4. Uzależnienia behawioralne

Mgr Monika Pleszewska
Fundacja Zapobiegania i Resocjalizacji Uzależnień „Nadzieja”
Katolicki Ośrodek Wychowania i Terapii Młodzieży „Nadzieja”
Stowarzyszenie Dobrych Inicjatyw św. Józefa
„Uzależnienia behawioralne”
Uzależnienie, a zaburzenie
Uzależnienie (zespół uzależnienia) jest zaburzeniem polegającym na przyjmowaniu
substancji w celu uzyskania efektów jej działania lub uniknięcia przykrych objawów jej
braku. (por. Encyklopedia PWN) W definicji zespołu uzależnienia w klasyfikacji ICD 10
znajdujemy informacje, że zawiera on objawy bahawioralne, poznawcze i fizjologiczne.
Biorąc po uwagę uzależnienie behawioralne są to formy zaburzeń (nałogów) związanych z
niekontrolowanym przyjmowanie czynności. W żadnej z klasyfikacji (ICD 10, ani DSM IV)
nie znajdziemy pojęcia uzależnienie behawioralne, w klasyfikacji DSM V jednak w grupie
zaburzeń używania substancji i nałogów znalazło się zaburzone uprawianie hazardu (w
miejsce hazardu patologicznego) w kategorii zaburzeń nie związanych z używaniem
substancji. Termin uzależnienie został zastąpiony terminem zaburzenie. W miejsce potocznej
nazwy „uzależnienie behawioralne” powinniśmy wstawić nałóg lub zaburzenie behawioralne.
(Rowicka M., 2015)
Porównanie zespołu uzależnienia od substancji z zaburzeniem nawyków i popędów, na
podstawie zaburzeń używania komputera i sieci
Aby wyraźniej zaakcentować postepowanie uzależnienie od czynności (które w wielu
czynnościach schematycznie postępuje podobnie) poniżej zestawiony został zespół
uzależnienia od substancji, wraz z zespołem nawyków i popędów. Diagnozy uzależnienie
dokonuje lekarz psychiatra lub specjalista terapii uzależnień, jeśli w przeciągu ostatnich 12
miesięcy zostaną spełnione przynajmniej 3 z poniżej wymienionych symptomów. Zgodnie z
klasyfikacją ICD 10 mówimy o przymusie wykonywania czynności, która wpływa
destrukcyjnie na funkcjonowanie osoby uzależnionej i jej otoczenia. (pro. F 63.8 w ICD 10)
1. Silna, natrętna potrzeba zażywania substancji (występowanie „głodu” psychicznego)
1.1 Silna potrzeba lub poczucie przymusu korzystania z Internetu
2. Upośledzona zdolność kontrolowania zażywania substancji (trudności w unikaniu
rozpoczęcia, zakończenia lub kontrolowania zażywania do wcześniej założonego poziomu)
2.2 Subiektywne przekonanie o mniejszej możliwości kontrolowania zachowań związanych z
Internetem (tj. osłabienie kontroli nad powstrzymywaniem się od korzystania z Internetu oraz
nad długością spędzania czasu w sieci)
3. Występowanie objawów abstynencyjnych po odstawieniu substancji. zażywanie substancji
w celu uniknięcia lub złagodzenia zespołu odstawienia z subiektywnym poczuciem
skuteczności takiego działania
3.3 Występowanie niepokoju, rozdrażnienia czy gorszego samopoczucia przy próbach
przerwania lub ograniczenia korzystania z Internetu oraz ustępowanie tych stanów z chwilą
powrotu do sieci
4. Zmiana tolerancji na zażywaną substancję.
4.4. Spędzanie coraz większej ilości czasu w Internecie celem uzyskania zadowolenia lub
dobrego samopoczucia, które poprzednio osiągane było w znacznie krótszym czasie
5. Postępujące zaniedbywanie alternatywnych do zażywania przyjemności, zachowań,
zainteresowań. Koncentracja życia wokół zażywania lub zdobywania substancji. Zawężenie
repertuaru zachowań do 1-2 wzorców
5.5 Postępujące zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub dotychczasowych
zainteresowań na rzecz Internetu
6. Zażywanie substancji pomimo wiedzy o szkodliwości dla zdrowia
6. 6 Korzystanie z Internetu pomimo szkodliwych następstw (fizycznych, psychicznych
i społecznych), mających związek ze spędzaniem czasu w Internecie (Klasyfikacja ICD 10)
O co chodzi w uzależnieniu, nałogu, zaburzeniu behawioralnym?
Najprościej mówiąc w uzależnieniu chodzi o NAGRODĘ. Ludzie sięgają po
narkotyki, ponieważ:
•
chcą mieć przyjemne wrażenia, dobrze się bawić;
•
chcą poprawić sobie nastrój;
•
mają kłopoty w domu lub szkole i chcieliby zapomnieć o nich, poczuć się lepiej;
•
czują się nieszczęśliwi i samotni;
•
są nieśmiali i nie potrafią sobie z tym poradzić;
•
jest to wyraz ich buntu, pragnienie złamania zakazu;
•
nudzą się lub są ciekawi nowych doświadczeń;
•
ich koledzy też tak robią, nie chcą się wyróżniać lub chcieliby komuś zaimponować;
•
jest to dla nich przyjemne. (www.116111.com)
Teorie biologiczno – genetyczne w modelu neurobiologicznym wskazują, zaburzenia
behawioralne związane są z nauroprzekaźnikami, takimi jak dopamina i serotonina oraz z
układem nagrody. Bodźce, które spełniają charakter nagrody (takie jak pokarm, czynności
seksualne,
substancje
psychoaktywne)
pobudzają
działanie,
nasilają
przekaźnictwo
dopaminowe. (Rowicka M., 2015)
Przykłady zaburzeń behawioralnych
Do najczęściej wymienianych czynności, których wykonywanie przyjmuje postać
zaburzenia możemy wymienić: hazard, Internet/sieć/komputer, praca, zakupy (te zaburzenia
zostały m.in. opisane w projekcie badawczym „Oszacowanie rozpowszechnienia wybranych
uzależnień behawioralnych oraz analiza korelacji pomiędzy występowaniem uzależnień
behawioralnych a używaniem substancji psychoaktywnych”), gier komputerowych, telefonu
komórkowego (fonoholizm), ćwiczeń (bigoreksja), opalania (tanoreksja), zdrowego
odżywiania się (ortoreksja), jedzenia i nie jedzenia (bulimia i anoreksja), seksu,
samookaleczania i innych czynności. Niektóre z nich nie zostały jeszcze ujęte w klasyfikacji
ICD 11 i DSM V i w dalszym ciągu prowadzone są na ten temat badania naukowe – wśród
nich znajdują się na przykład bigo i tanoreksja mają podłoże fizjologiczne, związane z
biochemicznym procesami z udziałem neuroprzekaźników i hormonów. Kwestia ta jest dalej
rozważana przez badaczy i naukowców. (Rowicka M., 2015 (2))
Wynika z powyższej listy czynności, że brak kontroli nad wykonywanymi przez nas
czynnościami, może doprowadzić do zaburzeń w tej kwestii. Dlatego, należy od czasu do
czasu zrobić bilans wykonywanych czynności i zastanowić się, czy „zniewoliły” one nas zbyt
bardzo.
Konsumpcjonizm i manipulacja jako „ułatwiacze zaburzeń”
Niestety ze względu na dużą dostępność środków masowego przekazu, jesteśmy coraz
bardziej narażeni na manipulację za równo słowem, obrazem, dźwiękiem jak i przekazem
kulturowym. Stajemy się coraz bardziej społeczeństwem „Tu i Teraz”, a zatem
natychmiastowego otrzymywania tego czego oczekujemy, potrzebujemy. Niegdyś na ból
głowy reagowano potrzebą snu, zimnego okładu, ciszy, uspokojenia – dziś na wszystkie
dolegliwości, odchudzanie, rzucanie palenia, dobry albo zły nastrój, energię, koncentrację,
zdrowe włosy i paznokcie – prawie na wszystko zażywamy „magiczną” tabletkę. Po to, aby
efekt był szybki i bez wysiłku.
Zrób eksperyment i zobacz ile razy w przeciągu godzinnego oglądania telewizji
(najlepiej niepublicznej) zobaczysz reklamę suplementu, tabletki, czegoś co może zrobić coś
za Ciebie i bez wysiłku?
Coraz więcej czynności przenosimy do sieci – zakup biletu do kina, biletu transportu
publicznego, zapłacenie rachunków, praca i inne. Czynności, które kiedyś mobilizowały do
wysiłku, wyjścia z domu, a co ważne kontaktu z żywym człowiekiem, wykonywane są w
obecnie sieci. Czy to spowodowało, że masz więcej czasu?
E – narkotyki jako nowe zagrożenia
E – narkotyki, zwane dos-ami. Można nabyć je w sieci już od 2 zł., za pomocą
różnych form płatności lub skomponować samemu (w sieci można znaleźć „przepis” na taki
plik). Są to dźwięki o różnym natężeniu, które oddziałują na fale mózgowe. Stan po
wysłuchaniu (przypominający stan jak po różnych „tradycyjnych” narkotykach) może trwać
przez chwilę lub bardzo długo i wywoływać tzw. „flash backi”, skutki długotrwałego
oddziaływania na mózg nie są jeszcze zbadane. Słuchane są za pomocą słuchawek (gdyż z
obu w różnym czasie płyną różne dźwięki). Więcej: http://polska.newsweek.pl/e-narkotyki-czyli-nacpani-dzwiekami,92121,1,1.html
Leczenie zaburzeń behawioralnych
Leczenie zaburzeń behawioralnych nie jest związane z całkowita abstynencja (jak to
się dzieje w niektórych podejściach terapii uzależnień od substancji psychoaktywnych), ale w
podąża kierunku ograniczania i nauki kontrolowania czynności. Przykładem takiego
rozwiązania może być zamieszczona instrukcja do sporządzenia z dzieckiem regulaminu
używania komputera.

Nie zabraniaj – ograniczaj czas spędzany w sieci, limit dzienny, pory dnia, cele
korzystania z sieci,

Umów się na jakie strony może wchodzić dziecko, w jakie gry grać,

Załóż kontrolę rodzicielską – lista programów: www.dobreprogramy.pl,

Zabroń umawiania się przez Internet,

Ustal zasady komunikacji, mów o cyberprzemocy, ustal co dziecko może zamieszczać
na portalach społecznościowych,

Stosuj zasadę najpierw obowiązki potem przyjemności,

W przypadku złamania zasad stosuj się konsekwentnie do uzgodnionych kar,

Nagradzaj za postępy.
Czynniki chroniące – co JA mogę zrobić?
To co chroni dzieci i młodzież, również dorosłych to WIEDZA, UMIEJĘTNOŚCI I
RELACJE.
WIEDZA
•
Zagrożenia i straty wynikające z uzależnienia – ROZMAWIAJ ZE SWOIM
DZIECKIEM,
INFORMUJ
KONSEKWENCJACH
O
ZAGROŻENIACH,
INFORMUJ
O
•
TWOJA WIEDZA NA TEMAT TEGO CO ROBI TWOJE DZIECKO, GDZIE SIĘ
ZNAJDUJE, Z KIM PRZEBYWA, KIM SĄ JEGO ZNAJOMI, CO ROBI W SIECI
•
BĄDŹ
KONSEKWENTNY
W
SWOICH
DZIAŁANIACH
I
SWOICH
OBIETNICACH
UMIEJĘTNOŚCI
•
POMAGAJ ROZWIĄZYWAĆ PROBLEMY, MĄDRZE POZWÓL PONOSIĆ
KONSEKWENCJE JEGO DZIAŁAŃ
•
PAMIĘTAJ O TYM, ŻE DZIECI NAŚLADUJĄ SWOICH RODZICÓW I INNE
OSOBY ZNACZĄCE
•
BUDUJ POCZUCIE WARTOŚCI, UCZ ASERTYWNOŚCI
•
DBAJ O TO BY WYRAŻAŁO EMOCJE I POTRZEBY, NAWET JEŚLI NIE
MOGĄ BYĆ ZREALIZOWANE
RELACJE
•
DOWIEDZ SIĘ WIECEJ O SWOJIM DZIECKU: CO LUBI, CO GO INTERESUJE,
JAKIE SĄ JEGO MARZENIA, PROBLEMY, WĄTPLIWOŚCI
•
DAJ POZNAĆ SIĘ DZIECKU: CO LUBISZ, CO CIĘ INTERESUJE, JAKIE SĄ
TWOJE MARZENIA I PASJE, MOŻE DOBRE WSPOMNIENIA Z MŁODOŚCI,
JAKIE SĄ TWOJE WARTOŚCI I POGLĄDY NA ŚWIAT
•
PODZIELAJ JEGO PASJE, „WCHODŹ W JEGO ŻYCIE”, INTERESUJ SIĘ TYM
CZYM ONO SIĘ INTERESUJE
•
WARTOŚCIUJ: PIENIĄDZE CZY CZAS
•
ZNAJDŹ WSPÓLNE RZECZY, KTÓRE MOŻECIE ROBIĆ RAZEM
•
WYZNACZ CZAS DLA RODZINY, STAŁY
•
NIE PODDAWAJ SIĘ ! NAWET JEŚLI DZIECKO BĘDZIE OPOROWAĆ, TO CO
ROBISZ MOŻE JE UCHRONIĆ OD WIELU ZAGROŻEŃ, POZWOLI NABYĆ
UMIEJĘTNOŚCI
BYCIA
Z
LUDŹMI,
ROZWIĄZYWANIA
SWOICH
PROBLEMÓW, DA MU DOBRE DOŚWIADCZENIA, KTÓRE W PRZYSZŁOŚCI
MOŻE WYKORZYSTAĆ PODCZAS BUDOWANIA DOROSŁEGO ŻYCIA I
SWOJEJ RODZINY
Gdzie szukać pomocy i wiedzy
Punkt konsultacyjny ds. Uzależnień Nadzieja ul. Stojałowskiego 19 Bielsko
Biała tel 725 030 122 (bezpłatne konsultacje pon-pt 15.00 – 19.00)
Infolinia dla nastolatków 116 111,
Telefon dla rodziców i nauczycieli 800 100 100
www.dzieckowsieci.fdu.pl
www.sieciaki.pl
www.uzależnienie.pl
www.uzaleznieniabehawioralne.pl
www.kbpn.pl
www.narkomania.org
www.saferinternet.pl
www.fdn.pl
Bibliografia:
Internetowa Encyklopedia PWN
Rowicka M.: Niespoecyficzne uzależnienia behawioralne [w:] Serwis Informacyjny
NARKOMANIA 1(69)/2015, Wyd. KBPN, Warszawa, 2015, s. 34-38
Rowicka M.: Uzaleznienia behawioralne. Terapia i profilaktyka. Wyd. Fundacja Praesterno,
Warszawa 2015
Wąsowicz G., Stysko- Kunowska Małogorzata: Młodzież i Internecie. Zagrożenie
uzależnieniem. Wyd. Scholar, Warszawa 2014.
www.116111.com