Wybrane charakterystyki oceny dziaďania europejskich systemów

Transkrypt

Problemy ZarzÈdzania, vol. 11, nr 1 (41), t. 2: 72 – 92
ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW
DOI 10.7172/1644-9584.41.5
Wybrane charakterystyki oceny dziaïania
europejskich systemów ochrony zdrowia
– perspektywa pacjenta
Nadesïany: 28.07.12 | Zaakceptowany do druku: 19.11.12
Aldona FrÈczkiewicz-Wronka*
Konrad Laska**
Starzenie siÚ spoïeczeñstwa, postÚp technologii medycznych, a takĝe rosnÈce oczekiwania spoïeczeñstwa
w zakresie jakoĂci i dostÚpnoĂci dostarczanych usïug zdrowotnych to tylko jedne z wielu wyzwañ, przed
którymi stojÈ wspóïczesne systemy ochrony zdrowia. W analizach krajowych systemów zdrowotnych jednÈ
z kluczowych kategorii badañ jest ocena zdolnoĂci systemu do efektywnej realizacji wyznaczonych celów.
NajczÚĂciej tego typu analizy dokonuje siÚ, przytaczajÈc szereg informacji obrazujÈcych ekonomiczne ibzdrowotne rezultaty podejmowanych dziaïañ. Autorzy niniejszej pracy pokusili siÚ o dokonanie analizy efektywnoĂci dziaïania systemów poprzez omówienie ocen dokonywanych przez pacjentów i konsumentów wbkrajach Europy, uzyskanych przy zastosowaniu podobnej metodyki w latach 2007, 2009, 2012 przez Health
Consumer Powerhouse. Analizie poddano ocenÚ rezultatów systemów ochrony zdrowia w pañstwach, które
w indeksie EHCI osiÈgaïy najwyĝsze oceny. W zakoñczeniu autorzy podjÚli dyskusjÚ nad tym, który z modeli
ochrony zdrowia ma wiÚkszÈ akceptacjÚ i przyzwolenie spoïeczne w dziaïaniu.
Sïowa kluczowe: systemy ochrony zdrowia, efektywnoĂÊ, pacjent.
Selected characteristics of the performance evaluation
of European health care systems – the perspective of patient
Submitted: 28.07.12 | Accepted: 19.11.12
An aging population, progress in medical technology and rising public expectations of provided health services
is just one of many challenges facing today’s health care systems. One of the key factors of research in
the analyzed national health systems is the ability to effectively achieve its objectives. The Authors of this
thesis, tempted to analyze the efficiency of system’s operations by discussing the assessments made by
patients and consumers in European countries obtained using a similar methodology in the years 2007,
2009, 2012. The study was conducted by the research institute Health Consumer Powerhouse (HCP).
Analysis covered the results of subjective evaluation of selected areas of health care system’s activity.
Furthermore we characterized the expenditures and spending on health in these countries, which in EHCI
were rewarded with the highest score. In conclusion, the authors have conducted the discussion which
classic health care models seem to have a greater social acceptance and acquiescence for the action.
Keywords: health care systems, effectiveness, patient.
JEL: I11
* Aldona FrÈczkiewicz-Wronka – dr hab., prof. UE, Katedra Zarzadzania Publicznego i Nauk Spoïecznych,
Wydziaï Ekonomii, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach.
** Konrad Laska – doktorant, Wydziaï Organizacji i ZarzÈdzania, Politechnika ¥lÈska w Katowicach.
Adres do korespondecji: Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Wydziaï Ekonomii, ul. Bogucicka 3a,
40-226 Katowice, e-mail: [email protected]; [email protected].
Wybrane charakterystyki oceny dziaïania europejskich systemów ochrony zdrowia...
WstÚp
Pojawienie siÚ globalnej gospodarki, postÚpu w technice, wzmoĝonego
popytu spoïeczeñstw i koniecznoĂci zaspokajania wiÚkszej iloĂci potrzeb
w strumieniu Ărodków publicznych doprowadziïo do powstania nowych
wyzwañ dla organizacji publicznych. Co wiÚcej szerzÈca siÚ chÚÊ do bardziej
badawczego spojrzenia na organizacje i ïatwiejszy dostÚp do zglobalizowanego systemu informacji zwiÚkszyïy krytyczne zainteresowanie mediów
wbidentyfikowaniu nieudolnoĂci pañstw w realizowaniu polityk publicznych.
Zmiana paradygmatu dziaïania sektora publicznego – od hierarchii w kierunku rynku – która coraz mocniej zaznacza siÚ w funkcjonowaniu pañstwa
jako podmiotu kluczowego dla utrzymywania ïadu spoïecznego, oznacza
koniecznoĂÊ implementowania proefektywnoĂciowego podejĂcia do zarzÈdzania w sektorze publicznym przy równoczesnym uwaĝnym wsïuchiwaniu
siÚ w spoïeczny gïos krytyki tak, aby zaproponowane zmiany nie naruszyïy
delikatnego status quo miÚdzy obywatelem a wïadzÈ. Takie podejĂcie skutkuje koniecznoĂciÈ Ăledzenia bieĝÈcych wyników dziaïania oraz ekstrapolacji
trendów, a w odniesieniu do zdiagnozowanego stanu rzeczy umiejÚtnoĂci
tworzenia strategii zarówno dïugo-, jak i krótkookresowych.
Jednym ze szczególnie waĝnych obszarów ĝycia spoïecznego jest ochrona
zdrowia, której instytucjonalnym wyrazem jest zorganizowany przez podmiot
pañstwowy system ochrony zdrowia.
Nie podejmujÈc w niniejszej pracy szerszej dyskusji ekonomicznej oceny
konsekwencji dziaïañ w sektorze zdrowia w sensie teorii ekonomii dobrobytu
(Getzen, 2000; Stiglitz, 2004; Lubicz, 2010, s. 289–298; Suchecka, 2010),
zauwaĝmy jedynie, ĝe celem analizy efektywnoĂci w sektorze zdrowia jest
zwykle porównanie wyników dziaïania systemów zdrowotnych, a niekiedy
takĝe uïatwienie podjÚcia systemowych decyzji alokacyjnych (np. ocena
technologii medycznej pod kÈtem finansowania ze Ărodków publicznych).
W kaĝdej sytuacji wynik oceny efektywnoĂci zaleĝy od tego, z jakiej perspektywy prowadzi siÚ analizÚ nakïadów i efektów (pacjent, spoïeczeñstwo,
usïugodawca, pïatnik, system finansów publicznych kraju), a takĝe od tego
czy i w jaki sposób okreĂla siÚ efektywnoĂÊ dynamicznÈ, uwzglÚdniajÈcÈ
czynnik czasu (np. efekty zdrowotne dla przyszïych pokoleñ).
Naleĝy takĝe podkreĂliÊ, ĝe system ochrony zdrowia jest niezwykle trudnym do zarzÈdzania obszarem, jak bowiem podkreĂla Nicholas Barr (1993,
s. 313) „(…) dobrobyt spoïeczny podlega maksymalizacji przy równoczesnym
dÈĝeniu do efektywnoĂci ekonomicznej i sïusznoĂci spoïecznej, przy czym
róĝne grupy spoïeczne róĝnie pojmujÈ te pojÚcia, co wpïywa na duĝÈ niepewnoĂÊ co do skutków podejmowanych decyzji, a fakt, ĝe opieka zdrowotna jest
waĝna nie oznacza, ĝe nie jest ona towarem w rozumieniu ekonomicznym
(…)”. Publiczne zasoby przeznaczone na ochronÚ zdrowia nie sÈ dostÚpne
do realizacji innych celów, jeĂli nic nie wydamy jako pañstwo na ochronÚ
zdrowia, ludzie bÚdÈ umieraÊ z powodu bïahych dolegliwoĂci, a jeĂli wydamy
Problemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 1 (41), t. 2, 2013
73
Aldona FrÈczkiewicz-Wronka, Konrad Laska
caïy dochód narodowy na ochronÚ zdrowia, nie bÚdzie ĝywnoĂci i ludzie
bÚdÈ umieraÊ z gïodu (Johnson-Lans, 2006, s. 3–5). Optymalna wielkoĂÊ
znajduje siÚ pomiÚdzy tymi ekstremami „(…) w zasadzie tam, gdzie wartoĂÊ
uzyskiwana z ostatniej jednostki opieki zdrowotnej (...) jest równa wartoĂci
krañcowej, która zostaïaby osiÈgniÚta z alternatywnego zarzÈdzania danymi
zasobami (…)” (Barr, 1993, s. 313). Oznacza to, ĝe efektywnoĂÊ systemu
ochrony zdrowia uzyskana w dziaïaniu bÚdÈcym nastÚpstwem podejmowanych decyzji musi siÚ odnosiÊ do odrÚbnych zagadnieñ. W szczególnoĂci
do: ogólnych rozmiarów systemu opieki zdrowotnej w relacji do produktu
krajowego brutto oraz warunków podejmowania decyzji o alokacji zasobów w relacji do róĝnych zastosowañ w systemie opieki zdrowotnej w celu
otrzymania optymalnej wielkoĂci, jakoĂci i kombinacji usïug zdrowotnych.
Efektywność długookresowa
(ang. technical/cost effectiveness)
Rezultaty
(ang. outcomes):
– efekty zdrowotne,
np. zwiększenie
jakości i długości życia
– wyrównianie
dostępności
Wejścia (nakłady):
– mierzone w jednostkach
naturalnych (liczby łóżek,
liczby lekarzy, itp.)
– mierzone w jednostkach
ﬁnansowych
Efektywność krótkookresowa
(ang. technical/cost efficiency)
Wyniki (ang. outputs):
– liczba leczonych
pacjentów
– liczba udzielonych
porad medycznych
Rys. 1. Od nakïadów do efektów: miary efektywnoĂci krótko- i dïugookresowej. ½ródïo:
A.b Afonso, L. Schuknecht i V. Tanzi (2005). Public sector efficiency: An international
comparison. Public Choice, 123(3–4), s. 321–347.
Rozumienie zasad sprawiedliwoĂci (sïusznoĂci) spoïecznej w odniesieniu do
podejmowanych przez rzÈdzÈcych decyzji (Kemshall, 2002, s. 24–41) w analizowanej literaturze najczÚĂciej sprowadza siÚ do traktowania ich jako równoĂci korzystania z opieki zdrowotnej oraz równoĂci ostatecznego wyniku.
Teza odnoszÈca siÚ do równoĂci korzystania z opieki zdrowotnej gïosi, ĝe
wszyscy obywatele powinni otrzymywaÊ równÈ iloĂÊ Ăwiadczeñ zdrowotnych.
Problem jednak tkwi w tym, ĝe ludzie majÈ odmienne potrzeby w zakresie
opieki zdrowotnej. RównoĂÊ ostatecznego wyniku odnosi siÚ do stwierdzenia,
74
DOI 10.7172/1644-9584.41.5
ĝe kaĝdy ma równy stan zdrowia. Znamienne jest zdanie Thomasa Getzena
(2000), który stwierdza, ĝe bez wzglÚdu na to, w jakim stopniu równy stan
zdrowia uznaje siÚ za poĝÈdany, to i tak nie moĝna wb tym wzglÚdzie osiÈgnÈÊ peïnej równoĂci. W zwiÈzku z tym proponuje sprawiedliwoĂÊ okreĂlaÊ
mianem równoĂci szans. RównoĂÊ szans nie oznacza wprawdzie, ĝe ludzie
mogÈ na pewno otrzymaÊ tyle opieki zdrowotnej, ile pragnÈ (ze wzglÚdu
na niewystarczajÈce zasoby opieki zdrowotnej), oznacza jednak, ĝe kaĝda
osoba powinna otrzymaÊ tyle opieki zdrowotnej, co wszyscy pozostali zb tym
samym stanem zdrowia (bez wzglÚdu na inne czynniki, np.b dochód czy staĝ
pracy). Zatem pojmowanie sprawiedliwoĂci jako równoĂci szans ma tÚ zaletÚ,
„(…) ĝe dzieli niedostatek w sprawiedliwy sposób (…)” (Barr, 1993, s. 314),
abkluczowym problemem podziaïu staje siÚ osiÈgniÚcie zadanej efektywnoĂci
przy uwzglÚdnieniu: priorytetów (jaki zakres opieki musi byÊ dostÚpny dla
kaĝdego), racjonowania (komu przyznaÊ pierwszeñstwo wbopiece zdrowotnej),
innowacyjnoĂci (okreĂlenia czy wszystko co siÚ wykonuje jest niezbÚdne) oraz
adekwatnoĂci wykorzystania opieki w relacji do potrzeb (skutecznoĂÊ i efektywnoĂÊ opieki) (Rydlewska-Liszkowska, 2001, s. 92).
Znalezienie odpowiedzi na podstawowe pytanie, które nasuwa siÚ po
przeczytaniu tytuïu opracowania, czyli jakimi przesïankami naleĝy siÚ kierowaÊ, podejmujÈc decyzje strategiczne w systemie ochrony zdrowia oraz jak
osiÈgnÈÊ sukces, którego miarÈ dla organizacji publicznej jest poza kryteriami
ekonomicznymi równieĝ akceptacja pacjentów, jest niezwykle trudne. RozwaĝajÈc to zagadnienie na poziomie jednostki ĂwiadczÈcej usïugi medyczne,
bÚdziemy wskazywaÊ na: umiejÚtnoĂci zarzÈdcze, dobry marketing, jakoĂÊ
udzielanych Ăwiadczeñ, adekwatnÈ do potrzeb i moĝliwoĂci strukturÚ klientów
i wiele innych. Ale mimo ĝe wymienione czynniki faktycznie decydujÈ o funkcjonowaniu jednostki ochrony zdrowia w mikroskali, prawdziwej odpowiedzi
na to pytanie naleĝy szukaÊ na poziomie pañstwa jako podmiotu ksztaïtujÈcego relacje w systemie, poniewaĝ ksztaït, organizacja i funkcjonowanie
danego systemu ochrony zdrowia jest konsekwencjÈ przyjÚtych rozwiÈzañ
w obszarze ekonomii oraz realizowanego modelu politycznego. To przyjÚta
doktryna ekonomiczna, zasady sprawiedliwoĂci spoïecznej, wykorzystywane
techniki typowe dla zarzÈdzania publicznego oraz chÚÊ utrzymania wïadzy
sÈ podstawowym wyznacznikiem celów i charakteru systemu. DecydujÈ one
równieĝ o sprawnoĂci i kosztach funkcjonowania, ab wb ostatecznym wymiarze o satysfakcji klienta i efektywnoĂci systemu. Brak satysfakcji ib poĝÈdanych rezultatów powoduje powstawanie alternatywnych – w stosunku do
publicznego – systemów zaspokajania potrzeb, opartych na mechanizmach
rynkowych zdolnych sprostaÊ wyzwaniom wynikajÈcym ze zmian globalnych
oraz bÚdÈcym nastÚpstwem ograniczeñ fiskalnych ibaksjomatycznego procesu
biurokratycznego typowego dla pañstwa jako podmiotu odpowiedzialnego
za tworzenie hierarchii i dostÚpu do dóbr publicznych. Takie rozwiÈzanie
jest bardzo dobrym sposobem obniĝenia parcia na usïugi finansowane ze
Ărodków publicznych, ale jest to takĝe element czÚsto wykorzystywany –
75
szczególnie przez kaĝdorazowÈ opozycjÚ w stosunku do obozu wïadzy –
argument przemawiajÈcy za niesprawnoĂciÈ pañstwa. Pojawia siÚ „szorstki”
dialog miÚdzy organizacjami z róĝnych sektorów, którego istota sprowadza
siÚ z jednej strony do poszukiwania lepszych sposobów zaspokojenia tych
potrzeb spoïecznych, które przyobiecaï sprawujÈcy wïadzÚ ukïad polityczny
na akceptowalnym poziomie, a co za tym idzie zwiÚkszenia wïasnych szans na
reelekcjÚ, z drugiej zaĂ – poprawy wydajnoĂci i jakoĂci dostarczanych usïug.
Powszechnie obowiÈzujÈce modele zarzÈdzania sektorem publicznym
stopniowo odchodzÈ od tradycyjnego stereotypu organizacji ĝyjÈcej wïasnym
wewnÚtrznym ĝyciem z niewielkÈ dbaïoĂciÈ o klienta, w kierunku zorientowanej na pacjentów nowoczesnej struktury, w której przebiegajÈce procesy
silnie nastawione sÈ na wykorzystanie strategii wyïaniajÈcych siÚ jako konsekwencje analizy rzeczywistoĂci i ekstrapolacji trendów. Zasady przewodnie
w jakimkolwiek strategicznym procesie dotyczÈcym zarzÈdzania – zarówno
w sektorze prywatnym, jak i publicznym – opierajÈ siÚ przede wszystkim
na zrozumieniu, jakie zmiany sÈ wymagane, jak je wprowadziÊ i utrzymaÊ,
a takĝe jak stworzyÊ ĂcieĝkÚ postÚpowania uïatwiajÈcÈ kontynuowanie tych
ulepszeñ tak, aby poprowadziïy do osiÈgania sukcesów. TrudnoĂciÈ w stosowaniu reguï i rutyn zarzÈdzania strategicznego w sektorze publicznym jest
koniecznoĂÊ uĂwiadomienia sobie, ĝe juĝ dziĂ musimy stawiÊ czoïa wyzwaniom, aby prowadziïy do osiÈgniÚcia sukcesu w przyszïoĂci. A to – biorÈc
pod uwagÚ logikÚ procesu politycznego, w którym zmiennoĂÊ sprawowania
wïadzy jest cechÈ immanentnÈ – nie jest ïatwe, poniewaĝ efekty dziaïañ obecnego obozu wïadzy konsumowaÊ moĝe nastÚpny, przeciwny do obecnego.
Stawiamy zatem tezÚ, ĝe jednym z podstawowych narzÚdzi, umoĝliwiajÈcym
wïaĂciwe zarzÈdzanie usïugami zwiÈzanymi z zaspokajaniem potrzeb zdrowotnych, jest prowadzenie staïego audytu rezultatów dziaïania organizacji operujÈcych w tym sektorze oraz Ăledzenie opinii pacjentów. Wbniniejszym opracowaniu
interesowaÊ nas bÚdzie ten drugi punkt widzenia. Najogólniej interesariusze to
„... grupy lub jednostki, które mogÈ wpïywaÊ na organizacjÚ, lub podlegaÊ jej
oddziaïywaniu” (Freeman, 1984, s. 21) lub „... grupy lub osoby bezpoĂrednio, lub
poĂrednio zainteresowane dziaïalnoĂciÈ organizacji w jej dÈĝeniach do osiagania
celów” (Stoner, Freeman i Gilbert, 1997, s.b80). Podstawowe zaïoĝenia teorii interesariuszy sprowadzajÈ siÚ do nastÚpujÈcych stwierdzeñ (Jones i Wicks, 1999):
• organizacja znajduje siÚ w sieci relacji z wieloma interesariuszami, którzy
wywierajÈ wpïyw na jej decyzje i zarazem pozostajÈ pod jej wpïywem
(Freeman, 1984);
• niezwykle istotna jest natura owych relacji, z uwzglÚdnieniem zarówno
procesów, jak i efektów dziaïañ dla organizacji i jej interesariuszy;
• interesy wszystkich grup posiadajÈcych umocowanie majÈ istotnÈ wartoĂÊ
(Donaldson i Preston, 1995);
• kluczowym aspektem teoretycznym majÈcym znaczenie dla praktyki jest
okreĂlenie warunków podejmowania decyzji menedĝerskich w aspekcie
wpïywu interesariuszy.
76
DOI 10.7172/1644-9584.41.5
Z punktu widzenia systemu ochrony zdrowia jako caïoĂci kluczowym interesariuszem dla pañstwa jest pacjent/konsument, poniewaĝ jego niezadowolenie moĝe przerodziÊ siÚ w negacjÚ dla systemu i zasad jego funkcjonowania.
UwzglÚdnienie tej wïaĂnie perspektywy w zarzÈdzaniu systemem ochrony zdrowia ma zatem krytyczne znaczenie dla trwaïoĂci ukïadu wïadzy. StÈd potrzeba
monitorowania ocen jakoĂci funkcjonowania systemów ochrony zdrowia i swoisty benchmarking kierunków podejmowanych reform i osiÈganych rezultatów
wbpañstwach o podobnych systemach i problemach w tym obszarze zarzÈdzania.
Gromadzenie
informacji
Analiza
procesu
i jego
wznowienie
Identyﬁkowanie kwestii
decydujących
Wizja
Misja
Plan
operacyjny
oparty
na planie
strategicznym
Musi
obejmować
kwestię
zarządzanie
zmianami
Tworzenie celów
strategicznych
Formułowanie strategii
dla każdego celu
Musi
rozwijać
cele
roczne
Rys. 2. ½ródïo: opracowanie na podstawie: J.M. Bryson (2004). Strategic planning for
public and nonprofit orgnizations. San Francisco: Jossey-Bass A Wiley Imprint.
Przywoïany rys. 2 jest krótkim podsumowaniem popularnego modelu
zarzÈdzania strategicznego w sektorze publicznym, stosowanego w procesie
planowania strategicznego. Daje on moĝliwoĂÊ wykorzystania nie tylko modelu
planowania, lecz takĝe dynamicznego modelu niezbÚdnego do oceny sukcesu
organizacji sektora publicznego w zakresie zaspokajania potrzeb klienta przy
akceptacji dla nowego paradygmatu zarzÈdzania w sektorze publicznym. Zastosowanie tego modelu pomaga zidentyfikowaÊ komponenty niezbÚdne do osiÈgniÚcia sukcesu, a takĝe zdolnoĂci organizacji do planowania swojej strategii
77
zarzÈdzania. Rys. 2 wskazuje, ĝe pierwszym krokiem jest zbieranie informacji,
które identyfikujÈ kluczowy „rynek”, abtakĝe wewnÚtrzne trendy organizacyjne
majÈce wpïyw na jego strukturÚ i cele. „Rynek” w kontekstach publicznych
sektora odnosi siÚ do wszystkich istotnych interesariuszy (ang.b stakeholders,
graczy, udziaïowców). UmiejÚtnoĂÊ organizacji do zareagowania na pojawiajÈce siÚ wyzwania jest wyraĝona wbwizji i misji, poprzez opisywanie dla kogo
i z kim je podejmujÈ, jakie majÈ charakterystyczne kompetencje i dlaczego
siÚ tym zajmujÈ. Cele strategiczne i konkretne strategie, majÈce na celu ich
osiÈgniÚcie, powinny zostaÊ sformuïowane w planie operacyjnym, odnoszÈcym
siÚ takĝe do kwestii zarzÈdzania zmianami. W tym konkretnym przypadku
oznacza to, jakie pojawiÈ siÚ opinie pacjentów i jakie decyzje (interwencje)
podejmie pañstwo w celu ich polepszenia i usprawnienia.
1. Modelowe charakterystyki systemów ochrony zdrowia
BudujÈc rekomendacje dla polityki ochrony zdrowia – zgodnie z przedstawionym podejĂciem – naleĝy pierwotnie skupiÊ siÚ na analizie informacji
obrazujÈcych rezultaty dziaïania systemu ochrony zdrowia, a zatem odpowiedzi spoïeczeñstwa na wdraĝanÈ politykÚ zdrowotnÈ. Ujawniona w niej
dysfunkcja jest asumptem ku wprowadzaniu korekt. U podstaw podjÚcia
rozwaĝañ przez autorów niniejszego artykuïu staïa chÚÊ zderzenia subiektywnych opinii na temat funkcjonowania wybranych aspektów systemów ochrony
zdrowia z wydatkami publicznymi na ich funkcjonowanie. Oceny efektywnoĂci funkcjonowania sektora ochrony zdrowia dokonujemy – w zaleĝnoĂci
od potrzeb – na róĝnych poziomach. Z reguïy jest to poziom makroekonomiczny i mikroekonomiczny. W niniejszym artykule koncentrujemy siÚ na
rezultatach makroekonomicznych, a zakresem terytorialnym analizy objÚte
zostanÈ wybrane kraje europejskie, których systemy ochrony zdrowia bazujÈ
na pierwowzorze zaczerpniÚtym od Bismarcka lub Beveridge’a.
Sposób zaspokajania potrzeb medycznych – w zakresie modelu organizacyjnego, dostÚpnoĂci i sposobów dostarczania usïug zdrowotnych dla
spoïeczeñstwa – jest zindywidualizowany na poziomie poszczególnych krajów, co oznacza, ĝe mogÈ one byÊ w róĝnym zakresie realizowane przez
podmioty publiczne lub prywatne, a takĝe – mogÈ byÊ w róĝnym zakresie
finansowane ze Ărodków publicznych lub prywatnych. Jak pisze C.W. Wïodarczyk i S. Poědzioch (2001, s. 82–83), w jednym z najczÚĂciej stosowanych
rozróĝnieñ – odwoïujÈc siÚ do trzech wielkich tradycji budowania systemów,
czyli niemieckiej, brytyjskiej i amerykañskiej – wprowadza siÚ trzy zasadnicze
modele systemów: Bismarcka, Beveridge’a i rynkowy. Ten ostatni, poniewaĝ
nie wystÚpuje w Europie, nie zostanie poddany dalszej analizie. Syntetyczna
charakterystyka tych systemów zostaïa przedstawiona w tab. 1.
FunkcjonujÈce w pañstwach Unii Europejskiej systemy ochrony zdrowia generalnie dzielimy na zaopatrzeniowe (systemy typu Beveridge’a)
ib ubezpieczeniowe dziaïajÈce w paradygmacie ubezpieczenia spoïecznego
78
DOI 10.7172/1644-9584.41.5
(systemy typu Bismarcka). System Beveridge’a (Busse, on-line) jest finansowany zb podatków i nie przewiduje zróĝnicowania Ăwiadczeñ, obejmuje
caïÈ populacjÚ, finansowanie i Ăwiadczenie opieki zdrowotnej realizowane
jest w ramach jednego systemu organizacyjnego, pakiet Ăwiadczeñ obejmuje
Ăwiadczenia zwiÈzane z zapobieganiem, diagnozowaniem i leczeniem dla
caïej populacji i jest wolny od opïat. W ramach istniejÈcych rozwiÈzañ
istnieje moĝliwoĂÊ wykupienia dodatkowego prywatnego ubezpieczenia,
które zazwyczaj umoĝliwia szybszy i ïatwiejszy dostÚp do usïug zdrowotnych.
Moĝe to jednak prowadziÊ do stworzenia dwóch klas spoïecznych i róĝnic
w jakoĂci miÚdzy usïugami w szpitalach prywatnych i publicznych (por.
Dziubiñska-Michalewicz, 1993, s. 51). Zagroĝeniem dla stabilnoĂci systemu
o charakterze zaopatrzeniowym sÈ dwie zasadnicze kwestie: Ministerstwo
Zdrowia skazane jest na walkÚ z innymi obszarami polityki (np. edukacji,
gospodarki) ze wzglÚdu na przydzielanÈ czÚĂÊ podatku, a zmiany demograficzne prowadzÈ do wzrostu obciÈĝenia dochodów z podatków zarówno
w zakresie iloĂciowym (wzrost liczby osób starszych), jak i jakoĂciowych
(droĝsze usïugi i technologie wykorzystywane w opiece zdrowotnej).
Model
Uprawnienia
Finanse
Kontrola
Status
Beveridge’a
uniwersalne
podatki
publiczna
Ăwiadczenia
spoïeczne
Bismarcka
uniwersalne
spoïeczne
ubezpieczenie
mieszana
uprawnienia
spoïeczne
Rynek
modyfikowany
czÚĂciowe
prywatne
ubezpieczenie
indywidualna
ryzyko
ubezpieczeniowe
Tab. 1. Syntetyczna charakterystyka systemów ochrony zdrowia. ½ródïo: A. Wall (red.).
(1996). Heath Care Systems In Liberal Democracies. London, New York: Routledge, za:
C.W. Wïodarczyk i S. Poědzioch (2001). Systemy zdrowotne. Zarys problematyki. Kraków:
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloñskiego, s. 82–83.
Drugi, z typowych dla krajów europejskich, system Bismarcka oparty
jest na obowiÈzkowych i powszechnych ubezpieczeniach, których celem jest
ochrona ludzi (pracowników) przed nieprzewidywalnym zdarzeniem (chorobÈ)
i wynikajÈcÈ z niego utratÈ bezpieczeñstwa materialnego rodziny (Busse, on-line). Do cech charakterystycznych tego modelu moĝna zaliczyÊ: powoïanie
ustawowych instytucji ubezpieczeniowych – kas chorych, utworzenie ze skïadek na ubezpieczenie funduszy przeznaczonych na finansowanie okreĂlonych
Ăwiadczeñ przysïugujÈcych ubezpieczonym, wspóïpïacenie skïadek w okreĂlonej proporcji przez pracownika i pracodawcÚ, zarzÈdzanie funduszami przez
niezaleĝne od administracji pañstwowej zarzÈdy, kontrolowane takĝe przez
reprezentantów ubezpieczonych, zawieranie kontraktów ze Ăwiadczeniodawcami ochrony zdrowia na realizacjÚ Ăwiadczeñ dla ubezpieczonych, szeroka
moĝliwoĂÊ wyboru ubezpieczyciela (regionalny bÈdě branĝowy), zwrot kosztów
Ăwiadczeñ zdrowotnych lub finansowanie zrealizowanych Ăwiadczeñ na rzecz
79
ubezpieczonych (Golinowska, 2001, s.b92–104). Charakterystyczne dla modelu
Bismarcka jest równieĝ uczestnictwo w decydowaniu o finansowaniu Ăwiadczeñ zdrowotnych szerszego gremium, obejmujÈcego zarówno przedstawicieli
medycznych organizacji zawodowych, samorzÈdów lokalnych, jak i pracodawców. Ubezpieczenie pokrywa zazwyczaj wydatki na Ăwiadczenia zdrowotne,
ab wb niektórych wypadkach zwrot utraconych zarobków. Zagroĝeniem dla
stabilnoĂci systemu sÈ trzy zasadnicze kwestie, a mianowicie: (1)b wb konsekwencji zmian demograficznych system przestaje byÊ efektywny ze wzglÚdu
na rosnÈcÈ liczbÚ emerytów, którzy nie pïacÈ skïadek do systemu; (2) ciÚcia
finansowe wb firmach bÚdÈce w duĝej mierze rezultatem obecnego kryzysu
gospodarczego, przyczyniajÈ siÚ do podnoszenia stopy bezrobocia, zatem
zmniejsza siÚ liczba pracowników, którzy wpïacajÈ skïadki, (3) rozwiÈzania,
takie jak zwiÚkszanie wysokoĂci skïadek nie sÈ sensowne, poniewaĝ firmy nie
mogÈ sobie pozwoliÊ na wzrost kosztów pracy (Busse, on-line).
Oba przedstawione rozwiÈzania zaspokojenia potrzeb zdrowotnych nie
istniejÈ w krajach Europy w czystej postaci, a ich liczne mutacje oznaczajÈ
próby dopasowania modelu do specyfiki narodowej, która jest pochodnÈ
wielu czynników miÚdzy innymi: dochodów ludnoĂci, doktryny ekonomicznej, doktryny politycznej, uwarunkowañ historycznych i ĂwiatopoglÈdowych.
2. Próba oceny rezultatów dziaïania systemów
– perspektywa pacjenta/konsumenta
Z perspektywy pacjentów (rozumianych jako konsumenci), dowartoĂciowywanej w niniejszej publikacji, szczególnie ciekawym ěródïem informacji
na temat oceny dziaïania systemów ochrony zdrowia jest Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia (EHCI). Ranking EHCI publikowany jest od
2005 roku przez instytut badawczy Health Consumer Powerhouse (HCP)
z siedzibÈ w Szwecji.
W niniejszej publikacji wykorzystujemy dane przedstawione w edycji z lat
2007, 2009 i 2012, w których poddano ocenie odpowiednio 29, 33 oraz 34
pañstwa Europy. Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia stanowi próbÚ zmierzenia oraz stworzenia rankingu efektywnoĂci Ăwiadczenia usïug zdrowotnych
zbperspektywy konsumenta – w literaturze przedmiotu uĝywa siÚ równieĝ pojÚcia
„przyjaznoĂci dla pacjenta”. Jest rzeczÈ oczywistÈ, ĝe uzyskane wyniki obarczone
sÈ bïÚdami zwiÈzanymi z jakoĂciÈ uzyskanych informacji, ze wzglÚdu na brak
paneuropejskich, jednorodnych procedur gromadzenia danych. Celem omawianego badania jest przypisanie wybranej (ograniczonej) liczbie wskaěników,
odnoszÈcych siÚ do okreĂlonej liczby obszarów, oceny wartoĂci punktowych,
ab nastÚpnie przygotowanie rankingu. PoïÈczenie wybranych obszarów oceny
zbadekwatnymi wskaěnikami moĝe byÊ traktowane jako sprawozdanie ze sposobu Ăwiadczenia usïug zdrowotnych w poszczególnych systemach opieki zdrowotnej, a zatem jest ocenÈ efektywnoĂci podejmowanych w sektorze ochrony
dziaïañ (Björnberg, Cebolla Garrofé i Lindblad, 2009, s. 16).
80
DOI 10.7172/1644-9584.41.5
2. Czas
oczekiwania
3. Wyniki
leczenia
4. ¥rodki
farmaceutyczne
–
15
16
25
20
22
20
Chorwacja
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
15
13
Buïgaria
Niemcy
16
Belgia
–
17
Austria
Macedonia
–
123
110
143
143
130
175
84
110
117
84
130
149
117
117
112
136
131
141
175
107
112
146
88
117
141
102
14
–
13
8
7
9
10
13
–
9
15
14
–
187
160
173
93
120
120
133
160
120
120
187
173
187
200
183
167
133
167
167
183
183
133
133
233
217
217
11
–
11
12
9
10
9
8
–
5
9
13
–
214
107
202
226
143
202
190
155
143
95
155
190
95
200
113
238
250
175
250
225
188
200
138
213
188
113
9
–
8
7
9
10
5
7
–
4
6
9
–
125
63
113
88
100
138
100
75
100
50
88
125
50
76
38
86
86
48
90
62
57
48
33
81
81
33
10
–
11
11
9
7
9
6
–
5
8
9
–
100
86
114
121
100
121
121
100
93
57
136
107
64
111
82
140
152
123
140
117
88
128
64
140
111
70
2007 2009 2012 2007 2009 2012 2007 2009 2012 2007 2009 2012 2007 2009 2012
Albania
Kraj
1. Prawa pacjenta
i informacja
38
50
33
50
46
63
38
38
54
42
38
50
29
2009
5. „HojnoĂÊ”
publicznej sïuĝby
zdrowia (2007)/
zakres i zasiÚg 6. e-Zdrousïug (2009)/
wie
prewencja, zakres
ib zasiÚg usïug
(2012)
Miejsce
767
–
786
719
633
712
612
629
–
445
701
806
–
787
576
778
721
638
819
667
637
627
448
732
795
542
704
527
766
752
653
822
694
627
655
456
783
737
535
5
–
3
8
12
9
15
13
–
28
10
1
–
6
24
7
12
18
2
17
19
22
33
11
4
30
14
30
8
10
18
2
15
20
17
33
5
11
29
2007 2009 2012 2007 2009 2012
Suma punktów
81
82
2. Czas
oczekiwania
3. Wyniki
leczenia
4. ¥rodki
farmaceutyczne
14
22
20
12
Holandia
Norwegia
Polska
11
otwa
Malta
15
Wïochy
15
16
Irlandia
Luksemburg
–
Islandia
16
14
WÚgry
Litwa
14
117
136
162
97
136
136
91
110
110
143
136
84
126
160
170
88
112
131
107
131
107
146
122
88
7
11
10
10
11
8
7
7
6
–
8
9
107
107
147
120
173
120
120
120
120
173
147
147
117
83
200
183
233
183
117
133
150
183
167
200
5
12
13
8
12
7
6
10
10
–
5
8
131
226
238
131
202
131
131
214
202
226
119
190
188
300
263
163
250
138
138
213
238
263
138
175
5
8
10
5
8
4
4
7
10
–
5
7
88
100
138
88
75
50
63
100
113
100
100
75
48
67
76
48
62
33
43
52
86
62
52
67
8
7
10
8
7
6
7
8
7
–
11
7
86
121
129
100
136
71
79
93
114
114
86
79
99
146
163
128
134
99
88
93
134
146
99
88
38
50
63
29
38
38
29
33
42
54
46
25
2009
5. „HojnoĂÊ”
publicznej sïuĝby
zdrowia (2007)/
zakres i zasiÚg 6. e-Zdrousïug (2009)/
wie
prewencja, zakres
ib zasiÚg usïug
(2012)
2007 2009 2012 2007 2009 2012 2007 2009 2012 2007 2009 2012 2007 2009 2012
1. Prawa pacjenta
i informacja
Grecja
Kraj
cd. tab. 2
Miejsce
447
724
794
568
687
496
435
580
592
–
513
561
565
740
875
565
760
546
512
671
701
811
633
600
577
756
872
609
791
585
491
623
714
799
577
617
27
7
2
20
11
26
29
18
16
–
24
22
26
10
1
26
9
29
31
15
13
3
20
23
27
9
1
26
4
26
31
21
13
3
27
22
2007 2009 2012 2007 2009 2012
Suma punktów
DOI 10.7172/1644-9584.41.5
15
18
16
19
Hiszpania
Szwecja
Szwajcaria
Wielka
Brytania
123
136
117
84
149
104
–
91
110
160
126
141
102
112
122
102
88
126
7
14
6
7
8
11
–
9
7
80
187
93
93
120
133
–
120
80
133
233
100
100
133
200
117
167
117
9
12
15
10
10
6
–
5
9
179
214
250
179
155
95
–
107
131
200
213
300
213
213
188
113
100
163
8
10
10
10
6
6
–
6
8
125
113
113
125
100
113
–
75
100
81
86
76
71
81
67
38
48
67
6
7
11
9
6
6
–
8
7
121
93
136
107
107
86
–
71
107
146
111
158
117
99
99
82
88
117
54
46
54
42
38
29
–
25
46
581
770
740
624
564
532
–
508
570
682
788
762
630
668
560
–
489
574
721
769
775
603
638
675
451
489
589
17
4
6
14
21
23
–
25
19
14
5
8
21
16
28
–
32
25
12
7
6
24
19
16
34
32
25
Tab. 2. Sumaryczna ocena analizowanych pañstw wedïug kategorii w latach 2007–2012. ½ródïo: opracowano na podstawie: A. Björnberg, B. Cebolla
Garrofé i S. Lindblad (2007). Euro Health Consumer Index 2007. Health Consumer Powerhouse AB, s. 23; Idem (2009). Euro Health Consumer
Index 2009. Health Consumer Powerhouse AB, s. 25; Idem (2012). Euro Health Consumer Index 2012. Health Consumer Powerhouse AB, s. 16.
15
Sïowenia
–
Serbia
13
14
Rumunia
Sïowacja
16
Portugalia
83
Liczba badanych obiektów (pañstw) nie byïa jedynÈ zmiennÈ, którÈ na
przestrzeni lat zmieniano, ulepszano dokïadnoĂÊ, umniejszajÈc natomiast
analitycznym moĝliwoĂciom porównawczym badañ z poszczególnych okresów. Równieĝ kategorie podlegajÈce ocenie, ich desygnaty oraz wysokoĂÊ
oceny punktowej róĝniïy siÚ w latach 2007/09/12. Tab. 3 przedstawia kategorie oceniane w poszczególnych badaniach.
2007
2009
2012
1) prawa pacjenta
ib informacja
1) prawa pacjenta
ib informacja
1) prawa pacjenta
ib informacja
2) czas oczekiwania
2) e-zdrowie
2) czas oczekiwania
3) wyniki leczenia
3) czas oczekiwania
3) wyniki leczenia
4) „hojnoĂÊ” publicznej
sïuĝby zdrowia
4) wyniki leczenia
4) prewencja/zakres
ib zasiÚg usïug
5) Ărodki farmaceutyczne
5) zakres i zasiÚg usïug
Tab. 3. Kategorie analizy EHCI (lata 2007, 2009 i 2012). ½ródïo: jak tab. 2.
Jak wskazano w tab. 3, wybrane do oceny przez HCP zakresy, w poszczególnych latach róĝniïy siÚ nieznacznie. PodjÚta przez nas próba analizy wymagaïa wybrania tych kategorii, które wystÈpiïy w kaĝdym badaniu, abich desygnaty nie róĝniïy siÚ od siebie znacznie. Zatem do dalszej analizy wybrano:
• prawa pacjenta i informacja,
• czas oczekiwania,
• wyniki leczenia,
• Ărodki farmaceutyczne.
Kaĝda oceniana kategoria ma swój wïasny zbiór desygnatów, w odniesieniu do których przyznawane sÈ punkty za poszczególne oceniane aspekty
dziaïania systemu ochrony zdrowia. I tak, prawa pacjenta i informacja, to
obszar, który reprezentuje dziedzinÚ prawno-informacyjnÈ analizy. Dokïadnie sprawdza siÚ czy w ustawodawstwie krajowym jest czÚĂÊ przeznaczona na
prawa pacjenta, czy w razie nieszczÚĂliwego przebiegu leczenia pacjent moĝe
– bez koniecznoĂci wstÚpowania na drogÚ sÈdowÈ – ubiegaÊ siÚ o naleĝnÈ
z tytuïu bïÚdu rekompensatÚ pieniÚĝnÈ, czy pacjenci majÈ wglÈd we wïasne
akta choroby itp. WaĝnÈ rzeczÈ, na jakÈ naleĝy zwróciÊ uwagÚ, jest fakt, iĝ
HCP porównujÈc wyniki obecne z otrzymanymi w latach ubiegïych, stwierdza
iĝ w dziedzinie jakÈ jest „prawa pacjenta i informacja” nastÈpiïa znaczÈca
poprawa. KolejnÈ grupÚ wskaěników reprezentuje hasïo „czas oczekiwania”.
W tej kategorii badana jest reakcja systemu ochrony zdrowia na zapotrzebowanie na Ăwiadczenia (np. czy pacjent moĝe bez problemu odwiedziÊ lekarza
rodzinnego tego samego dnia, kiedy zgïasza takÈ potrzebÚ; czy pacjent
moĝe udaÊ siÚ do lekarza specjalisty, bez potrzeby wczeĂniejszej konsultacji
zblekarzem pierwszego kontaktu – lekarzem rodzinnym; czas oczekiwania na
84
DOI 10.7172/1644-9584.41.5
skomplikowane oraz standardowe badania). KolejnÈ kategoriÈ jest „wynik
leczenia”, zapewne najtrudniejszy do porównania, jednak równieĝ brany pod
uwagÚ w raporcie EHCI (w tej grupie próbuje siÚ ustaliÊ odsetek pacjentów
po przebytych operacjach, skomplikowanych zabiegach oraz po szpitalnym
leczeniu caïkowicie na wczeĂniej leczonÈ jednostkÚ chorobowÈ). OstatniÈ
kategoriÈ, wybranÈ przez nas do analizy sÈ „Ărodki farmaceutyczne”. Celem
autorów raportu EHCI byïa ocena dostÚpnoĂci informacji o lekarstwach dla
osób spoza branĝy medycznej, ich rozpowszechnienie i ïatwoĂÊ znalezienia
poszukiwanych przez pacjenta wiadomoĂci. Dodatkowo brane sÈ pod uwagÚ
inne wskaěniki, takie jak dostÚpnoĂÊ nowych leków na rynku; okres jaki
musi upïynÈÊ zanim nowe leki trafiÈ do szpitali itp. (Björnberg, Cebolla
Garrofé i Lindblad, 2007, s. 18). Kolejnym aspektem poddanym analizie
byïo wyszukanie drogi, jakÈ kierujÈ siÚ systemy ochrony zdrowia w omawianych okresach. Jak moĝna zauwaĝyÊ, kategoria pierwsza, tj. „prawa pacjenta
ibinformacja”, byïa najwyĝej ocenianÈ w roku 2007. Zmiana nastÈpiïa wbroku
2009, kiedy to najwiÚkszÈ uwagÚ systemów ochrony zdrowia, pañstw biorÈcych udziaï w analizie, zwróciïa kategoria trzecia – wyniki leczenia. Jest to
niewÈtpliwie dobra zmiana w systemie zarzÈdzania, poniewaĝ najwiÚkszym
prawem pacjenta jest pozytywny wynik leczenia.
Najsïabiej ocenianÈ kategoriÈ byïa grupa „Ărodki farmaceutyczne”.
Systemy ochrony zdrowia, z racji ograniczonych zasobów, tak zarzÈdzajÈ
dobrami, by najefektywniej je wykorzystaÊ. Pomimo wszelkich problemów,
z jakimi borykajÈ siÚ osoby odpowiedzialne za zarzÈdzanie ochronÈ zdrowia
w pañstwie, widaÊ iĝ decyzje przez nich podejmowane sÈ sïuszne. Kategorie niepotrzebujÈce zwiÚkszania dostarczanych Ărodków, nie otrzymujÈ ich,
gdyĝ wspierane sÈ sektory tego wymagajÈce. SïusznoĂÊ podjÚtych decyzji
potwierdza tab. 4, oraz uzyskiwanie z roku na rok przez kategoriÚ trzeciÈ
najwiÚkszej liczby punktów.
Jak prezentuje tab. 6, w roku 2007 nieznaczne zwyciÚstwo i pierwsze miejsce w rankingu zajÚïa Austria z sumÈ 806 punktów. Austria iloĂciÈ zebranych
punktów wyprzedziïa takie kraje, jak Holandia (794), Francja (786) czy teĝ
Szwajcaria z 770 punktami na koncie. Polska w roku 2007 zajÚïa 27 miejsce
z sumÈ punktów 447. Caïkowity wynik punktowy uzyskany przez systemy
opieki zdrowotnej w rankingu EHCI z 2009 wyraěnie podkreĂla zwyciÚstwo
Holandii, która zdobyïa 863 punkty na 1000 moĝliwych, wyprzedzajÈc o 44
punkty znajdujÈcÈ siÚ na drugim miejscu z 819 punktami DaniÚ i kolejno
IslandiÚ (nowy kraj w rankingu) z 811 punktami oraz AustriÚ z 795 punktami (zwyciÚzcÚ rankingu z 2007 roku). Pierwsze miejsce w rankingu z roku
2012 równieĝ zdobyïa Holandia z wynikiem 872 na 1000 punktów, wyprzedzajÈc DaniÚ (822 punktów), IslandiÚ (799), Luksemburg (791) i BelgiÚ
(783). Polska uzyskaïa 577 punktów, plasujÈc siÚ na 27 miejscu, co oznacza
spadek o jedno miejsce w porównaniu z rokiem 2009. Niemniej jednak,
naleĝy zwróciÊ uwagÚ, iĝ kaĝde z omawianych tutaj pañstw oraz ich systemy
opieki zdrowotnej z roku na rok polepszajÈ Ăwiadczone pacjentom usïugi.
85
86
3987
474
4192
2012
275
2007
4440
2009
2. Czas
oczekiwania
5565
2012
269
2007
5568
2009
3. Wyniki
leczenia
6661
2012
3987
2009
4192
2012
275
2007
4440
2009
2. Czas
oczekiwania
5565
2012
269
2007
5568
2009
3. Wyniki
leczenia
6661
2012
211
2007
Tab. 5. Najniĝej oceniane kategorie (lata 2007, 2009 i 2012). ½ródïo: jak tab. 2.
474
2007
1. Prawa pacjenta
i informacja
3169
2130
2012
3169
2009
2130
2012
4. ¥rodki
farmaceutyczne
211
2009
4. ¥rodki
farmaceutyczne
2007
Tab. 4. Najwyĝej oceniane kategorie (lata 2007, 2009 i 2012). ½ródïo: jak tab. 2.
2009
2007
1. Prawa pacjenta
i informacja
3356
2009
3900
2012
231
2007
3356
2009
3900
2012
5. „HojnoĂÊ”
publicznej sïuĝby
zdrowia (2007)/zakres
i zasiÚg usïug (2009)/
prewencja, zakres
ib zasiÚg usïug (2012)
231
2007
5. „HojnoĂÊ”
publicznej sïuĝby
zdrowia (2007)/zakres
i zasiÚg usïug (2009)/
prewencja, zakres
ib zasiÚg usïug (2012)
1388
2009
6. e-Zdrowie
1388
2009
6. e-Zdrowie
DOI 10.7172/1644-9584.41.5
3) czas oczekiwania na leczenie
1) prawa pacjenta i informacje
2) e-zdrowie
3) wyniki leczenia
4) „hojnoĂÊ” publicznej sïuĝby
zdrowia
Podkategoria
Dania
Belgia
Szwecja
Finlandia. Francja, WÚgry,
Szwecja
Dania, Irlandia, Holandia,
Sïowenia, Szwecja, Szwajcaria
Dania
Portugalia
Albania, Belgia, Niemcy,
Szwajcaria
Szwecja
Najlepszy kraj/kraje
4) wyniki leczenia
5) zakres i zasiÚg usïug
Belgia, Luksemburg, Szwecja
medycznych
Dania, Holandia
Dania
Szwajcaria, Belgia, Luksemburg
3) wyniki leczenia
Szwecja, Norwegia
4) prewencja/zakres i zasiÚg usïug
Holandia
medycznych
Dania
“X” – nie podano w dostÚpnych artykuïach.
2009
2007
Rok
250
150
150
175
250
300
175
100
137
138
175
233
300
163
90
200
175
75
250
187
175
67
X
X
11
10
X
X
X
48
99
88
126
117
188
86
131
107
117
38
5
8
12
7
5
Wynik
Wynik
uzyskany przez
maksymalny
PolskÚ
25
15
15
Tab. 6. Analiza wyników EHCI wedïug kategorii w latach 2007–2012. ½ródïo: jak tab. 2.
2012
Uzyskany
wynik
23
21
21
14
28
19
24
24
27
18
19
23
11
Miejsce Polski
w grupie
29b ocenianych
pañstw
28
21
25
87
DziÚki czemu, na przykïadzie Polski, zanotowaliĂmy 130 punktowy wzrost,
co przekïada siÚ na wzrost satysfakcji pacjentów oraz ïatwoĂÊ i dostÚpnoĂÊ
oferowanych przez system zdrowotny usïug.
Sumaryczna ocena przygotowana po dokonaniu niezbÚdnych analiz pokazaïa, ĝe istnieje grupa pañstw, które sÈ oceniane z punktu widzenia efektywnoĂci systemu bardzo wysoko. Pierwsza dziesiÈtka najbardziej efektywnych
systemów ochrony zdrowia wedïug Europejskiego Konsumenckiego Indeksu
Zdrowia w latach 2007, 2009 oraz 2012 gromadzi pañstwa, które róĝniÈ siÚ
miÚdzy sobÈ typem modelu organizacji Ăwiadczeñ zdrowotnych (tab. 7).
2007
miejsce
suma punktów
pañstwo
model
1
806
Austria
Bismarcka
2
794
Holandia
Bismarcka
3
786
Francja
Bismarcka
4
770
Szwajcaria
Bismarcka
5
767
Niemcy
Bismarcka
6
740
Szwecja
Beveridge’a
7
724
Norwegia
Beveridge’a
8
719
Finlandia
Beveridge’a
9
712
Dania
Beveridge’a
10
701
Belgia
Bismarcka
27
447
Polska
Bismarcka
miejsce
suma punktów
pañstwo
model
1
875
Holandia
Bismarcka
2
819
Dania
Beveridge’a
3
811
Islandia
Beveridge’a
4
795
Austria
Bismarcka
5
788
Szwajcaria
Bismarcka
6
787
Niemcy
Bismarcka
7
778
Francja
Bismarcka
8
762
Szwecja
Beveridge’a
9
760
Luksemburg
Bismarcka
10
740
Norwegia
Beveridge’a
26
565
Polska
Bismarcka
2009
88
DOI 10.7172/1644-9584.41.5
cd. tab. 7
2012
miejsce
suma punktów
pañstwo
model
1
872
Holandia
Bismarcka
2
822
Dania
Beveridge’a
3
799
Islandia
Beveridge’a
4
791
Luksemburg
Bismarcka
5
783
Belgia
Bismarcka
6
775
Szwecja
Beveridge’a
7
769
Szwajcaria
Bismarcka
8
766
Francja
Bismarcka
9
756
Norwegia
Beveridge’a
10
752
Finlandia
Beveridge’a
27
577
Polska
Bismarcka
Tab. 7. Top 10 pañstw w rankingu EHCI w latach 2007, 2009, 2012. ½ródïo: jak tab. 2.
Przedstawione w tab. 7 dane posïuĝyïy do przygotowania uĂrednienia
osiÈganych wartoĂci przez pañstwa realizujÈce ochronÚ zdrowia w modelu
ubezpieczeniowym i zaopatrzeniowym (tab. 8).
UĂrednienie
2007
2009
2012
¥rednia iloĂÊ punktów dla krajów z miejsca 1–10
751,90
791,50
788,5
(model Bismarcka)
770,67
797,17
796,2
(model Beveridge’a)
723,75
783,00
780,8
IloĂÊ punktów uzyskanych przez PolskÚ
447,00
565,00
577,0
Tab. 8. ¥rednia wartoĂÊ uzyskanych punktów pañstw z Top 10 rankingu EHCI w latach
2007, 2009, 2012. ½ródïo: jak tab. 2.
Z analizy uwidaczniajÈcych siÚ trendów (rys. 3) wynika, iĝ wb rankingu
pañstw europejskich dominujÈ te kraje, które stosujÈ siÚ do zasad modelu
Bismarcka. ¥rednia iloĂÊ punktów uzyskana przez te kraje, jest duĝo wyĝsza
niĝ pañstw stosujÈcych zasady Beveridge’a. W 2007 roku róĝnica ta zarysowaïa siÚ doĂÊ wyraěnie, poniewaĝ na pierwszych piÚciu miejscach plasowaïy
siÚ pañstwa z tej grupy. Niemniej jednak analizujÈc wykres, stwierdzamy
iĝ ogólna wartoĂÊ punktowa dla poszczególnych okresów roĂnie z upïywem
lat. ¥wiadczy to o tym, iĝ niezaleĝnie jaki model pañstwo wybraïo, nadal siÚ
rozwija i z roku na rok poprawia swojÈ ocenÚ wzglÚdem Health Consumer
Powerhouse (Ărednia dla 2007 r. krajów z Top 10 wynosiïa 751,9, natomiast
89
juĝ w 2009b r. – 791,5, co stanowi skok o 40,4, w 2012 r. odnotowaliĂmy
spadek do 788,5 – jedynie o 3 punkty). By dodatkowo poprzeÊ powyĝszy
wniosek, przedstawiono rys. 4 (jest to rys. 3 zb naïoĝonymi liniami trendu),
gdzie kaĝda z linii wyznacza liniÚ trendu. Jak ïatwo zauwaĝyÊ wszystkie prezentujÈ liniÚ trendu zwyĝkujÈcego (wzrostowego, rosnÈcego), co oznacza iĝ
zbpewnym prawdopodobieñstwem w nastÚpnych latach wartoĂci bÚdÈ rosïy.
820
800
Średnia ilość pkt dla krajów
z miejsca 1–10
780
z miejsca 1–10
(model Bismarca)
760
740
z miejsca 1–10
720
700
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Rys. 3. ¥rednia wartoĂÊ uzyskanych punktów pañstw z Top 10 rankingu EHCI w latach
2007, 2009, 2012. ½ródïo: jak tab. 2.
820
800
z miejsca 1–10
780
z miejsca 1–10
(model Bismarca)
760
740
z miejsca 1–10
720
700
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Rys. 4. ¥rednia wartoĂÊ uzyskanych punktów pañstw z Top 10 rankingu EHCI w latach
2007, 2009, 2012 wraz z liniami trendu. ½ródïo: jak tab. 2.
90
DOI 10.7172/1644-9584.41.5
Podsumowanie
Przedstawiona analiza potwierdza, iĝ w Unii Europejskiej sÈ kraje, których narodowe systemy zdrowia znajdujÈ siÚ na bardzo wysokim poziomie
i sÈ pozytywnie oceniane przez ich Ăwiadczeniobiorców. Omówione wyniki
badañ prowadzonych przez HCP nie majÈ na celu dokonania szczegóïowej
diagnozy zasobów, jakie w poszczególnych krajach sÈ wykorzystywane na
ochronÚ zdrowia. MajÈ jednak za zadanie, które wypeïniïy w peïni, zobrazowaÊ narodowÈ i organizacyjnÈ kulturÚ sïuĝby zdrowia postrzeganÈ oczami
pacjentów/klientów. Naleĝy nadmieniÊ, iĝ to wïaĂnie pacjent, w kaĝdym
systemie ochrony zdrowia, powinien znajdowaÊ siÚ na pierwszym miejscu.
Analiza przeprowadzona przez HCP obejmowaïa wiele ankiet, o których
wypeïnienie proszono pacjentów oraz wiele badañ, których wyniki byïy caïkowicie niezaleĝne od opinii pacjentów. Budzi to pewne wÈtpliwoĂci, gdyĝ
dane ze wzglÚdu na sposób ich zbierania bywaïy niejednoznaczne, niemniej
jednak pozwoliïy wyciÈgnÈÊ wnioski, których skomplikowanÈ formÚ jasno
staraliĂmy siÚ przekazaÊ. PostÚpujÈcy rozwój w dziedzinie nowoczesnej medycyny oraz rosnÈca presja na dostÚp i jakoĂÊ Ăwiadczeñ sprowadza nas do
punktu, w którym zarzÈdzanie ograniczonymi zasobami i ich alokacja sÈ
kluczowymi czynnikami do osiÈgniÚcia sukcesu i zaspokojenia narastajÈcych
potrzeb spoïeczeñstwa, co z punktu widzenia ekonoma jest czymĂ zupeïnie
naturalnym – w jaki sposób ograniczone zasoby rozdzieliÊ jak najefektywniej.
Organizacja, jakÈ jest HCP, bada oraz porównuje rezultaty i jakoĂÊ zarzÈdzania ochronÈ zdrowia, wskazuje lidera i poprzez swoisty benchmarking
sugeruje powielanie jego zachowañ. Wyniki tegorocznego zestawienia EHCI,
jak równieĝ tych z lat 2007 i 2009, potwierdzajÈ wyĝszoĂÊ pañstw, które
stosujÈ model Bismarcka nad tymi, których kluczowe elementy i zaïoĝenia
zaczerpniÚto z modelu Beveridge’a. Potwierdza siÚ tym samym rezultat
otrzymany przez organizacjÚ HCP.
Bibliografia
Afonso, A., Schuknecht, L. i Tanzi, V. (2005). Public sector efficiency: An international
comparison. Public Choice, 123(3–4), 321–347.
Barr, N. (1993). Ekonomika polityki spoïecznej. Poznañ: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej.
Björnberg, A., Cebolla Garrofé, B. i Lindblad, S. (2007). Euro Health Consumer Index
2007. Health Consumer Powerhouse AB.
Bryson, J.M. (2004). Strategic planning for public and nonprofit organizations. San Francisco: Jossey-Bass A Wiley Imprint.
Busse, R. Health care systems in Europe – an impossible overview. Pozyskano z: www.
mig.tuberlin.de/fileadmin/a38331600/2004.lectures/Berlin_2004.01.18.rb_AWS.pdf
(06.03.2009).
91
Donaldson, T. i Preston, L.E. (1995). The Stakeholder Theory of the Corporation: Concepts, Evidence, and Implications. Academy of Management Review, 20(1), http://
dx.doi.org/10.5465/AMR.1995.9503271992.
Dziubiñska-Michalewicz, M. (1993). System opieki zdrowotnej. Modele ubezpieczeñ
zdrowotnych w systemie ubezpieczeñ spoïecznych. Studia i Materiaïy Instytutu Pracy
i Spraw Socjalnych, 3(376).
Freeman, R.E. (1984). Strategic Management: A Stakeholder Approach. Boston, Ma.:
Pitman.
Getzen, T.E. (2000). Ekonomika zdrowia. Teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwa
Naukowe PWN.
Golinowska, S. (2001). Funkcjonowanie systemu ustawowych kas chorych w Niemczech.
Prawo i Medycyna, 3.
Johnson-Lans, S. (2006). A Heath economics. Primer. Boston: The Addison-Wesley Series
in Economics.
Jones, T.M. i Wicks, A.C. (1999). Convergent Stakeholder Theory. Academy of Management Review, 24(2), http://dx.doi.org/10.2307/259075.
Kemshall, H. (2002). Risk, social policy and welfare. Buckingham, Philadelphia: Open
University Press.
Lubicz, M. (2010). EfektywnoĂÊ i inne miary konsekwencji dziaïañ w sektorze ochrony
zdrowia: miÚdzynarodowe analizy porównawcze (wstÚpne wyniki badañ). W: T. Dudycz
i G. Osbert-Pociecha (red.), EfektywnoĂÊ – rozwaĝania nad istotÈ i pomiarem. Wrocïaw:
Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocïawiu.
Rydlewska-Liszkowska, I. (2001). Ewaluacja ekonomiczna w procesach decyzyjnych
wb opiece zdrowotnej. W: A. FrÈczkiewicz-Wronka (red.), ZarzÈdzanie w ochronie
zdrowia. NarzÚdzia pracy menedĝera. Katowice: Akademia Ekonomiczna.
Stiglitz, J.E. (2004). Ekonomia sektora publicznego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN.
Stoner, J., Freeman, R.E. i Gilbert, D.R. (1997). Kierowanie. Warszawa: PWE.
Suchecka, J. (2010). Ekonomia zdrowia i opieki zdrowotnej. Warszawa: Oficyna a Wolters
Kluwer business.
Wall, A. (red.). (1996). Heath Care Systems In Liberal Democracies. London, New York:
Routledge, za: C.W. Wïodarczyk i S. Poědzioch (2001). Systemy zdrowotne. Zarys
problematyki. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloñskiego.
Wïodarczyk, C.W. i Poědzioch, S. (2001). Systemy zdrowotne. Zarys problematyki. Kraków:
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloñskiego.
92
DOI 10.7172/1644-9584.41.5

Wybrane charakterystyki oceny dziaďania europejskich systemów

Transkrypt

Podobne dokumenty

BETA A+ - 100tab BETA A+ to suplement zawierający czystą beta

Uchwyt ścienny do TV, LCD, Plazma, LED WLB018

Punktory i numeracja

Porównanie funkcjonowania systemów opieki zdrowotnej w

Według rankingu europejskich służb zdrowia, Polska pilnie