Smużka stepowa

Gatunki zwierzàt (z wyjàtkiem ptaków) – Ssaki
2021
Sicista subtilis
(Pallas, 1733)
Smu˝ka stepowa
ssaki, gryzonie, smu˝kowate
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Opis gatunku – cechy
diagnostyczne
454
Niewielki gryzoƒ o wymiarach ma∏ej myszy domowej, futerko szarobure z ˝ó∏tawym lub ochroworudym odcieniem,
wzd∏u˝ grzbietu wyraêna czarna pr´ga, do której dochodzà z boków cia∏a jasne smugi z rozmytymi brzegami.
Uszy krótkie, ciemnobure bàdê prawie czarne, z jasnym
brzegiem. Ogon dwubarwny – z wierzchu szary, od strony
brzusznej bia∏awy. ¸apy bia∏awe. U samic 4 pary sutków.
D∏ugoÊç cia∏a do 72 mm, ogon do 86 mm. Stopa stosunkowo krótka, do 16,5 mm.
Mo˝liwoÊç pomy∏ki przy
identyfikacji gatunku
Mylona z myszà polnà Apodemus agrarius ze wzgl´du na
czarnà pr´g´ biegnàcà wzd∏u˝ grzbietu; jednak smu˝ka
stepowa posiada mniejsze uszy, pysk lekko wyd∏u˝ony,
czaszk´ owalnà (u myszy – czaszka i pysk silnie wyd∏u˝one).
Podobna równie˝ do smu˝ki Sicista betulina (osiàgajàcej
nieco wi´ksze rozmiary cia∏a, z ciemniejszym brzegiem
uszu), ale ró˝ni si´ od niej bardziej kontrastowym ubarwieniem i krótszym ogonem.
Cechy biologiczne
Biologia smu˝ki stepowej jest s∏abo poznana.
Rozmna˝anie
Rozród odbywa si´ od koƒca kwietnia do sierpnia. Potomstwo pojawia si´ w koƒcu czerwca bàdê w lipcu. W miocie
zwykle 4–5 m∏odych (maksymalnie do 7). Jeden miot rocznie (nie stwierdzono miotów jesiennych). Wiosnà samce pojawiajà si´ 10–14 dni wczeÊniej ni˝ samice.
AktywnoÊç
Aktywna o zmierzchu i przed wschodem s∏oƒca. ˚yje w norach wykopanych przez inne drobne ssaki oraz wykorzystuje ró˝ne rodzaje naturalnych schronieƒ. Zimà zapada w hibernacj´ trwajàcà oko∏o siedmiu miesi´cy – od paêdziernika do poczàtków maja.
Sposób od˝ywiania
Od˝ywia si´ g∏ównie owadami i innymi bezkr´gowcami.
W diecie wyst´pujà te˝ zielone cz´Êci roÊlin, soczyste k∏àcza, nasiona. Dzienne zapotrzebowanie pokarmowe si´ga
50–100% masy cia∏a.
Charakterystyka ekologiczna
Gatunek wyst´pujàcy na ró˝nych typach siedlisk (eurytopowy),
charakterystyczny przede wszystkim dla stepu, lasostepu i pó∏pustyni. Wyst´puje równie˝ w zbiorowiskach trawiastych, agrocenozach, otwartych lasach i zadrzewieniach Êródpolnych.
Siedliska z Za∏àcznika I Dyrektywy
Siedliskowej mogàce wchodziç w zakres
zainteresowania
6120* – ciep∏olubne, Êródlàdowe murawy napiaskowe
(Koelerion glaucae)
Smu˝ka
Nazwa
stepowa
ssaka
6210 – murawy kserotermiczne (* ze storczykami)
6510 – ni˝owe i górskie Êwie˝e ∏àki u˝ytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris)
Rozmieszczenie geograficzne
Ca∏kowity zasi´g gatunku
Area∏ smu˝ki stepowej obejmuje Êrodkowà Europ´, Ukrain´,
Rosj´, a˝ do Irkucka. Na po∏udniu si´ga do W´gier i Rumunii, przez Bu∏gari´, pó∏nocny Kazachstan, a˝ do po∏udniowo-zachodnich Chin. Smu˝ka stepowa wymar∏a w Austrii.
Szczàtki kopalne pochodzà ze Êrodkowego plejstocenu
z terenów obecnej Ukrainy.
Przemiany i stan populacji
Brak danych dotyczàcych liczebnoÊci smu˝ki stepowej
w Polsce. Mo˝na spodziewaç si´ ujawnienia innych stanowisk w naszym kraju.
Brak prognoz dotyczàcych rozwoju populacji i potencjalnych dla niego zagro˝eƒ.
Potencjalne zagro˝enia
Podstawowe zagro˝enia zwiàzane sà z degradacjà siedlisk
kserotermicznych, ale trudno oszacowaç ich potencjalny
wp∏yw na populacj´ smu˝ki stepowej w Polsce.
Propozycje dzia∏aƒ ochronnych
Propozycje dotyczàce siedliska gatunku
Nale˝y utrzymywaç stepowy charakter siedliska w miejscu
wyst´powania smu˝ki stepowej. Na znanym obecnie stanowisku nale˝y wykonywaç okresowe koszenia oraz wycinanie drzew i krzewów w nawrotach pi´cioletnich – za ka˝dym razem na po∏owie powierzchni.
Podobnie nale˝y post´powaç na innych stanowiskach,
w przypadku ich wykrycia.
Propozycje dotyczàce gatunku
Utrzymanie dotychczasowych zasad ochrony gatunku –
smu˝ka stepowa powinna pozostaç na liÊcie gatunków obj´tych ochronà Êcis∏à.
0
50 100 km
Kierunki i zakres badaƒ
naukowych
stanowisko
Wspó∏czesne wyst´powanie smu˝ki stepowej w Polsce
Wyst´powanie gatunku na
obszarach chronionych
Stwierdzone stanowisko wyst´puje na obszarze rozleg∏ego
u˝ytku ekologicznego Machnowska Góra.
Status gatunku
Prawo mi´dzynarodowe
Konwencja Berneƒska
Dyrektywa Siedliskowa
Prawo krajowe
ochrona gatunkowa w Polsce
Kategorie IUCN
Czerwona lista IUCN (1996)
Polska czerwona lista
Polska czerwona ksi´ga
– Za∏àcznik II
– Za∏àcznik II i IV
– ochrona Êcis∏a
– LR/nt
– EN
– EN
2021
Na terenie Polski nie prowadzono gruntownych badaƒ nad
tym gatunkiem. Nale˝y rozpoznaç szczegó∏y jego biologii
oraz cechy ekologiczne krajowej populacji.
Monitoring
Proponuje si´ d∏ugoterminowy monitoring w celu prognozowania zmian liczebnoÊci populacji. Monitoring powinien
byç prowadzony dwiema metodami badawczymi:
• metodà CMR (wielokrotnego od∏awiania, znakowania
i wypuszczania smu˝ek z pu∏apek ˝ywo∏ownych zawierajàcych przyn´t´ pokarmowà) w trakcie sezonu wegetacyjnego, w comiesi´cznych seriach od∏owów obejmujàcych po kilka nocy;
• przy u˝yciu nadajników radiotelemetrycznych, które
umo˝liwiajà Êledzenie u˝ytkowania przestrzeni przez
zwierz´ta oraz okreÊlenie socjalno-przestrzennej organizacji populacji.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Zasi´g wyst´powania w Polsce
W Polsce znana tylko z jednego stanowiska mi´dzy miejscowoÊciami Korynie i Machnów, gdzie z∏owiono jeden
okaz i znaleziono kilka innych w wypluwkach ptaków.
Przemiany i stan populacji w skali
kraju, potencjalne zagro˝enia
455
Gatunki zwierzàt (z wyjàtkiem ptaków) – Ssaki
Bibliografia
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
2021
456
BARANIAK E., KUBASIK W., PA¸KA K. 1998. Smu˝ka stepowa Sisicta subtilis (Pallas, 1773) (Rodentia: Zapodidae) – nowy gatunek ssaka w faunie Polski. Przegl. zool., 242: 241–243.
CVETKOVA A. A. 1978. Reproduction of southern and northern
birchmice in South Ural. Ekologija, 9: 90–92.
PUCEK Z. 1982. Sicista subtilis (Pallas, 1773) – Steppenbirkenmaus. W: Niethammer J., Krapp F. (red.) Handbuch der
Säugetiere Europas, Band 2/I, Rodentia II. Akademische Verlagsgesellschaft, Wiesbaden: 501–515.
PUCEK M. 2001. Smu˝ka stepowa. W: G∏owaciƒski Z. (red.) Polska czerwona ksi´ga zwierzàt. PWRiL, Warszawa: 74–75.
SOKO¸OW I. I. 1964. Stiepnaja myszowka. W: Soko∏ow I. I.
(red.) Mlekopitajuszczije fauny SSSR. Czast 1. Izd. Akad.
Nauk., Moskwa–Leningrad: 378–379.
Miros∏aw Jurczyszyn, Ewa Zgrabczyƒska