] wykazały pozytywny wpływ Chrysalu RBV na przedłużanie trwałości zieleni ciętej szapragów ‘Meyeri’
i ‘Myriocladus’. W badaniach nad trwałością słonecznika ‘Sonja’
najgorzej wyglądy kwiaty poddane zaparzaniu (bez przycinania
łodyg po wyjęciu z wrzątku) (ryc. 2). Ten mechaniczny zabieg nie
wpłynął pozytywnie na przedłużenie trwałości kwiatów. Sposób
ten stosowany jest powszechnie przez florystów dla przedłużenia
trwałości kwiatów ciętych o pędach zdrewniałych oraz kwiatów letnich z uprawy gruntowej, które znajdują się w obrocie handlowym.
Według Szczepaniak [2006] zaparzanie pędów skraca trwałość kwiatów ciętych słonecznika o 1–2 dni.
Szypuła kwiatostanowa najszybciej traciła turgor i wyginała się
pod kwiatostanem w siódmym dniu badania w przypadku kontroli
i zaparzania pędów (tab. 2). Natomiast, gdy stosowano Chrysal, dobrej jakości szypuły utrzymywały się jeden dzień dłużej. Jednocześnie
zauważono toksyczny wpływ Chrysalu CVB na jakość liści (tab. 2).
W trzecim dniu badania jakość liści obniżała się istotnie, podczas gdy
w innych kombinacjach takie zjawisko wystąpiło trzy dni później.
203
Chrysal
CVB
Kontrola
Zaparzanie
Zaparzanie
+
podcinanie
Chrysal
CVB
Kontrola
Obserwacje szypuły
(skala bonitacyjna 1–3)
Zaparzanie
+
podcinanie
Dekoracyjność liści
(skala bonitacyjna 1–3)
Zaparzanie
Dzień
obserwacji
Tab. 2. Wpływ sposobów posprzętnego traktowania kwiatów słonecznika
na dekoracyjność liści i trwałość szypuły kwiatostanowej
1
3,0 j*
3,0 j
3,0 j
3,0 j
3,0 f
3,0 f
3,0 f
3,0 f
2
3,0 j
3,0 j
3,0 j
3,0 j
3,0 f
3,0 f
3,0 f
3,0 f
3
3,0 j
3,0 j
2,3 gh
3,0 j
3,0 f
3,0 f
3,0 f
3,0 f
4
3,0 j
3,0 j
2,1 fg
3,0 j
3,0 f
3,0 f
3,0 f
3,0 f
5
3,0 j
3,0 j
1,9 ef
3,0 j
3,0 f
3,0 f
3,0 f
3,0 f
6
2,4 ghi
2,6 i
1,0 a
2,5 hi
3,0 f
3,0 f
3,0 f
3,0 f
7
2,0 ef
2,6 hi
1,0 a
2,0 ef
2,0 cd
2,0 cd
3,0 f
2,5 e
8
1,4 bc
1,8 de
1,0 a
1,6 cd
1,5 bc
1,6 bcd
2,5 e
2,3 e
9
1,0 a
1,2 ab
1,0 a
1,2 ab
1,0 a
1,2 ab
1,7 bcd
1,5 bc
* – średnie oznaczone tymi samymi literami nie różnią się od siebie istotnie
przy α=0,05
W badaniach Pompodakis’a i innych [2005] nad trwałością róż
stwierdzono brak korelacji pomiędzy Fv/Fm, a trwałością przechowywanych kwiatów. Obniżenie wartości Fv/Fm podczas przechowywania kwiatów róż w temperaturze 1°C nie przełożyło się na utratę
dekoracyjności i trwałości kwiatów. Podobne wyniki przyniosły badania nad przechowywaniem w niskiej temperaturze kwiatów Anigozanthos. Liście roślin szybko żółkły, pojawiały się nekrozy, odnotowano też spadek współczynnika Fv/Fm, podczas gdy kwiaty utrzymywały
dekoracyjność [Joyce i Shorter 2000]. W przeprowadzonym doświadczeniu liście słonecznika traktowanego Chrysalem szybko żółkły
i zasychały, a w piątym dniu badania zanotowano spadek współczynnika Fv/Fm (ryc. 3), który postępował w kolejnych dniach badania, jednocześnie kwiaty traktowane tym preparatem najdłużej utrzymywały
dekoracyjność. W pozostałych kombinacjach współczynnik Fv/Fm
204
przez 9 dni obserwacji utrzymywał się na poziomie większym niż
0,700, ale trwałość kwiatów wyraźnie się obniżała (ryc. 2, tab. 2).
0,900
fluorescencja chlorofilu (Fv/Fm)
0,800
0,700
0,600
0,500
0,400
ZAPARZANIE
0,300
0,200
CHRY SAL CVB
KONTROLA
0,100
0,000
1
2
3
4
5
6
7
8
9
dzień obserwacji
Ryc. 3. Wpływ traktowania pozbiorczego kwiatostanów słonecznika na
wartość parametru maksymalnej wydajności kwantowej fotosystemu PS II
(Fv/Fm) w liściach
WNIOSKI
Chrysal CVB wpływał na przedłużanie trwałości kwiatów ciętych
słonecznika ‘Sonja’, pochodzących z uprawy gruntowej. Kwiaty
języczkowate oraz szypuła kwiatostanowa dłużej (o 2–3 dni) zachowały dekoracyjność, w porównaniu do kwiatów ciętych zaparzanych
i kontrolnych.
Preparat Chrysal CVB nie hamował pylenia kwiatów rurkowatych
w kwiatostanach słonecznika ‘Sonja’, a zabieg zaparzania przyspieszał
ten proces.
Stosowanie Chrysalu CVB obniżało jakość liści słonecznika
‘Sonja’, powodując dwukrotnie szybsze ich więdnięcie i zasychanie,
w porównaniu do liści na pędach zaparzanych i kontrolnych.
Obniżanie wartości współczynnika fluorescencji chlorofilu (Fv/Fm)
podczas przechowywania kwiatów ciętych słonecznika w temperaturze 23°C nie było związane ze spadkiem dekoracyjności i nie może
być symptomem utraty pozbiorczej trwałości.
205
LITERATURA
Baker N. R., Rosenquist E. 2004. Application of chlorophyll fluorescence can
improve crop production strategies: an examination of future possibilities.
J. Exp. Bot. 55/403, 1607–1621.
Brecheisen S., Haas H.P., Röber R. 1995. Influence of water quality and chemical compounds on vase life of cut roses. Acta Hort. 405, 392–400.
Celikel F. G., Reid M. S. 2002. Storage temperatures affects the quality of cut
flowers from Asteraceae. HortScience 37(1), 148–150.
Devecchi M. 2005. Post-harvest physiology of cut flowers ‘Sunrich Orange’
(Helianthus annuus): first experimental results. Acta Hort. 669, 381–388.
Gast K. L. B., 1995. Production and postharvest evaluation of fresh-cut sunflowers. Rpt. Prog. 751, Agr. Expt. Sta., Kansas State Univ. Manhattan, 11ss.
Joyce D., Shorter A. J. 2000. Long term, low temperature storage injures kangaroo paw cut flowers. Postharvest Biol. Tec. 20, 203–206.
Mensuali-Sodi A., Ferrante A. 2005. Physiological changes during postharvest
life of cut sunflowers. Acta Hort. 669, 219–224
Nowak J., Rudnicki R. M., Duncan A. A. 1990. Postharvest handling and storage of cut flowers, florist greens and potted plants. Timber Press. 210.
Pindel Z., Płonka M., Szewczyk B. 2003. The effect of application Chrysal AVB
on flowers longevity of New Guinea Impatiens (Impatiens x hybrida Hort.).
Zesz. Prob. Post. Nauk Roln. 491, 201–206.
Pompadakis N. E., Terry L. A., Joyce D. C., Lydakis D. E., Papadimitriou M.
D. 2005. Effect of seasonal variation and storage temperature on leaf chlorophyll fluorescence and vase life of cut roses. Postharvest Biol. Tec. 36, 1–8.
Schubach A. 2011. International statistics flower and plants. International
Association of Horticultural Producers, The Netherlands, 42.
Skutnik E., Rabiza-Świder J., Łukaszewska A. J. 2006. Evaluation of several
chemical agents for prolonging vase life in cut asparagus greens. J. Fruit
Ornam. Plant Res. 14, 233–240.
Szczepaniak S. 2006. Słonecznik. [w:] Kwiaty cięte uprawiane pod osłonami.
Jerzy M. (red.). PWRiL Warszawa, 232–243.
Yanez P. , Ohno H., Ohkawa K. 2005. Photoperiodic response and vase life of
ornamental sunflower cultivars. HortTechnology 15(2), 386–390.
e-mail: szewcykb@ogr. ur.krakow.pl
206
Adam T. Wojdyła
Grażyna Soika
Anna Pobudkiewicz
Jacek S. Nowak
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 207–216
ISSN 1895-4421
WPŁYW FLUROPRIMIDOLU
NA ROZWÓJ PUCCINIA HORIANA
INFLUENCE OF FLURPRIMIDOL
ON DEVELOPMENT OF PUCCINIA HORIANA
Abstrakt. Chryzantemy uprawiane w szklarni, opryskiwano fluroprimidolem jednokrotnie w stężeniach 15 oraz 30 mg dm-³ oraz dwukrotnie, co 10
dni, w stężeniu 15 mg dm-³, gdy pędy po uszczykiwaniu roślin miały 3–5
cm. Chryzantemy inokulowano grzybem P. horiana w 3 terminach, różnych
dla każdej grupy roślin. Inokulacja pierwszej grupy roślin miała miejsce
w dniu wykonywania pierwszego opryskiwania chryzantem fluroprimidolem. Inokulacji drugiej i trzeciej grupy roślin dokonano, po odpowiednio
3 lub 6 tygodniach, po pierwszym opryskiwaniu roślin fluroprimidolem.
Jako źródło inokulum wzięto rośliny z objawami rdzy białej, które umieszczono pomiędzy roślinami zdrowymi. Najwyższe nasilenie objawów
chorobowych stwierdzono na chryzantemach inokulowanych grzybem
bezpośrednio po opryskiwaniu. Najwyższą skuteczność retardantu w ograniczaniu występowania objawów chorobowych, stwierdzono na roślinach
inokulowanych bezpośrednio oraz 6 tygodni po opryskiwaniu roślin fluroprimidolem, w stężeniu 30 mg dm-³.
Słowa kluczowe: chryzantema, fluroprimidol, opryskiwanie, Puccinia horiana, zwalczanie
Summary. Chrysanthemums grown in the greenhouse, were sprayed with
flurprimidol once at concentrations 15 and 30 mg dm-³ and twice, every 10
days, at a concentration of 15 mg dm-³, when stems following the pinch were
3–5 cm. Chrysanthemums were inoculated with the fungus P. horiana in
3 terms, different for each group of plants. Inoculation of the first group of
plants took place on the day of the first spraying of chrysanthemums with
flurprimidol. Inoculation of the second and third group of plants was made
at three or six weeks, respectively, following the first spraying of plants with
flurprimidol. As the inoculum source were taken plants with symptoms of
white rust, which were placed between healthy plants. The highest efficiency of retardant, in reducing the disease symptoms, were demonstrated on
the plants inoculated directly and 6 weeks after spraying the plants with
flurprimidol at a concentration of 30 mg dm-³.
Key words: chrysanthemum, flurprimidol, spraying, Puccinia horiana, control
207
WSTĘP
Jedną z najczęściej występujących i najgroźniejszych chorób
chryzantem jest biała rdza powodowana przez Puccinia horiana
(Henn). Pierwsze symptomy tej choroby pojawiają się na górnej
powierzchni liścia w postaci okrągłych bladozielonych lub żółtych
plam o średnicy 2–5 mm. Po kilku dniach na dolnej stronie liści,
w miejscu plam, pojawia się białe, poduszeczkowatego kształtu telium. Zainfekowane liście deformują się, tkanki wokół telii stają się
brązowe, a po pewnym czasie liście zamierają. Zwalczanie sprawcy
jest konieczne, gdy choroba pojawi się w okresie produkcji chryzantem. Obserwacje prowadzone w Polsce przez ponad 30 lat wykazały,
że grzyb jest zauważany na chryzantemach każdego roku z różnym
nasileniem [Wojdyła niepubl.]. Intensywność symptomów chorobowych zależy od podatności odmian [Dickens 1968; Firman i Martin 1970; Wojdyła 1999], ale temperatura i wilgotność powietrza są
również bardzo ważnymi czynnikami wpływającymi na nasilenie tej
choroby. Patogen ten znajduje szczególnie dobre warunki do rozwoju, kiedy temperatura powietrza wynosi około 17–21°C oraz wilgotność 96% [Firman i Martin 1968; Zandvoort 1968]. Warunki takie
mogą występować podczas uprawy chryzantem w tunelu foliowym.
Wysoka wilgotność powietrza pojawia się przy sterowanej uprawie
chryzantem, gdy rośliny są zacienione. Podstawową metodą zwalczania patogenów jest stosowanie fungicydów. Integrowany program
ochrony zakłada także uprawę odmian odpornych na białą rdzę,
utrzymywanie wilgotności powietrza poniżej 90% podczas uprawy,
unikanie zbyt gęstego sadzenia odmian podatnych na rdzę oraz nie
pozostawianie mokrych roślin na noc. W zwalczaniu tej choroby w
uprawie chryzantem, skuteczne są fungicydy należące do strobilurin,
triazoli, ditiokarbaminianów i pirymidyn [Wojdyła 2002, 2004b,
2007], preparaty zawierające chitozan [Wojdyła 2003], oleje [Wojdyła
2009, 2010] wyciąg z grejpfruta [Wojdyła 2004a] oraz środek Atonik
[Wojdyła 2004c]. W Polsce jeśli chodzi o retardanty wzrostu z wyżej
wymienionych grup chemicznych, do stosowania w uprawie chryzantem, zarejestrowany jest fluroprimidol, z grupy pirymidyn. Skutkiem
ubocznym działania retardantów wzrostu, stosowanych w celu poprawy pokroju roślin, może być ograniczanie rozwoju niektórych
208
Wpływ fluroprimidolu na rozwój Puccinia horiana
patogenów grzybowych. Czasami retardanty i fungicydy mają podobną budowę chemiczną i wykazują zbliżone działanie. Na przykład
Sherald i inni [1973] donoszą, że retardant wzrostu ancymidol
(z grupy pirymidyn) wykazuje właściwości fungicydu. Z kolei Covey
[1971] podaje, że fungicyd triarimol (pochodna pirymidyny) hamuje wydłużanie się komórek roślin, czyli ma właściwości retardantu.
Deckers i Daemen [2000] podają, że stosowanie retardantów wzrostu może zmniejszyć ryzyko występowania chorób grzybowych np.
parcha jabłoni (Venturia inaequalis) i mączniaka prawdziwego jabłoni
(Podosphaera leucotricha). Evans i inni [1997] oszacowali, że jedno traktowanie roślin retardantem wzrostu Prohexadione-Ca jest
w stanie zastąpić 6 traktowań fungicydem przeciwko parchowi jabłoni
i mączniakowi prawdziwemu. Burpee [1988] z kolei zaobserwował,
że paklobutrazol przyczynił się do zahamowania rozwoju zgorzeli siewek Festuca arundinacea podczas gdy fluroprimidol (w dawce 0,8 kg/ha)
nie hamował rozwoju tej choroby. Do zahamowania wzrostu roślin
ozdobnych, w tym chryzantemy [Pobudkiewicz i Nowak 1997],
najczęściej polecanym środkiem jest fluroprimidol. W literaturze brak jest danych, dotyczących wpływu fluroprimidolu na rozwój
chorób grzybowych na roślinach ozdobnych, dlatego podjęto badania mające na celu określenie wpływu tego związku, na rozwój rdzy
białej na chryzantemach, powodowanej przez Puccinia horiana.
Celem prowadzonych badań była ocena wpływu fluroprimidolu
na występowanie Puccinia horiana Henn. na chryzantemie.
MATERIAŁ I METODY
W roku 2010 chryzantemy odmiany ‘Jewel Time’, opryskiwano
jednokrotnie fluroprimidolem w stężeniu 15 oraz 30 mg dm-³ oraz
dwukrotnie co 10 dni w stężeniu 15 mg dm-³, gdy pędy po uszczykiwaniu roślin miały 3–5 cm. Kontrolę stanowiły rośliny opryskiwane wodą. W czasie opryskiwania cieczą dokładnie pokrywano górną
i dolną stronę blaszki liściowej. Chryzantemy opryskiwano do momentu całkowitego pokrycia powierzchni liści i pędów roztworem,
nie dopuszczając do spływania roztworu z liści na podłoże. Rośliny
inokulowano grzybem P. horiana w 3 terminach, różnych dla każdej
209
grupy roślin. Inokulacja pierwszej grupy roślin miała miejsce w dniu
wykonywania pierwszego zabiegu opryskiwania chryzantemy (po
ich wyschnięciu). Inokulacji drugiej grupy roślin dokonano 3 tygodnie, a trzeciej 6 tygodni od wykonania pierwszego zabiegu opryskiwania roślin. Jako źródło inokulum posłużyły chryzantemy z uformowanymi teliami, które zostały umieszczone pomiędzy roślinami
znajdującymi się w doświadczeniu. Rośliny uprawiano w szklarni,
w doniczkach ustawionych na stołach wyścielonych matą. Temperatura w czasie trwania doświadczeń wahała się pomiędzy 17–21ºC,
a wilgotność powietrza była powyżej 92%. W celu zwiększenia wilgotności powietrza matę oraz przejścia w szklarni w ciągu dnia
kilkakrotnie zwilżano wodą. Chryzantemy podlewano bezpośrednio
do doniczek oraz na matę podsiąkową. Oceny liczby plam na liściu,
procentu porażonych liści oraz fitotoksyczności dokonano po 2 oraz
4 tygodniach od wykonania pierwszego opryskiwania chryzantemy.
W obserwacji końcowej dokonano również pomiaru wysokości roślin.
Doświadczenie założono w układzie bloków losowych z 5 powtórzeniami i 6 roślinami w powtórzeniu. Na każdej roślinie były
3 pędy, a więc w każdej kombinacji oceniano 90 pędów.
WYNIKI I DYSKUSJA
A. Inokulacja roślin bezpośrednio po opryskiwaniu. Po 2 tygodniach
inokulacji na liściach roślin kontrolnych stwierdzono średnio 8,8 telium (tab. 1).
Z kolei na liściach chryzantem opryskiwanych fluroprimidolem
stwierdzono istotnie mniej formujących się telii, a ich liczba była od
1,6 do 3,1-krotnie niższa niż na liściach roślin kontrolnych. Najniższą
liczbę formujących się plam w przeliczeniu na liść stwierdzono na
chryzantemach opryskiwanych fluroprimidolem w stężeniu 30 mg
dm-³. Nie stwierdzono wpływu 2-krotnego zastosowania związku na
wzrost jego skuteczności. Na chryzantemach kontrolnych notowano
prawie 2,4 procent porażonych liści, istotnie więcej aniżeli na roślinach opryskiwanych fluroprimidolem. Najniższy procent porażonych
liści stwierdzono na chryzantemach jednokrotnie opryskiwanych badanym związkiem w stężeniu 15 oraz 30 mg dm-³.
210
Tab. 1. Skuteczność fluroprimidolu (Topflor 015 SL) w ograniczaniu rdzy
białej (Puccinia horiana) na chryzantemie ‘Jewel Time’ (Inokulacja roślin
bezpośrednio po opryskiwaniu)
Dawki fluroprimidolu
Średnia liczba telii na liść
Procent chorych liści
Liczba tygodni od
rozpoczęcia inokulacji
Liczba tygodni od
2
4
2
4
Kontrola
8,81 c
31,72 c
2,40 c
62,96 c
15 mg dm-³ – 1-krotnie
3,08 a
19,73 b
0,56 a
52,00 a
15 mg dm-³ – 2-krotnie
(co 10 dni)
5,58 b
20,01 b
0,92 b
55,69 b
30 mg dm-³
2,82 a
17,84 a
0,56 a
50,00 a
Średnie oznaczone tą samą literą dla poszczególnych kolumn,
nie różnią się istotnie (5%) według testu Duncana
Po 4 tygodniach inokulacji na liściach roślin kontrolnych
stwierdzono średnio 31,7 telium (tab. 1). Z kolei na liściach chryzantem opryskiwanych fluroprimidolem stwierdzono istotnie mniej formujących się telii, a ich liczba była od 1,59 do 1,78-krotnie niższa niż
na liściach roślin kontrolnych. Najniższą liczbę formujących się telii
w przeliczeniu na liść stwierdzono na chryzantemach opryskiwanych
fluroprimidolem w stężeniu 30 mg dm-³. Nie stwierdzono wpływu
2-krotnego i 1-krotnego zastosowania badanego związku w dawce
15 mg dm-³ na procent porażonych liści. Na chryzantemach kontrolnych stwierdzono prawie 63 procent porażonych liści, istotnie więcej
aniżeli na roślinach opryskiwanych fluroprimidolem. Najniższy
procent porażonych liści stwierdzono na chryzantemach 1-krotnie
opryskiwanych badanym związkiem w stężeniu 15 oraz 30 mg dm-³.
B. Inokulacja roślin 3 tygodnie po opryskiwaniu.
Po 2 tygodniach od rozpoczęcia inokulacji nasilenie objawów
chorobowych było bardzo niskie i na liściach roślin kontrolnych
stwierdzono średnio 0,05 telium (tab. 2).
211
białej (Puccinia horiana) na chryzantemie ‘Jewel Time’ (Inokulacja roślin
3 tygodnie po opryskiwaniu)
Średnia liczba telii na liść Procent chorych liści
Liczba tygodni od
Liczba tygodni od
2
4
2
4
Kontrola
0,05 b
1,09 a
2,04 c
22,90 a
15 mg dm ³ – 1-krotnie
0,01 a
1,85 b
1,46 c
26,83 a
15 mg dm-³ – 2-krotnie (co 10 dni)
0,01 a
1,38 a
0,74 b
25,59 a
0,00 a
2,34 c
0,00 a
32,04 b
-
-
Z kolei na liściach chryzantem opryskiwanych fluroprimidolem
stwierdzono istotnie mniej formujących się telii, a ich liczba była
5-krotnie niższa niż na liściach roślin kontrolnych. Objawów chorobowych nie stwierdzono na liściach chryzantem opryskiwanych
fluroprimidolem w stężeniu 30 mg dm-³. Nie stwierdzono istotnego wpływu 1- i 2-krotnego opryskiwania chryzantem preparatem
na liczbę formujących się telii. Na chryzantemach kontrolnych
stwierdzono ponad 2 procent porażonych liści, istotnie więcej aniżeli
na roślinach opryskiwanych 2-krotnie oraz jednokrotnie podwojonym stężeniem fluroprimidolu. Na chryzantemach opryskiwanych
1-krotnie badanym związkiem w stężeniu 15 mg dm-³ stwierdzono
statystycznie podobny procent porażonych liści jak na roślinach kontrolnych.
Po 4 tygodniach od rozpoczęcia inokulacji na liściach roślin
kontrolnych stwierdzono średnio 1,09 telium (tab. 2). Z kolei na liściach chryzantem opryskiwanych fluroprimidolem, chociaż nie zawsze potwierdzono statystycznie istotność różnic, obserwowano średnio więcej telii w przeliczeniu na liść aniżeli na roślinach kontrolnych.
Na chryzantemach opryskiwanych fluroprimidolem w stężeniu 30
mg dm³ stwierdzono ponad 2-krotnie więcej telii na liściach aniżeli
212
w kontroli. Na chryzantemach kontrolnych stwierdzono prawie 22,9
procent porażonych liści, podobnie jak na chryzantemach opryskiwanych 1- i 2-krotnie badanym związkiem w stężeniu 15 mg dm-³,
istotnie mniej niż na roślinach opryskiwanych podwojonym stężeniem fluroprimidolu.
C. Inokulacja roślin 6 tygodni po opryskiwaniu. Po 2 tygodniach od rozpoczęcia inokulacji nasilenie objawów chorobowych było bardzo niskie
i na liściach roślin kontrolnych stwierdzono średnio 0,2 telium (tab. 3).
białej (Puccinia horiana) na chryzantemie ‘Jewel Time’(Inokulacja roślin
6 tygodni po opryskiwaniu)
Średnia liczba telii na liść
Procent chorych liści
Liczba tygodni od
Liczba tygodni od
2
4
2
4
Kontrola
0,20 b
0,29 d
7,97 b
14,55 d
0,00 a
0,04 c
0,00 a
1,47 c
15 mg dm-³ – 2-krotnie (co dni)
0,00 a
0,02 b
0,00 a
0,77 b
0,00 a
0,00 a
0,00 a
0,47 a
-
-
Z kolei na liściach chryzantema opryskiwanych fluroprimidolem
w każdej z kombinacji nie stwierdzono objawów chorobowych. Na
chryzantemach kontrolnych stwierdzono 8 procent liści z objawami
chorobowymi. Natomiast objawów chorobowych nie stwierdzono na
liściach roślin traktowanych retardantem.
Po 4 tygodniach od rozpoczęcia inokulacji na liściach roślin kontrolnych stwierdzono średnio 0,29 telium (tab. 3). Z kolei na liściach
chryzantem opryskiwanych 1–2-krotnie fluroprimidolem w stężeniu
15 mg dm³ stwierdzono istotnie mniej formujących się telii, a ich liczba
była od 7,3 do 14,5-krotnie niższa niż w kontroli. Nie stwierdzono telii na liściach chryzantem opryskiwanych fluroprimidolem w stężeniu
213
30 mg dm-³. Na roślinach kontrolnych notowano prawie 14,6 procent
porażonych liści, istotnie więcej aniżeli na roślinach opryskiwanych
fluroprimidolem. Na chryzantemie opryskiwanej fluroprimidolem
stwierdzono sporadyczne liście z objawami chorobowymi.
Przeprowadzone badania wykazały istotne ograniczanie rozwoju
objawów chorobowych rdzy białej na chryzantemach po zastosowaniu
fluroprimidolu. Wcześniejsze wyniki badań przeprowadzonych przez
Frużyńską-Jóźwiak i Andrzejak [2008] wskazują na możliwość zastosowania fluroprimidolu (Topflor 015 SL) do ograniczania występowania chorób. Autorzy w badaniach laboratoryjnych wykazali istotne
ograniczanie wzrostu kultur Fusarium oxysporum f. sp. dianthi przez dodatek do pożywki fluroprimidolu. Z kolei w badaniach szklarniowych
fluroprimidol zastosowany do opryskiwania istotnie ograniczał rozwój
objawów fuzariozy naczyniowej na goździku. Nowak i Grzesik [1997]
podają, że zastosowanie niektórych retardantów wzrostu chroni
rośliny ozdobne przed niekorzystnymi warunkami zewnętrznymi,
a także ogranicza występowanie chorób i szkodników. Jakkolwiek zastosowanie fluroprimidolu ograniczało nasilenie występowania rdzy
białej chryzantemy, to jednak nie pozwala na rezygnację ze stosowania
fungicydów do zwalczania P. horiana. Stosowanie fluroprimidolu do
zahamowania wzrostu chryzantemy pozwala rozszerzyć zakres metod
integrowanej ochrony o retardant wzrostu.
D. Wysokość roślin. Retardant wzrostu fluroprimidol wpływał również
na długość pędów chryzantem (tab. 4). Rośliny traktowane tym retardantem we wszystkich dawkach miały krótsze pędy niż rośliny kontrolne a różnice te były istotne statystycznie. Rośliny opryskiwane tym retardantem we wszystkich dawkach były nie tylko niższe ale miały także
sztywniejsze pędy i bardziej zwarty pokrój niż rośliny nietraktowane.
Tab. 4. Wpływ fluroprimidolu i terminów inokulacji na wysokość chryzantem ‘Jewel Time’
Termin inokulacji
Wysokość roślin (cm)
Inokulacja roślin – wykonana
w dniu pierwszego opryskiwania roślin fluroprimidolem
Kontrola
15 mg dm-3, 1- krotnie
32,6 e
23,9 d
23,1 d
22,9 d
214
3 tygodnie po pierwszym
opryskiwaniu roślin fluroprimidolem
Kontrola
39,5 g
21,2 c
20,5 c
20,2 bc
6 tygodni po pierwszym
opryskiwaniu roślin fluroprimidolem
Kontrola
37,8 f
20,3 bc
19,1 a
19,4 a
nie różnią się istotnie (5%) według testu Duncan
WNIOSKI
Najwyższe nasilenie objawów chorobowych notowano na chryzantemach inokulowanych bezpośrednio po opryskiwaniu, a najniższe na
roślinach, które były inokulowane 6 tygodni od zabiegu.
Najwyższą skuteczność w ograniczaniu występowania objawów
chorobowych stwierdzono na roślinach opryskiwanych fluroprimidolem w stężeniu 30 mg dm-³ inokulowanych bezpośrednio oraz po
6 tygodniach od opryskiwania.
Podczas badań nie stwierdzono objawów fitotoksyczności fluroprimidolu na testowanej odmianie chryzantemy.
LITERATURA
Burpee L.L. 1998. Effect of plant growth regulators and fungicides on Rhizoctonia blight of tall fescue. Crop Protect. 6 (17), 503–507.
Covey R.P. 1971. Orchard evaluation of two new fungicides for the control of
apple powdery mildew. Plant Disease Rep. 55, 514–516.
Deckers T., Daemen E. 2000. Growth regulation in IFP production systems.
Acta Hortic. (525), 179–183.
Dickens J.S. 1968. The resistance of various cultivars and species of chrysanthemum to white rust (Puccinia horiana Henn). Plant Path. 17, 19–22.
Evans R.R., Evans J.R., Rademacher W. 1997. Proheksadione-Calcium for suppression of vegetative growth in eastern apples. Acta Hortic. 451, 663–666.
Firman I.D., Martin P.H. 1968. White rust of chrysanthemums. Ann. Appl.
Biol. 62, 429–442.
Firman I.D., Martin P.H. 1970. Resistance of chrysanthemum cultivars to white
rust (Puccinia horiana). Plant Path. 19, 180–184.
215
Frużyńska-Jóźwiak D., Andrzejak R. 2008. Ocena wpływu fluropirimidolu na
zdrowotność goździka szklarniowego. Prog. Plant Protection/Post. Ochr.
Roślin 48 (2), 450–453.
Nowak J., Grzesik M. 1997. Regulatory wzrostu i rozwoju roślin. Praca zbiorowa
pod red. Leszka S. Jankiewicza. Tom II, PWN, Warszawa, 111–136.
Pobudkiewicz A. Nowak J. 1997. Response of chrysanthemum (Dendranthema
grandiflora Tzvelev) cvs Altis and surf to flurprimidol application. J. Fruit
and Ornamental Plant Res. V (1), 43–52.
Sherald J.L., Ragsdale N.N., Sisler H.D. 1973. Similarities between the systemic fungicides triforine and triarimol. Pestic. Sci. 4, 719–727.
Wojdyła A.T. 1999. Susceptibility of chrysanthemum cultivars to Puccinia horiana. Folia Hort. 11/2, 115–122.
Wojdyła A.T. 2002. Azoles in the control of Puccinia horiana on chrysanthemum. J. Plant Protection Res. 42(3), 261–270.
Wojdyła A.T. 2003. Chitosan as the biocontrol agent of fungal pathogens: activity and mode of action. Bull. Pol. Acad. Sci., Biol. Sci. 51(2), 159–165.
Wojdyła A.T. 2004a. Wyciąg z grejpfruta w ochronie chryzantemy i wierzby
przed rdzą. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 44(2), 1220–1224.
Wojdyła A.T. 2004b. Development of Puccinia horiana on chrysanthemum
leaves in relation to chemical compounds and time of their application.
J. Plant Protection Res. 44(2), 91–102.
Wojdyła A.T. 2004c. Atonik SL in the control of same plant diseases. Folia Hort.
Ann.16/1, 175–181.
Wojdyła A.T. 2007. Influence of strobilurin compounds on the development of Puccinia horiana. Comm. App. Biol. Sci. Ghent University 72(4), 961–966.
Wojdyła A.T. 2009. Effectiveness of Olejan 85 EC against chrysanthemum and
willow rust. ISSN 0236–4212. 2009, Scient. Work of The Lithuanian
Inst. of Hort. and Lithuan. Univ. of Agriculture 28(3), 243–248.
Wojdyła A.T. 2010. Potential use of Olejan 85 EC for protecting some species of ornamental plants against diseases. J. Plant Protection Res. 50(2), 164–171.
Zandvoort R., Groenewegen C.A.M., Zadoks J.C. 1968. On the incubation period of Puccinia horiana. Neth. J. Pl. Path. 73, 128–130.
Adam T. Wojdyła
Konstytucji 3 Maja 1/3, 96–100 Skierniewice
Projekt badawczy finansowany
przez Narodowe Centrum Nauki (NCN) Umowa nr 0858/B/P01/2009/36
216
Adam T. Wojdyła
Wojciech Wieczorek
Janusz Świętosławski
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 217–226
ISSN 1895-4421
SKUTECZNOŚĆ NAWÓZU SOLFAN PK
W OCHRONIE RÓŻ PRZED CZARNĄ PLAMISTOŚCIĄ
EFFECTIVENESS OF FERTILIZER SOLFAN PK
IN THE PROTECTION OF ROSE AGAINST BLACK SPOT
Abstrakt. Nawóz Solfan PK (w stężeniu 0,5%) stosowano w ochronie róż
uprawianych w polu przed Diplocarpon rosae. Po wystąpieniu objawów chorobowych krzewy opryskiwano 9-krotnie, co 7 dni. Obserwacje nasilenia
objawów chorobowych oraz fitotoksyczności prowadzono po 3, 6 i 9 zabiegach opryskiwania. W 2010 roku Solfan PK, zastosowany do opryskania róży
w stężeniu 0,5%, istotnie ograniczał rozwój czarnej plamistości. W pierwszym doświadczeniu przeprowadzonym na odmianie Castella w każdej
obserwacji na krzewach chronionych badanym nawozem nie stwierdzono
objawów czarnej plamistości, a jego skuteczność wynosiła 100%. Z kolei
w drugim doświadczeniu na odmianie Elf Tower w zależności od terminu
obserwacji skuteczność nawozu wahała się od 56 do 82,9%. W 2011 roku
bardzo częste i obfite opady deszczu spowodowały spadek skuteczność badanego nawozu w ograniczaniu rozwoju czarnej plamistości, a jego skuteczność wahała się od 9% do 72%. Nie stwierdzono fitotoksyczności badanego
nawozu w stosunku do odmian róży, na których prowadzono doświadczenia.
Słowa kluczowe: róża, Diplocarpon rosae, Solfan PK, nawóz, opryskiwanie,
ochrona
Summary. The fertilizer Solfan PK was used at a concentration of 0.5%
in the protection of field-grown roses against Diplocarpon rosae. After the
onset of disease symptoms, the shrubs were sprayed 9 times at 7-day intervals. Assessments of disease severity and phytotoxicity were performed after 3, 6 and 9 spray treatments. In the year 2010, Solfan PK, used at
a concentration 0.5% for roses spraying, significantly restricted the development of black spot. In the first experiment, carried out on the variety
‘Castella’, during each assessment no symptoms of black spot were found
on the shrubs protected with the tested fertilizer, and its effectiveness was
100%. In the second experiment, with the variety ‘Elf Tower’, depending
on the time of assessment, a 52 to 82.9% effectiveness was found on the
treated bushes. In the year 2011, very frequent and heavy rainfall caused
a decrease in the effectiveness of the tested fertilizer in restricting of the
217
development of black spot. Depending on the time of assessment and cultivar, the effectiveness of tested product ranged from 9% to 72%. There was
no evidence of phytotoxicity of the tested fertilizer for the varieties of rose
on which the experiments were carried out.
Key words: rose, Diplocarpon rosae, Solfan PK, fertilizer, spraying, protection
WSTĘP
W uprawie polowej jak również coraz częściej pod osłonami na różach
występuje czarna plamistość powodowana przez Diplocarpon rosae
Wolf. Choroba występuje w ciągu całego cyklu uprawowego roślin,
jakkolwiek stopień porażenia krzewów oraz szkodliwość uzależnione są
od podatności odmiany [Wiśniewska-Grzeszkiewicz i in. 1999]. Również obserwacje własne wykazały stopniowy wzrost nasilenia objawów
chorobowych w kolejnych latach od założenia plantacji [Wojdyła, nie
publik.]. Bardzo często w uprawie gruntowej róż w drugiej połowie lata
na podatnych odmianach obserwuje się bardzo duże nasilenie objawów
plamistości prowadzące do całkowitego opadania liści. Dotychczas
w zwalczaniu D. rosae dobre wyniki uzyskano stosując między innymi fungicydy [Wojdyła 2009], środki biotechniczne [Wojdyła 2001;
Wojdyła 2003]. Prowadzone w ostatnich latach badania własne wykazały wysoką skuteczność nawozu Solfan PK w ochronie roślin ozdobnych
przed mączniakiem prawdziwym [Wojdyła i in. 2010a], rdzą [Wojdyła
i in. 2010b], szarą pleśnią [Wojdyła i in. 2011] Solfan PK wg danych producenta jest nawozem dolistnym do uzupełniającego nawożenia fosforem i potasem roślin sadowniczych (jabłoń, grusza), drzew i krzewów ozdobnych, roślin ozdobnych rabatowych i balkonowych oraz
warzyw uprawianych w gruncie i pod osłonami.
Celem badań była ocena skuteczności nawozu Solfan PK w stężeniu 0,5% stosowanego interwencyjnie do opryskiwania róż w ochronie
przed D. rosae.
MATERIAŁ I METODY
W badaniach oceniano wpływ nawozu Solfan PK (48% węglanu potasowego oraz 48% fosforanu jednopotasowego) firmy Agropak
218
Skuteczność nawozu Solfan PK w ochronie róż przed czarną plamistością...
z Jaworzna, stosowanego w stężeniu 0,5% do opryskiwania róż w ochronie przed D. rosae. Doświadczenia nad oceną skuteczności nawozu
w ochronie róż przed czarną plamistością założono na polu doświadczalnym Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach. Po wykonaniu
orki i wyrównaniu terenu przed sadzeniem pole wyłożono czarną
matą podsiąkową zapobiegającą kiełkowaniu chwastów. W roku
2006 róże odm. Elf Tower wrażliwej na Diplocarpon rosae, posadzono
do gruntu do gleby piaszczysto-gliniastej w rozstawie 100 × 30 cm.
Data zabiegu
Temperatura
w dniu zabiegu
(ºC)
Wilgotność
powietrza w dniu
zabiegu
Opady w dniu
zabiegu
(mm)
Suma opadów
między zabiegami
(mm)
pierwszy opad
Prędkość wiatru
w dniu zabiegu
(m/s)
Tab. 1. Warunki klimatyczne w 2010 roku w okresie wykonywanych
zabiegów w Skierniewicach
11.06.2010
23,7
69
0
13.06.2010
0,5
18.06.2010
15,9
65
0
9,4
20.06.2010
0,9
25.06.2010
12,2
100
2,8
21,4
25.06.2010
0,3
02.07.2010
20,4
69
0
2,8
05.07.2010
0,2
09.07.2010
21,1
54
0
4
18.07.2010
0
23
84
0
0
18.07.2010
0.3
25,9
65
0
8,2
25.07.2010
0,5
17,1
90
1,4
51
30.07.2010
0
20,1
89
4,6
8,8
06.08.2010
0,8
16.07.2010
23.07.2010
30.07.2010
06.08.2010
219
Data zabiegu
Temperatura
w dniu zabiegu
(ºC)
Wilgotność
powietrza w
dniu zabiegu
Opady w dniu
zabiegu (mm)
Suma opadów
między zabiegami
(mm)
pierwszy opad
Prędkość wiatru
w dniu zabiegu
(m/s)
Tab. 2. Warunki klimatyczne w 2011 roku w okresie wykonywanych
zabiegów w Skierniewicach
27.05.2011
16,4
71
2,8
27.05.11
0,3
03.06.2011
19,5
52
0
19,8
06.06.2011
0,6
10.06.2011
14,7
82
0,2
65
11.06.11
0,6
17.06.2011
19,8
70
0,2
0,2
17.06.2011
0,4
24.06.2011
16,6
76
3,6
10,4
24.06.2011
0,3
01.07.2011
14,0
97
6,4
14,4
01.07.2011
0,7
08.07.2011
20,3
86
10
45,2
08.07.2011
0,4
15.07.2011
19,6
85
34,6
43,6
15.07.2011
0,2
22.07.2011
15,7
90
0,4
41,6
22.07.2011
0,4
Pozostałe odmiany Castella, Handel oraz Polastern posadzono na
tym samym polu w 2009 roku. Rośliny podlewano za pomocą systemu kapilarnego kierując krople wody bezpośrednio do podłoża. Do
opryskiwania róż (wodą – kontrola, nawozem Solfan PK oraz fungicydem standardowym Score 250 EC) przystąpiono po sporadycznym
wystąpieniu objawów chorobowych, a następnie zabiegi powtórzono
8-krotnie w odstępach tygodniowych. W tym samym dniu krzewy
opryskiwano wodą, Solfanem PK oraz Score 250 EC, a różnice czasowe pomiędzy traktowanymi kombinacjami były poniżej 10 minut.
Opryskiwanie krzewów prowadzono za pomocą opryskiwacza laboratoryjnego, pneumatycznego Apor o pojemności zbiornika 1,5 dm³
220
i ciśnieniu cieczy 0,2 MPa przystosowanego do opryskiwania takiej
powierzchni poletek. W czasie wykonywania opryskiwania końcówkę
rozpylającą prowadzono na wysokości 30 cm nad roślinami. W
każdym terminie zabiegu opryskiwanie roślin rozpoczynano o
godzinie 8.00. Do cieczy użytkowej dodawano środek zwiększający
przyczepność Vice w stężeniu 0,1%. W czasie opryskiwania cieczą
użytkową bardzo dokładnie pokrywano dolną i górną stronę
blaszek liściowych. Na 10 m² powierzchni stosowano 1 dm³ cieczy
użytkowej. Jako fungicyd standardowy zastosowano Score 250 EC
(250 g difenokonazolu w 1 l) w stężeniu 0,05%. Przed rozpoczęciem doświadczenia, w dniu wykonania pierwszego opryskiwania
(obserwacja wstępna), a następnie po 3 dniach od wykonania 3, 6 lub
9 zabiegów oceniono stopień porażenia krzewów wg skali (tab.3). Przy
omawianiu wyników posługując się uproszczonym wzorem Abbotta wyliczono procentową skuteczność środków względem kontroli
[Borecki 1981]. W okresie do 7 dni od wykonania opryskiwania codziennie prowadzono obserwacje dotyczące ewentualnej fitotoksyczności badanego oleju. Podczas obserwacji zwracano uwagę, czy nie
wystąpiły objawy żółknięcia, zbrązowienia tkanek roślinnych lub zahamowania wzrostu. Za pomocą automatycznej stacji meteorologicznej
prowadzono obserwacje dotyczące przebiegu warunków pogodowych
w czasie trwania doświadczenia (tab.1 i 2). Doświadczenia prowadzono w układzie bloków losowych z 4 powtórzeniami po 5 roślin. Wyniki
badań opracowano statystycznie metodą analizy wariancji. Do oceny
różnic użyto testu Duncana przy poziomie istotności 0,05%.
WYNIKI I DYSKUSJA
W roku 2010 w pierwszym doświadczeniu w każdej z przeprowadzonych obserwacji nie stwierdzono objawów chorobowych na
krzewach opryskiwanych nawozem Solfan PK w stężeniu 0,5% oraz
fungicydem Score 250 EC (tab. 3). Z kolei w drugim doświadczeniu
po wykonaniu 3-, oraz 9-krotnego opryskiwania skuteczność nawozu
Solfan PK był od 56 do 65,9% (tab. 4). Natomiast po 6-krotnym
opryskiwaniu skuteczność badanego nawozu była jeszcze wyższa
i wynosiła 82,9%. Solfan PK wykazywał podobną lub istotnie niższą
skuteczność w porównaniu do fungicydu standardowego.
221
W roku 2011 w pierwszym doświadczeniu po 3-, 6- oraz 9-krotnym
opryskiwaniu róż procentowa skuteczność nawozu Solfan PK była od
72,4 do 16,7% (tab. 5). W drugim doświadczeniu w zależności od terminu obserwacji skuteczność badanego nawozu była od 52,5 do 9%
(tab. 6). W każdej z przeprowadzonych obserwacji Solfan PK wykazywał
istotnie niższą skuteczność aniżeli fungicyd Score 250 EC.
Tab. 3. Skuteczność nawozu Solfan PK w ochronie róż odm. Castella
przed Diplocarpon rosae. Początek doświadczenia i porażenie wstępne:
2010.06.11 = 0,08
Kombinacja
Kontrola
Score 250 EC
Solfan PK
Stężenie
[%]
−
0,05
0,5
Średni stopień porażenia krzewów
Po opryskiwaniach
3
6
9
0,60 b
0,00 a
0,00 a
2,35 b
0,00 a
0,00 a
3,30 b
0,00 a
0,00 a
Średnie w kolumnach, oznaczone tymi samymi literami, nie różnią się
statystycznie przy α = 0,05
Skala porażenia: 0 – brak objawów, 1 – 0,1 do 25% liści
z objawami chorobowymi, 2 – powyżej 25%, 3 – do 25% opadłych
liści, a pozostałe z objawami chorobowymi, 4 – do 50% opadłych liści,
a pozostałe z objawami chorobowymi, 5 – 50,1 do 90%, 6 – ponad
90% opadłych liści.
Tab. 4. Skuteczność nawozu Solfan PK w ochronie róż odm. Elf Tower
2010.06.11 = 0,7
Kombinacja
Kontrola
Score 250 EC
Solfan PK
Stężenie
[%]
−
0,05
0,5
Po opryskiwaniach
3
6
9
1,25 b
0,45 a
0,55 a
4,10 c
0,65 a
0,70 b
4,40 c
0,80 a
1,50 b
Średnie w kolumnach, oznaczone tymi samymi literami,
nie różnią się statystycznie przy α = 0,05
222
Tab. 5. Skuteczność nawozu Solfan PK w ochronie róż odm. Polastern
2011.05.27 = 0,1
Kombinacja
Kontrola − Control
Score 250 EC
Solfan PK
Stężenie
[%]
−
0,05
0,5
Po opryskiwaniach
3
6
9
1,45 b
0,24 a
0,40 b
3,30 c
0,50 a
1,40 b
6,00 c
1,20 a
5,00 b
Tab. 6. Skuteczność nawozu Solfan PK w ochronie róż odm. Handel
2010.06.11 = 0,2
Kombinacja
Kontrola − Control
Score 250 EC
Solfan PK
Stężenie
[%]
−
0,05
0,5
Po opryskiwaniach
3
6
9
2,00 c
0,29 a
0,95 b
4,20 c
0,80 a
2,40 b
6,00 c
3,00 a
5,45 b
W roku 2011 objawy czarnej plamistości wystąpiły z bardzo
dużym nasileniem na odmianach Handel oraz Polastern, szczególnie
w obserwacji przeprowadzonej po 9-krotnym opryskiwaniu roślin.
W przypadku tych odmian i końcowej obserwacji nawet skuteczność
fungicydu Score 250 EC była niewystarczająca, szczególnie na odmianie Handel. Rok 2011 charakteryzował się wyjątkowo częstymi
i obfitymi opadami deszczu szczególnie od 6-krotnego opryskiwania róż co niewątpliwie przyczyniło się do spadku skuteczności badanego nawozu i fungicydu standardowego Score 250 EC (tab. 6).
W latach o opadach mieszczących się w normach wieloletnich skuteczność nawozu z pewnością będzie wystarczająca do ochrony róż
223
przed czarną plamistością. Potwierdzeniem tego stwierdzenia są
wyniki uzyskane w 2010 roku, gdy na chronionych odmianach nie
stwierdzono objawów chorobowych w kolejnych przeprowadzonych
obserwacjach lub skuteczność nawozu była wysoka (tab. 3, 4).
Jakkolwiek w przypadku odmiany Elf Tower nastąpił spadek skuteczności obserwowany w końcowej obserwacji najprawdopodobniej
spowodowany obfitymi opadami deszczu w okresie od 6 do 9-krotnego opryskiwania związany ze zmywaniem nawozu z powierzchni roślin i podatnością odmiany (tab. 1). Dotychczasowe badania
wykazały istotny wpływ składników wchodzących w skład badanego nawozu na rozwój patogenów szczególnie sprawców mączniaka
prawdziwego [Reuveni i Reuveni 1995; Wojdyła i in. 2009] oraz
parcha jabłoni [Jamar i in. 2007; Kelderer i in. 2008]. W literaturze
podejmowane są próby wyjaśnienia mechanizmu działania poszczególnych składników wchodzących w skład nawozu Solfan PK na
patogeny. Węglan potasu jeden ze składników nawozu w środowisku
wodnym zmienia się do wodorowęglanu [Traynor 2009]. Jak wykazały dotychczasowe badania wodorowęglan potasu oraz fosforan
jednopotasowy wykazują bezpośrednie działanie na czynniki chorobotwórcze powodując odwodnienie, silną deformację grzybni i zarodników [Reuveni i in. 1998; Wojdyła i in. 2010a]. Z kolei fosforany
indukują systemiczną odporność na bakterie, grzyby oraz wirusy
[Mucharromah i Kuć 1991].
Jak wykazują dane literaturowe mechanizm bezpośredniego
i pośredniego działania Solfanu PK na patogeny jest odmienny od
dotychczas polecanych fungicydów, co może okazać się szczególnie
istotne w zwalczaniu izolatów D. rosae odpornych na stosowane fungicydy.
WNIOSKI
Nawóz Solfan PK, zastosowany interwencyjnie do opryskiwania róż
istotnie ograniczał rozwój objawów czarnej plamistości.
Nie stwierdzono fitotoksyczności nawozu Solfan PK w stosunku
do badanych odmian róż.
224
LITERATURA
Borecki Z. 1981. Materiały do zajęć specjalistycznych z fitopatologii. Cz. IV.
Skrypt SGGW AR w Warszawie.
Jamar L., Lefrancq B. Lateur M. 2007. Control of apple scab (Venturia inaequalis) with bicarbonate salts under controlled environment. Journal of
Plant Diseases and Protection 114(5), 221–227.
Kelderer M., Casera C., Ewald L. 2008. Formulated and unformulated carbonates to control apple scab (Venturia inaequalis) on organic apple. http://
orgprints.org/13641/
Mucharromah E., Kuć J. 1991. Oxalate and phosphates induce systemic resistance against diseases caused by fungi, bacteria, and viruses in cucumber.
Crop Prot. 10 (3), 265−270.
Reuveni R., Dor G., Reuveni M. 1989. Local and systemic control of powdery
mildew (Leveillula taurica) on pepper plants by foliar spray of mono-potassium phosphate. Crop Prot. 17(9), 703−709.
Reuveni R., Reuveni M. 1995. Efficacy of foliar sprays of phosphates in controlling powdery mildews in field-grown nectarine, mango trees and grapevines. Crop Prot. 14(4), 311−314.
Traynor J. 2009. Making „K” pay in your vineyard; Dropping potassium carbonate into the system. www.beesource.com
Wiśniewska-Grzeszkiewicz H., Wojdyła A.T., Rejman S. 1999. Ocena podatności
róż na czarną plamistość liści Diplocarpon rosae Wolf. Zeszyty Naukowe Inst.
Sad. i Kwiac. 6, 189–199.
Wojdyła A.T. 2009. Wpływ związków strobilurynowych na rozwój Diplocarpon
rosae. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 49(1), 301–304.
Wojdyła A.T. 2001. Garlic juice in the control of some rose diseases. Bull. Pol. Ac.
49(3), 253−263.
Wojdyła A.T. 2003. Chitosan as the biocontrol agent of fungal pathogens; activity
and mode of action. Bull. Pol. Ac.: Biol. 51 (2), 159–165.
Wojdyła A.T., Orlikowski L.B., Świętosławski J. 2009. Skuteczność wodorowęglanu potasowego (KHCO3) i jego formulacji w zwalczaniu mączniaka
prawdziwego i rzekomego róży. s. 95−98. XII Ogólnopolska Konferencja
Szkółkarska „Produkcja drzew i krzewów ozdobnych oraz ich wykorzystanie w terenach zurbanizowanych”. Skierniewice, 3−4 marca 2009.
Wojdyła A.T., Wieczorek W., Świętosławski J. 2010a. Nawóz do ochrony róż
przed mączniakiem prawdziwym. Prog. Plant Protection/Post. Ochr.
Roślin 50(1), 402−405.
225
Wojdyła A.T., Wieczorek W., Świętosławski J. 2010b. Solplant PK nowy
nawóz do ochrony malwy i wierzby przed rdzą. Zesz. Probl. Post. Nauk
Rol. 554(1), 315−321.
Wojdyła A.T., Wieczorek W., Świętosławski J. 2011. Nawóz powodujący obniżenie występowania szarej pleśni w roślinach ozdobnych. Prog. Plant
Protection/Post. Ochr. Roślin 51(2), 402−405.
Prof. dr hab. Adam T. Wojdyła
Zakład Ochrony Roślin Ozdobnych
ul. Konstytucji 3 Maja 1/3
96–100 Skierniewice
226
B. SADOWNICTWO
Piotr Baryła
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 229–241
ISSN 1895-4421
WPŁYW TERMINÓW OKULIZACJI ANTYPKI
(PRUNUS MAHALEB L.) NA WYDAJNOŚĆ SZKÓŁKI
WIŚNI ODMIANY ‘ŁUTÓWKA’
THE EFFECT OF THE TIME OF BUDDING OF MAHALEB
CHERRY (PRUNUS MAHALEB L.) ON THE NURSERY
EFFICIENCY OF SOUR CHERRY ‘ŁUTÓWKA’
Abstrakt. Badania przeprowadzono w latach 2005–2008 w Gospodarstwie
Doświadczalnym Felin należącym do Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Celem była ocena wpływu czterech terminów okulizacji antypki (Prunus
mahaleb L.) wykonanych: 15 lipca, 1 sierpnia, 15 sierpnia i 1 września na
wydajność szkółki wiśni. Zastosowane terminy okulizacji w sposób istotny
wpływały na procent przyjętych oczek, procent otrzymanych okulantów
w porównaniu do zaokulizowanych podkładek oraz liczbę drzewek z powierzchni 1 ha. Najlepsze efekty produkcyjne oraz najmniejszą zmienność
wyników między latami badań uzyskano z uszlachetniania podkładek w terminach sierpniowych. W każdym z badanych lat procent okulantów wiśni
odmiany ‘Łutówka’ spełniających wymagania Polskiej Normy PN-R-67010
po okulizacji 1 i 15 sierpnia był wyższy niż po wykonaniu zabiegu w połowie
lipca i na początku września..
Słowa kluczowe: drzewka owocowe, wiśnia, siewka, termin okulizacji,
wydajność
Summary. The studies were conducted in the Felin Experimental Farm of the
University of Life Sciences in Lublin. The research aim was to evaluate the influence of the following four budding times of mahaleb cherry (Prunus mahaleb
L.), i.e. 15 July, 1 August, 15 August and 1 September on the cherry nursery efficiency. The budding times had significant effect on a percentage of taken buds,
a percentage of obtained young cherry trees compared to the budded stocks and
the number of trees per ha. The best performance and the lowest variability of
results between the study years were obtained from the processing of stocks
in the August times. In each study year, a percentage of young cherry trees of
‘Łutówka’ cultivar that met the requirements of the Polish Norm PN-R-67010
after the budding operation on 1 and 15 August was higher than after the treatments performed in mid-July and the beginning of September.
Key words: fruit trees, sour cherry, seedlings, time of budding, efficiency
229
Piotr Baryła
WSTĘP
Doskonalenie metod produkcji oraz wysoka konkurencja na rynku
sprawia, że produkowane w Polsce drzewka nie odbiegają jakością
od tych oferowanych przez szkółki w Europie Zachodniej. Podstawą
nowoczesnego sadownictwa jest wysokiej jakości materiał wyjściowy.
Od momentu wstąpienia naszego kraju do Unii Europejskiej nastąpiły
znaczące zmiany w produkcji materiału szkółkarskiego. Zmieniono wymagania dotyczące jakości oraz przepisy celne i fitosanitarne.
Obecnie materiał szkółkarski produkuje się w dwóch kategoriach
jakościowych: materiał elitarny i kwalifikowany oraz CAC (Conformitas Agraria Communitatis) [Dziennik Ustaw 2007]. Poprawę jakości
materiału szkółkarskiego można uzyskać różnymi metodami. Jedną
z nich jest dobór podkładki, która umożliwia trwałe, biologiczne regulowanie siły wzrostu i owocowania drzew [Czynczyk i in. 1988; Grzyb
i Kolbusz 1989; Grzyb i Gronek 1991] oraz wybór odpowiedniej odmiany [Grzyb 1999; Webster i Hollands 1999; Milošević i Milošević
2010]. Badania liczny autorów wykazały, że jakość drzewek zależy
także od warunków pogodowych [Poniedziałek i in. 1997; Baryła
2005a], sposobu okulizacji [Poniedziałek 1981; Wociór i in. 1998] oraz
terminu okulizacji [Czarnecki 1995; Baryła i Kapłan 2006].
Celem przeprowadzonych badań była ocena wpływu czterech
terminów okulizacji siewek antypki (Prunus mahaleb L.) na jakość
okulantów i wydajność szkółki wiśni odmiany ’Łutówka’.
MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono w latach 2005–2008 w Gospodarstwie
Doświadczalnym Felin UP w Lublinie. Materiał doświadczalny stanowiły
drzewka wiśni odmiany ‘Łutówka’ otrzymane w wyniku okulizacji siewek antypki (Prunus mahaleb L.) nieznanego pochodzenia. Doświadczenie polowe założono na glebie płowej, wytworzonej na marglach
z utworów lessowych, zaliczanej do drugiej klasy bonitacyjnej. Przedplonem były rośliny motylkowe. Podkładki w klasie grubości 4–5 mm
pochodzące z Gospodarstwa Szkółkarskiego „Grzywa” posadzano do
szkółki wczesną wiosną w latach 2005–2007 w rozstawie 90 cm x 25 cm
230
Wpływ terminów okulizacji antypki (Prunus mahaleb L.) na wydajność...
(44,4 tys. podkładek. ha-1). Okulizację wykonano metodą na
przystawkę, wykorzystując zrazy pochodzące z sadu zraźnikowego do
uszlachetniania w lipcu i sierpniu, natomiast we wrześniu zrazy pobierano ze szkółki jednorocznych okulantów (pędy o nie zakończonym
wzroście). W okresie badań glebę w szkółce utrzymywano w czarnym
ugorze. W szkółce nie stosowano nawadniania, nawożenie wykonano
w oparciu o analizę gleby, a ochronę prowadzono zgodnie z aktualnym
zaleceniami ochrony roślin sadowniczych.
Doświadczenie założono w układzie bloków losowych. Obejmowało 4 kombinacje w 5 powtórzeniach. Kombinacjami były terminy okulizacji: 15 lipca, 1 sierpnia, 15 sierpnia oraz 1 września.
Powtórzeniami były poletka, na których rosło po 40 roślin. Pomiary
wykonywano na dwudziestu losowo wziętych okulantach.
W pracy dokonano oceny przyjęć oczek wiśni, wyrażonej jako procentowy stosunek oczek przyjętych wiosną w drugim roku szkółki do
liczby zaokulizowanych podkładek. Wydajność szkółki przedstawiono jako procentowy stosunek liczby uzyskanych okulantów do liczby zaokulizowanych podkładek. Obliczono również liczbę drzewek
otrzymanych z powierzchni 1 ha przy gęstości sadzenia wynoszącej
25 cm x 90 cm. Jakość okulantów wyrażono jako procentowy udział
drzewek zgodnych z Polską Normą PN-R-67010 w ogólnej liczbie
uzyskanych drzewek. Wyniki opracowano statystycznie na danych
transformowanych według funkcji Blissa (y= arc sin√x) wykorzystując analizę wariancji i przedziały ufności Tukey’a. Istotność różnic
określano przy α=0,05; p=0,95.
WYNIKI
W latach 2005–2008 wystąpiło duże zróżnicowanie warunków pogodowych (tab. 1). W pierwszym roku badań w okresie okulizacji
podkładek w lipcu i wrześniu średnie miesięczne temperatury powietrza były o około 2oC wyższe od średnich wieloletnich. Przy dużej wilgotności gleby (suma opadów dla lipca oraz sierpnia ponad 109 mm,
o ponad 32mm więcej niż wynosi średnia wieloletnia dla tych miesięcy) panujące warunki sprzyjały zrastaniu się oczek z podkładkami.
Niekorzystne warunki, które mogły mieć wpływ na przezimowanie
231
Piotr Baryła
tarczek okulizacyjnych wystąpiły na początku 2006 roku. W styczniu,
przy dość małej okrywie śnieżnej (poniżej normy) średnia temperatura
powietrza wyniosła –7,6oC przy –3,9oC dla średniej wieloletniej. Również w marcu odnotowano dość duże spadki temperatury poniżej 0oC.
Tab. 1. Średnie miesięczne temperatury powietrza i sumy opadów
w latach 2005–2008 na tle średnich wartości dla wielolecia
2006
2007
2008
Średnia
wieloletnia
2005
2006
2007
2008
Średnia
wieloletnia
Suma opadów
2005
Miesiąc
Temperatura
0,0
-7,6
2,6
0,4
-3,9
41,6
15,7
51,5
36,2
25,4
-3,9 -4,3
-1,6
2,2
-3,1
26,0
26,7
22,3
17,8
24,7
-0,1 -1,0
6,2
3,4
0,9
48,0
47,0
30,2
64,8
25,0
9,1
8,7
9,3
7,4
18,6
30,3
17,4
55,8
38,8
Maj
13,2 13,6 15,1 12,8
13,0
98,0
59,3
80,5
101,6
58,5
Czerwiec
16,0 16,9 18,1 17,7
16,4
55,9
37,9
87,5
25,9
67,9
Lipiec
19,8 21,9 19,2 18,3
17,7
109,8
6,8
87,0
77,1
77,8
Sierpień 16,9 17,4 18,4 19,8
17,1
109,1 198,3
37,6
45,0
73,7
12,9
18,0
11,0
129,8
102,2
46,4
Styczeń –
Marzec
Wrzesień – Październik Listopad – Grudzień
Kwiecień
232
Średnia miesięczna
8,7
14,9 15,7 13,0 12,6
Suma miesięczna
8,8
10,1
7,3
10,1
8,0
8,6
14,2
17,7
55,5
39,5
2,7
5,3
1,0
4,8
2,7
21,7
41,2
31,3
33,1
39,9
-0,8
3,0
-1,2
0,9
-1,3
54,5
18,6
14,9
43,8
34,5
W okresie wegetacji 2006 roku notowano niekorzystny układ
warunków pogodowych. Niewielka ilość opadów (6,8 mm) oraz
wysokie temperatury w lipcu (średnia miesięczna wyższa od średniej wieloletniej o 4,2oC) spowodowały, że aktywność fizjologiczna podkładek i zrazów była mała. Poprawa warunków pogodowych
nastąpiła w sierpniu, zwłaszcza pod względem ilości opadów
(198 mm). W miesiącach wrzesień oraz październik średnie temperatury powietrza były wyższe od średnich wieloletnich, natomiast
sumy opadów znacznie poniżej średniej dla tych miesięcy.
Od stycznia do września 2007 roku średnie miesięczne temperatury powietrza były wyższe od średnich wieloletnich. Największą
różnicę odnotowano w styczniu (6,5oC) oraz w marcu (5,3oC).
W miesiącach: luty, kwiecień, sierpień, październik oraz grudzień
ilość opadów była mniejsza od wartości średnich dla wielolecia.
Ciepła i wilgotna pogoda w okresie wegetacji sprzyjała intensywnemu wzrostowi roślin.
W ostatnim roku badań za wyjątkiem maja i września średnie
miesięczne temperatury powietrza były wyższe od średnich wieloletnich. Najcieplejszym miesiącem 2008 roku był sierpień z średnią
miesięczną temperaturą powietrza wynoszącą 19,8oC. Ilość opadów w poszczególnych miesiącach była zróżnicowana. Po wilgotnej
wiośnie (w marcu, kwietniu i maju suma opadów była wyższa od
średnich wieloletnich) w miesiącach letnich: czerwiec, lipiec oraz sierpień zanotowano mniejszą ilość opadów (poniżej średniej wieloletniej dla tego okresu). Wrzesień, październik i grudzień 2008 roku
charakteryzowały się większą sumą opadów atmosferycznych od
analogicznych miesięcy wielolecia (tab. 1).
Średnio z trzech lat terminy okulizacji miały istotny wpływ
na przyjmowanie się oczek wiśni. Po okulizacji 15 sierpnia procent
przyjętych oczek był istotnie większy niż po oczkowaniu w terminie
15 lipca i 1 września (tab. 2). W 2006 roku na siewkach okulizowanych
w trzech pierwszych terminach stwierdzono istotnie większy procent przyjętych oczek niż na podkładkach oczkowanych 1 września.
W 2007 roku przyjęcia oczek po okulizacji 15 sierpnia były istotnie
większe (90,7%), niż w pozostałych terminach (od 52,8% do 73,9%).
233
Piotr Baryła
Tab. 2. Wpływ terminów okulizacji na przyjmowanie się oczek wiśni
odmiany „Łutówka” w latach 2006–2008
Termin
okulizacji
Procent przyjętych oczek w
porównaniu do zaokulizowanych
podkładek
Różnice między
cyklami
produkcyjnymi
2006
2007
2008
Średnio
15 VII
88,7 a
52,8 c
79,2
73,5 b
A
B
1 VIII
90,3 a
73,9 b
86,7
83,7 ab
A
B
15 VIII
80,0 a
90,7 a
93,5
88,1 a
-
-
1 IX
58,0 b
69,4 b
92,8
73,4 b
B
B
A
A
-
A
Średnie oznaczone taką samą literą nie różnią się istotnie przy α=0,05
Wykazano istotne różnice między cyklami produkcyjnymi. Okulizacja podkładek 15 lipca i 1 sierpnia w drugim roku badań dała
istotnie mniejszy procent przyjętych oczek, niż w pozostałych latach. W przypadku opóźnionej okulizacji (1 września) przyjęcia oczek
istotnie różniły się między pierwszym i drugim, a ostatnim cyklem
produkcyjnym. Przy uszlachetnianiu siewek w terminie 15 sierpnia
istotne różnice nie wystąpiły.
Analiza statystyczna wykonana dla średniej z lat 2006–2008
wykazała, że okulizacja siewek antypki 1 i 15 sierpnia istotnie
zwiększała wydajności szkółki (procent okulantów w porównaniu do
zaokulizowanych podkładek oraz liczbę drzewek z powierzchni 1 ha)
wiśni w porównaniu do terminów 15 lipca i 1 września (tab. 3).
W 2006 roku z opóźnionej okulizacji 1 września otrzymano istotnie mniejszy procent okulantów w porównaniu do zaokulizowanych
podkładek oraz mniej drzewek z powierzchni 1 ha, niż z pozostałych
terminów okulizacji. W drugim roku badań istotnie największą
wydajność szkółki otrzymano po zaoczkowaniu siewek 15 sierpnia.
W 2008 roku z okulizacji 1 września uzyskano istotnie więcej okulantów (ponad 28%) i drzewek z powierzchni 1 ha (około 12300), niż
z oczkowania 15 lipca.
234
Tab. 3. Wpływ terminów okulizacji na wydajność szkółki wiśni
odmiany „Łutówka” w latach 2006–2008
Termin
okulizacji
2006
2007
2008
Średnio
Różnice między
cyklami produkcyjnymi
Procent okulantów w porównaniu do zaokulizowanych podkładek
15 VII
77,1 a
15 VIII
77,1 a
1 VIII
51,3 c
53,5 b
60,7 b
A
B
B
-
-
-
69,2 ab
78,2 a
78,0 a
-
-
-
69,0 b
B
AB
A
87,4 a
71,3 b
75,9 ab
1 IX
58,0 b
67,2 b
81,6 a
15 VII
34 240 a
22 810 c
87,8 a
Liczba okulantów uzyskanych z powierzchni 1. ha
23 580 b 26 870 b
A
B
B
15 VIII 34 220 a 39 000 a 31 410 ab 34 880 a
-
-
-
1 VIII
1 IX
38 800 a 31 700 b 33 940 ab 34 810 a
25 720 b 29 870 b
35 910 a 30 500 b
-
B
-
-
AB
A
Nie wykazano istotnych różnic między latami dla terminów 1 i 15
sierpnia. Uszlachetnianie podkładek 15 lipca istotnie zwiększyło
wydajność szkółki w pierwszym cyklu produkcyjnym w porównaniu
do pozostałych lat. W przypadku okulizacji 1 września istotne różnice stwierdzono między pierwszym , a ostatnim rokiem badań.
Jakość drzewek wiśni zależała od terminu okulizacji. Średnio
z okulizacji 1 i 15 sierpnia otrzymano istotnie więcej okulantów
spełniających wymagania Polskiej Normy PN-R-67010 (odpowiednio
93,8% i 97,9%) niż z oczkowania w pozostałych terminach (tab. 4).
W 2006 roku nie wykazano istotnych różnic między kombinacjami. W drugim roku badań istotnie największy procent dobrych
jakościowo okulantów otrzymano po zaokulizowaniu podkładek
w połowie sierpnia. W 2008 roku stwierdzono, że z oczkowania
w terminie 1 i 15 sierpnia istotnie większa liczba drzewek spełniała
wymagania normy PN-R-67010 niż z okulizacji 15 lipca.
235
Piotr Baryła
Tab. 4. Procent okulantów wiśni odmiany ‘Łutówka’ spełniających wymagania Polskiej Normy PN-R-67010 w latach 2006–2008 (%)
Termin
okulizacji
15 VII
2006
2007
2008
Średnio
89,0
76,3 c
93,5 b
1 VIII
91,2
90,4 b
99,8 a
15 VIII
96,2
97,6 a
1 IX
87,3
70,2 c
86,3 b
Różnice między
cyklami produkcyjnymi
AB
B
A
93,8 a
B
B
A
99,8 a
97,9 a
-
-
-
94,8 ab
84,1 b
AB
B
A
Niezależnie od terminu uszlachetniania, największy procent dobrych jakościowo okulantów otrzymano w 2008 roku. Wiśnie zaokulizowane na antypce 15 lipca i 1 września istotnie różniły sie jakością
między drugim, a ostatnim cyklem produkcyjnym. W przypadku
okulizacji 1 sierpnia w trzecim roku badań uzyskano istotnie większy
procent okulantów spełniających wymagania normy PN-R-67010 niż
w 2006 i 2007 roku. Dla terminu 15 sierpnia nie wykazano istotnych
różnic między latami.
DYSKUSJA
Jednym z głównych czynników decydujących o plonach uzyskiwanych
w pierwszych latach życia sadu jest jakość materiału szkółkarskiego.
Dlatego głównym źródłem zaopatrzenia dla sadowników w materiał wyjściowy, powinny być wyłącznie gospodarstwa szkółkarskie,
które podlegają urzędowej kontroli i produkują drzewka spełniające
określone wymagania jakościowe. W produkcji szkółkarskiej wiśni
mamy znacznie większe problemy z wydajnością szkółki [Grzyb
i Czynczyk 1975/76] niż z jakością drzewek. W niniejszej pracy dokonano oceny wpływu czterech terminów okulizacji siewek antypki
(Prunus mahaleb L.) na wydajność szkółki wiśni odmiany „Łutówka”.
Wynik okulizacji zależy w dużym stopniu od warunków pogodowych [Baryła i Kapłan 2006]. Najlepsze warunki do przyjmowania
się oczek wystąpiły w 2007 roku, o czym świadczy wysoki procent
236
przyjętych oczek z różnych terminów okulizacji w ostatnim roku badań. Mała ilość opadów w lipcu 2006 roku spowodowała, że podkładki
po okulizacji 15 lipca słabo zrastały się z oczkami wiśni. Podobne
zjawisko zaobserwował Poniedziałek [1980], który stwierdził, że niezadowalające przyjęcia oczek w jednym z badanych lat, były spowodowane brakiem opadów w okresie 2 tygodni po okulizacji. Zdaniem
Poniedziałka i innych [1997] zamieranie oczek w okresie zimy może
być spowodowane późnym termin okulizacji i słabym zrośnięciem
oczka z podkładką. W 2006 roku 42% oczek nie przyjęło się po okulizacji we wrześniu poprzedniego roku. W doświadczeniu Grzyba
i Czynczyka [1975/76] straty oczek wiśni po zimie wynosiły około
25%, co według tych autorów spowodowane było niesprzyjającymi
warunkami w okresie wczesnej wiosny. Na niski procent przyjętych
oczek może wpływać niezgodność fizjologiczna między podkładką,
a odmianą szlachetną [Sitarek i Grzyb 2007]. W przypadku siewek antypki i odmiany ‘Łutówka’ nie obserwuje się występowania
jakiejkolwiek niezgodności.
Podstawowym czynnikiem decydującym o przydatności
podkładki, jest jej wpływ na wynik okulizacji [Gąstoł i Poniedziałek 1998]. Ponad 90 % okulantów wiśni produkuje się w Polsce
na podkładkach generatywnych: antypce (Prunus mahaleb L.) i czereśni ptasiej (Prunus avium L.). Antypkę, jako podkładkę dla wiśni
wykorzystuje się najczęściej w Polsce środkowej i północnej, natomiast siewki czereśni ptasiej na południu kraju [Grzyb i Sitarek 1998].
Zdaniem Grzyba i Czynczyka [1975/76] niska zdolność przyjmowania się oczek wiśni na polecanych podkładkach stanowi podstawową
trudność w produkcji drzewek tego gatunku. W przeprowadzonym
doświadczeniu przyjęcia oczek na antypce wynosiły średnio ponad
73% i istotnie zależały od terminu oczkowania. Po okulizacji 15 sierpnia procent przyjętych oczek na siewkach był istotnie większy niż po
oczkowaniu w połowie lipca i na początku września. Według Grzyba
[2004] jednym z czynników poprawiających efektywność okulizacji
jest stosowanie selekcyjnych typów podkładek. Jako przykład autor podaje siewki antypki ‘Popiel’, na której przyjęcia oczek odmian
wiśni wynoszą 90%. Na potrzebę selekcji w obrębie antypki zwracali
uwagę w swoich pracach Czynczyk [1974], Czynczyk i inni [1988],
Grzyb i Kolbusz [1989] oraz Grzyb i Gronek [1991]. Obecnie do pro237
Piotr Baryła
dukcji podkładek używa się między innymi antypki ‘Alpruma’ [Funk
1969], ‘Hüttner Heimann 10’ [Schimmelpfeng 1996], ‘Mahaleb 900’
[Webster i Schmidt 1996], ‘Piast’ i ‘Popiel’ [Grzyb i Sitarek 1998] oraz
‘Korponay’ [Apostol 2008; Hrotkó i in. 1996].
Dla szkółkarza najważniejsza jest ilość i jakość wyprodukowanych
drzewek. Przez wybór odpowiedniej podkładki wpływamy nie tylko
na jakość drzewek [Grzyb 1999], ale również na ich ilość [Stehr 2008].
Głównym czynnikiem decydującym o wydajności jest rozstawa roślin
w szkółce [Baryła 2005b]. W doświadczeniu podkładki sadzono
w rozstawę 25 cm x 90 cm, co w przeliczeniu na powierzchnię 1 ha
stanowiło 44 400 roślin. W latach 2006–2008 z okulizacji podkładek
1 i 15 sierpnia uzyskano średnio około 78% okulantów, daje to ponad
34 800 sztuk drzewek z 1 ha. Wykazano, że wydajność szkółki istotnie zależała od terminu oczkowania i zmieniała się w poszczególnych
latach. Średnio z okres trzech lat najlepsze efekty produkcyjne
otrzymano po okulizacji 1 i 15 sierpnia. Istotnie największy procent
okulantów w porównaniu do zaokulizowanych podkładek oraz liczbę
drzewek z powierzchni 1 ha otrzymano w 2006 roku po okulizacji 15
lipca i 1 sierpnia, a także z oczkowania 1 września w ostatnim cyklu
produkcyjnym. W dwóch z trzech badanych lat opóźniona okulizacja istotnie zwiększała wydajność szkółki w porównaniu do okulizacji
15 lipca. Pozwala to sądzić, że w badanych warunkach nie należy
przyspieszać terminu okulizacji antypki. Czarnecki [1995] oceniając
wpływ różnych sposobów i terminów okulizacji wiśni na siewkach
czereśni ptasiej, otrzymał większy procent okulantów po oczkowaniu
w połowie lipca niż na początku sierpnia. Omówione wyżej badania
oraz praca Grzyba [1999] wskazują na to, że dobór terminu okulizacji
zależy od rodzaju podkładki.
W niniejszym doświadczeniu średnio ponad 84% okulantów
spełniało wymagania normy PN-R-67010. Za okres trzech lat istotnie największy procent dobrych jakościowo drzewek otrzymano
w wyniku uszlachetniania podkładek w terminie 1 i 15 sierpnia.
238
WNIOSKI
Procent przyjętych oczek odmiany ‘Łutówka’ na siewkach antypki
(Prunus mahaleb L.) zależał od terminu okulizacji i przebiegu warunków meteorologicznych.
Terminy okulizacji istotnie wpływały na wydajność szkółki
wyrażonej procentem otrzymanych okulantów w porównaniu do
zaokulizowanych podkładek oraz liczbą drzewek z powierzchni 1 ha.
Najlepsze efekty produkcyjne uzyskano z uszlachetniania podkładek
w terminach sierpniowych.
Dobór terminu okulizacji wpływał na jakość okulantów wiśni
odmiany ‘Łutówka’. Średnio dla trzech cykli produkcyjnych po okulizacji 1 i 15 sierpnia uzyskano istotnie większy procent materiału handlowego, niż po oczkowaniu w połowie lipca i na początku września.
W warunkach Lubelszczyzny najlepszym terminem okulizacji
antypki była pierwsza połowa sierpnia. Uzyskano w niej nie tylko
najlepsze efekty produkcyjne, ale także najmniejszą zmienność
efektów między latami badań.
LITERATURA
Apostol J. 2008. New sweet cherry and sour cherry selections in Hungary. Acta
Hortic. 795, 75–78.
Baryła P. 2005a. Zależność między czynnikami klimatycznymi a wzrostem
okulantów wiśni w szkółce. Acta Agroph. 125, 31–42.
Baryła P. 2005b. Wpływ gęstości sadzenia na wzrost i jakość okulantów
wiśni odmiany ‘Łutówka’ na podkładce czereśnia ptasia (Prunus avium
L.). Ann. UMCS sec. EEE 15, 35–42.
Baryła P., Kapłan M. 2006. Wpływ terminów i sposobów okulizacji na jakość
okulantów i wydajność szkółki wiśni odmiany ‘Łutówka’. Acta Agrobot.
59(2), 207–214.
Czarnecki B. 1995. Ocena różnych sposobów i terminów okulizacji wiśni. Mat.
Konf. „ Postęp w intensyfikacji upraw sadowniczych”; Poznań, 13–20.
Czynczyk A. 1974. Przydatność podkładek dla produkcyjnych sadów wiśniowych. Pr. Inst. Sad. Ser. C47 (3), 12–16.
Czynczyk A., Karolczak J., Grzyb Z.S. 1988. Wzrost i owocowanie dwóch odmian wiśni na siewkach wyselekcjonowanych typów antypki. Pr. Inst.
Sad. Ser. A 28, 23–29.
239
Piotr Baryła
Dziennik Ustaw Nr 29, Poz. 189, Załącznik nr 9, 2007. Jakość elitarnego
i kwalifikowanego materiału szkółkarskiego roślin sadowniczych.
Funk T. 1969. Bericht über Selection bei Prunus mahaleb in der Deutschen Demokratischen Republik. Arch. Gartenbau 17, 219–237.
Gąstoł M., Poniedziałek W. 1998. Wpływ trzech podkładek na wzrost okulantów śliw w szkółce. Mat. XXXVII Ogólnopol. Nauk. Konf. Sad., Sesja
Posterowa, Skierniewice, 574–578.
Grzyb Z.S. 1999. Nowe podkładki drzew pestkowych otrzymane w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach. Mat. VIII Ogólnopol. Zjazd Nauk. „Hodowla Roślin Ogrodniczych u progu XXI wieku”,
Lublin, 271–274.
Grzyb Z.S. 2004. New Rootstocks of Stone Fruit Trees Selected in Skierniewice,
Poland. Acta Hortic. 658, 487–489.
Grzyb Z. S., Czynczyk A. 1975/76. Wpływ niektórych czynników na przyjmowanie się oczek wiśni i wydajność okulantów w szkółce. Pr. Inst.
Sad. Ser. A 19, 13–21.
Grzyb Z.S., Kolbusz S.M. 1989. Influence of selected rootstocks on health status, vigor and bearing of three sour cherry cultivars. Fruit Sc. Rep. 16(4),
215–224.
Grzyb Z.S., Gronek M. 1991. Wzrost i owocowanie wiśni na różnych
podkładkach w rejonie nadmorskim. Pr. Inst. Sad. Ser. C 2–3, 67–70.
Grzyb Z.S., Sitarek M. 1998. Podkładki do sadów wiśniowych i czereśniowych. III Ogólnopol. Spotk. Sad. w Grójcu, 51–57.
Hrotkó K., Nadosy F., Vegvari G., Fuzessery A. 1996. Growth and productivity of sour cherry varieties grafted on different mahaleb rootstocks. Acta
Hortic. 410, 499–502.
Milošević T., Milošević N. 2010. Growth and branching of pear trees (Pyrus
domestica, Rosaceae) in nursery. Acta Sci. Pol., Hortorum Cultus 9(4),
193–205.
Poniedziałek W. 1980. Przyjmowanie się oczek wiśni odmiany Łutówka na
podkładce czereśni ptasiej w zależności od pochodzenia zrazów oraz
różnych pożywek agarowych. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, Ogrodnictwo 7, 177–189.
Poniedziałek W. 1981. Wpływ sposobu okulizacji, wiązadeł oraz wyboru i przygotowania pędów na przyjmowanie się oczek wiśni odmiany
Łutówka okulizowanej na czereśni ptasiej (Cerasus avium L.). Zesz.
Nauk. AR w Krakowie, Ogrodnictwo 8, 145–159.
Poniedziałek W., Szczygieł A., Porębski S., Górski A., 1997. Wpływ terminu
okulizacji i podkładki na przyjęcie się oczek i wzrost okulantów dwóch
odmian jabłoni. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, Ogrodnictwo 23, 5–18.
240
Schimmelpfeng H. 1996. Unterlagenzüchtung für Süβkirchen in Deutschland
– die Weihenstepharen Arbeiten. Schweiz Zeitschr. Obst-und Weinbau
132, 331–334.
Sitarek M., Grzyb Z.S. 2007. Nursery results of bud-take and growth of six
sweet cherry cultivars budded on four clonal rootstocks. Acta Hortic. 732,
345–349.
Stehr R. 2008. Further experiences with dwarfing sweet cherry rootstocks in
Northen Germany. Acta Hortic. 795, 185–190.
Webster A.D., Schmidt H. 1996. Rootstocks for sweet and sour cherries.
[w:] Cherries. Red. A.D. Webster, N. Looney. CAB International.
Wallingford, Oxon, 127–166.
Webster A.D., Hollands M. S. 1999. Apple rootstock studies: Comparison of
Polish, Russian, USA and UK selections as rootstocks for the apple cultivar
Cox’s Orange Pippin (Malus domestica Borkh.). J. Hort. Sci. and Biotech.
74(3), 367–374.
Wociór S., Kiczorowski P., Mazurek J., Wójcik I. 1998. Wpływ metody okulizacji i rodzaju wiązadeł na wzrost podkładek i okulantów jabłoni.
XXXVII Ogólnopol. Nauk. Konf. Sad. Skierniewice, 192–196.
Piotr Baryła
Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu
Katedra Nasiennictwa i Szkółkarstwa Ogrodniczego
ul. Leszczyńskiego 58, 20–068 Lublin
Badania dotowane ze środków publicznych (Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego), wykonane w Katedrze Nasiennictwa
i Szkółkarstwa Ogrodniczego UP w Lublinie w ramach działalności
statutowej.
241
Jan Błaszczyk
Beata Ochał
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 243–252
ISSN 1895-4421
WPŁYW ZRÓŻNICOWANYCH WARUNKÓW
PRZECHOWYWANIA NA JAKOŚĆ I WŁAŚCIWOŚCI
PRZECHOWALNICZE GRUSZEK ODMIANY
LUKASÓWKA
INFLUENCE OF STORAGE CONDITIONS
ON THE QUALITY AND STORABILITY
OF ALEXANDER LUCAS PEARS
Abstrakt. Badania przeprowadzono w dwóch sezonach przechowalniczych.
Gruszki odmiany Lukasówka przechowywano przez 150 dni w temperaturze od
0 do 0,5oC w warunkach chłodni zwykłej (normalna atmosfera) oraz w trzech
różnych składach kontrolowanej atmosfery: 0,8% CO2 i 2% O2, 1,5% CO2 i 2% O2,
2% CO2 i 2% O2. Po wyjęciu z chłodni owoce poddano dojrzewaniu w warunkach
symulowanego obrotu handlowego przez 7 dni w temperaturze 17oC. Jakość
gruszek oceniano bezpośrednio po zbiorze, po przechowywaniu oraz po okresie dojrzewania. Oznaczano jędrność miąższu, zawartość ekstraktu, kwasowość
ogólną oraz określano występowanie chorób przechowalniczych. Warunki kontrolowanej atmosfery w porównaniu z warunkami atmosfery normalnej skuteczniej
wpływały na zachowanie wysokiej jakości przechowywanych gruszek. Przejawiało
się to między innymi lepszą jędrnością gruszek, mniejszymi stratami kwasowości
oraz mniejszą wrażliwością owoców na choroby przechowalnicze.
Słowa kluczowe: owoce, kontrolowana atmosfera, normalna atmosfera, symulowany obrót, jakość
Summary. The study was conducted during two storage seasons. The Alexander
Lucas pears were stored for 150 days at a temperature of 0–0,5oC in a common cold storage with normal atmosphere (NA) and a store with controlled atmosphere (CA): 0,8% CO2:2% O2, 1,5% CO2:2% O2 and 2% CO2:2% O2. Following
storage, the pears were removed from the cold store and were left to stay and
mature for 7 days at a temperature of 17oC (simulated shelf-life). Measurements
were performed after harvest, directly after storage and after simulated shelflife. The following parameters were determined for the pears: flesh firmness,
soluble solids content and titratable acidity. The occurrence of storage related
diseases was also monitored. Storage conditions influenced the quality of stored pears. Controlled atmosphere proved to be more efficient than normal atmosphere in maintaining their high quality: the fruit exhibited better firmness
and smaller losses of titratable acidity and lower susceptibility to fungal and
physiological diseases.
Key words: fruits, controlled atmosphere, normal atmosphere, shelf life, quality
243
WSTĘP
Występująca w ostatnich latach nadprodukcja jabłek i problemy z ich
zagospodarowaniem wpłynęły na większe zainteresowanie sadowników uprawą innych gatunków drzew owocowych, w tym również
gruszy. Przechowywanie gruszek ze względu na ich specyficzne
wymagania jest jednak znacznie trudniejsze niż jabłek [van Schaik
1990]. Zdolność przechowalnicza gruszek jest cechą zależną od odmiany, stanu dojrzałości w czasie zbioru i sposobu przechowywania [Elgar i in. 1997]. Aby umożliwić prawidłowe dojrzewanie tych
owoców, trzeba zapewnić im specyficzne warunki w czasie przechowywania. Ważny jest dobór optymalnej temperatury i wzajemnej proporcji dwutlenku węgla do tlenu z uwzględnieniem długości
przechowywania, co zagwarantuje harmonijne dojrzewanie gruszek
po przechowywaniu, pozwalające uzyskać wysokie walory smakowe
oraz odpowiednią konsystencję miąższu. Optymalna temperatura
przechowywania gruszek wynosi od -1 do 0oC [Richardson i Kupferman 1997; Höhn i in. 2005]. Zdaniem Ma i Chena [2003] warunki
kontrolowanej atmosfery pozwalają wydłużyć okres przechowywania
gruszek, a także skuteczniej, niż warunki chłodni zwykłej, wpływają
na zachowanie wysokiej jakości gruszek. Kupferman [2003] zaleca
przechowywać gruszki w atmosferze o składzie 1–2,5% O2 i 0–2,5%
CO2. Natomiast Höhn i inni [2005] podają, że gruszki powinny być
przechowywane w kontrolowanej atmosferze o składzie 1,5–5% O2
i 2–3% CO2. Jedną z cech zasadniczo odróżniających technologię przechowywania gruszek od stosowanej dla jabłek jest konieczność dodatkowego ich dojrzewania po wyjęciu z chłodni zwykłej i KA, aby mogły osiągnąć właściwą dojrzałość konsumpcyjną [Tomala i in. 2006].
Według Bena [1997], dojrzewanie gruszek powinno się prowadzić
w temperaturze 15–18°C i wilgotności powietrza wynoszącej 80–
85%. Dojrzewanie w wyższej temperaturze jest zbyt szybkie i powoduje pogorszenie ich smaku oraz nasilenie procesów gnilnych.
Celem przeprowadzonych badań było poznanie wpływu zróżnicowanych warunków przechowywania na jakość owoców gruszy odmiany Lukasówka zarówno bezpośrednio po przechowywaniu jak
i po symulowanym obrocie handlowym.
244
Wpływ zróżnicowanych warunków przechowywania na jakość...
MATERIAŁ I METODY
Badania prowadzono na gruszkach odmiany Lukasówka w dwóch
kolejnych sezonach przechowalniczych, tj. 2010/2011 i 2011/2012.
Owoce pochodziły z Sadu Doświadczalnego Katedry Sadownictwa
i Pszczelnictwa zlokalizowanego w Garlicy Murowanej. Drzewka gruszy
odmiany Lukasówka szczepione na podkładce pigwa S1 posadzono
wiosną 2006 roku. Termin zbioru owoców wyznaczono na podstawie
jędrności miąższu gruszek, wartości indeksu skrobiowego oraz wartości indeksu dojrzałości opracowanego przez Streifa [1983]. W dniu
zbioru gruszki przewożono do chłodni i w ciągu 24 godzin wstępnie
schładzano do temperatury 5–6oC. Reprezentatywne dla badanej odmiany próbki owoców, podzielone na cztery powtórzenia, z których
każde stanowiło ok. 10 kg owoców, przechowywano przez 150 dni
w temperaturze od 0 do 0,5oC i wilgotności względnej powietrza 90–
92%, w chłodni zwykłej (NA – normalna atmosfera) oraz w warunkach
kontrolowanej atmosfery (KA) o różnym stężeniu dwutlenku węgla
i tlenu tj. 0,8% CO2:2% O2, 1,5% CO2:2% O2 i 2% CO2:2% O2. W warunkach KA utrzymywano wilgotność powietrza 94–95% wilgotności
względnej. Warunki chłodni zwykłej stanowiły kombinację kontrolną.
Po wyjęciu gruszek z chłodni przechowywano je jeszcze dodatkowo
przez 7 dni w temperaturze 17oC (okres symulowanego obrotu handlowego). Analizę gruszek bezpośrednio po zbiorze, po przechowywaniu i po okresie symulowanego obrotu przeprowadzano na 12 owocach
losowo pobranych z każdego powtórzenia. Jędrność miąższu gruszek oznaczano jędrnościomierzem Effegi FT 327, przy użyciu trzpienia o średnicy 8 mm. Pomiaru dokonano dwukrotnie na każdym owocu. Wyniki
podano w kilogramach (kG). W tej samej próbie gruszek oznaczano,
w ich soku, zawartość ekstraktu za pomocą refraktometru Atago PR101, wyniki podano w procentach oraz kwasowość ogólną w przeliczeniu na kwas jabłkowy, miareczkując odpowiednio przygotowane
roztwory 0,1 n NaOH do pH 8,1, przyjętym jako punkt zobojętnienia.
Do oznaczeń stosowano pehametr CX-501, wyniki podano w procentach. Występowanie grzybowych i fizjologicznych chorób przechowalniczych oceniano na podstawie obserwacji dokonywanych po wyjęciu
gruszek z chłodni i po 7 dniach symulowanego obrotu. Wyniki podano
w procentach, w odniesieniu do liczby wszystkich owoców w próbie.
245
Wyniki opracowano metodą analizy wariancji w układzie jednoczynnikowym. Badanym czynnikiem były warunki przechowywania. Dane dotyczące procentu gruszek opanowanych przez grzybowe
i fizjologiczne choroby przechowalnicze poddano transformacji
według funkcji Blissa (y = arc sin √x). Do oceny istotności różnic
pomiędzy średnimi wykorzystano test NIR Fishera, przy poziomie
istotności α = 0,05. Obliczenia statystyczne wykonano programem
Statistica 10,0.
WYNIKI I DYSKUSJA
Podczas prowadzonych badań gruszki odmiany Lukasówka zbierano
w optymalnym terminie o czym świadczą między innymi jędrność
miąższu, zawartość ekstraktu i wartość wskaźnika Streifa odpowiadające wartościom zalecanym do zbioru tej odmiany z przeznaczeniem
do długoterminowego przechowywania (0,18–0,08) [Streif 2011].
Tab. 1. Termin zbioru, jędrność miąższu, zawartość ekstraktu,
kwasowość ogólna, wartość indeksu skrobiowego
oraz indeksu Streifa gruszek odmiany Lukasówka
Ekstrakt
(%)
Kwasowość
(% kwasu
jabłkowego)
Indeks
skrobiowy
(1–10)
Indeks
Streifa
6,6
12,0
0,57
7,0
0,08
6,9
11,7
0,61
7,1
0,08
Rok
Data Jędrność
zbioru
(kG)
2010
23.09
2011
22.09
Jedną z ważniejszych cech jakościowych owoców jest jędrność.
Gruszki przechowywane we wszystkich kombinacjach KA zawsze
wyróżniały się istotnie większą jędrnością niż owoce pochodzące
z chłodni zwykłej. Zależność tę notowano zarówno bezpośrednio
po przechowywaniu, jak i po symulowanym obrocie (tab. 2). Uzyskane wyniki potwierdziły wcześniejsze doniesienia innych autorów
o szybszej utracie jędrności gruszek przechowywanych w chłodni
zwykłej w porównaniu z warunkami kontrolowanej atmosfery
[Recasens i in. 1997; Błaszczyk i Ben 1999; Lopez i in. 2001]. Natomiast skład kontrolowanej atmosfery nie miał wpływu na jędrność
miąższu gruszek. Stosowania wyższej temperatury w czasie dojr246
zewania uzupełniającego gruszek po przechowywaniu powoduje
ich szybkie mięknięcie. Zdaniem Vaysse i innych [2005] jędrność
gruszek znajdujących się w stanie optymalnej dojrzałości konsumpcyjnej powinna wynosić około 1,5 kG. W prezentowanych badaniach, po okresie symulowanego obrotu, gruszki miały znacznie większą
jędrność. Wynikało to zapewne stąd, że zastosowana temperatura w
czasie ich dodatkowego dojrzewania (17oC) była niższa niż zalecana
(21–22oC) [Wustmann 1992]. Warto zaznaczyć, że gruszki o większej
jędrności nie osiągnęły wprawdzie jeszcze pełni walorów smakowych,
ale rozpoczęły już proces dojrzewania, który będzie postępował w
czasie ich obrotu i sprzedaży. Takie owoce będą bardziej odporne na
uszkodzenia mechaniczne, którym tak łatwo ulegają owoce w fazie
pełnej dojrzałości [Błaszczyk 2011].
Tab. 2. Jędrność miąższu (kG) gruszek odmiany Lukasówka w zależności
od warunków przechowywania
Sezon przechowalniczy
Warunki przechowywania (CO2:O2)
0,8:2
1,5:2
2:2
NA
Bezpośrednio po przechowywaniu
2010/2011
3,5 b*
3,7 b
3,7 b
3,0 a
2011/2012
3,7 b
3,9 b
4,0 b
3,2 a
Po 7 dniach symulowanego obrotu
2010/2011
3,3 b
3,5 b
3,6 b
2,8 a
2011/2012
3,6 b
3,8 b
3,7 b
2,9 a
* średnie oznaczone takimi samymi literami w wierszu
nie różnią się istotnie przy α = 0,05
Warunki przechowywania miały istotny wpływ na zawartość
ekstraktu oznaczoną w gruszkach bezpośrednio po przechowywaniu i po okresie symulowanego obrotu (tab. 3). Najczęściej wyższej
wartości tej cechy bardziej sprzyjała kontrolowana atmosfera zawierająca 0,8% CO2 i 2% O2 oraz 2% CO2 i 2% O2. Uzyskane wyniki badań nie potwierdziły poglądu Garci i Streifa [1993] oraz Barreiro
i innych [1995] o większej zawartości ekstraktu w gruszkach prze247
chowywanych w normalnej atmosferze w porównaniu z owocami
pochodzącymi z kontrolowanej atmosfery. Wykazały natomiast,
podobnie jak wyniki przedstawione przez Eccher Zerbini i innych
[2002], wpływ składu kontrolowanej atmosfery na wartość opisywanej cechy. Gruszki przechowywane w kontrolowanej atmosferze
o składzie 1,5% CO2 i 2% O2 charakteryzowały się najczęściej mniejszą
zawartością ekstraktu w porównaniu z owocami pochodzącymi
z dwóch pozostałych kombinacji KA.
Tab. 3. Zawartość ekstraktu (%) w gruszkach odmiany Lukasówka
w zależności od warunków przechowywania
0,8:2
1,5:2
2:2
NA
2010/2011
13,0 b*
12,3 a
12,8 b
12,1 a
2011/2012
13,0 b
12,1 a
12,9 b
12,2 a
2010/2011
12,5 b
11,9 a
12,7 b
12,0 a
2011/2012
12,0 b
12,0 b
12,1 b
11,7 a
* objaśnienie jak w tab. 2
Analizując wpływ warunków przechowywania na kwasowość miareczkową gruszek stwierdzono istotne różnice pomiędzy średnimi
zarówno bezpośrednio po przechowywaniu, jak i po symulowanym
obrocie (tab. 4). W obu przypadkach i w obu sezonach badań istotnie
mniejszą kwasowością odznaczały się gruszki pochodzące z chłodni
zwykłej niż z kombinacji KA. Taką samą zależność wykazali we wcześniejszych w badaniach Błaszczyk i Ben [1999] oraz Calvo i inni [2002].
Uzyskane wyniki badań potwierdziły również pogląd Garci i Streifa [1993] oraz Eccher Zerbini i innych [2002], którzy stwierdzili, że
skład kontrolowanej atmosfery nie ma istotnego wpływu albo jest on
niewielki na kwasowość gruszek. Duże znaczenie dla jakości gruszek
ma wielkość spadku ich kwasowości podczas przechowywania, która
zdaniem Garci i Streifa [1993] może wynosić około 30% początkowej
248
wartości. Obserwowany w niniejszej pracy średni spadek kwasowości
gruszek po łącznym okresie przechowywania w chłodni oraz dodatkowych siedmiu dniach w warunkach symulowanego obrotu był
jednak większy, a duży spadek kwasowości negatywnie wpływa na
walory smakowe owoców.
Tab. 4. Kwasowość miareczkowa (% kwasu jabłkowego) gruszek odmiany
Lukasówka w zależności od warunków przechowywania
0,8:2
1,5:2
2:2
NA
2010/2011
0,37 b*
0,37 b
0,38 b
0,34 a
2011/2012
0,37 b
0,36 b
0,36 b
0,33 a
2010/2011
0,34 b
0,35 b
0,35 b
0,28 a
2011/2012
0,33 b
0,34 b
0,33 b
0,29 a
W czasie prowadzonych badań zanotowano na gruszkach odmiany Lukasówka objawy gorzkiej zgnilizny (Gloeosporium sp.),
szarej pleśni (Botrytis cinerea) i sinej pleśni (Penicillium expansum).
Występowanie tych chorób przedstawiono łącznie jako procent
owoców zgniłych (ryc. 1). Gruszki, które były przechowywane w kontrolowanej atmosferze w znacznie mniejszym stopniu ulegały gniciu
niż owoce przechowywane w warunkach normalnej atmosfery. Natomiast skład kontrolowanej atmosfery nie miał istotnego wpływu na
odsetek porażonych owoców.
Chorobami fizjologicznymi występującymi na owocach podczas
przeprowadzonego doświadczenia były rozpad i zbrązowienie
miąższu oraz oparzelizna starcza. Przy czym należy podkreślić, że
oparzelizna starcza występowała tylko na gruszkach przechowywanych w chłodni zwykłej. Podobnie jak w przypadku grzybowych
chorób dużo wyższy odsetek owoców z objawami uszkodzeń fizjologicznych zanotowano u gruszek pochodzących z chłodni zwykłej
249
niż z warunków KA (ryc. 2). W pierwszym sezonie badań nie obserwowano istotnego wpływu składu kontrolowanej atmosfery na
odsetek gruszek z objawami fizjologicznych chorób. W drugim sezonie badań stwierdzono, że gruszki przechowywane w kontrolowanej atmosferze zawierającej 0,8% CO2 i 2% O2 charakteryzowały się
istotnie większym odsetkiem uszkodzonych owoców w porównaniu
z pozostałymi kombinacjami kontrolowanej atmosfery.
Ryc. 1. Procent gruszek odmiany Lukasówka z objawami grzybowych
chorób przechowalniczych. *średnie oznaczone takimi samymi literami,
oddzielnie dla każdego sezonu, nie różnią się istotnie przy α = 0,05
Ryc. 2. Procent gruszek odmiany Lukasówka z objawami fizjologicznych
chorób przechowalniczych. *średnie oznaczone takimi samymi literami,
oddzielnie dla każdego sezonu, nie różnią się istotnie przy α = 0,05
250
WNIOSKI
Warunki kontrolowanej atmosfery w porównaniu z warunkami atmosfery normalnej skuteczniej wpływały na zachowanie wysokiej
jakości przechowywanych gruszek. Przejawiało się to między innymi
wyższą jędrnością gruszek i mniejszymi stratami kwasowości, a także
mniejszą wrażliwością owoców na grzybowe i fizjologiczne choroby
przechowalnicze.
Skład gazowy kontrolowanej atmosfery miał niewielki wpływ na
jędrność miąższu, kwasowość miareczkową oraz podatność gruszek
na choroby przechowalnicze.
Ze względu na znaczną podatność gruszek przechowywanych
w warunkach normalnej atmosfery na choroby przechowalnicze
okres ich przechowywania powinien być skrócony.
LITERATURA
Barreiro M.G., Cabral M. L., Franco J. 1995. Use of controlled atmosphere storage to extend storage life of ‘Rocha’ pears. Acta Hort. 379, 537–543.
Ben J. 1997. Przechowywanie gruszek w chłodni zwykłej. [W:] II Ogólnopolskie
Spotkanie Sadowników w Grójcu. ISiK Skierniewice, 36–39.
Błaszczyk J. 2011. Wpływ terminu zbioru i warunków przechowywania na
jakość i zdolność przechowalniczą nowych odmian gruszek. Zeszyty Naukowe UR w Krakowie, 478, Seria Rozprawy 355.
Błaszczyk J., Ben J. M. 1999. Effect of different CO2 and O2 concentrations in
the storage of ‘Conference’ pears on the rate of decreases in firmness during
ripening. Acta Hort. 485, 71–77.
Calvo G., Salvador M. E., Sanchez E. 2002. Control of superficial scald in ‘Beurré d’ Anjou’pears with low oxygen levels. Acta Hort. 596, 879–882.
Eccher Zerbini P., Grassi M., Rizzolo A., Pianezzola A., De Colellis G., Brambilla A. 2002. Harvest maturity, mineral content and postharvest quality
of ‘Conference’ pears stored in high or low CO2. Acta Hort. 596, 839–844.
Elgar H. J., Watkins C. B., Murray S. H., Gunson F. A. 1997. Quality of ‘Buerré
Bosc’ and ‘Doyenne du Comice’ pears in relation to harvest date and storage
period. Postharv. Biol. Technol. 10, 29–37.
Garcia J. M., Streif J. 1993. Qualität und Haltbarkeit von Birnen. I. Einfluss von
CA-bzw. ULO-Lagerbedingungen. Gartenbauwissenschaft 58(1), 36–41.
251
Höhn E., Gasser F., Siegrist J. P. 2005. Obsteinlagerung 2005. Obst- und Weinbau, 18, 6–9.
Kupferman E. 2003. Controlled atmosphere storage of apples and pears. Acta
Hort. 600, 729–735.
Lopez M. L., Miro R., Graell J. 2001. Quality and aroma production of Doyenne
du Comice pears in relation to harvest date and storage atmosphere. Food
Sci. Technol. Internat. 7(6), 493–500.
Ma S. S., Chen P. M. 2003. Storage disorder and ripening behavior of ‘Doyenne
du Comice’ pears in relation to storage conditions. Postharv. Biol. Technol.
28, 281–294.
Recasens I., Ganau D., Graell J., Larrigaudiere C., Lopez L. 1997. Physiological and quality responses of ‘Conference’ pears to reduced levels of O2
under controlled atmosphere storage conditions. Postharv. Hort. Ser. 16,
258–263.
Richardson D. G., Kupferman E. 1997. Controlled atmosphere storage of pears.
Postharv. Hort. 16, 31–35.
Schaik van A. C. R. 1990. Bewaring en opslag. [W:] De Peer. Red. Wertheim
S. J. Proefstation voor de Fruitteelt. Wilhelminadorp, 143–150.
Streif J. 1983. Der optimale Erntetermin beim Äpfeln. I. Qualitätentwicklung
und Reife. Gartenbauwissenschaft 48, 154–159.
Streif J. 2011. Qualitätsmerkmale und Reifeindex einiger Apfelsorten bei der
Ernte. Kompetenzzentrum Obstbau Bodensee, Bavendorf.
Tomala K., Jendrzejczak P., Baran D. 2006. Przechowywanie gruszek w kontrolowanej atmosferze. [W:] Czynniki wpływające na plonowanie i jakość
owoców roślin sadowniczych. II Międzynarodowe Targi Agrotechniki
Sadowniczej, Warszawa, 131–146.
Vayasse P., Reynier P., Roche L., Lavialle O. 2005. Sensory evaluation of new
pear cultivars. Acta Hort. 671, 341–347.
Wustmann G. 1992. Ernte und Lagerung von Birnen. Obstbau. 9, 444–446.
Jan Błaszczyk
Katedra Sadownictwa i Pszczelnictwa
252
Sławomir Doniec, Ewa Dziedzic
Włodzimierz Lech, Monika Małodobry
Anna Gastoł
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 253–263
ISSN 1895-4421
Zawiązanie owoców czereśni
w zależności od sposobu zapylania
i zwiększonej obecności pszczół
Fruit-set of sweet cherry depending on the type
of pollination and high access of the bees
Abstrakt. Celem pracy był dobór zapylaczy dla wybranych odmian czereśni,
w zależności od sposobu zapylenia oraz w warunkach zwiększonej liczebności
pszczół w sadzie, na podstawie procentu zawiązania owoców. Doświadczenie
zostało przeprowadzone w latach 2009–2012. Zawiązanie owoców obliczono w zależności od kilku sposobów zapylenia kwiatów: swobodne, własnym
pyłkiem, samoczynne oraz krzyżowe. Odmiana ‘Hedelfińska’ była bardzo dobrym zapylaczem dla większości odmian kwitnących o średniej i późnej porze. Stwierdzono, że proces zapylenia i zapłodnienia u odmiany ‘Regina’ stwarzał większe problemy w porównaniu do innych odmian. Po wprowadzeniu do
sadu na okres kwitnienia trzech pni pszczelich określono wpływ zwiększonego dostępu owadów na zapylenie i zawiązanie owoców czereśni. Udowodniono
większe zawiązanie owoców czereśni wszystkich odmian, z wyjątkiem ‘Regina’,
w porównaniu do zawiązania w latach, gdy dostęp owadów był umiarkowany.
Słowa kluczowe: Prunus avium, odmiany, zapylacze, owady
Summary. Study was aiming to select pollinators for the chosen sweet cherry
cultivars depending on the type of flower pollination and at the increase number of bees in the orchard, based on fruit-setting. The experiment was carried out in 2009–2012. Fruit-setting was calculated depending on the type of
pollination: open-, self-, self-acting and cross-pollination. ‘Hedelfińska’ was
a very good pollinator for most cultivars, of mid and late time of blooming.
It has been found that the process of pollination and fertilization of ‘Regina’
cultivar was more difficult as compared to other cultivars. In a study conducted in 2012, the effect of increased access of insects for pollination on fruitsetting of sweet cherry was investigated. Three bee hives were introduced into
the orchard for period of sweet cherry trees flowering. The fruit-set of sweet
cherry was higher comparing to the years when the access of insects was moderate, but only ‚Regina’ did not show such regularity.
Key words: Prunus avium, cultivars, pollinators, insects
253
Wstęp
Czereśnie są obcopylne i obcopłodne. Obcopylność oznacza, że pyłek
musi być przeniesiony przez owady, natomiast obcopłodność wskazuje, że pyłek musi być przeniesiony z kwiatów innej odmiany.
W związku z tym, zapewnienie wysokiej plenności czereśni jest trudne. Obcopłodność jest uwarunkowana genetycznie, a za przebieg
tego procesu odpowiedzialny jest gen niezgodności S, występujący
w kilkunastu alellach. Jeżeli na znamieniu słupka kwiatu czereśni
znajdzie się pyłek o tych samych allelach (pochodzący z tej samej odmiany), wówczas wzrost łagiewki pyłkowej zostaje zatrzymany i nie
dochodzi do zawiązania owocu. Zjawisko samoniezgodności jest kontrolowane przez pojedynczy, wieloalleiczny gen S [Bednarska i Lenartowska 2003]. Zahamowanie wzrostu łagiewki pyłkowej zachodzi
w wyniku interakcji pomiędzy czynnikami takich samych alleli pyłku
i słupka, a za system niezgodności są odpowiedzialne białkowe produkty genu S [Boyes i Nasrallah 1995]. Odrzucanie niezgodnych
łagiewek pyłkowych następuje szczególnie w górnej części szyjki
słupka [McCubbin i Kao 2000; Zuccherelli i in. 2002]. Zabezpieczenie kwiatu przed zapyleniem, a następnie jego zapylenie po upływie
określonego czasu może doprowadzić do kiełkowania i wzrostu niezgodnych łagiewek [Stephenson i in. 1992]. Wśród odmian czereśni
występują również odmiany samopłodne, które nie wymagają odmiany zapylającej, jednak obecność pszczół jest niezbędna do przeniesienia pyłku na znamię słupka. Pierwszą samopłodną odmianą czereśni wyselekcjonowaną w Kanadzie była odmiana ‘Stella’. Posiadała
allele typu S3S4, jednakże zastosowanie promieniowania jonizującego X spowodowało mutację allelu S4 do S4’ [Thompson 1996]. Okres
wzrostu łagiewki pyłkowej od znamienia do zalążni, a następnie
zapłodnienie nazywane jest czasem efektywnego zapylenia (CZEZ).
Okres ten zależy od wielu czynników, w szczególności od ograniczonej żywotności komórki jajowej w stosunku do długiego czasu wzrostu łagiewki pyłkowej w szyjce słupka [Williams i in. 1965]. Badania
prowadzone w ostatnich latach wskazują, że dla czereśni istnieje
36 grup niepłodności [Tobutt i in. 2004; Bekefi 2006; Schuster i in.
2007]. W związku tak dużą liczbą grup niepłodności dobór zapylaczy
dla czereśni stanowi obecnie mniejszy problem, ponieważ prawdopo254
Zawiązanie owoców czereśni w zależności od sposobu...
dobieństwo natrafienia na odmianę należącą do tej samej grupy jest
mniejsze. Zawiązanie owoców czereśni może wahać się od 6 do 40%.
Zależy od szeregu czynników: obecności i rozmieszczenia zapylaczy,
temperatury w okresie kwitnienia, obecności owadów zapylających
[Free 1993; Nyéki i Soltész 1996; Thompson 1996; Beppu i Kataoka 1999; Hedhly i in. 2007]. Celem pracy był dobór zapylaczy dla
wybranych odmian czereśni, w zależności od sposobu zapylenia oraz
w warunkach zwiększonej liczebności pszczół w sadzie, na podstawie
procentu zawiązania owoców.
MATERIAŁ I METODY
I. Zawiązanie owoców ośmiu odmian czereśni w zależności od sposobu
zapylania. Doświadczenie zostało przeprowadzone w latach 2009
– 2011, w sadzie założonym w 2003 roku, na powierzchni 0,4 ha,
położonym w woj. małopolskim, ok. 10 km na północ od Krakowa.
Drzewa rosły na podkładce Colt, na stoku południowo – wschodnim na glebie o klasie bonitacyjne IIIa. Nawożenie i ochrona drzew
prowadzone były zgodnie z zaleceniami w uprawie czereśni. Pasieka
znajdowała się w odległości około 1 km od sadu. W pierwszej części
pracy badaniami objęto osiem odmian czereśni: ‘Rivan’, ‘Burlat’,
‘Vanda’, ‘Van’, ‘Lapins’, ‘Hedelfińska’, ‘Kordia’ i ‘Regina’, które należą
do różnych grup niepłodności, a okres ich kwitnienia obejmuje terminy od najwcześniejszych do najpóźniejszych. Liczba drzew poszczególnych odmian w sadzie była zbliżona.
Tab. 1. Schemat wykonanych kombinacji zapylania krzyżowego odmian
czereśni w latach 2009–2011
Odmiana zapylana
Rivan
Burlat
Van
Vanda
Kordia
Hedelfińska
Regina
Odmiany zapylające
Burlat
Rivan, Van, Vanda
Burlat, Hedelfińska
Burlat, Hedelfińska
Hedelfińska, Lapins, Regina
Van, Vanda, Kordia, Lapins
Sylvia, Lapins, Kordia, Hedelfińska
255
Każdą kombinację zapylenia wykonano w pięciu powtórzeniach,
rozmieszczonych na pięciu drzewach. Jedno powtórzenie stanowiło
około 60–70 kwiatów na fragmencie pędu. Kwiaty z czterech powtórzeń pozostawiono do okresu dojrzewania owoców, w celu obliczenia
procentu zawiązania. Zawiązanie owoców obliczono w zależności od
trzech sposobów zapylenia: zapylenie krzyżowe, zapylenie własnym
pyłkiem, zapylenie swobodne. Zapylenie krzyżowe oraz zapylenie pyłkiem własnym wykonywano trzykrotnie w czasie kwitnienia. Kwiaty do tych kombinacji były izolowane od dostępu owadów
zapylających. W kombinacji zapylenia swobodnego owady miały
dostęp do kwiatów przez cały okres kwitnienia i na tych stanowiskach nie przeprowadzano zapylenia ręcznego. Około 60–70 kwiatów
z piątego powtórzenia, z wszystkich kombinacji zapylania, zebranych
pod koniec kwitnienia, posłużyło do obserwacji mikroskopowych.
Prowadzono obserwacje kiełkowania ziaren pyłku, wzrostu łagiewek
pyłkowych przez tkanki szyjki słupka oraz wrastania łagiewki do woreczka zalążkowego. Na ich podstawie wykonano analizę przebiegu
zapylenia i zapłodnienia w poszczególnych kombinacjach zapylenia
kwiatów.
II. Zawiązanie owoców pięciu odmian czereśni w warunkach zwiększonej
liczebności pszczół w sadzie. W celu zbadania roli pszczół, jako owadów
zapylających, w 2012 do tego samego sadu o powierzchni 0,4 ha
wprowadzono na okres kwitnienia trzy pnie pszczele, każdy liczący około
20 tys. pszczół. Zastosowano następujące kombinacje zapylania kwiatów: zapylenie swobodne przez owady, trzykrotnie w okresie kwitnienia:
zapylenie ręczne własnym pyłkiem i zapylenie krzyżowe (w obu tych kombinacjach kwiaty zabezpieczone izolatorami) oraz zapylenie samoczynne
(kwiaty również zabezpieczone izolatorami, bez zapylania ręcznego).
Każdą kombinację zapylenia wykonano w czterech powtórzeniach, rozmieszczonych na czterech drzewach. Jedno powtórzenie stanowiło około
60–70 kwiatów na fragmencie pędu. W kombinacji zapylenia swobodnego, własnym pyłkiem oraz zapylenia samoczynnego uwzględniono odmiany: ‘Rivan’, ‘Burlat’, ‘Lapins’, ‘Vanda’ i ‘Regina’. Wykonano następujące
kombinacje zapylania krzyżowego: odmiany ‘Rivan oraz ‘Vanda’ zapylano
pyłkiem odmiany ‘Burlat’, odmianę ‘Burlat’ pyłkiem odmiany ‘Rivan’ oraz
odmianę ‘Regina’ pyłkiem odmiany ‘Sylvia’. Podstawę wnioskowania stanowił procent zawiązania owoców (tab. 3).
256
Na podstawie danych uzyskanych ze stacji meteorologicznej zlokalizowanej w Garlicy Murowanej, w odległości około 5 km od sadu
stwierdzono, że w latach badań w okresie kwitnienia średnia temperatura dobowa była bardzo zróżnicowana. W 2009 roku najwyższa średnia
dobowa temperatura kształtowała się na poziomie 10–15oC. W 2010
roku średnia temperatura wahała się od 5oC do 13oC. W 2011 roku odnotowano wahania średniej dobowej temperatury w okresie kwitnienia
od 10–15oC na początku do 5oC pod koniec kwitnienia. W 2012 roku
średnia dobowa temperatura wahała się od 5oC do 19oC. Przymrozki
w okresie kwitnienia wystąpiły w trzech latach. W 2010 roku odnotowano spadek temperatury do poziomu -2,7oC, w 2011 roku najniższa temperatura wyniosła -1,8oC oraz w 2012 roku najniższa temperatura wyniosła -1oC. Przymrozki nie spowodowały uszkodzeń kwiatów, ponieważ
w okresie spadków temperatury sad chroniono poprzez zadymianie.
Obliczenia statystyczne wykonano przy zastosowaniu programu
Statistica wersja 7.1, istotność różnic pomiędzy średnimi analizowano testem Duncana, przy poziomie istotności α=0,05.
WYNIKI I DYSKUSJA
I. Zawiązanie owoców ośmiu odmian czereśni w zależności od sposobu
zapylania. W wyniku przeprowadzonych krzyżowań uzyskano bardzo
zróżnicowane zawiązanie owoców czereśni (tab. 2).
W oparciu o wyniki w tabeli 2, gdzie zamieszczono obliczenia
wykonane oddzielnie dla odmian i lat, potwierdza się informacja podawana w literaturze, dotycząca samoniezgodności czereśni [Tobutt
i in. 2004, Nyéki i Soltész 1996]. Na skutek zapylenia pyłkiem własnym
jedynie samopłodna odmiana ‘Lapins’ zawiązała owoce. U pozostałych
odmian nie obserwowano przełamywania samoniezgodności, na skutek występowania wysokiej temperatury w okresie kwitnienia, w przeciwieństwie do doniesień innych autorów [Soltész i Richards 1997,
Petropoulou i Alston 1998]. Część owoców odmian ‘Rivan’ i ‘Burlat’
uzyskanych po zapyleniu kwiatów własnym pyłkiem powstała w wyniku partenokarpii, co do tej pory nie było notowane w literaturze
dotyczącej kwitnienia czereśni. Procent owoców partenokarpicznych
tych dwóch odmian wynosił od 40 do 60% (badania własne niepubl.).
257
Tab. 2. Zawiązanie owoców ośmiu odmian czereśni
w zależności od kombinacji zapylania (%)
Odmiana zapylana Odmiana zapylająca
Rivan
Burlat
Vanda
Van
Kordia
Hedelfińska
258
swobodne
Rivan
Burlat
swobodne
Burlat
Rivan
Vanda
Van
swobodne
Vanda
Burlat
Hedelfińska
swobodne
Van
Burlat
Hedelfińska
swobodne
Kordia
Hedelfińska
Lapins
Regina
swobodne
Hedelfińska
Van
Kordia
Vanda
Lapins
Procent zawiązania owoców
2009
42,0 a *
9,5 b
57,0 a
68,6 a
9,8 c
81,1 a
39,2 b
28,0 b
29,8 b
3,4 c
41,6 ba
58,9 a
13,3 b
1,3 c
30,9 a
30,9 a
25,3 b
3,6 c
35,7 a
32,6 ba
33,2 ba
22,3 b
2,6 c
24,7 ba
39,8 a
37,6 ba
38,3 ba
2010
26,6 a
0,0 b
26,6 a
28,4 ba
1,9 d
35,9 a
19,3 cb
10,6 dc
23,3 a
1,6 b
36,3 a
34,0 a
3,0 a
0,3 a
4,6 a
4,3 a
6,3 ab
0,7 b
16,7 a
12,2 ab
21,4 a
40,5 a
3,3 b
31,9 a
35,1 a
24,8 ba
28,1 ba
2011
14,2 b
0,0 c
23,7 a
13,2 cba
1,5 c
22,9 ba
29,2 a
6,7 cb
24,3 b
1,1 c
42,6 a
15,1 b
5,4 cb
0,0 c
20,9 a
8,1 b
8,8 c
0,0 d
30,6 a
14,3 cb
17,5 b
31,7 ba
5,6 c
29,9 ba
46,3 a
22,5 cb
45,1 ba
Lapins
Regina
swobodne
Lapins
swobodne
Regina
Kordia
Lapins
Hedelfińska
Sylvia
17,2 a
12,2 a
22,6 a
5,2 b
21,8 a
22,2 a
23,7 a
nb
15,7 a
22,3 a
16,7 ba
0,4 c
6,4 bc
15,6 ba
27,1 a
nb
49,7 a
33,4 a
14,4 ab
0,0 b
6,4 b
12,5 ab
23,7 a
5,6 b
* średnie oznaczone tymi samymi literami w obrębie odmiany zapylanej
w danym roku nie różnią się statystycznie istotnie przy poziomie α=0,05.
Jak wynika z tabeli 2 kombinacje krzyżówek, w wyniku których
otrzymano wysoki procent zawiązania owoców wskazują na
właściwy ich dobór, jako zapylacze (Rivan x Burlat, Burlat x Rivan,
Vanda; Van x Burlat, Hedelfińska; Kordia x Lapins, Hedelfińska, Regina; Hedelfińska x Vanda, Van, Lapins, Kordia; Regina x Kordia, Lapins, Hedelfińska). Hedelfińska jest bardzo dobrym zapylaczem dla
większości odmian kwitnących o średniej i późnej porze. Odmiany,
których nazwy zostały podkreślone w poszczególnych kombinacjach
krzyżowań są szczególnie polecane dla danych odmian, ze względu
na dużą masę owoców oraz korzystny wpływ odmiany zapylającej na
barwę owocu.
Prezentowane wyniki badań dotyczące zapylania odmiany ‘Regina’ pyłkiem odmiany ‘Sylvia’ badań pochodzą z jednego sezonu, procent zawiązania owoców uzyskany w tej kombinacji wyniósł 5,59%.
Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że proces
zapylenia i zapłodnienia u odmiany ‘Regina’ stwarza większe problemy w porównaniu do innych odmian.
Liczne są publikacje uwzględniające dobór zapylaczy dla czereśni, jednak brane są w nich pod uwagę odmiany najkorzystniejsze dla warunków klimatycznych danego kraju [Crane i Brown 1955;
Nyéki i Soltész 1996; Choi i in. 2000; Radičević i in. 2011]. Opracowanie dotyczące 21 odmian czereśni wykazało, że w przypadku
doboru zapylacza, bardzo istotna jest zgodność terminu kwitnienia
[Radičević i in. 2011]. W obrębie ocenianych odmian największą
grupę (42%) stanowiły odmiany o średnio późnym terminie kwitnie259
nia. Autorzy cytowanych badań uwzględnili między innymi odmiany
‘Burlat,’ ‘Lapins’, ‘Van’, ‘Hedelfińska’ i ‘Kordia’. Wyniki przedstawione w prezentowanej pracy są zgodne z wynikami doświadczeń, uzyskanymi przez Radičevića i innych [2011]. Dla warunków Polski opracowanie dotyczące doboru polecanych zapylaczy podali Hołubowicz
i inni [1993] oraz Rozpara [2005]. Dziedzic i in. [2011] w opracowaniu, które uwzględnia zarówno grupy niepłodności jak i terminy
kwitnienia odmian czereśni w Polsce podkreślają duże znaczenie
właściwego doboru odmian czereśni do sadu, pod względem terminu
kwitnienia odmian, ze względu na niekorzystne warunki pogodowe,
panujące nieraz w okresie kwitnienia.
II. Zawiązanie owoców pięciu odmian czereśni w warunkach zwiększonej
liczebności pszczół w sadzie. Zawiązanie owoców w przypadku swobodnego zapylenia kwiatów jest wynikiem pracy głównie pszczół, jak
również innych owadów. Systematyczny spadek zawiązania owoców
ośmiu odmian czereśni w latach 2009–2011 (tab. 3) wpłynął na
decyzję o wprowadzeniu do sadu doświadczalnego trzech pni pszczelich. Kwitnienie czereśni przypada na koniec kwietnia. Roje pszczele nie mają jeszcze wtedy wychowanego nowego pokolenia, które
opuszcza pnie w poszukiwaniu pokarmu na początku maja. W tabeli
3 przedstawiono wyniki zawiązania owoców czereśni w zależności od
sposobu zapylenia przy zwiększonym dostępie owadów.
W przypadku wprowadzenia w 2012 roku pni pszczelich do
kwitnącego sadu odnotowano wyższe zawiązanie owoców większości
odmian czereśni w porównaniu do lat 2010–2011. Znaczny procent zawiązania owoców odmian ‘Rivan’ oraz ‘Burlat’ uzyskany
w 2009 roku można przypisać wyjątkowo korzystnym warunkom
pogodowym, panującym w sadzie w okresie kwitnienia tych odmian.
Późny termin kwitnienia odmiany ‘Regina’, przypadający pod koniec kwitnienia drzew większości odmian czereśni, skutkował małym
zawiązaniem owoców we wszystkich latach badań, nawet przy
zwiększonej liczbie pszczół w sadzie. Z tego względu odmiana ta nie
powinna być polecana do sadów produkcyjnych. Wyniki zawiązania
owoców uzyskane na skutek zapylenia swobodnego w 2012 roku były
na tym samym poziomie istotności, co zawiązanie w wyniku zapylenia krzyżowego. Nasuwa się, zatem wniosek, że wysokie zawiąza260
nie owoców przy zapyleniu swobodnym, z dużą liczbą pszczół jest
wynikiem zapylenia kwiatów w czasie efektywnego zapylenia, który
jest ograniczony do 3–4 dni na początku kwitnienia kwiatu [Stősser
i Anvari 1981]. Wysoki odsetek zawiązania owoców w kombinacji
zapylenia pyłkiem własnym, jak również samoczynnego zapylenia
potwierdziły fakt, że kwiaty nawet samopłodnych odmian muszą być
zapylane przez owady.
Zapylenie
własnym pyłkiem
Rivan
42,0 c*
26,6 bc 14,2 ab
32,6 bc
3,3 a
2,1 a
Burlat
68,6 d
28,4 b
13,2 ab
45,3 c
0,0 a
1,5 a
Lapins
17,2 ab
15,7 a
49,7 c
33,5 bc
8,1 a
36,3 c
Vanda
29,8 b
23,3 ab 24,3 ab
30,3 b
n.b.
0,6 a
Regina
22,6 c
16,7 bc
10,8 abc
0,3 a
0,3 a
2011
2010
Odmiana
14,4
abc
Zapylenie
krzyżowe
Zapylenie samoczynne
Procent zawiązania owoców w zależności
od sposobu zapylenia w 2012 roku
Zapylenie
swobodne z dużą
liczbą pszczół
Procent zawiązania
owoców przy zapyleniu
swobodnym w latach
2009
Tab. 3. Procent zawiązania owoców kilku odmian czereśni przy małej
liczbie owadów w latach 2009–2011 oraz przy zwiększonym dostępie
owadów w 2012 roku
x Burlat
33,8 bc
x Rivan
46,3 c
n.b
x Burlat
38,7 b
x Sylvia
6,0 ab
* średnie w wierszu w kombinacji zapylenia swobodnego w latach 2009–
2011 oraz w kombinacji różnego typu zapylenia w 2012 roku oznaczone
tymi samymi literami nie różnią się statystycznie istotnie przy poziomie
istotności α=0.05
261
WNIOSKI
Najwyższy procent zawiązanych owoców w przypadku odmian czereśni ‘Rivan’, ‘Burlat’, ‘Vanda’, ‘Van’, ‘Kordia’, ’Hedelfinska’, ‘Regina’
uzyskano w wyniku zapylenia swobodnego i krzyżowego.
Duży procent zawiązania owoców odmiany ’Lapins’ uzyskany po
zapyleniu swobodnym i pyłkiem własnym potwierdza jej samopłodność.
Na podstawie otrzymanych wyników wytypowano zapylacze dla
ośmiu odmian czereśni.
Wprowadzenie do sadu czereśniowego pszczół skutkowało
właściwym zawiązaniem owoców prowadzącym do zwiększenia plonu.
W przypadku odmian czereśni zapylenie samoczynne kwiatów
odgrywa niewielką rolę.
Ze względu na niski procent zawiązania owoców na skutek
zapylenia swobodnego i krzyżowego odmiana ‘Regina’ nie powinna
być polecana do sadów produkcyjnych.
LITERATURA
Bednarska E., Lenartowska M. 2003. Mechanizmy samoniezgodności u roślin
kwiatowych. Kosmos, 52(4), 425–443.
Bekefi Z. 2006. Review of sweet and sour cherry incompatibility. Intern.
J. Hort. Science 12, 111–116.
Beppu K., Kataoka I. 1999. High temperature rather than drought stress is responsible for the occurrence of double pistils in ‘Satohnishiki’ sweet cherry.
Scientia Hort. 81, 125–134.
Boyes D.C., Nasrallah J.B. 1995. An anther – specific gene encoded by an S locus
haplotype of Brassica produces complementary and differentially regulated
transcripts. Plant Cell 7, 1283–1294.
Choi C., Livermore K., Andersen R.L. 2000. Sweet cherry pollination: recommedation based on compatibility groups and bloom time. J. of the American Pomological Society 54, 148–152.
Crane M.B., Brown A.G. 1955. Incompatibility and varietal confusion in cherries. Sci. Hortic. 11, 53–55.
Dziedzic E., Bieniasz M., Lech W. 2011. Kwitnienie. [W]: Jankiewicz L.S., Lipecki J. Fizjologia roślin sadowniczych. PWN, Warszawa 394–439.
Free J.B.1993. Insect pollination of crops. Academic Press Limited, New York, 544.
Hedhly A., Hormaza J.I., Herrero M. 2007. Warm temperature at bloom reduce fruit set in sweet cherry. J. App. Bot. Food Quality 81, 158–164.
Hołubowicz T., Rebandel Z., Ugolik M. 1993. Uprawa czereśni i wiśni. PWRiL,
Warszawa.
262
McCubbin A.G., Kao T.H. 2000. Molecular recognition and response in pollen
and pistil interactions. Annual Review Cell Biology 16, 333–364.
Nyéki J., Soltész M. 1996. Floral biology temperature zone fruit trees and small
fruits. Akadémiai Kiado Budapest.
Petropoulou S.P., Alston F.H. 1998. Selecting for improved pollination at low temperatures in apple. Journal of Horticultural Science, Biotechnology 73, 507–512
Radičević S., Cerović R., Marić S., Đorđević M. 2011. Flowering time and
incompatibility groups – cultivar combination in commercial sweet cherry
(Prunus avium L.) orchards. Genetica 43, 397–406.
Rozpara E. 2005. Intensywny sad czereśniowy. Hortpress Sp.z o.o.,Warszawa.
Schuster, M., Flachowsky, H., Köhler D. 2007. Determination of self – incompatible genotypes in sweet cherry (Prunus avium L.) accessions and cultivars of the German Fruit Gene Bank and from private collections. Plant
Breeding 126, 533–540.
Soltész M., Richards K.W. 1997. Pollination and fertilization of apple cultivars
in Hungary. Acta Horticulturae 437, 445–449.
Stephenson A.G., Lau F.C., Quasada M., Winsor J. 1992. Factors that affect
pollen performance. [W]: Wyatt R. Ecology and evolution of plant reproduction. Chapman and Hall Co. New York, 119–136.
Stősser R., Anvari S.F. 1981. Pollen tube growth in cherry pericarp tissue. Gartenbauwissenschaft 46, 154–158.
Tobutt, K.R., Sonneveld T., Bekefi Z., Boskovic R. 2004. Cherry (in)compatibility genotypes – an updated cultivar table. Acta Hort. 663, 667– 671.
Thompson M. 1996. Cherries, crop physiology, production and uses, Flowering,
Pollination and Fruit Set. Part IV- 8, 223–240.
Williams R.R. 1965. The effect of summer nitrogen applications on the quality
of apple blossom. J. Hort. Sci. 40, 31–41.
Zuccherelli S., Tassinari P., Broothaertis W., Tartarini S., Dondini L., Sansavini S. 2002. S – allele characterization in self – incompatible pear (Pyrus
communis L.). Sex. Plant. Reprod. 15, 153–158.
Włodzimierz Lech
Katedra Dendrologii i Architektury Krajobrazu
Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach 2009-2012
jako projekt badawczy z grantu NN 310 08 37 38 (G-1759/KDiAR/10-13)
263
Ewa Dziedzic
Jan Błaszczyk
Monika Bieniasz
Beata Ochał
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 265–277
ISSN 1895-4421
ATRAKCYJNOŚĆ OWOCÓW KILKUNASTU
ODMIAN JABŁONI W OCENIE KONSUMENCKIEJ
MIESZKAŃCÓW KRAKOWA I OKOLIC
FRUIT ATTRACTIVENESS OF SEVERAL APPLE CULTIVARS IN CONSUMER EVALUATION PERFORMED
BY RESIDENTS OF KRAKOW AND SURROUNDINGS
Abstrakt. Ocenę konsumencką jabłek przeprowadzono w Krakowie w 2010
oraz w 2012 roku. Owoce były poddane ocenie pod względem następujących
cech: wielkość i kształt owocu, twardość miąższu, barwa skórki, zapach
i smak owocu. W pierwszym roku, gdy oceniano dziesięć odmian jabłek
stwierdzono istotne różnice między odmianami, przy czym wyróżniono
grupę odmian wysoko ocenionych (‘Koksa Pomarańczowa’, ‘Sawa’, ‘Beforest’, ‘Fantazja’, ‘Cortland’ i ‘Gala Royal’) oraz niżej notowaną odmianę
‘Piękna z Boskoop’. W drugiej ocenie spośród kwalifikowanych ośmiu odmian jabłek najlepiej wypadły odmiany ‘Szampion’, ‘Gala’, ‘Rubinola’ i ‘Rubin’,
na co się złożyły wysokie noty cząstkowe tych odmian. Konsumenci wysoko
cenili twardość miąższu oraz smak tych odmian.
Słowa kluczowe: jabłka, owoce, ocena sensoryczna
Summary. Consumer assessment of apples were performed in Krakow in
2010 and 2012. Fruits were evaluated in terms of the following characteristics: size and shape of the fruit, the hardness of the flesh, skin color,
aroma and taste of the fruit. In the first year, when ten apples cultivars
were evaluated the significant differences between cultivars were noted.
Cultivars ‚Cox’s Orange Pippin’, ‚Sawa’, ‚Beforest’, ‚Fantasy’, ‚Cortland’ and
‚Royal Gala’ were classified higher than cultivar ‚Beauty of Boskoop’. In
the second assessment of eight apple cultivars ‚Szampion’, ‚Gala’, ‚Rubinola’
and ‚Rubin’ scored the highest both general points and points in sub-assessments. Consumers highly valued hardness of fruit flesh and flavor of these
cultivars.
Key words: apples, fruits, sensory evaluation
265
WSTĘP
Na krajowym rynku owoców można obserwować pojawianie się dużej
liczby nowych odmian jabłek. Decyzję o zakupie jabłek konsumenci
najczęściej podejmują po wcześniejszej akceptacji ceny na podstawie
wyglądu i smaku owoców. Jednak ze względu na słabą znajomość odmian często nie wiążą danej odmiany z konkretnym smakiem [Zmarlicki 1997]. Konsumenci przy zakupie owoców kierują się takimi
parametrami jakości jak: wielkość, kształt, powierzchnia rumieńca,
barwa zasadnicza skórki, jędrność, kruchość, smak i brak widocznych
uszkodzeń owocu pochodzenia grzybowego lub fizjologicznego
[Rutkowski 2000]. Preferowane są średniej wielkości czerwone jabłka
lub z czerwonym rumieńcem [Licznar-Małańczuk i Szewczuk 2002].
Celem przeprowadzonych badań było określenie walorów atrakcyjności
dla mieszkańców Krakowa i okolic wybranych odmian jabłek.
MATERIAŁ I METODY
Ocenę konsumencką jabłek przeprowadzono wśród mieszkańców
Krakowa i okolic, czasie Nocy Naukowców, pod koniec września
w 2010 oraz w 2012 roku na Wydziale Ogrodniczym UR w Krakowie.
W pierwszym roku ocenie organoleptycznej poddano 10 odmian jabłek:
‘Złota Reneta’, ‘Fantazja’, ‘Gala Royal’, ‘Koksa Pomarańczowa’, ‘Sawa’,
‘Witos’, ‘Beforest’, ‘Cortland’, ‘Piękna z Boskoop’ oraz ‘Delbarestivale’.
W drugim roku oceniano odmiany: ‘Lobo’, ‘Celeste’, ‘Delikates’, ‘Paulared’, ‘Rubin’, ‘Szampion’, ‘Gala’ oraz ‘Rubinola’. Ogółem w obu sondażach udział wzięły 143 osoby. Ankiety po zebraniu poddano weryfikacji, przy czym odrzucono nie kompletnie wypełnione i do dalszej
analizy posłużyło 75% ankiet z pierwszego oraz 83% ankiet z drugiego sondażu. Ankietowani oceniali następujące cechy owocu: wielkość
i kształt, twardość miąższu, barwę skórki, zapach i smak owocu. Do
oceny posłużono się skalą punktową, w 5-cio stopniowej skali, gdzie
1 – oznacza najniższą wartość danej cechy, natomiast 5 – najwyższą.
W drugiej części ankiety respondenci udzielali odpowiedzi na pytania
dotyczące: płci, wieku, wykształcenia, miejsca zamieszkania oraz preferencji zakupowych dotyczących zaopatrywania się w owoce.
266
Atrakcyjność owoców kilkunastu odmian jabłoni w ocenie...
Wyniki z poprawnie wypełnionych ankiet opracowano statystycznie
metodą jednoczynnikowej analizy wariancji. Istotność różnic określono
za pomocą testu NIR Fishera przy poziomie istotności α = 0,05.
WYNIKI I DYSKUSJA
Dane socjodemograficzne respondentów przedstawiono w tabeli 1. W obu
ocenach wśród ankietowanych przewagę stanowiły kobiety (tab. 1).
Tab. 1. Dane socjodemograficzne badanej grupy respondentów
Kategoria
Struktura procentowa
I sondaż
II sondaż
Płeć
kobiety
mężczyźni
79,1
69,0
20,9
31,0
Wykształcenie
podstawowe
53,5
33,8
średnie
11,6
39,4
wyższe
34,9
26,8
Miejsce zamieszkania
miasto
74,4
77,5
wieś
25,6
22,5
Miejsce zaopatrywania się w owoce
plac targowy
41,9
47,9
supermarket
23,3
15,5
sklep osiedlowy
25,6
16,9
różne
9,3
15,5
Nieco ponad 70% osób biorących udział w ankiecie deklarowało
miasto, jako miejsce zamieszkania. Ankietowani w owoce zaopatrują
się głównie na placu targowym oraz różnego rodzaju sklepach. Uzyskane wyniki nieco różnią się od wyników ankiety przeprowadzonej wśród
mieszkańców Wrocławia, których duży odsetek (57,7%) zaopatruje się
w owoce w supermarketach [Licznar-Małańczuk i Szewczuk 2002].
267
Natomiast w Lublinie konsumenci najczęściej kupują jabłka na
targowisku lub często w sklepie owocowo-warzywnym, argumentując wybór miejsca zakupu niskim poziomem ceny, dużym wyborem oraz dobrą jakością [Czernyszewicz 2008]. Stwierdzono również, że kobiety częściej kupowały jabłka na targowisku miejskim lub
w sklepie owocowo-warzywnym, w porównaniu z mężczyznami,
którzy preferowali inne miejsca zakupu [Czernyszewicz 2007].
Sumaryczna ocena
Zapach
owocu
Smak
owocu
Twardość
owocu
Barwa
skórki
Kształt
owocu
Odmiana
Wielkość
owocu
Tab. 2. Cechy sensoryczne odmian jabłek w opinii respondentów według
płci, w 2010 roku
Kobiety
Beforest
Cortland
Delbarestivale
Fantazja
Gala Royal
Koksa Pomarańczowa
Piękna z Boskoop
Sawa
Witos
Złota Reneta
4,1 bc*
4,0 bc
3,8 ab
4,0 bc
4,0 bc
3,8 ab
4,1 bc
4,1 bc
4,3 c
3,4 a
4,2 ab
4,3 b
4,1 ab
3,9 ab
4,2 ab
3,9 ab
3,7 a
4,1 ab
4,1 ab
3,9 ab
3,8 b-e
3,9 cde
3,2 ab
3,9 cde
4,1 de
3,5 abc
3,0 a
4,3 e
3,8 b-e
3,6 a-d
3,7 a
4,0 ab
3,5 a
3,9 ab
4,0 ab
3,8 ab
3,7 a
3,5 a
4,4 b
3,5 a
3,8 b-e 3,6 b 23,1 bc
3,8 b-e 3,9 b 24,1 c
3,4 bc 3,3 ab 21,3 ab
4,2 e
3,5 b 23,4 bc
4,1 de 3,8 b 24,1 c
4,0 cde 3,5 b 22,5 bc
2,7 a
2,8 a 20,0 a
3,5 bcd 3,4 ab 22,9 bc
4,1 de 3,6 b 24,4 c
3,4 b 3,4 ab 21,2 ab
4,3 ab
4,1 ab
4,0 ab
4,1 ab
4,8 b
4,7 ab
3,9 a
4,0 ab
4,4 ab
4,2 ab
4,6 c
4,1 abc
3,4 ab
3,3 ab
4,3 bc
4,2 abc
3,4 ab
3,7 abc
4,1 abc
3,2 a
Mężczyźni
Beforest
Cortland
Delbarestivale
Fantazja
Gala Royal
Koksa Pomarańczowa
Piękna z Boskoop
Sawa
Witos
Złota Reneta
3,8 ab
4,0 ab
3,6 ab
3,8 ab
3,8 ab
3,6 ab
3,7 ab
4,3 b
4,1 ab
3,1 a
3,8 a
4,1 a
3,8 a
3,9 a
4,4 a
4,0 a
3,7 a
3,9 a
4,0 a
3,9 a
3,3 ab
4,0 b
4,3 b
3,8 ab
3,7 ab
4,0 b
2,8 a
3,8 ab
3,6 ab
2,7 a
3,4 a
3,3 a
3,1 a
3,6 a
3,6 a
3,7 a
3,1 a
3,7 a
3,0 a
2,9 a
* średnie oznaczone tą samą literą dla każdej z kolumn
nie różnią się istotnie przy α = 0,05 testu NIR Fishera
268
23,2 ab
23,6 ab
22,1 ab
22,4 ab
24,6 b
24,1 ab
20,6 ab
23,3 ab
23,2 ab
20,0 a
W obu sondażach ankietowani oceniali jabłka pod względem
tych samych cech. Oceny dziesięciu odmian jabłek w opinii kobiet
i mężczyzn znacznie się różniły (tab. 2). Kobiety wyżej oceniły odmiany ‘Cortland’, ‘Gala Royal’ oraz ‘Witos’ w porównaniu z odmianą
‘Piękna z Boskoop’, która uzyskała niską notę. Natomiast kwalifikacja mężczyzn była znacznie mniej zróżnicowana, zarówno pod
względem pojedynczych cech owocu, jak i ogólna ocena odmiany.
Ankietowani mężczyźni nie potrafili między innymi wskazać różnic
pomiędzy odmianami pod względem kształtu i zapachu owoców.
Według mężczyzn istotne różnice w ogólnej ocenie odmian stwierdzono jedynie pomiędzy odmianami ‘Gala Royal’ oraz ‘Złota Reneta’,
przy czym ta ostatnia odmiana uzyskała istotnie niższą notę.
Podobnie jak w pierwszym, w drugim sondażu ocena owoców
ośmiu odmian jabłek w grupie kobiet i mężczyzn była zróżnicowana
(tab. 3). Kobiety statystycznie istotnie wyżej oceniły owoce odmian:
‘Gala’, ‘Rubin’, ‘Rubinola’ i ‘Szampion’ w porównaniu z odmianami ‘Celeste’, ‘Delikates’, ‘Lobo’ i ‘Paulared’. Na niską notę tych ostatnich odmian wpłynął fakt, że w opinii kobiet jabłka cechowały się niską twardością
miąższu i nie zadawalającym smakiem. Natomiast ocena mężczyzn nie
była tak jednoznacznie zróżnicowana. Odmiana ‘Rubin’ przewyższała
w sondażu wszystkie inne odmiany z wyjątkiem odmian ‘Rubinola’ i ‘Gala’, podczas gdy odmiana ‘Delikates’ różniła się niekorzystnie
w porównaniu do innych odmian z wyjątkiem odmiany ‘Lobo’.
Zaobserwowano, że miejsce zamieszkania respondentów było
czynnikiem istotnie wpływającym na kwalifikację odmian jabłek (tab. 4).
Wśród respondentów pochodzących z miasta ocena była bardziej zróżnicowana. Wysoko notowanymi odmianami były: ‘Cortland’,
‘Royal Gala’, ‘Sawa’ i ‘Witos’, a najniżej oceniono odmiany ‘Piękna z Boskoop’, ‘Złota Reneta’ i ‘Delbarestivale’. Natomiast wśród
mieszkańców wsi zróżnicowanie w ogólnej ocenie pomiędzy odmianami było znacznie mniejsze, wynikało to między innymi z tego, że
takie cechy jabłek jak kształt czy barwa skórki wszystkich odmian
zostały ocenione bardzo podobnie.
Kolejny sondaż przeprowadzony w 2012 roku wykazał, że odmiany ‘Gala’, ‘Rubin’, ‘Rubinola’ i ‘Szampion’ zostały wyżej ocenione
przez mieszkańców miasta w porównaniu z pozostałymi odmianami
(tab. 5). Kwalifikacja taka jest zbieżna z oceną kobiet, których udział
269
w grupie ankietowanych stanowił znaczny procent. Z kolei wyniki
sondażu przeprowadzonego wśród mieszkańców wsi były zbliżone
do oceny uzyskanej w grupie mężczyzn.
płci, w 2012 roku
Odmiana
Wielkość
owocu
Kształt
owocu
Barwa
skórki
Smak
owocu
Twardość Sumaryczna
owocu
ocena
Kobiety
Celeste
Delikates
Gala
Lobo
Paulared
Rubin
Rubinola
Szampion
4,1 ab*
4,2 abc
4,0 a
4,4 bc
4,3 abc
4,4 c
4,1 abc
4,4 bc
4,0 a
4,0 ab
4,4 bc
4,3 abc
4,1 ab
4,6 c
4,2 ab
4,4 bc
3,3 a
3,6 ab
4,3 d
3,8 b
3,8 b
4,3 cd
4,0 bc
3,9 bc
3,4 ab
3,2 a
4,3 d
3,0 a
3,4 ab
4,4 d
4,3 cd
3,8 bc
3,4 b
3,0 ab
4,2 c
2,7 a
3,0 ab
4,5 c
4,3 c
4,4 c
18,2 a
18,1 a
21,3 b
18,2 a
18,7 a
22,2 b
20,9 b
20,9 b
3,7 bcd
2,6 a
3,8 cd
3,0 ab
3,4 abc
4,3 d
4,2 d
3,7 bcd
3,8 bc
2,8 a
4,2 cde
2,7 a
3,5 b
4,5 de
4,7 e
4,0 bcd
18,6 bc
16,0 a
20,3 cde
16,8 ab
18,9 bc
22,5 e
21,5 de
19,3 cd
Mężczyźni
Celeste
Delikates
Gala
Lobo
Paulared
Rubin
Rubinola
Szampion
4,0 a
3,9 a
3,9 a
3,8 a
4,1 ab
4,5 b
4,2 ab
4,3 ab
3,6 a
3,6 a
4,2 ab
3,7 a
4,0 ab
4,6 b
4,0 ab
3,7 a
3,5 ab
3,0 a
4,3 cd
3,6 ab
3,9 bcd
4,5 d
4,2 cd
3,7 bc
* średnie oznaczone tą samą literą dla każdej z kolumn nie różnią się
istotnie przy α = 0,05 testu NIR Fishera
Poziom wykształcenia respondentów jest czynnikiem mającym
duży wpływ na ocenę sensoryczną owoców (tab. 6). Respondenci
deklarujący wykształcenie podstawowe i średnie wszystkie odmiany
jabłek kwalifikowali podobnie. Natomiast w grupie ankietowanych
z wyższym wykształceniem ogólna ocena pozwoliła podzielić odmiany na dwie grupy. Do statystycznie istotnie wyżej ocenionych odmian
zaliczono: ‘Beforest’, ‘Cortland’, ‘Fantazja’, ‘Gala Royal’, ‘Koksa Pomarańczowa’, ‘Sawa’ oraz ‘Witos’. Natomiast odmiany ‘Delbarestivale’,
‘Piękna z Boskoop’ oraz ‘Złota Reneta’ uzyskały niższą notę.
270
Smak
owocu
Zapach
owocu
Sumaryczna ocena
4,1 ab
3,7 bcd
4,0 ab
4,1 de
3,7 b
23,6 cd
Cortland
4,1 bc
4,3 ab
4,1 d
4,0 ab
3,9 cde
3,8 b
24,0 d
Delbarestivale
3,8 abc
4,0 ab
3,4 bc
3,6 a
3,1 ab
3,3 ab
21,2 abc
Fantazja
3,9 abc
3,8 ab
3,8 bcd
4,0 ab
4,1 de
3,5 ab
23,1 bcd
Gala Royal
3,9 abc
4,1 ab
4,0 cd
4,1 ab
4,3 e
3,6 b
23,9 d
Koksa Pomarańczowa
3,7 ab
4,0 ab
3,4 bc
4,1 ab
4,0 de
3,6 b
22,8 bcd
Piękna z Boskoop
4,1 bc
3,8 a
2,7 a
3,8 a
2,9 a
2,9 a
20,1 a
Sawa
4,3 c
4,2 ab
4,3 d
3,9 ab
3,6 bcd
3,6 b
24,0 d
Witos
4,3 c
4,3 b
3,8 bcd
4,4 b
4,1 de
3,4 ab
24,3 d
Złota Reneta
3,5 a
4,0 ab
3,4 b
3,8 a
3,3 abc
3,3 ab
21,2 ab
Barwa
skórki
4,0 bc*
Kształt
owocu
Beforest
Odmiana
Wielkość
owocu
Twardość
owocu
miejsca zamieszkania, w 2010 roku
Miasto
Wieś
Beforest
3,9 ab
4,0 a
3,6 a
3,5 ab
3,5 ab
3,1 ab
21,6 ab
Cortland
3,9 ab
4,3 a
3,5 a
4,3 b
4,0 b
3,8 ab
23,8 ab
Delbarestivale
3,5 ab
4,3 a
3,6 a
3,7 ab
4,2 b
3,0 a
22,3 ab
Fantazja
4,2 b
4,2 a
4,1 a
3,8 b
3,8 b
3,5 ab
23,5 ab
Gala Royal
4,1 b
4,5 a
3,9 a
4,4 b
3,9 b
4,2 b
25,0 b
Koksa Pomarańczowa
3,8 ab
3,8 a
4,0 a
3,7 ab
4,2 b
3,5 ab
23,0 ab
Piękna z Boskoop
3,7 ab
3,6 a
3,7 a
3,8 ab
2,7 a
2,8 a
20,3 a
Sawa
3,7 ab
3,5 a
3,8 a
2,7 a
3,5 ab
3,1 ab
20,3 a
Witos
4,3 b
3,6 a
3,8 a
4,4 b
4,0 b
3,6 ab
23,7 ab
Złota Reneta
3,1 a
3,5 a
3,5 a
3,5 ab
3,6 ab
3,1 ab
20,3 a
271
miejsca zamieszkania, w 2012 roku
Odmiana
Wielkość
Kształt
Barwa
Smak
Twardość
Sumaryczna
owocu
owocu
skórki
owocu
owocu
ocena
Miasto
Celeste
4,0 a*
3,8 a
3,3 a
3,6 b
3,5 c
18,1 ab
Delikates
4,1 ab
3,8 a
3,3 a
3,0 a
3,0 ab
17,2 a
Gala
4,1 ab
4,3 bc
4,3 d
4,1 c
4,2 d
21,1 c
Lobo
4,2 ab
4,1 ab
3,7 b
3,1 a
2,8 a
17,9 ab
Paulared
4,2 ab
4,1 ab
3,9 bcd
3,4 ab
3,2 bc
18,8 b
Rubin
4,4 b
4,6 c
4,2 cd
4,3 c
4,4 d
21,9 c
Rubinola
4,1 ab
4,1 ab
4,1 bcd
4,2 c
4,4 d
20,9 c
Szampion
4,3 b
4,1 ab
3,9 bc
3,8 bc
4,3 d
20,5 c
3,3 a
3,6 bc
19,1 ab
Wieś
Celeste
4,3 b
4,2 a
3,8 ab
Delikates
Gala
4,3 b
4,2 a
3,9 ab
3,1 a
2,9 ab
18,4 ab
3,5 a
4,4 ab
4,3 bc
4,3 bcd
4,3 cd
20,7 bc
Lobo
4,2 b
4,2 a
3,6 ab
2,9 a
2,4 a
17,3 a
Paulared
4,4 b
4,1 a
3,6 a
3,6 ab
2,8 a
18,4 ab
Rubin
4,7 b
4,8 b
4,7 c
4,8 d
4,8 d
23,8 d
Rubinola
4,1 b
4,4 ab
3,9 ab
4,4 cd
4,7 d
21,6 cd
Szampion
4,4 b
4,4 ab
3,6 ab
3,6 abc
4,3 cd
20,3 bc
istotnie przy α=0,05 testu NIR Fishera
Ocena przeprowadzona w 2012 roku z podziałem na poziom
wykształcenia ankietowanych przyniosła nieco odmienne rezultaty w porównaniu do oceny wcześniejszej. Niezależnie od poziomu wykształcenia z reguły wysoko przez ankietowanych ocenione
zostały odmiany ‘Rubin’, ‘Rubinola’ oraz ‘Gala’, a nisko ‘Lobo’, ‘Delikates, ‘Paulared’ i ‘Celeste” (tab. 7).
Konsumenci, którzy brali udział w ocenie preferują owoce o czerwonej skórce z intensywnym rumieńcem (‘Gala’, ‘Rubinola’ i ‘Rubin’),
natomiast owoce o jasnej skórce, bez rumieńca (‘Delikates’, ‘Celeste’) zostały ocenione nisko. Owoce odmian cechujące się twardym
miąższem (‘Szampion’, ‘Gala’, ‘Rubinola’, ‘Rubin’) uzyskały wysoką
272
notę spośród wszystkich odmian. Odmiany z tej grupy odpowiadały
również konsumentom pod względem smaku. Natomiast owoce takich odmian, jak ‘Delikates’ i ‘Lobo’, których miąższ jest delikatny nie
przypadły do gustu oceniającym. W omawianych badaniach wysoko
oceniona została czerwona barwa skórki owoców, takich odmian jak
‘Gala Royal’, ‘Rubinola’ czy ‘Rubin’. Wyższą notę uzyskały także owoce większe, o twardszym miąższu. Powyższe spostrzeżenia są zgodne
z badaniami przeprowadzonymi we Wrocławiu, gdzie około 30% ankietowanych deklarowało czerwoną barwę skórki owoców, jako preferowaną, z kolei 66% osób wybiera owoce średniej wielkości, a 67%
owoce o miąższu zwartym [Licznar-Małańczuk i Szewczuk 2002].
Inne badania potwierdzają fakt, że owoce cechujące się miąższem
zwięzłym, twardym i soczystym z jasnoczerwonym, karminowym
rumieńcem cieszą się największym uznaniem konsumentów
[Porębski i Rzeźnicka 2000]. Jak podaje Czernyszewicz [2011]
w różnych krajach konsumenci utożsamiają z jakością różne cechy.
W Polsce wysoko ceniona jest świeżość, smak, wpływ na zdrowie,
a w dalszej kolejności wygląd zewnętrzny i jakość odżywcza. W badaniach przeprowadzonych w Lublinie stwierdzono, że owoce wysokiej jakości są w ocenie większości respondentów przede wszystkim
bezpieczne dla zdrowia. Opinie te zostały również potwierdzone
w deklaracjach zapłaty wyższej ceny za owoce z gwarancją bezpieczeństwa [Czernyszewicz 2011]. Jabłka należą do owoców najczęściej spożywanych, a o poziomie konsumpcji decyduje w głównej mierze ich smak.
WNIOSKI
Spośród ocenianych cech owoców barwa skórki, twardość miąższu
oraz smak jabłek to walory, które konsumenci cenią wysoko.
Preferencja konsumencka owoców odmian ‘Cortland’, ‘Gala
Royal’, ‘Rubin’, ‘Rubinola’ wynika z czerwonej barwy skórki, zadowalającej wielkości oraz smacznego miąższu.
W opinii kobiet większym uznaniem cieszyły się owoce odmian jabłek o jędrnym, soczystym i słodkim miąższu, takich jak ‘Gala’,
‘Rubin’, ‘Rubinola’ i ‘Szampion’. Natomiast wyniki sondażu przeprowadzonego wśród mężczyzn nie były jednoznaczne.
273
Smak owocu
Zapach owocu
Sumaryczna
ocena
4,0 a
3,7 a
3,7 ab
3,8 ab
3,5 a
22,7 a
Cortland
4,0 ab
4,3 a
4,1 a
4,1 ab
3,9 ab
3,8 a
24,1 a
Delbarestivale
3,8 ab
4,5 a
3,8 a
3,8 ab
3,9 ab
3,4 a
23,1 a
Fantazja
4,0 ab
3,8 a
4,1 a
3,8 ab
4,0 b
3,4 a
23,2 a
Gala Royal
4,1 b
4,4 a
3,8 a
4,0 ab
4,2 b
3,7 a
24,3 a
Koksa Pomarańczowa
3,8 ab
4,0 a
3,7 a
3,9 ab
4,1 b
3,5 a
23,0 a
Piękna z Boskoop
4,2 b
3,8 a
3,5 a
4,0 ab
3,2 a
3,1 a
21,8 a
Sawa
4,0 ab
3,8 a
4,1 a
3,4 a
3,9 ab
3,4 a
22,5 a
Witos
4,4 b
4,1 a
3,6 a
4,4 b
4,3 b
3,6 a
24,4 a
Złota Reneta
3,4 a
4,1 a
3,9 a
3,8 ab
3,7 ab
3,2 a
22,1 a
Barwa skórki
4,1 ab*
Kształt owocu
Beforest
Odmiana
Wielkość
owocu
Twardość
owocu
Tab. 6. Cechy sensoryczne odmian jabłek według opinii responedtów z
uwzględnieniem poziomu wykształcenia, w 2010 roku
Podstawowe
Średnie
Beforest
4,0 abc
3,8 a
2,6 a
4,4 a
4,4 a
2,8 a
22,0 a
Cortland
4,3 abc
3,5 a
3,5 abc
3,5 a
3,5 a
3,0 a
21,3 a
Delbarestivale
3,3 abc
3,5 a
3,3 abc
3,8 a
2,8 a
3,3 a
19,8 a
Fantazja
3,8 abc
3,6 a
2,6 a
3,8 a
3,2 a
3,4 a
20,4 a
Gala Royal
3,4 abc
3,6 a
3,8 abc
4,0 a
4,0 a
4,2 a
23,0 a
Koksa Pomarańczowa
3,2 ab
3,2 a
3,2 abc
3,8 a
3,8 a
3,4 a
20,6 a
Piękna z Boskoop
3,3 abc
3,3 a
2,3 a
3,0 a
2,7 a
3,0 a
17,7 a
Sawa
4,4 bc
4,2 a
4,4 c
3,8 a
3,0 a
3,8 a
23,6 a
Witos
4,8 c
3,8 a
4,3 bc
4,5 a
4,0 a
3,5 a
24,8 a
Złota Reneta
3,0 a
3,2 a
2,8 ab
3,6 a
3,0 a
3,0 a
18,6 a
274
Wyższe
Beforest
3,9 ab
4,3 ab
4,0 de
3,9 abc 4,1 cd
3,9 c
24,1 b
Cortland
4,1 ab
4,4 b
3,9 cde 4,1 abc 4,0 cd
4,1 c
24,5 b
Delbarestivale
3,9 ab
3,7 a
3,1 abc
3,4 a
3,0 ab
3,0 ab
20,1 a
Fantazja
3,9 ab
4,1 ab
3,9 cde
4,2 bc
4,2 d
3,8 bc
24,1 b
Gala Royal
3,9 ab
4,2 ab
4,3 e
4,3 c
4,1 d
3,6 bc
24,5 b
Koksa Pomarańczowa
3,8 ab
4,1 ab 3,5 bcd
4,2 bc
4,1 cd
3,7 bc
23,3 b
Piękna z Boskoop
3,8 ab
3,7 a
2,4 a
3,7 abc
2,3 a
2,5 a
18,4 a
Sawa
4,3 b
4,3 ab
4,2 de
3,9 abc 3,3 bc
3,5 bc
23,5 b
Witos
3,9 ab
4,1 ab
3,9 de
4,3 c
3,9 cd 3,3 abc 23,5 b
Złota Reneta
3,4 a
3,8 ab
2,9 ab
3,5 ab
3,0 ab
3,4 bc
20,0 a
* średnie oznaczone tą samą literą dla każdej z kolumn nie różnią się istotnie przy α = 0,05 testu NIR Fishera
275
Smak
owocu
Twardość
owocu
Sumaryczna ocena
Barwa
skórki
Kształt
owocu
Odmiana
Wielkość
owocu
Tab. 7. Cechy sensoryczne odmian jabłek według opinii responedtów
z uwzględnieniem poziomu wykształcenia, w 2012 roku
3,4 ab
3,5 ab
4,5 cd
3,0 a
3,9 bc
4,7 d
4,4 cd
3,6 ab
3,8 b
3,0 a
4,3 bc
2,7 a
3,1 a
4,6 c
4,6 c
4,2 bc
18,8 ab
18,5 a
21,6 cd
17,7 a
19,3 ab
22,7 d
21,5 cd
20,5 bc
3,4 b
2,8 a
4,0 b
2,9 a
3,1 a
4,0 b
4,1 b
4,1 b
3,3 b
2,8 ab
4,3 c
2,5 a
3,2 b
4,5 c
4,5 c
4,6 c
17,8 a
17,5 a
21,0 b
17,6 a
18,4 a
21,9 b
21,1 b
20,9 b
3,8 b-e
2,9 a
3,9 cde
3,2 ab
3,4 abc
4,5 e
4,3 de
3,6 bcd
3,6 bc
3,2 ab
4,1 cd
2,9 a
3,0 ab
4,5 d
4,2 cd
4,0 cd
18,4 ab
16,2 a
20,2 bc
18,2 ab
18,5 ab
22,4 c
20,4 bc
19,6 b
Podstawowe
Celeste
Delikates
Gala
Lobo
Paulared
Rubin
Rubinola
Szampion
4,0 ab*
4,3 abc
3,8 a
4,1 abc
4,2 abc
4,5 bc
4,0 ab
4,5 c
4,0 a
4,0 a
4,5 ab
4,2 ab
4,2 ab
4,5 b
4,3 ab
4,3 ab
3,7 a
3,8 a
4,5 c
3,7 a
4,0 abc
4,4 bc
4,2 abc
3,9 ab
Średnie
Celeste
Delikates
Gala
Lobo
Paulared
Rubin
Rubinola
Szampion
4,1 a
4,2 a
4,3 a
4,3 a
4,4 a
4,5 a
4,3 a
4,3 a
3,8 a
4,1 a
4,2 a
4,2 a
3,9 a
4,7 b
4,2 ab
4,2 a
3,3 a
3,6 ab
4,3 c
3,6 ab
3,8 abc
4,2 c
4,0 bc
3,9 bc
Wyższe
Celeste
Delikates
Gala
Lobo
Paulared
Rubin
Rubinola
Szampion
3,9 a
3,8 a
3,8 a
4,1 a
4,2 a
4,4 a
4,1 a
4,3 a
3,8 ab
3,5 a
4,3 bc
4,0 ab
4,2 bc
4,6 c
3,9 ab
4,0 ab
3,2 ab
2,8 a
4,1 c
3,9 c
3,7 bc
4,4 c
3,9 c
3,7 bc
276
LITERATURA
Czernyszewicz E. 2004. Preferencje konsumentów w zakupie i spożyciu jabłek.
Annales UMCS, sectio EEE–Horticultura 14, 13–23.
Czernyszewicz E. 2007. Konsumenckie spojrzenie na jakość jabłek. Annales
UMCS, sectio EEE – Horticultura 17 (2), 70–82.
Czernyszewicz E. 2008. Wybór miejsca zakupu owoców w zależności od cech
demograficznych i społeczno-ekonomicznych konsumentów. J. Agrib. Rural
Develop. 4(10), 5–16.
Czernyszewicz E. 2011. Jakość owoców w ocenie konsumenckiej. ŻYWNOŚĆ.
Nauka. Technologia. Jakość. 5(78), 173–187
Jesionkowska K., Konopacka D., Płocharski W. 2006. The Quality of Apples
– Preferences among Consumers of Skierniewice Poland. J. Fruit Ornam.
Plant Res. 14, 173–182.
Jabłka i gruszki. Standardy jakości handlowej owoców i warzyw. MRiRW,
Warszawa 2003.
Licznar-Małańczuk M., Szewczuk A. 2002. Analiza preferencji mieszkańców
Wrocławia przy zakupie jabłek na podstawie badań ankietowych. Zesz.
Nauk. Inst. Sad. i Kwiac., Skierniewice 10, 259–267.
Porębski S., Rzeźnicka B. 2000. Ocena organoleptyczna owoców kilkunastu odmian
jabłoni. Zeszyty Nauk. AR im. H. Kołłątaja w Krakowie, 364, 265–267.
Rutkowski K. 2000. Kryteria oceny jakościowej jabłek. IX Spotkania Sadownicze, Sandomierz 2000, 109–112.
Zmarlicki K. 1997. Preferowane przez konsumentów odmiany jabłek. Mat.
Konf. Strategia rozwoju polskiego ogrodnictwa do 2010 roku, Lublin,
11–12 grudnia 1997, 289–294.
Ewa Dziedzic
Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja
Al. 29 Listopada 54, 31–425 Kraków
277
Ewa Dziedzic
Jan Błaszczyk
Monika Bieniasz
Beata Ochał
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 279–288
ISSN 1895-4421
ISTOTNOŚĆ CECH SENSORYCZNYCH OWOCÓW
KILKU ODMIAN GRUSZY DLA KONSUMENTÓW
W WYBRANYCH REJONACH
The significance of the sensory fruit characteristics of several pear cultivars for
consumers in chosen localization
Abstrakt. W latach 2010 i 2011 w Krakowie podczas „Nocy Naukowców”
oraz w roku 2011 w Boguchwale w czasie „Święta Gruszy” przeprowadzono
ocenę sensoryczną owoców siedmiu odmian gruszy. Ankietowani oceniali:
wielkość, kształt, barwę skórki oraz smak owoców. Do oceny wymienionych
cech wykorzystano 5-cio punktową skalę. Respondenci udzielali także
odpowiedzi na pytania dotyczące: płci, wykształcenia, miejsca zamieszkania
oraz miejsca zaopatrywania się w owoce. Ankietowane w Krakowie kobiety
oraz mieszkańcy wsi lepiej ocenili odmianę Konferencja w porównaniu z odmianą ‘Carola’. Natomiast w Boguchwale najwyższą u respondentów ocenę
ogólną uzyskiwała z reguły odmiana ‘General Leclerc’. Na podstawie uzyskanych odpowiedzi stwierdzono również, że głównym miejscem zakupu
gruszek przez ankietowanych są place handlowe.
Słowa kluczowe: gruszki, owoce, preferencje sensoryczne
Summary. During the “Researches Night” in years 2010 and 2011 and
during the “Pear Feast” in 2011 the sensory evaluation of seven pear cultivars was carried out. Respondents evaluated the size, shape, color and taste
of the fruit. The 5-point scale was used to evaluate the characteristics of the
fruits. Respondents answered to questions about gender, education, place
of residence and place of the fruit purchase. Respondent women in Krakow
and rural residents better evaluated ‘Conference’ cultivar in comparison to
‘Carola’ cv. However, cv. ‘General Leclerc’ obtained the highest overall estimation in Boguchwala. It was found that the main places of pears purchase
by the respondents are marketplaces.
Key words: pears, fruit, sensory preferences
279
WSTĘP
W ostatnich latach poszerza się znacznie oferta dostępnych na rynku
owoców odmian gruszy. Wprowadzenie nowej odmiany do handlu
wymaga przeprowadzenia szeregu badań i sondaży rynku, uwzględniających upodobania konsumentów. Badania takie przeprowadza
w warunkach laboratoryjnych panel specjalnie przeszkolonych osób,
mogą to też być badania rynkowe, polegające na uzyskaniu informacji
od większej grupy konsumentów. Ocena sensoryczna odgrywa wiodącą rolę w charakteryzowaniu różnic między odmianami [Vaysse i in.
2005]. Pod pojęciem jakości sensorycznej owoców rozumie się głównie wygląd, zapach, teksturę i smakowitość [Adamczyk i in. 2006].
Predieri i inni [2005] wskazują zaś, że istotnymi cechami sensorycznymi gruszek są: soczystość, słodkość, kwaśność, zapach, cierpkość oraz struktura i jędrność miąższu. Celem produkcji i dalszego
postępowania z owocami (przechowywanie, pakowanie, transport,
sprzedaż) jest usatysfakcjonowanie konsumentów [Shewfelt 1999].
Zdaniem Płocharskiego [1999] nie można osiągnąć sukcesu na rynku
bez zaspokojenia upodobań konsumentów. Cytowany autor twierdzi
ponadto, że spełnienie oczekiwań konsumentów wymaga przeprowadzenia miarodajnych badań rynkowych, przykładowo testów,
które wykażą jakie są ich rzeczywiste preferencje i oczekiwania.
Celem przeprowadzonych badań było określenie atrakcyjności
dla konsumentów wybranych odmian gruszek.
MATERIAŁ I METODY
Materiał badawczy do opracowania zbierano przeprowadzając sondaż
z zastosowaniem ankiety w latach 2010–2011 na Wydziale Ogrodniczym Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, z końcem września,
w czasie Nocy Naukowców oraz w 2011 roku w Boguchwale, podczas
Jesiennej Giełdy Ogrodniczej, odbywającej się pod hasłem ‘Święto Gruszy’, w pierwszych dniach października. W Krakowie ocenie
poddano cztery odmiany gruszy: ‘Konferencja’, ‘Carola’, ‘Dicolor’
i ‘Erica’, natomiast w Boguchwale trzy odmiany: ‘Generał Leclerc’,
‘Xenia’ oraz ‘Lukasówka’. Ankietowani po wcześniejszej degustacji
280
Istotność cech sensorycznych owoców kilku odmian gruszy...
oceniali następujące cechy owocu: wielkość, kształt, barwę skórki
oraz smak. Do oceny posłużono się miarą punktową, w 5-cio stopniowej skali, gdzie 1– oznacza najniższą wartość danej cechy, natomiast
5 – najwyższą. W drugiej części ankiety respondenci udzielali
odpowiedzi na pytania dotyczące: płci, wykształcenia, miejsca zamieszkania oraz źródła zaopatrywania się w owoce. Ogółem w obu
sondażach wzięło udział 300 ankietowanych. Ankiety po zgromadzeniu
zostały poddane weryfikacji. Odrzucono nie w pełni wypełnione i do
dalszej analizy posłużyło 79% ankiet w Krakowie i 68% w Boguchwale.
Materiał badawczy opracowano statystycznie metodą jednoczynnikowej analizy wariancji. Istotność różnic określono za pomocą testu NIR Fishera przy poziomie istotności α = 0,05.
WYNIKI I DYSKUSJA
W tabeli 1 przedstawiono dane demograficzne ankietowanych osób
w dwóch lokalizacjach.
W obydwu grupach ankietowanych przeważały liczebnie kobiety
– 73,3% w Krakowie oraz 80,2% w Boguchwale. W badanych grupach
przeważały osoby ze średnim poziomem wykształcenia. W Krakowie
blisko 70% ankietowanych osób deklarowało jako miejsce zamieszkania – miasto. Jest to zrozumiałe, ze względu na fakt, że sondaż przeprowadzany był na Wydziale Ogrodniczym UR, w trakcie Nocy Naukowców, na którą przyjeżdżają osoby głównie z terenu Krakowa.
Natomiast wynik sondażu z Boguchwały wskazywał, że ankietowane
osoby pochodziły z miasta i ze wsi, w zbliżonych proporcjach. Złożyła
się na to lokalizacja miejsca, w którym przeprowadzany był sondaż.
Miasto Boguchwała odwiedzana jest licznie przez mieszkańców okolicznych wsi. Ankietowani, bez względu na miejsce zamieszkania,
jako główne źródło zaopatrywania się w owoce wskazywali plac targowy (47,5% w Krakowie oraz 40,7% w Boguchwale). Bardzo zbliżone wyniki pod względem procentu wskazań uzyskano w obu lokalizacjach dla sklepu. Z kolei więcej osób korzysta z owoców z własnego
ogrodu wśród respondentów z Boguchwały (20,9%), w porównaniu
z ankietowanymi z Krakowa (15,7%).
281
Tab. 1. Dane demograficzne ankietowanych osób
Wyszczególnienie
Struktura procentowa
Kraków
Boguchwała
Płeć:
kobiety
73,3
80,2
mężczyźni
26,7
19,8
Wykształcenie:
podstawowe
26,7
7,7
średnie
46,6
80,2
wyższe
26,7
12,1
Miejsce zamieszkania:
miasto
69,5
50,5
wieś
30,5
49,5
Miejsce zaopatrywania się w owoce :
plac targowy
47,5
40,7
sklep
24,6
23,1
własny ogród
15,7
20,9
różne
12,3
15,4
W trakcie badań respondenci oceniali łącznie u siedmiu odmian gruszek następujące cechy jakościowe owoców: wielkość, kształt,
barwę skórki oraz smak. Jednak żadna z ocenianych odmian gruszek
nie uzyskała u ankietowanych najwyższej oceny tj. 5 pkt. charakteryzującej daną cechę jakościową owocu. Przedstawiona w tabelach ocena ogólna jest sumą cząstkowych not wszystkich kwalifikowanych cech gruszek.
Ankietowane w Krakowie kobiety lepiej oceniły gruszki odmiany
‘Konferencja’ w porównaniu z odmianą ‘Carola’ (tab. 2). Natomiast
ogólna ocena badanych odmian gruszek przyznana przez ankietowanych mężczyzn nie była statystycznie zróżnicowana.
282
Tab. 2. Ocena organoleptyczna czterech odmian gruszek wg płci ankietowanych w Krakowie
Odmiana
Wielkość
owocu
Kształt
owocu
Barwa
skórki
Smak
owocu
Ocena
ogólna
Kobiety
Carola
4,1 b*
3,9 a
3,5 ab
3,9 b
15,4 a
Dicolor
3,7 a
4,1 ab
4,4 c
3,7 ab
15,9 ab
Erica
4,2 b
4,1 b
3,8 b
3,6 a
15,7 ab
Konferencja
4,2 b
4,2 b
3,5 a
4,2 c
16,1 b
Mężczyźni
Carola
4,1 b
3,7 a
3,4 a
3,8 ab
15,0 a
Dicolor
3,5 a
3,9 a
4,4 c
3,8 ab
15,6 a
Erica
4,2 b
3,8 a
3,8 b
3,5 a
15,3 a
Konferencja
4,0 b
4,0 a
3,2 a
4,0 b
15,2 a
* średnie oznaczone takimi samymi literami w kolumnie nie różnią się
istotnie przy α=0,05
Również respondenci deklarujący miasto jako swoje miejsce
zamieszkania nie wskazali odmiany wyróżniającej się na tle pozostałych (tab. 3). Z kolei dla mieszkańców wsi gruszki odmiany Konferencja odznaczały się ogólnie lepszymi cechami sensorycznymi niż
owoce odmian ‘Carola’ i ‘Erica’.
Respondenci z wykształceniem podstawowym wartościowali
odmiany grusz na tym samym poziomie (tab. 4). Ankietowani legitymujący się średnim wykształceniem wyżej ocenili owoce ‘Konferencji’ w porównaniu z gruszkami odmiany ‘Erica’ i ‘Dicolor’. Natomiast osoby z wyższym wykształceniem wyżej oceniły gruszki odmiany
‘Dicolor’ w porównaniu z pozostałymi odmianami.
Wyniki uzyskane z sondażu przeprowadzonego w Boguchwale były bardziej jednoznaczne niż te, które uzyskano w Krakowie.
Zarówno kobiety jak i mężczyźni jako najwartościowszą odmianę
gruszek wskazali odmianę ‘Generał Leclerc’ (tab. 5).
283
Tab. 3. Ocena organoleptyczna czterech odmian gruszek wg miejsca
zamieszkania ankietowanych w Krakowie
Odmiana
Wielkość
owocu
Kształt
owocu
Barwa
skórki
Smak
owocu
Ocena
ogólna
Miasto
Carola
4,1 b*
3,9 a
3,5 a
3,9 b
15,4 a
Dicolor
3,7 a
4,0 ab
4,4 c
3,8 b
15,9 a
Erica
4,2 b
4,1 ab
3,8 b
3,5 a
15,6 a
Konferencja
4,2 b
4,1 b
3,3 a
4,0 b
15,6 a
Wieś
Carola
3,9 ab
3,8 a
3,6 a
3,8 a
15,1 a
Dicolor
3,5 a
4,1 ab
4,4 b
3,7 a
15,7 ab
Erica
4,1 b
3,9 ab
3,8 a
3,5 a
15,3 a
Konferencja
4,2 b
4,3 b
3,9 a
4,3 b
16,6 b
istotnie przy α = 0,05
Tab. 4. Ocena organoleptyczna czterech odmian gruszek wg wykształcenia
ankietowanych w Krakowie
Odmiana
Wielkość
owocu
Kształt
owocu
Barwa
skórki
Smak
owocu
Ocena
ogólna
3,6 ab
4,2 c
3,9 bc
3,4 a
3,8 a
4,2 a
3,9 a
3,9 a
15,2 a
15,6 a
16,0 a
15,6 a
3,5 a
4,4 c
3,8 b
3,6 ab
3,9 b
3,3 a
3,3 a
4,3 b
15,5 ab
15,4 a
15,4 a
16,4 b
Podstawowe
Carola
Dicolor
Erica
Konferencja
4,0 b*
3,4 a
4,2 b
4,1 b
3,8 a
3,8 a
4,0 ab
4,2 b
Średnie
Carola
Dicolor
Erica
Konferencja
284
4,2 b
3,6 a
4,2 b
4,3 b
3,9 a
4,1 ab
4,1 ab
4,2 b
Wyższe
Carola
Dicolor
Erica
Konferencja
4,0 a
4,0 a
4,1 a
4,2 a
3,7 a
4,2 b
4,0 ab
4,0 ab
3,5 a
4,7 b
3,7 a
3,4 a
3,7 ab
4,0 b
3,5 a
4,0 b
14,9 a
16,9 b
15,3 a
15,6 a
Tab. 5. Ocena organoleptyczna trzech odmian gruszek wg płci
ankietowanych w Boguchwale
Odmiana
Wielkość
owocu
Kształt
owocu
Barwa
skórki
Smak
owocu
Ocena
ogólna
4,7 c
3,4 a
4,2 b
4,7 c
2,2 a
3,5 b
18,9 c
13,1 a
16,1 b
4,5 b
3,7 a
4,4 b
4,8 b
2,5 a
3,9 b
18,8 b
13,5 a
17,1 b
Kobiety
Generał Leclerc
Lukasówka
Xenia
4,8 c*
3,8 a
4,2 b
4,7 c
3,7 a
4,2 b
Mężczyźni
Generał Leclerc
Lukasówka
Xenia
4,9 b
3,7 a
4,4 b
4,6 b
3,6 a
4,4 ab
Należy dodać, że równie wysoką ocenę ogólną ankietowani
mężczyźni przyznali odmianie ‘Xenia’. Natomiast gruszki odmiany
‘Lukasówka’ u obu grup respondentów uzyskały najniższą ocenę ogólną.
Miejsce zamieszkania ankietowanych nie miało żadnego wpływu
na ocenę sensoryczną badanych odmian gruszek (tab. 6). Zarówno
mieszkańcy miasta jak i mieszkańcy wsi najwyższą ocenę ogólną
przyznali gruszkom odmiany ‘Generał Leclerc’ niżej punktowali odmianę ‘Xenia’, a najniższą notą ogólną scharakteryzowali gruszki odmiany ‘Lukasówka’.
285
Tab. 6. Ocena organoleptyczna trzech odmian gruszek wg miejsca
zamieszkania ankietowanych w Boguchwale
Odmiana
Wielkość
owocu
Kształt
owocu
Barwa
skórki
Smak
owocu
Ocena
ogólna
Miasto
Generał Leclerc
5,0 c*
4,8 b
4,7 b
4,8 c
19,3 c
Lukasówka
3,8 a
3,7 a
3,5 a
2,7 a
13,7 a
Xenia
4,4 b
4,4 b
4,3 b
3,8 b
16,9 b
Wieś
Generał Leclerc
4,7 b
4,6 b
4,6 c
4,6 c
18,5 c
Lukasówka
3,8 a
3,5 a
3,3 a
1,3 a
11,9 a
Xenia
4,2 a
4,2 b
4,2 b
3,4 b
16,0 b
Kwalifikacje organoleptyczne wykonane przez respondentów ze
średnim poziomem wykształcenia dały takie same wyniki jak oceny
przeprowadzone u mieszkańców pochodzących z miast i ze wsi (tab.7).
Tab. 7. Ocena organoleptyczna odmian gruszek wg wykształcenia ankietowanych w Boguchwale
Odmiana
Wielkość
owocu
Kształt
owocu
Barwa
skórki
Smak
owocu
Ocena
ogólna
4,3 a
4,0 a
5,0 b
3,2 a
19,1 b
15,5 a
4,7 b
3,3 a
4,2 b
4,6 c
1,3 a
3,4 b
18,4 c
11,9 a
15,8 b
4,6 a
4,0 a
4,4 a
3,7 a
18,6 a
16,5 a
Podstawowe
Generał Leclerc
Xenia
5,0 a*
4,3 a
4,8 a
4,0 a
Średnie
Generał Leclerc
Lukasówka
Xenia
4,6 b
3,8 a
4,1 ab
4,5 b
3,5 a
4,1 ab
Wyższe
Generał Leclerc
Xenia
4,8 a
4,3 a
4,8 a
4,5 a
286
Gruszki ‘Generał Leclerc’ wyróżniono najwyższą oceną ogólną,
niższą przyznano odmianie ‘Xenia’, a najniższą notę uzyskała odmiana
‘Lukasówka’. Ankiety uzyskane od osób z wykształceniem podstawowym
oraz wyższym pozwoliły na porównanie tylko dwóch odmian gruszek.
Ankietowani z wykształceniem podstawowym wyżej ocenili odmianę
‘Generał Leclerc’ niż odmianę ‘Xenia’. Natomiast osoby z wyższym
wykształceniem obie badane odmiany punktowali tak samo.
Respondenci w Krakowie preferowali gruszki duże – ‘Carola’,
‘Erica’ i ‘Konferencja’, o typowym dla tych owoców kształcie. Owoce
odmiany ‘Carola’, mimo że cechują się bardzo regularnym kształtem,
są wydłużone, szerokie od strony kielicha i zwężające się przy
szypułce zostały ocenione niżej. Według ankietowanych najbardziej
atrakcyjną barwą skórki wyróżniały się owoce odmiany ‘Dicolor’,
które pokryte są karminowoczerwonym, rozmytym rumieńcem, zajmującym od 50% do 75% powierzchni. Natomiast z reguły najniżej
oceniono barwę skórki gruszek ‘Carola’ i ‘Konferencja’. Pod względem
smaku wyróżniano najczęściej owoce odmiany ‘Konferencja’. Nisko z
kolei oceniano owoce odmiany ‘Erica’.
Ankietowani w Boguchwale zdecydowanie wyróżnili gruszki odmiany ‘Generał Leclerc’. Nieco niżej została oceniona odmiana ‘Xenia’, która od niedawna jest dostępna na rynku owoców. Jej duże lub
bardzo duże owoce, o jasnozielonej skórce nie znajdują jeszcze wielu
amatorów. Natomiast odmiana ‘Lukasówka’ zupełnie nie przypadła do gustu ankietowanym, mimo że jest to duża gruszka o bardzo ładnym kształcie, gładkiej zielonawożółtej skórce. Odmiana ta
została bardzo nisko oceniona pod względem smaku. Tłumaczyć to
można tym, że jest to gruszka późnozimowa i swoje walory smakowe
osiąga dopiero po przechowywaniu.
WNIOSKI
Ankietowani w Krakowie nie wskazali odmiany gruszek wyraźnie
wyróżniającej się cechami organoleptycznymi na tle pozostałych.
W Boguchwale najwyższą ocenę ogólną uzyskiwała odmiana ‘General Leclerc’.
Głównym miejscem zakupu gruszek przez ankietowanych są place handlowe.
287
LITERATURA
Adamczyk M., Rembiałowska E., Wasiak-Zys G. 2006. Porównanie jakości
sensorycznej jabłek z produkcji ekologicznej i konwencjonalnej oraz po przechowywaniu. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2(47), Supl. 11–19.
Płocharski W. 2001. Jakość i możliwości wykorzystania owoców z uwzględnieniem preferencji konsumentów. Zesz. Nauk. ISiK Skierniewice 9, 251–266.
Predieri S., Gatti E., Rapparini F., Cavicchi L., Colombo R. 2005. Sensory
evaluation from a consumer perspective and its application to ’Abate Fetel’
pear fruit quality. Acta Hort. 671, 349–353.
Shewfelt R. L., 1999. What is quality?. Postharv. Biol. Technol. 15, 197–200.
Vaysse P., Reynier P., Roche L., Lavialle O. 2005. Sensory evaluation of new
pear cultivars. Acta Hort. 671, 341–347.
Ewa Dziedzic
288
Aleksander Gonkiewicz
Alina Basak
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 289–296
ISSN 1895-4421
Porównanie skuteczności
dwóch form auksyny NAA
do przerzedzania zawiązków owocowych
Effectiveness of two NAA forms
in fruit thinning
Abstrakt. Celem doświadczenia była ocena skuteczności przerzedzania zawiązków
owocowych przy zastosowaniu dwóch form auksyny NAA: formy amidowej (zawartej w preparacie Diramid) oraz soli z trójetanolamina (preparat Pomonit Super 050
SL). Doświadczenie przeprowadzono na drzewach jabłoni odmiany ‘Šampion’. Każdy
z preparatów zastosowano w stężeniu 40 i 80 mg·dm-3, gdy zawiązki z kwiatu centralnego osiągnęły średnicę około 10-12 mm. W doświadczeniu oceniano ilość wydzielanego etylenu przez zawiązki owocowe, procent zawiązania owoców, masę owoców,
plon ogólny oraz jędrność, ekstrakt, kwasowość i pH soku owoców. W doświadczeniu
zaobserwowano intensywne wydzielenia etylenu tylko po zastosowaniu NAA w postaci soli z trójetanolaminą. Forma amidowa NAA nie wpłynęła w znacznym stopniu na
wzrost intensywności wydzielenia etylenu jak również nie była skuteczna w przerzedzeniu zawiązków. W drugim roku badań po zastosowaniu formy amidowej NAA w niższym
stężeniu zanotowano wzrost procentu utrzymanych zawiązków na drzewie, wyższy plon
ogólny i znacznie mniejszą średnią masę owocu. Zastosowane preparaty nie miały istotnego wpływu na jędrność miąższu owoców oraz kwasowość i pH soku owoców.
Słowa kluczowe: jabłoń, NAAm, zawiązanie owoców
Summary. The aim of the study was to assess the effectiveness of fruit thinning
with two forms of NAA auxin: amide form (contained in Diramid preparation) and
triethanolamine salt (Pomonit Super 050 SL preparation). The experiment was conducted on apple trees cv. ‚Šampion’. Each formulation was used at a concentration
of 40 and 80 mg l-1, when the central flower buds reached a diameter of about 10–12
mm. The experiment evaluated the amount of ethylene emitted by the fruit buds,
the percentage of developed fruit, fruit weight, total yield and fruit firmness, soluble
solid content, acidity and juice pH. Increase in ethylene emission was observed only
after using NAA in the form of triethanolamine salt. Amide form of NAA did not
significantly intensify ethylene emission and was not effective in fruit thinning. In
the second year of the experiment the application of lower concentrations of NAA
amide form resulted in higher percentage of fruit buds retained on a tree, higher
total yield, and significantly reduced average fruit weight. The applied preparations
had no significant effect on fruit flesh firmness and fruit acidity and juice pH.
Key words: apple tree, NAAm, fruit set
289
WSTĘP
Przerzedzanie zawiązków owocowych w sadach towarowych jest zabieg koniecznym i praktykowanym od wielu lat. Z względu jednak
na dużą zmienność w skuteczności działania preparatów [Webster
i Spencer 2000] ostateczny efekt zabiegu jest wciąż trudny do przewidzenia. Spośród kilku preparatów używanych do przerzedzania
zawiązków sadownicy od dawna wykorzystują auksynę NAA [Wertheim 1997]. W krajach Europy Południowej i Zachodniej używano
powszechnie formy amidowej [Link 2000], natomiast polscy sadownicy
stosowali NAA w postaci soli potasowej a przez ostatnich kilkanaście
lat w formie soli z trójetanolaminą [Michalski i in. 2000]. Celem przeprowadzonego doświadczenia była ocena skuteczności przerzedzania
zawiązków jabłoni przy użyciu dwóch form auksyny NAA.
MATERIAŁ I METODY
Badania wykonano w latach 2008 i 2009 w Stacji Doświadczalnej UR
w Krakowie. Obiektem badań były jedenastoletnie drzewa jabłoni
odmiany ‘Šampion’ (Malus domestica) szczepione na podkładce M.26
posadzone w rozstawie 1,2 x 3,8 m. W doświadczeniu zastosowano dwie formy auksyny NAA: kwas 1-naftylooctowy w formie soli
z trójetanolaminą (NAA) oraz formę amidową kwasu 1-naftylooctowego (NAAm). Pierwsza z nich jest związkiem aktywnym w preparacie Pomonit Super 050 SL, druga w preparacie Diramid. Oba preparaty służą do przerzedzania kwiatów i zawiązków owocowych. Zabieg
przeprowadzono gdy zawiązki owocowe osiągnęły średnicę 10–12 mm.
Każdy z preparatów użyto w stężeniu 40 i 80 mg·dm-3. Oprysk wykonano rano, opryskiwaczem plecakowych do całkowitego pokrycia liści.
Każda kombinacja składała się z 15 drzew (jedno powtórzenie
= jedno drzewo) o podobnej wielkości, sile wzrostu i intensywności
kwitnienia. Na dziesięciu drzewach przeprowadzono ocenę skuteczności przerzedzania zawiązków oraz wielkości i jakości plonu, na
pozostałych pięciu przeprowadzono ocenę intensywności wydzielania etylenu. Skuteczność przerzedzania (% zawiązanych owoców)
oceniono na podstawie porównania ilości zawiązków liczonych
290
Porównanie skuteczności dwóch form auksyny NAA do przerzedzania...
przed zabiegiem oprysku do ilości owoców liczonych podczas zbioru.
Średnią masę owocu obliczono na podstawie 50 losowo wybranych
owoców z drzewa. Jędrność obliczono na podstawie obustronnego pomiaru 25 owoców z każdego drzewa. Na tych samych owocach wykonano również pomiary ekstraktu, pH i kwasowości miareczkowej. Do
oceny ilości wydzielanego etylenu z każdego z pięciu drzew pobierano losowo 50 zawiązków i umieszczano po 10 sztuk w szczelnych
pojemnikach (jedno powtórzenie = jedno drzewo = średnia z 5 pojemników). Ocenę ilości wydzielonego etylenu przeprowadzono po
jednej godzinie akumulacji. Pomiary wykonywano codziennie rano
przez 5 dni po zabiegu. Wyniki opracowano statystycznie z użyciem
metody analizy wariancji, a do oceny istotności różnic między średnimi wykorzystano test Duncana przy poziomie istotności 5%.
WYNIKI I DYSKUSJA
W pierwszym roku badań wyraźny wzrost ilości wydzielanego etylenu przez zawiązki jabłoni zanotowano tylko po zastosowywaniu NAA
w formie soli z trójetanolaminą w stężeniu 80 mg·dm-3. Wyraźnie
wyższe ilości tego gazu obserwowane były przez trzy dni po zabiegu (ryc. 1). Zabieg przeprowadzony niższym stężeniem spowodował
nieznacznie wyższe wydzielanie etylenu w porównaniu do kontroli.
Zastosowana auksyna w formie amidowej nie spowodowała tak intensywnej reakcji. W drugim roku badań wzrost ilości wydzielanego
etylenu zanotowano we wszystkich czterech kombinacjach. Podobnie jak w pierwszym roku badań, najwyższe wartości zanotowano po
zastosowani NAA w formie soli z trójetanolaminą. Ilość wydzielanego etylenu po zastosowaniu formy amidowej była dużo mniejsza ale
utrzymywała się przez pięć dni badań (ryc. 2).
Zastosowana auksyna NAA w formie soli z trójetanolaminą
w stężeniu 40 mg·dm-3 nie wpłynęła na procent zawiązanych owoców
ani na wielkość plonu ogólnego (tab. 1). Analogiczne stężenie formy
amidowej NAA w pierwszym roku badań również nie miało wpływu
na badaną cechę. Jednak w drugim roku badań, forma amidowa
auksyny w stężeniu 40 mg·dm-3, zamiast przerzedzenia zawiązków
spowodowała wzrost procentu zawiązanych owoców o około 9%.
291
W konsekwencji wpłynęło to na wzrost wielkości plonu ogólnego ale spadek średniej masy owocu. Zastosowanie formy amidowej
w wyższym stężeniu (80 mg·dm-3) również nie przyniosło pożądanych
efektów. W pierwszym jak i w drugim roku badań procent zawiązanych
owoców oraz plon ogólny nie różnił się od kontroli.
Ryc. 1. Ilość wydzielanego etylenu (nl C2H4 g-1h-1) przez zawiązki owocowe
jabłoni przez pięć dni po zabiegu dwoma formami auksyny NAA w roku
2008
Ryc. 2. Ilość wydzielanego etylenu (nl C2H4 g-1h-1) przez zawiązki owocowe
jabłoni przez pięć dni po zabiegu dwoma formami auksyny NAA w roku 2009
292
Tab. 1. Porównanie skuteczności przerzedzania zawiązków jabłoni dwoma
formami auksyny NAA i wpływu na zawiązanie owoców i wielkość plonu
ogólnego
Zawiązanie owoców (%)
Plon (kg drzewo-1)
2008
2009
2008
2009
Kontrola
6,7 b*
22,4 b
20,0 b
25,9 a
NAA 40 mg l-1
6,2 ab
22,0 b
21,1 b
25,6 a
NAA 80 mg l-1
4,2 a
18,7 a
16,1 a
22,7 a
NAAm 40 mg l-1
7,6 b
31,3 c
22,5 b
30,6 b
NAAm 80 mg l-1
5,8 ab
24,4 b
22,6 b
25,9 a
* średnie oznaczone tymi samymi literami w kolumnach
nie różnią się istotnie przy p=5%
Jedynym skutecznym preparatem, przerzedzającym zawiązki,
była auksyna NAA w formie soli z trójetanolaminą w stężeniu 80
mg·dm-3. W pierwszym w roku badań zastosowanie tej formy NAA
spowodowało przerzedzenie zawiązków oraz obniżenie wielkości
plonu ogólnego. W drugim roku badań pomimo przerzedzenia
zawiązków, wielkość plonu ogólnego nie różniła się od kontroli. Było
to spowodowane prawdopodobnie przyrostem wielkości owoców,
których masa była najwyższa spośród wszystkich badanych kombinacji (tab. 2). W badaniach nie stwierdzono wpływu preparatów
na jędrność owoców, zawartość ekstraktu, pH ani kwasowość miareczkową soku owoców. Wyniki przeprowadzonego doświadczenia
sugerują wyższą skuteczność auksyny NAA w formie soli z trójetanolaminą (preparat Pomonit Super 050 SL) niż tej samej substancji
w formie amidowej (Dirmad). Stosunkowo niższa skuteczność formy
amidowej odnotowana została również w badaniach innych autorów
[Wertheim 1986]. Forma amidowa użyta do przerzedzania w zbyt
niskim stężeniu może zamiast przerzedzenia zawiązków spowodować ograniczenie opadu czerwcowego. W wyniku tego na drzewach utrzymuje się zbyt duża liczba zawiązków często bardzo małych
(tzw. pigmeje) co znacząco obniża jakość plonu. Ryzyko powstania
293
takiego zjawiska wydaje się wzrastać wraz z opóźnianiem terminu
zabiegu. Zaobserwowano to (m.in.) w badaniach nad przerzedzaniem odmiany ‘Gala Must’, w którym późny zabieg spowodował wzrost
procentu zawiązanych owoców [Basak i in. 2006; Basak 2006]. Innym, również niekorzystnym zjawiskiem obserwowanym po późnym
przerzedzaniu zawiązków z zastosowaniem formy amidowej jest
spowolnienie tempa wzrostu zawiązków i drobnienie owoców [Wertheim 2000]. Niską skuteczność formy amidowej podczas późnego
zabiegu zaobserwowano również w doświadczeniach nad przerzedzaniem śliw [Jacob 1997].
Tab. 2. Wpływ zabiegu przerzedzania zawiązków jabłoni dwoma formami
auksyny NAA na średnią masę owocu oraz jędrność
Masa owocu (g)
Jędrność (kG)
2008
2009
2008
2009
Kontrola
162 a*
161 b
6,6 a
6,5 a
NAA 40 mg l-1
166 ab
176 bc
6,8 a
6,4 a
NAA 80 mg l-1
184 b
185 c
6,9 a
6,3 a
NAAm 40 mg l-1
143 a
145 a
6,5 a
6,5 a
NAAm 80 mg l-1
158 a
169 bc
6,5 a
6,5 a
Porównanie intensywności wydzielania etylenu z procentem
utrzymanych zawiązków (skuteczność przerzedzenia) sugeruje, że
skuteczność badanych preparatów związana jest przede wszystkim
z ilością wydzielanego etylenu a w mniejszym stopniu z długością
trwania tego zjawiska. Niewielki wzrost wydzielanego etylenu
utrzymujący się przez kilka dni po zabiegu nie ma wpływu na obniżenie procentu zawiązanych zawiązków. Prawdopodobnie nawet
krótkotrwałe tylko intensywne wydzielanie etylenu wpływa na opadanie zawiązków.
W doświadczeniu, na drzewach na których zastosowano
auksynę w formie soli z trójetanolaminą zaobserwowano niewielkie objawy fitotoksyczności objawiające się wygięciem ogonków
294
liściowych utrzymujące się przez kilka dni po zabiegu. Na drzewach
traktowanych amidową formą NAA zjawisko to było bardzo znikome. Podobne objawy zaobserwowano w badaniach innych autorów
[Greene 2002].
Tab. 3. Wpływ zabiegu przerzedzania zawiązków jabłoni dwoma formami
auksyny NAA na ekstrakt, kwasowość oraz pH soku owoców
Ekstrakt
Kwasowość miareczkowa
pH
2008
2009
2008
2009
2008
2009
Kontrola
11,9 ab*
11,3 ab
0,36 a
0,41 ab
3,8 b
3,7 a
NAA 40 mg l-1
11,3 a
10,9 ab
0,39 ab
0,38 a
3,8 b
3,7 a
NAA 80 mg l-1
11,3 a
10,9 ab
0,41 ab
0,37 a
3,7 ab
3,7 a
NAAm 40 mg l-1
11,9 ab
10,7 a
0,34 a
0,43 ab
3,8 b
3,7 a
NAAm 80 mg l-1
11,6 ab
11,5 ab
0,36 a
0,35 a
3,7 ab
3,7 a
WNIOSKI
Auksyna NAA w formie soli z trójetanolaminą przerzedza zawiązki
owocowe skuteczniej niż takie samo stężenie auksyny NAA w formie
amidowej.
Zastosowanie zbyt niskich stężeń amidowej formy auksyny
podczas późnego przerzedzania może powodować wzrost ilości
utrzymanych zawiązków na drzewie i w konsekwencji obniżenie
średniej masy owocu.
Przerzedzanie zawiązków żadną z dwóch form auksyny NAA nie
miało wpływu na zawartość ekstraktu, kwasowość miareczkową oraz
pH soku owoców.
295
LITERATURA
Basak A. 2006. The effect of fruitle thinning on fruit quality parameters in the
apple cultivars ‘Gala’. J. Fruit Ornam. Plant Res. 14: 39–51.
Basak A., Wieniarska J., Michalski P. 2006. Effectiveness of the preparation
Diramid in the thinning apple and pear fruitlets. Zesz. Nauk. ISK Skierniewice 14, 25–35.
Greene D. W. 2002. Chemicals, timing, and environmental factors involved in
thinner efficacy on apple. HortScience 37, 477–481.
Jacob H. B. 1997. Fruit regulation in plums, prunes and damsons. IV International Symposium on Plum and Prune Genetics, Breeding and Pomology,
127–136.
Link H. 2000. Significance of flower and fruit thinning on fruit quality. Plant
Growth Reg. 31, 17–26.
Michalski P., Basak A., Wieniarska J. 2000. Wstępna ocena skuteczności
różnych form Pomonitu w przerzedzaniu zawiązków owocowych jabłoni.
Zesz. Nauk. AR Kraków 364, 241–245.
Webster A. D., Spencer J. E. 2000. Fruit thinning plums and apricot. Plant
Growth Reg. 31, 101–112.
Wertheim S. J. 1986. Chemical thinning of Golden Delicious apples with NAAm
and/or carbaryl in combination with a spreader and anti-russeting agent
GA 4+7. Acta Hort. 179, 659–666.
Wertheim S. J. 1997. Chemical thinning of deciduous fruit trees. Acta Hort.
463, 445–462.
Wertheim S. J. 2000. Developments in the chemical thinning of apple and pear.
Plant Growth Reg. 31, 85–100.
Aleksander Gonkiewicz
296
Marek Grabowski
Katarzyna Macnar
Jan Skrzyński
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 297–307
ISSN 1895-4421
Wpływ termoterapii stosowanej po zbiorze
owoców na jakość jabłek odmiany Topaz
The effect of postharvest heat treatment
of fruits on the quality of apples of Topaz
cultivar
Abstrakt. W latach 2010–2012 prowadzono doświadczenia nad wpływem
gorących kąpieli stosowanych po zbiorze jabłek odmiany Topaz na ich
zdrowotność i jakość w okresie przechowywania. Badano zakres temperatur stosowanych przy termoterapii (45, 50, 52, 55°C), jak również czas
ekspozycji (60, 120, 180, 240 s). Owoce w kombinacji kontrolnej nie poddano kąpielom. W badaniach wykazano pozytywny wpływ gorących kąpieli na
zdrowotność jabłek ‘Topaz’, optymalny zakres stosowanych w termoterapii
temperatur to 50–52°C przez 120–180 sekund. W tym zakresie stwierdzono
niewielkie różnice dotyczące jędrności i zawartości ekstraktu.
Słowa kluczowe: pozbiorcze gorące kąpiele, choroby przechowalnicze, jędrność,
kwasowość ogólna, ekstrakt
Summary. In the years 2010–2012 the experiments were carried out to
determine an effect of postharvest heat treatment on the quality and condition on apples of Topaz cultivar in storage. The subject of the experiment
was both temperature of thermotherapeutic treatment (45, 50, 52, 55°C),
and exposition time (60, 120, 180, 240 seconds). The control was untreated
fruits. The research shown a favorable effect of hot baths on health condition of the ‘Topaz’ apples, optimal the temperature range of 50–52°C for
120–180 seconds used in thermotherapy. In this regard was found the slight
differences of the firmness and soluble solids content.
Key words: postharvest heat treatment, storage diseases, firmness, titratable
acidity, soluble solids content
297
WSTĘP
Celem przechowywania jest zapewnienie dostępności owoców na
rynku, a także zachowanie ich wysokiej jakości przez jak najdłuższy
czas. Duże straty jabłek w przechowalniach związane są przede
wszystkim z porażeniem owoców przez patogeniczne grzyby, powodujące ich gnicie. Nasilenie tego typu chorób jest zależne nie tylko od
dostępność aktywnego źródła inokulum, ale również od warunków
atmosferycznych panujących w trakcie sezonu wegetacyjnego. Są
one szczególnie groźne ze względu na fakt, że na początku okresu
przechowalniczego mają najczęściej ukryty charakter, a objawy chorobowe ujawniają się zwykle po kilku tygodniach przechowywania.
Największe zagrożenie dla jabłek stanowią grzyby Gleosporium spp., Botrytis cinerea, Penicillium spp., Alternaria alternata, Fusarium spp. oraz Monilinia fructigena. W celu ochrony jabłek przed
tymi patogenami stosuje się zabiegi opryskiwania fungicydami
w trakcie sezonu wegetacyjnego oraz 7–14 dni przed zbiorem
owoców. Stosowanie środków ochrony roślin po zbiorze jabłek jest
w Polsce zabronione. Obecnie dąży się do zminimalizowania zużycia
chemicznych środków, obliguje to do poszukiwania alternatywnych
metod ochrony owoców przed chorobami. W krajach Zachodniej Europy w uprawach ekologicznych czynione są próby wykorzystania
„gorących” kąpieli owoców w wodzie w celu ograniczenia występowania chorób przechowalniczych. Zabieg ten powoduje rozpuszczanie
woskowego nalotu na skórce, blokuje przetchlinki oraz prowadzi do
inaktywacji zarodników i form przetrwalnikowych patogenów. Termoterapia może mieć również wpływ na parametry jakościowe przechowywanych owoców takie jak ich jędrność, kwasowość i zawartość ekstraktu. Jednak niezwykle istotnym jest problem doboru
odpowiedniej temperatury wody oraz długości czasu ekspozycji dla
poszczególnych odmian.
W latach 2010–2012 w Katedrze Sadownictwa i Pszczelnictwa
Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie prowadzono doświadczenia nad wpływem gorących kąpieli stosowanych po zbiorze jabłek
na zdrowotność i jakość owoców parchoodpornej odmiany Topaz
w okresie przechowywania.
298
Wpływ termoterapii stosowanej po zbiorze owoców...
MATERIAŁY I METODY
Badania prowadzono w latach 2010–2012. Materiał do badań stanowiły jabłka odmiany Topaz. Odmiana ta jest genetycznie odporna
na parcha (odporność warunkowana pojedynczym genem odporności Vf), mało podatna na mączniaka jabłoni [Bryk i Broniarek-Niemiec 2010], natomiast w trakcie przechowywania często porażana
przez gorzką zgniliznę jabłek [Bryk i Kruczyńska 2011]. Owce pochodziły ze Stacji Doświadczalnej Katedry Sadownictwa i Pszczelnictwa Uniwersytetu Rolniczego w Garlicy Murowanej z 6-letnich
drzew, okulizowanych na podkładce M 9. Rozstawa drzew wynosiła
4 x 1,2 m, glebę utrzymywano w ugorze herbicydowym w rzędach,
z murawą w międzyrzędziach, nie stosowano nawadniania. Zabiegi
ochronne prowadzone były zgodnie z zaleceniami ochrony roślin
w poszczególnych sezonach wegetacyjnych.
W fazie dojrzałości zbiorczej, określonej na postawie pomiaru jędrności owoców, z różnych części korony pobierano losowo
wyrównane pod względem wielkości i wybarwienia jabłka, które
nie wykazywały objawów porażenia przez patogeny oraz uszkodzeń
mechanicznych. Następnie owoce przewożono do Katedry Sadownictwa i Pszczelnictwa i kąpano w gorącej wodzie. Przedmiotem
badań były różne zakresy temperatur stosowanych w termoterapii
(45, 50, 52, 55°C), jak również czasy ekspozycji (60, 120, 180, 240
s). Każda kombinacja obejmowała 60 owoców. Kontrolę stanowiły
jabłka nie poddane kąpielom. Po zabiegu jabłka suszono w strumieniu powietrza wytwarzanym przez wentylatory, a następnie umieszczono w chłodni zwykłej (temperatura 3°C, wilgotność względna
92%) na okres 26 tygodni. W tym czasie czterokrotnie oceniano ich
porażenie przez patogeny – rejestrowano liczbę jabłek z objawami zgnilizn, a następnie wyrażono ją procentowo w stosunku do wszystkich przechowywanych owoców z danej kombinacji.
Bezpośrednio po zabiegu oraz po 18 tygodniach przechowywania, a także w czasie tzw. symulowanego obrotu handlowego
(jabłka po wyjęciu z przechowalni przetrzymywane w temperaturze
ok. 20°C przez okres 7 dni) badano parametry jakościowe owoców.
Wykonano pomiar jędrności miąższu na próbie 5 jabłek z każdej
kombinacji przy pomocy jędrnościomierza firmy Effegi. W celu oz299
naczenia kwasowości ogólnej i zawartości ekstraktu w badanych
owocach przygotowano sok z jabłek. Z losowo wybranych 5 jabłek
z poszczególnych kombinacji pobierano wycinek umytego i osuszonego owocu (1/4) wraz ze skórką i rozcierano w kuchennej sokowirówce.
Kwasowość oznaczono miareczkując odpowiednio przygotowane rozcieńczenia soków (5 cm3 soku + 100 cm3 wody destylowanej) 0,1
N NaOH do odczynu przyjętego za punkt zobojętnienia (pH = 8,1).
Pomiary wykonano pHmetrem Jenway 3020. Wyniki podano w procentach w przeliczeniu na kwas jabłkowy. Oznaczenie zawartości
ekstraktu wyrażonej w procentach przeprowadzono metodą refraktometryczną za pomocą refraktometru cyfrowego ATAGO PR-100.
Uzyskane wyniki poddano obliczeniom statystycznym metodą
analizy wariancji w układzie jednoczynnikowym. Dane dotyczące
procentu porażonych przez patogeny jabłek poddano transformacji
według funkcji Blissa. Do oceny istotności różnić pomiędzy średnimi
wykorzystano test NIR Fishera przy poziomie istotności α = 0,05.
Obliczenia wykonano za pomocą programu komputerowego STATISTICA 10.
WYNIKI I DYSKUSJA
Nasilenie występowania zgnilizn jabłek w trakcie ich przechowywania było większe w pierwszym roku trwania doświadczenia. Miało
to związek z warunkami atmosferycznymi w okresie przedzbiorczym (opady deszczu sprzyjające porażeniu owoców przez grzyby). Zabieg termoterapii stosowany po zbiorze jabłek w istotny
sposób wpłynął na poprawę zdrowotności owoców. W obydwu sezonach badawczych procentowe porażenie jabłek poddanych kąpielom w wodzie o temperaturze 50°C i wyższej było mniejsze niż
w kombinacji kontrolnej (tab. 1).
Pozytywny wpływ termoterapii na zdrowotność owoców w trakcie ich przechowywania potwierdzają m.in. Fallik i inni [1996], Schirra i inni [2000] oraz Auinger i inni [2005]. Bompeix i CholodowskiFaivre [2006] uważają, że jabłka traktowane bezpośrednio po zbiorze
odpowiednio wysoką temperaturą, a następnie przechowywane
300
w chłodni, wykazują znikome porażenie przez patogeny wywołujące
gorzką zgniliznę. Autorzy zaznaczają, że wrażliwość poszczególnych
odmian jabłek na traktowanie ciepłem jest zróżnicowana.
Tab. 1. Procentowe porażenie przechowywanych jabłek odmiany Topaz
przez patogeny
Traktowanie
kontrola
45° / 60s
45° / 120s
45° / 180s
45° / 240s
50° / 60s
50° / 120s
50° / 180s
50° / 240s
52° / 60s
52° / 120s
52° / 180s
52° / 240s
55° / 60s
55° / 120s
55° / 180s
55° / 240s
Porażenie jabłek (%)
2010/2011
2011/2012
12,6 ab*
1,6 e
5,0 d
14,4 ab
19,1 a
11,4 bc
5,6 cd
3,1 de
0,0 f
3,9 de
1,7 e
4,2 de
2,5 de
4,5 de
0,0 f
4,2 de
0,0 f
3,2 a
0,6 ab
0.6 ab
0.6 ab
0,0 b
0,6 ab
0,6 ab
0,0 b
0,0 b
1,3 ab
0,0 b
0,0 b
0,0 b
0,0 b
0,0 b
0,0 b
0,0 b
* średnie w kolumnach oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie przy
α=0.05 testu NIR Fishera
Skuteczność zabiegu termoterapii w ograniczeniu występowania
zgnilizn owoców w trakcie przechowywania wywołanych porażeniem przez patogeny w przypadku odmiany Topaz potwierdzają Trierweiler i inni [2003]. Autorzy podają jako optymalną kombinację
traktowanie jabłek wodą o temperaturze 53°C przez okres 120 s.
W niniejszych badaniach wykazano dużą skuteczność niższych temperatur (50–52°C) w ograniczeniu chorób przechowalniczych jabłek.
301
Zastosowanie w termoterapii wody o temperaturze 45°C okazało się
natomiast nieskuteczne, jeśli chodzi o zapobieganie występowaniu
zgnilizn w trakcie przechowywania jabłek ‘Topaz’. W pierwszym roku
trwania doświadczenia zanotowana wyższe w stosunku do kontroli
porażenie owoców przy traktowaniach 45°/ 180 s i 45°/ 240 s.
Przy zabiegu termoterapii niezwykle istotny jest odpowiedni
dobór temperatury wody, jeśli jest ona zbyt wysoka istnieje ryzyko
uszkodzenia owoców [Lurie 1998]. Otoczka woskowa jabłek
traktowanych ciepłem rozpuszczając się powinna stworzyć jednolitą
strukturę [Tahir 2006]. Zastosowanie zbyt wysokiej temperatury może
wpłynąć na nadmierne rozpuszczenie i zmycie części warstwy ochronnej wosków. W niniejszych badaniach zauważono negatywny wpływ
najwyższej z zastosowanych temperatur na cechy jakościowe odmiany
Topaz – niezależnie od czasu trwania ekspozycji skórka owoców już po
12 tygodniach przechowywania była lekko pomarszczona na skutek
wzmożonej transpiracji. Podobnego efektu nie zaobserwowano w innych kombinacjach.
W przechowywaniu jabłek, poza ich zdrowotnością, ważnym
czynnikiem decydującym o opłacalności, jest zachowanie wysokiej jakości. Zabieg termoterapii może wpłynąć na zmiany cech
jakościowych owoców, takich jak jędrność, kwasowość, zawartość
ekstraktu, smak czy kolor [Lurie 1998; Fallik i in. 2001; Tahir i in.
2009]. Średnia jędrność miąższu jabłek ‘Topaz’ bezpośrednio po zabiegu termoterapii wynosiła od 7,6 do 8,2 kg cm-2. Po upływie 18 tygodni
przechowywania, a także w czasie tzw. symulowanego obrotu uzyskano niewielkie różnice statystyczne dla tego parametru (tab. 2).
Oznacza to, że pozbiorcze kąpiele jabłek ‘Topaz’ w gorącej wodzie
nie wpływają w sposób istotny statystycznie na zmniejszenie jędrności owoców. Skrzyński [2007] wykazał, że w przypadku odmiany
Šampion traktowanie jabłek wodą o temperaturze 52° C przez krótki
okres czasu (10 lub 20 s) wpływa na zachowanie wyższej jędrności
miąższu owoców. Autor wskazał również na różnice w kwasowości
ogólnej oraz zawartości ekstraktu w jabłkach ‘Šampion’ i ‘Jonica’ poddanych pozbiorczej obróbce cieplnej w stosunku do kontroli. Wyniki
niniejszych badań również wskazują na zróżnicowane wartości tych
parametrów w jabłkach ‘Topaz’ w zależności od zastosowanej temperatury wody i czasu ekspozycji.
302
Tab. 2. Średnia jędrność jabłek odmiany Topaz
Jędrność (kg cm-2)
Traktowanie
dojrzałość zbiorcza
po 18 tygodniach
przechowywania
symulowany
obrót
kontrola
8,2 a*
5,4 abc
5,4 ab
45° / 60s
8,0 b
5,2 a-d
5,4 ab
45° / 120s
7,8 d
5,0 a-d
5,6 a
45° / 180s
8,1 a
5,4 abc
5,0 bcd
45° / 240s
8,0 b
5,1 a-d
5,1 a-d
50° / 60s
7,6 e
4,7 d
5,2 ac
50° / 120s
7,8 cd
4,9 cd
5,2 a-d
50° / 180s
7,9 c
5,0 bcd
5,2 a-d
50° / 240s
8,0 b
5,1 a-d
5,0 bcd
52° / 60s
7,8 cd
4,9 bcd
4,7 d
52° / 120s
8,2 a
5,6 a
4,8 cd
52° / 180s
8,2 a
5,3 abc
4,9 bcd
52° / 240s
8,0 b
5,2 a-d
4,9 bcd
55° / 60s
7,9 cd
4,9 bcd
5,2 ad
55° / 120s
8,2 a
5,5 ab
5,0 bcd
55° / 180s
7,8 cd
5,1 a-d
5,4 abc
55° / 240s
8,0 b
5,2 a-d
5,3 abc
Kwasowość miareczkowa w przeliczeniu na kwas jabłkowy we
wszystkich terminach analiz była zróżnicowana. Bezpośrednio po
kąpieli wynosiła ona od 0,48 do 0,58%. Po przechowywaniu parametr ten utrzymywał się na poziomie 0,39–0,47%, natomiast
w okresie symulowanego obrotu wyniósł od 0,33 do 0,42 % w zależności od traktowania (tab. 3).
303
Tab. 3. Średnia kwasowość miareczkowa soku jabłek odmiany Topaz
w przeliczeniu na kwas jabłkowy
Kwasowość miareczkowa (%)
Traktowanie
dojrzałość
zbiorcza
po 18 tygodniach
przechowywania
symulowany
obrót
kontrola
0,54 bc*
0,47 ab*
0,39 b*
45° / 60s
0,51 fg
0,42 d-g
0,39 b
45° / 120s
0,51 g
0,42 d-h
0,42 a
45° / 180s
0,58 a
0,49 a
0,39 b
45° / 240s
0,54 bc
0,45 bcd
0,42 a
50° / 60s
0,51 gh
0,42 d-h
0,39 b
50° / 120s
0,48 j
0,39 gh
0,37 cde
50° / 180s
0,49 j
0,40 gh
0,39 bc
50° / 240s
0,51 efg
0,42 d-h
0,38 bcd
52° / 60s
0,49 hij
0.41 e-h
0,37 de
52° / 120s
0,55 b
0,46 abc
0,33 f
52° / 180s
0,50 ghi
0,42 d-h
0,37 e
52° / 240s
0,49 ij
0,40 fgh
0,37 e
55° / 60s
0,53 c-f
0,39 h
0,41 a
55° / 120s
0,53 cd
0,44 b-e
0,39 b
55° / 180s
0,53 cde
0,44 cde
0,39 b
55° / 240s
0,52 d-g
0,43 c-f
0,39 b
Bezpośrednio po zabiegu termoterapii zawartość ekstraktu
w soku wynosiła od 13,0 do 13,3%. Po okresie przechowywania wartość badanego parametru wzrosła, po 18 tygodniach wynosiła ona
od 13,1 do 14,1%, a po okresie symulowanego obrotu wahała się
w granicach 13,3–14% (tab. 4).
304
Tab. 4. Średnia zawartość ekstraktu w soku jabłek odmiany Topaz
Ekstrakt (%)
Traktowanie
dojrzałość
zbiorcza
po 18 tygodniach
przechowywania
symulowany
obrót
kontrola
13,1 bc*
13,5 ef*
13,7 cd*
45° / 60s
13,2 ab
13,3 g
13,7 cd
45° / 120s
13,2 ab
13,6 de
13,9 ab
45° / 180s
13,0 c
13,4 fg
13,7 cd
45° / 240s
13,3 a
13,8 bc
13,5 e
50° / 60s
13,0 c
13,5 ef
13,9 ab
50° / 120s
13,0 c
13,1 h
13,7 cd
50° / 180s
13,3 a
13,6 de
14,0 a
50° / 240s
13,3 a
13,9 b
13,5 e
52° / 60s
13,3 a
13,7 cd
13,8 bc
52° / 120s
13,3 a
14,1 a
13,7 cd
52° / 180s
13,2 ab
13,3 g
13,6 de
52° / 240s
13,2 ab
13,6 de
13,9 ab
55° / 60s
13,2 ab
13,6 de
14,0 a
55° / 120s
13,1 bc
13,4 fg
13,5 e
55° / 180s
13,2 ab
13,8 bc
13,3 f
55° / 240s
13,2 ab
13,7 cd
13,6 de
Kąpiele jabłek w gorącej wodzie w nieznacznym stopniu wpłynęły
na kwasowość i zawartość ekstraktu zarówno po 18 tygodniach przechowywani, jak i w czasie symulowanego obrotu handlowego. Zakres
temperatur 50–52°C i czas ekspozycji 120–180 sekund okazały się
być optymalne dla odmiany Topaz, gdyż w tych przedziałach nie ulegały znacznemu pogorszeniu parametry jakościowe jabłek, a także
porażenie owoców przez patogeny było istotnie niższe w stosunku
do kontroli.
305
WNIOSKI
Zabieg termoterapii w wodzie o temperaturze 50°C i wyższej stosowany po zbiorze jabłek wpływa na mniejsze występowanie zgnilizn
w trakcie przechowywania jabłek odmiany Topaz.
Jabłka poddane zbiegowi termoterapii w temperaturach 50–
52°C przez 120–180 sekund wykazują nieznaczne różnice dotyczące
jędrności i zawartości ekstraktu.
Zabieg termoterapii powoduje nieznaczną obniżkę kwasowości
całkowitej we wszystkich zakresach stosowanych w badaniach temperatur i czasów ekspozycji.
Jabłka kąpane w wodzie o temperaturze powyżej 52°C w czasie
przechowywania wykazują szybciej objawy utraty wody widoczne
w postaci marszczenia się skórki.
Z przeprowadzonych badań wynika, że temperatura w zakresie
50–52°C i czas ekspozycji 120–180 sekund są optymalne w termoterapii jabłek odmiany Topaz.
LITERATURA
Auinger A., Trierweiler B., Luecke F. K., Tauscher B. 2005. Influence of hot
water treatment on different quality parameters of apples during storage.
Journal of Applied Botany and Food Quality 79, 3, 154–156.
Bompeix G., Cholodowski-Faivre D. 2006. Use of Thermotherapy and Natural Antifungal Compounds against Post Harvest Diseases on Apples, In: M.
Boos (Ed.), Ecofruit – 10th International Conference on Cultivation
Technique and Phytopathological Problems in Organic Fruit-Growing,
Weinsberg, Germany 31st January to 2nd February, 55.
Bryk H., Broniarek-Niemiec A. 2010. Przydatność odmian jabłoni do uprawy
ekologicznej w zależności od podatności na najważniejsze choroby. Progress In Plant Protection 50, 1, 367–372.
Bryk H., Kruczyńska D. E. 2011. Możliwości uprawy i ochrony jabłoni przed
chorobami w sadach ekologicznych. Journal of Research and Applications
in Agricultural Engineering 56, 3, 40–44.
Fallik E., Grinberg S., Gambourg M., Klein J. D., Lurie S. 1996. Prestorage
heat treatment reduces pathogenicity of Penicillium expansum in apple fruit. Plant Pathology 45, 1, 92–97.
306
Fallik E., Tuvia-Alkalai S., Feng X., Lurie S. 2001. Ripening characterisation
and decay development of stored apples after a short pre-storage hot water
rinsing and brushing. Innovative Food Science & Emerging Technologies
2, 127–132.
Lurie S. 1998. Postharvest heat treatments. Postharvest Biology and Technology 14, 257–269.
Schirra M., D’Hallewin G. D., Ben-Yehoshua S., Fallik E. 2000. Host–pathogen interactions modulated by heat treatment. Postharvest Biol. and Technol. 21, 71–85.
Skrzyński J. 2007. Prestorage heat treatment of apples. VCRB 67, 203–208.
Tahir I. 2006. Control of pre- and postharvest factors to improve apple quality
and storability. Doctoral thesis no. 2006: 35, Acta Universitatis Agriculturae Sueciae, Alnarp.
Tahir I., Johansson E., Olsson M. E. 2009. Improvement of apple quality and
storability by a combination of heat treatment and controlled atmosphere
storage. HortScience 44 (6), 1648–1654.
Trierweiler B., Gräf V., Schirmer H., Tauscher B. 2003. Thermo-Behandlung
ökologisch produzierter Äpfel zur Verbesserung der Lagerfähigkeit. Frischelogistik 1, 2, 34–36.
Marek Grabowski
Badania wykonano w ramach projektu G-1781/KSiP/10-13
307
Beata Hermanowicz
Adam Szewczuk
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 309–318
ISSN 1895-4421
WPŁYW PODKŁADKI PUMISELECT® NA JAKOŚĆ
OWOCÓW ORAZ PLONOWANIE DRZEW
BRZOSKWINI W PEŁNI OWOCOWANIA
IMPACT OF PUMISELECT® ROOTSTOCK
ON THE FRUIT QUALITY AND YIELDING
IN THE PERIOD OF FULL FRUITING
Abstrakt. Doświadczenie przeprowadzono na drzewach odmian ‘Inka’ i
‘Redhaven’, będących w fazie pełni owocowania. Drzewa zaszczepione na
podkładce Pumiselect® oraz siewka Mandżurska, rosły w różnych rozstawach:
4x1, 4x1,5 oraz 4x3 m. Podkładka Pumiselect®, wpłynęła niekorzystnie na
plonowanie drzew brzoskwini, które było od 27% do nawet 80% niższe w
porównaniu do drzew na siewce. Zastosowanie podkładki karłowej spowodowało także obniżenie jakości owoców, powodując zmniejszenie ich masy
oraz wielkości. Owoce zebrane z drzew na tej podkładce były jednak lepiej
wybarwione w porównaniu do kontroli.
Słowa kluczowe: średnia masa owocu, procent pokrycia skórki przez rumieniec, średnica owocu,’ Inka’, ‘Redhaven’
Summary. The experiment was carried out on the trees of ‘Redhaven’ and
‘Inka’, which are in the period of full fruiting. The trees grafted on Pumiselect® rootstock and on seedling Prunus mandshurica, grew at different
spacing: 4x1, 4x1.5, 4x3 m. Pumiselect® rootstock had adversely affected
on the yielding of peaches trees, which was between 27% and even 80%
lower compared to the trees on Persica mandshurica rootstock. Pumiselect®
rootstock caused the reduction of the fruit quality, expressed in reduction
of mean fruit weight and size of peaches. However, fruit harvested from
trees grafted on Pumiselect® rootstock, were covered with more blush, as
compared to controls.
Key words: Mean fruit weight, percentage of fruit surface covered with blush,
fruit diameter, ‘Inka’, ‘Redhaven’
309
WSTĘP
Brzoskwinia jest uprawiana w Polsce na niewielką skalę. W ostatnich latach zyskuje jednak coraz większą popularność wśród polskich sadowników dążących do intensyfikacji jej uprawy. Potwierdzają
to badania GUS [2010] pokazujące, że w latach 2008–2010 powierzchnia uprawy brzoskwini wynosiła odpowiednio: 3,7; 3,8 i 4,7 tys. ha. Intensyfikacja uprawy wymusza wprowadzenie pewnych zmian w sposobie prowadzenia sadu brzoskwiniowego, takich jak zagęszczenie
drzew na jednostce powierzchni, ograniczanie ich rozmiarów i stosowanie różnorodnych typów koron [Caruso i in. 1999]. Jednym
ze sposobów zredukowania rozmiarów drzewa oraz zwiększenia
ich liczby na jednostce powierzchni jest zastosowanie podkładki
karłowej. W przypadku uprawy brzoskwiń wiąże się to z pewnym
problemem. W Polsce do uszlachetniania drzew stosuje się najczęściej podkładki generatywne, charakteryzujące się dużą siłą wzrostu
odmian na nich uszlachetnionych [Jakubowski 2005]. Przykładem
karłowej podkładki dla brzoskwiń jest Pumiselect®. Wstępne zagraniczne badania potwierdzają jej karłowy wzrost. W porównaniu do
drzew uszlachetnianych na siewkach, rozwój wegetatywny brzoskwiń
na Pumiselect® jest o 65% słabszy [Okie 2002; Reighart 2007]. Dodatkową zaletą Pumiselect® jest możliwość rozmnażania jej przez sadzonki, co umożliwia skrócenie produkcji o rok [Gudarowska i Licznar-Małańczuk 2006]. Dlatego też z Pumiselect® wiąże się wielkie
nadzieje. Należy jednak pamiętać, że od karłowych podkładek wymaga się, poza ograniczaniem wzrostu oraz optymalnym plonowaniem,
również korzystnego wpływu na jakość owoców.
Celem przeprowadzonego doświadczenia była ocena wielkości
oraz jakości plonu uzyskanego z drzew uszlachetnionych na podkładce
Pumiselect®, przy zastosowaniu różnych modeli prowadzenia sadu
brzoskwiniowego w pełni owocowania.
MATERIAŁY I METODY
Badania przeprowadzone zostały w Stacji Badawczo-Dydaktycznej w Samotworze należącej do Uniwersytetu Przyrodniczego we
310
Wpływ podkładki pumiselect® na jakość owoców oraz plonowanie...
Wrocławiu w latach 2010–2012. Doświadczenie założono wiosną
2005 roku. Wysadzono drzewa odmian ‘Inka’ i ‘Redhaven’ uszlachetnione na podkładce Pumiselect® oraz siewce Mandżurskiej. Ponieważ Pumiselect® umożliwia sadzenie drzew w dużym zagęszczeniu,
w doświadczeniu zastosowano różną odległość między drzewami
w rzędzie. Odpowiednio do odległości między drzewami zastosowano dwa typy korony: przewodnikową dla drzew w gęstym nasadzeniu
oraz bezprzewodnikową dla drzew posadzonych w dużej odległości.
W doświadczeniu wyróżniono cztery modele sadu brzoskwiniowego
różniące się pod względem zastosowanej podkładki, rozstawy oraz
formy korony drzew (tab.1).
Tab. 1. Opis modeli sadu brzoskwiniowego
Model sadu
Model 1
Model 2
Model 3
Model 4
Podkładka
Pumiselect®
Siewka
Mandżurska
Rozstawa (zagęszczenie)
Forma korony
4 x 1 m (2500 drzew/ha)
4 x 1,5 m (1666 drzew/ha)
korona osiowa
4 x 1 m (2500 drzew/ha)
4 x 3 m (833 drzew/ha)
korona kotłowa
Modele 3 i 4, w którym zastosowano siewkę Mandżurską oraz
różne rozstawy, stanowią kontrolę dla modeli z podkładką karłową.
Przedstawiane wyniki dotyczą drzew brzoskwini będących w okresie
pełni owocowania. Wcześniejsze wyniki z lat 2005–2009, odnoszące
się do młodych nasadzeń oraz pierwszych lat owocowania, zostały
zaprezentowane w monografii pt. „Przydatność podkładki karłowej
PUMISELECT® w uprawie brzoskwini” autorstwa Adama Szewczuka
oraz Eweliny Gudarowskiej [2011].
Doświadczenie założono metodą losowanych podbloków, w 4
powtórzeniach, po 3 drzewa na poletku. Wielkość plonu określano
w każdym badanym roku w dwóch terminach. Jakość owoców oceniono w oparciu o średnią masę jednego owocu, ustaloną na podstawie masy 20 owoców z drzewa. Ocenę stopnia wybarwienia oraz
wielkości owoców przedstawiono w postaci procentowego udziału
owoców w jednej z czterech klas ustalonych dla obu badanych cech.
Dla stopnia wybarwienia, klasy ustalono na podstawie procentu
311
pokrycia skórki przez rumieniec; dla wielkość, na podstawie średnicy owocu w najszerszym miejscu. Wartości procentowe transformowano według funkcji Blissa. Na wykresach przedstawiono wartości procentowe. Wyniki opracowano statystycznie metodą analizy
wariancji. Do porównania średnich zastosowano test Tukey’a, przy
poziomie istotności p=0,05.
WYNIKI I DYSKUSJA
Badania przeprowadzone w latach 2010–2012 wykazują, że
podkładka oraz rozstawa mają istotny wpływ na plonowanie drzew
brzoskwini. Zastosowanie podkładki Pumiselect®, w porównaniu
do kontroli, wpłynęła niekorzystnie na plonowanie drzew (tab. 2).
Zauważono również, że bez względu na zastosowany model sadu,
poziom plonowania odmian ‘Inka’ i ‘Redhaven’ nie różnił się istotnie. Owocowanie drzew na podkładce karłowej było istotnie niższe
w porównaniu do drzew na siewce Mandżurskiej. Najsłabsze owocowanie odnotowano u drzew na Pumiselect® posadzonych co 1 m w rzędzie, których plon jednostkowy stanowił 20–37% plonu uzyskanego z kontroli. Na najwyższym poziomie owocowały drzewa na siewce
posadzone w rozstawie 4x3 m, a ich łączny plon z trzech lat wynosił
94,8 kg∙drzewo-1. Istotna okazał się także interakcja między odmianą
a zastosowaną podkładką i rozstawą. W przypadku odmiany ‘Redhaven’ na Pumiselect® drzewa rosnące co 1 m plonowały o prawie 50%
słabiej niż posadzone co 1,5 m. Zauważono również, że chociaż uzyskane owocowanie drzew na Pumiselect® przy rozstawie 4 x 1 m było
aż o 43% słabsze w porównaniu do rozstawy 4 x 1,5 m nie wpłynęło
to na zróżnicowanie plonu z jednostki powierzchni. Potwierdzają
to badania DeJong’a i inni [1999] oraz Szewczuka i Gudarowskiej
[2007], którzy stwierdzili, że plon z jednostki powierzchni wzrasta
dopiero przy dużych różnicach w rozstawie drzew. Największy plon
uzyskano z kombinacji siewka Mandżurska i rozstawa 4 x 1m (model
3). Plonowanie drzew na podkładce Pumiselect®, rosnących w bardzo
dużym zagęszczeniu było istotnie mniejsze od wyniku uzyskanego
dla drzew na siewce. Zarówno przy sadzeniu tradycyjnym w rozstawie
4 x 3 m, jak i przy gęstym sadzeniu 4 x 1 m. Przedstawione wyniki
312
nie potwierdzają badań Farukavy [1998], który wykazał wyższą produktywność słabo rosnących i gęsto sadzonych brzoskwiń. Zgadzają
się jednak z wynikami Szewczuka oraz Gudarowskiej [2011], którzy
oceniali plonowanie młodych drzew brzoskwiń na podkładce Pumiselect® w dużym zagęszczeniu.
Tab. 2. Plonowanie odmiany ‘Inka’ i ‘Redhaven’ zależności od podkładki,
rozstawy drzew i formy korony – suma z lat 2010–2012
Plon
Model
sadu
(kg ∙ drzewo-1)
(t ∙ ha-1)
Odmiana
‘Inka’
Średnia dla
‘Redhaven’ modelu
Odmiana
‘Inka’
Średnia dla
modelu
‘Redhaven’
Model 1 16,9 Aa*
20,1 Aa
18,5 a
42,2 Aa
50,2 Aa
46,2 a
Model 2 24,2 Aa
39,5 Ab
31,9 b
40,4 Aa
65,8 Aa
53,1 a
Model 3 55,4 Ab
45,9 Ab
50,6 c
138,3 Ac 111,4 Ab
124,8 c
Model 4 98,1 Ac
91,6 Ac
94,8 d
81,6 Ab
76,3 Aa
78,9 b
Średnia
dla odmiany
49,3 A
75,6 A
75,9 A
48,6 A
* średnie oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie dla poziomu istotności p=0,05. Dużymi literami oznaczono porównanie średnich czynnika
pierwszego (odmiany). Małe litery oznaczają porównanie średnich czynnika drugiego (modelu sadu). Opis modeli sadu jak w tab.1
Przeprowadzone obserwacje wykazały również istotny wpływ
badanych czynników na jakość owoców. Podkładka Pumiselect®
wpłynęła istotnie na zmniejszenie średniej masy 1 owocu, jednak
tylko w porównaniu do owoców z drzew kontrolnych w rozstawie
4 x 3 m. Nie zaobserwowano natomiast istotnego wpływu podkładki
na owoce drzew rosnących w dużym zagęszczeniu, co 1 czy co 1,5
m. Analizując interakcję między odmianą a zastosowanym modelem sadu, tylko w przypadku odmiany ‘Inka’ odnotowano istotny
wpływ czynników na średnia masę 1 owocu. Drzewa w kombinacji
siewka Mandżurska i rozstawa 4 x 3 (model 4) wydały owoce istotnie
najcięższe w porównaniu do pozostałych modeli. Otrzymane wyniki
313
jednoznacznie świadczą o negatywnym wpływie podkładki Pumiselect® na średnią masę owoców. Nie zaobserwowano natomiast aby
zagęszczenie drzew miało wpływ na wagę owoców, co potwierdzają
m.in. wyniki badań Robinsona i innych [2006] nad wpływem
odległości między drzewami w rzędzie na ciężar owoców.
Tab. 3. Średnia masa jednego owocu odmian ‘Inka’ i ‘Redhaven’ w zależności
od podkładki, rozstawy drzew i formy korony – średnia z lat 2010–2012
Średnia masa 1 owocu (g)
Odmiana
‘Inka’
‘Redhaven’
Średnia dla
modelu
Model 1
168,6 Ba
119,6 Aa
144,1 a
Model 2
200,9 Ba
128,8 Aa
164,9 a
Model 3
176,3 Ba
108,0 Aa
142,1 ab
Model 4
248,5 Bb
120,3 Aa
184,4 b
Średnia dla odmiany
198,6 B
119,2 A
Model sadu
* objaśnienia jak w tab.2
Wielkość owoców wyrażona średnicą, podobnie jak ich średnia
masa zależała od modelu prowadzenia sadu oraz od odmiany (ryc. 1 i 2).
Prawie 50% plonu odmiany ‘Inka’ stanowiły owoce duże i bardzo
duże o średnicy powyżej 7 cm. Natomiast w przypadku odmiany ‘Redhaven’ przeważały owoce małe o średnicy między 5–7 cm. Zauważono również, że zastosowana podkładka bardziej oddziaływała na
wielkość owoców niż zagęszczenie drzew, podobnie jak w przypadku
badań Smith’a [1991], który nie odnotował istotnego wpływu rozstawy na plon oraz średnicę owoców. Ponad 70% plonu zebranego
z drzew na Pumiselect®, bez względu na rozstawę, stanowiły owoce
o średnicy od 5 do 7 cm. Owoce bardzo duże (Ø > 9 cm) stanowiły
w przypadku tej podkładki tylko 1–2 %. Duża odległość między drzewami odmiany ‘Inka’ (3 m) sprzyjała wytwarzaniu owoców bardzo
dużych o średnicy powyżej 9 cm. Podobne wyniki uzyskały Morgaś
i Szymczak [2007], które wykazały, że przeważającą część plonu
z drzew o koronie kotłowej, posadzonych w dużej rozstawie sta314
nowiły owoce duże. Otrzymane wyniki dotyczące średnicy oraz masy
owoców potwierdzają istotny wpływ Pumiselect® na obniżenie jakości
brzoskwiń, co tłumaczyć może słabe plonowanie drzew.
Dane dotyczące procentu pokrycia skórki przez rumieniec
wskazują, że podkładka Pumiselect® wpłynęła pozytywnie na
wybarwienie owoców (ryc. 3 i 4). Owoce o wybarwieniu ponad 50
% powierzchni skórki stanowiły połowę plonu zebranego z drzew
na podkładce karłowej. W przypadku drzew na siewce Mandżurskiej
większość owoców (65%) była słabo wybarwiona. Zaobserwowano również, że w pewnym stopniu mniejsze zagęszczenie drzew
na Pumiselect® sprzyjało lepszemu wybarwianiu się owoców.
Na pokrycie skórki rumieńcem istotny wpływ miała również odmiana, co widać również w danych dotyczących interakcji badanych
czynników. Choć nie potwierdza tego analiza statystyczna, odnotowano jednak tendencję lepszego wybarwiania się owoców odmiany Redhaven na Pumiselect®. Drzewa w tej kombinacji miały największy udział
owoców pokrytych rumieńcem na powyżej 50 % powierzchni skórki.
Najwięcej owoców bardzo słabo wybarwionych odnotowano dla kombinacji z siewką Mandżurską i rozstawą 4x1, które stanowiły prawie 25
% uzyskanego plonu. Podobnych obserwacji dokonali we wcześniejszych
badaniach Szewczuk i Gudarowska [2011], którzy tłumaczą gorsze
wybarwienie owoców z gęsto posadzonych drzew na siewce większą
liczba pędów syleptycznych, zacieniających owoce w koronie drzew.
Ryc. 1. Procentowy udział owoców w poszczególnych klasach wielkości dla
odmiany oraz podkładki, rozstawy drzew i formy korony w latach 2010–
2012. *objaśnienia jak w tab.2
315
Ryc. 2. Procentowy udział owoców w poszczególnych klasach wielkości dla
odmian ‘Inka’ i ‘Redhaven’ w zależności od podkładki, rozstawy drzew
i formy korony w latach 2010–2012. *objaśnienia jak w tab. 2
Ryc. 3. Procentowy udział owoców w poszczególnych klasach wybarwienia dla odmiany oraz podkładki, rozstawy drzew i formy korony w latach
2010–2012. *objaśnienia jak w tab. 2
316
Ryc. 4. Procentowy udział owoców w poszczególnych klasach wybarwienia
dla odmian ‘Inka’ i ‘Redhaven’ w zależności od podkładki, rozstawy drzew
i formy korony w latach 2010–2012. *objaśnienia jak w tab. 2
WNIOSKI
Drzewa zaszczepione na podkładce Pumiselect® i posadzone w dużym
zagęszczeniu owocowały istotnie słabiej od drzew prowadzonych
w sposób tradycyjny (siewka Mandżurska, rozstawa 4 x 3). Zastosowanie małej odległości między drzewami (1 m) wpłynęło na
zwiększenie plonu z jednostki powierzchni brzoskwiń uszlachetnionych na siewce Mandżurskiej. Na jakość owoców brzoskwini, wyrażoną średnią masą owocu oraz wielkością i wybarwieniem owoców,
większy wpływ miała podkładka niż rozstawa. Karłowa podkładka
Pumiselect® spowodowała obniżenie jakości owoców, powodując
zmniejszenie masy oraz wielkości brzoskwiń. Owoce zebrane
z drzew w modelach 1 i 2 (Pumiselect®) były jednak lepiej wybarwione w porównaniu do modeli 3 i 4 (siewka Mandżurska).
LITERATURA
Caruso T., Inglese P., Di Vaio C., Pace L. S. 2001. Effect of different fruit
thinning patterns on crop efficiency and fruit quality for greenhouse forced
May Glo nectarine trees. Acta Hort. 557, 287–293.
DeJong T. M., Tuji W., Doyle J. F., Grossman Y. L. 1999. Comparative economic efficiency of four peach production system in California. Hort Scienc.
34 (1), 73–78.
Farukava Y. 1998. Productivity and tree growth in high density peach orchard.
IV International Peach Symposium. Acta Hort. 465, 615–620.
Gudarowska E., Licznar-Małańczuk M. 2006. The quality of root system of
dwarf rootstock ‘Pumiselect’ for peach trees. Latvian Journal of Agronomy 9, 24–27.
GUS. 2012. Uprawy ogrodnicze. Powszechny Spis Rolny 2010. Zakład Wydawnictw Statystycznych. Warszawa.
Jakubowski T. 2005. Produkcja drzewek brzoskwini. Szkółkarstwo 5, 30–32.
317
Morgaś H., Szymczak J. 2007. Jakość owoców brzoskwini (Prunus persica [L.]
Batsch) w zależności od miejsca ich wyrastania w koronie drzewa i systemu
uprawy. Zesz. Nauk. ISiK, Skierniewice 15, 5–15.
Okie W. R. 2002. Register of new fruit and nut varieties. List 41. Hort Scienc.
37(2), 251–271.
Robinson T. L., Andersen R. L., Hoying S. A. 2006. Performance of six highdensity peach training systems in the Northeastern United States. Acta
Hort. 713, 311–320.
Smith M. 1991. Influence of tree spacing on performance of ‘Garnet Beauty’
peach. Scientia Hort. 48, 51–60.
Szewczuk A., Gudarowska E. 2007. Plonowanie i wzrost dwóch odmian brzoskwini w zależności od zagęszczenia drzew i formy korony. Rocz. AR
Poznań 41, 389–393.
Szewczuk A., Gudarowska E. 2011. Przydatność podkładki karłowej PUMISELECT® w uprawie brzoskwini. Wydawnictwo UP Wrocław.
Beata Hermanowicz
Katedra Ogrodnictwa
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
pl. Grunwaldzki 24 a, 50–363 Wrocław
Zadanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
318
Ewa Jadczuk-Tobjasz
Karolina Molska
Ewa Szpadzik
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 319–326
ISSN 1895-4421
PRZYDATNOŚĆ PODKŁADEK DLA JABŁONI
ODMIANY REDKROFT
USEFULNESS OF THE ROOTSTOCKS FOR APPLE
TREES OF REDKROFT CULTIVAR
Abstrakt. Badania prowadzono w Sadzie Doświadczalnym Katedry Sadownictwa SGGW w latach 2004–2010, na glebie typu mada, wytworzonej
z utworu pyłowego ilastego. Materiał doświadczalny stanowiły 5–11-letnie
drzewa odmiany Redkroft na 13 podkładkach o zróżnicowanej sile wzrostu. Oceniając wzrost drzew polem przekroju poprzecznego pnia (PPPP)
oraz przyrostem (Δ PPPP) stwierdzono istotny wpływ podkładki na wzrost
drzew odmiany Redkroft. Najsilniej w badanym okresie rosły drzewa na
podkładce J-TE-E. Również silniej jak na M.9 EMLA rosły drzewa na B 146.
Najsłabiej rosły zaś drzewa na podkładce PB-4. Równie słabo rosły drzewa
na podkładkach P 63, P 64, P 16, B 491 i P 61. Natomiast podobny jak na
podkładce M.9 EMLA wzrost drzew jabłoni ‘Redkroft’ obserwowano na
podkładkach P 65, Arm 18 oraz B-7-35. Najsłabiej plonowały drzewa ‘Redkroft’ na podkładce PB-4 i to zarówno, jeżeli chodzi o plon w kg·drzewo-1,
jak również plon w t·ha-1. Równie słabo plonowały drzewa na P 61 i B 491.
Najwyższy plon w t·ha-1 uzyskano z drzew na podkładce P 65. Różnic w plonowaniu w stosunku do drzew na podkładce M.9 EMLA nie obserwowano
u drzew na podkładce B-7-35 i P 16.
Słowa kluczowe: pole przekroju poprzecznego pnia, przyrost PPPP, plonowanie, wskaźnik intensywności owocowania
Summary. The study was conducted at the Warsaw-Wilanów experimental
orchard in 2004–2010, on a fertile, silty loam alluvial soil. Five-ten-yearold, branched ‘Redkroft’ maiden trees, budded on 13 rootstocks of different
vigour were planted in autumn 1999. Spacing between rows was 3 m. In-row
spacing dependent on the tree vigour induced by the rootstock. For trees on
PB-4, P 61, P 63, P 64, B 491, M.27 spacing was 1 m (3333·ha-1), for trees
on P 16 and B 146 1.2 m (2778·ha-1), and 1.5 m (2222·ha-1) for trees on
M.9 EMLA, Arm 18, B7-35, J-TE-E. Significant effect of rootstock on the
growth of ‘Redkroft’ trees in an orchard, expressed in growth trees trunk
319
cross-sectional area (TCSA) and increase of TCSA, were found. The largest
were trees grafted on J-TE-E. Assuming size of trees on M.9 EMLA as 100%,
trees on J-TE-E reached 221%. Similar results were obtained for B 146. The
smallest tree size was noted on PB-4. Trees on PB-4 reached 25% of trees
size on M.9 EMLA followed by trees on P 63, P 64, P 16, B 491 and P 61.
Trees on those rootstocks reached 31–38% trees size on M.9 EMLA. Similar
size to trees on M.9 EMLA were noted for trees on P 65, Arm 18 and B-7-35.
‘Redkroft’ trees on PB-4, with the smallest tree size, produced the lowest
yield in kg per tree and tons per ha. Similar results observed for P 61 and
B 491. The highest yield (tons per ha) was produced on P 65. No differences
in yielding of trees on B-7-35 and P 16 compared to trees on M.9 EMLA
were noted.
Key words: TCSA, ∆ TCSA, yielding, cropping efficiency coefficient
WSTĘP
Nie ma podkładki uniwersalnej dostosowanej do każdej odmiany,
spełniającej swe zadania w każdych lokalnych warunkach glebowych i
klimatycznych [Tukey 1994]. Podkładka ma wpływ na o najistotniejsze właściwości drzew jabłoni jak siła i charakter wzrostu szczepionej na niej odmiany, plenność i jakość owoców, wczesność wchodzenia w owocowanie, wytrzymałość na mróz, czy odporność na choroby
i szkodniki [Jadczuk i in. 2004; Jadczuk-Tobjasz i in. 2009]. Nieustannie poszukuje się podkładek hamujących wzrost, a jednocześnie
zapewniających odpowiednią wczesność, wielkość i jakość plonowania w określonych warunkach siedliskowych sadu [Jadczuk i Bogdanowicz 1995; Jadczuk 2000; Jadczuk i in. 2004; Pietranek i in.
2007; Jadczuk i Zygmuntowska 2009].
MATERIAŁY I METODY
Badania prowadzono w Sadzie Doświadczalnym Katedry Sadownictwa SGGW w latach 2004–2010, na glebie typu mada, wytworzonej z utworu pyłowego ilastego. Materiał doświadczalny stanowiły
5–11-letnie drzewa odmiany Redkroft na 13 podkładkach o zróżnicowanej sile wzrostu, posadzone jako jednoroczne jesienią 1999 r. Drzewa posadzono w odległości 3 m między rzędami, odległość w rzędzie
320
Przydatność podkładek dla jabłoni odmiany Redkroft...
zróżnicowano w zależności od zastosowanej podkładki. W przypadku
podkładek PB-4, P 61, P 63, P 64, P 65, B 491, M.27 drzewa posadzono w odległości 1 m w rzędzie (3333·ha-1), na P 16 i B 46 1,2 m
(2778·ha-1), a dla drzew na M.9 EMLA, Arm 18, B7-35 i J-TE-E zastosowano 1,5 m w rzędzie (2222·ha-1). Glebę utrzymywano w ugorze
herbicydowym w rzędach drzew z murawą w międzyrzędach. Jabłonie prowadzono w formie wąskiego wrzeciona.
Wzrost drzew oceniano za pomocą pola przekroju poprzecznego pnia za cały okres wzrostu drzew w sadzie (11 lat – 2000–2010)
oraz przyrostu pola powierzchni przekroju w okresach dwuletnich
i za cały okres prowadzenia badań (2004–2010).
Plonowanie odmiany Redkroft oceniano corocznie plonem z drzewa (kg·drzewo-1), przeliczeniowym plonem z hektara (t·ha-1) oraz
wskaźnikiem intensywności owocowania za cały okres prowadzenia
doświadczenia.
Doświadczenie założono metodą bloków losowych w 4 powtórzeniach, a każda podkładka była reprezentowana przez 3 drzewa na
poletku. Wyniki opracowano za pomocą jednoczynnikowej analizy
wariancji. Do porównania średnich użyto testu grupowego Newmana-Keulsa przy poziomie istotności 5%.
WYNIKI I DYSKUSJA
Wyniki przeprowadzonych badań wykazały, że istnieje duży wpływ
podkładki na wzrost i plonowanie odmiany Redkroft, co potwierdzają
wcześniejsze badania wielu autorów [Kruczyńska i Czynczyk 1998;
Sosna i Gudarowska 2001; Czynczyk i in. 2004; Buczek i Szczygieł
2004; Jadczuk i in. 2007; Skrzyński 2007].
Oceniając wzrost drzew polem przekroju poprzecznego pnia
(PPPP) oraz przyrostem (∆ PPPP) stwierdzono istotny wpływ
podkładki na wzrost drzew odmiany Redkroft (tab. 1). Najsilniej
w badanym okresie rosły drzewa okulizowane na podkładce J-TEE. Przyrost pola przekroju poprzecznego pnia u odmiany Redkroft
posadzonych na J-TE-E wyniósł ponad 221% względem drzew na
podkładce M.9 EMLA (przyjmując za 100% przyrost pola przekroju poprzecznego pnia dla drzew na podkładce M.9 EMLA). Również
321
w badanym 7-mio letnim okresie (2004–2010), drzewa na B 146 rosły
istotnie silniej w porównaniu do standardu (drzew na M.9 EMLA).
Najsłabiej zaś rosły drzewa na PB-4, przyrosty pni drzew na tej
podkładce wynosiły 25% przyrostu drzew na M.9 EMLA. Podobne
wyniki uzyskano we wcześniejszych badaniach dla odmiany Golden
Delicious [Jadczuk-Tobjasz i Zygmuntowska 2009] oraz dla odmiany
Elise [Jadczuk i in. 2009]. Równie słabo rosły drzewa na podkładkach
P 63, P 64, P 16, B 491 i P 61. Przyrosty pni drzew na tych podkładkach
wynosiły 31–38% przyrostu pni drzew na podkładce M.9 EMLA.
Potwierdza to wyniki wcześniejszych badań wielu autorów [Bielicki i in. 2001; Jadczuk i in. 2004]. Drzewa ‘Redkroft’ rosnące na
podkładkach P 65, Arm 18 oraz B-7-35 nie różniły się wzrostem od
drzew rosnących na standardowej podkładce M.9 EMLA.
Plonowanie drzew odmiany Redkroft zależało od podkładki
(tab. 2). Generalnie suma plonów w latach 2004–2010 była wyraźnie
skorelowana z siłą wzrostu drzew. Drzewa silniej rosnące lepiej plonowały. Podobne wyniki otrzymało wielu autorów [Weber 2001;
Czynczyk i Bartosiewicz 2003; Buczek i Szczygieł 2004; Piestrzeniewicz i Sadowski 2007]. Najwyższy plon (kg·drzewo-1) otrzymano
z drzew rosnących na podkładce M.9 EMLA, B-7-35 i Arm 8. Najniższy zaś z najsłabiej rosnących drzew posadzonych na PB-4. Równie niski plon dały drzewa rosnące na innych podkładkach słabo
rosnących jak: B 491, P 61, P 63 i P 64.
Plonowanie drzew na podkładce P 65 było najwyższe w przeliczeniu na hektar. Równie wysoką wydajność z hektara stwierdzono
u drzew rosnących na podkładce M.9 EMLA. Ponadto nie stwierdzono istotnych różnic w stosunku do drzew rosnących na M.9 EMLA
u drzew rosnących na podkładce B-7-35 i P 16. Podobnie jak w przypadku plonu w kg·drzewo-1 najniższą wydajność z hektara stwierdzono u drzew rosnących na PB-4. Za 7 lat badań wydajność z drzew
(t·ha-1) na PB-4 wynosiła 48% wydajności w stosunku do drzew na
standardowej podkładce M.9 EMLA. Równie słabo plonowały drzewa posadzone na B 491 i P 61. Nieznacznie lepiej plonowały drzewa
(t·ha-1) na P 63, P 64 i J-TE-E. Wydajność drzew z hektara na tych
podkładkach wynosiła 64% w stosunku do plonowania drzew na
podkładce M.9 EMLA przyjętej za 100%.
322
Analiza plenności drzew, wyrażona wskaźnikiem intensywności
owocowania (kg·cm-2) wykazała istotne zróżnicowanie w zależności
od podkładki (tab. 2). Najwyższy wskaźnik za lata (2004–2010)
miały drzewa na podkładce P 16. Równie wysoki i nie różniący się istotnie od drzew na P 16 obserwowano u drzew na P 63. Najniższy zaś
wskaźnik intensywności owocowania stwierdzono u drzew najsilniej
rosnących, na podkładce J-TE-E. Równie niski wskaźnik miały drzewa posadzone na B 491, B 146, PB-4 i B-7-35.
WNIOSKI
Podkładka karłowa M.9 EMLA wydaje się być podkładką uniwersalną dla sadów intensywnych. Drzewa na tej podkładce dają wysokie
plony.
Dla sadów intensywnych, przy zagęszczeniu powyżej 3 tys.
drzew na hektarze, zakładanych na żyznej glebie dobrą alternatywą
w stosunku do podkładki M.9, dla odmian silnie rosnących mogą być
podkładki superkarłowe P 16 i P 65. Przy zagęszczeniu powyżej 2 tys.
drzew na hektarze alternatywą mogą być podkładki karłowe B-7-35
i Arm 18.
Bardzo słaby wzrost i słabe plonowanie drzew na podkładce superkarłowej PB-4 dyskwalifikuje tę podkładkę dla odmiany Redkroft.
Podkładka J-TE-E nie nadaje się do sadów intensywnych
prowadzonych na glebach żyznych ze względu na bardzo silny wzrost
i słabe plonowanie.
323
Przyrost pola przekroju poprzecznego pnia
(∆ PPPP)
przed posadzeniem drzewek
(wiosna 2000)
2∆
PPPP
20042005
49,0 c
100
8,7 bc
7,67
ab
121
109,9
f
224
20,6 d
J-TE-E 1,35 d
% M.9
EMLA
cm2
100 2)
7 ∆ PPPP
wiosna 2004-jesień 2010
cm2
cm2
1,12
bcd 1)
2∆
PPPP
20082009
cm2
% M.9
EMLA
2∆
PPPP
20062007
cm2
po zakończeniu
doświadczenia
(jesień 2010)
% M.9
EMLA
M.9
EMLA
Pole przekroju poprzecznego pnia
(cm2) PPPP
cm2
Podkładka
Tab. 1. Wskaźniki wzrostu drzew odmiany Redkroft w zależności
od podkładki
24,2 ef
39,3
de
100
87,0 g
221
20,4 d 42,0 h
B-7-35
1,00
abc
89
66,7 e
136
11,2 c
16,5
cd
21,1
cd
51,4 ef
131
Arm
18
1,25
cd
112
50,0
cd
102
10,3 c
19,1 d
4,8 ab
37,2 d
95
P 16
B 146
P 61
P 65
B 491
0,88
ab
1,14
bcd
0,72 a
1,25
cd
1,08
bcd
16,3
ab
65,5
de
18,2
ab
33
2,9 a
6,8 ab
2,4 a
12,5
ab
32
134
7,8 abc
11,9
bc
23,8
de
53,8 f
137
37
2,6 a
5,1 ab
7,8 ab
112
47,2 c
96
7,2 abc
8,8 ab
16,0
bcd
96
18,6
ab
38
2,6 a
4,8 ab 27,8 fg
28,7 b
59
4,8 ab
5,0 ab
2,1 a
33
2,3 a
1,6 a
6,8 ab
34
2,7 a
3,7 ab
4,5 ab
28
2,3 a
4,3 ab
3,4 a
79
102
64
M.27
1,06
bcd
95
P 63
0,73 a
65
P 64
0,77 a
69
PB-4
1,23
cd
110
1)
324
16,2
ab
16,6
ab
13,6 a
14,8
ab
32,3
cd
12,1
ab
22,6
bc
12,1
ab
12,7
ab
10,0 a
38
82
31
58
31
32
25
Średnie w kolumnach oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie
przy α=0,05, 2) Dane dla M.9 EMLA uznano za 100%
Tab. 2. Wskaźniki plonowania drzew odmiany Redkroft
w zależności od podkładki
Wskaźnik intensywności owocowania 2004–2010
∑ plonów w latach 2004–2010
Podkładka
kg·drzewo-1
% M.9
EMLA
t·ha-1
% M.9
EMLA
kg·cm-2
% M.9
EMLA
M.9 EMLA
143,0 i1)
100 2)
J-TE-E
317,7 gh
100
2,83 cd
100
91,1 efg
63
202,5 bcd
64
0,86 a
30
B-7-35
117,0 hi
81
260,0 fg
82
1,82 ab
64
Arm 18
101,3 ghi
70
224,9 def
71
2,15 bc
76
P 16
83,3 def
58
231,4 efg
73
5,23 f
185
B 146
74,2 cde
51
206,2 cde
65
1,33 ab
47
P 61
53,0 ab
37
176,6 abc
56
2,77 cd
98
P 65
98,5 fgh
68
328,0 h
103
2,09 bc
74
B 491
50,0 ab
34
166,9 ab
53
1,20 ab
42
M.27
65,1 bcd
45
216,9 def
68
3,57 de
126
P 63
60,6 abc
42
203,0 bcd
64
4,16 ef
147
P 64
61,1 abc
42
203,7 bcd
64
3,92 de
139
PB-4
46,0 a
32
153,4 a
48
1,37 ab
49
1)
Średnie w kolumnach oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie
przy α=0,05, 2) Dane dla M.9 EMLA uznano za 100%
LITERATURA
Bielicki P., Czynczyk A., Chlebowska D. 2001. Wzrost i owocowanie drzew odmiany ‘Redkroft’ w zależności od podkładki i stanowiska w sadzie. Zesz.
Nauk. ISiK, Skierniewice. 9, 147–153.
Buczek M., Szczygieł A. 2004. Wpływ podkładek wegetatywnych na wzrost
i owocowanie jabłoni odmiany ‘Golden Delicious’ na Pogórzu Karpackim.
Zesz. Nauk. ISiK, Skierniewice 12, 68–72.
Czynczyk A., Bartosiewicz B. 2003. Results of nine year study of the effect of
semi growing rootstocks on the growth and yielding of the ‘Ligol’ apple. Folia
Hort. 15 (1), 49–56.
325
Czynczyk A., Bielicki P., Bartosiewicz B. 2004. Influence of subclones M.9 and
P 22 and new polish-bred rootstocks on growth and yields of ‘Jonagold’ and
‘Ligol’ apple trees. Acta Hort. 658, 129–133.
Jadczuk E. 2000. Wzrost i owocowanie jabłoni w zależności od podkładki
i rodzaju sadzonych drzewek. Rocz. AR Poznań 323(31), Cz. 2, 87–91.
Jadczuk E., Bogdanowicz N. 1995. Ocena przydatności ośmiu podkładek dla
odmiany ‘Jonagold’. Mat. Ogóln. Konf. Nauk. „Nauka praktyce ogrodniczej” AR Lublin, 5–8.
Jadczuk E., Pietranek A., Sadowski A. 2007. Influence of rootstocks on growth,
yield and fruit quality of ‘Redkroft’ apple trees. Acta Hort. 732, 197–202.
Jadczuk E., Pietranek A., Słowiński A. 2004. Wzrost i plonowanie jabłoni ‘Elise’
w zależności od podkładki. Zesz. Nauk. ISiK, Skierniewice. 12, 51–57.
Jadczuk-Tobjasz E., Zygmuntowska K. 2009. Wzrost i plonowanie jabłoni odmiany Golden Delicious w zależności od podkładki. Zesz. Probl. Post. Nauk
Roln. 536, 103–109.
Jadczuk-Tobjasz E., Zygmuntowska K., Szlązak R. 2009. Przydatność
podkładek dla jabłoni odmiany Elise. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 539,
229–237.
Kruczyńska D., Czynczyk A. 1998. Wpływ podkładek słabo rosnących i wstawek
skarlających na wzrost i plonowanie oraz skład mineralny liści trzech odmian jabłoni. Część I. Wzrost i plonowanie drzew. Zesz. Nauk. ISiK, Skierniewice. 5, 24–36.
Piestrzeniewicz C., Sadowski A. 2007. Early performance of ‘Rubin’ apple on
nineteen rootstocks. Acta Hort. 732, 113–117.
Pietranek A., Jadczuk E., Sadowski A., Piestrzeniewicz C. 2007. Early
orchard performance of ‘Sawa’ apple trees on twelve dwarfing rootstocks.
Acta Hort. 732, 202–210.
Skrzyński J. 2007. Growth and productivity of apple trees and fruit quality at
harvest as affected by rootstocks. Acta Hort. 732, 151–154.
Sosna I., Gudarowska E. 2001. Wpływ podkładki na wzrost, plonowanie
i jakość owoców kliku perspektywicznych odmian jabłoni genetycznie odpornych na parcha. Zesz. Nauk. ISiK, Skierniewice. 9, 84–87.
Tukey L. D. 1994. Apple rootstocks of the future? Hort. Abstr. 62 (20), 880.
Weber M. S. 2001. Optimizing the tree density in apple orchards on dwarf rootstocks. Acta Hort. 557, 229–234.
Ewa Jadczuk-Tobjasz
Katedra Sadownictwa
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
ul. Nowoursynowska 159, 02–776 Warszawa
326
Magdalena Kapłan
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 327–338
ISSN 1895-4421
WPŁYW STĘŻENIA KWASU GIBERELINOWEGO ORAZ
TERMINU ZABIEGU NA WIELKOŚĆ I JAKOŚĆ PLONU
WINOROŚLI (Vitis sp. L. ) ODMIANY ‘EINSET SEEDLESS’
THE EFFECT OF GIBERELLIC ACID CONCENTRATION
AND TREATMENT DATE ON YIELD SIZE AND QUALITY
OF ‘EINSET SEEDELESS’ GRAPE (Vitis sp. L.)
Abstrakt. Celem przeprowadzonych badań była ocena wpływu stężenia
kwasu giberelinowego oraz terminu zabiegu hormonizacji na wielkość
i jakość plonu winorośli odmiany ‘Einset Seedless’. W doświadczeniu zastosowano kwas giberelinowy (GA3) w dawkach: 100, 200 i 300 mg × dm-3.
Sporządzonymi roztworami opryskiwano grona winorośli w terminie
7, 14 i 21 dni po pełni kwitnienia. Kontrolę stanowiły rośliny, których grona
nie były traktowane kwasem giberelinowym. W doświadczeniu wykazano,
że zastosowanie kwasu giberelinowego w stężeniu 300 mg × dm-3 niezależnie od terminu zabiegu oraz 200 mg × dm-3 7 i 21 dni po pełni kwitnienia
wpłynęło istotnie na zwiększenie plonu winorośli odmiany ‘Einset Seedless’.
Zabieg hormonizacji 7 i 21 dni po pełni kwitnienia niezależnie od stężenia
GA3 oraz 14 dni po kwitnieniu w dawce 300 mg × dm-3 miał istotny wpływ
na średnią masę gron. Zabieg hormonizacji nie miał istotnego wpływu na
liczbę jagód w gronie oraz masę jednej jagody. Nie wykazano jednoznacznego wpływu zastosowanych zabiegów na średnią długość i szerokość gron
oraz szerokość jagód. Zabieg hormonizacji korzystnie wpłynął na długość
jagód winorośli odmiany ‘Einset Seedless’ oraz na zawartość ekstraktu
owoców traktowanych 100 i 300 mg × dm-3 7 dni po pełni kwitnienia.
Słowa kluczowe: plon, masa grona i jagody, szerokość i długość gron i jagód, ekstrakt
Summary. The studies aimed to assess the influence of gibberellic acid concentration and treatment date on grapevine ‘Einset Seedless’ cultivar. The
test was to evaluate the yield size and quality after gibberellic acid (GA3)
application at three following doses: 100, 200 and 300 mg × L -1. The obtained solutions were sprayed on the Vitis grapes on 7,14 and 21 day after full
flowering time. The plants whose grapes were left untreated constituted
control. The experiment has shown that employment of gibberellic acid at
300 mg × L -1 concentration, irrespective of a treatment date, and at 200 mg
327
Magdalena Kapłan
× L -1 and 21 day after full blooming had significantly increased the yield size
of Vitis ‘Einset Seedless’ variety. The application of gibberellic acid performed on 7 and 21 day after full blooming, regardless of GA3 concentration
rate and on 14 day following flowering at the 300 mg × L -1 dose had positive
influence on mean mass of grape clusters. The application of gibberellic acid
was found not to affect significantly the number of berries in a cluster or
one berry mass. There was not shown explicit effect of the treatment applied
on mean mass of clusters, average length and width of clusters and width of
grapes. The application of gibberellic acid was reported to have positive impact on the berry length of Vitis ‘Einset Seedless’ variety and extract content
of fruits treated with 100 and 300 mg × L-1 on 7 day following full flowering .
Key words: mass of cluster and berry, width and length of cluster and berry,
soluble solids content
WSTĘP
Wysiłki kilku amerykańskich programów hodowlanych prowadzone od końca 1940 roku przyczyniły się do powstania wielu interesujących beznasiennych odmian winorośli przydatnych do uprawy
w chłodnym klimacie tj. ‘Canadice’, ‘Challenger’, ‘Einset Seedless’,
‘Reliance’, ‘Saturn’ i ‘Suffolk Red’, które powszechnie polecane są do
uprawy. Pomimo wielu pozytywnych cech, charakteryzują się one
słabym wyrastaniem jagód oraz silnym przerzedzeniem gron [Zabadal i Dittmer 2000].
W wielu krajach do poprawy wielkości jagód i gron winorośli
odmian beznasiennych stosuje się aplikacje kwasem giberelinowym
w celu zwiększenia ich rozmiaru poprzez stymulację podziałów
komórkowych [Halsbrooks i Crovetti 1989; Zabadal i Dittmer 2000;
Kapłan 2009, 2011].
Celem przeprowadzonych badań była ocena wpływu stężenia
kwasu giberelinowego oraz terminu zabiegu na wielkość i jakość plonu winorośli odmiany ‘Einset Seedless’.
MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono w latach 2010–2012 w ‘Winnicy Faliszowice’ (50o39`N; 21o 34`E) na terenie Wyżyny Sandomierskiej. Ma328
Wpływ stężenia kwasu giberelinowego oraz terminu zabiegu...
teriałem doświadczalnym były własnokorzeniowe krzewy winorośli odmiany ‘Einset Seedless’, które posadzono wiosną 2003
roku w rozstawie 2,0 x 1,0 m (5000 szt. × ha-1) na glebie lessowej.
Rośliny prowadzono w formie pojedynczego sznura Guyota z pniem o wysokości 40 cm, jedną łozą o długości około 0,9 m oraz z 1
dwuoczkowym czopem.
W doświadczeniu oceniano wielkość i jakość plonu winorośli odmiany ‘Einset Seedless’ po zastosowaniu kwasu giberelinowego (GA3)
w dawkach: 100, 200 i 300 mg × dm-3 GA3. Sporządzone roztwory
nanoszono 7, 14 i 21 dni po pełni kwitnienia opryskując grona winorośli. Kontrolę stanowiły rośliny, których grona nie były traktowane
kwasem giberelinowym.
W doświadczeniu oceniano wielkość i jakość plonu analizując
następujące parametry: liczbę i masę gron, liczbę jagód w gronie,
długość i szerokość gron i jagód oraz zawartość ekstraktu ogółem.
Plon, z każdego poletka określono ważąc owoce, z każdego krzewu
z dokładnością do 0,001 kg. Średnią masę, długość i szerokość gron
wyznaczono ważąc i mierząc 15 typowych gron pobranych losowo po
5, z każdej rośliny. Średnią masę, liczbę, długość i szerokość jagód
określono przez zważenie, policzenie a następnie zmierzenie jagód
z pięciu średniej wielkości gron, z każdego powtórzenia. Zawartość
ekstraktu w owocach zmierzono przy pomocy refraktometru Abbego,
określając jego zawartość procentową, wyciskając sok z 20 reprezentatywnych jagód pobranych z różnych miejsc grona, z każdej rośliny.
Doświadczenie założono w układzie bloków losowych,
obejmowało ono 10 kombinacji z 5 powtórzeniami. Powtórzeniami
były poletka, na których rosły 3 rośliny. Wyniki uzyskane w doświadczeniu analizowano statystycznie przy użyciu metody analizy wariancji i przedziałów ufności Tukey’a. Wnioskowanie oparto na poziomie istotności α = 0,05; p =0,95. Prezentowane wyniki są średnią
z trzech lat badań.
WYNIKI
Średnio liczba gron na jednym krzewie wahała się od 18,2 do 20,6
szt. i nie różniła się pomiędzy ocenianymi kombinacjami (tab. 1).
329
Magdalena Kapłan
Plon owoców winorośli odmiany ‘Einset Seedless’ wahał się od
2,07 do 3,34 kg × krzew-1 i różnił się istotnie pomiędzy ocenianymi
kombinacjami (tab. 1). Wykazano, że krzewy traktowane 300 mg
× L -1 GA3 niezależnie od terminu zastosowania oraz 200 mg × dm-3
GA3 7 i 21 dni po pełni kwitnienia plonowały istotnie lepiej niż
kontrolne. Zaobserwowano, że w miarę wzrostu stężenia kwasu giberelinowego w poszczególnych terminach plon winorośli odmiany
‘Einset Seedless’ był większy (tab. 1). Istotny wpływ stężenia kwasu giberelinowego na badany parametr wykazano tylko u krzewów
opryskiwanych w okresie 7 dni po pełni kwitnienia, rośliny traktowane 100 mg × dm-3 GA3 plonowały istotnie słabiej niż 300 mg × dm-3
GA3. Nie wykazano istotnego wpływu terminu zabiegu hormonizacji
na wielkość plonu winorośli badanej odmiany.
Średnio masa grona wahała się od 107,0 do 166,8 g i różniła się
istotnie pomiędzy ocenianymi kombinacjami (tab. 1). W większości
kombinacji grona traktowane kwasem giberelinowym były istotnie
większe niż kontrolne, wyjątek stanowiły owoce traktowane 100 mg
× dm-3 GA3 i 200 mg × dm-3 GA3 14 dni po pełni kwitnienia. Istotny
wpływ stężenia kwasu giberelinowego na oceniany parametr jakości
wykazano w okresie siedmiu dni po kwitnieniu pomiędzy gronami
traktowanymi 100 mg × dm-3 GA3 a 300 mg × dm-3 GA3 zaś 14 dni po
pełni kwitnienia pomiędzy 100 i 200 mg × dm-3 GA3 a 300 mg × dm-3
GA3. Istotny wpływ terminu zabiegu na badany parametr stwierdzono
pomiędzy gronami traktowanymi 200 mg × dm-3 GA3 7 i 14 dni po pełni
kwitnienia oraz 300 mg × dm-3 GA3 7 i 21 dni po pełni kwitnienia.
Liczba jagód w gronie wahała się od 61,9 do 88,1 szt. i nie
różniła się istotnie pomiędzy ocenianym kombinacjami (tab. 1). Zaobserwowano, że grona z krzewów kontrolnych posiadały mniejszą
liczbę jagód niż grona z krzewów traktowanych kwasem giberelinowym. Stwierdzono, że w poszczególnych terminach stosowania
hormonizacji wraz ze wzrostem stężenia kwasu giberelinowego
wzrasta liczba jagód w gronie.
Wykazano, że masa 1 jagody wahała się od 1,7 do 2,3 g i nie różniła
się istotnie pomiędzy ocenianymi kombinacjami (tab. 1). Nie zaobserwowano jednoznacznego wpływu stężenia kwasu giberelinowego
oraz terminu zabiegu hormonizacji na badany parametr jakości.
330
Kombinacja
Liczba gron,
szt.
Plon owoców,
kg × krzew -1
Masa grona,
g
Liczba jagód
w gronie, szt.
Masa jagody,
g
Tab. 1. Wpływ stężenia kwasu giberelinowego oraz terminu zbiegu na
wielkość i jakość plonu winorośli odmiany ‘Einset Seedless’ (2010–2012)
Kontrola
19,3
2,1 d*
107,0 d
61,9
1,7
19,0
2,6 bcd
139,4 bc
77,9
1,8
19,6
3,1 ab
156,1 ab
81,7
1,9
20,0
3,3 a
166,8 a
88,1
1,9
18,6
2,4 cd
128,2 cd
58,8
2,2
19,6
2,5 bcd
128,7 cd
67,1
1,9
18,2
2,9 abc
158,3 ab
78,0
2,0
19,0
2,6 bcd
139,5 bc
73,8
1,9
19,6
2,9 abc
149,4 abc
74,9
2,0
300 mg × dm-3 GA3
20,6
2,9 abc
142,6 bc
62,4
2,3
NIR
n. i.
0,6
22,0
n. i.
n. i.
100 mg × dm-3 GA3
200 mg × dm GA3
-3
7 dni po
kwitnieniu
300 mg × dm-3 GA3
100 mg × dm GA3
-3
200 mg × dm-3 GA3
14 dni po
kwitnieniu
300 mg × dm GA3
-3
100 mg × dm-3 GA3
200 mg × dm GA3
-3
21 dni po
kwitnieniu
* Średnie oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie przy α=0,05
Zastosowany zabieg hormonizacji w większości kombinacji
wpłynął korzystnie na średnią długość grona, wyjątek stanowiły
owoce traktowane 100 i 200 mg × dm-3 GA3 2 tygodnie po pełni
kwitnienia (tab. 2). Nie wykazano istotnego wpływu stężenia kwasu giberelinowego na badany parametr. Istotny wpływ terminu zabiegu hormonizacji wykazano w przypadku krzewów traktowanych
100 mg × dm-3 GA3, grona traktowane 7 i 21 dni po pełni kwitnienia
wytworzyły istotnie dłuższe grona niż 14 dni po pełni kwitnienia.
Średnio szerokość grona wahała się od 8,75 do 13,12 cm i różniła
się istotnie pomiędzy ocenianymi kombinacjami (tab. 2). Analiza
statystyczna wykazała, że grona traktowane 200 i 300 mg × dm-3 GA3
7 dni po pełni kwitnienia oraz 100 i 200 mg × dm-3 GA3 3 tygodnie po
pełni kwitnienia były istotnie szersze niż kontrolne.
331
Magdalena Kapłan
Szerokość
grona, cm
Długość
jagody, mm
Szerokość
jagody, mm
Ekstrakt, %
Kontrola
14,6 c*
8,7 b
16,85 b
15,1 c
17,7 cd
19,6 a
11,7 ab
19,7 a
16,3 abc
18,8 ab
17,6 abc
12,5 a
18,6 a
16,2 abc
18,6 abc
19,1 ab
13,1 a
18,8 a
15,7 bc
19,1 a
16,1 bc
12,0 ab
18,9 a
16,5 abc
18,4 a-d
17,9 abc
12,0 ab
18,8 a
16,5 abc
18,1 a-d
18,0 ab
11,7 ab
19,3 a
16,9 ab
18,2 a-d
19,6 a
12,2 a
19,4 a
16,8 ab
18,0 bcd
18,1 ab
12,6 a
19,6 a
17,3 a
17,5 cd
17,9 ab
12,1 ab
19,7 a
17,2 a
17,3 d
3,3
3,4
1,7
1,4
1,1
300 mg × dm GA3
-3
100 mg × dm-3 GA3
200 mg × dm GA3
-3
300 mg × dm-3 GA3
100 mg × dm GA3
-3
200 mg × dm-3 GA3
300 mg × dm GA3
-3
NIR
14 dni po
kwitnieniu
200 mg × dm-3 GA3
21 dni po
kwitnieniu
100 mg × dm GA3
-3
7 dni po
kwitnieniu
Kombinacja
Długość
grona, cm
Tab. 2. Wpływ stężenia kwasu giberelinowego oraz terminu zbiegu na
jakość plonu winorośli odmiany ‘Einset Seedless’ (2010–2012)
* Średnie oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie przy α=0,05
Zabieg hormonizacji wpłynął istotnie na wydłużenie jagód winorośli odmiany ‘Einset Seedless’, grona traktowane kwasem giberelinowym były istotnie dłuższe niż kontrolne (tab. 2). Nie wykazano istotnego wpływu stężenia oraz terminu zabiegu na badany
parametr. Zaobserwowano, że u gron hormonizowanych 21 dni po
pełni kwitnienia w miarę wzrostu stężenia jagody były nieco dłuższe.
Stwierdzono nieznaczny wpływ terminu zabiegu na długość jagód,
wraz z opóźnieniem terminu zabiegu hormonizacji długość jagód
rosła w przypadku stężeń: 200 i 300 mg × dm-3 GA3.
Średnio szerokość jagody wahała się od 15,15 do 17,27 mm i różniła się istotnie pomiędzy ocenianymi kombinacjami (tab. 2). Wykazano, że jagody gron kontrolnych były istotnie węższe niż traktowane 300 mg × dm-3 GA3 2 tygodnie po pełni kwitnienia oraz 21 dni po
332
pełni kwitnienia niezależnie od stężenia GA3. Nie wykazano istotnego
wpływu stężenia kwasu giberelinowego na badany parametr w poszczególnych okresach stosowania. Istotny wpływ terminu hormonizacji na szerokość jagód wykazano tylko w przypadku gron
traktowanych 300 mg × dm-3 GA3 7 i 21 dni po pełni kwitnienia.
Zawartość ekstraktu owoców badanej odmiany winorośli wahała
się od 17,70 do 19,06% i różniła się istotnie (tab. 2). Wykazano, że zastosowanie 100 i 300 mg × dm-3 GA3 w terminie 7 dni po pełni kwitnienia istotnie zwiększyło poziom ekstraktu w porównaniu do kontroli.
Nie zaobserwowano istotnego wpływu stężenia na badany parametr.
DYSKUSJA
Produkcja beznasiennych winogron stołowych w chłodnym umiarkowanym klimacie jest dosyć trudna ze względu problem związany
z wyrastaniem winogron do odpowiedniej wielkości. W wielu krajach
winnicznych zabieg hormonizacji jest powszechnie stosowany w celu
zwiększenia rozmiaru jagód i gron winorośli [Dass i Randhawa 1968;
Halbrooks i Mortensen 1987; Surasak i Choopong 1988; Pommer
1995; Lu 1996; Korkas i in. 1999; Pérez i Gómez 2000; Casanova i in.
2009; Kapłan 2009; Formolo i in. 2010; Abu-Zahra 2010]. Pomimo
wielu doświadczeń i badań nie ma jednoznacznych wytycznych co do
dawek, terminu i liczby aplikacji tych związków. Efektywność zabiegu hormonizacji w dużym stopniu zależy od warunków pogodowych
i odmiany. W praktyce zaleca się stosowanie GA3 w stężeniu od 25
[Zabadal i Dittmer 2000] do 650 mg × dm-3 GA3 [Korkas i in. 1999].
W niniejszym doświadczeniu wykazano, że zastosowanie kwasu
giberelinowego w stężeniu 300 mg × dm-3 GA3 niezależnie od terminu
zastosowania oraz 200 mg × dm-3 GA3 7 i 21 dni po pełni kwitnienia
miało istotny wpływ na wielkość plonu winorośli odmiany ‘Einset Seedless’. Podobne wyniki otrzymali Zabadal i Dittmer [2000] stosując
kwas giberelinowy w stężeniu 25 i 50 ppm na zawiązki wielkość 3, 5,
7 i 9 mm winorośli odmiany ‘Vanessa’.
Wykazano, że zastosowanie GA3 w stężeniu 100 mg × dm-3 niezależnie od terminu aplikacji nie miało istotnego wpływu na wielkość plonu
winorośli odmiany ‘Einset Seedless’. Podobne wyniki otrzymał Hopping
[1975] stosując GA3 w stężeniu 5, 10, 20 i 40 ppm u odmiany ‘Seibel 5455’.
333
Magdalena Kapłan
W przeprowadzonym badaniu wykazano, że zastosowany zabieg
hormonizacji wpłynął korzystnie na masę gron winorośli odmiany ‘Einset Seedless’, grona kontrolne w większości kombinacji były
istotnie mniejsze niż poddane zabiegowi hormonizacji. Podobny
korzystny wpływ kwasu giberelinowego na masę grona wykazali również Halbrooks i Mortensen [1987], Lu [1996], Casanova i inni [2009]
oraz Abu-Zahra [2010]. Z badań przeprowadzonych przez Lu [1996]
wynika, że grona winorośli odmiany ‘Orlando Seedless’ podane działaniu kwasu giberelinowego w stężeniu 100, 150, 200, i 300 mg × dm-3
GA3 wytwarzały istotnie większe grona niż kontrolne i traktowane 50
mg × dm-3 GA3. Najlepszy efekt w wyżej wymienionym doświadczeniu
otrzymano po zastosowaniu 100 mg × dm-3 GA3. Zaobserwowano, że
w miarę wzrostu stężenia do 200 i 300 mg × dm-3 GA3 masa gron nieco spadała, nie znalazło to potwierdzenia w niniejszej pracy, ponieważ
wraz ze wzrostem stężenia kwasu giberelinowego masa gron winorośli
odmiany ‘Einset Seedless’ rosła, wyjątek stanowiły rośliny hormonizowane 21 dni po pełni kwitnienia. Casanova i inni [2009] stosując
80 mg × dm-3 GA3 7, 14 i 21 dni po zawiązaniu jagód wykazali, że termin zabiegu nie wpływał istotnie na masę jagód winorośli odmiany
‘Emperatriz’. Wyżej wymienieni autorzy zaobserwowali, że w 2004
roku wraz z opóźnieniem terminu hormonizacji masa gron nieco malała, podobną zależność wykazano w niniejszym doświadczeniu stosując kwas giberelinowy w dawce 300 mg × dm-3 GA3.
Zastosowany zabieg hormonizacji nie miał istotnego wpływu
na liczbę jagód w gronie Zaobserwowano, że grona z krzewów
kontrolnych posiadały mniejszą liczbę jagód niż grona z krzewów
traktowanych kwasem giberelinowym. Stwierdzono, że w poszczególnych terminach stosowania hormonizacji wraz ze wzrostem
stężenia kwasu giberelinowego wzrasta liczba jagód w gronie. Nie
potwierdza to wyników Lu [1996], który wykazał, że zastosowanie
kwasu giberelinowego w dawce 100 mg × dm-3 GA3 istotnie zwiększa
liczbę jagód w gronie w porównaniu do kontroli, zaś w miarę wzrostu
stężenia preparatu liczba ta zmniejsza się. Wykazano, że zastosowanie GA3 w dawce 50 i 300 mg × dm-3 GA3 wpłynęło na zmniejszenie
liczby jagód w gronie w porównaniu do kontroli.
Zabieg hormonizacji nie miał istotnego wpływu na masę 1 jagody winorośli odmiany ‘Einset Seedless’. Nie jest to zgodne z wyni334
kami Halbrooksa i Mortensena [1987], Lu [1996], Zabadala i Dittmera [2000], Casanova i innych [2009] którzy wykazali, że zastosowanie
kwasu giberelinowego istotnie wpływa na masę jagód. Nie stwierdzono jednoznacznego wpływu stężenia kwasu giberelinowego oraz
terminu hormonizacji na badany parametr jakości, zaobserwowano, że wraz ze wzrostem stężenia kwasu giberelinowego masa jagód
nieco się zwiększała. Z obserwacji Halbrooksa i Mortensena [1987]
wynika, że stężenie oraz termin zastosowania kwasu giberelinowego wpływają istotnie na masę jagód, w przeprowadzonym badaniu
wykazali oni, że największe zwiększenie owoców miało miejsce po
zastosowaniu kwasu giberelinowego 7 i 14 dni po pełni kwitnienia.
Hormonizacja winorośli odmiany ‘Einset Seedless’ miała
pozytywny wpływ na szerokość i długość gron, tylko w niektórych
przypadkach wpływ ten był istotny. Podobne wyniki otrzymali Casanova i inni [2009] oceniając wpływ 80 mg × dm-3 GA3 na jakość
owoców winorośli odmiany ‘Emperatriz’. Surasak i Choopong [1998]
oceniając wpływ GA3 stosowanego 14 dni po pełni kwitnienia w dawce
25, 50 i 75 mg × dm-3 wykazali pozytywny, lecz nieistotny wpływ na
długość i szerokość gron odmian: ‘Sultana’, ‘Black Sultana’, ‘Beauty
Seedless’, ‘Ruby Seedless’, ‘Delight’, ‘Early Muscat’ i ‘Italia’.
W trakcie badań wykazano istotny wpływ kwasu giberelinowego na długość jagód winorośli odmiany ‘Einset Seedless’. Podobny
istotny wpływ na daną cechę wykazał Abu – Zahra [2010] u winorośli odmiany ‘Thompson Seedless’. Zaobserwowano, że u gron hormonizowanych 21 dni po pełni kwitnienia w miarę wzrostu stężenia
jagody były nieco dłuższe. Podobne wyniki otrzymali Surasak i Choopong [1998] u winorośli odmiany ‘Ruby Seedless’ poddanej aplikacji
25, 50 i 75 mg × dm-3 GA3 w terminie 14 dni popełni kwitnienia.
W niniejszej pracy nie wykazano istotnego wpływu stężenia
kwasu giberelinowego na szerokość jagód w poszczególnych okresach stosowania (tab. 2). Istotny wpływ terminu hormonizacji na badany parametr wykazano tylko w przypadku gron traktowanych 300
mg × dm-3 GA3 7 i 21 dni po pełni kwitnienia. Potwierdza to badania
Surasak i Choopong [1988], którzy wykazali pozytywny, ale nie jednoznaczny i w dużym stopniu zależny od odmiany wpływ kwasu giberelinowego na szerokość owoców winorośli.
335
Magdalena Kapłan
Zastosowanie 100 i 300 mg × dm-3 GA3 w terminie 7 dni po pełni
kwitnienia istotnie zwiększyło poziom ekstraktu w porównaniu
do kontroli, w pozostałych przypadkach różnica ta była nieistotna
(tab. 2). Zaobserwowano, że owoce traktowane 200 i 300 mg × dm-3
GA3 21 dni po pełni kwitnienia charakteryzowały się mniejszą zawartością ekstraktu niż kontrolne. Według Casanovy i inni (2009) winogrona beznasienne, ze względu na brak nasion, nie mają odpowiednich zdolności akumulacji i koncentracji cukru, transportowanego
do jagód, jak ma to miejsce u odmian nasiennych, ale traktowanie
jagód beznasiennych GA3 zwiększa aktywność odbioru i pobierania
cukru [Zhenming i in. 2008] i tym samym wpływa na rozwój jagód
[Wu i in. 2001].
WNIOSKI
Zastosowanie kwasu giberelinowego w stężeniu 300 mg × dm-3 niezależnie od terminu zabiegu oraz 200 mg × dm-3 7 i 21 dni po pełni
kwitnienia wpłynęło istotnie na zwiększenie plonu winorośli odmiany ‘Einset Seedless’.
Zabieg hormonizacji 7 i 21 dni po pełni kwitnienia niezależnie
od stężenia GA3 oraz 14 dni po kwitnieniu w dawce 300 mg × dm-3
miał korzystny wpływ na średnią masę gron.
Zabieg hormonizacji nie miał istotnego wpływu na liczbę jagód
w gronie oraz masę jednej jagody.
Zastosowanie kwasu giberelinowego w dawce 300 mg × dm-3 14
dni po pełni kwitnienia oraz 7 i 21 dni po kwitnieniu niezależnie od
stężenia GA3 miało istotny wpływ na średnią masę gron.
Nie wykazano jednoznacznego wpływu zastosowanych zabiegów
na średnią długość i szerokość gron, szerokość jagód oraz zawartość
ekstraktu winorośli odmiany ‘Einset Seedless’.
Zabieg hormonizacji wpłynął istotnie na długość jagód winorośli
odmiany ‘Einset Seedless’.
336
LITERATURA
Abu-Zahra T. R. 2010. Berry size of ‘Thompson Seedless’ as influenced by the application of gibberellic acid and cane girdling. Pak. J. Bot. 42(3), 1755–1760.
Casanova L., Casanova R., Moret A., Agusti M. 2009. The application of gibberellic acid increases berry size of ‘Emperatiz’ seedless grape. Span. J. Agric. Res. 7(4), 919–927.
Dass H. C., Randhawa G. S. 1968. Response of certain seeded Vitis vinifera varieties to gibberellin application at post bloom stage. Amer. J. Enol. Vitic.
19, 56–62.
Formolo R., Rufato L., Kretzschmar A.A., Schlemper C., Mendes M., Marcon
Filho J.L., Lima A.P. 2010. Gibberellic acid and cluster thinning on seedless
grape ‘BRS Clara’ in Caxias do Sul, Rio Grande do Sul State, Brazil. Acta
Hort. (ISHS) 884, 467–471.
Halsbrooks M. C., Crovetti A. J. 1989. Gibberellic acid increases berry size, reduces seed traces in ‘Orlando Seedless’ grape. Proc. Plant Growth Reg. Soc.
Amer. 16, 34–39.
Halbrooks M. C., Mortensen J. A. 1987. Influence of gibberellic acid and various management practices on berry, seed and cluster development in ‘Orland Seedless’ grape. Proc. Fla. State Hort. Soc. 100, 312–315.
Hopping M. E. 1975. Effect of bloom applications of gibberellic acid on yield and
bunch rot the wine grape ‘Seibel 5455’. N. Z. J. of Exp. Agric. 4, 103–107.
Kapłan M. 2009. Wpływ kwasu giberelinowego i kwasu 2-naftoksyoctowego na
wielkość i jakość plonu winorośli odmiany ‘Einset Seedless’. The effect of gibberellic acid and 2-naphthoxyacetic acid on fruit yield and quality of ‘Einset
Seedless’ grape. Advances Agric. Sci. Prob. Is. 539, 299–305.
Kapłan M. 2011. The effect of the method of application of growth regulators on
fruit quality of ‘Einset Seedless’ Grape (Vitis sp. L.). Acta Agrobot. 64(4),
189–196.
Korkas E., Nerantzis E., Kourtidou-Tymba P., Banilas G. 1999. The effect of
gibberellic acid application at different phenological growth stages on yield
and quality parameters of ‘Sultanina’ table grapes (Vitis vinifera L.) in
Greece. Part I. At development of flower cluster and at frui set bloomtime. Vitic. Enol. Sci. 54, 44–53.
Lu J., 1996. Application of gibberellic acid on grape cultivar ‘Orlando Seedless’.
Proc. Fla. State Hort. Soc. 109, 246–247.
Pérez F. J., Gómez M. 2000. Possible role of soluble invertase in the gibberellic
acid berry-sizing effect in Sultana grape. Plant Growth Regul. 30, 111–116.
Pommer C. V. 1995. Characteristic of seedless grape cv. Maria as affected by
girdling and gibberellic acid. Bragantia 54(1), 151–159.
337
Magdalena Kapłan
Surasak N., Choopong S. 1988. The Improvement of Grape Quality and Production: Fruiting Responses of Some Grape Varieties to Gibberellic Acid.
Kasetsart J. Nat. Sci. 22, 229–237.
Wu J., Zhong J.H., Xu K., Wei Q. P., Wei ZL. 2001. Effect of exogenous GA3 on
fruit development and endogenous hormones in ‘Fujiminori’ Grape. J. Fruit
Sci. 18, 2009–2012.
Zabadal T. J., Dittmer T., W. 2000. Gibberellic acid sprays increase berry size
and reduce shot berry of ‘Vanessa’ grape – vine. J. Am. Pomol. Soci. 54(3),
130–133.
Zhenming N.,X., Xuefeng W., Yi, L., Tianzhong L., Jin K., Zhenhai H. 2008.
Effects of leaf-applied potassium, Gibberellin and Source-Sink Ratio on potassium absorption and distribution in grape fruits. Sci. Hortic. 115, 164–167.
Magdalena Kapłan
Katedra Nasiennictwa i Szkółkarstwa Ogrodniczego
338
Wojciech Kowalczyk
Dariusz Wrona
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 339–348
ISSN 1895-4421
WPŁYW WIELOLETNIEGO NAWOŻENIA AZOTEM
NA WZROST, PLONOWANIE ORAZ JAKOŚĆ JABŁEK
ODMIANY ‘JONAGORED’
INFLUENCE OF LONG-TEM NITROGEN FERTILISATION
ON GROWTH, YIELD AND FRUITS QUALITY
OF ‘JONAGORED’ APPLE
Abstrakt. Doświadczenie założono w roku 2000 w Sadzie Doświadczalnym
Katedry Sadownictwa SGGW w Wilanowie. Przedmiotem badań były drzewa odmiany ‘Jonagored’ rosnące w rozstawie 3,5 x 1,5 m. Począwszy od
2001 roku zastosowano cztery kombinacje wiosennego nawożenia azotem
w formie saletry amonowej: N-0 (kontrola, bez azotu); N-50 (50 kg N ha-1 na
całą powierzchnię); N-100 (100 kg N ha-1 na całą powierzchnię); N-100murawa
(100 kg N ha-1 tylko w obrębie murawy). Badania dotyczące wzrostu drzew,
plonowania i jakości owoców przeprowadzono w latach 2010–2011. Zastosowane nawożenie azotem spowodowało wzrost zawartości N w liściach
drzew w obu latach badań. W badanym okresie nie stwierdzono różnic we
wzroście drzew wyrażonym polem przekroju poprzecznego pnia. Najsłabszy
przyrost pola przekroju poprzecznego pnia w okresie dwuletnim (wiosna
2010 – wiosna 2012) zaobserwowano u drzew nienawożonych azotem.
W roku 2010 najsłabiej plonowały drzewa nienawożone azotem, najobficiej
zaś nawożone dawką 100 kg N ha-1 corocznie na całą powierzchnię. W roku
2011 nie stwierdzono istotnych różnic w plonowaniu drzew w zależności
od dawki i sposobu nawożenia azotem. Identyczną sytuację odnotowano
w przypadku sumy plonu za lata 2010–2011 oraz wskaźnika intensywności
owocowania. Nawożenie azotem nie miało również istotnego wpływu na
wielkość owoców, jędrność, kwasowość oraz zawartość ekstraktu w owocach
zarówno po zbiorze, jak i po 6-cio miesięcznym przechowywaniu.
Słowa kluczowe: azot, pole przekroju poprzecznego pnia, owocowanie jabłoni,
jakość owoców
339
Summary. The experiment was established in 2000 at the experimental
orchard of Department of Pomology, Warsaw University of Life Science
in Wilanów on the trees of ‚Jonagored’ spaced at a distance of 3.5 x 1.5
m. Starting in the spring of 2001, nitrogen was applied as ammonium
nitrate according to four different treatments: N-0 (no nitrogen); N-50 (50
kg N ha-1 over the whole growing area); N-100 (100 kg N ha-1 over the whole
growing area); and N-100sward (100 kg N ha-1 only in sward alleyways). Studies on the growth of trees, bearing and fruit quality were carried out in
2010–2011. Application of nitrogen as ammonium nitrate resulted in the
increase of the nitrogen content in the leaves of the trees in both years.
In the analyzed period of study, there were no differences in the growth of
the trees expressed as trunk cross-sectional area. The weakest increase of
trunk cross-sectional area for a period of two years (spring 2010 – spring
2012) was observed within unfertilized trees. In 2010 the weakest yield was
observed on trees unfertilized with nitrogen, whereas the most significant
on trees fertilized with the dose of 100 kg N ha-1 over the whole growing
area. In 2011, there were no significant differences in yielding of the trees
depending on the dose and method of nitrogen fertilization. An identical
situation was observed in the total yield for the years 2010–2011 and on
cropping efficiency coefficient. Nitrogen fertilization also had no effect on
the fruit size, firmness, acidity and the extract content in fruits, both after
harvesting and after 6-month storage
Key words: nitrogen, trunk cross-sectional area, yield, fruit quality
WSTĘP
Nawożenie azotem odgrywa istotną rolę w produkcji owoców jabłoni
i stanowi jeden z podstawowych elementów w zakresie kontroli
ich wzrostu oraz owocowania [Noe i in. 1995; Tagliavini i in. 1996].
W zrównoważonej produkcji owoców zalecane jest takie dostosowanie dawki azotu, które będzie najbardziej adekwatne do specyficznych
potrzeb drzew oraz warunków glebowych, ze szczególnym uwzględnieniem zasobności gleby w ten składnik [Tagliavini i Millard 2005].
Wskazanie i opracowanie właściwego i efektywnego systemu nawożenia azotem jest stosunkowo trudne, ponieważ skuteczność nawożenia tym pierwiastkiem niejednokrotnie nie uwzględnia wielkości
plonu oraz jakości owoców. Niewielkie wymagania pokarmowe
jabłoni powodują, że pozytywne efekty nawożenia drzew azotem
340
Wpływ wieloletniego nawożenia azotem na wzrost...
zaobserwować można tylko w niektórych latach [Pacholak 2008].
Współczesne trendy w zakresie nawożenia sadów jabłoniowych azotem wskazują na redukcję ilości wprowadzonego składnika, przede
wszystkim z uwagi na ograniczenie strat azotu ze środowiska przy
jednoczesnym zachowaniu wysokiej wydajności i jakości owoców.
Dotychczasowy dorobek naukowy w dziedzinie badań nad nawożeniem azotem sadów jabłoniowych potwierdza, iż nawożenie azotem nie
wywiera istotnego wpływu na wzrost i owocowanie jabłoni rosnących
na glebach zasobnych w azot [Deckers i in. 2001; Widmer i in. 2006;
Wrona 2011]. Z kolei nadmierne stosowanie nawozów azotowych
niejednokrotnie skutkuje spadkiem wydajności, ma negatywny
wpływ na wybarwienie owoców, jak również powoduje wymywanie tego pierwiastka do wód gruntowych [Rupp 1995; Wrona 2004;
Thalheimer i Paoli 2006; Unuk i in. 2008].
Celem przeprowadzonych badań była ocena potrzeb nawożenia
sadu jabłoniowego azotem, która pozwoliłaby na zminimalizowanie stosowania nawozów azotowych przy jednoczesnym zachowaniu optymalnego wzrostu drzew, wysokiej wydajności i dobrej jakości owoców.
MATERIAŁY I METODY
Doświadczenie przeprowadzono w latach 2010–2011 w sadzie
Doświadczalnym Katedry Sadownictwa SGGW w Wilanowie na zasobnej w próchnicę madzie o składzie mechanicznym gliny średniej pylastej. Odczyn gleby w warstwie ornej był lekko kwaśny
a w warstwie podornej zbliżony do obojętnego. Gleba odznaczała
się średnią zawartością przyswajalnego K w warstwie ornej i niską w
warstwie podornej, wysoką zawartością przyswajalnego Mg i P w obu
warstwach oraz niskim stosunkiem K/Mg. Drzewa odmiany ‘Jonagored’ wysadzono wiosną 2000 roku na podkładce M.9 w rozstawie
3,5 x 1,5 m. Doświadczenie założono w układzie bloków losowych.
Poletko doświadczalne obejmowało 6 drzew, kombinacje nawozowe
były rozmieszczone losowo w obrębie 5 powtórzeń (bloków).
Począwszy od 2001 roku zastosowano następujące kombinacje
nawożenia azotem począwszy od pierwszego roku po posadzeniu
drzew: N-0 (kontrola, bez nawożenia azotem); N-50 (50 kg N ha-1
341
na całą powierzchnię); N-100 (100 kg N ha-1 na całą powierzchnię);
N-100murawa (100 kg N ha-1 tylko w obrębie murawy). Saletrę amonową
stosowano wiosną około 2 tygodnie przed spodziewanym początkiem
kwitnienia drzew.
W trakcie trwania doświadczenia, po zakończeniu wzrostu
wierzchołkowego pędów pobierano po 100 liści z poletka do analiz
w celu oznaczenia zawartości azotu ogólnego metodą Kjeldahla.
Wzrost drzew oceniono na podstawie pomiaru grubości pni. Średnice pni przeliczono na pole przekroju poprzecznego pnia (PPPP) oraz
wyliczono przyrost pola przekroju poprzecznego pnia (PPPPP) za
okres 2010–2012. Określono średni plon owoców z drzewa w poszczególnych latach badań, sumę plonów za okres dwuletni oraz średnią masę owocu. Określono również wskaźnik intensywności owocowania wyrażony jako stosunek sumy plonów z lat 2010–2011 do
pola powierzchni przekroju pnia mierzonego wiosną 2012 roku. Po
zbiorze owoców dokonano pomiarów jędrności miąższu przy użyciu
jędrnościomierza typu Instron. Kwasowość miareczkową oznaczono według Polskiej Normy PN-EN 12147:2000. W tym celu roztwór
10 cm3 soku i 100 cm3 wody destylowanej miareczkowano 0,1 mol
dm-3 roztworem NaOH do pH 8,1. Zawartość ekstraktu oznaczano
zgodnie z Polską Normą PN-EN 012143:2000 za pomocą refraktometru Abbego. Pomiary cech jakościowych powtórzono po 6-cio miesięcznym okresie przechowywania owoców w chłodni KA o składzie
gazowym atmosfery 1,5% CO2 i 1,5% O2 w temperaturze przechowywania 1,5 ˚C i wilgotności względnej 90–95%.
Wyniki opracowano przy pomocy jednoczynnikowej analizy wariancji w układzie zależnym split-block oddzielnie dla każdego roku,
oraz oddzielnie dla owoców po zbiorze i po przechowaniu. Podział
średnich na grupy jednorodne przeprowadzono przy użyciu testu Newmana-Keulsa, przy poziomie istotności α=0,05.
WYNIKI
W obu latach badań zanotowano istotnie większą zawartość azotu
ogólnego w liściach z drzew z kombinacji nawożonych N w stosunku
do obiektu kontrolnego (tab. 1).
342
Tab. 1. Zawartość N w liściach (% s.m.)
Rok
Kombinacja nawożenia
N-0
N-50
N-100
N-100murawa
2010
1,91 a*
2,11 b
2,15 b
2,11 b
2011
1,92 a
2,32 b
2,37 b
2,28 b
* Wartości oznaczone w poszczególnych wierszach jednakowymi literami
nie różnią się istotnie przy α=0,05
Wzrost drzew określony na podstawie pola przekroju poprzecznego pnia w badanych latach nie był istotnie zróżnicowany w zależności od dawki i sposobu nawożenia azotem (tab. 2). Słabszym
przyrostem pola przekroju poprzecznego pnia za okres dwuletni
charakteryzowały się drzewa nienawożone azotem w porównaniu do
pozostałych kombinacji nawożeniowych (tab. 2).
Tab. 2. Wzrost drzew w zależności od kombinacji nawożenia azotem (cm2)
Przyrost pola
Pole przekroju poprzecznego pnia
Kombinacja
przekroju ponawożenia Wiosna 2010 Wiosna 2011 Wiosna 2012
przecznego
N-0
54,9 a*
62,5 a
70,2 a
15,3 a
N-50
53,7 a
61,9 a
71,4 a
17,7 b
N-10
50,3 a
59,9 a
69,3 a
19,0 b
N-100murawa
50,6 a
58,7 a
67,9 a
17,3 b
* Wartości oznaczone w poszczególnych kolumnach jednakowymi literami
nie różnią się istotnie przy α=0,05
W 2010 roku odnotowano istotnie niższy plon z drzew nienawożonych azotem w porównaniu do drzew nawożonych dawką
100 kg N ha-1 na całą powierzchnię (tab. 3). Natomiast w kolejnym
roku badań zarówno dawki, jak i sposób nawożenia azotem nie miały
wpływu na plonowanie drzew. Brak różnic w plonowaniu pomiędzy
kombinacjami zaobserwowano również w sumie plonów z dwóch lat
badań (tab. 3).
343
Tab. 3. Plonowanie drzew w zależności od kombinacji nawożenia
azotem (kg·drzewo-1)
Kombinacja nawożenia azotem
Rok
N-0
N-50
N-100
N-100murawa
2010
9,5 a*
12,2 ab
14,3 b
11,2 ab
2011
16,8 a
20,1 a
18,3 a
18,2 a
Σ 2010–2011
26,3 a
32,1 a
31,8 a
29,5 a
* Objaśnienie jak w tab. 1.
W obu latach badań zastosowane nawożenie nie wpłynęło istotnie na wielkość owoców. Owoce zebrane w roku 2010 były większe od
tych zebranych w roku 2011 (tab. 4).
Tab. 4. Średnia masa owoców w zależności od kombinacji nawożenia azotem (g)
Rok
N-0
N-50
N-100
N-100murawa
2010
192 a*
194 a
203 a
195 a
2011
292 a
299 a
288 a
293 a
Nawożenie azotem nie wpłynęło istotnie na jędrność (tab. 5),
kwasowość (tab. 6) oraz zawartość ekstraktu (tab. 7) w owocach we
wszystkich latach badań zarówno bezpośrednio po zbiorze, jak i po
6-cio miesięcznym okresie przechowywania.
Tab. 5. Jędrność owoców w zależności od kombinacji nawożenia azotem (N)
Rok
2010
2011
Jędrność
N-0
N-50
N-100
N-100murawa
po zbiorze
*
71,2a
70,7a
69,9a
71,3a
po przechowaniu
42,0a
42,5a
42,4a
42,9a
po zbiorze
65,4a
65,6a
66,2a
63,9a
po przechowaniu
44,5a
48,3a
45,2a
43,7a
344
Tab. 6. Kwasowość owoców w zależności od kombinacji nawożenia
azotem (% kw. jabłkowego)
Rok
Kwasowość
2010
2011
N-0
N-50
N-100
N-100murawa
po zbiorze
0,70 a*
0,71 a
0,66 a
0,69 a
po przechowaniu
0,48 a
0,45 a
0,45 a
0,48 a
po zbiorze
0,57 a
0,58 a
0,58 a
0,59 a
po przechowaniu
0,45 a
0,43 a
0,42 a
0,43 a
Tab. 7. Zawartość ekstraktu w zależności od kombinacji nawożenia azotem (˚Brix)
Rok
2010
2011
Zawartość ekstraktu
N-0
N-50
N-100
N-100murawa
po zbiorze
*
14,3 a
14,2 a
14,3 a
14,2 a
po przechowaniu
13,6 a
13,5 a
13,4 a
13,7 a
po zbiorze
13,1 a
13,1 a
13,0 a
13,2 a
po przechowaniu
13,0 a
12,7 a
12,8 a
13,0 a
Wskaźnik intensywności owocowania również nie zależał,
zarówno od dawki jak i sposobu nawożenia azotem (tab. 8).
Tab. 8. Wskaźnik intensywności owocowania w zależności od kombinacji
nawożenia azotem (kg·cm-2)
N-0
0,37 a
*
N-50
N-100
N-100murawa
0,46 a
0,46 a
0,44 a
DYSKUSJA
Na podstawie wyników uzyskanych w doświadczeniu stwierdzono istotny wzrost zawartości N w liściach pod wpływem zróżnicowanego
345
nawożenia azotem. Różnice uwidoczniły się jednak tylko pomiędzy
kombinacją nienawożoną (kontrola) a pozostałymi kombinacjami
z zastosowanymi dawkami azotu. Podobne wyniki uzyskali w swoich badaniach Rupp i Hübner [1995], odnotowując wzrost zawartości
azotu w liściach po zastosowaniu nawożenia azotem, ale tylko do
pewnego poziomu. Natomiast bardzo wysokie dawki azotu nie powodowały już dalszego wzrostu jego zawartości w liściach.
W przeprowadzonym doświadczeniu nie zaobserwowano
wpływu poszczególnych dawek azotu na wzrost drzew oceniany na
podstawie pola przekroju poprzecznego pnia. Odnotowano jednak
wpływ nawożenia azotem na przyrost pola przekroju poprzecznego
pnia za okres dwuletni. Słabszy przyrost zaobserwowano jedynie u
drzew nienawożonych azotem w odniesieniu do drzew nawożonych
bez względu na dawkę tego składnika. Dowodzi to, że azot uwalniany w procesie mineralizacji materii organicznej gleby może niemal w pełni zaspokoić potrzeby drzew owocowych w stosunku do
tego składnika, a zasadne jest jedynie wnoszenie niewielkich dawek
nawozów azotowych. Podobne wnioski sformułowali również Nava
i inni [2007], Freire i inni [1999] oraz Pacholak i Zydlik [2002]
dowodząc, iż stosowanie wysokich dawek azotu w sadach jabłoniowych jest niecelowe.
Wiadomo, iż wymagania pokarmowe drzew owocowych
w stosunku do azotu są niewielkie. Wynika to przede wszystkim
z niskiej zawartości azotu w owocach, z którymi jest on bezpowrotnie wywożony z sadu. Natomiast pozostały azot pobrany przez
drzewa albo wraca z powrotem do gleby w miarę rozkładu opadłych
liści, kwiatów, zawiązków i rozdrabnianych pędów po cięciu, albo jest
gromadzony w organach trwałych i wykorzystywany w kolejnym sezonie wegetacyjnym. Przyczynia się to do braku wpływu nawożenia
tym składnikiem na wielkość plonu, wielkość owoców oraz wskaźnik
intensywności owocowania co udowodniono w przeprowadzonym
doświadczeniu, oraz potwierdzili w badaniach Ernami i Dias [1999],
Wrona i inni [2001] oraz Nielsen i inni [1999].
Nawożenie azotem nie wpłynęło również na jakość owoców
określaną jędrnością, kwasowością oraz zawartością ekstraktu. Obserwację te potwierdzają badania Cmelik i inni [2006].
346
WNIOSKI
Nawożenie azotem spowodowało istotny wzrost zawartości N w liściach
w porównaniu do kombinacji nienawożonej, jednakże dawka i sposób
nawożenia tym składnikiem nie różnicowały zawartości N w liściach.
Zróżnicowane nawożenie azotem miało niewielki wpływ na wzrost
wegetatywny drzew jabłoni. Słabszy wzrost drzew stwierdzono tylko
w przypadku kombinacji kontrolnej (bez nawożenia azotem).
Zastosowane dawki oraz sposób nawożenia azotem nie miały
istotnego wpływu na wielkość plonu, współczynnik intensywności
owocowania oraz jakość owoców.
Nawożenie owocującego sadu jabłoniowego rosnącego na żyznej
glebie w dawce 50 kg N ha-1 powinno być wystarczające do pokrycia
potrzeb pokarmowych jabłoni.
LITERATURA
Cmelik Z., Tojnko S., Unuk T. 2006. Fruit quality of ´Fuji´ apple as affected by
crop load and rates of nitrogen. Acta Hort. 721, 147–152.
Rupp D. 1995. Nitrogen fertilization in apple orchards – relationships between
available nitrogen in soil samples, nitrates in water and leaching of nitrogen. Aca Hort. 383, 401–109.
Rupp D., Hübner H. 1995. Einfluss der Stickstoffdüngung auf die Blattnahrstoffgehalte bei Apfelbumen. Ergebnisse aus einem langjahrirgen Düngeversuch. Erwerbsobstbau 37, 29–31.
Deckers T., Schoofs H., Daemen E., Missotten C. 2001. Effect of long term soil
and leaf nitrogen applications to apple cv. Jonagold and Boskoop on N-min
in the soil and on the leaf and fruit quality. Acta Hort. 564, 269–278.
Ernami P. R., Dias J. 1999. Soil nitrogen application in the spring did not increase apple yield. Ciencia Rural. 29, 645–649.
Freire C. J. da S., Zancan C., Dietmar E. A. 1999. Yield of apple tree cv. ‘Gala’
on MM 106 rootstock as a result of spring – autumn combinations of nitrogen fertilization. Agropecuaria Clima Temperado 2(1), 37–47.
Nava G., Nuernberg N. J., Dechen A. R. 2007. Growing fertilization for ‘Catarina’ apple trees grafted onto Marubakaido rootstock in Sao Joaquim, S.C.,
Brazil. Revista Brasileira de Forticultura 29(2), 359–363.
Nielsen G. H., Hague E. J., Meheriuk M. 1999. Nitrogen fertilisation and orchard florr vegetation management affect growth nutrition and fruit quality of ‘Gala’ apple. Can J. Plant Sci. 79, 379–385.
347
Noe N., Eccher T., Stainer R., Porro D. 1995. Influence of nitrogen, potassium
and magnesium fertilization on fruit quality and storability of Golden Delicious apples. Acta Hort. 383, 439–447.
Pacholak E., Zydlik Z. 2002. Effect of long-term nitrogen fertilization and climatic conditions on the growth and yielding of apple cultivar ‘Šampion’.
Prace z Zakresu Nauk Rolniczych 93, 161–168.
Pacholak E. 2008. Effect of 25 years of differentiated fertilization with NKP and
magnesium on growth and fruit yield of apple ‘Cortland’ and on the content
of minerals in soil and leaves. J. Fruit Orman. Plant Res. 16, 201–214.
Tagliavini M., Scudellari D., Marangoni B., Toselli M. 1996. Nitrogen fertilization management in orchards to reconcile productivity and environmental
aspects. Fertilizer Res. 43, 93–102.
Tagliavini M., Millard P. 2005. Fluxes of nitrogen within deciduous fruit trees.
Acta Sci. Pol., Hortorum Cultus 4(1), 21–30.
Thalheimer M., Paoli N. 2006. Effects of time of nitrogen fertilization of apple
trees on fruit quality and soil nitrogen content. Italus Hortus 13, 80–84.
Unuk T., Hribar J., Tojnko S., Simcic M., Pozrl T., Plestejnak A., Vidrih
R. 2008. Effect of nitrogen application and crop load on external and internal fruit quality parameters of apples. Deutsche Lebensmittel-Rundschau
104(3), 127–135.
Widmer A., Stadler W., Krebs C. 2006. Effect of foliar applications of urea and
boron on Malus domestica and Pyrus communis. Acta Hort. 721, 227–233.
Wrona D., Pacholak E., Švagždys S., Sadowski A. 2001. Effects of nitrogen
fertilization in apple trees grown in different locations. Acta Hort. 564,
443–448.
Wrona D. 2004. Effect of nitrogen fertilization on growth, cropping and fruit
quality of ‘Šampion’ apple trees during 9 years after planting. Folia Hort.
16/1, 55–60.
Wrona D. 2011. The influence of nitrogen fertilization on growth, yield and fruit
size of ‘Jonagored’ apple trees. Acta Hort. 10(2), 3–10.
Wojciech Kowalczyk
Katedra Sadownictwa
348
Paweł Krawiec
Iwona Szot
Tomasz Lipa
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 349–359
ISSN 1895-4421
Wpływ okrywania agrowłókniną maliny
odmian powtarzających owocowanie
na ich wzrost i plonowanie
Effect of rowcovers on growth and
yielding of primocane-fruting raspberries
Abstrakt. W latach 2011–2012 oceniano wpływ wiosennego przykrywania agrowłokniną maliny odmian ‘Polana’ i ‘Polka’ na ich wzrost, kwitnienie
i plonowanie. Badania prowadzono na towarowej plantacji w woj. lubelskim.
Rośliny przykrywano agrowłókniną (23 g.m-2) „na płask” na początku kwietnia i odkrywano w trzeciej dekadzie maja. Osłona z włókniny wpłynęła
korzystnie na wzrost i liczbę wyrastających wiosną pędów oraz umożliwiła
uzyskanie wyższych plonów i dochodów z uprawy. Uzyskane wyniki zależały
od warunków meteorologicznych w danym roku. Jedynie w 2011 r. uzyskano przyśpieszenie zbiorów odmiany ‘Polka’. Zastosowanie włókniny nie
wpłynęło na wielkość owoców.
Słowa kluczowe: maliny powtarzające owocowanie, osłony płaskie, włóknina,
agrowłóknina
Summary. Studies were carried out in the years 2011–2012 in Lublin Region in Poland. There was evaluated the effect of polypropylene cover (23
g.m-2) on ‘Polana’ and ‘Polka’ red raspberry canes growth, flowering, and
fruiting. The plants was cover as a flat cover at the beginning of April and
removed in the third decade of May. In experiment covered plants increased
growth of canes, yield and gross income both varieties. In 2011 cover of
plants accelerated harvest of ‘Polka’ raspberry. Results depended on meteorological factors. The mass of fruits did not differ between treatments.
Key words: polypropylene, rowcover, primocane raspberries
349
WSTĘP
Agrowłókniny polipropylenowe wykorzystuje się w ogrodnictwie
i rolnictwie jako osłony płaskie do bezpośredniego okrywania wysianych lub wysadzonych roślin wczesną wiosną, kiedy występują duże
wahania temperatur pomiędzy dniem i nocą. W tym celu wykorzystuje się zwykle tkaniny o masie od 17 do 23 g.m-2 [Grudzień i Rumpel
1993, 1999; Wadas i Sawicki 2005; Siwek i in. 2012].
Osłony z włókien często stosuje się w uprawie warzyw i truskawki
[Radajewska 2005; Ambroszczyk 2009]. Dzięki włókninom uzyskuje się
łagodniejszy mikroklimat wokół roślin w porównaniu do osłon płaskich
z folii perforowanej. Okrycie z włókniny ogranicza niebezpieczeństwo
uszkodzeń związanych z przegrzewaniem roślin podczas słonecznej
i upalnej pogody, jednocześnie zabezpiecza rośliny przed uszkodzeniami mrozowymi. Osłona powoduje wzrost temperatury gleby
w kwietniu umożliwiając roślinom szybsze pobieranie składników
pokarmowych w okresie wiosennym. Ponadto pełni funkcję ochronną przed gradem, zanieczyszczeniami pyłami, silnymi wiatrami oraz
ptakami. Zaletami włókniny są łatwość rozkładania ze względu
na niewielki ciężar i mała podatność na zrywanie przez wiatr.
Wadą włóknin jest przede wszystkim ich niska biodegradowalność
[Grudzień i Rumpel 1993, 1999; Siwek i in. 2012].
W sadownictwie najczęściej wykorzystuje się agrowłókniny
w uprawie truskawki [Szewczuk i Gudarowska 2002; Radajewska
2005; Masny i Żurawicz 2010]. Ich wpływ na plonowanie zależy od
odmiany oraz masy włókniny. Reakcja odmian nie jest identyczna
na zastosowany rodzaj włókniny i niektóre odmiany pod cięższą
włókniną słabiej plonują. Zazwyczaj osłona przyśpiesza dojrzewanie owoców i powoduje równomierny rozkład zbiorów bez typowego
dla truskawek wysypu [Szewczuk i Gudarowska 2002; Masny i Żurawicz 2010]. Ponadto uzyskany efekt zależy od warunków meteorologicznych. Większe przyśpieszenie zbiorów uzyskuje się w latach
z ciepłą wiosną. Natomiast w latach z zimną wiosną przyśpieszenie
zbiorów nie jest wystarczające dla uzyskania dobrego wyniku ekonomicznego uwzględniającego koszty przykrycia uprawy w porównaniu
do uprawy w odkrytym gruncie [Radajewska 2005].
350
Wpływ okrywania agrowłókniną maliny odmian powtarzających owocowanie...
Laszlovszky-Zmarlicka i Smolarz [2000] przykrywając wiosną
rzędy maliny ‘Polana’ niskimi tunelami foliowymi uzyskiwali
przyśpieszenie zbiorów od 9 do 13 dni oraz wzrost plonu od 16 do
32%. Lewandowski i Żurawicz [2012] do budowy niskich tuneli nad
rzędami malin odmian powtarzających owocowanie wykorzystali
folię perforowaną oraz włókninę i uzyskali wyższe plony oraz
przyśpieszenie dojrzewania owoców o około 2 tygodnie. Pritts i in.
[1992] uzyskali pozytywne wyniki stosując wiosną na plantacjach
maliny ‘Heritage’ osłony płaskie z włókniny oraz folii polietylowej
bez dodatkowych konstrukcji. Autorzy ci wykazali mniejszą przydatność do tego celu włóknin grubych o masie 50 g.m2. Przykrywanie
rzędów roślin na plantacjach towarowych maliny „na płask” staje się
obecnie coraz częstszą praktyką na Lubelszczyźnie [Krawiec 2012].
W związku z wieloma pytaniami ze strony producentów malin
dotyczącymi opisanej technologii przeprowadzono badania oceniające wpływ osłon płaskich z włókniny polipropylenowej na wzrost
roślin, plonowanie oraz wysokość uzyskiwanego dochodu.
MATERIAŁ I METODY
Badania prowadzono na towarowej plantacji maliny odmian owocujących na tegorocznych pędach (51˚13’35.34 N, 22˚1’5.28 E)
w Karczmiskach koło Opola Lubelskiego (woj. lubelskie). W 2011r. badania prowadzono w kwaterze odmiany ‘Polka’(1,10 ha) posadzonej
jesienią 2005 r. w rozstawie 3,5 x 0,5 m. Natomiast w 2012 r. badania
rozszerzono o kwaterę odmiany ‘Polana’(1,10 ha) założoną wiosną
2001 r. w rozstawie 3,0 x 0,5 m. Pomiędzy rzędami roślin utrzymywano murawę często koszoną, a w rzędach ugór herbicydowy. Plantacja
była nawadniana kropelkowo. Po zakończeniu wegetacji pędy roślin
były ścinane na wysokości 2–5 cm nad ziemią za pomocą sadowniczego rozdrabniacza bijakowego.
Doświadczenie założono w układzie kompletnie losowym w pięciu powtórzeniach. Powtórzeniami były poletka wyznaczone wzdłuż
rzędów o długości 5 m w 2011 r. oraz 3 m w 2012 r. Badano wpływ
okrywania rzędów maliny na płask agrowłókniną o masie 23 g.m-2
w porównaniu do rzędów maliny nieprzykrywanych. Pas włókniny
351
o szerokości 160 cm podczas przykrywania zwężano do szerokości
90–100 cm tworząc luźne fałdy i mocowano do podłoża za pomocą
szpilek o długości 20–30 cm. W 2011 r. rośliny pozostawały pod
włókniną od 11.04. do 19.05, a w 2012 r. od 10.04. do 16.05. W 2011
r. zbiór w obu kombinacjach przeprowadzono 11 razy od 11.08. do
22.09., a 2012 r. 9 razy, od 1.08. do 11.09. Zbiór przeprowadzano
oddzielnie z każdego poletka, a wyniki przeliczono na 1 m2 rzędu.
Masę owocu określono ważąc w każdym terminie zbioru po 100
owoców z każdego poletka. Wiosną po zdjęciu włókniny zmierzono
wysokość i policzono pędy na wszystkich poletkach. Po zbiorach pędy
z poletek ścięto i zważono. W czasie kwitnienia na wybranych losowo
5 pędach na poletku policzono w czasie kwitnienia kwiaty.
Uzyskane wyniki analizowano statystycznie z zastosowaniem analizy
wariancji i przedziałów ufności Tukey`a przy poziomie istotności α = 0,05.
WYNIKI I DYSKUSJA
Podczas dwóch lat badań przykrycie rzędów malin włókniną stymulowało wybijanie oraz wzrost młodych pędów (tab.1, 2). Pędy
przykrytych roślin po zdjęciu włókniny były wyższe w porównaniu
do roślin nie przykrywanych. Istotnie wyższe pędy w porównaniu do
kontroli posiadała odmiana ‘Polka’, natomiast wysokość pędów odmiany ‘Polana’ nie różniła się istotnie pomiędzy kombinacjami. Suma
długości pędów z 1 m2 odmiany ‘Polka’ w 2011 r. nie różniła się istotnie pomiędzy kombinacjami.
Tab. 1. Wpływ wiosennego okrywania włókniną rzędów maliny odmiany
‘Polka’ na wzrost w 2011 r.
Kombinacja
Liczba pędów
19.05. (szt..m-2)
Długość
pędów
19.05. (cm)
Suma długości
pędów 19.05.
(m.m-2)
Świeża masa
pędów jesienią
kg.ha-1
kontrola
30,4
24,5a
8,33
10868,2
włóknina
35,4
39,7b
14,3
12900,9
Średnie w kolumnach oznaczone różnymi literami różnią się statystycznie
przy poziomie istotności 5%. W przypadku braku istotnych różnic średnie
pozostawiono bez oznaczeń literowych
352
Tab. 2. Wpływ wiosennego okrywania włókniną rzędów maliny odmian
‘Polana’ i ‘Polka’ na wzrost w 2012 r.
Odmiana
Polana
Polka
Średnie
Kombinacja
Liczba
Długość Suma długości Świeża masa
pędów 16.05. pędów jesiepędów
pędów 16.05.
(m.m-2)
(szt..m-2)
16.05. (cm)
nią (kg.ha-1)
kontrola
19,6
15,4a
10,95ab
9446,6
włóknina
25,3
21,2a
25,39c
11232,6
kontrola
15,9
16,6a
6,77a
9313,2
włóknina
23,0
36,2b
21,17bc
12355,2
kontrola
17,7a
16,0A
8,86A
9379,9
włóknina
24,2b
28,7B
23,28B
11793,9
Polana
22,5
18,31a
18,17
10339,6
Polka
19,4
26,39b
13,97
10834,2
Objaśnienia jak do tab. 1.
Istotne różnice pod wpływem włókniny uzyskano w 2012 r. u obu
odmian. Istotny wpływ osłony na wzrost odmiany ‘Polka’ w 2012 r.
był spowodowany uszkodzeniami mrozowymi systemu korzeniowego w wyniku bezśnieżnej zimy 2011/2012 podczas, której najniższa
zanotowana temperatura wyniosła -22,6°C (3.02.2012r.). Wiosenne
przykrycie uszkodzonych roślin włókniną umożliwiło szybszą regenerację roślin. Okrywanie roślin zwiększyło ilość biomasy z 1 ha, ale
różnice pomiędzy kombinacjami nie były istotne statystycznie. Podobne wyniki przedstawiają w swoich pracach Danek i Pasiut [1991]
oraz Pritts i in. [1992].
Nie wykazano istotnego wpływu osłon z włókniny na intensywność kwitnienia (tab. 3, 4). Jednak wystąpiły tendencje: 1.
Włóknina stymulowała kwitnienie odmiany ‘Polana’ i ograniczała
kwitnienie odmiany ‘Polka’. 2. Osłona z włókniny pozytywnie
wpłynęła na plonowanie obu badanych odmian (tab. 3, 4).
353
Tab. 3. Wpływ wiosennego okrywania włókniną maliny odmiany ‘Polka’ na
kwitnienie, plonowanie oraz masę owoców w 2011 r.
Plon
Kombinacja
Liczba kwiatów
(szt..pęd-1)
g.pęd-1
kg.m-2
kontrola
33,1
125,5b
5,2a
4,4
włóknina
28,9
100,5a
5,6b
4,1
Masa owocu (g)
Tab. 4. Wpływ wiosennego okrywania włókniną maliny odmian ‘Polana’
i ‘Polka’ na kwitnienie, plonowanie oraz masę owoców w 2012r.
Odmiana
Polana
Polka
Średnie
Plon
Kombinacja
Liczba kwiatów
(szt..pęd-1)
g pęd
kg.m-2
Masa
owocu (g)
kontrola
34,9
108,9
3,97ab
3,12a
włóknina
38,3
100,6
4,09b
2,96a
kontrola
40,7
106,3
2,50a
3,96b
włóknina
39,1
79,1
2,76ab
3,99b
kontrola
37,8
107,6
3,23
3,54
włóknina
38,7
89,8
3,43
3,48
Polana
36,6
104,7
4,03b
3,04a
Polka
39,9
92,7
2,63a
3,98b
.
-1
Pomimo, że plon z pędu był niższy z roślin przykrywanych to
większa liczba pędów na jednostce powierzchni umożliwiła uzyskanie wyższego plonu przeliczeniowego z 1 m2. Wzrost plonu był
istotny statystycznie jedynie w 2011 r. Nie stwierdzono istotnego wpływu okrywania agrowłókniną malin na wielkość owoców.
Wystąpiła jedynie niewielka tendencja do drobnienia owoców
z roślin okrywanych włókniną w przypadku odmiany ‘Polka’
w 2011 r. oraz odmiany ‘Polana’ w 2012 r. Mogło to być spowodowane większą liczbą pędów wybijających z okrywanych roślin.
O wzroście plonu w wyniku wiosennego przykrywania malin osłonami donoszą również Pritts i in. [1992], Laszlovszky-Zmarlicka
i Smolarz [2000] oraz Lewandowski i Żurawicz [2012].
354
W literaturze podaje się, że zastosowanie osłon wiosną przyśpiesza zbiory owoców [Pritts i in. 1992; Laszlovszky-Zmarlicka i Smolarz
2000 oraz Lewandowski i Żurawicz 2012]. Przeprowadzone badania
nie potwierdzają jednoznacznie takich poglądów. W 2011 r. zimna
wiosna oraz późniejszy bujny wzrost roślin opóźniły kwitnienie i dojrzewanie owoców w obu kombinacjach. Pomimo opóźnienia wcześniej zaczęto zbierać maliny z roślin przykrytych włókniną (tab. 5). Od
11. do 30. sierpnia zebrano z nich większą część całkowitego plonu
w porównaniu do kontroli. W dniu 3 września przekroczono 50% zbiorów w obu kombinacjach – w kontroli było to 50,5%, a w kombinacji
z włókniną 56,1%.
14.09
22.09
84,9a
87,7b
100,0 100,0
9.09
70,8a
74,0b
3.09
50,5a
56,1b
30.08
42,0a
48,2b
27.08
31,2a
36,5b
25.08
22,9a
29,6b
23.08
18,4a
22,8b
20.08
11,3a
15,9b
17.08
Kombinacja
11.08
Tab. 5. Wpływ wiosennego okrywania włókniną maliny odmiany ‘Polka’ na skumulowany procent plonu zebranego w kolejnych terminach zbioru w 2011r.
kontrola
1,2
7,0a
włóknina
1,9
9,7b
skumulowany plon (%)
W sezonie 2012 (tab. 6) nie obserwowano przyśpieszenia dojrzewania owoców badanych odmian w wyniku zastosowania włókniny.
Zbiory w obu kombinacjach zakończono w tym samym terminie. Obserwowano jedynie niewielkie przyśpieszenie dojrzewania owoców
odmiany ‘Polka’. W dniu 24.08. zebrano z tej odmiany w kombinacji
z włókniną 50,6% plonu, a w kontroli 49,2%. Brak istotnych różnic
w terminie zbiorów pomiędzy kombinacjami obu odmian wynika przede wszystkim z wysokich temperatur w czasie kwitnienia
i w związku z tym krótszego niż zwykle kwitnienia (27 dni). Przyczyną
niewielkich różnic pomiędzy kombinacjami w terminie dojrzewania
owoców odmiany ‘Polka’ mogły być również uszkodzenia mrozowe
i opóźniająca owocowanie regeneracja roślin.
355
31.08
11.09
85,6
100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
28.08
24.08
20.08
16.08
8.08
Kombinacja
4.08
Odmiana
1.08
i ‘Polka’ na skumulowany procent plonu zebranego w kolejnych terminach
zbioru w 2012r.
84,9
81,9
83,8
82,5a 85,3b 84,0
83,2
79,9
79,4
73,8
76,9
74,3a 79,6b 77,0
74,7
46,8
43,7
49,2
48,0
49,8b 45,3a 47,2
50,6
40,5
37,6
40,0
40,3
40,5 39,1 39,3
41,0
23,7
22,3
26,5
25,1
26,8b 23,2a 24,7
27,0
17,5
16,4
17,0
17,3
17,4
12,1
17,2 16,9 16,9
3,8
Polka
5,2
Średnie
Polana
11,2
12,1
12,4 11,6 12,0
włóknina
4,9
kontrola
4,2
włóknina
3,5
Polka
12,1
kontrola
4,2
włóknina
4,8
Polana
12,8
kontrola
5,6
skumulowany plon (%)
W tabelach 7 i 6 zamieszczono ceny skupowe oferowane na Lubelszczyźnie w rejonie Kraśnika za owoce przeznaczone do mrożenia. Zazwyczaj ‘Polana’ była kupowana w klasie 1, a ‘Polka’ w klasie
extra. Na tej podstawie obliczono dochód jaki można uzyskać z 1 ha
w obu kombinacjach.
Tab. 7. Wpływ wiosennego okrywania włókniną maliny odmiany ‘Polka’
na wielkość dochodu obliczonego na podstawie cen skupowych w rejonie
Kraśnika w 2011 r.
356
1,91
0,99
2,04
3,06
2,16
5,70
2,00
4,49
cena 1kg (kl. extra)
3,3
3,3
3,4
3,4
3,6
3,7
3,7
4,2
0,0
-
+16,8
0,0
23,85 20,42
3,60
1,21
7,10
1,20
Suma
dochodu
11.09
31.08
28.08
24.08
20.08
16.08
8.08
-/+ do kontroli (%)
tys. zł.ha-1
+24,4
-
4,39
1,36
8,80
1,34
2,99
1,18
1,00
4.08
2,71
3,13
4,89
3,30
7,43
3,0
3,3
3,3
3,4
3,4
3,2
3,61
4,52
6,97
3,29
4,24
2,78
1,70
2,44
1,53
2,12
0,45
+7,7
0,0
37,68 34,99
4,13
2,54
3,2
2,4
2,42
3,2
4,69
3,04
3,2
2,8
0,73
cena zł/kg
3,6
3,1
3,1
2,8
3,17
1,32
2,8
2,6
1,11
2,7
1,19
1.08
włóknina
3,95
1,48
4,74
1,66
2,35
1,60
1,38
cena 1kg (kl. 1)
2,7
0,95
Suma dochodu
22.09
14.09
9.09
3.09
30.08
27.08
25.08
23.08
20.08
17.08
11.08
-/+ do kontroli (%)
tys. zł.ha-1
-
kontrola
0,83
0,98
kontrola
1,25
włóknina
2,5
Kombinacja
0,66
kontrola
23,01 18,50
0,66
Kombinacja
-
włóknina
3,0
i ‘Polka’ na wielkość dochodu obliczonego na podstawie cen skupowych
w rejonie Kraśnika w 2012r.
‘Polana’
‘Polka’
357
W 2011 r. w kombinacji z włókniną uzyskano dochód wyższy o 7,7%,
a w 2012r. o 19,7% w porównaniu do kontroli. Podobne obserwacje
przy wykorzystaniu osłon z włókniny w uprawie truskawki przedstawiają Szewczuk i Gudarowska [2002] oraz Radajewska [2005].
WNIOSKI
Wiosenne przykrywanie rzędów maliny odmian powtarzających
owocowanie wpływa korzystnie na wzrost roślin i może sprzyjać ich
regeneracji po zimowych uszkodzeniach mrozowych.
Zastosowanie wiosną osłon płaskich z włókniny w uprawie
maliny odmian powtarzających owocowanie umożliwia uzyskanie
wyższego plonu oraz dochodu.
Zastosowanie osłon płaskich z włókniny w uprawie maliny nie
wpływa istotnie na wielkość owoców.
Uzyskanie wcześniejszego dojrzewania owoców maliny pod
wpływem wiosennego okrywania włókniną zależy od warunków meteorologicznych w danym roku.
LITERATURA
Ambroszczyk A. 2009. Uprawa warzyw pod agrowłókniną coraz popularniejsza. Hasło Ogrodnicze 3, 133–134, 136–137.
Grudzień K., Rumpel J. 1993. Włóknina polipropylenowa do osłaniania warzyw.
Owoce, Warzywa, Kwiaty 1, 11.
Grudzień K., Rumpel J. 1999. Osłony płaskie. Hasło Ogrodnicze – Magazyn
Osłony ogrodnicze, 37–38.
Krawiec P., 2012. Wykorzystanie osłon płaskich w uprawie maliny powtarzającej. Materiały VIII Konferencji Sadowniczej w Kraśniku „Produkcja
owoców miękkich w warunkach niestabilnego rynku” 26 stycznia 2012,
Hortpress Sp. z o.o., 57–60.
Lewandowski M., Żurawicz E. 2012. Wydłużanie zbioru owoców malin
powtarzających. W: Uprawa malin, porzeczek i agrestu: Ogólnopolska
Konferencja Nauka Praktyce – „Intensyfikacja uprawy krzewów jagodowych przez wdrażanie najnowszych wyników badań”, Skierniewice,
22 marca 2012 r., 60–62. 358
Masny A., Żurawicz E. 2010. Możliwości wydłużenia okresu zbiorów truskawek
przez zastosowanie różnych metod uprawy. XLVI Ogólnopolska Naukowa
Konferencja Sadownicza „Nauka praktyce” 29–30.09.2010 Skierniewice, 21–22.
Pritts M., Hanson E., Fiola J., Kelly M.J. 1992. Rowcovers accelerate fruiting
and increase productivity in primocane-fruiting red raspberries. Hort Technology 2(1), 46–51.
Radajewska B. 2005. Accelerated strawberry growing under perforated film and
needled cloth. Folia Horticulturae, 17/2, 111–117.
Siwek P., Libik A., Zawiska I. 2012. The effect of biodegradable nonwovens in
butterhead lettuce cultivation for early harvest. Folia Hort. 24, 161–166.
Szewczuk A., Gudarowska E. 2002. Opłacalność stosowania osłon z włókniny
do przyśpieszania dojrzewania truskawek. Sad Nowoczesny 7, 6–8.
Wadas W., Sawicki M. 2005. Ocena opłacalności produkcji ziemniaków wczesnych w warunkach środkowo-wschodniej Polski. Pamiętnik Puławski 139,
289–297.
Katedra Sadownictwa
ul. Akademicka 13, 20–950 Lublin
e-mail: [email protected], [email protected],
[email protected]
Autorzy składają podziękowania za pomoc techniczną:
inż. Małgorzacie Machnik oraz inż. Iwonie Słomce
359
Katarzyna Król
Agnieszka Orzeł
Anna Kostecka-Gugała
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 361–371
ISSN 1895-4421
ANALIZA WYBRANYCH CECH BIOMETRYCZNYCH
ODMIAN MALINY I JEŻYNY UPRAWIANYCH
W WARUNKACH POLSKI POŁUDNIOWEJ
BIOMETRIC ANALYSIS OF SELECTED RASPBERRY
AND BLACKBERRY VARIETIES GROWN
UNDER CONDITIONS OF SOUTHERN POLAND
Abstrakt. Badania prowadzono w Sadowniczym Zakładzie Doświadczalnym
Instytutu Ogrodnictwa Brzezna sp. z o.o. w latach 2011 i 2012. W doświadczeniu porównywano cechy biometryczne malin owocujących na pędach dwuletnich
i jednorocznych oraz jeżyn celem określenia wydajności wegetatywnych części
rośliny do celów farmaceutycznych. Odmiany malin owocujących na pędach
dwuletnich i jednorocznych oraz odmiany jeżyn w drugim roku po posadzeniu
odznaczają się lepszą wydajnością wegetatywnych części roślin. Odmiana owocująca na jednorocznych pędach ‘Polka’ tworzyła najwięcej pędów, ‘Polesie’ charakteryzowała się najwyższą zawartością chlorofilu w liściach, a ‘Poranna Rosa’
wytwarzała największą liczbę liści na pęd. Odmiana owocująca na dwuletnich
pędach ‘Willamette’ wytwarzała najwięcej pędów, ‘Bristol’ natomiast najdłuższe
pędy o największej liczbie liści na pęd, a największą zawartością chlorofilu w liściach odznaczały się ‘Laszka’ i ‘Sokolica’.
Słowa kluczowe: Rubus, liczba pędów, liczba liści, wysokość, zawartość chlorofilu
Summary. The study was performed in the Fruit Experimental Station Brzezna
Ltd. in 2011 and 2012. In the experiment, biometric characteristics of autumn
and summer raspberries and blackberries were compared to determine the efficiency of vegetative parts of plants for pharmaceutical purposes. The summer and
autumn raspberry and blackberry cultivars in the second year after planting were
characterized by better yield performance of vegetative parts. The ‘Polka’ cultivar generated the largest number of canes, the ‘Polesie’ was characterized by the
highest content of chlorophyll in leaves, and the ‘Poranna Rosa’ produced the highest number of leaves per cane. The ‘Willamette’ floricane cultivar produced the
largest number of canes whereas the‘Bristol’ – the longest shoots with the highest
number of leaves per cane. The maximum content of chlorophyll in the leaves was
determined in the ‘Laszka’ and ‘Sokolica’ cultivars.
Key words: Rubus, number of cane, number of leaflets, height, chlorophyll content
361
WSTĘP
Maliny w Polsce uprawiane są od stuleci. Produkcja ich owoców stale
wzrasta w związku z wysokimi walorami smakowymi, różnorodnym
zastosowaniem (odmiany deserowe i przetwórcze) oraz korzystnymi
dla uprawy warunkami środowiskowymi naszego kraju. Ostatnio
coraz większe znaczenie zaczyna odgrywać także produkcja jeżyny
w Polsce. Powstają pierwsze, niewielkie jej plantacje.
Maliny i jeżyny są bogatym źródłem związków o znaczeniu
prozdrowotnym, w tym antyoksydacyjnym, dla człowieka. Owoce
zawierają kwasy organiczne, m.in. salicylowy, liczne związki fenolowe, pektyny, cukry proste, a także witaminy C, B1, B2, B6 i E oraz
potas, wapń, magnez i żelazo. Ich uprawa jest cenna dla przemysłu
farmaceutycznego. Dowiedziono, że nie tylko owoce, lecz także pędy
i liście, bogate we flawonoidy, kwasy fenolowe, garbniki oraz sole
mineralne, posiadają właściwości prozdrowotne [Gudej i Tomczyk
2004]. Napary z suszonych malin stanowią lek napotny, stosowany
w przeziębieniach przebiegających z podwyższoną temperaturą,
grypie, anginie i zapaleniu oskrzeli. Napary z liści są lekiem przeciwbiegunkowym i ściągającym w nieżytach żołądka i jelit. Wykazano, że liście jeżyny i maliny zawierają więcej związków przeciwutleniających niż liście truskawki, chociaż mniej niż zielona herbata
[Buřičová i in. 2011]. Zawartość związków biologicznie czynnych
w pędach i liściach obu gatunków uzależniona jest przede wszystkim
od odmiany i warunków środowiskowych.
Celem podjętych badań była ocena odmian maliny i jeżyny: siły
wzrostu, liczby młodych pędów na roślinę, liczby liści na pęd wyrośnięty, a także pomiar zawartości chlorofilu w liściach dla określenia wydajności wegetatywnych części rośliny do celów farmaceutycznych.
MATERIAŁ I METODY
Rośliny maliny i jeżyny (Rubus) 16 odmian posadzono w Sadowniczym
Zakładzie Doświadczalnym w Brzeznej, woj. małopolskie, jesienią
2010, na glebie klasy III. Rozlosowano poletka z odmianami, w czterech
powtórzeniach po 5 krzewów. Badania wykonano w latach 2011 i 2012.
362
Analiza wybranych cech biometrycznych odmian maliny i jeżyny...
W doświadczeniu uwzględniono odmiany maliny czerwonej
owocującej na pędach dwuletnich: ‘Benefis’, ‘Laszka’, ‘Radziejowa’,
‘Sokolica’, ‘Willamette’; maliny czarnej: ‘Litacz’ i ‘Bristol’; maliny
czerwonej owocującej na pędach jednorocznych: ‘Polana’, ‘Polka’,
Polesie; maliny żółtej owocującej na pędach jednorocznych ‘Poranna
Rosa’ oraz pięciu odmian jeżyny: ‘Polar’, ‘Gaj’, ‘Ruczaj’, ‘Leśniczanka’
i ‘Gazda’.
W okresie wegetacji w obu latach prowadzone były zabiegi
pielęgnacyjne: nawożenie nawozem wieloskładnikowym, obornikiem, odchwaszczanie ręczne i herbicydy przeciw chwastom jednoliściennym oraz ochronę przed chorobami i szkodnikami zgodnie
z aktualnym kalendarzem ochrony roślin. Rośliny przywiązywano do
rusztowań, wycinano pędy po owocowaniu.
Trzykrotnie w sezonie (początek kwitnienia, początek i pełnia
owocowania) mierzono zawartość chlorofilu w liściach (spektrofotometr Spad, jednostki SPAD). W drugiej połowie lata oraz jesienią
wykonano pomiary: liczby młodych pędów na roślinę, liczby liści na
pęd wyrośnięty i wysokości roślin (cm).
WYNIKI
Z przeprowadzonych badań wynika, że w okresie dwóch lat, w grupie odmian maliny owocującej na pędach dwuletnich, odmian owocujących na pędach jednorocznych, a także jeżyn, liczba pędów,
wysokość rośliny, liczba liści na pęd, zawartość chlorofilu w liściach
była wyższa w roku 2012 (tab. 1, 2 i 3).
Wśród malin owocujących na dwuletnich pędach najwięcej pędów
wydała odmiana ‘Willamette’, a najmniejszą odmiana ‘Bristol’ (tab. 1).
Liczba liści na pęd oraz wysokość roślin była najwyższa dla odmiany ‘Bristol’ (odpowiednio 33,6 i 208,3 cm), a najniższa dla odmiany
‘Radziejowa’ (odpowiednio 14,8 i 99,2 cm). Zawartość chlorofilu w liściach była najwyższa dla odmian ‘Laszka’ oraz ‘Sokolica’ (38,1 SPAD),
a najniższa dla odmiany ‘Litacz’ (34,4 SPAD) (tab.1).
W grupie odmian malin owocujących na pędach jednorocznych
odmiana ‘Polka’ wydała największą liczbę pędów oraz najwyższe
pędy. Odmiana ‘Polesie’ odznaczała się najmniejszą liczbą pędów
363
i najwyższą zawartością chlorofilu w liściach. Najniższe pędy oraz
najmniejszą liczbę liści na pęd wytworzyła odmiana ‘Polana’, a najniższą zawartość chlorofilu w liściach oraz największą liczbą liści na
pęd odznaczała się odmiana ‘Poranna Rosa’ (tab. 2).
Wśród odmian jeżyny odmiana ‘Polar’ odznaczała się najmniejszą
liczbą pędów, a odmiana ‘Ruczaj’ największą. Odmiana ‘Leśniczanka’
wyróżniała się najwyższym wzrostem pędów i najwyższą liczbą liści
na pęd, a odmiana ‘Ruczaj’ wytwarzała najmniejszą liczbę liści na
pęd. Odmiana ‘Gazda’ odznaczała się najmniejszą wysokością pędów
i najmniejszą zawartością chlorofilu w liściach. Natomiast najwyższą
zawartość chlorofilu w liściach miała odmiana ‘Gaj’ (tab. 3).
37,4 cde
37,4
cde
35,9 bc
2012
Zawartość chlorofilu w liściach
(jednostki SPAD)
38,8 de
35,6 bc
39,5 e
2011
(cm)
162,6 d
139,8
cd
210,2 e
2012
87,0 ab
64,9 a
97,4 b
16,4 bc
12,4 ab
2012
Wysokość rośliny
Liczba liści na pęd
21,1
cde
2011
2012
20,7 cde
24,5 de
31,1 f
364
16,4 bc
12,4 ab
21,1
cde
2011
Liczba pędów
1,4 a
Willamette
Laszka
1,6 a
Benefis
2,3 abc
2011
Odmiana
Tab. 1. Średnie liczby pędów na roślinie, liści na pęd, wysokość roślin,
zawartość chlorofilu w liściach siedmiu odmian maliny owocującej
na pędach dwuletnich
36,2
bcd
36,6
bcd
39,5 e
36,9
bcde
36,7 bcd
34,5 ab
32,3 a
37,3 cde
137,3 cd
138,6 cd
284,3 g
242,6 f
61,0 a
79,2 ab
132,3 c
83,2 ab
11,1 a
11,9 ab
25,2 e
20,2 cd
18,6 c
23,95
de
20,2 cd
42,1 g
25,2 e
Litacz
45,6 g
11,1 a
1,9 ab
11,9 ab
Bristol
1,7 a
Sokolica
1,95 ab
Radziejowa
2,3 abcd
Laszka
3,6 a
18,5 b
124,8 b
38,1 c
Benefis
2,9 a
18,4 b
102,4 a
36,5 bc
Willamette
7,6 b
26,1 c
153,8 c
37,7 c
Radziejowa
3,4 a
14,8 a
99,2 a
37,1 bc
Sokolica
3,2 a
17,9 ab
108,9 ab
38,1 c
Bristol
2,4 a
33,6 d
208,3 d
35,4 ab
Litacz
2,8 a
32,9 d
162,9 c
34,4 a
Średnia dla lat
2011
1,9 a
16,9 a
86,4 a
36,4 a
2012
5,5 b
29,5 b
187,9 b
37,1 a
365
37,2 ab 43,1 d
40,98 cd 40,2 bcd
2012
Zawartość chlorofilu
w liściach
(jednostki SPAD)
2011
38,1 abc
36,9 a
38,4
abc
36,5 a
(cm)
2012
81,1 bc
81,1 bc 86,3 c
102,2 d
Wysokość
2011
55,0 a
71,7 b 68,3 ab
71,4 b
2012
17,7 bc
26,2 d 18,0 bc
18,6 c
2011
13,5 a
11,0 a
17,9 bc 14,2 ab
3,4 c
Poranna
Rosa
4,3 cd
5,3 de
6,6 e
2012
Liczba pędów
1,5 ab
1,6 ab
Polesie
1,1 a
Polana
2,8 bc
2011
Odmiana Cutivar
Polka
zawartość chlorofilu w liściach czterech odmian maliny owocującej na
pędach jednorocznych
Polka
Polana
Polesie
4,7 b
16,0 a
86,8 b
38,3 ab
3,5 a
14,3 a
68,0 a
39,5 bc
2,5 a
16,1 a
77,3 ab
40,7 c
Poranna
Rosa
2,7 a
22,0 b
76,4 a
37,0 a
2011
1,8 a
14,1 a
66,6 a
37,4 a
2012
4,9 b
20,1 b
87,7 b
40,3 b
Średnia dla lat
366
Zawartość chlorofilu
liściach
(jednostki SPAD)
42,4 c
43,9 c
39,9 ab
39,5 ab 39,5 ab 38,4 a 41,9 bc
41,9 bc 39,1 a
181,7 c
125,2 b 177,3 c 196,1 c 175,7 c
2012
37,8 a
(cm)
67,9 a
2011
76,5 a
65,3 a
66,9 a
85,8 a
41,5 bc
46,5 bc
50,2 c
38,9 b
14,1 a
12,3 a
2012 2011 2012
46,8 bc
14,0 a
16,0 a
4,1 c
Gazda
2,6 ab
15,5 a
2,1 a
2,3 ab
Ruczaj
2,1 a
3,7 bc
2011
1,8 a
Leśniczanka
2,0 a
Gaj
2,2 ab
Polar
1,6 a
2011 2012
Wysokość
Liczba pędów
Cultivar
Odmiana
zawartość chlorofilu w liściach pięciu odmian jeżyny
Polar
1,9 a
27,8 a
124,8 b
41,1 b
Gaj
2,2 ab
31,3 a
126,1 b
42,9 c
Leśniczanka
2,95 b
32,8 a
140,9 b
38,8 a
Ruczaj
3,1 b
26,5 a
121,3 b
40,7 b
Gazda
2,15 ab
29,5 a
96,0 a
38,6 a
Średnia dla lat
2011
1,95 a
14,4 a
72,5 a
39,8 a
2012
2,95 b
44,8 b
171,2 b
41,0 b
367
DYSKUSJA
W wykonanych badaniach odmiany owocujące na dwuletnich pędach oraz owocujące na jednorocznych pędach uprawiane bez osłon odznaczały się większą liczbą pędów na roślinę (tab. 1, 2) w porównaniu
do wyników otrzymanych przez Król i Danek [2010]. Autorzy wykazali,
że liczba pędów maliny zależy od warunków wzrostu rośliny. W uprawie
pod osłonami rośliny malin odmiany ‘Laszka’ wydały średnio trzy razy
więcej pędów na roślinę niż w uprawie bez osłon. Odmiana ‘Benefis’
w uprawie pod osłonami wydała średnio 5 pędów, a bez osłon tylko
1 pęd. W tym samym doświadczeniu wykazano, że odmiana ‘Polka’
w uprawie pod osłonami wydała średnio 2,5 pędów na roślinę, a bez
osłon 1,1 pędów, natomiast ‘Polesie’ 1,2 pędy w uprawie bez osłon.
W przeprowadzonych badaniach liczba pędów dla ocenianych
odmian była niższa (tab. 3) w porównaniu do badań Eyduran i innych [2008], w których wykazano różnice w ilości pędów między odmianami jeżyny, gdzie średnia liczba pędów dla odmiany ‘Loch Ness’
wynosiła 8,3, a dla odmiany ‘Jumbo’ 12,8.
W przeprowadzonym doświadczeniu wykazano, że wysokość
roślin maliny owocującej na pędach jednorocznych, owocującej na
pędach dwuletnich oraz jeżyny, była istotnie wyższa w drugim roku
po posadzeniu roślin. Odmiany malin owocujących na jednorocznych
pędach wydawały niższe pędy w porównaniu do malin owocujących
na dwuletnich pędach (tab. 1, 2, 3). Podobnie w badaniach Muster
i Lankes [2002] wysokość pędów malin owocujących na dwuletnich
pędach wynosiła 184 cm, a owocujących na jednorocznych pędach
143 cm. Także w doświadczeniu Król i Danek [2010] odmiany owocujące na dwuletnich pędach miały wyższy wzrost w porównaniu do
odmian owocujących na jednorocznych pędach (‘Benefis’ 145 cm,
‘Laszka’ 171 cm, ‘Polesie’ od 82 cm do 126 cm). Ponadto autorzy wykazali, że wysokość roślin uprawianych pod osłonami był wyższy niż
w uprawie bez osłon. W innych badaniach nad malinami owocującymi
na dwuletnich pędach, odmiana ‘Schonemann’ dorastała do wysokości
od 194 cm do 275 cm, a ‘Meeker’ od 233 do 341 cm [Muster 2009].
W wykonanych badaniach odmiany jeżyny wytworzyły niższe pędy
(tab. 3) niż jeżyny odmian ocenianych przez innych autorów. W doświadczeniu Gercekcioglu i Esmek [2005] najwyższe pędy tworzyła od368
miana jeżyny ‘Bursa III’ (638,5 cm), a najniższe ‘Arapaho’ (222,1 cm),
natomiast w badaniach Eyduran i inni [2008] wykazano, że wysokość
roślin zależnie od odmiany kształtowała się w granicach od 180,8 cm
dla odmiany ‘Black Satin’ do 263,8 cm dla odmiany ‘Arapaho’.
Notowana w doświadczeniu liczba liści miała na celu ocenę odmiany pod względem przydatności surowca do celów farmaceutycznych.
Brak w literaturze danych o liczbie liści na pęd wyrośnięty.
Zawartość chlorofilu w liściach analizowanych odmian maliny
mieściła się w granicy wyników otrzymanych przez Bounfour i inni
[2002] wykazano, że w liściach maliny odmiany ‘Meeker’ zawartość
chlorofilu wynosiła od 29,2 do 51,9. W innych badaniach wykazano,
że zawartość chlorofilu w liściach odmiany ‘Autumn Bliss’ była
znacząco wyższa w pędach bocznych i wynosiła 39 μg cm2 w drugiej połowie lipca i 41 w drugiej połowie sierpnia [Privé i in. 1997].
W doświadczeniach Gang i inni [2008] wykazano, że średnia zawartość chlorofilu w funkcjonalnych liściach jeżyn wynosiła ok. 40,9
jednostek SPAD i była stabilna w różnych okresach. Zanotowano
natomiast różnice w zawartości chlorofilu między odmianami. Podobnie w przeprowadzonych badaniach wykazano różnice między gatunkami i odmianami w zawartości chlorofilu (tab. 1, 2 i 3).
WNIOSKI
Odmiany malin letnich i jesiennych oraz odmiany jeżyn w drugim roku po posadzeniu odznaczają się lepszą wydajnością wegetatywnych części roślin (wyższe pędy, większa liczba pędów, większa
liczba liści na pęd, wyższa zawartość chlorofilu w liściach).
Odmiany letnie wytwarzały wyższe pędy niż odmiany jesienne.
Wśród odmian owocujących na pędach jednorocznych odmiana
‘Polka’ tworzyła najwięcej pędów, dodatkowo najwyższych. Odmiana
‘Polesie’ charakteryzowała się najwyższą zawartością chlorofilu w liściach, ‘Poranna Rosa’ wytwarzała największą liczbę liści na pęd.
Wśród odmian owocujących na pędach dwuletnich odmiana ‘Willamette’ wytwarzała najwięcej pędów, ‘Bristol’ natomiast
najdłuższe pędy o największej liczbie liści na pęd. Największą zawartością chlorofilu w liściach odznaczały się ‘Laszka’ i ‘Sokolica’.
369
W grupie jeżyn odmiana ‘Ruczaj’ odznaczała się największą liczbą
pędów, Leśniczanka największą liczbą liści na pęd oraz najwyższymi
pędami, a odmiana Gaj miała najwyższą zawartość chlorofilu w liściach.
LITERATURA
Buřičová L., Andjelkovic M., Čermáková A., Réblová Z., Jurček O., Kolehmainen E., Verhé R., Kvasnička F. 2011. Antioxidant Capacity and Antioxidants of Strawberry, Blackberry, and Raspberry Leaves. Czech J. Food
Sci. 29(2), 181–189.
Bounfour M., Tanigoshi L.K., Chen C., Cameron S.J., Klauer S. 2002. Chlorophyll content and chlorophyll fluorescence in red raspberry leaves infested
with Tetranychus urticae and Eotetranychus carpini borealis (Acari: Tetranychidae). Environ. Entomol. 31(2), 215–220.
Eyduran S.P., Eyduran E., Khawar K.M., Agaoglu Y.S. 2008. Adaptation of
eight American blackberry (Rubus fructicosus L.) cultivars for Central Anatolia. African J. Biotechnol. 7(15), 2600–2604.
Gang L., Wen-long W., Wei-lin L., Xiao-min W., Le-wen Q. 2008. Growth Performance of Different Blackberry Cultivars in Nanjing. Nonwood Forest
Research, 2003–2008.
Gercekcioglu R., Esmek I. 2005. Comparison of different blackberry (Rubus
fructicosus L.) cultivars in Tokat, Turkey. J. Applied Sci. 5(8), 1374–1377.
Gudej J., Tomczyk M. 2004. Determination of Flavonoids, Tannins and Ellagic Acid
in Leaves from Rubus L. species. Arch. Pharm. Res. 27(11), 1114–1119.
Kohlmünzer S. 1999. Malina i jeżyna – lecznicze i dietetyczne znaczenie.
Proekologiczna produkcja owoców maliny i jeżyny w oparciu o odmiany
polskiej hodowli (1999). Brzezna, Nowy Sącz, 30 września 1999, 6–9.
Król K., Danek J. 2010. Ocena przydatności odmian maliny do produkcji
owoców deserowych pod osłonami. XLVI Ogólnopolska Naukowa Konferencja Sadownicza „Nauka praktyce”, Skierniewice, 29–30 września
2010, 33 –34.
Muster G. 2009. Effect of modified air temperature and relative humidity on vegetation and generative parameters of red raspberry. Acta Hort. 838, 87–92.
Muster G., Lankes C. 2002. Effect of conventional and in vitro propagation on selected characteristics of raspberry plants. Acta Hort. (ISHS) 585, 585–589.
Privé J.P., Sullivan J.A., Proctor J.T.A. 1997. Seasonal changes in net carbon
dioxide exchange rates of Autumn Bliss, a primocane-fruiting red raspberry
(Rubus idaeus L.). Can. J. Plant Sci. 427–431.
370
Tavares L.R., Barata D., Santos C., Carril D., Serra S., Feliciano R., Duarte C.,
Bronze R., Oliveira P., Ferreira R. 2008. Phytochemical charakterisation
of leaf and root tissues from raspberry, including antioxidant activity evaluation. Polyphenols Communication 1/T3.16, 407–409.
Wang S.Y., Lin H. 2000. Antioxidant activity in fruits and leaves of blackberry,
raspberry, and strawberry varies with cultivar and developmental stage.
J. Agric. Food Chem. 48(2), 140–146.
Katarzyna Król1,2, Agnieszka Orzeł1,2, Anna Kostecka-Gugała3
1
Sadowniczy Zakład Doświadczalny Brzezna Spółka z o.o.
Brzezna 1, 33–386 Podegrodzie
2
Niwa Hodowla Roślin Jagodowych Spółka z o.o.
3
Katedra Biochemii, Wydział Ogrodniczy
Praca finansowana z Projektu Badawczego Narodowego Centrum
Nauki RP nr NN 310 306 139, realizowanego w latach 2010–2013.
371
Tomasz Krupa
Grzegorz Bogucki
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 373–387
ISSN 1895-4421
Ocena jakości i zdolności przechowalniczej
owoców wybranych Odmian borówki wysokiej
Evaluation of quality and storage ability
selected varieties of highbush blueberry fruits
Abstrakt. Skuteczność przechowywania jagód borówki wysokiej zależy od
wielu czynników. Celem pracy była ocena wpływu różnych technologii przechowalniczych na jakość i zdolność przechowalniczą jagód wybranych odmian
borówki wysokiej. W badaniach skupiono się na analizie oddziaływania niskiego stężenia tlenu jak i wysokiego stężenia dwutlenku węgla. Dodatkowo oszacowano zdolność przechowalniczą owoców uprawianych w Polsce
odmian, tj. ‘Bluecrop’, ‘Brigitta Blue’, ‘Chandler’, ‘Lateblue’ i ‘Elliott’. Owoce
przechowywano w warunkach chłodni zwykłej i KA (10% CO2 : 10% O2) oraz
ULO (0,7% CO2 : 0,7% O2). Przechowywanie w chłodni zwykłej powodowało
wzrost jędrności owoców wszystkich odmian. Natomiast warunki KA i ULO
ograniczały wzrost zawartości ekstraktu a jagody przechowywanie w zmodyfikowanej atmosferze wykazywały niższy procent gnicia niż w chłodni zwykłej. Stosując zmodyfikowaną atmosferę możliwe jest utrzymanie wysokiej
jakości owoców odmian ‘Chandler’ i ‘Elliott’ nawet do 6 tygodni.
Słowa kluczowe: borówka wysoka, przechowywanie, jakość owoców, zdolność
przechowalnicza
Summary. The effectiveness of storage of highbush blueberry fruits depends on many factors. The aim of this study was to estimate of influence of
various technologies on the quality and the storage ability of selected varieties highbush blueberry fruits. The study focused on the analysis of influence low oxygen as well as high carbon dioxide concentration. Additionally,
storage ability of fruits cultivated in Poland varieties, such as ‚Bluecrop’,
‚Brigitta Blue’, ‚Chandler’, ‚Lateblue’ and ‚Elliott’ was estimated. Fruits were
stored in cold store and under KA (10% CO2: 10% O2) and ULO (0.7% CO2
0.7% O2). In normal air storage caused an increase fruit firmness of all varieties. However, KA and ULO conditions limited increase of soluble solids
and fruit stored under modified atmosphere showed a lower percentage of
decay. Using modified atmosphere it is possible to maintain high quality of
fruit varieties ‘Chandler’ and ‘Elliott’, up to 6 weeks.
Key words: highbush blueberry, storage, fruit quality, storage ability
373
WSTĘP
Borówka wysoka cieszy się dużą popularnością na świecie ze względu
na jej atrakcyjny smak, jak i prozdrowotne właściwości [Chiabrando
i Giacalone 2011]. W Polsce z roku na rok przybywa plantacji
borówek. Z uwagi na dość niską trwałość pozbiorczą jagód niezbędne
wydaje się określenie optymalnych warunków ich przechowywania.
Od wielu lat prowadzone są badania nad przechowywaniem owoców
borówki wysokiej w krajach, gdzie ich produkcja odbywa się na skalę
towarową [Pliszka 2002]. W zagadnieniu tym ważną rolę przypisuje
się warunkom klimatycznym, które wpływają na jakość jagód oraz
ich podatność na gnicie. Dużo uwagi przywiązuje się do temperatury
i składu gazowego jako czynników wpływających na jakość owoców
po przechowywaniu [Ceponis i Cappellini 1985; Agar i in. 1990].
Owoce borówki wysokiej tolerują podwyższenie stężenia CO2 do 10–
15%, co sprzyja utrzymaniu ich wysokiej jakości przy jednoczesnym
ograniczeniu strat na skutek gnicia owoców [Krupa i Tomala 2006].
Celem pracy była ocena zdolności przechowalniczej owoców
borówki wysokiej oraz prześledzenie zmian cech jakościowych
zachodzących w jagodach przechowywanych w różnych warunkach.
MATERIAŁ I METODY
Owoce wykorzystane w doświadczeniu pochodziły z Pola Doświadczalnego Borówek Uprawnych Katedry Sadownictwa SGGW w Błoniu. Jagody pięciu odmian, bezpośrednio po zbiorze, trafiły do przechowywania w Doświadczalnym Obiekcie Przechowalniczym znajdującym się na
terenie Pola Dydaktyczno-Doświadczalnego Wydziału Ogrodnictwa, Biotechnologii i Architektury Krajobrazu w Warszawie – Wilanowie.
Warunki atmosferyczne panujące w okresie wegetacyjnym w roku 2011 oceniono na podstawie danych Ośrodka Doradztwa Rolnego
w Grójcu, położonego w odległości około 5 km od plantacji, z której
pobierano materiał do badań. Stwierdzono, że rok 2011 ogólnie nie
odbiegał od średnich wieloletnich pod względem temperatur miesięcznych. Czerwiec i sierpień były cieplejsze od średnich wieloletnich temperatur tych miesięcy. Okres wegetacyjny w roku 2011 był
374
Ocena jakości i zdolności przechowalniczej owoców wybranych...
suchy poza lipcem gdzie opad miesięczny przekroczył prawie 3-krotnie opady wieloletnie z tego miesiąca. Natomiast okres suszy stwierdzono w maju, czerwcu, sierpniu i we wrześniu.
Owoce do badań zebrano w fazie dojrzałości zbiorczej, tj. po
osiągnięciu min. 80% wybarwienia skórki. Jagody bez widocznych
uszkodzeń, zbierano ręcznie do plastikowych opakowań o pojemności ok. 500 g. Jagody pięciu odmian zebrano w różnych terminach: ‘Bluecrop’ – 03.08, ‘Lateblue’ – 10.08, ‘Brigitta Blue’ – 10.08,
‘Chandler’ – 10.08 i ‘Elliot’ – 23.08. Bezpośrednio po zbiorze jagody przetransportowano do obiektu chłodniczego, gdzie poddano je
natychmiastowemu schłodzeniu. Wychłodzone owoce umieszczono
w warunkach chłodni zwykłej (NA) i w warunkach zmodyfikowanej
atmosfery, tj. w 10% CO2 : 10% O2 (KA) oraz w 0,7% CO2 : 0,7% O2
(ULO). Owoce przechowywano w kontenerach o pojemności 1 m3
w temperaturze około 0,5°C. Doświadczenie założono w trzech powtórzeniach dla każdej kombinacji i terminu analizy, a 500 g pojemnik z owocami stanowił jedno powtórzenie. Oceny badanych wskaźników wykonano bezpośrednio po zbiorze oraz co 7 dni w trakcie
6 tygodni przechowywania. Bezpośrednio po przechowywaniu określono procent jagód zdrowych oraz procent owoców z objawami chorób grzybowych lub rozpadem miąższu. Oznaczano także jędrność
jagód przy użyciu jędrnościomierza firmy Instron 5542, a do oznaczeń użyto trzpień o średnicy 4,5 mm oraz głowicy 500 N. Pomiar
wykonano na 20 owocach z każdego powtórzenia. Wyniki podano
w niutonach (N). Oznaczenie zawartości ekstraktu refraktometrycznego wykonano według Polskiej Normy PN-EN 012143:2000 z soku
wyciśniętego z 20 owoców. Pomiary wykonano przy użyciu refraktometru Abbeg’o w temperaturze 20°C. Wyniki podano w stopniach
Brix’a. Oznaczenie kwasowości miareczkowej wykonano według Polskiej Normy PN-EN 12147:2000. W tym celu roztwór (10 ml soku
i 100 ml wody destylowanej) miareczkowano 0,1 mol·dm-3 roztworem NaOH do pH = 8,1. Wyniki wyrażono w procencie kwasu cytrynowego bezwodnego. Dodatkowo oszacowano ubytki naturalne
masy owoców. W tym celu wykonano pomiar masy owoców przed
przechowywaniem i bezpośrednio po nim na dodatkowych przeznaczonych do tej analizy owocach. Wartość ubytku naturalnego wyliczono z różnicy mas i podano w procentach (%). W owocach prze375
chowywanych w warunkach niskotlenowych (ULO) systematycznie
prowadzono analizę zawartości alkoholu etylowego zgodnie z Polska
Normą PN-90/A75101.09 wykorzystując do identyfikacji alkoholu
chromatograf gazowy firmy Agilent 6890 z automatycznym podajnikiem próbek.
Wyniki opracowano statystycznie metodą analizy wariancji przy
użyciu programu statystycznego Statgraphics 4.1 plus. Dane dotyczące procentu owoców zdrowych oraz procentu ubytku masy przekształcono według funkcji Blissa y = arc sin Öx. Obliczenia dotyczące
pozostałych badanych wskaźników prowadzono na wartościach rzeczywistych. Do oceny istotności różnic między średnimi użyto testu
Newmana-Keuls’a, przyjmując poziom istotności 5%.
WYNIKI I DYSKUSJA
Skuteczność przechowywania jagód borówki wysokiej zależy od wielu czynników. Różnorodność odmian oraz chęć dostarczenia jagód
wysokiej jakości do konsumenta sprawiają, że niezbędne jest stosowanie coraz to nowocześniejszych technologii ich przechowywania, aby zapewnić podaż jagód przez jak najdłuższy okres czasu.
Jagody przechowywane w warunkach modyfikowanej atmosfery
(KA i ULO) charakteryzowały się wyższą zdolnością przechowalniczą w porównaniu do przechowywanych w chłodni zwykłej (NA).
Zależność tę stwierdzono u większości badanych odmian mimo, że
liczba owoców zdrowych zależała w istotny sposób od odmiany. Owoce odmian ‘Chandler’, ‘Brigitta Blue’ oraz ‘Elliott’ charakteryzowały
się wysoką zdolnością przechowalniczą, jednak tylko u jagód odmiany ‘Chandler’ nie stwierdzono wpływu zastosowanej technologii
przechowywania przez cały okres badań (tab. 1). Procent owoców
zdrowych był zależny od stężenia CO2 i O2. W doświadczeniu nie
stwierdzono wyraźnej różnicy pomiędzy testowanymi składami
modyfikowanej atmosfery, jednak kombinacja z ULO w kilku terminach analiz okazała się skuteczniejsza. Korzystny wpływ modyfikowanej atmosfery był wyraźniejszy w miarę wydłużania okresu przechowywania owoców. Jagody odmian ‘Chandler’, ‘Brigitta Blue’ i ‘Elliott’
zachowywały zadawalającą zdrowotność do 6 tygodni przechowywa376
nia w warunkach KA czy ULO, podczas, gdy tylko do 2 tygodni (‘Brigitta Blue’) czy 4 tygodni (‘Elliott’) po przechowywaniu w chłodni
zwykłej. W doświadczeniu zastosowanie zmodyfikowanej atmosfery
wpływało pozytywnie na ograniczenie rozpadu owoców badanych
odmian. Pozytywny wpływ zwiększonego stężenia CO2 uzyskali Harb
i Streif [2006] oraz Eccher i inni [2010]. Można pokusić się o stwierdzenie, że sukces przechowywania jagód borówki wysokiej, ponad okres
czterech tygodni, współgra z obniżeniem zawartości O2 jak i umiarkowanie wysokim stężeniem CO2 oscylującym w granicach 10%.
Clayton-Green [1993] stwierdziła, że dobrą jakość owoców borówki
można utrzymać w warunkach o niższych stężeniach tlenu. Badania
własne są zgodne z tymi doniesieniami, gdyż stężenie 10% CO2 i 10%
O2 jak i 0,7% CO2 i 0,7% O2 przyczyniało się skutecznie do ograniczenia rozpadu i gnicia owoców. Ceponis i Capellini [1985] uważają, że
podwyższone stężenie CO2 zapobiega rozwojowi chorób grzybowych
i ogólnie spowalnia dojrzewanie owoców. W literaturze znajdujemy
informacje o dobrej zdolności przechowalniczej owoców odmiany
‘Brigitta Blue’ [Hancock’a i in. 2008]. W doświadczeniu stwierdzono szybką utratę jakości jagód tej odmiany przechowywanych w warunkach chłodni zwykłej, co nie potwierdza wcześniejszych doniesień. Przyczyną gorszego przechowywania jagód mogły być warunki
atmosferyczne poprzedzające zbiór owoców odmian ‘Brigitta Blue’
i ‘Bluecrop’ (intensywne opady deszczu). Odmiany o późniejszej porze dojrzewania owoców czyli ‘Chandler’ i ‘Elliott’ charakteryzowały się
znacznie wyższą zdolnością przechowalniczą. Wysoką zdolność przechowalniczą odmiany ‘Elliott’ stwierdzili Allan-Wojtas i inni [2001].
W doświadczeniu stwierdzono znacznie ubytki masy owoców
w trakcie przechowywania. Szczególnie dużą utratę masy zaobserwowano po przechowywaniu jagód w warunkach chłodni zwykłej
(tab. 2). Ubytek naturalny masy owoców przechowywanych w NA był
2-krotnie (‘Bluecrop’) a nawet 4-krotnie wyższy (‘Lateblue’) niż po przechowywaniu w KA. Zaskakujący był fakt, że owoce przechowywane
w warunkach ULO traciły więcej na masie, podczas, gdy owoce przechowywane w warunkach KA odznaczały się bardzo niewielką utratą
masy. Ubytek naturalny masy związany jest z wilgotnością względną
powietrza w chłodni, jak i intensywnością oddychania owoców.
Modyfikacja atmosfery w komorze (obniżenie O2 i/lub podwyższe377
nie CO2) ogranicza intensywność oddychania jagód, stąd znaczny
ubytek masy owoców z ULO związany zapewne był z niższą wilgotnością względną powietrza w komorze doświadczalnej. W literaturze
brak jest doniesień dotyczących wpływu zmodyfikowanej atmosfery
w chłodni na ubytek masy jagód. Według Hancock i innych [2008]
okres trwałości świeżych jagód borówki wysokiej wynosi od
1 do 8 tygodni, przy czym, zależy on od ich stopnia dojrzałości oraz
warunków przechowywania (temperatury, wilgotności względnej powietrza i składu atmosfery), a intensywność oddychania
owoców w chłodni oraz transpiracja mogą powodować pogorszenie się ich jakości i skrócenie czasu przydatności do spożycia.
Tab. 1. Wpływ warunków i okresu przechowywania na procent owoców
zdrowych borówki wysokiej wybranych odmian (%)
Termin analizy (tygodnie)
378
B 68,6 a
AB 66,6 a
A 71,6 a
B 93,8 a
B 89,2 a
A 80,5 a
A 81,8 ab B 73,2 ab
A 78,4 a
B 96,8 a
B 90,3 a
A 81,1 a
A 86,0 b
A 79,4 ab
A 82,9 a
A 83,0 a
A 88,7 b
A 91,2 b
A 93,0 ab
A 88,2 a
B 95,6 bc
A 83,6 b
B 95,0 b
B 95,9 a
ULO (0,7:0,7)
x
B 94,6 a
KA (10:10)
VI
A 94,9 a
Blue
V
A 95,8 a
Brigitta
IV
A 99,0 a
NA
III
A 98,8 a
A 98,5 a
ULO (0,7:0,7)
II
A 91,7 a
x
B 99,5 c
KA (10:10)
A 93,5 b
NA
Bluecrop
I
AB 98,5 c
0
A 97,5 a
Technologia
przechowywania
(CO2:O2)
A 98,2 a
Odmiana
Lateblue
KA (10:10)
B 70,9 b
B 66,8 ab
A 53,8 a
B 74,6 ab
B 65,3 a
B 59,2 a
x
B 84,9 cb
NA
B 85,8 cb
A 50,5 a
A 51,1 a
A 63,0 ab
A 78,2 b
ULO (0,7:0,7)
A 96,8 b
A 98,8 b
AB 84,6 a
B 97,7 b
B 89,5 a
B 97,7 b
A 98,9 bc A 95,5 ab
A 97,1 b
A 94,6 b
x
A 91,7 cb
A 73,6 a
A 85,7 b
A 93,4 c
A 94,4 c
A 94,6 c
A 97,6 c
NA
A 98,6 b
A 96,9 a
A 98,8 a
A 98,1 a
A 100 a
A 100 a
A 99,9 a
ULO (0,7:0,7)
A 90,0 c
ULO (0,7:0,7)
A 99,3 a
A 100 a
A 99,7 a
A 100 a
A 99,9 a
A 99,3 a
x
B 98,8 c
KA (10:10)
A 100 c
Elliott
KA (10:10)
A 98,5 c
Chandler
A 97,5 c
A 98,0 a
A 97,5 a
A 99,9 a
A 99,9 a
A 99,8 a
A 99,9 a
NA
A 98,2 c
Takimi samymi literami, małymi w wierszu i dużymi w kolumnie, oddzielnie dla każdej odmiany oznaczono średnie nie różniące się od siebie przy
poziomie istotności a = 0,05.
379
Chandler
380
KA (10:10)
A 0,32 bc
A 0,38 c
A 0,49 d
B 0,71 d
B 0,91 e
x
B 0,50 c
NA
A 0,30 b
B1,04 d
A 0,48 c
A 0,33 bc
B 1,11 d
B 0,88 c
B 0,90 d
B 0,85 d
B 0,64 bc B 0,69 cd
B 0,57 c
A 0,46 c
A 0,43 c
A 0,38 c
A 0,33 bc
A 0,23 b
B 0,89 c
B 0,80 c
B 0,72 b
B 0,67 b
B 0,54 ab
V
C 1,22 f
B 0,69 cd
A 0,23 b
B 0,47 b
A 0,30 b
B 0,46 a
IV
C 1,00 e
B 0,57 c
A 0,23 b
B 0,35 ab
A 0,05 a
III
C 0,70 d
B 0,44 bc
A 0,12 ab
A 0,05 a
II
B 0,48 c
ULO (0,7:0,7)
A 0,23 b
x
I
A 0,30 b
NA
B 0,23 a
ULO (0,7:0,7)
B 0,43 b
ULO (0,7:0,7)
x
A 0,08 a
NA
A 0,27 b
KA (10:10)
0
B 0,36 b
Blue
A 0,08 a
Brigitta
KA (10:10)
A 0,13 a
Bluecrop
Technologia
przechowywania
(CO2:O2)
A 0,21a
Odmiana
B 0,30 a
Tab. 2. Wpływ warunków i okresu przechowywania na procent ubytków
naturalnych masy owoców borówki wysokiej wybranych odmian (%)
VI
B 1,25 d
A 0,48 c
B 1,17 d
B 1,19 d
A 0,32 c
B 1,21 e
B 1,04 d
A 0,33 c
A 0,22 bc
B 0,94 c
B 0,98 d
B 0,83 d
B 0,83 cd
A 0,22 bc
B 0,66 cd A 0,18 bc B 0,68 bc B 0,79 cd
B 0,62 c
A 0,17 b
B 0,60 c
B 0,48 b
B 0,42 b
A 0,12 ab
A 0,18 bc
ULO (0,7:0,7)
x
B 0,54 c
KA (10:10)
A 0,13 b
Lateblue
B 0,30 b
NA
A 0,03 a
B 0,17 a
ULO (0,7:0,7)
B 0,35 b
x
A 0,11 a
KA (10:10)
B 0,11 a
Elliott
B 0,29 ab
NA
A 0,07 a
B 0,21 a
Objaśnienia: patrz tab. 1
Jędrność jagód jest bardzo ważnym wyróżnikiem jakości owoców.
Wyższą jędrnością charakteryzowały się jagody odmian ‘Elliott’ i ‘Lateblue’ oraz ‘Brigitta Blue’ przechowywane w chłodni zwykłej niż
w pozostałych kombinacjach doświadczenia. Cechę tę, w zależności od
odmiany, stwierdzono po trzecim i kolejnych tygodniach przechowywania (tab. 3). U odmian ‘Bluecrop’ i ‘Chandler’ nie zaobserwowano
wpływu warunków przechowywania na omawiany wskaźnik jakości.
Warunki chłodni zwykłej cechują się z jednej strony niższą wilgotnością względną powietrza, a z drugiej wysokim stężeniem tlenu,
co sprzyja wyższej transpiracji i intensyfikacji procesu oddychania.
Stąd możemy wnioskować, że owoce przechowywane w takich warunkach tracą szybciej wodę, czego potwierdzeniem jest znacznie
większy ubytek naturalny masy jagód. Utrata wody czyli wysychanie
przyczynia się do wzrostu twardości skórki owoców, co odczytywane jest jako wzrost jędrności jagód. Zatem jędrność u tak przechowywanych owoców była znacznie wyższa niż w przypadku owoców przechowywanych w technologii ze modyfikowaną atmosferą. Wpływ
381
różnych stężeń CO2 i O2 zaznaczył się jedynie w wypadku owoców
odmiany ‘Elliott’. Okazało się, że od czwartego tygodnia jagody przechowywane w warunkach KA charakteryzowały się wyższą jędrnością
niż po przechowywaniu w ULO. Uzyskane w doświadczeniu różnice
wpływu technologii modyfikowanej atmosfery (KA i ULO), na jędrność jagód mogą być tłumaczone różną reakcją jagód poszczególnych
odmian na wysokie stężenia dwutlenku węgla i niskie tlenu. Smittle
i Miller [1988] oraz Forney i inni [1999] stwierdzili, że wyższe stężenie
CO2 wpływa niekorzystnie na jędrność owoców, a jego wpływ wzrasta
wraz z czasem przechowywania. W doświadczeniu nie badano pokrycia skórki owoców woskiem, którego grubość czy faktura, może mieć
wpływ na intensywność transpiracji i pośrednio przyczyniając się do
zmian w wartościach jędrności owoców.
Tab. 3. Wpływ warunków i okresu przechowywania na jędrność owoców
borówki wysokiej wybranych odmian (N)
382
A 3,41 a
A 4,18 b
A 4,54 b
A 4,44 b
A 3,78 b
A 3,17 a
A 3,28 a
A 3,67 ab
B 4,51 b
B 4,62 b
A 3,32 ab
A 3,07 a
A 3,32 a
A 3,67 ab
A 3,74 a
B 4,19 b
A 3,10 a
A 3,29 a
A 3,34 a
A 3,66 a
B 4,11 ab
A 3,12 a
A 3,09 a
A 3,07 a
A 2,94 a
A 3,64 a
ULO (0,7:0,7)
3,58
A 3,37 a
KA (10:10)
A 3,34 a
NA
Blue
VI
A 3,63 a
ULO (0,7:0,7)
Brigitta
V
A 2,72 a
3,12
IV
A 3,07 a
KA (10:10)
III
A 3,38 a
Bluecrop
II
A 3,64 a
NA
I
A 3,01 a
0
A 2,83 a
A 3,54 a
Technologia
Odmiana przechowywania
(CO2:O2)
A 5,02 b
A 4,68 b
A 4,92 b
C 5,05 b
B 3,68 a
A 3,03 b
A 3,56 a
B 4,43 c
B 4,62 c
A 5,01 b
A 4,58 ab
A 4,03 a
C 4,53 b
B 3,34 a
A 2,43 ab
A 3,44 a
A 3,67 b
B 4,66 c
A 4,92 b
A 4,59 ab
A 4,55 b
B 3,55 a
B 3,11 a
A 2,20 a
AB 3,49 a
B 3,82 b
A 4,12 a
A 4,20 a
A 4,28 ab
A 3,53 a
A 3,23 a
A 2,94 ab
A 4,11 a
A 4,31 a
A 3,98 a
A 3,47 a
A 3,18 ab
ULO (0,7:0,7)
3,02
A 3,61 a
KA (10:10)
A 3,14 ab
Lateblue
A 3,15 a
NA
A 3,20 ab
A 2,90 a
ULO (0,7:0,7)
A 3,61 b
3,14
A2,87 ab
KA (10:10)
A 3,15 a
Elliott
A 3,02 a
NA
A 2,98 a
A 3,13 a
ULO (0,7:0,7)
A 2,96 ab
4,07
A 3,80 a
KA (10:10)
A 2,76 a
Chandler
A 3,26 ab
NA
A 4,03 a
A 3,98 a
Zawartość ekstraktu w owocach przechowywanych w testowanych technologiach ulegała zmianom. U większości badanych
odmian wartość tego wskaźnika w jagodach nie zmieniała się istotnie
pod wpływem warunków w jakich przechowywano owoce. Jedynie w
przypadku owoców odmiany ‘Chandler’ stwierdzono wpływ technologii przechowywania na zawartość ekstraktu, wyrażający się tym, że
383
owoce przechowywane w warunkach ULO charakteryzowały się wyższą
wartością ekstraktu niż przechowywane w pozostałych warunkach
(tab. 4). Zmienność uzyskanych wyników nie pozwala na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków. Jedynie w przypadku odmiany ‘Elliott’,
którą zebrano przy wyższej zawartości ekstraktu, obserwowano minimalne zmniejszenie wartości wskaźnika po przechowywaniu.
Tab. 4. Wpływ warunków i okresu przechowywania na zawartość ekstraktu
w owocach borówki wysokiej wybranych odmian (°Brix);
384
A 10,7 a
A 10,6 ab
A 10,5 a
A 10,6 a
A 11,6 a
A 11,0 a
A 10,7 a
A 11,5 b
A 11,0 a
A 10,1 a
A 10,8 a
A 10,6 a
A 11,3 a
A 11,2 b
A 11,1 a
A 10,4 a
A 11,0 a
A 10,4 ab
A 10,5 a
A 10,6 a
A 10,8 a
A 10,2 a
B 11,4 a
A 10,2 a
ULO (0,7:0,7)
10,6
A 11,5 a
KA (10:10)
VI
A 10,5 a
Blue
V
A 11,2 a
Brigitta
IV
A 11,0 a
NA
III
A 11,6 a
A 10,4 a
ULO (0,7:0,7)
II
A 11,0 a
10,5
A 10,5 a
KA (10:10)
A10,5 ab
NA
Bluecrop
I
A 11,0 a
0
A 11,0 a
Technologia
przechowywania
(CO2:O2)
A 11,1 a
Odmiana
B 12,3 a B 11,5 ab A 10,4 a
A 12,8 a
A 13,0 a
A 12,5 a
A 11,5 a
A 10,9 a
A 11,6 a
B 11,6 a A 10,7 ab A 10,6 a
A 14,1 b
A 13,8 ab
A 14,0 b
A 11,3 a
A 11,5 a
A 10,7 a
B 12,5 a A 10,8 ab A 11,2 a
A 14,1 b
A 13,8 ab
A 13,9 b
A 11,4 a
A 11,6 a
A 11,8 b
A 11,3 a
A 13,6 ab A 11,9 a
A 11,7 b
A 11,8 a
ULO (0,7:0,7)
10,9
A 11,4 a
KA (10:10)
A 11,8 a
Lateblue
A 11,4 a
NA
A 11,8 a
A 11,8 a
ULO (0,7:0,7)
A 13,4 a
14,0
A 14,6 b
KA (10:10)
A 11,3 a
Elliott
A 11,2 a A 13,4 ab
NA
A 14,4 b
A 14,4 b
ULO (0,7:0,7)
A 11,7 b
10,6
B 12,4 a
KA (10:10)
A 11,7 a
Chandler
A 11,3 a A 13,6 ab A 13,8 ab A 13,8 ab A 11,5 a
NA
B 11,8 b
A 10,6 a
Informacje literaturowe są zgodne z uzyskanymi wynikami.
Niektórzy autorzy informują o zwiększeniu wartości omawianego
wskaźnika [Di Leo i in. 1998] podczas, gdy inni uzyskali wyniki przeciwne [Zheng i in. 2003]. Wydaje się, że zmiany zawartości ekstraktu
silniej determinowane są stopniem dojrzałości owoców w momencie zbioru niż warunkami w jakich przechowywane są owoce. Peano
i inni [2002] podkreślają, że jagody przeznaczone do przechowywania
powinny odznaczać się dużą zawartością ekstraktu, gdyż technologia
przechowywania (KA) ogranicza wzrost zawartości ekstraktu refraktometrycznego na skutek spowalniania tempa dojrzewania owoców.
385
WNIOSKI
Odmiana ‘Chandler’ charakteryzuje się dużą zdolnością przechowalniczą, co umożliwia zachowanie dobrej jakości owoców tej odmiany
do 6 tygodni, niezależnie od warunków w jakich są przechowywane.
Odmiany ‘Elliott’ i ‘Brigitta Blue’ cechują się zdolnością przechowalniczą na zbliżonym poziomie jednak utrzymanie wysokiej jakości
ich owoców, do 6 tygodni, jest możliwe przy zastosowaniu warunków
kontrolowanej atmosfery.
Warunki panujące w chłodni wpływają na utratę masy przez
owoce. Przechowywanie owoców w kontrolowanej atmosferze (KA)
o składzie 10%:10% (CO2:O2) sprzyja zachowaniu masy jagód.
Mniejsza wilgotność względna powietrza i wysoka zawartość tlenu
w chłodni zwykłej są przyczyną znacznych ubytków masy jagód.
W trakcie przechowywania następuje wzrost jędrności jagód.
Proces ten szybciej zachodzi w owocach przechowywanych w chłodni
zwykłej, gdzie duży ubytek naturalny masy wpływa na wysychanie
skórki, co przyczynia się do wzrostu jędrności owoców.
Skład atmosfery nie wpływa znacząco na zawartość ekstraktu
w owocach. Jedynie niska zawartość tlenu (0,7%) może sprzyjać
utrzymaniu większej wartości tego wskaźnika, jednak tendencja ta
jest zależna w dużym stopniu od odmiany.
LITERATURA
Agar T., Garcia J.M., Miedtke U., Streif L. 1990. Effect of high CO2 and low O2
concetration on the growth of Botrytis cinerea at different temperatures.
Gartenbauwissenschaft (55) 5, 219–222.
Allan-Wojtas P.M., Forney CF, Carbyn SE, Kukg N. 2001. Microstructural
indicators of quality-related characteristics of blueberries—an integrated
approach. Lebensm Wiss Technol 34, 23–32.
Ceponis M.J., Cappellini R.A. 1985. Reducing decay in fresh blueberries with
controlled atmospheres. HortScience 20, 228–229.
Chiabrando V., Giacalone G. 2011. Shelf-life extention of highbush blueberry
using 1-methylcyclopropene stored under air and controlled atmosphere.
Food Chem. 126, 1812–1816.
Clayton-Greene K.A. 1993. Maximizing market potentioal through postharvest technology. Acta Hort. 346, 334–337.
386
Di Leo M., Botta R., Peano C., Bounous G. 1998. Evaluzione della maturazione
e indici di qualita nel mirtillo gigante. Frutticoltura 12, 23–26.
Eccher T., Gibin, M., Carotti E. 2010. Controlled atmosphere storage of highbush blueberries (Vaccinium corymbosum) and rabbiteye blueberries
(V. ashei). Acta Hort. 857, 373–380.
Forney C.F., Kumudini U.K.G.N., Jordan M.A. 1999. Firmness of blueberry fruit
following storage in air or controlled atmosphere. HortScience 34, 538–539.
Hancock J., Callow P., Serce S., Hanson E., Beaudry R. 2008. Effect of cultivar,
controlled atmosphere storage, and fruit ripeness on the long-term storage
of highbush blueberries. Hort. Technology 18, 199–205.
Harb J., Streif J. 2006. The influence of different controlled atmosphere storage conditions on the storability and quality of blueberries cv. ‘Bluecrop’.
Erwerbs-Obstbau 48(4), 115–120.
Krupa T., Tomala K. 2006. Wpływ warunków przechowywania na zawartość antocyjanów i aktywność przeciwutleniającą jagód borówki wysokiej.
Żywność Nauka Technologia Jakość 2(47), 171–181.
Magee J.B. 1999. Storage quality evaluation of southern highbush blueberry cultivars Jubilee, Magnolia and Pearl River. Fruit Var. J. 53, 10–15.
Peano C., Giacalone G., Gonzales E., Beccaro G., Bounous G. 2002. Storage
of two highbush blueberry cultivars harvested at three ripening stage. Acta
Hort. 574, 323–328.
Pliszka A. 2002. Odmiany uprawne. [W:] Borówka wysoka, pod red. K. Pliszka. PWRiL, Warszawa, 36–42.
PN-90/A-75101.09. Przygotowanie próbek i metod badań fizykochemicznych. Oznaczanie zawartości alkoholu etylowego.
PN-EN 12143:2000. Oznaczanie zawartości substancji rozpuszczalnych metodą refraktometryczną.
PN-EN 12147:2000. Oznaczanie kwasowości miareczkowej.
Smittle D., Miller W. 1988. Rabbiteye blueberry storage life and fruit quality
in controlled atmospheres and air storage. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 113,
723–728.
Tomasz Krupa
Katedra Sadownictwa
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
387
Tomasz Lipa
Joanna Szwedo
Iwona Szot
Paweł Krawiec
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 389–399
ISSN 1895-4421
REAKCJA JABŁONI USZKODZONYCH PRZEZ MRÓZ
NA RÓŻNE METODY NAWOŻENIA
REACTION ON THE DIFFERENT METHODS OF
NUTRITION OF APPLE TREES DAMAGED BY FROST
Abstrakt. W doświadczeniu zbadano wpływ nawożenia dolistnego za pomocą Asahi
SL i cynkoboru na wielkość i jakość plonu dwóch odmian jabłoni uszkodzonych przez
mróz. Jesienią w 2010 roku zanotowano groźne spadki temperatur w okresie, gdy
drzewa jeszcze nie były w głębokim spoczynku zimowym. Wiosną w 2011 roku
określono stopień uszkodzeń pąków kwiatowych. Pomimo uszkodzeń pąków kwiatowych, zwłaszcza w przypadku odmiany ‘Jonagored’, jabłonie we wszystkich kombinacjach wydały zadowalający plon. Zaobserwowano różną reakcję w plonowaniu
pomiędzy badanymi odmianami na zastosowane preparaty. W przypadku odmiany
‘Gala Must’ zwiększenie zawiązania owoców zaobserwowano pod wpływem preparatu
Asahi SL, natomiast ‘Jonagored’ po nawożeniu cynkoborem. Żaden z preparatów nie
miał istotnego wpływu na wielkość jabłek obu odmian. Jabłka ‘Gali Must’ były lepiej
wybarwione niż odmiany ‘Jonagored’. W przypadku odmiany ‘Gala Must’ zaznaczył
się wyraźny wpływ nawożenia cynkoborem na wybarwienie, w stosunku do kontroli.
Słowa kluczowe: uszkodzenia mrozowe pąków kwiatowych, jakość owoców, nawożenie
dolistne i doglebowe
Summary. In the study the influence of foliar spraying with Asahi SL and cynkobor
on the quantity and quality of yield of trees, damaged by frost, of two apple cultivars
were checked. In the autumn of 2010 the severe decreasing in temperature was noted just in the period when trees were not prepared to the winter dormancy. In the of
2011 the rate flower bud damages was determined. Despite of flower bud damages,
especially at ‘cv. ‘Jonagored, apple trees from all treatment produced the suitable
yield. Among cultivars the reaction on used formulation was varied. In the case of
‘Gala Must’ the increasing in fruit set after the using of Asahi SL was noted, but at
‘Jonagored’ – after nutrition with cynkobor. None of used formulations had influence on the size of apples of both cultivar. Skin of ‘Gala Must’ apples was better colored
than ‘Jonagored’. In the case of ‘Gala Must’ the significant influence of nutrition by
cynkobor on skin blush, as compared to the control, was stated.
Key words: frozen injury of flower buds, fruit quality, foliar and soil nutrition
389
WSTĘP
W nowoczesnych sadach jabłoniowych bardzo ważna jest intensyfikacja produkcji i szybki zwrot poniesionych nakładów. Do lepszej
opłacalności produkcji może przyczynić się m.in. racjonalne nawożenie zapewniające prawidłowe odżywienie roślin. Nowoczesne sady
jabłoniowe nawozi się prawie wyłącznie nawozami mineralnymi.
Podstawowym sposobem nawożenia jest nawożenie doglebowe. Dokarmianie dolistne przeprowadza się jako uzupełnienie doglebowego,
zwłaszcza w przypadku mikroelementów takich jak cynk, miedź i bor.
W intensywnie prowadzonej uprawie plonotwórczy udział nawożenia
jest znaczący [Filipczak i Olszewski 2005; Wrona 2004]. Zapewnienie
stabilnego plonowania roślin jest integralnie związane z utrzymaniem
żyzności oraz sprawności gleby. Racjonalne nawożenie przyczynia się do
wzrostu wytrzymałości jabłoni na mróz [Guy 1990]. Najważniejszym
czynnikiem decydującym o wytrzymałości roślin na niskie temperatury jest ich naturalna odporność [Coleman 1989, 1992]. Prowadzone
badania od lat wskazują, że wśród uprawianych w Polsce gatunków drzew jabłoń jest najbardziej wytrzymała na mróz, jednakże poszczególne odmiany różnią się między sobą mrozoodpornością. Ekstremalne
temperatury często ograniczają produktywność roślin przez uszkodzenie żyjących tkanek [Fircks i Verwijst 1993]. Nie tylko temperatura, ale
też zakres jej zmian oraz czas trwania określają wielkość uszkodzeń
[Rajashekar i in. 1983]. W warunkach klimatu umiarkowanego często
występują anomalia pogodowe w postaci np. gwałtownych, znacznych
spadków temperatury poniżej 0°C już jesienią, lub na początku zimy,
kiedy drzewa owocowe nie przeszły jeszcze w okres spoczynku [Haynes i in. 1992]. Taka sytuacja wystąpiła w 2010 roku. Zaobserwowano
uszkodzenia mrozowe na wielu gatunkach drzew owocowych. Celem
pracy było określenie wpływu różnych metod nawożenia jabłoni oraz
zastosowania biostymulatorów na wzrost, plonowanie oraz jakość
owoców jabłoni odmiany ‘Gala Must’ i ‘Jonagored’.
MATERIAŁ I METODY
Doświadczenie przeprowadzono w 2011 roku w sadzie prywatnym
w Ludwinowie w woj. Lubelskim. Materiał doświadczalny stanowiły
390
Reakcja jabłoni uszkodzonych przez mróz na różne metody nawożenia
5-letnie drzewa jabłoni odmiany ‘Gala Must’ posadzone na podkładce
M.9 w rozstawie 4,1 m x 1,5 m oraz 8-letnie drzewa jabłoni odmiany
‘Jonagored’ posadzone na podkładce M.26 w rozstawie 4,1 m x 1,8
m. Korony drzew prowadzono w formie wrzecionowej. Sad założono na glebie typu rędzin należących do IVa i IVb klasy bonitacyjnej
W rzędach drzew utrzymywano ugór herbicydowy, a w międzyrzędziach murawę. Jesienią w 2010 roku zanotowano spadki temperatury
nawet do -21,5 °C (tab.1).
Tab. 1. Warunki temperaturowe panujące w wybranych dniach miesięcy
jesiennych w 2010 r.
Miesiąc
Październik
Dzień
Listopad
Grudzień
Temperatura
Temperatura
Temperatura
Dzień
Dzień
minimalna (°C)
minimalna (°C)
minimalna (°C)
8
- 1,7
26
- 3,7
1
- 21,5
12
- 3,1
27
- 3,3
2
- 12,8
16
- 2,4
28
- 2,8
3
- 8,0
28
- 2,2
29
- 7,2
4
- 13,7
30
- 18,2
5
- 17,4
W marcu 2011 roku w fazie nabrzmiewania paków, przeprowadzono ocenę stopnia uszkodzeń paków kwiatowych na drzewach obu odmian. Na stu pąkach kwiatowych pochodzących ze
środkowej części koron (na wysokości 150 cm) oszacowano skutki
uszkodzeń mrozowych. Pąki kwiatowe przecinano i na podstawie
wyglądu części generatywnych dzielono na zdrowe i przemarznięte.
Określono procent przemarzniętych pąków. Na jabłoniach odmiany
‘Gala Must’ stwierdzono uszkodzenie pąków kwiatowych na poziomie 10,6%, natomiast w przypadku jabłoni ‘Jonagored’ udział pąków
uszkodzonych stanowił 62,5%.
Wiosną 2011 roku w oparciu o ocenę wizualną drzew oraz analizę chemiczną gleby wykonaną w październiku w 2010 roku, zastosowano zrównoważone nawożenie sadu. Warstwa orna i podorna była średnio
391
zasobna w magnez, a pH gleby odpowiadało wymaganiom jabłoni (tab.
2). Zastosowano 60 kg N ha-1 (saletrzak) oraz 42 kg K2O ha-1 (Patenkali®).
Saletrzak jest uniwersalnym nawozem azotowym zawierającym 27,5%
N; 3,5 % CaO i 4% MgO. Patenkali® stanowi siarczan potasu zawierający
sole magnezu: 30 % K2O; 10% MgO i 42% SO3.
Zawartość przyswajalnych form w mg/100 g gleby
Ocena
Wynik
Ocena
Magnez (Mg)
Wynik
Potas (K)
Ocena
Fosfor (P)
Wynik
pH w 1 mol KCl
Kategoria agronomiczna gleby
Mineralna Mineralna
średnia
średnia
Podorna
Orna
Warstwa gleby
Tab. 2. Wyniki analizy gleby w sadzie w październiku 2010 roku
6,65
18,7
wysoka
18,5
wysoka
5,9
średnia
6,45
10,9
wysoka
12,5
wysoka
5,3
średnia
Do każdej kombinacji wybrano po 10 drzew, gdzie drzewo stanowiło powtórzenie. Zastosowano nawożenie dolistne preparatem
Asahi SL (para- i ortonitrofenolan sodu oraz 5-nitroguajakolan sodu)
i nawozem zawierającym cynk i bor (cynkobor). Cynkobor jest rozpuszczalnym w wodzie nawozem krystalicznym przeznaczonym do
nawożenia dolistnego, zawierającym 11% B i 5% Zn. Zabiegi preparatem Asahi SL w stężeniu 0,1% wykonano czterokrotnie: w momencie rozwoju pierwszych liści, w fazie różowego pąka podczas pełni
kwitnienia i tuż po kwitnieniu. Natomiast cynkobor zastosowano
dwukrotnie: w fazie różowego pąka i tuż po kwitnieniu w dawce
4 kg ha-1. Kontrolę stanowiły drzewa bez nawożenia dolistnego.
W doświadczeniu wykonano następujące pomiary:
Ocenę wzrostu drzew przeprowadzono na podstawie przyrostu pola powierzchni przekroju poprzecznego pnia (cm2) oraz średniej długości przyrostu pędów tegorocznych (cm). Badaniami objęto
reprezentatywną próbę 40 pędów z każdej kombinacji, rosnących
392
w środkowej części koron. Pomiar średnicy pnia na wysokości 25 cm
od powierzchni gleby wykonano wiosną 2011 roku i ponownie jesienią, po zakończeniu wegetacji.
Zawiązanie owoców zbadano po świętojańskim opadzie
zawiązków, na wybranych gałęziach rosnących w środkowej części
koron i określono jako procent zawiązania owoców w stosunku do
liczby kwiatostanów.
Wielkość plonu oznaczono zbierając jabłka w fazie dojrzałości
zbiorczej, z każdego drzewa oddzielnie.
W momencie zbioru wybraną losowo próbę 100 owoców i poddano je badaniom jakości, wyznaczając na 50 owocach średnią masę
jabłek (g), średnicę owoców (cm), wybarwienie (skala 1–5, w której 1
oznaczał jabłka bez rumieńca, 5 – jabłka w 100% pokryte rumieńcem),
jędrność jabłek za pomocą jędrnościomierza Magnessa – Taylora,
zawartość suchej masy metodą suszarkową w 3 powtórzeniach i zawartość ekstraktu za pomocą refraktometru Abbego, w 10 powtórzeniach.
Wyniki badań opracowano statystyczne z zastosowaniem analizy
wariancji, w układzie jednoczynnikowym, a do oceny różnic między
średnimi użyto testu Tukey’a przy prawdopodobieństwie błędu 5%.
WYNIKI I DYSKUSJA
Dobre zaopatrzenie jabłoni w składniki pokarmowe zwiększa ich
mrozoodporność. Na podstawie analiz gleby przeprowadzonych
wiosną 2011 r. można przypuszczać, że w warunkach niniejszego
doświadczenia jabłonie były dobrze odżywione w sezonie wegetacyjnym w 2010 r. Wysoka zawartość fosforu i potasu oraz optymalne pH i zawartość magnezu sprzyjały zgromadzeniu odpowiedniej
ilości substancji pokarmowych w tkankach spichrzowych. Wspomniane składniki pokarmowe, zwłaszcza potas, wpływają na poprawę
mrozoodporności drzew [Nurzyński 2011].
W niniejszym doświadczeniu przeprowadzonym w roku 2011,
po wystąpieniu znacznych mrozów w listopadzie i grudniu w 2010
roku, kiedy drzewa jeszcze nie były w fazie spoczynku zimowego,
zanotowano wiosną przemarznięcia pąków kwiatowych. Zdaniem
Hołubowicza [2004] maksymalna wytrzymałość pędów jabłoni na
393
niskie temperatury przypada na grudzień i styczeń waha się w przedziale od -30°C do -40°C. Pąki kwiatowe znoszą w tym czasie temperatury w zakresie od -17°C do -°C. W warunkach doświadczenia już
w listopadzie wystąpiła temperatura -18,2°C, a na początku grudnia
-21,5°C, co mogło spowodować przemarznięcia pąków kwiatowych.
Jednakże badane odmiany różniły się stopniem uszkodzenia kwiatów, gdyż w przypadku ‘Gali Must’ stwierdzono tylko uszkodzenia
wynoszące 10,6% badanych pąków, natomiast w przypadku ‘Jonagored’, aż 62,5%. Podobnie Lipa i inni [2008] stwierdzili, że najmniej odporne na mróz były pąki odmiany ‘Jonagold’. Badania Krzewińskiej i in. [2003] również są zgodne z obserwacjami w niniejszej
pracy, gdyż wskazują, że ‘Gala Must’ charakteryzuje się większą
odpornością pąków kwiatowych na mróz w porównaniu z innymi
odmianami jabłoni. Ostatnio dużym zainteresowaniem badaczy
cieszą się preparaty mogące przeciwdziałać stresom abiotycznym,
które wywoływane są przez niekorzystne dla wzrostu czynniki
środowiska [Kayadan i in. 2007]. Jednym z dostępnych biostymulatorów jest Asahi SL, preparat znany również jako Atonik lub
Chaperone [Gawrońska i in 2008; Przybysz i in. 2010]. W skład preparatu wchodzą nitrofenole, będące pochodnymi kawasów fenolowych
(polifenoli), które naturalnie występują w niewielkich ilościach
w każdej roślinie [Czeczko i Mikos-Bielak 2004]. Liczne badania
naukowe potwierdzają fakt, że fenole zwiększają tolerancję roślin
na wszystkie szkodliwe bodźce płynące ze środowiska, w tym przede wszystkim na suszę. Ponadto redukują spowodowany niedoborem wody – spadek stężenia auksyn w roślinie. Kwasy fenolowe pełnią również funkcje regulujące wzrost i rozwój roślin.
Dotychczasowe badania nad działaniem tych związków na rośliny
potwierdzają ich pozytywne działanie na masę pędów i korzeni,
regenerację pąków kwiatowych, kwitnienie i tworzenie bulw.
Poszczególne gatunki roślin uprawnych różnią się podatnością
na działanie czynnika stresogennego i związanego z tym spadku
plonowania [Basak 2008; Gawrońska i in. 2008] Rośliny wspomagane kwasami fenolowymi charakteryzują się dużym wigorem
i są mniej podatne na działanie czynników chorobotwórczych
[Rademacher 1993]. W niniejszym doświadczeniu tylko jabłonie odmiany ‘Gala Must’ traktowane Asahi SL wykazały intensywniejszy
394
wzrost pędów tegorocznych oraz wyraźną poprawę zawiązania owoców
i plonowania, w stosunku do kontroli. Ponadto w przypadku tej odmiany jabłka z drzew, gdzie zastosowano Asahi SL charakteryzowały się
największą zawartością ekstraktu (13,5%). Basak i Mikos – Bielak [2002]
stwierdziły, iż po zastosowaniu Asahi SL przyrost masy jabłek zawierał się
w przedziale od 9 % do 15%. W niniejszym doświadczeniu żaden z preparatów nie miał istotnego wpływu na średnicę i masę jabłek (tab. 3 i 4).
Tab. 3. Wpływ nawożenia dolistnego na wybrane cechy jabłoni odmiany
‘Gala Must’
Badana cecha
Kontrola
Asahi SL
cynkobor
Długość pędu tegorocznego (cm)
21,01 a*
24,58 b
21,27 a
Przyrost pola powierzchni
poprzecznego pnia (cm2)
2,55 a
1,73 a
1,61 a
3,41 a
13,67 b
5,40 a
Plon owoców (kg×drzewo-1)
10,20 a
14,60 b
8,55 a
Masa pojedynczego owocu (cm)
187 a
169 a
181 a
Średnica jabłka (mm)
73,5 a
72,3 a
73,3 a
Wybarwienie (skala 1–5)
4,28 a
4,46 ab
4,66 b
Jędrność (kG×cm )
8,4 a
8,5 a
8,1 a
Ekstrakt (%)
12,5 ab
13,2 b
11,4 a
Sucha masa (%)
15,43 b
15,38 ab
14,28 a
-2
* średnie w obrębie wiersza, oznaczone tą samą literą, nie różnią się istotnie według testu Tukey’a przy poziomie istotności P=0,05
Według Andziak i innych [2004] wielkość jabłek w dużym stopniu
zależy od ich zaopatrzenia w składniki pokarmowe. Należy przypuszczać,
że w przeprowadzonym doświadczeniu drzewa w kombinacji nawożonej
doglebowo (kontrolnej) zawierały dostateczną ilość składników pokarmowych, by wyprodukować jabłka optymalnej wielkości.
Spośród mikroelementów cynk i bor odgrywają istotną w procesie zapylenia, zawiązania owoców i wielkości plonu [Motesharezade
i in. 2001]. Cynk jako metal w sposób strukturalny i funkcjonalny
395
reguluje działanie ważnych enzymów [Bowler i in. 1994], i ze względu
na wpływ na powstawanie prekursora auksyn – tryptofanu, indukuje
wzrost łagiewki pyłkowej [Chaplin i Westwood 1980].
Tab. 4. Wpływ nawożenia dolistnego na wybrane cechy jabłoni odmiany
‘Jonagored’
Badana cecha
Kontrola
Asahi SL
cynkobor
Długość pędu tegorocznego (cm)
43,82 a*
42,97 a
38,40 a
Przyrost pola powierzchni
poprzecznego pnia (cm2)
6,40 a
6,08 a
7,66 a
2,84 a
2,91 a
4,35 b
Plon owoców (kg×drzewo-1)
35,85 a
35,90 a
38,05 a
Masa pojedynczego owocu (g)
182 a
189 a
189 a
Średnica jabłka (mm)
75,6 a
75,1 a
76,3 a
Wybarwienie (skala 1–5)
3,77 a
3,65 a
3,83 a
Jędrność (kG×cm )
6,8 ab
6,6 a
7,0 b
Ekstrakt (%)
13,9 a
14,6 a
13,9 a
Sucha masa (%)
15,22 a
15,52 a
15,75 a
-2
* średnie w obrębie wiersza, oznaczone tą samą literą, nie różnią się istotnie według testu Tukey’a przy poziomie istotności P=0,05
Wzrost dna kwiatowego jest początkowo kontrolowany przez
auksyny, stąd zastosowanie ZnSO4 powoduje poprawę zawiązania
owoców, ich wielkości i jakości. Dixi i Gamdagin [1978] stwierdzili, że
dolistne dokarmianie cynkiem w marcu i kwietniu wpłynęło na poprawę wielkości pomarańczy oraz zawartość w nich ekstraktu. Cynk
reguluje także pracę enzymów odpowiedzialnych za fotosyntezę,
przez co może wpływać na zwiększenie zawartości cukrów i obniżenie
kwasowości [Abedy 2001]. Natomiast bor wpływa na budowę ścian
komórkowych, wzrost wydłużeniowy komórek (łagiewki pyłkowej)
i wzrost korzeni. Bor uważany jest za mikroskładnik który wpływa
na ruchliwość węglowodanów w tkankach przewodzących, przez
co może zwiększyć zawartość ekstraktu. Wielu autorów zauważyło
396
poprawę wielkości plonowania np. malin [Wójcik 2005], śliw [Wójcik
1999] czy winorośli [Donna 1986] po zastosowaniu nawożenia doglebowego lub dolistnego borem.
W niniejszym doświadczeniu wyraźną poprawę zawiązania owoców
pod wpływem nawożenia dolistnego cynkiem i borem stwierdzono
w przypadku odmiany ‘Jonagored’. Wśród badanych odmian owoce
‘Gali Must’ były w większym stopniu pokryte rumieńcem niż ‘Jonagored’. Zastosowanie cynkoboru wyraźnie wpłynęło na poprawę wybarwienia jabłek ‘Gali Must’ w stosunku do kontroli (tab. 3 i 4).
WNIOSKI
Pomimo uszkodzeń pąków kwiatowych, zwłaszcza w przypadku
odmiany ‘Jonagored’, jabłonie we wszystkich kombinacjach wydały
zadowalający plon. Zaobserwowaną różną reakcję w plonowaniu pomiędzy badanymi odmianami na zastosowane preparaty. W przypadku odmiany ‘Gala Must’ zwiększenie zawiązania owoców zaobserwowano pod wpływem preparatu Asahi SL, natomiast ‘Jonagored’
po nawożeniu cynkoborem.
Żaden z preparatów nie miał istotnego wpływu na wielkość
jabłek obu odmian, wyrażoną ich masą i średnicą.
Jabłka ‘Gali Must’ były lepiej wybarwione niż odmiany ‘Jonagored’. Wyraźny wpływ nawożenia dolistnego cynkoborem, w stosunku
do kontroli, zaznaczył się w przypadku odmiany ‘Gala Must’.
LITERATURA
Abedy A. 2001. Effects of zinc sulfate and citric acid spray on fruit characteristics of tomato cultivar ‘Urbana’. MSc. Thesis, Shiraz University.
Andziak J., Tomala K., Sadowski A., Dziuban R. 2004. Stan odżywienia składnikami mineralnymi i zdolność przechowalnicza jabłek ‘Šampion’ w zależności od podkładki. Acta Scientiarum Polonorum, Hortorum Cultus
3, 2, 179–187.
Basak A. 2008. Biostimulators – definitions, classification and legislation. W: „Biostimulators in Modern Agriculture. General Aspects” (H. Gawrońska,
wyd.). Editorial House Wieś Jutra, Warszawa, 7–17.
397
Basak A., Mikos-Bielak M. 2002. Wpływ biostymulacji na rośliny sadownicze.
Hasło Ogrodnicze 3, 5.
Bowler C., Vancamp W., Vanmontagu M., Inze D. 1994. Superoxide-dismutase
in plants. Critical Reviews in Plant Sciences 13, 3, 199–218.
Chaplin M. H., Westwood M. N. 1980. Relationship of nutritional factors to
fruit set. Journal of Plant Nutrition 2, 4, 477–505.
Coleman W.K. 1989. Electrical impedance and freezing injury in apple shoots.
Journal of Horticultural Science 64, 249–257.
Coleman W.K. 1992. A proposed winter-injury classification for apple trees on
the northern fringe of commercial production. Canadian Journal of Plant
Science 72, 507–516.
Czeczko R., Mikos-Bielak M. 2004. Effects of Asahi bio-stimulator application
in the cultivation of different vegetable species. Annales UMCS, Agricultura 59, 3, 1073–1079.
Dixi C.X., Gamdagin R. 1978. Effect of foliar application of zinc and iron chlorsis and yield of Kinnow. Pro. Hort. Sci. 10, 1, 13–19.
Donna P. 1986. Foliar fertilization in grapevine growing for the treatment of some physiological disorders. Horticultural Abs. 56, 1.
Fircks H.A., von Verwijst T. 1993. Plant viability as a function of temperature
stress. The Richards function applied to data from freezing tests of growing
shoots. Plant Physiology 103, 125–130.
Filipczak J., Olszewski T. 2005. Różne spojrzenie na nawożenie azotem sadów
jabłoniowych. Zeszyty Naukowe ISiK 13, 5–15.
Gawrońska H., Przybysz A., Szalacha E., Słowiński A. 2008. Physiological and
molecular mode of action of Asahi SL biostymulator under optimal and stress
conditions. W: „Biostimulators in Modern Agriculture. General Aspects”
(H. Gawrońska, wyd.). Editorial House, Wieś Jutra, Warszawa, 54–77.
Guy C.L. 1990. Cold acclimation and freezing stress tolerance: role of protein
metabolism. Annual Review in Plant Physiology and Plant Molecular
Biology 41, 187–223.
Haynes C.L., Lindstrom O.M., Dirr M.A. 1992. Cooling and warming effects
on cold hardiness estimations of three woody ornamental taxa. HortScience 27, 1308–1309.
Hołubowicz T., Basak A., Pacholak E. 2004. Effectiveness of Help application on the protection of fruit plant flowers again frost. Folia Horticulturae 16, 2, 65–69.
Kayadan D., Yagmur M., Okut N. 2007. Effects of salicyli acid on the growth
and some physiological characters in salt stressed wheat (Triticum aestivum
L.). Tarim Bilimleri Dergisi 13, 2, 114–119
398
Lipa T., Lipecki J., Sienkiewicz P., Janisz A. 2008. Effects of spring frosts in
selected apple and pear orchards in the Lublin region in the years 2000,
2005 and 2007. Acta Agrobotanica 61, 2, 131–139.
Motesharezade B., Malakuty M.J., Nakhoda B. 2001. Effects of N, Zn i B
sprays on photochemical efficiency of sweet cherry. Hort Newsletter 12,
106–111.
Nurzyński J. 2011. Żywienie roślin sadowniczych. W: Jankiewicz L., Lipecki
J (red.). Fizjologia roślin sadowniczych. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa.
Przybysz A., Wrochna M., Słowiński A., Gawrońska H. 2010. Stymulatory
effect of Asahi SL on selected plant species. Acta Scientiarum Polonorum,
Hortorum Cultus 9, 2, 53–64.
Rademacher W. 1993. PGRs – present situation and outlook. Acta Horticulturae 329, 296–302.
Rajashekar C.B., Li P.H., Carter J.V. 1983 Frost injury and heterogeneous ice nucleation in leaves of tuber-bearing Solanum species. Plant Physiol. 71, 749–755.
Wrona D. 2004. Wzrost, owocowanie i zawartość N w liściach jabłoni ‘Jonagored’ w zależności od jesiennego nawożenia azotem i podkładki. Acta Sci.
Pol. Hortorum Cultus 3 (2), 153–160.
Wójcik P. 1999. Effect of boron fertilization of ‘Dąbrowicka’ prune trees on growth,
yield and fruit quality. Journal of Plant Nutrition 22, 10, 1651–1664.
Wójcik P. 2005. Response of primocane – fruiting Polana red raspberry to boron
fertilization. Journal of Plant Nutrition 28, 1821–1832.
Katedra Sadownictwa
399
Tomasz Lipa
Iwona Szot
Paweł Krawiec
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 401–412
ISSN 1895-4421
WPŁYW NAWADNIANIA KROPLOWEGO NA
ZMIANY WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNYCH GLEBY
W SADZIE JABŁONIOWYM
THE EFFECT OF DRIP IRRIGATION ON THE CHANGES
IN CHEMICAL COMPOSITION OF SOIL
IN THE APPLE ORCHARD
Abstrakt. Nawadnianie kroplowe coraz powszechniej jest wykorzystywane w polskich sadach. Potrzeby wodne roślin sadowniczych nie są zaspokajane przez opady, niedostateczna ich ilość, a przede wszystkim niekorzystny rozkład powodują
konieczność dostarczanie wody roślinom poprzez nawadnianie. Nawadnianie może
być powodem zmian w składzie chemicznym, fizycznym i mikrobiologicznym gleby. Badania nad wpływem nawadniania kroplowego na zmiany chemiczne w glebie
dwóch warstw (I – 0–25 cm, II – 26–50 cm) przeprowadzono w sadzie jabłoniowym.
Uzyskane wyniki wskazują, że nawadnianie kroplowe nie miało wpływu na poziom
próchnicy w obu ocenianych warstwach gleby. Wykazano natomiast taki wpływ
na kwasowość gleby, w warstwie próchnicznej pH rosło, natomiast w warstwie podornej malało. Zastosowane nawadnianie wpłynęło na spadek poziomu magnezu
w warstwie próchnicznej i wzrost zawartości fosforu w warstwie podornej. Spośród
oznaczanych mikroskładników tylko zawartość boru rosła pod wpływem nawadniania. Pozostałe składniki z gleby nawadnianej były wymywane w różnym stopniu.
Słowa kluczowe: makroelementy i mikroelementy, pH, próchnica, sad jabłoniowy
Summary. The drip irrigation is coming more popular in Polish orchards. Irrigation
needs of fruits trees are not satisfied by precipitation. Insufficient amount and especially unfavorable distribution make it necessary to provide water to plants by irrigation. The irrigation could be the reason of changes in chemical, physical and microbiological composition of soil. The study on the influence of drip irrigation on changes
in chemical composition of two horizons (I – 0–25 cm, II – 26–50 cm) of soil was conducted. The obtained results indicate that drip irrigation had no influence on the level
of humus in the booth of evaluated horizons. However the influence on the acidity of
soil was observed: in the humus horizon the pH of soil was increased but decreased in
the under-tillage horizon. The applied irrigation influenced on the decreasing in the
level of magnesium in the humus horizon and increasing in phosphorus in the undertillage horizon. Among evaluated micronutrients only boron content was stimulated
by irrigation. The remained components were eluting in different degree.
Key words: macronutrients and micronutrients, pH, humus, apple orchard
401
WSTĘP
W warunkach klimatycznych Polski, stosowanie nawadniania uzupełniającego stało się jednym z podstawowych zabiegów agrotechnicznych wpływających na wielkość i jakość plonów roślin
sadowniczych. Niedostateczna ilość opadów (około 590 mm – Lubelszczyzna), a przede wszystkich ich niekorzystny rozkład w czasie
sezonu wegetacyjnego zmusza sadowników do stosowania nawadniania. Podawanie wody w sadach może być prowadzone za pomocą
deszczowni, systemów podkoronowych zraszaczy lub systemów
nawodnień kroplowych. Wybór metody w dużym stopniu zależy od
dostępności wody, jej jakości, intensywności nasadzenia, rodzaju gleby i warunków topograficznych. Obecnie najbardziej rozpowszechnione jest nawadnianie kroplowe, łączące w sobie zarówno optymalne
wykorzystanie wody jak i energii [Treder i in. 2011]. Doświadczenia
prowadzone w naszym klimacie wskazują na dużą efektywność tej
metody w uprawach sadowniczych [Koszański i in. 2009; Sokolska
i Szewczuk 2007; Treder 2004; Treder i in. 2009; Treder i Mika 2001].
Nawadnianie może być powodem istotnych zmienności
niektórych właściwości gleby (fizycznych, chemicznych). Znane są
z literatury doniesienia mówiące o zmianie odczynu gleby i składu
chemicznego pod wpływem nawadniania [Podsiadło i in. 2005; Rumasz-Rudnicka i in. 2009; Treder 2005; Treder 1999]. Nawadnianie
kroplowe wyróżnia się najmniejszym wpływem na zmiany w górnej
warstwie gleby, a wielkość tych zmian w największym stopniu zależy
od składu chemicznego wody stosowanej do nawadniania.
Zmianom stosunków wodno-powietrznych i pokarmowych w glebie towarzyszą zmiany mikrobiologiczne. W sadach nawadnianych
zwiększa się ilość grzybów, bakterii oraz innych organizmów (dżdżownice) korzystnie wpływających na strukturę gleby. Zarówno niedobór
jak i nadmiar wody w glebie może hamować procesy biologiczne przez
co pogarszać warunki przemian substancji organicznych i mineralnych.
Celem pracy było zbadanie wpływu nawadniania kroplowego na
zmiany właściwości chemicznych gleby w sadzie jabłoniowym.
402
Wpływ nawadniania kroplowego na zmiany właściwości chemicznych...
MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono w latach 2007–2008 w produkcyjnym sadzie (Stryjno) na terenie województwa lubelskiego (51˚ 03’11.87
N, 22˚ 50’49.29 E). Sad jabłoniowy został założony w 2002 roku
w rozstawie 3,2 x 1,0 m, z drzew odmian ‘Decosta’, ‘Mutsu’ i ‘Šampion’ (podkładka M.9) rosnących na glebie brunatnej wytworzonej
z gliny zwięzłej, klasy bonitacyjnej IVa – zawierającej 20–30% części
spławianych. W doświadczeniu zastosowano nawadnianie kroplowe
za pomocą linii kroplujących z kompensacją ciśnienia o rozstawie
emiterów 0,6 m i wydatku wody 1,9 l/h. Nawadnianie rozpoczynano
kiedy siła ssąca gleby wynosiła 0,03 MPa według wskazania tensjometru (okres nawadniania – od początku maja do sierpnia).
Zawartość składników pokarmowych, poziom próchnicy i kwasowość gleby była oznaczana we wrześniu po zakończonym nawadnianiu. Próby gleby pobierano świdrem glebowym z dziesięciu lokalizacji dla kombinacji z dwóch warstw: ornej (0–25 cm) i podornej
(26–50 cm). Próbki gleby pobierano z miejsc między emiterami
(ok. 30 cm od emiterów). W próbach gleby oznaczono: kwasowość
wymienną w 1mol·dm-3 KCl, zawartość próchnicy metodą Tiurina,
zawartość przyswajalnego potasu i fosforu metodą Egnera-Riehma,
zawartość magnezu metodą Schachtschabela oraz zawartość boru
metodą kolorymetryczną, manganu, miedzi, cynku i żelaza metodą
AAS (atomowa spektometria absorpcyjna) [Nowosielski 1988].
Wyniki badań opracowano statystycznie z zastosowaniem analizy wariancji, w układzie dwuczynnikowym, a do oceny różnic między
średnimi użyto testu Tukey’a przy prawdopodobieństwie błędu 5%.
WYNIKI I DYSKUSJA
Gleba jest układem dynamicznym, co oznacza, że przebiegają w niej
równocześnie procesy rozkładu i syntezy próchnicy. Gleba zawiera ogromną liczbę mikroorganizmów, bakterii, grzybów, promieniowców i glonów, która zmienia się w zależności od warunków
klimatycznych w tym wilgotnościowych [Kozdrój 2004]. Szajdak
i Szczepański [2009] podają, że wymywanie próchnicy jest jednym
z podstawowych skutków erozji gleby.
403
W niniejszej pracy oceniono, że niezależnie od warstwy gleby zmiany w poziomie próchnicy nie były efektem zastosowanego
nawadniania. W warstwie ornej nieznacznie więcej substancji organicznej stwierdzono w kombinacji nie nawadnianej, odmienną zależność zauważono w warstwie podornej. Rumasz-Rudnicka i inni
[2009] podają, że pod wpływem nawadniania wzrastała zawartość
węgla organicznego w glebie, a nawożenie mineralne obniżało jego
poziom. Podobną zależność wykazał Podsiadło i inni [2005] w dwóch
warstwach gleby (0–25 cm i 26–50 cm).
Wskaźnikiem żyzności gleby jest jej odczyn, od którego w dużym
stopniu zależy trwałość struktury gruzełkowatej i związane z nią stosunki wodno-powietrzne. Wraz ze zmianą odczynu gleby zmienia się
przyswajalność składników pokarmowych zawartych w glebie.
Niekorzystne zmiany właściwości gleby związane są głównie
z zakwaszeniem oraz obniżaniem się zawartości substancji organicznej. Spadek poziomu próchnicy wywołuje zmiany właściwości
fizycznych i mikrobiologicznych gleby [Madrid i in. 2004].
W badaniach własnych zastosowane nawadnianie miało istotny
wpływ na odczyn gleby. W warstwie 0–25 cm pH gleby nawadnianej
było wyższe niż w kombinacji kontrolnej średnio o 0,35 jednostki
(tab. 2). Czynnikiem, który mógł mieć wpływ na podwyższenie wartości pH warstwy ornej był skład wody stosowanej do nawadniania (tab. 1). Woda ta zawierała rozpuszczalne związki Ca, Mg i jony
HCO3- powodujące podniesienie pH w zwilżanej strefie gleby, takiego
wpływu nie wykazano w warstwie podornej, gdzie kwasowość gleby
nawadnianej była wyższa (tab. 3). Również w badaniach Tredera i innych [1996] stwierdzono wzrost odczynu, przy wieloletnim nawadnianiu wodą o odczynie obojętnym, górnej warstwy gleby. Natomiast
spadek kwasowości gleby nawadnianej niezależnie od uprawianego
gatunku drzew owocowych uzyskała Jaroszewska [2011]. Z kolei
w doświadczeniu Podsiadło i innych [2005] nawadnianie obniżało
w glebie pH i zawartość K, N-NH4, natomiast zwiększało koncentrację substancji organicznej i N.
Zawartość makroskładników w glebie w niniejszym doświadczeniu była zróżnicowana i zależała od odmiany, warstwy gleby oraz
zastosowanego nawadniania (tab. 4 i 5).
404
Tab. 1. Skład chemiczny wody zastosowanej do nawodniania kroplowego
Oznaczenie
Jednostki
Wartość
Odczyn
pH
7,1
EC
mS×cm-1
0,47
dH
17,1
Tw. Ogólna
o
mg×dm -3
293
N-NO3
mg×dm
-3
1,78
N-NH4+
mg×dm -3
0,06
P
mg×dm
<0,10
K+
mg×dm -3
1,28
mg×dm
-3
104
Mg+2
mg×dm -3
11,2
Na
mg×dm
-3
4,82
mg×dm -3
11,7
mg×dm
4,2
HCO3-
Ca
+2
+
ClSO4
-2
Fe
Fe ogólne
-3
-3
mg×dm -3
<0,020
mg×dm
0,081
-3
Mn
mg×dm -3
<0,020
Cu
mg×dm
<0,020
Zn
mg×dm -3
0,025
B
mg×dm
0,265
Mo
-3
-3
mg×dm -3
-
Wyniki analiz chemicznych warstwy ornej, nawadnianej wskazują nieznaczną akumulację fosforu i duży wzrost poziomu magnezu
(tab. 4). Podobne zależności uzyskała Jaroszewska [2011] w badaniach na glebie lekkiej użytkowanej sadowniczo.
405
Tab. 2. Wpływ nawadniania kroplowego na zmiany zawartości próchnicy
(% s.m.) i pHKCl w warstwie ornej gleby (0–25 cm)
Odmiana
‘Decosta’
‘Mutsu’
‘Šampion’
Średnio
Zmiana w stosunku do kontroli
Kombinacja
Zawartość substancji organicznej
(%)
Odczyn (pH)
kontrola
1,29 a*
5,66 c
nawadnianie
1,37 a
5,63 b
kontrola
1,42 a
6,16 g
nawadnianie
1,49 a
5,68 d
kontrola
1,12 a
4,21 a
nawadnianie
1,24 a
5,75 f
kontrola
1,27 A
5,34 A
nawadnianie
1,37 A
5,69 B
+/- kontrola/
nawadnianie
+7,9%
+ 6,6%
* Średnie w obrębie kolumn oznaczane tą samą literą nie różnią się istotnie
według testu Tukey’a przy poziomie istotności P=0,05.
Tab. 3. Wpływ nawadniania kroplowego na zmiany zawartości próchnicy
(% s.m.) i pHKCl w warstwie podornej gleby (26–50 cm)
Odmiana
‘Decosta’
‘Mutsu’
‘Šampion’
Średnio
Kombinacja
Zawartość substancji
organicznej (%)
Odczyn
(pH)
kontrola
0,46 b*
4,97 d
nawadnianie
0,32 a
4,30 a
kontrola
0,42 ab
5,07 e
nawadnianie
0,51 b
4,42 b
kontrola
0,53 b
4,64 c
nawadnianie
0,43 ab
5,10 e
kontrola
0,47 A
4,89 B
nawadnianie
0,42 A
4,61 A
+/- kontrola/
nawadnianie
- 10,4%
-5,7%
*Objaśnienie jak w tabeli 2
406
W warstwie podornej stwierdzono większą akumulację fosforu
w kombinacji nawadnianej. Z badań Buniaka [1989] oraz Jaroszewskiej
[2011] wynika, że zawartość fosforu przyswajalnego zmniejszała się
wraz z głębokością gleby i była nieznacznie wyższa na obiektach nawadnianych. Według Nowaka i innych [2006] przeprowadzone dotychczas
ścisłe eksperymenty polowe nie pozwalają na jednoznaczne określenie
wpływu deszczowania na zawartość przyswajalnego fosforu w glebie.
Tab. 4. Wpływ nawadniania kroplowego
na zawartość K, P i Mg (mg 100 g-1) w warstwie ornej gleby (0–25 cm)
Odmiana
‘Decosta’
‘Mutsu’
‘Šampion’
Średnio
Kombinacja
Potas K
Fosfor P
Magnez Mg
kontrola
16,05 ab*
4,30 a
6,85 b
nawadnianie
15,60 ab
5,85 abc
8,05 c
kontrola
29,95 c
10,45 d
9,60 d
nawadnianie
19,55 b
7,04 bc
9,02 d
kontrola
12,55 a
5,20 ab
3,95 a
nawadnianie
17,55 ab
7,55 c
7,55 c
kontrola
19,52 A
6,65 A
6,80 A
nawadnianie
17,57 A
6,81 A
8,21 B
+/- kontrola/
nawadnianie
-10,0%
+2,4%
+20,7%
* Objaśnienie jak w tabeli 2
Poziom magnezu i potasu nie różnił się istotnie między kombinacjami (tab. 5). Wymywanie pierwiastków mobilnych (Mg, K)
w warstwie podornej gleby nie było tak wyraźne, jak w warstwie
próchnicznej. Można to tłumaczyć dużą zwięzłością gleby, zaliczanej
do gleb gliniastych. Poglądy na temat akumulacji tych pierwiastków
w glebie nawadnianej są podzielone. Karczmarczyk i inni [1989] oraz
Pacholak i Przybyła [1996] uważają że nawadnianie powoduje wzrost
zawartości magnezu w glebie, a Koszański i inni [1994] odnotowali
zubożenie gleb pod względem ilości tego pierwiastka. Zmiany te
mogą zależeć od składu chemicznego wody użytej do nawadniania.
407
Tab. 5. Wpływ nawadniania kroplowego
na zawartość K, P i Mg (mg 100 g-1) w warstwie podornej gleby (26–50 cm)
Odmiana
‘Decosta’
‘Mutsu’
‘Šampion’
Średnio
Kombinacja
Potas K
Fosfor P
Magnez Mg
kontrola
8,30 a*
1,10 a
12,51 d
nawadnianie
8,10 a
1,35 ab
10,13 bc
kontrola
14,75 c
2,07 b
11,50 cd
nawadnianie
13,30 c
4,21 c
10,00 bc
kontrola
10,25 b
1,60 ab
6,18 a
nawadnianie
8,85 ab
1,15 a
9,28 b
kontrola
11,10 A
1,59 A
10,07 A
nawadnianie
10,08 A
2,24 B
9,80 A
+/- kontrola/
nawadnianie
-9,2%
+40,9%
-2,7%
Uzyskane różnice w poziomie makroskładników w glebie, stanowiącej podłoże dla poszczególnych odmian, można tłumaczyć różnym
zapotrzebowaniem odmian na te składniki. Wskazują na to badania wielu autorów [Fura 2007; Kiczorowska 2009; Komosa i Pacholak 1995].
W produkcji sadowniczej uzyskanie wysokiego plonu najwyższej
jakości jest uwarunkowane nie tylko odpowiednim zaopatrzeniem
roślin w makroskładniki, ale również pokryciem ich potrzeb w stosunku do mikroskładników. Pierwiastki te wpływają między innymi
na efektywność wykorzystania azotu i fosforu [Stanisławska-Glubiak
i Korzeniowska 2007].
Wielkość strat mikroelementów przez wymywanie jest różna.
Jak podaje Gondek [2009] w warunkach kwaśnego odczynu gleby
zwiększa się mobilność i dostępność pierwiastków śladowych, co
z jednej strony zwiększa ich bioprzyswajalność, ale również przyczynia
się do większego ich przemieszczania w profilu glebowym, a w efekcie
wymywania. Określenie strat makro- i mikroelementów poprzez ich
wymywanie z gleby jest nie tylko istotne dla zapewnienia optymalnego poziomu roślinom, ale może być istotnym czynnikiem obciążającym środowisko naturalne, a szczególnie zasoby wodne.
408
Tab. 6. Wpływ nawadniania kroplowego na zawartość mikroskładników
(mg kg -1 gleby) w dwóch warstwach gleby
Warstwa
gleby
B – bor
Mn –
mangan
Cu –
miedź
Zn –
cynk
Fe –
żelazo
kontrola
Orna 0–25
nawadnicm
anie
1,21 c*
172,1 d
9,25 c
17,60 c
805 c
1,28 d
107,2 c
2,33 a
13,57 b
760 b
kontrola
0,70 a
52,5 b
9,22 c
4,32 a
671 a
nawadnianie
0,85 b
39,6 a
2,70 b
4,19 a
656 a
0,96 A
112,3 B
9,24 B
10,96 A
738 B
1,06 B
73,4 A
2,51 A
8,88 A
708 A
Podorna
26–50 cm
Kombinacja
Średnio dla kontrola
całego
nawadniprofilu
anie
+/- konZmiana w
+ 0,22
- 77,8
- 13,44 - 4,16
- 60,0
trola/
stosunku do
nawadni- (+11,5%) (-34,6%) (-72,8%) (-19,0%) (-4,1%)
kontroli
anie
Zastosowane nawadnianie kroplowe wpłynęło na zawartość
mikroskładników w glebie (tab. 6). Jedynie w przypadku cynku średnio dla obu warstw, analiza statystyczna nie potwierdziła istotnych
różnic. Wyraźne różnice statystyczne stwierdzono w warstwie ornej.
Wzrost poziomu boru zanotowano dla obu ocenianych warstw gleby
średnio o 11,5%, co można tłumaczyć wysoką zawartością wody w bor,
oraz wyraźny spadek zawartości manganu i miedzi odpowiednio
o 34,6 % i 72,8%.
Gondek [2009] podaję że spośród mikroelementów w największych ilościach wymywany jest cynk, a najmniej w odciekach
glebowych oznacza się miedzi. Niniejsze badania nie potwierdziły
tych obserwacji, gdyż cynk wymywany był w nieznacznym stopniu,
natomiast miedź przeciwnie.
409
WNIOSKI
Nawadnianie kroplowe nie miało wpływu na poziom próchnicy w obu
ocenianych warstwach gleby.
Wykazano wpływ nawadniania na kwasowość gleby. W warstwie
próchnicznej pod wpływem nawadniania pH rosło, natomiast w warstwie podornej obniżało się.
Zastosowane nawadnianie wpłynęło na spadek poziomu próchnicznej i wzrost zawartości fosforu w warstwie podornej.
Spośród oznaczanych mikroskładników tylko zawartość boru
rosła pod wpływem nawadniania. Nawadnianie wpłynęło na istotne
zmniejszenie zawartości manganu, miedzi oraz żelaza w glebie.
LITERATURA
Buniak W. 1989. Wpływ deszczowania i nawożenia azotowego na zawartość
azotu mineralnego w glebie lekkiej. Zesz. Prob. Nauk Roln. 337, 267–271.
Fura A. 2007. Nawożenie jabłoni przed i po zbiorze. SAD, 9–10, 59–62.
Gondek K. 2009. Wpływ nawożenia na zawartość mobilnych form wybranych
mikroelementów w glebie oraz ich wymywanie w doświadczeniu wazonowym. Acta Agrophysica 13(1), 89–101.
Jaroszewska A. 2011. Wpływ nawadniania podkoronowego i nawożenia mineralnego na wybrane wskaźniki żyzności gleby lekkiej użytkowanej sadowniczo. Cz. II. Odczyn gleby i zawartość wybranych makroskładników.
Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich. Polska Akademia Nauk.
Oddział w Krakowie, 137–146.
Kaczmarczyk S., Koszyński Z., Nowicki S., Zbieć I. 1989. Wpływ deszczowania i nawożenia mineralnego na podstawowe wskaźniki żyzności gleby
lekkiej. Zesz. Prob. Nauk Roln. 337, 195–204.
Kiczorowska B. 2009. Zawartość Na, K, Ca, i Mg w jadalnych częściach – w miąższu i skórce jabłek odmian uprawianych amatorsko. Bromat. Chem.
Toksykol. XLII, 3, 803–807.
Komosa A., Pacholak E. 1995. Wpływ ośmioletniego nawożenia azotowego na
zawartość składników pokarmowych w glebie i liściach jabłoni. Prace Komisji Nauk Rol. I komisji Nauk Leśnych 79, 181–193.
Kostański Z., Podsiadło C., Roj M. 1994. Wpływ intensywnej agrotechniki
na plony oraz zawartość magnezu w glebie i roślinach. Biul. Magnezol.
4, 88–92.
410
Koszański Z., Rumasz-Rudnicka E., Podsiadło C. 2009. Efekty nawadniania borówki wysokiej na glebie lekkiej. Infrastruktura i ekologia terenów
wiejskich. Polska Akademia Nauk. Oddział w Krakowie, 183–190.
Kozdrój J. 2004. Współczesna ocena różnorodności mikroorganizmów w glebie.
Acta Agr. Silv. Ser. Agr. 42, 5–27.
Madrid R., Valverde M., Guillen I., Sanchez A., Lax A. 2004. Evolution of
organic matter added to soils under cultivation conditions. J. Plant Nutr.
Soil Sci. 167, 39–44.
Nowak L., Dmowski Z., Chylińska E. 2006. Przyrodnicze skutki nawadniania.
[w:] S. Kaczmarczyk, L. Nowak (red.) Nawadnianie roślin. PWRiL, 269–292.
Nowosielski O. 1988. Zasady opracowywania zaleceń nawozowych w ogrodnictwie. PWRiL Warszawa, 191–251.
Pacholak E., Przybyła C. 1994. Wpływ nawadniania i zasobności gleby na
jakość plonów jabłoni odmiany Idared. Zesz. Prob. Post. Nauk Roln. 438,
165–173.
Podsiadło C., Jaroszewska A., Nguyen Thi Bich Loc. 2005. Zmiany właściwości
chemicznych i biologicznych gleby lekkiej pod wpływem nawadniania i nawożenia mineralnego w uprawie brzoskwini. Inżynieria Rolnicza 4 (64), 135–142.
Rumasz-Rudnicka E., Koszański Z., Woroniecki T.K. 2009. Zmiany
właściwości chemicznych gleby lekkiej pod wpływem nawadniania kroplowego i nawożenia azotem malin. Acta Agrophysica 14(1), 177–185.
Sokolska D., Szewczuk A. 2007. Wpływ nawadniania kroplowego na wzrost i plonowanie drzew jabłoni w warunkach klimatycznych Polski. Na pograniczu
chemii i biologii. Wydawnictwo naukowe Poznań, tom XIX, 29–34.
Stanisławska-Glubiak E., Korzeniowska J. 2007. Zasady nawożenia mikroelementami roślin uprawnych. Efektywne i bezpieczne metody regulacji zachwaszczenia, nawożenia i uprawy roli. Studia i Raporty IUNG-PIB 8, 99–110.
Szajdak L., Szczepański M. 2009. Wpływ przeobrażenia wtórnego gleb organicznych na procesy oczyszczania wód gruntowych oraz na procesy
wymywania substancji próchnicznych z gleb. Ochrona i wartość użytkowa
gleb. Właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne. Polska Akademia
Nauk. Komitet Agrofizyki, 123–134.
Treder W. 2005. Variation in soil, pH, calcium and magnesium status influence
by drip irrigation and fertigation. Journal of Fruit and Ornamental Plant
Research 13, 59–70.
Treder W. 2004. Wpływ nawadniania kroplowego na dynamikę wzrostu jabłek.
Zesz. Nauk. ISiK Skierniewice, 12, 79–85.
Treder W. 1999. Wpływ nawadniania i fertygacji na zmiany pH gleby. Uprawa
borówki i żurawiny, 108–112.
411
Treder W., Klamkowski K., Krzewińska D., Tryngiel-Gać A. 2009. Najnowsze trendy w nawadnianiu upraw sadowniczych – Prace badawcze związane z nawadnianiem roślin prowadzone w ISK w Skierniewicach.
Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich. Polska Akademia Nauk,
Treder W., Mika A. 2001. Relationships between yield, crop density coefficient and average fruit weight in ‚Lobo’ apple trees under various planting
systems and irrigation treatments. Hort. Technol. 11, 248–254.
Treder W., Olszewski T., Cieśliński G. 1996. Changes of physio-chemical soil properties as effect of a drip irrigation of plum trees. Acta Hort. 448, 247–250.
Treder W., Wójcik K., Tryngiel-Gać A., Krzewińska D., Klamkowski K. 2011.
Rozwój nawodnień roślin sadowniczych w świetle badań ankietowych. Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich. Polska Akademia Nauk,
Tomasz Lipa
Katedra Sadownictwa
412
Paweł Michalski
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 413–421
ISSN 1895-4421
PLONOWANIE I JAKOŚĆ OWOCÓW PORZECZEK
CZERWONYCH W ZALEŻNOŚCI OD ROZSTAWY KRZEWÓW
THE EFFECTS OF RED CURRANT PLANTING DENSITY
ON CROPPING AND FRUIT QUALITY
Abstrakt. Doświadczenie zostało przeprowadzone w Sadzie Doświadczalnym Felin
należącym do Katedry Sadownictwa Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Badania
zostały zrealizowane w latach 2010–2011, objęły dwie odmiany czerwonej porzeczki
(‘Rondom’ i ‘Rovada’) i cztery rozstawy (3 x 1; 3 x 0,75; 3 x 0,5 i 3 x 0,25 m). Krzewy
były prowadzone w formie szpaleru, odpowiednio na: cztery, trzy, dwa i jeden pęd. Celem przeprowadzonych badań było określenie wpływu rozstawy na plonowanie i jakość
owoców porzeczek w piątym i szóstym roku po ich posadzeniu. Uzyskane wyniki pozwoliły stwierdzić, że rozstawa, odmiana i rok badań miały istotny wpływ na plonowanie
krzewów. Niezależnie od odmiany i roku badań istotnie największym plonem charakteryzowały się krzewy rosnące w rozstawie 3 x 1 m, a istotnie najmniejszym rosnące
w rozstawie 3 x 0,25 m. Ponadto stwierdzono, że istotnie większą plennością oraz istotnie większymi gronami charakteryzowały się krzewy odmiany ‘Rovada’, a rozstawa
na ogół nie miała wpływu na zawartość ekstraktu w owocach, z wyjątkiem rozstawy
3 x 0,25 m. Owoce zebrane z tej kombinacji zawierały istotnie mniej ekstraktu.
Słowa kluczowe: porzeczka czerwona, rozstawa, plonowanie, jakość owoców
Summary. The experiment was conducted in two consecutive years (2010–2011) at
the Fruit Experimental Station in Felin near Lublin. Five-year-old red currant plants
of cultivars ‘Rondom’ and ‘Rovada’ were used. The plants were planted at the densities:
3 x (1.0; 0.75; 0.5 and 0.25) m and trained as trellis with four, three, two and one
scaffold shoot(s), respectively. The objectives of this research were twofold: 1) to determine cropping level in 5th and 6th year after plantation establishment, and 2) to examine fruit quality, as influenced by planting density. There were significant differences in
fruit yielding dependent on planting density, cultivar and year of research. Regardless
of cultivar used and plant age (5th or 6th), the greatest and the lowest yields were harvested from plants at the density 3 x 1 and 3 x 0.25 m, respectively. We have noted
significantly higher values obtained for yielding and weight of bunch for plants of ‘Rovada’ than ‘Rondom’. In most cases, planting density did not affect the content of soluble solids, except in fruits from plants planted at 3 x 0.25 m. Also, these plants were
characterized by lowest content by soluble solids as compared to other treatments.
Key words: red currant, planting density, yield, fruit quality
413
Paweł Michalski
WSTĘP
Uprawa czerwonych porzeczek stanowi uzupełnienie towarowej produkcji czarnych porzeczek i zmniejsza ryzyko produkcyjne oraz zwiększa wykorzystanie maszyn do zbioru mechanicznego [Pluta i in. 2012].
Zbiory porzeczek (czarnych i czerwonych) w Polsce, w 2012 r. wyniosły
ok. 195 tys. t i były wyższe o 14,7% w stosunku do 2011 r. oraz o 5,4
% w stosunku do średniej z lat 2006–2010 [GUS 2012]. Z kolei zbiory
czerwonych porzeczek wyniosły w 2011 r. 45 tys. t i były takie same jak
w 2010 r. W szpalerowej uprawie porzeczek owoce przeznacza się na
rynek owoców świeżych. W przypadku czerwonych porzeczek uwagę
konsumentów przyciąga jakość owoców. Do tego typu upraw, zarówno
w Polsce jak i w krajach UE jest polecana odmiana ‘Rovada’. Poszerzeniem są odmiany: ‘Junifer’ (wczesna), ‘Roodneus’ (późna) czy ‘Augustus’
(bardzo późna). Uprawa porzeczek w szpalerze sprzyja uzyskiwaniu
gron wysokiej jakości, a wykorzystanie podpór, rusztowań i drutów
sprzyja produkcji owoców czystych, bez zanieczyszczeń [Michalski
2010]. Kampuss i Pedersen [2003] wskazują, że w uprawie szpalerowej
czerwonych porzeczek najbardziej przydatną, a przy okazji przystosowaną do zbioru mechanicznego jest rozstawa 3 x 0,5 m (6 667 szt.
roślin.ha-1). Z kolei Błaszczyńska [2010] podaje, że uprawa krzewów w
rzędzie co 0,5 m umożliwia zmniejszenie odległości między rzędami
do 2,5 m i zmieszczenie 8 000 roślin na jednym ha. Natomiast Bielenin
i inni [2002] uważają, że w rzędach powinno się sadzić krzewy co 0,75
m i poprowadzić je na 3 pędy. Werner [2004] uważa, że prowadzenie
porzeczek na jeden pęd jest trudne i uciążliwe ponieważ krzewy zbyt
silnie rosną. Mniejsza rozstawa sprzyja uzyskiwaniu wyższych plonów,
co znalazło swe odbicie w uprawie pod osłonami, gdzie porzeczki
są uprawiane w rozstawie 1,2–1,3 x 0,3–0,5 m, do 27 778 roślin na
jednym ha [Radajewska 1998]. Celem podjętych badań było określenie wpływu systemu sadzenia i prowadzenia krzewów dwóch odmian
czerwonej porzeczki na plonowanie i jakość owoców.
MATERIAŁ I METODY
Badania zostały przeprowadzone w latach 2010–2011 w Sadzie Doświadczalnym Felin należącym do Katedry Sadownictwa Uniwersytetu
414
Plonowanie i jakość owoców porzeczek czerwonych w zależności...
Przyrodniczego w Lublinie. Materiałem doświadczalnym były krzewy
dwóch odmian porzeczki czerwonej, posadzone jesienią 2005 r. (odm.
‘Rondom’) i wiosną 2006 r. (odm. ‘Rovada’). Odległość między rzędami
wynosiła 3 m, a kombinacjami były odległości między roślinami w rzędzie: 1 m (kontrola), 0,75; 0,5 i 0,25 m, co daje odpowiednio: 3 333,
4 444, 6 666 i 13 333 roślin.ha-1. Krzewy w kontroli były prowadzone
na 4 pędy, a w pozostałych kombinacjach odpowiednio na: 3, 2 i 1 pęd
szkieletowy. Zastosowano układ całkowicie losowy, a każda kombinacja obejmowała 20 krzewów (20 powtórzeń). W czasie zbiorów, z każdej
kombinacji pobrano losowo po 30 gron i określono ich masę, a za pomocą
refraktometru ekstrakt. Zebrane wyniki poddano analizie statystycznej
w programie komputerowym Statistica wykorzystując analizę wariancji
MANOVA. Oceny istotności różnic między średnimi dokonano za pomocą test Tukey’a przyjmując poziom istotności α=0,05.
WYNIKI
Plonowanie krzewów czerwonej porzeczki wahało się od 1,26 do
7,58 kg.krzew-1 i było istotnie związane z rozstawą, odmianą i rokiem badań (tab. 1). Za cały okres badań krzewy czerwonej porzeczki odm. ‘Rovada’ okazały się istotnie plenniejsze, średnio o 1,55
kg.krzew-1 w porównaniu do krzewów odm. ‘Rondom’. Ponadto plonowanie krzewów w 2010 r. było istotnie wyższe niż w 2011 r., średnio o 2,31 kg.krzew-1. Niezależnie od odmiany i roku badań, krzewy posadzone w rozstawie 3 x 1 m (prowadzone na 4 pędy) były istotnie najplenniejsze, a w rozstawie 3 x 0,25 m (prowadzone na 1 pęd)
istotnie najmniej plenne. Krzewy rosnące w różnych rozstawach istotnie różniły się poziomem plonowania. Podobną zależność uzyskano także w odniesieniu do średniorocznego plonowania krzewów
odmiany ‘Rovada’. Z kolei, plonowanie krzewów odmiany ‘Rondom’
było nieco inne. Krzewy tej odmiany rosnące w rozstawie 3 x 0,75
lub 3 x 0,5 m plonowały na podobnym poziomie i było ono istotnie
wyższe niż krzewów rosnących w rozstawie 3 x 0,25 m oraz istotnie
niższe niż krzewów rosnących w rozstawie 3 x 1 m.
Średnia masa grona badanych odmian czerwonych porzeczek wahała się od 6,52 do 15,91 g i była istotnie związana z odmianą i rokiem
415
Paweł Michalski
badań (tab. 2). Grona odmiany ‘Rovada’ charakteryzowały się średnią
masą wynoszącą 13,18 g i były one o 5,14 g cięższe, niż grona odmiany
‘Rondom’. Ponadto grona zebrane w 2010 r. charakteryzowały się istotnie mniejszą masą niż w 2011 r., średnio o 1,66 g. Nie stwierdzono,
by rozstawa miała istotny wpływ na masę gron.
Zawartość ekstraktu w owocach czerwonej porzeczki wahała
się od 7,89 do 12,97% i była istotnie związana z rozstawą i rokiem
badań (tab. 3). Zawartość ekstraktu w owocach obu odmian była
porównywalna i wyniosła średnio 10,5%. Owoce czerwonych porzeczek w 2010 r. charakteryzowały się istotnie niższą zawartością
ekstraktu niż w 2011 r., średnio o 2,28 punktów procentowych. Analiza statystyczna, średnich dla rozstawy wykazała, że owoce zebrane
z krzewów rosnących w rozstawie: 3 x 1, 3 x 0,75 lub 3 x 0,5 m charakteryzowały się istotnie wyższą zawartością ekstraktu niż owoce
zebrane z krzewów rosnących w rozstawie 3 x 0,25 m. W przypadku
analizy średnich zależnych od rozstawy i odmiany stwierdzono, że
w przypadku odmiany ‘Rondom’ owoce zebrane z krzewów rosnących
w rozstawie 3 x 0,25 m charakteryzowały się istotnie niższą zawartość ekstraktu w stosunku do owoców z rozstawy 3 x 0,75 lub 3 x 0,5
m. Z kolei, owoce odmiany ‘Rovada’ zebrane z krzewów rosnących
w rozstawie 3 x 0,25 m miały istotnie niższą zawartość ekstraktu, tylko
w stosunku do zebranych z krzewów rosnących w rozstawie 3 x 1 m.
DYSKUSJA
Plonowanie krzewów odmiany ‘Rondom’ było podobne do tego jakie
uzyskał Gwozdecki i inni [1990] i Lech i inni [1998]. W przypadku
krzewów odmiany ‘Rovada’ było ono trzykrotnie wyższe niż podają to Strautina i inni [2012]. Także w badaniach Pedersen [2010]
sześcioletnie krzewy czerwonych porzeczek odmian ‘Rondom’ i ‘Rovada’ rosnące w rozstawie 3,5 x 1 m plonowały na niższym poziomie,
odpowiednio o 44,7 i 74,1% w stosunku do prezentowanego doświadczenia. Przeliczenie uzyskanego plonu na t.ha-1 wykazało, że krzewy
odm. ‘Rovada’ rosnące w rozstawie 3 x 0,5 m charakteryzowały się
o co najmniej 5 t.ha-1 wyższym plonowaniem niż podają Dierend
i Bier-Kamotzke [2005]. Dla tego porównania i następnych porównań
416
wybrano rośliny będące w tym samym wieku produkcyjnym. Przeliczenie plonu na t.ha-1 dla odmiany ‘Rondom’ wykazało, że krzewy
rosnące w rozstawie 3 x 0,5 m plonowały na takim samym poziomie
jak podaje Pieniążek [2002], natomiast rosnące w rozstawie 3 x 0,75
lub 3 x 1 m niższym o 3,7 t.ha-1.
Uzyskane wyniki średniej masy pojedynczego grona były wyższe
w stosunku do tego co podaje literatura, o 25% dla odmiany ‘Rondom’
w stosunku do tego co podaje Gwozdecki i inni [1990] oraz o 76,2% dla
odmiany ‘Rovada’ w stosunku do tego co podają Strautina i in. [2012].
W badanych owocach czerwonych porzeczek zawartość ekstraktu
wyniosła średnio 10,5%, co jest zgodne z tym co podaje Hui [2006].
Pedersen [2010] podaje podobną zawartość ekstraktu w owocach odmiany ‘Rondom’, natomiast w przypadku odmiany ‘Rovada’ podaje
zawartość ekstraktu na poziomie 14,6%, to jest o 4 punkty procentowe wyższą niż uzyskaną w niniejszych badaniach.
WNIOSKI
W stosunku do odmiany ‘Rondom’ odmiana ‘Rovada’ charakteryzowała
się istotnie wyższym plonowaniem (o 44 %), istotnie wyższą masą grona (o 64 %) oraz porównywalną zawartością ekstraktu.
Rok obserwacji miał istotny wpływ na wszystkie trzy opisywane
cechy. W roku 2010 średnia masa grona i zawartość ekstraktu w owocach były istotnie niższe niż w 2011.
Krzewy rosnące w rozstawie 3 x 1 m plonowały na istotnie
najwyższym poziomie, a rozstawa nie wpłynęła na średnią masę gron
Zawartość ekstraktu była istotnie niższa tylko w owocach zebranych z krzewów rosnących w rozstawie 3 x 0,25 m.
LITERATURA
Bielenin A., Gajek D., Gwozdecki J., Lisek J., Łabanowska B., Mochecki J.,
Niemczyk E. 2002. Integrowana Produkcja Owoców Porzeczki. ISiK,
Skierniewice.
Błaszczyńska B. 2010. Uprawa porzeczek. Hortpress, Warszawa.
Dierend W., Bier-Kamotzke A. 2005. Ertrag und Fruchtqualität von roten und
weißen Johannisbeersorten. Erwerbs-Obstbau 47, 138–142.
417
Paweł Michalski
GUS 2012. Wynikowy szacunek produkcji głównych ziemiopłodów rolnych
i ogrodniczych w 2012 r., http://www.stat.gov.pl, data publikacji 201212–19.
Gwozdecki J., Chlebowska D., Sikora J. 1990. Porównanie wartości produkcyjnej 16 odmian porzeczki czerwonej i białej. Prace Inst. Sad. Kw. Seria A 29, 27–33.
Hui Y. H., [Editor], 2006. Handbook of fruits and fruit processing. Blackwell
Publishing.
Kampuss K., Pedersen H. L. 2003. A review of red and white currant (Ribes
rubrum L.). Small Fruits Review 2(3), 23–46.
Lech W., Małodobry M., Dziedzic E. 1998. Comparison of yielding and health
of bushes of nine currant cultivars in conditions of the Cracov region. Folia
Horticulturae Ann. 10/2, 73–83.
Michalski P. 2010. Produkcja porzeczek i agrestu na rynek owoców świeżych.
Mat. IV Konferencji Sadowniczej pt.: „Innowacyjność w produkcji
owoców miękkich”. Informator Biuletyn Związków Sadowników Rzeczpospolitej Polskiej 1, 45–47.
Pedersen L. H. 2010. Black and red currant cultivars for organic production.
Proc. 14th Inter. conf. on organic fruit-growing. 22–24 February, University of Hohenheim, 212–217.
Pieniążek S. A. 2002. Sadownictwo. PWRiL, Warszawa.
Pluta S., Danek J., Żurawicz E., Król K. 2012. Stan obecny i perspektywy rozwoju uprawy porzeczek, agrestu i malin w Polsce. Ogóln. Konf. Nauka
– Praktyce „Intensyfikacja uprawy krzewów jagodowych przez wdrażanie najnowszych wyników badań” 22–23 marca 2012 r., IO Skierniewice, 5–17.
Radajewska B. 1998. Uprawy sadownicze pod osłonami. PWRiL, Warszawa.
Strautina S., Krasnova I., Kalnina I., Laugale V., 2012. Evaluation of red and
white currant cultivars in Latvia. Proc. Xth Inter. Rubus and Ribes Symp.,
Acta Hort. 946, 183–188.
Werner T., 2004. Szpalerowa uprawa porzeczki czerwonej. Hasło Ogrodnicze
8, 66–68.
Paweł Michalski
Katedra Sadownictwa
418
3 x 0,5
3 x 0,75
3x1
(kontrola)
Rozstawa
[m] (A)
Tab. 1. Plonowanie krzewów porzeczki czerwonej.
Rok
(B)
(C)
(A) x (B) x (C)
2010
6,45 g-i*
2011
2010
2011
2010
2011
3,01 b-d
7,58 i
6,30 f-h
5,07 ef
1,99 ab
2010
6,93 hi
2011
5,05 e
2010
5,09 ef
2011
1,71 a
2010
5,28 e-g
2011
3,46 cd
2010
3,53 d
2011
1,26 a
2010
3,61 d
2011
2,25 a-c
‘Rondom’
‘Rovada’
‘Rondom’
‘Rovada’
‘Rondom’
3 x 0,25
‘Rovada’
‘Rondom’
‘Rovada’
(B)
(C)
Plon owoców [kg.krzew-1]
Odmiana
(A) x (B)
(A)
4,73 c
5,83 d
6,94 e
3,53 b
4,76 c
5,99 d
3,40 b
3,89 b
4,37 c
2,40 a
2,67 a
2,93 ab
‘Rondom’
3,51 a
‘Rovada’
5,06 b
2010
5,44 b
2011
3,13 a
* średnie oznaczone w kolumnach tą samą literą
nie różnią się istotnie między sobą dla α=0,05.
419
Paweł Michalski
Rozstawa [m]
Odmiana
Rok
(A)
(B)
(C)
3 x 1 (kontrola)
Tab. 2. Średnia masa jednego grona porzeczki czerwonej.
‘Rondom’
‘Rovada’
3 x 0,75
‘Rondom’
‘Rovada’
3 x 0,5
‘Rondom’
‘Rovada’
3 x 0,25
‘Rondom’
‘Rovada’
(B)
(C)
Masa jednego grona [g]
(A) x (B) x (C) (A) x (B)
2010
6,52 a*
2011
7,44 ab
2010
11,08 a-f
2011
14,80 f
2010
7,59 a-c
2011
9,14 a-e
2010
11,88 b-f
2011
15,91 f
2010
7,00 ab
2011
9,40 a-e
2010
13,09 d-f
2011
11,76 a-f
2010
8,39 a-d
2011
8,87 a-d
2010
12,27 c-f
2011
14,24 ef
6,98 a
9,96 a
12,94 b
8,36 a
11,13 a
13,89 b
8,20 a
10,31 a
12,43 b
8,63 a
11,06 a
13,48 b
‘Rondom’
8,04 a
‘Rovada’
13,18 b
2010
9,78 a
2011
11,44 b
420
(A)
Zawartość ekstraktu [%]
‘Rondom’
‘Rovada’
‘Rondom’
‘Rovada’
‘Rondom’
‘Rovada’
(B)
(C)
(A) x (B) x (C)
2010
9,42 bc*
2011
11,10 d-f
2010
10,02 b-e
2011
11,80 fg
2010
9,63 b-d
2011
11,75 fg
2010
9,91 b-e
2011
11,57 fg
2010
9,08 ab
2011
12,97 g
2010
9,65 b-d
2011
11,97 fg
2010
7,89 a
2011
11,28 e-g
2010
9,24 bc
2011
10,69 cf
(A) x (B)
10,26 a-c
10,91 c
10,69 bc
10,74 bc
11,02 c
10,81 bc
(A)
10,59 b
‘Rovada’
(C)
10,72 b
‘Rondom’
Rok
10,92 b
Odmiana (B)
9,59 a
9,78 a
3 x 0,25
3 x 0,5
3 x 0,75
3 x 1 (kontrola)
Rozstawa [m]
(A)
Tab. 3. Zawartość ekstraktu w owocach porzeczek czerwonych.
9,97 ab
‘Rondom’
10,39 a
‘Rovada’
10,61 a
2010
9,36 a
2011
11,64 b
421
Agnieszka Orzeł
Katarzyna Król
Anna Kostecka-Gugała
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 423–430
ISSN 1895-4421
WYBRANE PARAMETRY BIOCHEMICZNE
OWOCÓW ODMIAN MALINY I JEŻYNY UPRAWIANYCH
W WARUNKACH POLSKI POŁUDNIOWEJ
SEVERAL BIOCHEMICAL PARAMETERS OF
RASPBERRY AND BLACKBERRY CULTIVARS GROWN
UNDER CONDITIONS OF SOUTHERN POLAND
Abstrakt. W Sadowniczym Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Ogrodnictwa Brzezna sp. z o.o. od 1979 roku prowadzony jest program hodowli
twórczej maliny i jeżyny. W pracy przedstawiono zawartość ekstraktu oraz
kwasowości ogólnej 14 odmian z rodzaju Rubus wywodzących się z programu hodowlanego prowadzonego w SZD Brzezna. Najwyższą wartość prze-twórczą wykazały odmiany ‘Litacz’, ‘Benefis’, ‘Polka’, ‘Polesie’, ‘Polana’,
a wśród jeżyn odmiana ‘Gazda’ i ’Gaj’.
Słowa kluczowe: malina, jeżyna, ekstrakt, kwasowość
Summary. Since 1979, in the Fruit Experimental Station of the Institute of
Horticulture Brzezna Ltd. a raspberry and blackberry breeding programme
has been conducted. The paper presents the content of soluble solids as well
as the level of general acidity in 14 varieties of the Rubus generus derived
from the mentioned programme. Due to the high content of the extract,
and the favourable sugar-acid ratio, the highest processing value was exhibited by the following cultivars: ‘Litacz’, ‘Benefis’, ‘Polka’, ‘Polesie’, ‘Polana’,
and among the blackberry cultivars ‘Gazda’ and ‘Gaj’.
Key words: raspberry, blackberry, soluble solids, acidity
423
WSTĘP
W ostatnim czasie na całym świecie obserwowany jest wzrost produkcji roślin
jagodowych. Związane to jest z możliwością stałego dostępu do świeżych
owoców, nawet w okresie zimowym, a także wzrostem świadomości konsumentów co do prozdrowotnych ich właściwości. Maliny i jeżyny od wieków
były cenione, głównie ze względu na właściwości lecznicze owoców. Ich
skład chemiczny stanowi o wartości dietetycznej, zdrowotnej oraz handlowej. Cukry w połączeniu z kwasami organicznymi mają decydujący
wpływ na smak owoców oraz stanowią o ich przydatności przetwórczej.
Z reguły im wyższa zawartość cukrów oraz kwasów organicznych, tym owoce charakteryzują się lepszymi walorami smakowymi. W przypadku jeżyny
wysoka zawartość substancji rozpuszczalnych świadczy o przydatności
konsumpcyjnej odmiany. Wartość handlową posiadają odmiany, u których
zawartość ekstraktu wynosi nie mniej niż 10% Brix.
Stosunek cukrów do kwasów jest bardzo ważnym wskaźnikiem
jakości owoców; im jest on większy, tym lepszej jakości są owoce oraz
produkty z nich uzyskane.
Celem pracy była ocena zawartości ekstraktu oraz kwasowości
wybranych odmian maliny i jeżyny uprawianych w warunkach Polski
Południowej (dla oceny przydatności owoców do przetwórstwa).
MATERIAŁ I METODY
Badania prowadzono w latach 2011 i 2012 na terenie Sadowniczego Zakładu Doświadczalnego Instytutu Ogrodnictwa w Brzeznej,
woj. małopolskie. W doświadczeniu oceniano 14 odmian z rodzaju
Rubus (tab. 1), w tym 4 odmiany maliny czerwonej (R. idaeus L.):
‘Laszka’, ‘Benefis’, ‘Radziejowa’, ‘Sokolica’ oraz jedną odmianę maliny
czarnej (R. occidentalis L.) ‘Litacz’, owocujące na dwuletnich pędach,
w tradycyjnym, letnim terminie. Badano również 4 odmiany maliny
czerwonej (R. idaeus L.): ‘Polka’, ‘Polana’, ‘Polesie’ oraz jedną odmianę
maliny o żółtym kolorze owoców ‘Poranna Rosa’; owocujące na tegorocznych pędach w terminie od początku sierpnia do później jesieni.
Obserwowano również 5 odmian jeżyny: ‘Polar’, ‘Gaj’, ‘Leśniczanka’,
‘Ruczaj’ i ‘Gazda’. Wszystkie badane odmiany pochodziły z polskiego
424
Wybrane parametry biochemiczne owoców maliny i jeżyny...
programu hodowli twórczej maliny i jeżyny prowadzonego od 1979 r.
w Sadowniczym Zakładzie Doświadczalny IO w Brzeznej.
Doświadczenie zaplanowano w układzie bloków losowanych,
w czterech powtórzeniach, z 5 roślinami na poletku (rozstawa 2,5 ×
0,5 m dla malin oraz 2,5 × 1 m dla jeżyn). Malinę ‘Laszka’, ‘Benefis’,
‘Radziejowa’, ‘Sokolica’, ‘Litacz’ oraz jeżyny prowadzono w formie
szpaleru pojedynczego (przy drutach do wysokości 160–170 cm),
bez nawadniania. W krzewach malin letnich oraz jeżyn zostawiano
5 pędów owocujących. Pędy malin letnich usuwano z plantacji po zbiorze, a malin jesiennych wiosną każdego roku. Zabiegi ochrony roślin
prowadzono zgodnie z zaleceniami aktualnego Programu Ochrony
Roślin Sadowniczych. W pełni zbioru do analiz pobierano losowe
próby owoców wielkości 1 kg. Wyniki stanowią średnią z 4 pomiarów.
Określono zawartość ekstraktu refraktometrycznego i kwasowość miareczkową wybranych odmian maliny i jeżyny. Ekstrakt oznaczono refraktometrem ATAGO PR 101α. Wyniki ekstraktu podawano w wartości procentowej (%). Wyniki opracowano statystycznie za
pomocą analizy wariancji. Do oceny różnic między średnimi zastosowano test t-Studenta przy poziomie istotności 5%. Oznaczanie
kwasowości miareczkowej przeprowadzono zgodnie z Polską Normą
PN – EN 12147:2000. Zawartość kwasów nieorganicznych i organicznych oznaczono potencjometrycznie, miareczkując 0,1 M roztworem wodorotlenkiem sodu do punktu 8,1. Kwasowość ogólną wyrażono w gramach na 100 g soku w przeliczeniu na kwas jabłkowy.
WYNIKI
W grupie odmian malin owocujących na dwuletnich pędach
najwyższą średnią zawartością ekstraktu w dwóch latach badań
charakteryzowały się owoce maliny czarnej ‘Litacz’ (11,2%), a najniższą owoce odmiany ‘Sokolica’ (9,0%) (tab.1). Odmiany malin owocujące na tegorocznych pędach miały wyższą zawartość ekstraktu
w porównaniu do malin owocujących na pędach 2-letnich. W 2011
roku zawartość ekstraktu wyniosła średnio dla wszystkich odmian
11,9%, a w 2012 r. 12,3%. Najwyższą średnią zawartością ekstraktu
w dwóch latach badań charakteryzowała się odmiana ‘Polka’ (12,6%),
zaś najniższą ‘Poranna Rosa’ (11,7%).
425
Tab. 1. Zawartość ekstraktu oraz kwasowość wybranych odmian
maliny i jeżyny. Brzezna 2011–12
Malina jesienna
Malina letnia
Gatunek
426
Odmiana
Ekstrakt (%)
Kwasowość
(g 100 g-1 ś.m.)
2011
2012
2011
2012
Laszka
11,0 h*
8,5 a
2,2 f
1,3 a
Benefis
10,1 e
10,3 f
1,7 d
1,5 b
Radziejowa
8,9 b
9,3 c
2,1 f
1,7 d
Sokolica
8,6 a
9,5 d
1,6 cd
2,0 e
Litacz
11,5 i
10,8 g
1,6 c
1,6 c
Średnia z 2011 i 2012 r.
Laszka
9,8 c
1,7 b
Benefis
10,2 d
1,6 a
Radziejowa
9,1 b
1,9 d
Sokolica
9,0 a
1,8 c
Litacz
11,2 e
1,6 a
2011
2012
10,0 b
9,7 a
1,8 b
1,6 a
Polka
12,95 f
12,2 c
1,6 a
1,7 a
Polana
11,1 b
12,1 c
2,4 de
2,3 cd
Polesie
12,3 d
12,3 d
2,1 bc
2,0 bc
Poranna Rosa
12,7 e
10,8 a
1,9 ab
2,7 e
Polka
12,6 d
1,6 a
Polana
11,6 a
2,4 c
Polesie
12,3 c
2,0 b
Poranna Rosa
11,7 b
2,3 c
2011
12,3 b
1,98 a
2012
11,9 a
2,2 b
Polar
9,2 a
9,4 b
1,6 g
1,4 e
Gaj
11,3 i
10,4 f
1,5 f
1,3 d
Leśniczanka
10,5 g
9,5 c
1,1 c
1,4 de
Ruczaj
11,0 h
9,9 e
0,9 a
0,9 a
Gazda
13,7 j
9,7 d
1,0 b
1,0 b
Jeżyna
Średnia dla odmian
Polar
9,3 a
1,5 e
Gaj
10,9 d
1,4 d
Leśniczanka
9,99 b
1,2 c
Ruczaj
10,5 c
0,9 a
Gazda
11,7 e
1,0 b
Średnia dla lat
2011
11,2 b
1,23 b
2012
9,8 a
1,21 a
* Średnie oznaczone tą samą literą w kolumnach
nie różnią się statystycznie (5%) wg testu t-Studenta
Poziom ekstraktu badanych odmian jeżyny różnił się istotnie
i wahał się od 9,3% (odmiana ‘Gazda’) do 11,7% (‘Polar’). Średnia
zawartość substancji rozpuszczalnych w przypadku jeżyn w 2011
roku wyniosła 11,2 %, a w 2012 roku 9,8%. Była to różnica statystycznie istotna (tab. 1).
Jak wynika z danych zawartych w tabeli nr 1, kwasowość ogólna polskich odmian malin wynosiła od 1,5 dla odmiany ‘Benefis’
do 2,2 w przypadku odmiany ‘Laszka’. Poziom kwasowości miareczkowanej w owocach malin owocujących na dwuletnich pędach kształtował się w granicach od 1,3 do 2,2 z wartością średnią
wynoszącą w 2011 roku 1,8g/100 g soku, a w 2012 roku 1,6g/100
g soku. Najniższą kwasowością charakteryzowała się odmiana ‘Litacz’ (1,6), a najwyższą ‘Radziejowa’ (1,9). Odmiany malin owocujące na tegorocznych pędach charakteryzowały się wyższym poziomem kwasowości w porównaniu do odmian owocujących na pędach
dwuletnich, który w 2011 wyniósł odpowiednio 1,98 g/100 g soku,
427
natomiast w 2012 roku 2,2 g/100 g soku. Średnio w dwóch latach badań istotnie najwyższą kwasowością charakteryzowały się odmiany
‘Polana’ (2,4) i ‘Poranna Rosa’ (2,3), a najniższą odmiana ‘Polka’ (1,6).
Kwasowość ogólna badanych polskich odmian jeżyn była niższa
od odmian malin i wynosiła od 0,9 (odmiana ‘Ruczaj’) do 1,4 (odmiany ‘Polar’ i ‘Leśniczanka’). W przypadku badanych odmian jeżyny
w 2011 r. kwasowość wyniosła średnio 1,23 g 100 g-1 soku, natomiast
w 2012 r. 1,21 g 100 g-1 soku. Najwyższą średnią kwasowość w dwóch
latach badań odnotowano dla odmiany ‘Polar’ (1,5), najniższą dla odmiany ‘Ruczaj’ (0,9).
DYSKUSJA
Poziom ekstraktu refraktometrycznego wpływa w sposób istotny na
przydatność odmiany do przetwórstwa, szczególnie w przypadkach
przerobu na soki i soki zagęszczone. Na ekstrakt refraktometryczny
w owocach malin składają się cukry glukoza i fruktoza oraz niewielkie
ilości sacharozy. Składnikiem ekstraktu są też kwasy organiczne,
głównie kwas cytrynowy oraz niewielkie ilości kwasu jabłkowego
i izocytrynowego, a także inne substancje rozpuszczalne.
Zawartość ekstraktu nie jest jedynym składnikiem smaku oraz
przydatności surowca do przetwórstwa. Bardzo istotna jest również
kwasowość owoców, a także proporcja cukrów do kwasów. Im jest
ona większa, tym lepszej jakości są owoce oraz produkty z nich uzyskane [Danek i Markowski 2003].
Na podstawie wyników zawartych w tabeli 1 można wnioskować,
że z wyjątkiem odmiany maliny ‘Polesie’ zawartość substancji rozpuszczalnych oraz kwasowość w owocach różniły się istotnie
w dwóch latach badań. Są to wyniki porównywalne z badaniami przeprowadzonymi przez Król i innych [2008], w których zawartość
ekstraktu w badanych odmianach malin wahała się od 6,97% do
12,76%, a u jeżyn od 7,4% do 16,67%. Odmiana ‘Litacz’ odznaczała
się niższą zawartością substancji rozpuszczalnych (10,8–11,5%)
w porównaniu do badań Król i innych [2009] (12,5%). W badaniach własnych odmiana ‘Polka’ posiadała najwyższy procent udziału
substancji rozpuszczalnych w owocach (12,2–12,9%). Jest to wynik
428
znacznie wyższy od uzyskanego dla tej samej odmiany przez Król
i innych [2008]. W przypadku odmiany ‘Polana’ poziom ekstraktu
był wyższy (11,2–12,1%) w porównaniu do wyników otrzymanych
przez Król innych [2008] (7,9–8,8%), Ochmian i Skupień [2008]
(9,5–10,5%) oraz Maloney i innych [1998] (9,0–11,0%). Kwasowość
miareczkowa w przypadku odmiany ‘Polana’ (2,3–2,4) była niższa od
wyniku otrzymanego przez Ochmian i Skupień [2008] (4,1), a nieznacznie wyższa do wyników otrzymanych przez Król i innych [2008]
(1,9–2,3) oraz Danek i Orzeł [2009] (1,9). W badaniach Król i innych
[2008] odmiana ‘Ruczaj’ cechowała się nieco wyższą zawartością
ekstraktu (10,00–13,07) i kwasowością (1,3–1,4). Natomiast w badaniach Wieniarskiej i Danka [1999] zawartość ekstraktu badanych odmian i klonów hodowlanych maliny wyniosła od 8,88% do 9,74%,
a kwasowości od 1,3 do 1,4. Wyniki wskazują na większą wartość
przetwórczą odmian: ‘Litacz’, ‘Benefis’, ‘Polka’, ‘Polesie’, ‘Polana’,
a wśród jeżyn odmian ‘Gazda’ i ’Gaj’.
Odmiany maliny ‘Radziejowa’ i ‘Sokolica’ oraz jeżyna ‘Leśniczanka’
nie są jeszcze dostępne na rynku. W niniejszej pracy po raz pierwszy zeprezentowano wyniki analiz biochemicznych otrzymane dla tych odmian.
WNIOSKI
Wystąpiły istotnie różnice pod względem zawartości ekstraktu oraz
kwasowości ogólnej w owocach badanych odmian, także w analizowanych latach.
Odmiany malin owocujące na tegorocznych pędach charakteryzowały się istotnie wyższą zawartością ekstraktu i kwasowości
w porównaniu do odmian malin owocujących na dwuletnich pędach
oraz jeżyn.
Najwyższą wartość przetwórczą, wynikającą z wysokiego stosunku cukrów do kwasów, wykazały odmiany: ‘Litacz’, ‘Benefis’,
‘Polka’, ‘Polesie’, natomiast wśród jeżyn odmiany ‘Gazda’ i ’Gaj’.
429
LITERATURA
Danek J., Markowski J. 2003. Skład chemiczny owoców wybranych genotypów
maliny jako element hodowli jakościowej. Folia Hort. Supl. 2, 397–399.
Danek J., Orzeł A. 2009. Odmiana jako podstawa efektywnych metod produkcji
maliny. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 539, 109–116.
Król K., Orzeł A., Jagła J. 2008. Ocena dwudziestu odmian maliny i jeżyny
w warunkach Polski Południowej. Zesz. Nauk. ISiK, Skierniewice,
2008/16, 125–134.
Król K., Orzeł A., Świderski A. 2009. Wartość użytkowa wybranych odmian
suchodrzewu błękitnego, maliny czarnej, jeżyny oraz świdośliwy. Zeszyty
Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 536, 121–127.
Lipecki J., Janisz A., Szeber E. 2003. Zawartość niektórych składników chemicznych w owocach roślin mało znanych. Folia Hort. Suplem. 1, 224–226.
Maloney K., Reich J., Sanford J. 1998. ‚Encore’ Red Raspberry. New York’s
Food and Life Sciences Bulletin, 152.
Ochmian I., Skupień K. 2008. Comparison of field performance, fruit firmness,
and nutritional value of yellow- and red-fruit Polish raspberry cultivars.
Electronic Journal of Polish Agricultural Universities, V, 11, I: 4
Reyes-Carmona J., Youseg G.G, Martinem-Peniche R. A., Lila M. A. 2005.
Antioxidant capacity of fruit extracts of blackberry (Rubus sp.) produced in
different climatic regions. J. Food Science, 70, 497–503.
Agnieszka Orzeł
Sadowniczy Zakład Doświadczalny Brzezna Spółka z o.o
Niwa Hodowla Roślin Jagodowych Spółka z o.o
Praca finansowana z Projektu Badawczego
Narodowego Centrum Nauki RP nr NN 310 306 139,
realizowanego w latach 2010–2013
430
Emilian Pitera
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 431–439
ISSN 1895-4421
OCENA ODMIAN VF ODPORNYCH NA PARCHA
JABŁONI WYHODOWANYCH W KATEDRZE
SADOWNICTWA SGGW W WARSZAWIE
EVALUATION OF VF – SCAB RESISTANT APPLE
CULTIVARS FROM APPLE BREEDING PROGRAMME
IN THE DEPARTMENT OF POMOLOGY WARSAW
UNIVERSITY OF LIFE SCIENCES
Abstrakt. Głównym celem programu hodowli jabłoni prowadzonej od 1975 r. było
uzyskanie odmian odpornych na parcha jabłoni (Venturia inaequalis), tolerancyjnych
na mączniaka jabłoni (Podosphaera leucotricha), wytrzymałych na mróz i charakteryzujących się obfitym plonowaniem oraz wysoką jakością owoców. Od 1995
r. wyhodowano i wdrożono do produkcji trzy Vf odporne na parcha jabłoni odmiany: ‘Witos’, ‘Sawa’ i ‘Waleria’. Nowa, obiecująca zimowa odmiana ‘Chopin’ (‘Granny
Smith’ x U 211) jest w trakcie badań w COBORU. Spośród trzech wdrożonych odmian najbardziej do integrowanej i ekologicznej produkcji owoców nadaje się ‘Sawa’, ale
główną jej wadą jest niska zdolność przechowalnicza jabłek. Wartość produkcyjną
wspomnianych odmian oceniono w oparciu o wyniki badań, a ich rynkowe znaczenie
na podstawie udziału w krajowej produkcji kwalifikowanych drzewek.
Słowa kluczowe: odmiany jabłoni, odporność na parcha, plenność, jakość owoców
Summary. Scab resistant apple trees breeding programme at Department of Pomology, Warsaw University of Live Sciences was started in 1975. Its main goals were:
resistance to scab (Venturia inaequalis), tolerance to apple powdery mildew (Podosphaera leucotricha), winter hardiness, high fruit quality and productivity. Since 1995
three Vf scab resistant cultivars were released: ‚Witos’, ‚Sawa’, and ‚Waleria’. Additional
a new scab resistant cultivar ‚Chopin’ (‘Granny Smith’ x U 211) is in the second phase
of assessment. From the three released cultivars the most successful for integrated
ecological fruit production seems to be ‚Sawa’ (‚Fantazja’ × ‚Primula’), but its main
disadvantage is short storability of fruits. Productivity and fruit quality of mentioned
cultivars were evaluated in the experiments but commercial value was estimated as
a production percentage of the total apple trees produced in the Polish nurseries.
Key words: apple cultivars, scab-resistance, productivity, fruit quality
431
Emilian Pitera
WSTĘP
Najskuteczniejszą metodą ograniczenia stosowania pestycydów
w sadach jabłoniowych jest uprawa odmian odpornych na najważniejsze szkodniki i choroby, a szczególnie odpornych na parcha.
Nad otrzymaniem i wprowadzeniem do uprawy takich odmian pracują naukowcy i hodowcy w wielu ośrodkach naukowych i firmach
sadowniczych świata. Do 1992 roku, w 17 programach hodowlanych,
z wykorzystaniem głównie genu Vf odporności, pochodzącego od Malus floribunda 821, wyhodowano 48 odmian jabłoni, a do roku 2012
ich liczba osiągnęła powyżej 80 [Gessler i Pertot 2012]. Wśród parchoodpornych odmian jest wiele wartościowych, które mogą konkurować z powszechnie uprawianymi, ale wymagają one promocji. Duże
osiągnięcia w tym zakresie ma Szwajcaria ponieważ odmiany odporne na parcha stanowią 40% w produkcji organicznej jabłek [Gessler
i Pertot 2012].
Celem niniejszego artykułu było podsumowanie znaczenia
wyhodowanych w Katedrze Sadownictwa SGGW odmian jabłoni
Vf odpornych na parcha, w oparciu o wyniki doświadczeń własnych
i prowadzonych przez innych badaczy oraz udziału tych odmian
w produkcji krajowej kwalifikowanych drzewek.
MATERIAŁ I METODY
Hodowlę twórczą i ocenę produkcyjną wyhodowanych odmian
prowadzono na Polu Doświadczalnym Katedry Sadownictwa w Warszawie – Wilanowie. Gleba jest mało zróżnicowana, mada brunatna, wytworzona z pyłu ilastego, pyłu zwykłego lub gliny średniej
pylastej – o zawartości powyżej 35% części spławialnych. Jest ona
lekko kwaśna, tj. na poziomie optymalnym dla drzew i odznacza się
wysoką zawartością próchnicy (ok. 2–2,5%), co stwarza bardzo dobre warunki do wzrostu drzew. Średnia temperatura roczna na tym
terenie wynosi 7,7°C, a średnia suma opadów – 505 mm. Z uwagi
na bardzo korzystne warunki glebowe, drzewa rzadko odczuwają
stres wodny, potrzeba nawadniania występuje tylko w szkółkach
i młodych sadach w pierwszym roku po posadzeniu drzew [Sadowski
432
Ocena odmian VF odpornych na parcha jabłoni...
2004]. Hodowlę jabłoni prowadzono metodą krzyżówkową i selekcji.
Źródłem odporności na parcha były zagraniczne oraz własne odmiany i klony jabłoni, zawierające gen (Vf), pochodzący od Malus floribunda 821. Corocznie otrzymywano od kilku do kilkunastu tysięcy
siewek. Wyselekcjonowane pojedynki Vf odporne na parcha jabłoni
były oceniane w kolejno zakładanych doświadczeniach.
Doświadczenie 1: prowadzono w latach 1986–1997 [Pitera
1998]. Jednoroczne okulanty parchoodpornych odmian ‘Primula’,
‘Novamac’ i ‘Witos’ oraz klonu U 211 [Pitera 2003] na podkładce
M.26 posadzono jesienią 1985 r. w rozstawie 4,5 x 3 m. Korony drzew
prowadzono w formie prawie naturalnej.
Doświadczenie 2: prowadzono w latach 1993–1997 [Pitera i Gałecki 1998]. Jednoroczne okulanty odmian ‘Waleria’ (‘Alka’, U 184),
‘Witos’, ‘Sawa’, ‘Freedom’ i ‘Lodel, na podkładce M.9 posadzono jesienią 1992 r., bezpośrednio po wykarczowaniu 12-letnich jabłoni,
w rozstawie 3,4 x 1,5 m. Kontrolę na obecność zarodników grzyba
Venturia inaequalis stanowiły drzewa odmiany ‘Delikates’.
Doświadczenie 3: założono wiosną 2001r. [Pitera i Odziemkowski
2009]. Badaniami objęto odmiany i klony jabłoni (Vf) odporne na
parcha w tym pięć odmian hodowli czeskiej: ‘Rajka’, ‘Resista’, ‘Selena’, ‘Rubinola’ i ‘Topaz’. Następne trzy genotypy są hodowli Katedry
Sadownictwa SGGW, z których odmiana ‚Sawa’ jest już od kilku lat
uprawiana w sadach towarowych, natomiast dwa nowe klony U 641
i U 5656 (‚Šampion’ z wolnego zapylenia) są w trakcie dalszej oceny.
Jednoroczne okulanty na podkładce M. 9 posadzono w rozstawie 3,5
× 1,5 m.
We wszystkich trzech wspomnianych doświadczeniach odmiany
rozmieszczono metodą losowanych bloków, w czterech powtórzeniach, po trzy drzewa na poletku. Koronę drzew na podkładce M.9
prowadzono w formie klasycznego wrzeciona. W rzędach drzew
utrzymywano ugór herbicydowy, a w międzyrzędziach murawę.
Ochronę chemiczną stosowano zgodnie z zaleceniami Programu
Ochrony Sadów. W ochronie przed chorobami liczbę zabiegów fungicydami ograniczano tylko do dwóch w sezonie stosując (triadimefon) Bayleton i/lub bupirymat (Nimrod), które były stosowane
przeciwko mączniakowi jabłoni. Zawiązki owoców przerzedzano
chemicznie oraz w razie potrzeby uzupełniano ręcznie.
433
Emilian Pitera
W doświadczeniu 1–3 oceniano siłę wzrostu i plonowanie drzew
oraz wielkość i wybarwienie owoców. Wskaźnikiem siły wzrostu
drzew było pole przekroju poprzecznego pnia (PPPP) obliczane na
podstawie średnicy pnia mierzonej na wysokości 30 cm w okresie
spoczynku drzew. Plonowanie drzew porównywano na podstawie
całkowitego średniego plonu w kg drzewo-1 oraz współczynnika
plenności. Jakość owoców oceniano na podstawie ich masy, średnicy
i powierzchni pokrytej rumieńcem.
Wyniki opracowano statystycznie metodą analizy wariancji
jednoczynnikowej, a podziału na grupy jednorodne dokonano przy
użyciu testu Newmana-Keulsa przy poziomie istotności 5%.
Na podstawie danych Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORIN) obliczono procentowy udział, w ogólnej produkcji drzewek jabłoni, najważniejszych pięciu odmian towarowych
oraz wszystkich odmian Vf odpornych na parcha znajdujących się
w Krajowym Rejestrze Odmian.
WYNIKI DYSKUSJA
Dotychczas wyhodowano i wdrożono do produkcji trzy Vf odporne na
parcha jabłoni odmiany: ‘Witos’, ‘Sawa’ i ‘Waleria’ [Przybyła 2013].
Nowa, zimowa odmiana ‘Chopin’ (U 7979) jest w trakcie badań
w COBORU, które są niezbędne do wpisania jej do Rejestru Odmian
(RO) i Księgi Ochrony Wyłącznego Prawa (KOWP).
Większość wyników własnych, uzyskanych w doświadczeniach
1–3 Katedry Sadownictwa SGGW, została opublikowana [Pitera 1998;
Pitera i Gałecki 1998; Pitera 2000; Pitera i Odziemkowski 2009].
‘Witos’ (‘Fantazja’ x ‘Primula’, autorzy odmiany: A. Rejman
i E. Pitera), odmiana jesienna (tab.1, 2). Pierwsza polska odmiana
odporna na parcha jabłoni, mało lub średnio porażana przez mączniaka jabłoni. Od 1995 r. znajduje się w RO. Drzewa charakteryzują
się dużą wytrzymałością na mróz oraz wysoką odpornością na choroby kory i drewna [Borecki i in. 1990; Pitera 1998]. Odmiana silnie rosnąca, średnio plenna, ze skłonnością do przemiennego owocowania. Zalecaną podkładką do produkcji drzewek jest podkładka
karłowa M.9. Owoce są bardzo smaczne, soczyste, duże lub bardzo
434
duże (tab. 1), bez tendencji do drobnienia [Pitera 2000; Sosna 2001].
Owoce podatne na brunatną zgniliznę owoców. W Polsce i USA (Oregon, Minnesota) ceniona jako odmiana amatorska [Pitera 2011b].
‘Sawa’ (‘Fantazja’ x ‘Primula’, autorzy: E. Pitera i A. Rejman),
odmiana jesienna, od 1999 r. znajduje się w RO i KOWP. Drzewa
charakteryzują się dość dużą wytrzymałością na mróz, średnią podatnością na mączniaka jabłoni oraz choroby kory i drewna. ‘Sawa’
jest odmianą bardzo plenną, owocującą corocznie, o dużych, dobrze
wybarwionych i smacznych owocach (tab. 1 i 2), nadającą się do integrowanej i ekologicznej produkcji owoców.
‘Waleria’ (siewka odmiany ‘Primula’, autor odmiany: E. Pitera),
odmiana późnoletnia, od 2006 r. znajduje się w RO i KOWP. Drzewa
wcześnie wchodzą w owocowanie, owocują obficie i coroczne. Odmiana mało podatna na mączniaka oraz średnio podatna na choroby kory
i drewna. Owoce są słodkie, średniej wielkości, prawie całkowicie pokryte czerwonym rumieńcem. ‘Waleria’ jest odmianą bardzo plenną (tab. 1)
owocująca corocznie, nadającą się do produkcji jabłek metodami integrowanymi i ekologicznymi, szczególnie w małych gospodarstwach.
> 50 %
skórki
> 75 %
skórki
‘Waleria’
(‘Alka’, U 184)
1.09–9.09
20,6 b*
126
80,3
39,7
‘Witos’
7.09–18.09
14,0 a
226
25,8
2,2
‘Sawa’
15.09–24.09
14,5 a
218
69,6
33,7
‘Freedom’
27.09–7.10
22,5 b
181
39,9
11,6
‘Lodel’
24.09–8.10
17,3 ab
142
91,8
51,0
(1994–1999)
Masa owoców (g)
Skrajne terminy zbioru
jabłek (1994-1999)
Średni roczny plon
(t ha-1) za lata:
Odmiana
Tab. 1. Niektóre cechy odmian odpornych na parcha.
Drzewa na podkładce M.9 posadzono jesienią 1992 r.
% owoców
pokrytych
czerwonym
rumieńcem
* średnie oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie
w obrębie kolumny przy P= 0,05
435
Emilian Pitera
‘Chopin’ (‘Granny Smith’ x U 211, autor: E. Pitera), odmiana
zimowa. W 2010 r. zgłoszona do RO i KOWP. Owoce w centralnej
Polsce dojrzałość zbiorczą osiągają w pierwszej połowie października. Wstępne badania wykazały, że ‘Chopin’ należy do nielicznych
odmian odpornych na parcha, charakteryzujących się wysoką jędrnością i długim przechowywaniem owoców oraz ich przydatnością
do bezpośredniego spożycia i przetwórstwa. Drzewa rosną niezbyt
silnie, wcześnie wchodzą w owocowanie i plonują obficie.
Tab. 2. Niektóre cechy odmian odpornych na parcha. Drzewa na podkładce
M.9 posadzono wiosną 2001 r.
2003–2007
2008–2012
2003–2012
> 75 % powierzchni skórki
pokrytej
rumieńcem
% owoców
Skrajne terminy zbioru
jabłek (2003–2012)
Masa
owoców*
(g)
Odmiana
Średni plon owoców
rocznie (t ha-1 ) za
lata:
‘Rajka’
18.09–1.10
20,2 b*
37,6 b
183 b
0
‘Resista’
25.09–14.10
22,8 b
47,6 c
192 c
82,8
‘Rubinola’
10.09–23.09
15,0 a
27,8 a
192 c
75,7
‘Sawa’
6.09–21.09
23,4 b
44,6 c
228 d
72,5
‚Selena’
7.09–26.09
28,0 c
55,6 d
184 bc
46,1
‘Topaz’
28.09–16.10
19,8 b
35,4 b
178 ab
77,9
U 5656
20.09–5.10
21,2 b
55,0 d
163 a
45,9
U 641
18.09–23.09
14,2 a
28,2 a
191 c
88,2
* średnie oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie
w obrębie kolumny przy P= 0,05
Odmiany o takich cechach, jaką zapowiada się być ‘Chopin’ są niezbędne do rozwoju sadownictwa zrównoważonego [Pitera 2011a,
2011b, 2012]. Jabłka odmiany ‘Chopin’ są średniej wielkości, kuliste.
Skórka gładka, zielona, może zmieniać barwę na żółtawozieloną, na
owocach nasłonecznionych wykształca się niewielki rumieniec. Owoce
w chłodni zwykłej dojrzałość konsumpcyjną osiągają po kilku miesiącach
436
przechowywania. W chłodni z kontrolowaną atmosferą jabłka można
przechowywać do końca kwietnia. Odmiana nadająca się do integrowanej i ekologicznej produkcji owoców. Odmiana cenna także do uprawy
amatorskiej, ponieważ może być wykorzystywana przez długi okres, nie
tylko jako deserowa ale również do celów kulinarnych. Pełniejszą wiedzę
o tej odmianie, uzyskamy na podstawie dalszych badań.
Tab. 3. Udział najważniejszych odmian towarowych oraz odpornych na parcha w ogólnej liczbie zakwalifikowanych drzewek jabłoni w szkółkach w latach 2004–2007 oraz 2008–2012 (na podstawie danych www.piorin.gov.pl)
Lata / Odmiany
2003–2007
2008–2012
Drzewka
ogółem, w tym:
liczba
28 578 214
%
liczba
33 760 269
%
100
‘Jonagold’ i mutanty
‘Šampion’ i mutanty
‘Golden Delicious’ i
mutanty
‘Gala’ i mutanty
4 661 210
3 106092
16,31
10,87
4 257 233
4 954683
12,61
14,90
2 537 518
8,88
3 313 943
9,82
1 866 286
6,5
2 824 836
8,37
‘Ligol’
1 660 302
5,8
1 891 740
5,6
Odmiany V-f odporne na parcha:
'Ariwa'
'Florina'
'Freedom'
'Goldstar'
'Melfree'
‘Melodie’
‘Gold Millenium’
'Novamac'
'Priam'
'Rajka'
'Rubinola'
'Sawa'
'Topaz'
67 775
3 090
73 337
3 050
76 708
1 670
61 780
150 052
43 560
195 966
0,24
0,01
0,26
0,01
0,27
0,006
0,22
0,53
0,15
0,69
169 820
0
39 358
700
2033
4800
3 699
29 732
0
18 200
59 658
22 590
169 812
0,50
0
0,12
0,002
0,006
0,014
0,01
0,09
0
0,05
0,18
0,07
0,50
'Waleria'
2 200
0,008
7200
0,02
'Witos'
47 357
0,17
25 290
0,07
Razem / odmiany
odporne na parcha
726 545
2,54
552 892
1,64
437
Emilian Pitera
O znaczeniu w produkcji poszczególnych odmian roślin sadowniczych świadczy zapotrzebowanie na ich materiał nasadzeniowy, co
w dużym stopniu dokumentuje ich liczba i procentowy udział w ogólnej liczbie zakwalifikowanych drzewek. Odmiany odporne na parcha
są znane sadownikom i amatorom. Na podstawie danych Państwowej
Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa wynika, że w okresie 2003–
2007 ogółem do sprzedaży zakwalifikowano w szkółkach 726 545
drzewek odmian odpornych na parcha, co stanowiło 2,54% ogólnej
liczby wyprodukowanych jabłoni (tab. 3), natomiast w następnej
pięciolatce (2008–2012) wyprodukowano ich o 173 653 sztuk mniej.
Największy udział stanowiły odmiany zimowe hodowli czeskiej
‘Topaz’ i ‘Rubinola’. Również w rocznej całkowitej produkcji jabłek
w Europie (27 krajów UE) odmiany odporne na parcha zajmują tylko
około 0,5% (‘Topaz’ 0,24%, ‘Prima’ 0,1% – w porównaniu do ‘Golden
Delicious’ (13%), ‘Jonagold’ (6,6%) czy ‘Gala’ (6%) [Gessler i Pertot
2012].
LITERATURA
Borecki Z., Mroczek A., Pitera E., Pruś K., Rejman A. 1990. Odmiany jabłoni
odporne na parch [Venturia inaequalis (Cke.) Aderh.] II. Odporność jabłoni
na mróz. Acta Agrobotanica 43(1–2), 141–154.
Gessler C., Pertot I. 2012. Vf scab resistance of Malus. Trees 26, 95–108.
Pitera E. 1998. Ocena przydatności parchoodpornej odmiany ‚Witos’ do uprawy
w warunkach ograniczonego stosowania pestycydów. XXXVII Ogólnopolska Naukowa Konferencja Sadownicza. (Skierniewice: 25–27.08. 1998), 163–166.
Pitera E. 2000. Suitability of three Polish scab resistant apple cultivars for cultivation under limited fungicide use. J. Fruit Ornam. Plant Res. 8(1), 39–43.
Pitera E. 2003. Przydatność klonu U 211 w hodowli odpornościowej jabłoni.
Rozprawy Naukowe i Monografie, Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
Pitera E. 2011a. Polskie odmiany: jabłoń ‘Chopin’. Szkółkarstwo 3, 62.
Pitera E.. 2011b. Hodowla odmian jabłoni odpornych na parcha i problemy ze
stabilnością odporności. Efekty 35 – lat hodowli odpornościowej jabłoni w Katedrze Sadownictwa SGGW. W: K. Tomala (ed.): Czynniki wpływające na
plonowanie i jakość owoców roślin sadowniczych XIII. Hortpress, 17-25.
Pitera E. 2012. ‘Chopin’ – nowa polska zimowa odmiana jabłoni Sad Nowoczesny 9, 44–46.
438
Pitera E., Gałecki M. 1998. Ocena kilku polskich parchoodpornych odmian
jabłoni w warunkach ograniczonego stosowania fungicydów. Zesz. Nauk.
w Krakowie 57(333), 579–582.
Pitera E., Odziemkowski S. 2009. Wartość produkcyjna odmian jabłoni odpornych na parcha w warunkach ograniczonego stosowania fungicydów. Zesz.
Prob. Nauk Rol. 539, 575–582.
Przybyła A. A. 2013. Fruit tree breeding in Poland. Acta Hort. 976, 33–39.
Sadowski A. 2004. Warunki naturalne pola w Wilanowie. Dzień Otwarty
w Sadzie w Wilanowie (Wilanów, 5.09.2004).
Sosna I. 2001. Plonowanie i wzrost wegetatywny kilku parchoodpornych odmian i klonów jabłoni z uwzględnieniem nawadniania kropelkowego. Zesz.
Nauk. AR we Wrocławiu – Rolnictwo 53(415), 197–212.
Emilian Pitera
Katedra Sadownictwa
ul. Nowoursynowska 159, 02–776 Warszawa,
439
Ireneusz Sosna
Marta Czaplicka-Pędzich
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 441–451
ISSN 1895-4421
WZROST I OWOCOWANIE
DRZEW SZEŚCIU ODMIAN GRUSZY
W ZALEŻNOŚCI OD ZASTOSOWANEJ PODKŁADKI
GROWTH AND FRUITING OF TREES ON SIX PEAR
CULTIVARS DEPENDING ON APPLIED ROOTSTOCK
Abstrakt. Doświadczenie zostało założone wiosną 2002 roku w Stacji Badawczo-Dydaktycznej w Samotworze, należącej do Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Badaniem objęto drzewa sześciu odmian gruszy
‚Carola’, ‚Dicolor’, ‚Erika’ ‚Amfora’, ‚Radana’ i ‚Concorde’ uszlachetnione
na dwóch podkładkach wegetatywnej pigwie S1 oraz generatywnej gruszy
kaukaskiej. najbardziej plenne okazały się drzewa odmiany Erika, a najmniejszym plonem cechowały się drzewa ‘Radany’. Siewkę gruszy kaukaskiej
polecić można dla odmiany ‚Amfora’. Pigwa S1 okazała się przydatna dla
pozostałych badanych odmian ale wywarła wpływ na istotne zwiększenie
plonu tylko u odmiany ‚Concorde’.
Słowa kluczowe: grusza, pigwa S1, grusza kaukaska, odmiana, podkładka
Summary. The experiment was establish in the spring of 2002, in the Research Station in Samotwór, belonging to the Wrocław University of Environmental and Life Sciences. The study involved six cultivars of pear trees
‚Carola’, ‚Dicolor’, ‚Erika’, ‚Amfora’, ‚Radana’ and ‚Concorde’, which were
grafted on two popular rootstocks: vegetative Quince S1 and generative Caucasian pear seedling. Among the tested cultivars the higher yield was received from ‚Erika’ trees, while the lowest yield was harvested from ‚Radana’.
Caucasian pear seedling can be recommend to use with ‚Amfora’. Quince
S1 proved to be useful for the other tested varieties, raising yielding only
of ‚Concorde’.
Key words: pear, Quince S1, Caucasian pear seedling, cultivar, rootstock
441
WSTĘP
Grusza jest gatunkiem o zdecydowanie większych wymaganiach klimatycznych i glebowych niż jabłoń [Lewko i Modrak 2009]. Później
wchodzi w okres owocowania, a plony są zwykle mniejsze. Jest
jednak gatunkiem perspektywicznym, zwłaszcza biorąc pod uwagę
spadek opłacalności prowadzenia sadów jabłoniowych. Przyczyna
dotychczasowej niewielkiej produkcji gruszek w kraju tkwić może
w mało nowoczesnej technologii uprawy tego gatunku, zwykle na
silnie rosnących podkładkach i w dużej rozstawie [Buler i in. 2008].
Wysoka wrażliwość owoców na nieodpowiednie warunki przechowywania stanowi dodatkowe ryzyko dla sadownika [Kruczyńska 2006;
Wawrzyńczak i in. 2008]. Odmiany pochodzące z czeskiej hodowli,
takie jak ‘Amfora’, ‘Dicolor’, ‘Erika’ czy ‘Radana’ uważane są za wysoce perspektywiczne i przydatne do uprawy w Polsce, a ich owoce są
atrakcyjne dla konsumenta (Blažek i in. 2005; Paprštein i Bouma
2000; Paprštein i Kloutvor 2005]. Według Kruczyńskiej [2006], do
najbardziej pożądanych cech dobrej odmiany, oprócz słabego wzrostu i dużej zdolności przechowalniczej, zaliczyć należy wysoką jakość
owoców oraz czerwone zabarwienie rumieńca, zwłaszcza u odmian
jesiennych i zimowych. Dotychczasowe ograniczenie dostępnych
w sprzedaży owoców do kilku tradycyjnych odmian, takich jak
‚Lukasówka’, ‚Konferencja’ i ‚Komisówka’ nie sprzyjało wzrostowi
spożycia gruszek wśród konsumentów poszukujących atrakcyjnych
nowych produktów. Rozszerzenie asortymentu o odmiany dostępne
przez większą część roku, o atrakcyjnej barwie, soczystym miąższu
i ciekawym aromacie, przyczynić się może do wzrostu zainteresowania konsumpcją owoców tego gatunku.
Celem doświadczenia była ocena wpływu zastosowanej podkładki
na wzrost i owocowanie drzew sześciu mniej znanych odmian gruszy
do jedenastego roku po posadzeniu (w latach 2002 do 2012).
MATERIAŁ I METODY
Doświadczenie założono w Stacji Badawczo-Dydaktycznej Katedry
Ogrodnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu w miej442
Wzrost i owocowanie drzew sześciu odmian gruszy w zależności...
scowości Samotwór wiosną 2002 roku. Do nasadzenia wybrano drzewa odmian ‘Carola’, ‘Dicolor’, ‘Erika’, ‘Amfora’, ‘Radana’ oraz ‘Concorde’ uszlachetnione na gruszy kaukaskiej oraz pigwie S1. Dla odmiany
‘Radana’ zastosowano pośrednią z gruszy ‘Bera Hardy’. Doświadczenie założono metodą losowanych bloków, w czterech powtórzeniach,
po trzy drzewa na każdym poletku doświadczalnym, w rozstawie 3,5
x 1,5 m (1905 drzew∙ha-1). Pomiary i obserwacje przeprowadzono
w latach 2002–2012, czyli od posadzenia drzew do jedenastego roku.
Corocznie jesienią mierzono średnicę, a od czwartego roku obwód
pni drzew. Plon w każdym roku ważono oddzielnie z każdego drzewa, a następnie określano masę 20 sztuk owoców. Kolejność odmian
w tabelach prezentujących wyniki jest zgodna z terminem dojrzewania owoców. W 2012 roku wykonano także pomiar objętości korony
przy użyciu tyczki geodezyjnej. Corocznie oceniono również obfitość
kwitnienia, w skali sześciostopniowej (0–5°). W 2007 roku, po wiosennych przymrozkach, oceniono także procentowy udział przemarzniętych kwiatów w poszczególnych kombinacjach. Dla oceny różnic
między średnimi zastosowano test t-Duncana, przyjmując poziom
istotności α=0,05.
WYNIKI
W latach badań drzewa kwitły z różną obfitością (tab. 1).
Najwięcej pąków kwiatowych miały drzewa w 2007 i 2009 roku.
Odmiany ‘Dicolor’ i ‘Amfora’ kwitły obficie co drugi rok. W 2009
i 2012 roku zaobserwowano większą liczbę kwiatów na drzewach
uszlachetnionych na pigwie S1, natomiast w 2010 roku na gruszy
kaukaskiej. Z wyjątkiem 2010 roku, dosyć obfitym kwitnieniem charakteryzowała się natomiast ‚Erika’ na pigwie S1. W nocy z 21 na
22 kwietnia 2007 roku w Stacji Badawczo-Dydaktycznej w Samotworze zanotowano w spadek temperatury do -2,7°C, który spowodował
uszkodzenie znacznej części pąków kwiatowych i kwiatów (tab. 1).
Największy procent przemarzniętych kwiatów stwierdzono u odmian ‘Amfora’ oraz ‘Erika’ a najmniejszy procent kwiatów uszkodzonych
zanotowano natomiast na drzewach odmiany ‚Carola’. Procentowy
udział kwiatów przemarzniętych w 2007 nie zależał od zastosowanej
443
podkładki. Kwiatów uszkodzonych było jednak o 11% więcej u drzew
uszlachetnionych na pigwie S1.
podkładka
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
pigwa S1
1,7 a
3,8 b
1,0 a
4,4 e
0,8 a
1,7 a-d
1,9 a
60,1 a
grusza
kaukaska
1,2 a
3,6 b
0,3 a
3,6 b-e
1,8 b
1,3 ab
0,9 a
53,7 a
pigwa S1
2,4 b*
3,0 a
2,3 a
4,1 de
2,4 b
2,3 b-e
3,3 a
30,8 a
grusza
kaukaska
2,8 c
3,1 a
1,7 a
3,2 b-d
2,6 bc
1,0 a
2,5 a
34,7 a
pigwa S1
3,0 c
3,0 a
1,5 a
4,3 e
1,9 b
2,5 c-e
2,7 a
72,2 a
grusza
kaukaska
1,5 a
3,1 a
2,0 a
2,8 ab
2,5 bc
2,6 de
1,9 a
51,1 a
pigwa S1
3,1 c
3,4 ab
3,8 a
2,2 a
3,5 c
1,2 ab
2,6 a
88,3 a
grusza
kaukaska
2,7 b
3,6 b
3,4 a
3,0 a-c
2,5 b
2,5 c-e
2,0 a
68,7 a
pigwa S1
2,4 b
3,6 b
2,2 a
4,3 e
2,1 b
1,9 a-d
3,6 a
97,0 a
grusza
kaukaska
2,8 c
3,3 a
2,0 a
3,8 c-e
2,9 c
1,4 a-c
2,8 a
88,1 a
pigwa S1
2,3 b
3,6 b
2,6 a
4,0 de
1,9 b
2,8 e
3,1 a
88,5 a
grusza
kaukaska
2,2 b
3,4 ab
2,2 a
3,3 b-d
2,5 bc
1,8 a-d
2,0 a
74,0 a
‘Erika’
‘Amfora’
‘Dicolor’
‘Concorde’
‘Carola’
odmiana
Obfitość kwitnienia (skala 0–5)
‘Radana’
Kombinacja
Procent kwiatów przemarzn. (wiosna 2007)
Tab. 1. Obfitość kwitnienia drzew sześciu odmian gruszy oraz procentowy
udział kwiatów przemarzniętych wiosną 2007 roku w zależności od podkładki
Średnie dla podkładek
pigwa S1
2,5 a
3,4 a
2,2 a
3,9 b
2,1 a
2,1 a
2,9 b
72,8 a
grusza kaukaska
2,2 a
3,3 a
1,9 a
3,3 a
2,5 b
1,8 a
2,0 a
61,7 a
444
Średnie dla odmian
‘Radana’
1,5 a
3,7 a
0,6 a
4,0 b
1,3 a
1,5 a
1,4 a
56,9 b
‘Carola’
2,6 bc
3,1 a
2,0 b
3,6 b
2,5 b
1,7 a
2,9 cd
32,8 a
‘Concodre’
2,3 b
3,0 a
1,8 b
3,5 b
2,2 b
2,5 b
2,3 b
61,7 bc
‘Dicolor’
2,9 c
3,5 a
3,6 c
2,6 a
3,0 b
1,8 a
2,3 b
78,5 c
‘Amfora’
2,6 b
3,4 a
2,1 b
4,1 b
2,5 c
1,6 a
3,2 d
92,5 d
‘Erika’
2,2 b
3,5 a
2,4 b
3,7 b
2,2 b
2,3 b
2,6 bc
81,2 cd
* średnie w kolumnach oznaczone tą samą literą nie
różnią się istotnie przy α=0,05
W pierwszych latach po posadzeniu (do 2006 roku) wysoki plon
zebrano z kombinacji ‚Dicolor’ oraz ‚ Condrode’ rosnących na pigwie
oraz ‚Amfora’ na gruszy kaukaskiej (tab. 2).
Tab. 2. Wielkość plonu drzew sześciu odmian gruszy na dwóch
podkładkach
podkładka
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2003–
2012
pigwa
S1
11,8 a
14,2 bc
1,7 a
33,5 cd
3,3 a
1,2 ab
7,9 ab
76,9 a
grusza
kaukaska
Wielkość plonu (kg∙drzewo-1)
2003–
2006
12,2 a
19,4 c-e
0,3 a
29,2 bc
10,9 bc
1,1 a
2,4 a
75,5 a
10,4 a*
6,1 a
4,6 a
28,2 bc
9,2 abc
8,8 d
23,5 e
96,3 ab
18,4 a
11,5 ab
3,4 a
39,6 d
2,9 a
1,0 a
21,2 de
107,2b-d
grusza
pigwa S1
kaukaska
‘Carola’
‘Radana’
odmiana
Kombinacja
445
pigwa
S1
24,0 b
grusza
kaukaska
3,4 a
pigwa S1
24,7 b
grusza
kaukaska
13,0 a
pigwa
S1
17,1 a
grusza
kaukaska
25,3 b
pigwa
S1
24,2 a
21,5 e
20,0 a 41,7 d
15,4 c-e
8,5 d
41,1 f
169,2 f
grusza
kaukaska
‘Erika’
‘Amfora’
‘Dicolor’
‘Concodre’
25,6 a
20,5 de
14,4 a
18,0 de
1,5 ab
15,8 cd
147,7 ef
15,8 cd
7,4 a
34,0 cd
8,1 cd
21,5 de
133,2 de
10,7 ab
7,3 a
28,1 bc 13,3 b-d
5,2 b-d
14,8
b-d
80,7 ab
6,6 a
14,6 a
10,3 a
21,1 e
1,1 a
14,2
b-d
102,6 a-c
13,1 b
13,3 a 35,9 cd
7,4 ab
2,1 ab
11,0 bc
102,0 a-c
9,5 ab
9,5 a
7,3 ab
8,9 d
11,3 bc
85,7 ab
4,4 a-c
19,1 de
128,0 c-e
22,3 b
8,9 a-c
11,3 a-c 12,7 a 34,7 cd 14,7 c-e
51,7 e
pigwa S1
18,6 a
12,3 a
11,9 a 28,40 a
10,9 a
6,1 b
19,9 b
110,7 a
grusza
kaukaska
16,3 a
14,4 a
8,8 a 36,50 b
11,2 a
2,6 a
14,0 a
106,9 a
Średnie dla odmian
‘Radana’
12,0 a
16,8 c
1,0 a
31,4 b
7,1 ab
1,2 a
5,2 a
76,2 a
‘Carola’
14,4 b
8,8 a
4,0 ab
33,9 b
6,0 a
4,9 b
22,3 d
101,7 b
‘Concodre’
13,7 a
13,2 b
7,4 b
31,1 b
11,1 bc
6,7 b
18,2 cd
106,9 b
‘Dicolor’
18,9 a-c
9,9 a
13,9 c
23,1 a
14,3 cd
1,6 a
12,6 b
102,3 b
‘Amfora’
21,2 bc
10,4 ab
11,3 c 28,5 ab
11,0 bc
6,7 b
15,2 bc
106,8 b
‘Erika’
24,9 c
21,0 d
17,2 d
16,7 d
5,0 b
28,4 e
158,5 c
46,7 c
* objaśnienie: patrz tab. 1
446
Mimo silnego przemarznięcia kwiatów drzewa ‚Eriki’ w 2007 roku
wydały wysoki plon. Zadowalające były również zbiory owoców ‚Amfory’, która wykazuje zdolność do partenokarpii. Niewielkie uszkodzenia kwiatów nie wpłynęły natomiast na plenność ‚Caroli’. Plon zebrany
z drzew badanych odmian różnił się między sobą w każdym z lat badań. Niskie zbiory w 2011 roku spowodowane były silnymi mrozami
(do -24°C w grudniu 2010) w zimie i przemarznięciem znacznej części
pąków kwiatowych. W ostatnich dwóch latach badań istotnie wyższy
plon zebrano z drzew uszlachetnionych na karłowej pigwie S1. Do jedenastego roku po posadzeniu, dużą plennością charakteryzowała się ‘Erika’, a plon z drzew uszlachetnionych na obu podkładkach nie różnił się
istotnie. Najmniejszy plon zebrano z drzew ‘Radany’, która wyjątkowo
mało gruszek wydała w 2008 i 2011 roku. Podkładka z pigwy wpłynęła
na wzrost plenności odmiany ‚Concorde’, i obniżenie ‘Amfory’.
Zastosowana podkładka nie miała wpływu na średnią masę zebranych owoców (tab. 3), także w interakcji badanych czynników. Do
odmian o owocach dużych zaliczyć należy ‚Erikę’, ‚Amforę’, ‚Carolę’
i Concorde’, podczas gdy gruszki drobniejsze wydały ‚Dicolor’ i ‚Radana’.
Drzewa uszlachetnione na siewce gruszy kaukaskiej charakteryzowały się wyraźnie większym polem przekroju poprzecznego
pnia (PPPP) oraz objętością korony w 2012 roku, nie zanotowano natomiast różnicy w przyrostach pni na grubość w dziesiątym i jedenastym
roku po posadzeniu drzew. Pnie o najmniejszej powierzchni przekroju
w 2012 roku miały drzewa ‘Amfory’, pnie pozostałych drzew były podobnej do siebie grubości. Drzewa ‚Radany’ wytworzyły natomiast rozłożyste korony, istotnie większe niż u pozostałych odmian. Dla każdego z omawianych parametrów wzrostu nie zanotowano statystycznie
istotnych różnic w interakcji badanych czynników doświadczalnych.
Drzewa uszlachetnione na karłowej pigwie S1 charakteryzował
zdecydowanie wyższy współczynnik plenności. Istotnie więcej owoców
na 1 cm2 powierzchni pnia otrzymano u ‚Amfory’ i ‚Eriki’. Nie zanotowano statystycznie istotnych różnic w interakcji czynników doświadczalnych, jednak zaobserwować można tendencję do wyższej wartości
współczynnika plenności na podkładce wegetatywnej u wszystkich
badanych odmian. Nie udowodniony statystycznie wpływ czynników
w interakcji spowodowany mógł być dużymi rozbieżnościami
w wielkości drzew na poletkach doświadczalnych.
447
Średnia masa owocu
2003–2012 (g)
PPPP 2012 (cm2)
Przyrost pola
2010–2012 (cm2)
Objętość korony 2012
(m3)
Współczynnik plenności
2002–2012 (kg∙cm-2)
Tab. 3. Średnia masa owoców współczynnik plenności oraz wybrane parametry siły wzrostu drzew
pigwa S1
156 a
72,7 a
9,1 a
4,8 a
1,06 a
grusza kaukaska
160 a
98,9 a
10,4 a
7,4 a
0,76 a
pigwa S1
252 a
55,5 a
11,2 a
2,7 a
1,74 a
grusza kaukaska
271 a
98,7 a
11,6 a
5,0 a
1,10 a
pigwa S1
221 a
82,4 a
10,1 a
3,2 a
1,62 a
grusza kaukaska
229 a
84,9 a
10,7 a
3,6 a
1,01 a
pigwa S1
185 a
65,0 a
9,0 a
3,2 a
1,61 a
grusza kaukaska
195 a
102,4 a
7,3 a
4,6 a
1,00 a
pigwa S1
290 a
38,1 a
7,0 a
2,4 a
2,69 a
grusza kaukaska
241 a
66,3 a
8,7 a
4,2 a
1,94 a
pigwa S1
246 a
57,7 a
9,2 a
3,0 a
3,16 a
grusza kaukaska
240 a
93,4 a
10,7 a
4,7 a
1,59 a
Kombinacja
odmiana
podkładka
‘Radana’
‘Carola’
‘Concodre’
‘Dicolor’
‘Amfora’
‘Erika’
pigwa S1
225 a
61,9 a
9,3 a
3,2 a 1,98 b
grusza kaukaska
223 a
90,8 b
9,9 a
4,9 b 1,23 a
Średnie dla odmian
448
‘Radana’
158 a
85,8 b
9,7 ab
6,1 b 0,91 a
‘Carola’
261 c
77,1 b
11,4 b
3,8 a
1,42 a
‘Concodre’
225 bc
83,6 b 10,4 ab 3,4 a
1,32 a
‘Dicolor’
190 ab
83,7 b
8,1 a
3,9 a
1,31 a
‘Amfora’
266 c
52,2 a
7,8 a
3,3 a 2,31 b
‘Erika’
243 c
75,6 b 10,0 ab 3,8 a 2,37 b
* objaśnienie: patrz tab. 1
DYSKUSJA
Porównując procentowy udział kwiatów przemarzniętych w kwietniu
2007 roku z wielkością plonu badanych odmian uznać należy że plon
‚Eriki’ był zadowalający. Również znaczna masa gruszek zebranych
w tym sezonie z drzew ‚Radany’ wskazuje na małe niebezpieczeństwo
utraty plonu u tych odmian na skutek wiosennych przymrozków.
Wysoką plenność ‚Eriki’ zanotowaną w doświadczeniu potwierdzają
także inni badacze [Sosna i Czaplicka 2007; Paprštein i Bouma 2000;
Blažek i in. 2003]. Lewko i Mordak [2009] zanotowali większy plon
tej odmiany oraz wyższy współczynnik plenności na pigwie S1, czego
nie potwierdzono w badaniach własnych. Potwierdzono jednak obserwacje Bielickiego i in. [2010] o wyższym współczynniku plenności
dla drzew rosnących na pigwie S1.
Średnia masa owoców zbliżona była do przytaczanych
w literaturze i potwierdziła tendencję odmian ‚Dicolor’ i ‚Radana’ do
wydawania gruszek drobnych [Paprštein i Bouma 2000; Błaszczyk
2005; Paprštein i in. 2007; Sosna i Czaplicka 2007]. Podobnie jak w
badaniach Bielickiego i in. [2010] nie odnotowano wpływu podkładki
na średnią masę owoców.
Większa siła wzrostu drzew na podkładce generatywnej wyrażona wielkością pola przekroju poprzecznego pni została statystycznie
udowodniona, w porównaniu podkładek, jak i interakcji. Podobne
wyniki uzyskali Kviklys [2005] oraz Bielicki i inni [2010] na ‚Konferencji’. Silny wzrost odmiany ‚Radana’ i istotnie słabszy ‚Amfory’
potwierdzają również Sosna i Czaplicka [2007].
449
WNIOSKI
Do jedenastego roku po posadzeniu największy plon owoców zebrano z drzew odmiany ‘Erika’ natomiast najmniej plenna okazała się
‘Radana’. Zastosowane w badaniach podkładki nie miały wpływu na
owocowanie drzew.
Owoce o największej masie zebrano z drzew ‘Eriki’ i ‘Amfory’, natomiast gruszki ważące najmniej miały odmiany pokryte czerwonym
rumieńcem ‘Dicolor’ i ‘Radana’.
Drzewa uszlachetnione na silnie rosnącej gruszy kaukaskiej charakteryzowały się istotnie silniejszym wzrostem niż te uszlachetnione na pigwie S1. Istotnie słabszym wzrostem charakteryzowały się
drzewa odmiany ‘Amfora’, natomiast najsilniej rosły grusze letniej
odmiany ‘Radana’.
Największy procent kwiatów uszkodzonych przez przymrozki
miały odmiany ‘Amfora’ i ‘Erika’, natomiast u odmiany ‘Carola’ zanotowano okazała się najmniejszy procent kwiatów przemarzniętych.
Oceniane podkładki nie miały wpływu na uszkodzenia przymrozkowe.
Na podstawie wieloletnich badań do uprawy towarowej w warunkach klimatycznych południowo-zachodniej Polski można polecić
odmiany ‘Erika’, ‘Amfora’ i ‘Concorde’.
LITERATURA
Blažek J., Vàvra R., Buršik J., Kratochvíl F. 2005. Hodnocení odrůd v provozníich výsadbách. Inovace Pětitelských Systémů Hrušni. Holovousy 6–7.
Bielicki P. 2005. Podkładki dla gruszy w badaniach ISK. III Ogólnopolska Konferencja Szkółkarska „Problemy i perspektywy produkcji
szkółkarskiej drzew owocowych”. ISiK Skierniewice, 6 IV 2005, 43–49.
Bielicki P., Czynczyk A., Bartosiewicz B., Kruczyńska D. 2010. Wzrost
i owocowanie gruszy odmiany Konferencja na rożnych podkładkach. XLVI
Ogólnopolska Naukowa Konferencja Sadownicza „Nauka praktyce”,
Skierniewice 29–30.IX.2010, 135–137.
Blažek J., Vondràček J., Vàvra R., 2003. Yields and tree vigour of pear cultivars
bred in the RBIP at Holovousy, Vědecké Pràce Ovocnàrské 18, 39–51.
450
Błaszczyk J. 2005. Porównanie wzrostu i początkowego plonowania czterech odmian
grusz. XXV Międzynarodowe Seminarium Sadownicze, Limanowa, 71–72.
Buler Z., Mika A., Krzewińska D., Czynczyk A., Bielicki P., Michalska
B. 2008. Wyniki badań nad uprawą grusz europejskich i azjatyckich
w zwartej rozstawie z ręcznym przerzedzaniem zawiązków owocowych.
Zesz. Nauk. ISiK, Skierniewice 16, 91–101.
Kruczyńska D. 2006. Nowe odmiany jabłoni i gruszy do sadów towarowych.
Ogólnopol. Konf. Inst. Sadow Kwiac. Skierniewice, 29–32.
Kviklys D. 2005. Rootstock effect on ‘Conference’ pear vegetative and generative
development. Sodinkystė a Daržinkystė 24(2), 3–10.
Lewko J. Modrak P. 2009. Orchard performance of young ‘Erika’ pear trees depending on rootstock and root pruning. Zeszyty Problemowe Postepów
Nauk Rolniczych 436, 137–142.
Paprštein F., Bouma J. 2000. New pears from Czech Republic. Acta Hort.
538(2), 741–744.
Paprštein F., Kloutvor J. 2005. Charakteristika Odrůd Hrušni. Inovace Pětitelských Systémů Hrušni. Holovousy 8–20.
Paprštein F., Matějiček A., Blažek J. Kloutvor J., Bouma J. 2007. Evaluation
of winter pear cultivars. Nove odrůdy ovocove 33–41
Sosna I., Czaplicka M. 2007. Ocena wartości produkcyjnej kilku nowych
odmian gruszy na dwóch podkładkach. Roczniki Akademii Rolniczej
w Poznaniu CCCLXXXIII Ogrodnictwo 41, 383–388.
Wawrzyńczak A., Rutkowski K. P., Kruczyńska D.E. 2008. Jakość owoców
wybranych odmian gruszy w zależności do temperatury przechowywania. Zesz. Nauk. ISiK, Skierniewice 16, 153–162.
Ireneusz Sosna
Katedra Ogrodnictwa
pl. Grunwaldzki 24a, 50–363 Wrocław
451
Ireneusz Sosna
Daria Kortylewska
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 453–464
ISSN 1895-4421
JAKOŚĆ OWOCÓW KILKU CZESKICH ODMIAN
JABŁONI ODPORNYCH NA PARCHA W ZALEŻNOŚCI
OD PODKŁADKI
FRUIT QUALITY OF SEVERAL CZECH SCAB
RESISTANT APPLE CULTIVARS IN DEPENDENCE
ON ROOTSTOCK
Abstrakt. W latach 2004–2008, prowadzono badania mające na celu między
innymi ocenę jakości owoców kilku odmian jabłoni genetycznie odpornych na
parcha wyhodowanych w Czechach. Badaniami objęto odmiany ‘Rosana’, ‘Rubinola’, ‘Rajka’, ‘Goldstar’ oraz ‘Topaz’ na podkładkach M.9, P2, P60, P16 i P22.
W latach 2000–2008 wśród studentów kierunku Ogrodnictwo przeprowadzono
ocenę wyglądu zewnętrznego i smaku owoców badanych odmian. Jakość owoców
ma duże znaczenie przy ocenie odmian parchoodpornych. Zarówno wielkość jak
i wybarwienie owocu decydują o przydatności produkcyjnej danej odmiany. Są to
też cechy, którymi kierują się konsumenci przy zakupie owoców. Największymi
owocami charakteryzowały się odmiany ‘Goldstar’ i ‘Rubinola’. Pod względem
wyglądu najwyżej oceniono owoce ‘Rubinoli’ i ‘Jonagolda’. Jabłka odmian ‘Goldstar’, ‘Golden Delicious’ i ‘Jonagold’ uznane zostały za najsmaczniejsze.
Słowa kluczowe: jabłoń, Venturia inaequalis, podkładka, jakość owoców
Summary. In 2004–2008 a research over, among other things, fruits quality
of a few genetically scab resistant apple cultivars (planted in Czech Republic).
‘Rosana’, ‘Rubinola’, ‘Rajka’, ‘Goldstar’ and ‘Topaz’ cultivars on M.9, P2, P60,
P16 and P22 rootstocks took place. In 2000–2008 Horticulture students were
asked to analyse cultivars fruits evaluating their appearance and taste. The
fruits quality is very important factor while evaluating the scab resistant cultivars. Colour and size of fruits have a great meaning when considering cultivars
for production purposes. These features are also the same as for customers to
base their decision of buying specific cultivars. The biggest fruits were found
among Goldstar’ and ‘Rubinola’. The highest values, regarding the appearance,
were given to Rubinola’ and ‘Jonagold’. The apples of ‘Goldstar’, ‘Golden Delicious’ and ‘Jonagold’ cultivars were considered to have the best taste.
Key words: apple, Venturia inaequalis, rootstock, fruit quality
453
WSTĘP
Uprawa jabłoni wymaga intensywnej ochrony chemicznej zwłaszcza
w zwalczaniu parcha (Venturia inaequalis) [Czynczyk i in. 2009; Pitera i Odziemkowski 2009]. Jest to najgroźniejsza choroba, która
w sprzyjających warunkach może całkowicie zniszczyć plon lub
znacznie obniżyć jakość owoców [Sosna 2005]. Jedną z metod ograniczenia zużycia środków ochrony roślin jest wprowadzanie do
uprawy odmian parchoodpornych i mało wrażliwych [Czynczyk i in.
2009; Pitera i Odziemkowski 2009]. Wymagają one jednak oprysków
chroniących przed brudną plamistością jabłek, która normalnie nie
występuje w sadach, gdzie prowadzona jest ochrona przeciw parchowi
jabłoni [Sosna 2005]. Badania nad uprawą odmian odpornych na parcha prowadzone są także m. in. w Szwecji, Szwajcarii oraz na Litwie
[Jönsson i Tahir 2004; Silvestri i in. 2008; Lanauskas i in. 2009].
Większość odmian parchoodpornych nie znalazła zainteresowania
wśród producentów i konsumentów ze względu na słabą plenność
drzew i niską jakość owoców, a zwłaszcza nienajlepszy smak [Szklarz
2008]. Przy ocenie odmian genetycznie odpornych na parcha dużą
uwagę przywiązuje się do jakości owoców. Wielkość i wybarwienie to
takie cechy owocu, które w dużym stopniu decydują o przydatności
produkcyjnej odmiany [Pitera i Odziemkowski 2009]. Konsumenci
w trosce o swoje zdrowie poszukują ekologicznej żywności [Konopacka i in. 2006; Lanauskas i in. 2009]. Przy wyborze owoców kierują się
ich smakiem, twardością i wyglądem ogólnym. W wielu ośrodkach
prowadzone są badania mające na celu ocenę sensoryczną jakości
jabłek odpornych na parcha, które mają ułatwić producentom wybór
odmian najbardziej preferowanych przez konsumentów [Tomala i in.
2009; Kelley i in. 2010; Wang i in. 2010].
Celem pracy była ocena jakości owoców kilku czeskich odmian
parchoodpornych w zależności od rodzaju zastosowanej podkładki.
MATERIAŁ I METODY
W latach 2004–2008 w Sadowniczej Stacji Badawczo – Dydaktycznej
w miejscowości Samotwór koło Wrocławia prowadzono badania,
454
Jakość owoców kilku czeskich odmian jabłoni odpornych na parcha...
mające na celu między innymi ocenę jakości owoców kilku odmian
jabłoni genetycznie odpornych na parcha wyhodowanych w Czechach.
Badaniami objęto odmiany ‘Rosana’, ‘Rubinola’, ‘Rajka’, ‘Goldstar’ oraz
‘Topaz’ na podkładkach M.9 i P16 (karłowe), P2 i P60 (półkarłowe) oraz
P22 (superkarłowe). Odmianę kontrolną stanowiła znana i od wielu lat
uprawiana w Polsce ‘Florina’. Drzewa, których owoce oceniano, wysadzono wiosną 1998 roku w rozstawie 3,5 x 1,2 m (2381 drzew∙ha-1) na
glebie płowej, klasy bonitacyjnej IIIa. Doświadczenie założono metodą
losowanych bloków, w czterech powtórzeniach, po 5 drzew na każdym
poletku. Do 3. roku po posadzeniu drzewa formowano na wzór korony
wrzecionowej, z minimalnym cięciem i intensywnym przyginaniem
pędów. W kolejnych latach jabłonie cięto silniej, najczęściej pod koniec sierpnia. Każdego roku w okresie wegetacyjnym wykonywano 2–3
zabiegi fungicydami, przede wszystkim przeciwko brudnej plamistości
jabłek. W lata obfitego owocowania stosowano chemiczne (głównie Pomonit) oraz ręczne przerzedzanie zawiązków.
W celu określenia średniej masy 1 owocu z każdego drzewa
doświadczalnego ważono po 20 sztuk. Bezpośrednio po zbiorze
i zważeniu jabłka były dzielone na 6 klas wielkości (średnica owocu
powyżej 8 cm, 7,5–8 cm, 7–7,5 cm, 6–7 cm, 5,5–6 cm oraz poniżej 5,5
cm) i 4 klasy wybarwienia (rumieniec obejmujący 76–100%, 51–75%,
25–50% oraz mniej niż 25% powierzchni skórki). Owoce sortowano
ręcznie przy użyciu kalibrownic pierścieniowych, po 1 losowo wybranej skrzynce z każdego powtórzenia. W sumie z każdej odmiany
posortowano 16 skrzynek (po 4 skrzynki z podkładek M.9, P60, P2
i P22). W latach 2000–2008 wśród studentów kierunku Ogrodnictwo
przeprowadzono ocenę wyglądu zewnętrznego i smaku owoców badanych odmian. Jabłka testowano na przełomie listopada i grudnia po kilku miesiącach przechowywania w chłodni zwykłej. Przedstawione wyniki opracowano na podstawie 450 ankiet. Studenci
oceniali owoce posługując się skalą od 1 (najgorzej) do 5 (najlepiej)
z dokładnością do 0,5. Obejmowały one ocenę również innych, bardziej znanych jabłoni parchoodpornych. Porównano je z kilkoma odmianami wymagającymi ochrony chemicznej przeciwko parchowi:
‘Golden Delicious’, ‘Jonagold’ (standard), ‘Šampion’ oraz ‘Elstar’.
Odmiany te, z wyjątkiem ‘Elstar’, należą do najważniejszych w sadach towarowych Dolnego Śląska. Okolice Wrocławia charakteryzują
455
się długim okresem wegetacji i stosunkowo łagodną, ciepłą zimą. Są
to warunki bardzo sprzyjające uprawie jabłoni, zwłaszcza odmian
ciepłolubnych.
Uzyskane wyniki opracowano statystycznie metodą analizy wariancji. Do oceny różnic między średnimi użyto testu t-Fishera, przyjmując poziom istotności 5%. Dane procentowe analizowano na wartościach transformowanych według funkcji Blissa. Obliczenia dotyczące
średniej masy owocu przeprowadzono na wartościach rzeczywistych.
WYNIKI I DYSKUSJA
Analizując wyniki przeprowadzonych badań z lat 2004–2008 kilku
parchoodpornych odmian jabłoni wykazano, że najcięższe owoce
wykształciły drzewa odmiany ‘Goldstar’ (tab. 1). W swoich badaniach Czynczyk i inni [2012] uzyskali podobną średnią masę jabłek tej
odmiany. Jabłonie ‘Florina’, ‘Rosana’ oraz ‘Topaz’ rodziły najlżejsze
owoce. Średnia masa owocu była cechą zależną od odmiany. Również
rodzaj zastosowanej podkładki miał istotny wpływ na masę owocu.
Tab. 1. Średnia masa 1 owocu (g) z lat 2004–2008 kilku parchoodpornych
odmian jabłoni w zależności od podkładki
Odmiana/podkładka
M.9
P2
P60
P16
P22
Średnia dla
odmiany**
‘Florina’ – kontrola
137*
119
123
-
108
122 a
‘Rosana’
124
119
132
112
104
120 a
‘Rubinola’
143
129
140
125
117
132 b
‘Rajka’
137
132
131
142
122
131 b
‘Goldstar’
153
146
149
135
135
146 c
‘Topaz’
122
122
123
106
106
118 a
Średnia dla podkładki 136 c 128 b 133 c 124 b 115 a
NIR0.05 dla interakcji
9
11
* Średnie oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie między sobą przy
p=0,05 (wg testu t-Fishera) ** bez podkładki P 16
456
Najcięższe owoce zbierano z drzew uszlachetnionych na
podkładkach M.9 i P60, natomiast najlżejsze z drzew rosnących na P22.
We wcześniejszych latach, prowadzenia tego doświadczenia, wpływ
podkładek na średnią masę owoców był zbliżony, natomiast były one
większe [Sosna 2005]. Podobnie wyższą średnią masę owocu dla odmian ‘Rubinola’ i ‘Topaz’ uzyskali w swoich badaniach Suszyna [2009] oraz
Pitera i Odziemkowski [2009]. W doświadczeniach Jönsson’a i Tahir’a
[2004] oraz Pitery [2006] odmiana ‘Topaz’ miała najlżejsze owoce.
Jakość owoców ma duże znaczenie przy ocenie odmian parchoodpornych. Zarówno ich wielkość, jak i wybarwienie, decydują
o przydatności produkcyjnej danej odmiany. Są to też cechy, którymi
kierują się konsumenci przy zakupie owoców. Największymi owocami
charakteryzowały się odmiany ‘Goldstar’ i ‘Rubinola’ (tab. 2 i 4), natomiast ‘Florina’, ‘Rajka’ i ‘Topaz’ miały najmniej jabłek powyżej średnicy
7,5 cm. Spośród badanych podkładek największe owoce zebrano z drzew
rosnących na M.9 i P60. Podkładka P22 powodowała istotne drobnienie
owoców. Pitera [2006] oraz Pitera i Odziemkowski [2009] w swoich badaniach wykazali, że procentowy udział jabłek powyżej 7 cm średnicy dla
odmian ‘Rajka’, ‘Rubinola’ i ‘Topaz’ wynosił od 96 do 99%, co nie znalazło potwierdzenia w przeprowadzonym doświadczeniu. Podobne wyniki
uzyskał natomiast Szklarz [2008], w badaniach którego odmiana ‘Goldstar’ miała największe owoce, a ‘Rajka’ najmniejsze.
Tab. 2. Procent jabłek o średnicy powyżej 7,5 cm (średnia z lat 2004–2008)
Odmiana/podkładka
M.9
P2
P60
P22
Średnia dla
odmiany
12,3*
2,4
9,8
1,7
6,6 a
‘Rosana’
13,3
11,1
19,9
8,3
13,2 ab
‘Rubinola’
28,0
17,7
22,5
4,8
18,3 bc
‘Rajka’
8,9
9,4
4,9
3,5
6,7 a
‘Goldstar’
36,1
23,5
27,0
16,6
25,8 c
‘Topaz’
12,2
4,3
9,3
2,3
7,0 a
Średnia dla podkładki
18,5 c
11,4 b
15,6 bc
6,2 a
n.i.
n.i.
* Objaśnienia jak w tabeli 1
457
Najbardziej preferowaną przez konsumentów cechą jakościową
jest wybarwienie owoców. W przeprowadzonym doświadczeniu najlepiej wybarwione owoce posiadały odmiany ‘Rajka’, ‘Florina’, ‘Rubinola’ i ‘Topaz’ (tab. 3 i 4). Podobne wyniki badań uzyskali Pitera
i Odziemkowski [2009]. Jabłka odmiany ‘Goldstar’ charakteryzowały
się jasnym zabarwieniem skórki z przewagą koloru żółtego. Czasami
występował na nich niewielki pomarańczowy rumieniec od strony
nasłonecznionej. Na wybarwienie jabłek nie miał wpływu rodzaj zastosowanej podkładki. W swoich badaniach Suszyna [2009] uzyskał gorzej
wybarwione owoce odmian ‘Rubinola’ i ‘Topaz’, natomiast w doświadczeniu Kruczyńskiej i Rutkowskiego [2006] oraz Szklarza [2008] owoce ‘Rajki’, ‘Rubinoli’ i ‘Topaza’ były jeszcze lepiej wybarwione.
Tab. 3. Procent jabłek z rumieńcem obejmującym ponad połowę powierzchni owocu (średnia z lat 2004–2008)
Odmiana/podkładka
M.9
P2
P60
P22
Średnia dla
odmiany
90,4*
93,5
90,8
93,6
92,1 c
‘Rosana’
71,2
73,5
73,5
76,6
73,7 b
‘Rubinola’
91,5
89,6
89,1
95,3
91,4 c
‘Rajka’
91,7
89,7
95,4
97,9
93,7 c
‘Goldstar’
53,3
51,2
51,7
51,9
52,0 a**
‘Topaz’
85,8
84,4
83,6
82,9
84,2 c
Średnia dla podkładki
80,7 a
80,3 a
80,7 a
83,0 a
n.i.
n.i.
* Objaśnienia jak w tabeli 1 ** jabłka z przewagą koloru żółtego
W tabeli 4 przedstawiono procentowy udział owoców w poszczególnych klasach wielkości i wybarwienia. Uzyskane wyniki dowiodły,
że podkładka P22 wpłynęła na drobnienie owoców u wszystkich badanych odmian. Udział jabłek poniżej średnicy 6 cm pochodzących
z drzew uszlachetnionych na P22 wynosił od 16 (‘Rubinola’) do 36%
458
(‘Florina’, ‘Rosana’). Odmiana ‘Goldstar’ najczęściej nie tworzy rumieńca, więc miała największy udział owoców zielonych w zebranym
plonie. Drzewa ‘Rajki’ wytworzyły najmniej jabłek najgorzej wybarwionych (do 3% w zależności od podkładki). Podobne wyniki uzyskali
Jönsson i Tahir [2004].
25–50
< 25
8,5
0,9
74,9
15,5
6,4
3,3
P60
1,3
8,5 16,2 59,7 12,1
2,2
78,2
12,6
6,6
2,6
P2
0,1
2,2 11,3 69,9 14,0
2,5
79,0
14,5
4,4
2,1
P22
0,0
1,7
13,7
81,7
11,9
3,6
2,8
M.9
5,4
7,9 19,1 57,6
8,9
1,2
23,8
47,3
23,8
5,0
P60
6,5
13,4 21,7 49,5
7,9
1,0
33,3
40,2
20,8
5,7
P2
2,7
8,3 19,7 59,9
7,1
2,3
28,6
44,9
23,0
3,5
P22
1,6
6,7 12,1 43,7 21,8
14,0
32,4
44,2
19,6
3,8
M.9
7,8
20,3 32,6 34,8
4,0
0,5
72,0
19,5
6,8
1,7
P60
5,3
17,2 26,1 42,7
6,3
2,3
70,7
18,5
7,2
3,7
P2
3,3
14,4 27,7 47,5
5,8
1,4
70,1
19,5
8,8
1,6
P22
0,3
4,5 19,8 59,1 12,8
3,4
76,1
19,2
3,0
1,7
1,6
7,3 20,4 53,3 12,0
5,4
64,9
26,8
5,9
2,5
6–7 cm
9,5 22,5 55,8
7–7,5
2,9
7,5–8
cm
M.9
> 8 cm
51–75
Rumieniec (%)
76–100
(%)
< 5,5 cm
Klasy wielkości
5,5–6
cm
/podkładka
Odmiana
Tab. 4. Udział owoców w poszczególnych klasach wielkości i wybarwienia
(średnie z lat 2004–2008) * owoce żółte, żółto-zielone, zielono-żółte i zielone
‘Florina’
5,6
56,2 22,8
‘Rosana’
‘Rubinola’
‘Rajka’
M.9
459
P60
0,6
4,2 18,5 66,1
9,5
1,1
74,9
20,5
4,3
0,3
P2
1,2
8,2 26,0 54,4
7,7
2,4
71,2
18,5
7,1
3,2
P22
0,2
3,3 11,9 53,8 19,4
11,4
81,6
16,3
2,1
0,0
‘Goldstar’
M.9
21,0 15,1 20,4 40,9
2,3
0,3
29,5*
23,8
27,1
19,6
P60
9,7
17,4 18,9 42,4
8,9
2,7
32,0
19,6
23,9
24,5
P2
8,9
14,6 25,3 44,6
5,8
0,8
27,1
24,1
24,6
24,2
P22
7,3
9,3 16,2 42,3 19,4
5,4
26,4
25,5
25,3
22,8
M.9
0,5
11,7 28,8 51,2
6,2
1,5
62,2
23,6
6,9
7,3
P60
0,7
8,6 33,6 54,1
2,6
0,5
62,3
21,3
8,4
8,0
P2
0,0
4,3 23,3 64,3
7,3
0,8
68,0
16,3
7,9
7,7
P22
0,1
2,2 15,3 63,0 20,0
5,5
67,9
15,0
6,2
10,9
‘Topaz’
W latach 2000–2008 przeprowadzono ankiety wśród studentów
Ogrodnictwa, w których oceniali oni wygląd i smak dziewięciu odmian parchoodpornych w porównaniu do czterech najważniejszych
jabłoni uprawianych na Dolnym Śląsku. Respondenci za najbardziej atrakcyjne pod względem wyglądu uznali jabłka odmian ‘Rubinola’, ‘Jonagold’, i ‘Florina’ (ryc.1). Podobne wyniki w badaniach
prowadzonych w Szwecji uzyskano dla odmiany ‘Rubinola’ [Jönsson i Tahir 2004]. Według oceny studentów również owoce ‘Topaza’
i ‘Rajki’ cechowały się lepszym wyglądem zewnętrznym niż odmiana
tradycyjna ‘Šampion’. Najmniej atrakcyjne okazały się owoce odmian ‘Golden Delicious’, ‘Freedom’ oraz ‘Elstar’. Według Konopackiej
i innych [2006], wygląd zewnętrzny odmian parchoodpornych wydaje się być bardziej podatny na zmienność sezonową w latach niż odmian standardowych.
460
Ryc. 1. Ocena wyglądu owoców z lat 2000–2008
Jabłka odmiany parchoodpornej ‘Goldstar’ uznano za najsmaczniejsze (ryc. 2). Również bardzo wysoko oceniono smak odmian
‘Golden Delicious’ i ‘Jonagolda’. Spośród badanych odmian jabłka
‘Floriny’ i ‘Rosany’ miały najgorsze walory smakowe. Badania przeprowadzone przez Konopacką i innych [2006] wykazały, że w
przypadku oceny smakowitości odmiany odporne na parcha były
zazwyczaj ocenianie znacznie niżej niż tradycyjne. Z kolei w badaniach litewskich smak wszystkich testowanych odmian parchoodpornych oceniono wysoko [Lanauskas i in. 2009]. Jednocześnie autorzy
ci wskazują, że jakość owoców nowych odmian odpornych na parcha
może być porównywalna do tradycyjnych. Kühn i Thybo [2001] wykazali, że odmiana ‘Rubinola’ ma zbliżone walory smakowe w porównaniu do tradycyjnej odmiany ‘Elstar’. Fakt ten znalazł potwierdzenie
w badaniach własnych. Podobne wyniki w badaniach prowadzonych
w Szwecji uzyskano dla odmiany ‘Rubinola’ [Jönsson i Tahir 2004].
Ryc. 2. Ocena smaku owoców z lat 2000–2008
461
Uśredniając ocenę wygladu i smaku, ankietowani za najlepsze
uznali owoce odmiany ‘Jonagold’. Spośród badanych jabłoni parchoodpornych większość otrzymała wyższą ocenę niż ‘Golden Delicious’, ‘Šampion’ i ‘Elstar’. Najgorszą ocenę ogólną dostały jabłka
odmiany ‘Rosana’.
Ryc. 3. Ocena ogólna owoców z lat 2000–2008
WNIOSKI
Na podstawie 5-letnich badań można stwierdzić, że jakość zbieranych owoców zależała zarówno od odmiany, jak i od podkładki. Na
podkładce M.9 najwyższą jakością charakteryzowały się jabłka odmian ‘Florina’, ‘Rubinola’, ‘Goldstar’ i ‘Topaz’, na P60 – ‘Rosana’, natomiast na P16 ‘Rajka’.
Z drzew jabłoni ‘Goldstar’ i ‘Rubinola’ pochodziły owoce najwyższej
jakości. Bardzo plenna odmiana ‘Rosana’ miała owoce niewielkie
i słabo wybarwione.
Jabłonie uszlachetnione na M.9 i P60 wykształciły owoce
najwyższej jakości. Zdecydowanie najdrobniejsze jabłka lecz dobrze
wybarwione zebrano z drzew rosnących na P22.
Owoce odmian ‘Rubinola’, ‘Topaz’, ‘Goldstar’, ‘Florina’ i ‘Rajka’
uzyskały wysoką ocenę pod względem smaku i wyglądu, natomiast
słabo została oceniona odmiana ‘Rosana’.
462
LITERATURA
Czynczyk A., Bielicki P., Mika A., Krawiec A. 2009. Przydatność trzech
rodzajów ściółki do uprawy ekologicznej jabłoni. Zeszyty Problemowe
Postępów Nauk Rolniczych 536, 61–71.
Czynczyk A., Bielicki P., Mika A., Krawiec A. 2012. Nine year results of growth
and yielding estimation of six scab-resistant apple cultivars grafted on three
dwarfing rootstocks in integrated fruit production. Journal of Fruit and
Ornamental Plant Research 20(1), 21–28.
Jönsson A., Tahir I. 2004. Evaluation of scab resistant apple cultivars in Sweden. Journal of Fruit and Ornamental Plant Research 12, 223–232.
Kelley K., Hyde J., Travis J. Crassweller R. 2010. Assessing consumer preferences of scab-resistant apples: a sensory evaluation. HortTechnology 20(5),
885–891.
Konopacka D., Jesionkowska K., Rutkowski K., Płocharski W., Tomala K.
2006. A comparison of the quality of well known and scab resistant apple in
expert and consumer evaluation. Vegetable Crops Research Bulletin 65,
185–194.
Kruczyńska D., Rutkowski K. 2006. Quality and storage of Czech scab resistant apple cultivars. Phytopathologia Polonica 39, 53–61.
Kühn B., Thybo A. 2001. Sensory quality of scab-resistant apple cultivars.
Postharvest Biology and Technology 23, 41–50.
Lanauskas J., Valiuškaitė A., Kviklienė N., Sasnauskas A., Uselis N. 2009.
Assessment of apple cultivars for organic fruit cultivation. Agronomy Research 7, 363–368.
Pitera E. 2006. Growth and initial bearing of scab resistant apple cultivars under
conditions of limited fungicide use. Phytopathologia Polonica 39, 47–52.
Pitera E., Odziemkowski S. 2009. Wartość produkcyjna odmian jabłoni odpornych na parcha w warunkach ograniczonego stosowania fungicydów.
Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 539, 575–582.
Silvestri G., Egger S., Székely T. 2008. Scab-resistant cultivars are convincing
male and female consumers. Obst- und Weinbau 144(11), 10–13.
Sosna I. 2005. Growth and cropping of several scab-resistant apple cultivars
on six rootstocks. Acta Scientiarum Polonorum, Hortorum Cultus 4(1),
109–118.
Suszyna J. 2009. Efektywność ekologicznej uprawy jabłoni na przykładzie
nasadzenia towarowego w rejonie Sandomierza. Zeszyty Problemowe
Postępów Nauk Rolniczych 536, 205–2011.
463
Szklarz M. 2008. Productive value of seven apple cultivars with different susceptibility to apple scab (Venturia inaequalis Che.). Journal of Fruit and
Ornamental Plant Research 16, 325–331.
Tomala K., Baryłko-Pikielna N., Jankowski P., Jeziorek K., Wasiak-Zys G.
2009. Acceptability of scab-resistant versus conventional apple cultivars
by Polish adult and young consumer. Journal of the Science of Food and
Agriculture 89, 1035–1045.
Wang Q., Sun J., Parsons R. 2010. Consumer preferences and willingness to pay
for locally grown organic apples: evidence from a conjoint study. HortScience 45 (3), 376–381.
Ireneusz Sosna
Katedra Ogrodnictwa
pl. Grunwaldzki 24 a, 50–363 Wrocław
464
Dariusz Wrona
Wojciech Kowalczyk
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 465–476
ISSN 1895-4421
WPŁYW NAWOŻENIA AZOTEM NA ZAWARTOŚĆ
N-MIN W GLEBIE W SADZIE JABŁONIOWYM
INFLUENCE OF NITROGEN FERTILIZATION ON SOIL MINERAL NITROGEN CONTENT IN THE APPLE ORCHARD
Abstrakt. Drzewa odmiany ‘Jonagored’ wysadzono wiosną 2000 roku na
Polu Doświadczalnym w Warszawie-Wilanowie w rozstawie 3,5 × 1,5 m.
W międzyrzędziach utrzymywano murawę, a w rzędach drzew wąski ugór
herbicydowy (1 m szer.). Zastosowano cztery kombinacje nawożenia azotem w formie saletry amonowej: N-0 (kontrola, bez azotu); N-50 (50 kg
N ha-1 wiosną, corocznie na całą powierzchnię); N-100 (100 kg N ha-1
wiosną, corocznie na całą powierzchnię); N-100murawa (100 kg N ha-1 wiosną,
corocznie tylko w obrębie murawy. W roku 2011 i 2012 próbki glebowe
do oznaczenia azotu mineralnego pobierano z głębokości 0–30, 30–60
i 60–90 cm trzykrotnie w ciągu sezonu wegetacyjnego: początek kwietnia,
pięć tygodni później (maj) oraz dziewięć tygodni później (czerwiec).Osobno
pobierano próbki spod ugoru herbicydowego i spod murawy. W 2011 roku
na poletkach nienawożonych azotem zawartość N-min była na podobnym
poziomie pod ugorem herbicydowym i pod murawą, natomiast w 2012 była
wyższa pod ugorem herbicydowym niż pod murawą, ale tylko na głębokości
30–60 cm. Wraz z dawką nawożenia wzrastała zawartość azotu mineralnego
(N-min) w glebie. Generalnie zawartość N-min była wyższa w ugorze herbicydowym w porównaniu z murawą szczególnie na poletkach nawożonych
niż nienawożonych azotem. Zawartość N-min wzrastała wraz z terminem
pobierania próbek do analiz osiągając najwyższą wartość w czerwcu.
Słowa kluczowe: ugór herbicydowy, murawa termin pobierania próbek,
głębokość pobierania próbek, N-min.
Summary. In spring 2000, ‘Jonagored’ apple trees were planted 3,5 × 1,5
m in Warsaw-Wilanów. Herbicide was applied in a 1 m wide strip between
rows. Starting in the spring of 2001, nitrogen was applied as ammonium
nitrate according to four different treatments: N-0 (no nitrogen); N-50
465
(50 kg N ha-1 over the whole growing area in early spring); N-100 (100 kg
N ha-1 over the whole growing area in early spring); and N-100sward (100 kg
N ha-1 in early spring only in sward alleyways). In 2011 and 2012, mineral
nitrogen in the upper 0–30, 30–60 and 60–90 cm of the soil column was
measured on three dates: before fertilisation (beginning of April); five weeks
later (May) and nine weeks later (June). Separate soil samples were taken
from the herbicide strips and from the swards. N-min in unfertilised soil
was similar under the herbicide strips and under swards in 2011; in 2012 it
was higher in the herbicide strips than in the swards bat in the upper 30–60
cm only. Soil treated with higher doses of fertilizer contained more mineral
nitrogen (N-min), though this effect was not significant in the swards. As
a rule, N-min was higher in the herbicide strips than in the swards; this difference was more pronounced in plots which were fertilised than in plots
which were not fertilised. Soil N-min increased over time, peaking in June.
Key words: herbicide strip, grass strip, sampling-date, sampling depth, N-min.
WSTĘP
W sadach jabłoniowych zawartość azotu mineralnego w glebie (N-min)
zależy w większym stopniu od sposobu utrzymywania gleby niż od
zróżnicowanego nawożenia azotem [Dickler i Schäfermeyer 1991;
Kozanecka 1995; Bielińska i Głowacka 2004; Tagliavini i in. 2005;
Pacholak 2008]. Wyniki badań krajowych i zagranicznych dowodzą,
że uwzględnienie wpływu metody pielęgnacji gleby przy ustalaniu
dawek nawożenia jest konieczne zwłaszcza w przypadku nawozów
azotowych [Comai i in. 1995; Rupp 1995; Bielińska i Lipecki 1998;
Thalheimer i Paoli 2006; Wrona 2006]. Najczęstszym sposobem
utrzymywania gleby w sadach jest obecnie ugór herbicydowy w rzędach drzew i murawa w międzyrzędziach.
Test na azot mineralny (metoda N-min) jest używany do oszacowania dostępności azotu w profilu glebowym. Próbki gleby do analiz powinny być pobierane z warstw gleby, w których rozmieszczona
jest główna masa systemu korzeniowego drzew, a także w różnych
terminach w sezonie [Müller i Görlitz 1990; Toth i in. 1995; Fotyma
i Fotyma 1995].
Celem badań przeprowadzonych w latach 2011–2012 była ocena dynamiki zmian zawartości przyswajalnych form azotu w sad466
Wpływ nawożenia azotem na zawartość N-min. w glebie w sadzie jabłoniowym
zie jabłoniowym w zależności od sposobu utrzymywania gleby oraz
nawożenia azotem. Badania dotyczące zawartości i rozmieszczenia
N-min w glebie ułatwią diagnozowanie potrzeb nawozowych roślin
sadowniczych.
MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono w Stacji Doświadczalnej Katedry Sadownictwa SGGW w Warszawie-Wilanowie na glebie typu mada
wytworzonej z pyłu ilastego o zawartości próchnicy 2,5% w poziomie A1. Gleba wykazywała w warstwie ornej odczyn lekko kwaśny,
w warstwie podornej odczyn zbliżony do obojętnego, odznaczała
się średnią zawartością przyswajalnego K w warstwie ornej i niską
w warstwie podornej oraz wysoką zawartością przyswajalnego Mg i P
w obu warstwach, a także niskim stosunkiem K/Mg. Biorąc pod uwagę
niekorzystny stosunek K/Mg oraz fakt, iż w sadach sąsiadujących
z poletkiem doświadczalnym pojawiały się sporadycznie oznaki niedoboru potasu, corocznie stosowano nawożenie potasem w dawce 200
kg K2O ha-1. Jabłonie odmiany ‘Jonagored’ wysadzono wiosną 2000
roku na podkładce M.9 w rozstawie 3,5 x 1,5 m. Korony prowadzono
w formie wrzecionowej z wysokością pnia 60–70 cm. Doświadczenie
założono w układzie bloków losowych. Poletko doświadczalne zawierało 6 drzew. Wzdłuż rzędów drzew utrzymywano wąski (1 m szerokości) ugór herbicydowy, natomiast w międzyrzędziach była murawa często koszona. Poletka nawozowe były rozmieszczone losowo
w obrebie 5 powtórzeń (bloków).
W doświadczeniu porównywano następujące kombinacje
nawożenia azotem: N-0 (kontrola, bez nawożenia azotem); N-50
(50 kg N ha-1 wiosną, corocznie na całą powierzchnię); N-100 (100 kg
N ha-1 wiosną, corocznie na całą powierzchnię); N-100murawa (100 kg
N ha-1 wiosną, corocznie tylko w obrębie murawy). Jako nawóz azotowy stosowano saletrę amonową. Nawożenie wiosną wykonywano
około 2 tygodnie przed spodziewanym początkiem kwitnienia.
W roku 2011 i 2012 próbki glebowe do oznaczenia azotu mineralnego pobierano do głębokości 90 cm, z podziałem na 30 cm
warstwy – zgodnie z metodyką testu glebowego azotu mineralnego
467
[Fotyma i in. 1998]. Osobno pobierano próbki spod ugoru herbicydowego i spod murawy, trzykrotnie w ciągu sezonu: (1) wczesną
wiosną, przed rozsianiem nawozu - 01.04.2011 i 03.04.2012, (2) pięć
tygodni po rozsianiu nawozu – 15.05.2011 i 09.05.2012, (3) w czerwcu – 17.06.2011 i 18.06.2012. Bezpośrednio po pobraniu próbki były
zamrażane, a następnie w glebie wilgotnej (niezwłocznie po rozmrożeniu) oznaczano zawartość przyswajalnego N-NH4 i N-NO3.
Pomiary stężenia jonów azotanowych i amonowych w wyciągu glebowym 1% roztworu siarczanu potasu wykonywano na autoanalizerze przepływowym San Plus System firmy Skalar, stosując wzorce i odczynniki podane przez producenta.
Wyniki opracowano przy pomocy dwuczynnikowej analizy wariancji w układzie zależnym split-block oddzielnie dla każdego roku.
Podział średnich na grupy jednorodne przeprowadzono przy użyciu
testu Newmana-Keulsa, przy poziomie istotności α=0,05.
WYNIKI
W 2011 roku, w kombinacji kontrolnej bez nawożenia azotem
zawartość przyswajalnych form azotu mineralnego (N-min) w glebie
(N-NH4+N-NO3) nie zależała od miejsca pobrania próbki, natomiast w
2012 roku taką zależność obserwowano tylko na głębokości 30–60 cm
(tab. 1). W tym przypadku zawartość N-min była wyższa w ugorze
herbicydowym niż w murawie. Ogólnie, zawartość N-min w glebie
malała wraz z głębokością pobierania próbek do analiz. Najwięcej
azotu mineralnego odnotowano na głębokości 0–30 cm, zaś najmniej
na głębokości 60–90 cm. Zawartość (N-NH4+N-NO3) w kombinacji
kontrolnej, w poszczególnych warstwach gleby, w obu latach, wzrastała wraz z terminem pobierania próbek do analiz, jakkolwiek różnice
udowodniono tylko na głębokości 60–90 cm, gdzie zawartość N-min
była najwyższa w czerwcu (tab. 2). Natomiast różnicę w całkowitej
zawartości azotu mineralnego na głębokości 0–90 cm w zależności
od terminu pobierania próbki odnotowano tylko w 2012 roku. W tym
przypadku zawartość N-min w glebie była najwyższa również w terminie czerwcowym.
468
Tab. 1. Zawartość przyswajalnych form azotu (N-NH4+N-NO3) w glebie
(kg ha-1), bez nawożenia azotem (kombinacja N-0), pod ugorem herbicydowym
i pod murawą; wartości średnie dla wszystkich terminów pobierania próbek
Rok
Warstwa
Miejsce pobrania próbki
Ugór herbicydowy
Murawa
2011
0–30
30–60
60–90
∑0–90
26,5 a*
19,0 a
12,8 a
58,2 a
29,2 a
20,7 a
11,7 a
61,6 a
2012
0–30
30–60
60–90
∑0–90
36,2 a
31,3 b
25,7 a
93,3 a
36,8 a
15,7 a
15,4 a
67,9 a
* Wartości oznaczone w poszczególnych wierszach jednakowymi literami
nie różnią się istotnie przy p=0,05
(kg ha-1), bez nawożenia azotem (kombinacja N-0), w zależności od terminu pobierania próbek; wartości średnie dla ugoru herbicydowego i murawy
Rok
2011
2012
Warstwa
0–30
30–60
60–90
∑0–90
0–30
30–60
60–90
∑0–90
Termin pobierania próbek
01.04
15.05
17.06
30,1 a*
14,8 a
6,9 a
51,8 a
30,8 a
21,7 a
11,7 a
64,2 a
22,6 a
23,0 a
18,1 b
63,7 a
03.04
09.05
18.06
30,9 a
14,6 a
9,6 a
55,1 a
35,4 a
20,4 a
15,8 a
71,5 a
43,3 a
35,6 a
36,2 b
115,1 b
* Objaśnienie jak w tab. 1
469
Zawartość przyswajalnych form azotu w glebie zarówno pod ugorem herbicydowym jak i pod murawą była zróżnicowana w zależności
od nawożenia azotem (tab. 3 i 4). W obydwu latach badań pod ugorem herbicydowym we wszystkich warstwach gleby (za wyjątkiem
warstwy 0–30 cm w 2011 r.) zawartość N-min była wyższa na poletkach gdzie stosowano nawożenie azotem w dawce 100 kg ha-1, niż
na poletkach gdzie stosowano 50 kg N ha-1. Natomiast zastosowanie
nawożenia w dawce 100 kg N ha-1 tylko w pasach murawy nie powodowało wzrostu N-min w porównaniu do kombinacji kontrolnej oraz
kombinacji gdzie zastosowano dawkę 50 kg N ha-1.. Całkowita zawartość N-NO3+N-NH4 na głębokości 0–90 cm również była najwyższa
w kombinacji, gdzie stosowano nawożenie azotem w dawce 100 kg N ha-1
(tab. 3). Także w glebie pod murawą zawartość N-min wzrastała
wraz z dawką nawożenia azotem i osiągała najwyższą wartość na poletkach nawożonych dawką 100 kg N ha-1. Nawożenie w dawce 100
kg N ha-1 tylko w pasach murawy nie powodowało tak silnego wzrostu N-min w glebie jak w przypadku nawożenia dawką 100 kg N ha-1
na całą powierzchnię (tab. 4).
(kg ha-1) pod ugorem herbicydowym, w zależności od nawożenia azotem;
wartości średnie dla wszystkich terminów pobierania próbek
Rok
2011
2012
Warstwa
N-0
N-50
N-100
N-100mur.
0–30
26,5 a*
45,3 b
50,1 b
33,5 a
30–60
19,0 a
28,2 a
48,2 b
30,5 a
60–90
12,8 a
22,5 a
47,5 b
20,0 a
∑0–90
58,3 a
96,0 b
145,8 c
84,0 b
0–30
36,2 a
67,3 b
105,2 c
48,1 ab
30–60
31,3 a
28,2 a
88,9 b
31,3 a
60–90
25,7 a
16,8 a
72,2 b
16,2 a
∑0–90
93,2 a
112,4 a
266,2 b
95,5 a
470
Tab. 4. Zawartość przyswajalnych form azotu (N-NH4+N-N03) w glebie
(kg ha-1) pod murawą, w zależności od nawożenia azotem; wartości
średnie dla wszystkich terminów pobierania próbek
Rok
Warstwa
N-0
N-50
N-100
N-100mur.
2011
0–30
30–60
60–90
∑0–90
29,2 a*
20,7 a
11,7 a
61,6 a
29,0 a
20,4 a
16,0 ab
65,4 a
60,4 b
29,2 a
24,7 b
114,3 c
44,7 a
25,3 a
23,2 b
93,3 b
2012
0–30
30–60
60–90
∑0–90
36,8 a
15,7 a
15,4 a
67,9 a
46,4 ab
21,4 ab
17,5 a
85,4 ab
57,7 ab
35,1 b
15,6 a
108,3 b
42,9 ab
28,6 ab
18,0 a
89,5 ab
Zawartość azotu mineralnego w glebie zależała także od terminu pobierania próbek do analiz (tab. 5 i 6). Obserwowano tendencję do wzrostu zawartości N-min w glebie pod ugorem herbicydowym w trakcie sezonu wegetacyjnego. Zawartość N-min w poszczególnych warstwach
gleby osiągała najwyższą wartość w czerwcu. W roku 2011 wraz z terminem pobierania próbek wzrastała istotnie całkowita zawartość N-min
w glebie do głębokości 90 cm. W roku 2012 wyższą całkowitą zawartość
N-min w glebie odnotowano tylko w terminie czerwcowym w porównaniu do terminu kwietniowego i majowego (tab. 5). Pod murawą zawartość N-min w poszczególnych warstwach gleby również zależała od
terminu pobierania próbek (tab. 6). Wyższą zawartość azotu mineralnego odnotowano w terminie majowym i czerwcowym w porównaniu
do terminu kwietniowego. W roku 2011 całkowita zawartość N-min
w glebie na głębokości 0–90 cm była najwyższa w maju, a następnie spadła w czerwcu, jakkolwiek w obu tych terminach była istotnie wyższa niż
w kwietniu. Natomiast w roku 2012 całkowita zawartość N-min w glebie
była najniższa w kwietniu następnie wzrosła w maju i utrzymywała się
na podobnym poziomie w czerwcu. Generalnie całkowita zawartość azotu mineralnego w glebie na głębokości 0–90 cm była wyższa pod ugorem
herbicydowym niż pod murawą (tab. 3, 4, 5 i 6).
471
(kg ha-1) pod ugorem herbicydowym, w zależności od terminu pobierania
próbek; wartości średnie dla wszystkich kombinacji nawożenia
Rok
Warstwa
2011
0–30
30–60
60–90
∑0–90
2012
0–30
30–60
60–90
∑0–90
01.04
15.05
17.06
32,7 a*
21,1 a
18,0 a
71,8 a
45,0 b
30,7 a
20,3 a
95,9 b
38,8 ab
42,6 b
38,9 b
120,3 c
03.04
09.05
18.06
45,0 a
44,5 a
30,8 a
120,4 a
68,9 b
40,0 a
25,8 a
134,7 a
78,7 b
50,1 a
41,5 b
170,4 b
(kg ha-1) pod murawą, w zależności od terminu pobierania próbek;
wartości średnie dla wszystkich kombinacji nawożenia
Rok
Warstwa
2011
0–30
30–60
60–90
∑0–90
2012
0–30
30–60
60–90
∑0–90
01.04
15.05
17.06
33,5 a*
17,3 a
12,2 a
63,0 a
53,1 b
29,1 b
23,8 b
106,0 c
35,9 a
25,3 b
20,7 b
81,9 b
03.04
09.05
18.06
33,2 a
19,5 a
15,6 a
68,3 a
53,8 b
28,7 a
16,2 a
98,6 b
50,9 b
27,4 a
18,1 a
96,4 b
472
DYSKUSJA
Przy obecnych metodach utrzymywania gleby w sadzie zawartość azotu mineralnego w większości przypadków jest wyższa w ugorze herbicydowym niż w murawie ze względu na pobieranie tego składnika
przez rośliny zielne rosnące w międzyrzędziach [Kozanecka 1995;
Comai i in. 1995; Bielińska i Domżał 1998; Bielińska i Głowacka
2004; Thalheimer i Paoli 2006]. Częściowo potwierdzono to również
w niniejszych badaniach, gdzie zawartość N-min w glebie generalnie
była wyższa w ugorze herbicydowym niż w murawie, jakkolwiek na
poletkach nienawożonych azotem takiej zależności nie stwierdzono.
Koszenie murawy, może dodatkowo zwiększać różnice w zawartości
azotu mineralnego pomiędzy ugorem herbicydowym i murawą. Znaczne ilości azotu są bowiem przemieszczane wraz z koszoną murawą
na pasy ugoru herbicydowego w przypadku użycia kosiarki rotacyjnej
[Sadowski i Ścibisz 1992; Wrona i Sadowski 1999a]. W związku z tym
zaleca się aby próbki gleby dla celów diagnostycznych pobierać oddzielnie spod ugoru herbicydowego i oddzielnie spod murawy.
W niniejszych badaniach zawartość azotu mineralnego w glebie była na ogół wysoka, nawet bez nawożenia, i wzrastała w ciągu
sezonu wegetacyjnego. Podobne wyniki otrzymały Kozanecka [1995]
oraz Bielińska i Głowacka [2004]. W badaniach autorek zawartość
N-min w glebie nienawożonej azotem znacznie wzrastała podczas
sezonu wegetacyjnego. Stosunkowo wysoka zawartość próchnicy
w glebie użytej do badań odgrywała zapewne ważną rolę w ilości
dostępnego azotu. Dowodzi to, iż na glebach bogatych w próchnicę
azot uwalniany w procesie mineralizacji materii organicznej może
w pełni zaspokoić zapotrzebowanie drzew owocowych na ten
składnik. White i Greenham [1967] szacowali, że roczna ilość azotu powstałego w procesie mineralizacji materii organicznej gleby
w ugorze herbicydowym na poletkach nienawożonych nawet przez
30 lat jest w przybliżeniu równa ilości azotu pobieranego przez drzewa. Wyliczenia te potwierdziły badania Aasena [1986], Mustera
i Hübnera [1994] oraz Tagliaviniego i Miliarda [2005].
Dynamika zmian zawartości przyswajalnych form azotu w glebie
w ciągu sezonu wegetacyjnego wskazuje, że celowe jest nawożenie
azotem wczesną wiosną, gdy zawartość N w glebie jest najniższa,
473
natomiast później uwalnia się wystarczająco dużo azotu w wyniku
naturalnych procesów biochemicznych zachodzących w glebie. Zdaniem Fabyego i Naumanna [1986] oraz Thalheimera i Paoli [2006]
pobieranie azotu z gleby przez drzewa jest największe od maja do
lipca, jest więc rzeczą zasadną, że nawożenie azotem powinno poprzedzać ten okres, to znaczy, że powinno być stosowane wczesną
wiosną, kiedy wzrasta zapotrzebowanie drzew na azot glebowy
a mineralizacja azotu z materii organicznej gleby jest jeszcze niska.
W późniejszym okresie zapotrzebowanie na azot maleje natomiast
uwalnianie N z materii organicznej wzrasta. W związku z tym dodatkowe nawożenie azotem w tym okresie może powodować tylko
szkody, w postaci wymywania azotanów do wód gruntowych.
Mając na uwadze fakt, że zawartość azotu mineralnego w większości przypadków jest wyższa w ugorze herbicydowym niż w murawie [Kozanecka 1995; Thalheimer i Paoli 2006] oraz że system korzeniowy drzew w pełni owocowania znajduje się zarówno pod ugorem
herbicydowym jak i pod murawą [Wrona i Sadowski 1999b] nawożenie samych pasów herbicydowych ma uzasadnienie tylko w przypadku młodych drzew u których system korzeniowy nie przerósł
jeszcze gleby pod murawą. W późniejszym okresie zasadne jest stosowanie nawozów azotowych na całej powierzchni sadu. Nawożenie
samej murawy może mieć uzasadnienie w późniejszym okresie życia
sadu, gdy korzenie drzew znajdą się w większej ilości pod murawą,
gdzie roślinność trawiasta konkuruje z korzeniami drzew jabłoni,
zmniejszając zawartość azotu w glebie.
WNIOSKI
Zawartość azotu mineralnego w glebie była na ogół wysoka nawet
bez nawożenia azotowego, i wzrastała w ciągu sezonu wegetacyjnego
osiągając najwyższą wartość w czerwcu.
Zawartość przyswajalnych form azotu w glebie zarówno pod ugorem herbicydowym jak i pod murawą była zróżnicowana w zależności
od poziomu nawożenia azotem i wzrastała wraz z dawką nawożenia N.
Dynamika przyswajalnych form azotu w glebie w ciągu sezonu wegetacyjnego wskazuje, że wczesny termin pobierania próbek do analiz
474
przed ruszeniem wegetacji roślin jest najbardziej odpowiedni do określenia zawartości N-min w sadzie i ustalenia poziomu nawożenia N.
Zawartość przyswajalnych form azotu w glebie nienawożonej
pod ugorem herbicydowym i pod murawą była zróżnicowana w zależności od roku i głębokości pobierania próbek, dlatego próbki gleby
do celów diagnostycznych powinno się pobierać oddzielnie spod ugoru herbicydowego i oddzielnie spod murawy.
LITERATURA
Aasen J. 1986. Mangelsjukdomar og Andre ernerings-forsyrringar hos kulturplanter. Landbruksforlagest, Oslo, 20–21.
Bielińska E. J., Domżał H. 1998. Dynamika różnych form azotu w glebie
użytkowanej sadowniczo. Roczn. Glebozn. 49(3/4), 31–39.
Bielińska E. J., Lipecki J. 1998. Wpływ sposobu utrzymania gleby w sadzie
jabłoniowym na możliwość ograniczenia degradacji chemicznej i biologicznej gleby. Ann. UMCS, ser. E. (6), 1–8.
Bielińska E. J., Głowacka A. 2004. Zawartość mineralnych form azotu w glebie sadu jabłoniowego w zależności od metody jej pielęgnacji. Acta Sci. Pol.
Hort. Cult. 3(2), 131–145.
Comai M., Corradine F., Porro D., Failla O. 1995. Effects of nitrogen supply in
herbicide strips or in grass alleys on apple growth yield and fruit quality.
Acta Hort. 383, 83–88.
Dickler E., Schäfermeyer S. 1991. General principles, guidelines and standards for
integrated production of pome fruits in Europe. IOBC/WPRS Bulletin. 14/3, 15.
Faby R., Naumann W. D., 1986. Die Bedeutung der Herbizidstreifen für die
N-Versorgung von Apfelbäumen. Gartenbauwissenschaft 51(5), 197–207.
Fotyma E., Wilkos G., Pietruch C. 1998. Test glebowy azotu mineralnego.
Możliwości praktycznego wykorzystania. Instytut Uprawy Nawożenia
i Gleboznawstwa Puławy. Materiały Szkoleniowe. 69/98.
Fotyma M., Fotyma E. 1995. Współczesne metody badania żyzności gleby
i możliwości ich wykorzystania w doradztwie nawozowym. Zesz. Prob.
Post. Nauk Roln. 421, 95–104.
Kozanecka T. 1995. Zawartość mineralnych form N-NH4 i N-NO3 w glebie sadu
jabłoniowego. Rocz. Glebozn. 46(1/2), 105–117.
Muster G., Hübner H. 1994. Stickstoff, Ertrag und Fruchtqualität beim Apfel. Ergebnisse aus einem langjährigen Düngerversuch. Erwerbsobstbau
36(2), 44–48.
475
Müller S., Görlitz H. 1990. Wykorzystanie metody N-min NRD. Fragm. Agronom. (VII) 1(25), 23–25.
Pacholak E. 2008. Effect of 25 years of differentiated fertilization with NPK and
magnesium on growth and fruit yield of apple ‘Cortland’ and on the content
of minerals in soil and leaves. J. Fruit Ornam. Plant Res. 16, 201–214.
Rupp D. 1995. Nitrogen fertilization in apple orchards-relationships between
available nitrogen in soil samples, nitrates in soil water and leaching of nitrogen. Acta Hortic. 383, 401–411.
Sadowski A., Ścibisz K. 1992. Racjonalne nawożenie upraw sadowniczych. Prace ISiK, ser. C 3-4/115-116, 24–28.
Tagliavini M., Millard P. 2005. Fluxes of nitrogen within deciduous fruit trees.
Acta Sci. Pol. Hortorum Cultus 4(1), 21–30.
Tagliavini M., Scandellari A., Quinones A., Tonon G. 2005. Nutrient cycling
in orchard ecosystems. Internat. symposium on mineral nutrition of
fruit plants. Programme and book of abstracts, 10.
Thalheimer M., Paoli N. 2006. Effects of time of nitrogen fertilization of apple
trees on fruit quality and soil nitrogen content. Italus Hortus 13, 80–84.
Toth T., Papp J., Ibrahim Z. I. 1995. The changes of NO3- content in the soil of
orchards with different soil conditions. Acta Hort. 383, 393–399.
White G. C., Greenham W. P. 1967. Seasonal trends in mineral nitrogen content of
the soil in a long-term NPK trial on dessert apples. J. Hort. Sci. 43(4), 419–428.
Wrona D., Sadowski A. 1999a. Efekty nawożenia jabłoni azotem w pierwszych
czterech latach po posadzeniu. I Ogólnopol. Symp. Mineralnego Odżywiania Roślin Sadowniczych. Skierniewice, 113–127.
Wrona D., Sadowski A. 1999b. Rozmieszczenie korzeni młodych jabłoni
karłowych w glebie typu mada. I Ogólnopol. Symp. Mineralnego Odżywiania Roślin Sadowniczych, Skierniewice, 113–127.
Wrona D. 2006. Response of young apple trees to nitrogen fertilization, on two
different soils. Acta Hort. 721, 153–158.
Dariusz Wrona
Katedra Sadownictwa
476
Aleš Jezdinský
Kristína Petříková
Robert Pokluda
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 477–483
ISSN 1895-4421
THE EFFECT OF Agrisorb on Lactuca sativa L.
var. capitata L. ‘MAJOR’
VLIV PŘÍPRAVKU AGRISORB NA Lactuca sativa L.
var. capitata L. ‘MAJOR’
Summary. The aim of the research was to study the influence of aquasorb
polymer Agrisorb on a model vegetable Lactuca sativa L. var. capitata L. ‘MAJOR’. It was learnt, that in case of water shortage only 3 grams of Agrisorb
per 1 liter of substrate improved gross yield in 21% and fastened ripening.
Faster ripening was observed also in case of sufficient irrigation. Finally we
can say that usage of Agrisorb in mentioned quantity was highly profitable.
Key words: lettuce, Agrisorb, yield, earliness
Abstrakt. Cílem práce bylo ověřit účinek použití hydroabsorbentu Agrisorb na modelovou zeleninovou – Salát hlávkový. Na základě dosažených
výsledků lze konstatovat, že při nedostatečném zásobení porostu salátu
vodou se přídavkem 3 g Agrisorbu na litr substrátu docílí ranější sklizeň,
i vyšší celkový výnos, až o 21 %. K ranějším sklizním dochází i v případě
dostatku vláhy. Aplikace Agrisorbu je, s ohledem na zvýšení tržeb, vysoce
rentabilní.
Klíčová slova: salát hlávkový, Agrisorb, výnos, ranost
477
INTRODUCTION
At the present time frequent fluctuations in weather, irrigation or
imbalance effects of other stress conditions reacts vegetables reductions in market quality and lower yield. One of the ways, how the
plant can better overcome these conditions, maybe just anti-stress
products, especially soil conditioners. Hydroabsorbents are substances that can hold water, which is easily accessible to plants, to better
bind nutrients and reduce evaporation from the soil. Effectiveness
of their use depends on the growing conditions (the substrate, irrigation regime, temperature, nutrition and fertilization, etc.), the
type of preparation and dosage (Reis and Coelho 2007; Verschoor
and Rethman 1992). At low doses the properties of soil conditioners may not be effective in overdose in turn can lead to rotting and
dying plants (Mizuno et al. 1995). According to some authors the
hydroabsorbents have a positive effect on the germination of seeds
(Zhuang-Wenhua et al. 2007; Kumaran 1999), plant growth (Danneels and Van-Cotthem 1994; Kumaran et al. 2001) and the content of
nutrients (Kumaran et al. 2001). However in some experiments, these properties had not confirmed (Vieira et al. 2005). The hydroabsorbents can content materials of organic origin (peat, compost, bark),
mineral origin (kaolinite, bentonite, zeolite, etc.) and synthetically
produced products such as TerraCottem ® – physical soil conditioner
and fertilizer enriched activators root growth, (Agrisorb, TerraSorb,
Stockosrb 500 Magna Verno, Hydrogel) etc. and more. In our experiment were observed the effect of hydroabsorbent Agrisorb. It is
a powder concentrate organic polymeric compound acrylamide
(acrylic acid copolymer) used for the preparation of protective root
hydrogel that protects the roots before drying at transplanting,
transportation and storage.
MATERIALS AND METHODS
The experiment was conducted in 2009, 2010 and 2012 in Lednice at
the Faculty of Horticulture of Mendel University in Brno.
Agrisorb was added to sowing peat substrate in an amount of
3 g / m-3 substrate, which were filled in trays T 160 and sown lettu478
The Effect of Agrisorb on Lactuca sativa L. var. capitata L. “Major”
ce (cv. Major). The control variant was without Agrisorb. Transplant
was fertilized twice by 0.05% liquid fertilizer Wuxal Super during
the growing. Lettuce was planted on experimental field at Faculty
of Horticulture in Lednice in distance 0.30 x 0.30 m. The evaluation
was conducted in four replications (size of 1 replications and 1 variant was 12 m-2). Immediately after planting, the plants were covered
with nonwoven fabrics. The argo-technical data of experiment are
presented in Table 1. The experiment was based on two different levels of irrigation being activated automatically by moisture sensors
VIRRIB, which triggered the irrigation when it goes below the set
value.
Tab. 1. Main data of experiments
Year
Date of
sowing
Date of
planting
Date of
harvest
Irrigation + rainfall
2009
20. 1.
25. 3.
6. 5., 11. 5.
(O) =105 mm; (S) = 59 mm
2010
21. 1.
25. 3.; 31. 3. *
12. 5., 18. 5.,
25. 5.
167 mm rainfall
2012
7. 2.
23. 3.
8. 5., 11. 5.
(O) = 157 mm (S) = 64 mm
* transplants without Agrisorb (Control) grown one week longer
(O) = Optimal water supply; (S) = Drought stress
Tab. 2. Properties of lettuce transplant (average 2009, 2010)
Fresh weight [g]
Treatment
Control
Agrisorb
Dry matter [%]
Leaf area
Plant
Leaf
Roots Plant
Leaf
Roots
[cm-2]
3.90
4.01
3.11
3.21
0.79
0.80
6.95
6.77
7.71
7.30
104.37
110.48
7.33
7.03
The water supply level was: (O) = Optimal water supply: the irrigation was activated when available water capacity (AWC) decreased
below 65 %; (S) = Drought stress: the irrigation was activated when
AWC decreased below 45 %. Available water capacity was measured
at a depth of 0.1 m by soil profile humidity and temperature sensors
VIRRIB based on volumetric moisture content of the substrate. In
479
year 2010 during of cultivation (April-May) fell 167 mm of rainfall
and lettuce was cultivated without irrigation. Lettuce was classified
according to Czech norm ČSN 46 31 32. To the market quality was
included lettuce from first class.
RESULTS AND DISCUSSION
The variant with Agrisorb resulted earlier harvest than the control variant – regardless of the amount of water supplied (Table 3). In spring
lettuce harvested earlier achieves higher market prices, thereby increasing sales. The Agrisorb treatment had a positive effect on total
yield. Especially positively reflected Agrisorb the variants grown in the
absence of moisture in the soil (variant (S) in 2009), when the yield reached 8.6 pcs / m-2 (Table 4). Lower yields in 2010 can be attributed to
wet weather in the period shortly before the harvest, when the leaves
closed. Between 1st and 2nd harvests 45.7 mm and between 2nd and
3rd harvest of 23.4 mm rain was fallen which caused unmarketable
heads because of their damages of Bremia lactucae. In 2012 it achieved the highest number of quality of harvested m2 (10 pcs) in both
variants. For stressed variants with Agrisorb was at first harvest about
24% of harvested cones compared to the control.
Tab. 3. Number of plants at first harvest time [pcs/m-2]
2009
C
A
2010
The
difference
compared
to C (%)
Variant
(O)
1.8 5.7
216 %
Variant
(S)
1.8 2.7
50 %
C
A
0.3 2.6
The
difference
compared
to C (%)
2012
C
A
The
difference
compared
to C (%)
6.6
6.8
3%
6.0
7.5
25 %
766 %
Legend: C = Control; A = Agrisorb; (O) = Optimal water supply;
(S) = Drought stress
480
Tab. 4. Total yield of spring lettuce [pcs/m-2]
2009
C
A
Variant
(O)
7.1 8.2
Variant
(S)
7.1 8.6
2010
The
difference
compared
to C (%)
C
A
2012
The
difference
compared
to C (%)
15 %
6.6 7.4
21 %
C
A
The
difference
compared
to C (%)
10.8 10.9
1%
10.7 10.8
1%
12 %
Legend: C = Control; A = Agrisorb; (O) = Optimal water supply;
(S) = Drought stress
The observed nitrate content in lettuce was not high (Figure 1),
but it is possible to record lower in the variant with Agrisorb (a reduction of 7–24% compared to the control, except optimally irrigated variants in 2012), as well as for variants with sufficient irrigation
(optimal O). The optimal water supply can be a good method to obtain the low nitrate accumulation in the leaves.
Fig. 1. The nitrate content in spring lettuce
Legend: O = Optimal water supply; (S) = Drought stress
Even though lettuce is not rich in vitamins, from dietary point
of view is noted for its high fiber content, which was the variant treated Agrisorb 9% higher compared to the control.
481
Economic evaluation of treatment with Agrisorb
When using Agrisorb (price incl. VAT 1 000 CZK / kg) at 3 g per 1
liter of substrate, an increase in the cost of transplants in trays T160
per hectare planted (110,000 pieces) the amount of 10 000 CZK (10
kg Agrisorb 3 500 l of substrate). When the average farm price of
lettuce in the 19th – 20th Week 6 CZK apiece, a yield increase of 1
unit / m-2 is 60,000, – CZK /ha-1. In the years and variants were found
to increase more than 1 per m-2, with the exception of the optimal
variant in 2012 which increased by 0.2 pcs / m-2, about 12 000 CZK.
Using of Agrisorb therefore has a high economic benefit.
Conclusion
Based on the results we recommend using Agrisorb for pre-cultivated transplants of lettuce in the amount of 3 g / l substrate. In case
of insufficient water supply to the crop of lettuce is achieved by an
earlier harvest and higher total yield. The earlier harvests occur even
if sufficient moisture. Application of Agrisorb is with regard to the
increase crop yield highly cost-effective.
REFERENCES
Danneels P., Van-Cotthem W. 1994. The effect of soil conditioning mixture
on plant growth: some experiments in pots. Belgian-Journal-of-Botany.
127(1), 17–25.
Kumaran S. S. 1999. Effect of hydrophylic polymers on emergence and growth
of tomato CV. Co. 3. Madras-Agricultural-Journal. 86(4/6), 342–344.
Kumaran S. S., Natarajan, S. 2001. Efficiency of soil conditioners and recommended fertilizers on quality parameters of rainfed tomato. South-IndianHorticulture. 49 (Special), 199–201.
Kumaran S. S., Natarajan S., Muthvel I., Sathiyamurthy V. A. 2001. Standardisation of hydropolic polymers on growth and yield of tomato. MadrasAgricultural-Journal. 88(1/3), 103–105.
Mizuno,-Soe, Shimizukawa,-Mika, Hiraishi, Tetsuya, Onjo, Michio, Takeshima, Seini. 1995. Bulletin of the Faculty of Agriculture Tamagawa University. 0(35), 25–35.
482
Reis M., Coelho L. 2007. Compost mixes as substances for seedling production.
Acta Horticulturae. (747), 283–291.
Vieira M. A., Corvelho W. B. V., Ferreira A. A. F. 2005. Use of condititonig
polymer in ornamental pepper seedlings production. Acta Horticulturae.
(683), 411–415.
Verschoor A., Rethman N. F. G. 1992. The possibilities of a super absorbent
polymer (Terrasorb) for improved establishment, growth and development
of Oldman salthbush (Atriplex nummularia) seedlings. South-African-Forestry-Journal. 0(162), 39–42.
Zhuang-Wen Hua; Feng-Hao; Wu-Pute. 2007. Polymer aquasorb Agricultural Utilization Research progress. Transactions of the Chinese Society of
Agricultural Engineering. 23(6), 265–270.
Postal address:
Aleš Jezdinský
Department of Vegetable Growing and Floriculture
Mendel University in Brno
Valtická street 337, 691 44 Lednice
Study was supported by National Agency for Agriculture Research,
Ministry of Agriculture, Czech Republic, project QH81110
483
Kazimierz Rutkowski
Weronika Pasternak
Hubert Latała
EPISTEME
20/2013, t. III
s. 485–492
ISSN 1895-4421
MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA CIEPŁA
ODPADOWEGO W OBIEKTACH POD OSŁONAMI
Possibility of use of waste heat
utilizaton in glass-house objects
Abstrakt. W pracy przedstawiono analizę energetyczną pompy ciepła
włączonej w układ grzewczy doświadczalnego obiektu szklarniowego. W celu uzyskania większej efektywności przeprowadzono analizę w zakresie
wykorzystania ciepła odpadowego badanego obiektu do zasilania dolnego
obwodu pompy ciepła. Ze względu na duże zróżnicowanie zapotrzebowania mocy w ciągu doby przeprowadzono bilans energetyczny z wykorzystaniem badanej pompy do ogrzewania wody technologicznej. Nadwyżki energii pozyskiwanej z pompy ciepła gromadzono w zbiornikach buforowych,
które stanowiły rezerwę w momencie zwiększonego zapotrzebowania mocy
badanego obiektu. Wyniki badań wykazały, że przy wykorzystywaniu pompy
ciepła, jako źródło energii uzasadnionym jest włączenie do systemu grzewczego energii pochodzącej z ciepła odpadowego szklarni oraz że w okresie
wiosennym istnieją duże rezerwy ciepła, które mogą być wykorzystane do
podgrzewania wody technologicznej.
Słowa kluczowe: pompa ciepła, ciepło odpadowe, magazynowanie energii,
nadwyżka ciepła
Summary. The paper presents an analysis of energy heat pump heating
system is activated in an experimental greenhouse facility. The celu greater
efficiency in the analysis of waste heat utilization of the object to the value of the lower heat pump circuit. Because of the wide variation in power
demand during the day were the energy balance of the usetion of the test
pump water heating technology. Surplus energy from heat pumps were collected in buffer tanks, which accounted for a provision at the time of increased power demand of the object. The results showed that the use of the heat
pump as an energy source is reasonable that the system include heating
energy from waste heat in the greenhouse, and the spring that there are
vast reserves of heat that can be used to heat the process water.
Key words: heat pump, waste heat, energy storage, the excess heat
485
Wstęp
Szklarnie, tunele ogrodnicze to obiekty, które winny cechować się
dobrą przepuszczalnością światła oraz odpowiednim mikroklimatem sprzyjającym uprawianym roślinom. Aby sprostać tym wymaganiom obiekty te kryte są szkłem lub przepuszczającymi światło
tworzywami sztucznymi, a zapewnienie odpowiedniego mikroklimatu osiągane jest przez ich kubaturę oraz systemy grzewczowentylacyjne.
Obiekty te cechują się dużym zapotrzebowaniem ciepła albowiem materiał osłonowy wykorzystywany do krycia zazwyczaj
posiada dużą przewodność cieplną. Straty ciepła przez materiał
pokryciowy w czasie nocy są duże, ale nawet niewielka wartość promieniowania słonecznego w czasie dnia powoduje gwałtowny wzrost
temperatury. Aby uniknąć przegrzania obiektu włącza się system
wietrzenia, a tym samym z punktu widzenia energetycznego marnuje się ogromna ilość ciepła. Mając na uwadze wymagania dotyczące
mikroklimatu oraz zagospodarowanie ciepła odpadowego należy rozważyć jak najkorzystniej rozwiązać analizowany problem.
W wielu pracach naukowych można znaleźć informacje dotyczące
na przykład wykorzystania pomp ciepła w obiektach pod osłonami,
których efektywność zależy od temperatury źródła, skąd czerpiemy
energię oraz wartości temperatury, którą uzyskujemy na wyjściu
z pompy [Kurpaska i in. 2008; Santamauris i in. 1994]. Wymienione punkty pomiaru temperatur nazywamy dolnym i górnym
źródłem pompy ciepła. Pompa ciepła umożliwia transformację energii to znaczy podwyższanie lub obniżanie parametrów nośnika energetycznego. Należy pamiętać, że uzyskanie wysokiej efektywności
pompy ciepła (wyrażane współczynnikiem COP) możliwe jest, jeśli
dolne źródło będzie posiadało wysoką temperaturę, zaś układ odbioru ciepła (górne źródło) zadowoli się temperaturą względnie niską tj.
30–55°C.
Wielu naukowców proponuje rozwiązać problem zagospodarowania nadwyżek ciepła poprzez jego akumulację w różnorodnych złożach [Kurpaska 2003; Kurpaska i in. 2012; Chinese i in.
2005]. W publikacjach wymienionych autorów można znaleźć szereg cennych wskazówek obejmujących swoim zakresem zagadnienia
486
Możliwości wykorzystania ciepła odpadowego w obiektach pod osłonami
związane z magazynowaniem energii w akumulatorach cieczowych,
złożu kamiennym, a także dotyczących stosowania wymienników przeponowych przy podgrzewaniu powietrza oraz z wykorzystaniem
przemiany fazowej. Jak podaje Hepbasli [2011] w celu zwiększenia
efektywności pracy pompy ciepła należy podnieść temperaturę jej
dolnego źródła poprzez nadmuch ciepłego powietrza z kolektorów
słonecznych.
Wielu autorów podkreśla, że wysoka efektywność pompy ciepła
jest silnie związana ze stabilną, wysoką temperaturą dolnego źródła
Z tego względu wielu naukowców poszukuje się technologii gdzie
można prowadzić skojarzoną gospodarkę energetyczną tak, aby móc
zagospodarować jak najwięcej różnych strumieni energetycznych.
Łącząc zagospodarowanie nadwyżek ciepła powstających w wyniku efektu szklarniowego, gromadzonego w akumulatorach, z pracą
pompy ciepła można otrzymać wysoki wskaźnik efektywności
wykorzystania systemu [Hołownicki i in. 2012; Konopacki i in.
2012].
Po przeanalizowaniu wyników dotychczasowych badań naukowych uznano za zasadne przeprowadzenie analizy energetycznej obiektu szklarniowego pod kątem poprawy efektywności pracy
pompy ciepła włączonej w układ grzewczy tunelu foliowego.
Materiał i metody
Przeprowadzona analiza dotyczyła pracy pompy ciepła o mocy 9,7
kW, zasilającej układ grzewczy tunelu będącego obiektem doświadczalnym na Wydziale Inżynierii Produkcji i Energetyki Uniwersytetu
Rolniczego w Krakowie.
Badania przeprowadzono w trzech okresach różniących się
zapotrzebowaniem tunelu na ciepło. W odniesieniu do warunków
zewnętrznych przeanalizowano zapotrzebowanie oraz nadwyżkę
ciepła.
Pomiar parametrów fizycznych warunków realizowany był przez
komputerowy system pomiarowy. Dzięki znajdującemu się w tunelu stałemu systemowi zbierania i archiwizacji danych, prowadzono
ciągły monitoring warunków klimatycznych panujących zarówno
487
wewnątrz jak i na zewnątrz tunelu doświadczalnego. Częstotliwość
zapisu danych wynosiła 30 sekund. Prowadzono zapis temperatury
zewnętrznej, prędkości wiatru oraz natężenia promieniowania słonecznego. Wewnątrz tunelu rejestrowano mikroklimat tj. temperaturę, wilgotność powietrza oraz ilość zużywanej energii elektrycznej
w poszczególnych obwodach. Dodatkowo prowadzono rejestrację parametrów fizycznych układów wchodzących w skład obwodu dolnego źródła, a także parametrów górnego źródła pompy ciepła, jak też
obwodu grzewczego tunelu włączonego przez wymiennik.
Źródło zasilania pompy ciepła stanowił pionowy wymiennik
gruntowy oraz rekuperator włączony w obwód odzysku ciepła
_z tunelu. Obwód górnego źródła pompy ciepła zasilał wymiennik
buforowy charakteryzujący się zmienną pojemnością z możliwością
jej regulacji w zakresie od 120 do 360 dm3.
Wyniki i dyskusja
W oparciu o wyniki pomiarów strat ciepła w badanym obiekcie określono zastępczy współczynnik przenikania ciepła k’(µ’) dla przyjętego pokrycia tunelu, który wahał się w zakresie 3,8–4,2 W/m2 K.
Zróżnicowanie wartości spowodowane było prędkością i kierunkiem wiatru. W celu eliminacji zakłóceń zewnętrznych wielkości
współczynnika przenikania ciepła przez materiał pokryciowy
określono w oparciu o wyniki pomiarów prowadzonych w godzinach
nocnych.
W okresie prowadzonych badań w obiekcie założono temperaturę wewnętrzną na poziomie 10°C. Oznacza to, że obiekt ten może
być wykorzystywany do uprawy roślin o niższych wymaganiach
temperaturowych bądź też wykorzystywany w okresie występowania wyższych temperatur zewnętrznych. Założoną temperaturę
wewnętrzną w okresie prowadzonych badań winien zapewnić system
grzewczy zasilany pompą ciepła. Niezależnie od zapotrzebowania
ciepła do pokrycia potrzeb mikroklimatu wewnętrznego uwzględniono system podgrzewania wody technologicznej W bilansie badań
uwzględniono stałe zapotrzebowanie na wodę technologiczną w
ilości 8 dm3 na 1 m2 powierzchni uprawnej w ciągu doby. Do obliczeń
488
przyjęto wodę o temperaturze wstępnej 4°C, a końcowej 12°C. Wodę
technologiczną podgrzewano poprzez wymiennik zasilany z pompy
ciepła.
A
Pomiary w dniu 01.04.2013
Ryc. 1. Bilans energetyczny tunelu ogrodniczego zasilanego pompą ciepła
z zainstalowanym systemem podgrzewania wody technologicznej
w wybranych dniach badań.
489
Z analizy wyników zauważa się, że w ciągu dnia istniała duża
ilość energii odpadowej powstałej w wyniku efektu szklarniowego.
Mimo niekorzystnych warunków klimatycznych (kwiecień 2013)
ilość energii odpadowej stanowiącej zasilanie dolnego źródła pompy
ciepła ogrzewającej wodę technologiczną była wystarczająca. W 94%
badanego okresu (1,5 miesiąca) ilość energii pochodzącej od słońca
była wystarczająca dla zabezpieczenia temperatury powyżej 16°C
na wymienniku zasilającym pompę ciepła. W efekcie wysokiej temperatury po stronie dolnego źródła ciepła i niskiej temperatury w
wymienniku podgrzewającym wodę w ciągu dnia uzyskiwano wysoki
współczynnik wykorzystania energii (COP), którego wartość średnia
(w czasie podgrzewania wody technologicznej) wynosiła 3,0. Z całego cyklu prowadzonych badań wybrano trzy dni, które poddano szczegółowej analizie.
Na ryc. 1 przedstawiono w postaci graficznej ilość energii użytecznej dostarczonej do obiektu w postaci energii uzyskanej z pompy
ciepła zasilanej z gruntu oraz energii pozyskanej w obiekcie w wyniku efektu szklarniowego. Poszczególne wykresy usystematyzowano
według rosnących temperatur zewnętrznych.
W pierwszym dniu objętym analizą (ryc. 1A) średnia temperatura zewnętrzna wynosiła 0,9°C. Włączona w układ grzewczy
pompa ciepła przy zasilaniu z wymiennika gruntowego była w stanie zabezpieczyć temperaturę wewnętrzną na poziomie 9°C. Niska
wydajność pompy ciepła była spowodowana niekorzystnymi warunkami przewodzenia ciepła w otoczeniu wymiennika gruntowego.
Długi czas pracy pompy w stosunku do czasu przerwy powodował
spadek temperatury gruntu wokół wymiennika z 9,5°C na 3,4°C,
a tym samym spadek efektywności pracy pompy.
Przy korzystniejszej temperaturze zewnętrznej wynoszącej
2,3°C, ale zmiennych warunkach wietrznych pompa była w stanie dostarczyć większą ilość ciepła w pełni zabezpieczając założoną
temperaturę wewnętrzną (ryc. 1B). W tym dniu badań ilość energii
pozyskanej od słońca była niewielka i wynosiła 28 kWh. Ilość energii
pozyskana od słońca dostępna do zagospodarowania wewnątrz tunelu w pełni pokrywała zapotrzebowanie na ciepło niezbędne do podgrzewania wody oraz umożliwiała wspomaganie systemu akumulacji
ciepła (zbiornik buforowy pompy ciepła). Taka forma gromadzenia
490
energii dostępna w każdej chwili do zasilenia systemu grzewczego
obiektu szklarniowego znacznie poprawia stabilność mikroklimatu
wewnętrznego.
Trzeci dzień badań objęty analizą cechował się wysoką średnią
wartością temperatury zewnętrznej (9,2°C) oraz korzystnymi warunkami solarnymi, stąd też zauważalna jest na rysunku 1 C mała
aktywność pompy ciepła w systemie zasilania układu grzewczego.
Włączony w system grzewczy zbiornik buforowy dużej pojemności
(360 dm3) został bardzo szybko napełniony energią cieplną po uprzednim podgrzaniu wody technologicznej.
Podsumowując wyniki prowadzonych badań można stwierdzić,
że w okresie wczesnej wiosny nawet przy niewielkim natężeniu
promieniowania słonecznego zasadnym jest pod względem energetycznym (po przeprowadzeniu bilansu) wykorzystanie ciepła
odpadowego do podgrzewania wody technologicznej oraz zainstalowanie zbiornika buforowego o znacznej pojemności.
Wnioski
Wykorzystując pompę ciepła, jako źródło energii w układzie grzewczym obiektu szklarniowego zasadnym jest włączenie do systemu
energii uzyskanej we wnętrzu w wyniku efektu szklarniowego.
Dwustrumieniowe przemienne zasilanie pompy ciepła pozwala na
uzyskanie wyższej średniej wartości współczynnika COP (z 2,2 na 3,0).
Nadwyżki energii uzyskanej w wyniku efektu szklarniowego
(w okresie wiosennym) w całości pokrywają zapotrzebowanie energetyczne do przygotowania wody technologicznej.
Literatura
Chinese D., Meneghetti A., Cardin G. 2005. Waste-to-energy based greenhouse heating: exploring viability conditions through optimisation models.
Renewable Energy 30(10), 1573–1586.
Hepbasli A. 2011. A comparative investigation of various greenhouse heating
options using exergy analysis method. Applied Energy 88(12), 4411–
4423.
491
Hołownicki R., Konopacki P., Kurpaska S., Latała H., Treder W., Nowak J.
2012. Magazynowanie nadwyżek ciepła w tunelach foliowych – koncepcja
kamiennego akumulatora ciepła. Inżynieria Rolnicza 2(136), 79–87.
Konopacki P., Hołownicki R., Sabat R., Kurpaska S., Latała H. 2012. Magazynowanie ciepła w akumulatorze kamiennym. Inżynieria Rolnicza
2(137), 113–122.
Kurpaska S. 2003. Analiza energetyczna magazynowania nadwyżek ciepła przy
ogrzewaniu tunelu foliowego. Inżynieria Rolnicza 9(51), 309–316.
Kurpaska S., Latała H., Michałek R., Sporysz M. 2008. Analiza efektywności
elementów systemu wykorzystującego pompę ciepła do ogrzewania tunelu
foliowego. Inżynieria Rolnicza 2(100), 163–170.
Kurpaska S., Latała H., Rutkowski K., Hołownicki R., Konopacki P., Nowak
J., Treder W. 2012. Magazynowanie nadwyżki ciepła tunelu foliowego w
akumulatorze ze złożem kamiennym. Inżynieria Rolnicza 2(136), 157–
167.
Santamouris M., Balaras C.A., Dascalaki E., Vallindras M. 1994. Passive solar agricultural greenhouses: A worldwide classification and evaluation of
technologies and systems used for heating purposes. Solar Energy 53(6),
511–426.
Kazimierz Rutkowski
Wydziale Inżynierii Produkcji i Energetyki
492

Pobierz PDF (Full Text)

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zobacz wykład

czytaj dalej

ROŒLINY U¯YTKOWE

Uprawy Sadownicze_BM86

Pobierz PDF (Full Text)

Odmiany papryki i oberżyny 2015

e-poradnik - Administrator24.info

XIV Mazowieckie Dni Rolnictwa

Pobierz PDF (Full Text)