Dysleksja okiem pedagoga

Dysleksja okiem pedagoga
Co to jest dysleksja rozwojowa?
Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w uczeniu się. Mówimy o niej
w odniesieniu do trudności dziecka z nabyciem trzech niezwykle ważnych grup umiejętności ,
tzn. czytania, pisania i liczenia. Jakość ich opanowania jest czynnikiem istotnie wpływającym
na całość kariery szkolnej dziecka – zarówno na oceny z większości przedmiotów, jak
i pozycję społeczną wśród dzieci. Niemożność nabycia odpowiednich umiejętności na tym
samym poziomie co inne dzieci i w tym samym czasie bardzo często powoduje, iż uczeń
zaczyna być traktowany jako słaby. A przecież w większości przypadków są to dzieci
o prawidłowym (częstokroć wysokim) poziomie intelektualnym i o całkowicie prawidłowo
funkcjonujących narządach wzroku i słuchu. Częstość występowania takich specjalnych
utrudnień w uczeniu się czytania, pisania i liczenia szacuje się na około 30 % populacji ludzi,
w Polsce na 10-15 % dzieci w wieku szkolnym.
Pierwsze symptomy mogą wystąpić już w wieku przedszkolnym: trudności
w zapinaniu ubrania, sznurowaniu butów, określaniu stosunków przestrzennych, mylenie
kierunków, oburęczność, zwierciadlane odwracanie liter, deformowanie ich kształtu,
opóźnienia rozwoju mowy (np. wady wymowy, przestawianie głosek i sylab), brak postępów
w uczeniu się czytania niezależnie od metody itp. Wiele z tych symptomów może przetrwać
do wieku szkolnego i występować w połączeniu z trudnościami w czytaniu i pisaniu, jak:
pomijanie liter, ich zniekształcanie, „zgadywanie”, pomijanie linii lub odczytywanie ich
ponownie, czytanie krótkich wyrazów od końca (od – do, tak – kat), pomijanie interpunkcji,
słaby poziom pracy pisemnej w porównaniu z odpowiedziami ustnymi, niski poziom
graficzny i estetyczny pisma, mylenie liter podobnych kształtem lub fonetycznie (np. p -b,
g -d, u -n, m-w, t -d, m -n, k -g), niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter, opuszczanie
lub dodawanie znaków interpunkcyjnych i wiele innych.
Uczniowie klas starszych mają trudności z organizacją swoich czynności, co odbija się
szczególnie na pracach pisemnych, wolno czytają (choć często zmniejsza się ilość błędów),
mylą kierunki przestrzeni, miejsce, czas, nie nadążają zarówno z przepisywaniem z tablicy,
jak i z zapisem notatki dyktowanej, a gdy działa presja czasu wzrasta liczba błędów, pismo
staje się nieczytelne.
O ile w klasach młodszych omówione zaburzenia utrudniają głównie naukę języka
polskiego, o tyle w klasach starszych rzutują także na inne przedmioty; uniemożliwiają
korzystanie z własnych notatek, samodzielną pracę z podręcznikiem, zrozumienie zadań
z treścią, powodują błędne odczytywanie liczb (56 – 65), mylenie kształtów , oznaczeń
geometrycznych itp.
Rozpoznanie dysleksji rozwojowej jest rezultatem diagnozy, która winna mieć
charakter wielospecjalistyczny. W Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej dziecko badane
jest przez psychologa, pedagoga, ewentualnie logopedę. W niektórych wypadkach konieczna
jest także konsultacja neurologiczna, okulistyczna, laryngologiczna czy foniatryczna.
Do Poradni dziecko trafia na wniosek rodzica lub nauczyciela.
Konieczne jest dostarczenie opinii nauczyciela (wychowawcy lub nauczyciela języka
polskiego), prac pisemnych (klasówki, dyktanda) oraz zeszytów przedmiotowych.
Szczegółowa opinia nauczyciela jest bardzo pomocna w postawieniu właściwej diagnozy. Jej
wyniki oraz wskazania do pracy z dzieckiem są przekazywane szkole. Rodzice i dziecko
otrzymują informację o przyczynach występujących trudności i szczegółowe zalecenia
do pracy w domu.
Im wcześniej dziecko trafi do Poradni, tym większa szansa udzielenia mu koniecznej
pomocy i zmniejszenia lub nawet pełnego zlikwidowania trudności, a także uniknięcia
częstych ubocznych
emocjonalnych.
konsekwencji
długotrwałych
trudności
w
postaci
zaburzeń
Historia badań na dysleksją
Dysleksja istnieje prawdopodobnie odkąd istnieje pismo, to znaczy od kiedy ludzie
zaczęli posługiwać się pismem porozumiewając się między sobą. Opisano ją prawie 100 lat
temu. Najpierw dostrzeżono zjawisko utraty zdolności do pisania i czytania u dorosłych,
najczęściej współistniejące z utratą mowy (afazja), których przyczyną było uszkodzenie
mózgu. Później odkryto podobne objawy u dzieci, które występowały od początku nauki
czytania i pisania. Zjawisko dysleksji odkryli okuliści, zajmujący się dziećmi, u których
podejrzewano wadę wzroku uniemożliwiającą im naukę czytania.
Na początku badań dysleksji – na określenie specyficznych trudności w czytaniu
i pisaniu użyto terminu „ślepota słowna” – w odniesieniu do osób dorosłych, które utraciły
zdolność czytania. W 1896 roku W Pringle Morgan opisał zjawisko niemożności nauczenia
się czytania przez 14-letniego chłopca i nazwał je – „wrodzoną ślepotą słowną”. Termin ten
miał podkreślić, że zaburzenia uniemożliwiające opanowanie umiejętności czytania mają
charakter wrodzony, tzn. że istnieją od urodzenia, a nie są nabywane w ciągu życia dziecka
już po urodzeniu. Nazwa ta jednak już od 1909 roku miała swoich przeciwników ze względu
na to, że wskazywała jedynie na zaburzenia funkcji wzrokowych jako przyczynę trudności
w czytaniu. Ponadto nazwa „ślepota słowna” sugerowała niezdolność do rozpoznawania słów
podczas gdy niejednokrotnie dzieci te potrafią dobrze zidentyfikować słowa (rozpoznając je
globalnie jak „obrazki”, nie umiejąc przy tym dokonać ich podziału (analizy) na głoski ani ich
zapisać).
W latach 1895 – 1955 na określenia trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci
zaproponowano 14 różnych nazw, w latach 80 można było doliczyć się 28 różnych nazw.
Jednak rekordy popularności bije termin: dysleksja . Często używanym terminem w krajach
niemieckojęzycznych, jest legastenia.
W Polsce często używa się czterech terminów mających na celu dokładne wskazanie
rodzaju występujących trudności u dziecka np. :
1. dysleksja – trudności w opanowaniu umiejętności czytania
2. dysortografia - trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (chodzi tu o wszelakiego
rodzaju odstępstwa od prawidłowego zapisu, nie tylko błędy ortograficzne)
3. dysgrafia – trudność w zakresie techniki pisania, niski poziom graficzny pisma.
Pierwotne przyczyny dysleksji rozwojowej
Etiologia dysleksji rozwojowej, a więc jej pierwotne przyczyny, nieznane są do końca.
Wymienia się kilka koncepcji:
1. koncepcja genetyczna – upatrująca przyczynę w dziedziczeniu tych zmian w c.u.n
(centralnym układzie nerwowym) , które są przyczyną zaburzeń funkcjonalnych
i podłożem trudności w czytaniu i pisaniu (czynnikiem patogennym są w tym
przypadku geny, przekazywane z pokolenia na pokolenie);
2. koncepcja opóźnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego – upatrująca
przyczynę trudności w spowolnieniu dojrzewania c.u.n. i zaburzeniach funkcjonalnych
(czynniki patogenne: geny, czynniki uszkadzające c.u.n. : hormony);
3. koncepcja organiczna – upatrująca przyczynę w mikrouszkodzeniu struktury tych
okolic mózgu, które realizują czynności pisania i czytania (czynniki patogenne
chemiczne, fizyczne i biologiczne oddziałujące na c.u.n. w okresie okołoporodowym);
4. koncepcja psychodysleksji - upatruje przyczyny w zaburzenia funkcjonalnych c.u.n. –
emocjonalnych (czynniki patogenne: urazy psychiczne, stres).
System profilaktyki i pomocy psychologiczno –pedagogicznej
uczniom z dysleksją w szkole
W klasie trzeciej szkoły podstawowej nauczyciel dobrze orientuje się w zakresie
trudności występujących u uczniów. Dlatego wskazane jest, by w pierwszym semestrze
przeprowadzić badanie za pomocą specjalnego dla tego wieku kwestionariusza objawów
(wyniki uzyskane na podstawie przeprowadzonych badań przesiewowych przedstawione
zostaną rodzicom). Dzięki temu można ocenić, u których dzieci pojawiły się trudności i
jest to wyraźny sygnał, że konieczne jest wykonanie diagnozy w kierunku dysleksji w
Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej i podjęcie ukierunkowanej pracy. Opinia po
badaniu, wydana w klasie czwartej, potwierdzająca diagnozę dysleksji, jest respektowana
przez Okręgową Komisję Egzaminacyjną w celu dostosowania warunków zdawania
sprawdzianu po zakończeniu szkoły podstawowej.
System
profilaktyki
i
pomocy
psychologiczno
pedagogicznej
uczniom z dysleksją w szkole zakłada:
1. Objęcie obserwacją wszystkich dzieci o nieharmonijnym rozwoju psychoruchowym.
2. Objęcie badaniami przesiewowymi dzieci z ryzyka dysleksji już na etapie edukacji
wczesnoszkolnej.
3. Objęcie diagnozą w kierunku dysleksji wszystkich uczniów mających trudności
w uczeniu się ( skierowanie na badanie w Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej).
4. Objęcie specjalistyczną pomocą zarówno dzieci ryzyka dysleksji, jak i uczniów ze
stwierdzoną dysleksją rozwojową; w zależności od stopnia i charakteru niepowodzeń
w nauce szkolnej proponuje się:
a) pomoc udzielaną przez rodziców pod kierunkiem nauczyciela ( pierwszy
poziom), dodatkowo uczeń może uczestniczyć w zajęciach dydaktycznowyrównawczych i psychoedukacyjnych, których celem jest wyrównanie
braków wiedzy i stymulacja jego rozwoju;
b) udział w zajęciach korekcyjno- kompensacyjnych i koordynowanie pracy
samokształceniowej ucznia w domu ( drugi poziom);
c) udział w terapii indywidualnej i koordynowanie pracy samokształceniowej
ucznia w domu ( trzeci poziom).
5. Zaangażowanie rodziców dzieci dyslektycznych w proces pomocy psychologicznopedagogicznej przez dostarczenie im wiedzy na temat problemu oraz sposobów
radzenia sobie z nim.
Pedagog szkolny
mgr Joanna Łapińska - Gruszczyk