PDFotwiera się w nowym oknie

Sygn. akt VI ACa 971/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 kwietnia 2005 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział VI Cywilny w składzie:
Przewodniczący - Sędzia SA
Sędzia SA
- SA Zofia Markowska
- SA Regina Owczarek - Jędrasik
SO del. Grażyna Kołodziejska /spr/
Protokolant:
- Monika Trzaskoma
po rozpoznaniu w dniu 12 kwietnia 2005 r. w Warszawie
na rozprawie sprawy z powództwa Stowarzyszenie Autorów ZAiKS w
W.
przeciwko […] S.A. w W.
o ustalenie
na skutek apelacji pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie
z dnia 28 czerwca 2004 r., sygn. akt III C 27/04
I
II
oddala apelację
zasądza od pozwanej […] SA w W. na rzecz powoda
Stowarzyszenia Autorów ZAiKS w w W. kwotę 900 /dziewięćset/
złotych tytułem zwrotu kosztów postępowanie apelacyjne.
MS/C Wyr.4 Wyrok Sądu odwoławczego
2
Uzasadnienie
Powód Stowarzyszenie Autorów ZAiKS w W., działający jako
organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, uprawniony w tym
zakresie na podstawie właściwych decyzji, domagał się ustalenia, że
pozwana […] S.A. w W. jest zobowiązana do zamieszczanie w
przekazywanych temu powodowi wykazach autorów wykorzystywanych
utworów, również utworów wykorzystywanych w programach wyborczych
emitowanych przez stronę pozwaną. Jak wynika z uzasadnienia pozwu, tak
sformułowane
roszczenie,
powodowe
Stowarzyszenie
wywodzi
bezpośrednio z umowy z dnia 30 grudnia 1994 r. zawartej pomiędzy
stronami, według której zawarty w § 12 obowiązek polega na powinności
przekazywania
powodowemu
Stowarzyszeniu
wykazów
wszystkich
wyemitowanych utworów, podając imiona i nazwiska twórców oraz tytuły
utworów. Na podstawie tych wykazów powód dokonuje podziału
wynagrodzeń między uprawnionych twórców, które to wynagrodzenia
zgodnie z § 8 umowy określone ryczałtowo przekazywane są przez pozwaną
twórcom, za pośrednictwem powodowego Stowarzyszenia.
Według twierdzeń powodowego Stowarzyszenia, pozwana wykonując
swój obowiązek wynikający z umowy, w latach 2000-2002 pomijała w
wykazach utwory muzyczne i słowno-muzyczne, nadawane w programach w
toku kampanii wyborczych. W rezultacie, twórcy tych utworów, uprawnieni
do wynagrodzenia stosownie do art. 17 ustawy z dnia 4 lutego 1994 o prawie
autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze
zmianami) nie byli uwzględniani w podziale kwot przekazywanych przez
pozwaną powodowemu Stowarzyszeniu, a zatem nie otrzymywali należnego
im wynagrodzenia. Podejmowane przed wytoczeniem powództwa próby
uzgodnienia między stronami takiego zakresu obowiązku pozwanej, nie dały
rezultatu. Zdaniem powodowego Stowarzyszenia, pozwana jako nadawca
3
publiczny, zgodnie z art. 181 ust. 1 ustawy z dnia 12 kwietnia - Ordynacja
wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej
Polskiej (Dz. U. Nr 46, poz. 499 ze zmianami) ma obowiązek
rozpowszechniania na własny koszt audycji wyborczych, co obejmuje także
koszt wynikający z wykorzystywania w tych audycjach utworów, a zatem
koszt należnych twórcom wynagrodzeń przewidzianych prawem autorskim.
Natomiast ogłoszenia wyborcze stanowią z mocy art. 180 ust. 4 Ordynacji
Wyborczej reklamę w rozumieniu art. 4 pkt6 ustawy z dnia 29 grudnia 1992
r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. z 1993 r. Nr 7, poz. 34 ze zmianami), zaś
pozwana
nie
kwestionuje
obowiązku
wykazywania
utworów
wykorzystywanych w emitowanych przez nią reklamach.
Pozwana […] S. A. w W. nie kwestionując twierdzeń co do stanu
faktycznego wnosiła o oddalenie powództwa zarzucając, że korzystającym z
utworów, zamieszczanych w audycjach wyborczych, są komitety wyborcze,
a zatem wynagrodzenie należne twórcom, przysługuje od właściwych
komitetów wyborczych, a nie od pozwanej.
Na pozwaną, jako publicznego nadawcę programu telewizyjnego,
ustawy (właściwe ordynacje wyborcze) nakładają obowiązek udostępnienia
komitetom wyborczym czasu antenowego w wymiarze określonym
szczegółowo przez te przepisy. W związku z tym pozwana w takich
emisjach
nie
eksploatuje
utworu
wykorzystywanego
w
programie
wyborczym. Pozwana zatem jest nadawcą, ale nie dokonuje emisji utworów
zawartych w programie wyborczym. Natomiast komitety wyborcze na jej
żądanie składają oświadczenie o nabyciu i opłaceniu praw autorskich.
Ponadto pozwana podniosła, że wysokość wynagrodzenia przekazywanego
powodowemu Stowarzyszeniu nie zależy od tego, czy w wykazie zostałyby
ujęte utwory zamieszczane w programach wyborczych. Natomiast pozwana
nie uwzględnia w wykazach utworów nadawanych w programach
4
wyborczych albowiem w ten sposób uczestniczyła by w finansowaniu
kampanii wyborczej, gdyż twórcy wykorzystywanych w programach
wyborczych utworów partycypowali by w podziale wynagrodzenia dla
autorów wykorzystywanych utworów, przekazywanego przez pozwaną
stronie powodowej.
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 28 czerwca 2004 r. Sąd Okręgowy w
Warszawie ustalił, że […] S. A. w W. zobowiązana jest do zamieszczania w
przekazywanych Stowarzyszeniu Autorów ZAiKS w W. wykazach utworów,
również
utworów
wykorzystywanych
w
programach
wyborczych
emitowanych przez […] S. A. w W. oraz zasądził od pozwanej na rzecz
powoda koszty procesu w wysokości 2000 zł.
Sąd ten, jako w zasadzie niesporny i wsparty dodatkowo dowodami
ustalił następujący stan faktyczny:
Powód Stowarzyszenie Autorów ZAiKS w W. jest organizacja
zbiorowo zarządzającą prawami autorskimi, działająca w oparciu o
zezwolenie Ministra Kultury i Sztuki oraz na podstawie umów z autorami
albo zagranicznymi związkami reprezentującymi autorów. Powoda z
pozwaną wiąże umowa generalna zawarta dnia 30 grudnia 1994 r. W latach
2000-2002 pozwana nie ujmowała w wykazach, do jakich przekazywania
powodowi jest obowiązana zgodnie z wspomnianą umową, utworów
muzycznych
i
słowno-muzycznych,
wyemitowanych
w programach
wyborczych w ramach kampanii wyborczych. Wobec braku tych informacji,
powód nie uwzględniał twórców tych utworów w wypłacie wynagrodzeń z
tytułu prawa autorskich. Mimo że powód wzywał pozwaną o uzupełnienie
we
wspomnianym zakresie
wykazów,
pozwana odmówiła
takiego
uzupełnienia.
W ocenie Sądu Okręgowego powództwo będące przedmiotem
postępowania należy do powództw o ustalenie, dopuszczalnych na podstawie
5
art. 189 K.p.c. Powód ma interes prawny w wytoczeniu takiego powództwa
albowiem jest uprawniony do zbiorowego zarządzania również prawami
autorskimi do utworów pomijanych w wykazach, a ponadto twórcy zgłaszają
pod adresem powoda pytania odnośnie wykorzystywania ich utworów bez
należnego im wynagrodzenia.
Zgodnie z art. 21 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
nadawanie przez organizacje radiowe i telewizyjne opublikowanych
drobnych utworów muzycznych i słowno-muzycznych jest dopuszczalne
wyłącznie na podstawie umowy zawartej z organizacją zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi, albo na podstawie umów z twórcami,
zgodnie z którymi prawo do nadawania utworów zamówionych przysługuje
organizacji.
Obowiązek pozwanej wynikający z § 12 umowy generalnej z dnia 30
grudnia 1994 r. obejmuje zamieszczanie w wykazach przekazywanych
systematycznie (w odstępach miesięcznych) powodowi utworów twórców,
których prawami zarządza powód, nadanych w okresie sprawozdawczym.
Nadanie utworu - zgodnie z art. 6 ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych, jest jego rozpowszechnianiem drogą emisji radiowej lub
telewizyjnej
w
sposób
bezprzewodowy
lub
przewodowy,
a
rozpowszechnianie utworu jest jego udostępnieniem za zezwoleniem twórcy
publicznie. Ponieważ niewątpliwie programy wyborcze są emitowane w celu
publicznego udostępniania, wobec tego na pozwanej ciąży umowny
obowiązek sporządzania dokumentacji zawierającej również utwory nadane
w ich ramach. Zdaniem Sądu Okręgowego zgodnie z art. 181 ust. 1 ustawy z
dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja Wyborczej do Sejmu Rzeczpospolitej
Polskiej i do Senatu Rzeczpospolitej Polskiej pozwana ma obowiązek
rozpowszechniać audycje wyborcze na własny koszt nie mając prawa do
wynagrodzenia, pomimo tego, że ciąży na niej obowiązek emisji programu
6
w ramach czasu antenowego. Opłacanie przez pozwaną wynagrodzenia dla
twórców ryczałtem w ocenie Sądu obecnie spowoduje to, że powiększenie
listy wykazywanych utworów doprowadzi do uszczuplenia wynagrodzenia
poszczególnych twórców. Z tych względów zdaniem Sądu strony powinny
rozważyć renegocjację umowy generalnej w tym kierunku, ażeby zarówno
pozwana jak i opłacający abonament telewizyjny nie ponosili kosztów
kampanii poszczególnych komitetów wyborczych.
W uzasadnianiu wyroku Sąd podkreślił także, że zapis, iż telewizja nie
ponosi odpowiedzialności za treść audycji wyborczych nie odnosi się w
żadnym stopniu do obowiązku zamieszczania wykorzystanych utworów w
wykazach. Sąd Okręgowy stwierdził, że ustawodawca wprowadził zasadę
szerokiej ochrony praw twórców, a działalność organizacji radiowych i
telewizyjnych ma te ochronę skutecznie zapewnić, również poprzez
sporządzanie przedmiotowych wykazów.
Obowiązek
zamieszczania wykazów utworów nadawanych
w
programach wyborczych zdaniem Sądu jest również przejawem jawności
działalności
telewizji
publicznej,
co
zgodne
jest
z
dyrektywami
obowiązującymi w Unii Europejskiej.
Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana […] S. A. w W.
zarzucając:
I.
błąd w ustaleniach faktycznych co do treści i skutków, a także
podstaw prawnych „Umowy Generalnej" zawartej w dniu 30 grudnia
1994 r. pomiędzy stronami odnośnie obowiązywania postanowień
§ 12 tej umowy w zakresie utworów zamieszczanych przez komitety
wyborcze w audycjach wyborczych emitowanych przez pozwaną;
II.
błędne przyjęcie, że przepisy art. 181 ustawy z dnia 12 kwietnia
2001 r. Ordynacji Wyborczej do Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej i do
Senatu Rzeczpospolitej Polskiej nakładają na pozwaną obowiązek
7
płacenia wynagrodzeń autorskich, za utwory zamieszczone przez
komisje wyborcze w audycjach wyborczych, do emitowania których
to audycji wyborczych […] jest zobowiązana przez przepisy art. 180 i
181 cyt. Ordynacji Wyborczej.
W konkluzji apelacji skarżąca wystąpiła z wnioskiem o „uchylenie
zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz o zasądzenie na jej rzecz
od powoda kosztów procesu za obie instancje".
W uzasadnieniu apelacji pozwana zarzuciła, że audycje wyborcze
powstają poza programem produkowanym przez […] albowiem ich
producentami są komitety wyborcze. Z tych względów komitety te są
obowiązane zawrzeć z uprawnionymi autorami stosowne umowy o nabycie
praw do tych utworów, w tym praw do eksploatacji w zakresie obszaru
telewizyjnego. Natomiast […] nie nabywa praw do eksploatacji audycji
wyborczych, ale ma publiczno - prawny obowiązek ich emitowania.
Zdaniem pozwanej „emisja" nie jest aktem „nadania", a jedynie w
połączeniu z czynnościami „przegrania" audycji komitetu wyborczego „na
dostosowanym do emisji nośniku", czynnością techniczną. W ocenie
pozwanej obowiązek dokonania emisji „na własny koszt" nie zawiera kosztu
„nadań" w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a
koszty praw autorskich są kosztami kampanii wyborczej, opłacanej przez
partie i komitety wyborcze.
Powód Stowarzyszenia Autorów ZAIKS w W. w odpowiedzi na
apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów procesu. Powód
podkreślił, że zarzuty pozwanej nie są trafne albowiem łącząca strony
umowa generalna obejmuje wszystkie utwory z kategorii w niej
wymienionych, wyemitowane przez stronę pozwaną i nie ma znaczenia, czy
utwory te zostały wykorzystane w programie stworzonym przez stronę
8
pozwaną
czy
w
programie
stworzonym
przez
osobę
trzecią.
Odpowiedzialność nadawcy za zapłatę wynagrodzenia za wyemitowane
utwory wynika bowiem z faktu nadawania, bez względu na to, kto i w jakiej
formie dostarczył nadawcy programy z utworami. Chybiony jest argument
pozwanej, że przepis art. 180 ust. 3 Ordynacji Wyborczej nałożył na nią
jedynie obowiązek podjęcia działań o charakterze technicznym, a ponadto
przepisy tej ustawy nie wprowadziły żadnych zmian do ustawy o prawie
autorskim
i
prawach
pokrewnych.
Ponieważ
audycje
wyborcze
rozpowszechniane są na koszt nadawców publicznych, to powinni ponieść
wszystkie koszty związane z ich emisją, w tym również koszty wynagrodzeń
autorskich,
przy
czym
umówione
pomiędzy
stronami
ryczałtowe
wynagrodzenie powoduje, że pozwana nie ponosi żadnych dodatkowych
obciążeń, a jedynie ma obowiązek zamieszczenia wyemitowanych w ramach
programów
Wyborczych utworów w wykazach utworów przekazanych powodowi.
Niewykonywanie tego obowiązku przez pozwaną powoduje, że
twórcy tych utworów są pominięci przy repartycji wynagrodzeń, co stanowi
naruszenie prawa autora do wynagrodzenia.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Na wstępie Sąd Apelacyjny zauważa, że wniosek stanowiący
konkluzję apelacji, jakkolwiek nie znajdujący oparcia w przepisach kodeksu
postępowania
cywilnego,
w
istocie
stanowi
oczekiwanie
zmiany
zaskarżonego wyroku.
Przechodząc zaś do merytorycznego rozpoznania zarzutów apelacji,
po pierwsze należało rozważyć, czy powództwo może być dochodzone
skutecznie, w ramach art. 189 K.p.c. Zdaniem Sądu Apelacyjnego wypada
podzielić konkluzję dokonaną przez Sąd Okręgowy. Powód nie może
dochodzić wykonania świadczenia z umowy generalnej, zawartej z
9
pozwanym, polegającego na wykazywaniu utworów (facere), których
dotyczy żądanie, albowiem obecnie nie zachodzi sytuacja w której były by
nadawane programy wyborcze. W istocie spór między stronami dotyczy
więc ustalenia treści stosunku prawnego wynikającego z umowy generalnej,
a więc określenia spornego obecnie zakresu obowiązku, wynikającego z
umowy. Takie powództwo w świetle art. 189 K.p.c. jest dopuszczalne, a
powód ma interes prawny, jako nie tylko uprawniony, ale także obowiązany
do wykonywania zarządu prawami autorskimi zgodnie z art. 105 ustawy z
dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z
2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zmianami).
Sama umowa generalna nie różnicuje obowiązku pozwanej ze
względu na pochodzenie nadawanych programów, a więc określa obowiązek
informacyjny jako pełny. Oznacza to, że w świetle § 12 umowy, wszystkie
utwory nadane podlegają umieszczeniu w zestawieniach. Powstaje zatem
zagadnienie, czy z przepisów obowiązującego prawa można wyprowadzić
takie zróżnicowanie, ze względu na szczególny charakter materiałów
wyborczych, dla których pozwana jest ustawowo obowiązana udostępniać
antenę publiczną. Przede wszystkim podstawowym problemem jest
rozstrzygnięcie, czy w przypadku programów wyborczych w tym także
ogłoszeń
wyborczych
pozwana jest nadawcą, a ściślej, czy ich
wyemitowanie jest nadaniem w rozumieniu art. 6 ust. 4 ustawy o prawie
autorskim i prawach pokrewnych.
W ocenie Sądu Apelacyjnego okoliczność, że pozwana w ramach
swej misji nadawcy publicznego jest ustawowo obowiązana w określony
ustawą z dnia 12 kwietnia - Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej
Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 46, poz. 499 ze
zmianami) sposób emitowania programów wyborczych, przygotowanych w
całości przez komitety wyborcze, nie pozbawia takiej emisji cechy nadania
10
zawartych w tym programie utworów, objętych ochroną prawa autorskiego.
Próba takiej systemowej wykładni pojęcia nadania utworu, wbrew wyraźnej
treści art. 6 ust. 4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest
chybiona. Wykładnia zawężająca pojęcie nadania do sytuacji, w której
materiał jest rozpowszechniany w ramach swobody działania pozwanej nie
wynika z jakiegokolwiek przepisu prawa. Lege non distinguente, jeżeli
ustawa nie różnicuje jakiegoś pojęcia w zależności od różnej sytuacji, nie
można tego pojęcia rozumieć różnorodnie. Mimo, że pozwana nie ma
wpływu
na
zamieszczanie
w
programach
wyborczych
utworów,
podlegających wykazaniu zgodnie z § 12 umowy generalnej, czynności
wyemitowania tych programów na antenie publicznej nie przestają być
nadaniem utworów. Nie ma także żadnych podstaw, do przyjęcia, iż w
przypadku programów wyborczych w ramach kampanii, toczącej się według
przepisów ordynacji wyborczej, nadającym jest komitet wyborczy.
Wykorzystanie utworów w tych programach dokonane przez komitet
wyborczy jest korzystaniem w ramach innego pola eksploatacji, niż
rozpowszechnianie utworu, będące jego nadaniem. Na tym polu eksploatacji,
zgodnie z art. 50 ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
korzystanie z utworu następuje dopiero w chwili emisji tj. nadania programu
zawierającego utwór podlegający prawom autorskim.
Z tych wszystkich względów trafne jest w ocenie Sądu Apelacyjnego
ustalenie Sądu pierwszej instancji, iż zgodnie z § 12 umowy generalnej w
związku z art. 21 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, na
pozwanej ciąży obowiązek sporządzania dokumentacji, zawierającej
zestawienie utworów nadanych. Błędne zatem jest stanowisko pozwanej, iż
art. 181 ust. 1 Ordynacji wyborczej, w którym mowa o tym, iż telewizja
rozpowszechnia na własny koszt w programach ogólnokrajowych i
regionalnych audycje wyborcze komitetów wyborczych, pozostaje w
11
sprzeczności z obowiązkiem zamieszczania w wykazach wykorzystywanych
utworów i w jakikolwiek sposób ogranicza czy w ogóle kształtuje
obowiązek, o którym mowa w § 12 umowy. Wykazy te, co jest niesporne,
stanowią
podstawę
do
rozliczeń
powódki
z
autorami,
zaś
ilość
zamieszczonych na nich utworów nie ma wpływu na wysokość
zryczałtowanego wynagrodzenia określonego pomiędzy stronami w § 8
umowy.
W kontekście zgłoszonych zarzutów, dodać należy, że niewątpliwie
Ordynacja wyborcza nie zawiera i zdaniem Sądu Apelacyjnego nie musi
zawierać żadnych uregulowań w zakresie dotyczącym płacenia wynagrodzeń
autorskich za nadanie ich utworów, a w szczególności nałożenia na telewizję
obowiązku wypłaty tych wynagrodzeń albowiem Ordynacja wyborcza nie
funkcjonuje w pustce prawnej i w tym zakresie istnieją stosowne regulacje w
ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, których stosowania
przepisy Ordynacji wyborczej nie wyłączają.
Obawy pozwanej, iż na skutek zamieszczenia w wykazach utworów
wykorzystywanych w audycjach wyborczych z kwot przekazanych powódce
zostaną wypłacone wynagrodzenia twórcom tych utworów, sprzecznie z
zasadą wyrażoną w art. 181 ust. 1 Ordynacji wyborczej, są co najmniej
przedwczesne. Pozwana nie może bowiem założenia takiego czynić, skoro
nie ujmowała w wykazach tak nadanych utworów. Rozliczenia z tytułu
majątkowych
praw
autorskich
między
organizacjami
zbiorowego
zarządzania a uprawnionymi należą do stosunków prawnych między tymi
podmiotami i nie podlegają ocenie w niniejszej sprawie. W żadnym razie nie
mogą być brane pod uwagę przy określaniu zakresu obowiązków stron
umowy generalnej, a w szczególności obowiązku wykazywania wszystkich
utworów, wynikającego z § 12 tej umowy.
12
Z tych wszystkich względów apelacja jako pozbawiona uzasadnionych
podstaw podlega oddaleniu na mocy art. 385 K.p.c. Orzeczenie o kosztach
uzasadnia art. 98 w zw. z art. 108 § 1 K.p.c.