Prawo eksoc
Transkrypt
Prawo eksoc
Dziedziny(gałęzie)prawa 1. Kryteriummetodyregulacji ius privatum,ius publicum (obecnie) PrawocywilnePrawokarne prawoadministracyjne 2.Kryteriummateriiregulacjiprawnej PrawomaterialnePrawoprocesowe 3.Kryteriumdziedzinyrelacjispołecznych (prawomaterialne)(prawoprocesowe) prawokarne prawokarneprocesowe prawocywilne:prawocywilneprocesowe praworodzinne prawozobowiązań prawohandlowe prawopodatkowe ordynacjapodatkowa prawoadministracyjne:prawoadministracyjne prawobudowlaneprocesowe prawowodne Sposobypowstawaniaprawa 1. Stanowienie A. Parlament(civil law,systemprawakontynentalnego) B. Precedens(common law,systemprawaanglosaskiego) 2.Umowa • prawomiędzynarodowepubliczne • zbioroweukładypracy(prawopracy) • umowyprawacywilnego 2kulturyprawne Civil lawCommon law Głównaróżnica: Sposóbpowstawaniaprawa SądyniemogąSądymogą tworzyćprawa.tworzyćprawo. RecepcjaprawaBrakrecepcji rzymskiego.prawarzymskiego. • Stanowieniemprawanazywaćbędziemy proces,któregocelemjestwytworzeniei wydanieaktunormatywnego,zawierającego normygeneralno-abstrakcyjne. • Takrozumianetworzenieprawajest regulowanymprawnie, zinstytucjonalizowanymisformalizowanym procesempodejmowaniadecyzji,któryma charaktersekwencyjny,tj.mamydoczynienia złańcuchemkolejnoposobienastępujących decyzji. Zagadnienietworzeniaprawamożebyćujętew postaciróżnychmodeli(opisowelub normatywne) Modeldynamiczny: • nieformalnainicjatywaustawodawcza • formalnainicjatywaustawodawcza (art.118Konst.) • ocenainicjatywyformalnej • przygotowanieprojekturegulacjiprawnej • ustanowienieprzepisówprawa Wewspółczesnychsystemachprawnych immanentnymelementemtworzeniaprawa jestpublikacjaaktówprawodawczych.Wiąże siętościślezpojęciemobowiązywaniaprawa. Bezprawidłowejpublikacjidanyaktwogóle nieobowiązuje(art.88Konst.).Obecnieakt prawodawczypojawiasiętylkoiwyłączniew postacitekstu,którymusipojawićsięw określonympublikatorze:wPolscesątotzw. dziennikiurzędowe. • DziennikUstawRzeczypospolitejPolskiej, • DziennikUrzędowyRzeczypospolitejPolskiej "MonitorPolski", • DziennikUrzędowyRzeczypospolitejPolskiej "MonitorPolskiB", • dziennikiurzędoweministrówkierujących działamiadministracjirządowej, • dziennikiurzędoweurzędówcentralnych • wojewódzkiedziennikiurzędowe. Uchwalenieprawa Ogłoszenieprawa Vacatiolegis Obowiązywanieprawa Źródłaprawa PodmiotowePrzedmiotowe (prawodawca,ustawodawca)Normyprawne Obecnieinstytucjaparlamentuzawartewtekście Katalogźródełprawa: art.87Konst. Konstytucja,ustawy,ratyfikowaneumowymiędzynarodowe, rozporządzenia,aktyprawamiejscowego. Tekstprawa(źródłoprawazznaczeniu informacyjnym) Budowa(struktura)aktunormatywnego: 1. Tytuł,datauchwalenia,przedmiotregulacji 2. Preambuła(nieliczneaktynormatywne) 3. Przepisyogólne 4. Przepisyszczegółowe 5. Przepisykońcowe Nowelizacja towydanieodrębnejustawy(tzw.nowelizującej), którejjedynąfunkcjąjestwprowadzeniezmianwinnej ustawiebądźustawach.Racjądowydaniaustawy nowelizującejjestpotrzebapoprawieniaustawywadliwej bądźnieadekwatnejdoaktualnychwarunków. Tekstjednolity:zewzględunato,żeustawodawcajestbardzo częstozmuszonydotego,abynowelizowaćprawo,adresaci iużytkownicytekstówprawnychmusząuwzględniaćte działaniaisięgaćdolicznychaktównormatywnych,celem ustalenianormyobowiązującej.Wniektórychwypadkach jesttokłopotliweitrudne.Wzwiązkuztymupoważniony dotegoorganwładzypublicznejogłaszatekstustawyze wszelkimidokonanymidomomentuogłoszeniazmianami. Doogłoszeniatekstujednolitegoustawyupoważnionyjest MarszałekSejmu. • Opracowanietekstujednolitegojestzabiegiemczysto technicznym,azatemjegoredaktorniemożewprowadzać żadnychpoprawek,prostowaćbłędów. Odtekstujednolitegonależyoddzielićtekst ujednolicony,czylitaki,któryjestsporządzony przezpodmiotniebędącyupoważnionym organemwładzypublicznej,np.wydawnictwo prawnicze,czystronyinternetowe. Schematnormyprawnej (HD)S HipotezaDyspozycjaSankcja (adresat,okoliczności)(powinne zachowanie) Dolegliwość,jakaspotykaadresatanormy,jeślitennie spełnijejdyspozycji 3rodzajesankcji 1. Represyjna (prawokarne) 2. Egzekucyjna (prawocywilneiadministracyjne) 3. Nieważności (prawocywilne) Podziałnormprawnych GeneralneIndywidualne OgólneiabstrakcyjneIndywidualneikonkretne AktynormatywneWyrokiidecyzje Civil lawCommon law • ZASADYPRAWA Ogromnąrolęwprawiepozytywnymodgrywają szczególnenormy,którenazywasięzasadamiprawa. Normyte(zasady)mogądotyczyćcałegosystemuprawa, czylizasadyuniwersalnelubjegoczęści.Zasady uniwersalnewyrażonesą(lubwyinterpretowane,np. lex retrononagit,zasadaochronyprawsłusznienabytych)z reguływKonstytucji,np.art.2,10,15,32,42ust.3,45, 78. • Zasadyczęścisystemuprawatonp.zasadain dubio pro reo (dlaprawakarnego),zasadaswobodnejoceny dowodów(dlaprawaprocesowegowogóle),zasada autonomiiwolistron,zasadaswobodyumów. • Zasadyformułowanesązwyklewczęściachogólnych kodeksówisąuwzględnianedlacałejregulacjiprawnej. Obowiązywaniesystemowe • Żebymówićotym,żenormaobowiązujeto musionaspełniaćpewnewarunki: 1.normaNzostałaustanowionazgodniez normamiobowiązującymiwdanymsystemie prawai„weszławżycie”lubjestkonsekwencją normnależącychdosystemu,uznanąze względunaregułytegosystemu. 2.niezostaładerogowana(uchylona). Obowiązywanieprawacd. 1. Obowiązywanieaksjologiczneprawa Tuchodziorelacjętreściprawadoinnych systemównormatywnych,wszczególnoścido moralności.Powstajepytanie,czynorma prawnamożenieobowiązywać,bojest niezgodnazmoralnością? Pojawiasiętuzagadnieniemożliwościoceny prawapozytywnegozpunktuwidzenia moralnościizagadnieniepozycjiprawa pozytywnegowzględemmoralności • Lex iniustissima nonest lex:formułaGustawa Radbrucha Systemprawa(cechy): 1. Hierarchiczność 2. Spójność(niesprzeczność) 3. Zupełność Hierarchicznośćsystemuprawa 1. Hierarchicznośćkompetencyjnaitreściowa Konstytucja Ustawa(ratyfikowanaumowamiędzynarodowa) Rozporządzenie(aktyprawamiejscowego) Hierarchicznośćc.d. 2.Hierarchicznośćtreściowa(tylko)– pojawiasię napoziomiedanegoaktunormatywnegolub aktównormatywnychdanejgałęziprawa Np.kodekscywilny Częśćogólna Spadki,Zobowiązania,Hipoteka,Prawo spółdzielcze,Prawopracy Zupełnośćc.d. Lukiwprawie Lukiocenne 1.Extralegem 2.Contralegem 3.Intra legem Lukiopisowe 1.Lukatechniczna 2.Lukaswoista Lukic.d. Lukiopisowe 1. Lukatechniczna– braknormproceduralnych lubkompetencyjnych,np.w2008roku powstałspór,ktomareprezentowaćPolskę naszczycieUE? 2. Lukaswoistabrakprzepisówwykonawczych Lukic.d. Lukiocenne 1. Extralegem – negatywnieoceniasiębrak regulacjiprawnej,np.związkipartnerskie,in vitro. 2. Contralegem – negatywnieoceniasięistniejącą regulacjęprawną.Obecnieniemożliwość umorzeniapostępowaniakarnegopomediacjiz przestępstwściganychzoskarżeniapublicznego. 3. Intra legem – negatywnieoceniasięregulację prawnązewzględunajejogólnikowość (niedookreślonaregulacjaprawna) Funkcjeprawa 1. Kontrolazachowań 2. Regulacjakonfliktów 3. Rozdziałdóbriciężarów Regulacjakonfliktów(tryby)– podziałze względunana kryteriumwpływustronna sposóbrozwiązaniakonfliktuorazwiążący charakterdecyzjirozstrzygającejkonflikt • kontraktowy • mediacyjno- koncyliacyjny(mediatorniema żadnychuprawnieńwładczych,jesttylko pomocnikiemidoradcąstron) • arbitrażowy(decyzjearbitra,którego wybierająstrony,mającharakterwładczy) • adjudykacyjny Sprawiedliwość Jesttowartość,którajestrealizowanawzwiązku zdziałaniem(zachowaniem,postępowaniem) 1. Sprawiedliwośćformalna 2. Sprawiedliwośćmaterialna(dystrybutywna) 3. Sprawiedliwośćwyrównawcza(wyrównująca) 4. Sprawiedliwośćwymienna Sprawiedliwośćc.d. Sprawiedliwośćformalna - osoby(stanyrzeczy)należącedotejsamej kategoriiistotnejpowinnybyćtraktowane jednakowo(taksamo,równo). Sprawiedliwośćc.d. Sprawiedliwośćmaterialna (dystrybutywna, rozdziałdóbriciężarów) Pojawiasiękryterium,wedługktóregonastępuje rozdział,np.: • Każdemuporówno(egalitaryzm). • Każdemuwedługzasług. • Każdemuwedługpracy. • Każdemuwedługpotrzeb. • Każdemuwedługjegopozycjispołecznej. Sprawiedliwośćc.d. Sprawiedliwośćwyrównawcza(wyrównująca) Pojęcietowiążesięzproblematykąnaprawienia szkodyiprzywróceniarówności(stanu poprzedniego).Wartośćjakąjest sprawiedliwośćrealizowanebędziewsytuacji odpowiedniegookreśleniaszkodywstosunku doczynu. Sprawiedliwośćc.d. Sprawiedliwośćwymienna Tuwprzeciwieństwiedosprawiedliwości dystrybutywnej(poziompaństwo-obywatel)i sprawiedliwościwyrównującej(sędzia-strony), sprawiedliwośćrealizujesięwprocesie negocjacyjnymmiędzystronami.Tosame stronyumowyokreślającwartośćjej przedmiotu,realizująideęsprawiedliwości. Strona,którałamiepostanowieniaumowy postępujeniesprawiedliwie(pactasunt servanda). Pojęciasprawiedliwościniemożnamylićz pojęciemlegalności,czylizgodnościzprawem. Pojawiasięczasamikryteriumdla sprawiedliwościmaterialnejwpostacireguły: każdemuwedługtego,coprzyznajemu prawo,alejesttotaknaprawdęmetareguła, gdyżzakładaistnieniewprawiereguł przedmiotowychwyżejwymienionych. 1. Pojęcieprawpodmiotowych 2. Pojęciepraworządności 3. Pojęcieodpowiedzialnościprawnej Prawopodmiotowe Prawopodmiotowerozumianejestjakoniezbywalne uprawnienia,któreprzysługująpodmiotowiprawa(kto jestpodmiotemprawa?)zracjisamegojegoistnienia. Jesttokoncepcjaposiłkującasięprawemnatury, wedługktóregoistniejeporządeknormatywny,który jestnadrzędnywzględemporządkupozytywnoprawnego.Porządekpozytywnoprawnypowinienbyćz prawemnaturyzgodyiuwzględniaćjegotreści.Wtym znaczeniumówimyoprawiedożycia,dowolności,do rozwoju,dopracy,doswobodnegoprzemieszczaniasię itp.Koncepcjataznalazłaiznajdujeswoje zastosowaniewproblematycemiędzynarodowej ochronyprawczłowieka(ideaprawczłowieka). Pojawiasięjednakpytanie,którerodzikontrowersyjne odpowiedzi,tj.cojestźródłemprawnatury? Praworządność Dlapojęciapraworządnościistotnejestto,żeporządek prawnyjestocenianyzzewnątrz,aonsamrealizuje (powinienrealizować)pewnewartościinneniżtylkosama wartośćprzestrzeganianormprawapozytywnego (legalizm).Całyciężaruzasadnieniakierujesiętymsamym nakatalogwartości,którejeślisąrealizowaneprzez państwoczyniąjepaństwemprawnym.Oneczyniąprawo pozytywnetakim,którejestpraworządne.Niechodziprzy tymoto,żepaństworządzisięprawemitowystarczy,żeby zasługiwałnamianopaństwaprawnego,aletoprawomusi miećpewnąokreślonątreść.Kulturyprawnewielu systemówprawawypracowałykatalogtakichzasad,awiele znichwwiększymczymniejszymstopniuurzeczywistniło je.Tourzeczywistnieniemożepolegaćalbonafasadowości, azatemzasadytesąjedyniezapisanewpodstawowym akcieprawnymdanegopaństwa,albofaktyczniesąone realizowanewdanympaństwie. Praworządnośćc.d. Zasady,którerealizującpewnewartościczyniąpaństwo praworządnym: 1.zasadademokratyzmu(czyliuwzględnianiaczynnika społecznegowprocesietworzeniaprawa) 2.zasadazaufaniaobywatelidopaństwaistanowionego prawa(przewidywalnośćzachowaniasięinstytucji państwowych,takabyprawoniebyło„pułapką”dla obywateli) 3.zasadajawności 4.zasadawyłącznościustawywniektórychsferach (wzajemneprawaiobowiązkipomiędzywładząa obywatelem,znamionaczynówkaralnych,podatki) Praworządnośćc.d. 5.zasadaprawadosądu 6.zasadadwuinstancyjnościpostępowania sądowego 7.zasadaniedyskryminacji 8.zasadalegalizmu(działanieorganówwładzy napodstawieiwgranicachprawa,tj.aby każdaichdecyzjaposiadaławyraźnąpodstawę kompetencyjną) Praworządnośćc.d. 9.zasadapodziałuwładz 10.zasadawolnościsumienia,wyznaniaisłowa 11.zasadasądowejkontrolidecyzji administracyjnych 12.zasadakontrolizgodnościustawz Konstytucją 13.zasadajednolitościorzecznictwasądów powszechnychiwojskowych Odpowiedzialnośćprawna • Odpowiedzialnośćtomożnośćponoszenia konsekwencjizawłasneczyny. 1.sensulargo – chodzioponoszeniewszelkiego rodzajukonsekwencji,czylizarówno pozytywnychjakinegatywnych,albo 2.sensustricto – chodzioponoszenie negatywnychkonsekwencji,gdyżadresat normyniezachowałsięzgodniezjej dyspozycją. • Mówiącoodpowiedzialnościprawnejmamy najczęściejnamyślitodrugierozumienie,a więcwęższe. Odpowiedzialnośćprawnac.d. • Odpowiedzialnośćkarna: Podmiotamitejodpowiedzialnościsązasadniczo jednostki(ludzie),alewniektórychsystemach prawnychwprowadzono(wPolscew2003roku) odpowiedzialnośćtzw.podmiotówzbiorowych, gdziechodziościganietakichprzestępstwjak korupcja,praniepieniędzy,zanieczyszczenie środowiska. • Przedmiotemodpowiedzialnościkarnejjest zawinionepopełnienieczynuzabronionegoprzez ustawęobowiązującąwczasiejegopopełnienia. Odpowiedzialnośćprawnac.d. • Odpowiedzialnośćcywilna: Podmiotamitejodpowiedzialnościsąosoby fizyczne,osobyprawneijednostkiorganizacyjne nieposiadająceosobowościprawnej,ale posiadającezdolnośćprawną.Podmiotytemogą odpowiadać– wodróżnieniuodjednostekjako podmiotówodpowiedzialnościkarnej– nietylko zaskutkiwłasnychzachowań(odpowiedzialność zazwierzęta,zapodopiecznych)inietylkoza zachowaniazawinione(odpowiedzialnośćna zasadzieryzyka). • Wprawiecywilnymtradycyjniewymieniasię odpowiedzialnośćkontraktowąideliktową Podmiotyprawa(wprawiecywilnym,toktoś, ktoposiadazdolnośćprawną) 1. Osobyfizyczne 2. Osobyprawne 3. „Ułomne”osobyprawne Osobafizyczna Art.8kc.Człowiek,któryposiadazdolność prawną,czylimożliwośćbyciapodmiotem prawiobowiązków,odchwilinarodzin,ażdo śmierci. Dwawyjątki: 1. Nasciturus (warunkowazdolnośćprawna)art. 927§2,446¹kc,art.75kro 2. Uznaniezazmarłego,art.29-32kc. Osobafizycznac.d. Zdolnośćdoczynnościprawnych (możliwośćuczestniczeniawobrocieprawnymza pomocąwłasnychdziałań) 1. Brakzdolnościdoczynnościprawnych 2. Ograniczonazdolnośćdoczynnościprawnych 3. Pełnazdolnośćdoczynnościprawnych IIkryteria(opierająsięnamożliwościoceny rozeznaniakonsekwencjiswoichdziałańw obrocieprawnym): I. Wiek II. Ubezwłasnowolnienie Wiek: 1. 0-13:brakz.d.cz.p 2. 13-18:ograniczonaz.d.cz.p 3. 18- :pełnaz.d.cz.p. Ubezwłasnowolnienie: 1. Częściowe 2. Całkowite Osobaprawna Korporacje Fundacje (związki,stowarzyszenia)(zakłady) Stosowanieprawa Instytucjonalnerodzajestosowaniaprawa TypsądowyTypkierowniczy (administracyjny) Przedawnienie Ustawodawcabierzetupodochronę zobowiązanego,aodmawiajej uprawnionemu,gdyżtenniezasługujenanią niedbającoswojesprawy. Sensprzedawnieniapoleganatym,żepo upływieokreślonegowustawieterminu, dłużnikmożeuchylićsięodjegozaspokojenia (spełnienia).Sądowiniewolnouwzględniać upływuterminuprzedawnienia,gdytennie jestpodniesionyprzezpozwanego(dłużnika). Prawospadkowe Jesttozbiórnorm,któryregulujeskutkiprawne śmierciczłowiekajakopodmiotuprawi obowiązkówmajątkowych.Zchwiląjegośmierci prawaiobowiązkimajątkowe(np.własność, użytkowaniewieczyste,długiiroszczenia) przechodząnajednąlubkilkaosóbzwanych spadkobiercami.Ogółtychprawaiobowiązków nazywamyspadkiem,aichprzejście dziedziczeniem. Niesądziedziczoneprawai obowiązkiocharakterzeosobistym(np.prawodo nazwiska,obowiązekalimentacyjny,służebność osobista,umowaopracę). Prawospadkowec.d. Polskisystemprawnyrozróżniadwarodzaje dziedziczenia: • Testamentowe (wolaspadkodawcy, jednostronnaczynnośćprawna,którejtreścią jestrozrządzeniemajątkiemnawypadek śmierci.Wolatamożebyćwkażdymczasie zmienionalubodwołanaprzezspadkodawcę). • Ustawowe – mamiejscewtedy,gdy spadkodawcaniepozostawiłtestamentu,art. 931k.c.inastępne • Zachowek,toinstytucja,któramanacelu ochronęnajbliższychspadkodawcyprzedjego „nierozsądnym”– zpunktuwidzenia moralnego– rozporządzeniem testamentowym.Art.991k.c.inastępne. • Uznaniezaniegodnego(art.928k.c.) • Wydziedziczenie(art.1008k.c.) • • • • • Prawokarne Materialne– określaczynybędąceprzestępstwami, kary,środkikarneorazzasadyodpowiedzialności karnej). Procesowe– określaregułypostępowaniaorganów państwawzwiązkuznaruszeniemnormprawakarnego materialnego. Wykonawcze– określawykonywaniekarorzeczonych zaprzestępstwoiuprawnieniaosóbskazanych(w szczególnościważnejesttzw.prawopenitencjarne, któredotyczyosóbskazanychnakarępozbawienia wolności) Skarbowe– określa,któreczynysąprzestępstwamii wykroczeniaminaruszającymiinteresSkarbuPaństwa. Wojskowe– określatzw.przestępstwawojskowe.Tu kryteriumklasyfikacjijestkryteriumpodmiotowe Podziałprzestępstw • Kryteriumzagrożeniakarą: 1)Zbrodnie– czynyzabronionezagrożonekarą pozbawieniawolnościnaczasniekrótszyod lat3. 2)Występki Podziałprzestępstwc.d. • Kryteriumsposobuścigania: 1)Przestępstwaściganezurzędu.Ścigane niezależnieodwoliiinicjatywy pokrzywdzonegoczyinnegopodmiotu. 2)Przestępstwaściganenawniosek.Ściganie jestuzależnioneodtegoczypokrzywdzony wyrażawolęścigania,np.kradzieżnaszkodę osobynajbliższej. Kary: • • • • • Grzywna Ograniczeniewolności Pozbawieniewolności 25latpozbawieniawolności Dożywotniepozbawieniewolności Prawopracy Swoistącechąnormprawapracyjestto,że formułująoneminimalneuprawnienia pracownikaorazjegomaksymalneobowiązki.. Zarównooweuprawnienia,jakiobowiązki możnazastąpićpostanowieniamidla pracownikabardziejkorzystnymi(normy semiimperatywne). Tradycyjnąformąpowstawaniastosunkupracy jestumowa,któramożebyćzawartana • czasnieokreślony • czasokreślony • czaswykonywaniaokreślonejpracy • okrespróbny(okrestenniemożebyćdłuższy niż3miesiące). Jednaknaniektórychstanowiskach,określonych normamiprawyminawiązujesięstosunekpracy wdrodzepowołania.Powołaniemacharakter jednostronnejczynnościupoważnionegoorganu np.SejmpowołujeprezesaNIK;powoływanie dyrektorówprzedsiębiorstw;powoływanina swojestanowiskosąm.in.zastępcawójta (burmistrza,prezydentamiasta),sekretarzgminy. Powołaniemożebyćpoprzedzonekonkursem. Stosunekpracynapodstawiepowołaniamożebyć rozwiązanyzchwiląodwołania,anieza wypowiedzeniemtakjaknormalnystosunek prawnyprawapracy. Stosunekpracynawiązujesiętakżena podstawiewyboru.Chodzioosobypełniące kierowniczefunkcjeworganizacjach politycznych,zawodowych,społecznych,np. radni,senatorowie,posłowie,prezydenci miast. Wybórnastępujenaokreskadencji,stądteż stosunekpracyrozwiązujesiępojejupływie lubgdyistniejemożliwośćodwołaniadanej osobyprzezorgankompetentnydojej wyboru. Stosunekpracynawiązujesięrównieżna podstawiemianowania (pracownicysłużby cywilnej;rektorzyuczelni;sędziowie; nauczycieleakademiccy).Czynnościtej dokonujeorgannadrzędnynadjednostką,z którąpracownikmianowanymapozostawaćw stosunkupracy. Ustaniestosunkupracy: • Przezzawarcieumowyrozwiązującejistniejącą umowęopracę(rozwiązanieumowyopracę zaporozumieniemstron). • Przezwypowiedzenie.Wypowiedzeniejestto jednostronnaczynnośćprawna.Dokonywana jestprzezpracownikaalbopracodawcę.W przypadkuwypowiedzeniaumowarozwiązuje sięzkońcemokresuokreślonegowprzepisach KP. Możliwejesttakżerozwiązanieumowyopracębez zachowaniaokresuwypowiedzenia,czylinatychmiastowe: • Pracodawcamożetegodokonać,(1)gdypracownikciężko naruszaswojepodstawoweobowiązki(np.bez usprawiedliwionejprzyczynyniewykonujepracy),(2)gdy pracownikpopełniłprzestępstwo,któreuniemożliwiamu dalszejegozatrudnienienadanymstanowisku(np. sprzedawcadokonałkradzieżyzesklepu,wktórym pracuje),(3)gdypracownik– zeswejwiny– utraci uprawnieniapotrzebnedowykonywaniaswojejpracy(np. utrataprawajazdypojeździewstaniepoużyciualkoholu albowstanienietrzeźwości) • Pracownikmożerozwiązaćumowęopracę,(1)gdyrodzaj pracyzagrażajegozdrowiu,cozostałostwierdzone orzeczeniemlekarskim,apracodawcaniezapewniainnego stanowiska,(2)gdypracodawcaciężkonaruszaswoje podstawoweobowiązkiwzględempracownika(np. niewypłacalniewynagrodzenia,nieprzestrzeganie przepisówBHP, Prawomiędzynarodowe • Obecnieistniejeponad190suwerennych państw. • Prawomiędzynarodowetonormyprawne regulującerelacjemiędzypaństwamiorazinnymi podmiotami,któremająstatuspodmiotówprawa międzynarodowego. • NazwaPMwzięłasięzłacińskiegoius gentium (prawonarodów;byłatojednakczęśćprawa rzymskiego,dotyczącerelacjiprawnychmiędzy obywatelamiaobcymi).NazwaPMjestnieco myląca,botraktujesiętusłowo„naród”jako synonimsłowa„państwo”. Prawomiędzynarodowepubliczne/prawo międzynarodoweprywatne. Toostatniejestwistocieprawemwewnętrznym poszczególnychpaństw,któregonormy pojawiająsięwtedy,gdymamydoczynieniaz elementem„obcym”.Zadaniemtychnormjest wskazanieokreślonegosystemuprawnego (własnegolubpaństwaobcego),właściwego dladokonaniaocenyprawnejkonkretnej sytuacjiosobistejlubmajątkowej. Fundamentemprawamiędzynarodowego(jego źródłem)jest: 1. Umowa 2. Zwyczaj(praktyka) 3. Orzecznictwosądówmiędzynarodowych 4. Uchwałyorganóworganizacji międzynarodowych 5. Ogólnezasadyprawa • Umowa:poIIwojnieświatowejprawoumów międzynarodowychzostałoskodyfikowanew 1969(Wiedeń)wKonwencjioprawie traktatówmiędzynarodowych. • Ważnejestto,abyniemylićumowy międzynarodowejzumowącywilną(np. kupna-sprzedaży)zwartejmiędzypaństwami! • Umowamiędzynarodowamożeprzybierać różnenazwy,np.konkordat,pakt,karta, traktat,układ,porozumienie,deklaracja. Rodzajeumówmiędzynarodowych: • Kryteriumtrybuzawierania– złożone(ratyfikowane)i proste(bezratyfikacji). • Kryteriumorganu,którywystępujewimieniupaństwa: państwowe (podpisywanewimieniuPrezydentaRPi przezniegoratyfikowane,np.traktatypokojowe), rządowe (podpisywanewimieniuRadyMinistrów; mogąpodlegaćratyfikacjiprzezPrezydentaRP), resortowe (podpisywaneprzezwłaściwegoresortowo ministraiwzasadziezatwierdzaneprzezRMlub Premiera). • Kryteriumilościstron– dwustronne(bilateralne)i wielostronne(multilateralne). • Kryteriummożliwościprzystąpieniadoumowy– zamknięteiotwarte. Ratyfikacja: tozatwierdzenieumowyprzezkompetentnydo tegoorganpaństwowy(zregułyjestnim głowapaństwa). • Tzw.dużaratyfikacja– wymagawcześniejszej zgodywyrażonejwustawie(art.89ust.1 Konstytucji). • Ratyfikacjawtrybieart.90Konst. • Tzw.małaratyfikacjawtrybieart.89ust.2 Konstytucji– PrezydentRP) • FunkcjePM: • utrzymaniepokoju,wzrostgospodarczy, rozwójspołeczny,regulujekonkretnestosunki międzypaństwami • PModdziałujerównieżnaprawowewnętrzne państwa,gdyżwielenormPMmożna realizowaćtylkopoprzezwewnętrzne regulacje(immunitety,nabywanie nieruchomości,wizy,osiedlaniesię). Cechprawamiędzynarodowego: • brakustawodawcy. • brakzorganizowanegoprzymusu.Obecnieinstytucją, któraposiadaprawostosowaniaprzymusujestONZ, aletylkowobroniepokojulubcelemjego przywrócenia.Niemniejistniejąsubstytutysankcji(s. psychologiczna,wszczególnościnapiętnowanie;s. odwetowa,jakretorsjalubrepresalia;s. zorganizowana,stosowananieprzezpokrzywdzonego, alewłaściwyorganmiędzynarodowy. • brakobowiązkowegosądownictwa międzynarodowego,tj.zawszemusiistniećzgoda państwanapoddaniesięjudykaturze. • brakhierarchiinorm,czyliwzasadziewszystkieone mająjednakowąmocwiążącą(choćelementhierarchii możnazauważyćwpozycjiKartyNarodów Zjednoczonych. Podmiotyprawamiędzynarodowego: • Państwa.Ciekawymzagadnieniemjesttupo pierwszepowstanienowychpaństw.Wiążesięto zrealizacjąprawanarodówdosamostanowienia (wynikazKartyNZ).Podrugieupadekpaństw. • Organizacjemiędzynarodowe: A.Organizacjerządowe(członkamisąpaństwa: ONZ,RadaEuropy,NATO) B.Organizacjepozarządowe(członkamisązwiązki, instytucje,osobyprawneifizycznezróżnych państw:Amnesty International,PAH,PCK). PodmiotyPMc.d. • Niesuwerenneorganizacjeterytorialne (suwerennośćjestograniczonanarzeczpaństw luborganizacjimiędzynraodowych,np.Monako, Andora) • StolicaApostolska/Watykan.Napodstawie TraktatuLaterańskiegoz1929rokumiędzy WłochamiaStolicąApostolskąpowstałopaństwo Watykan.Mimoodrębnejpodmiotowości nierozerwalniezwiązanesąosobąpapieża. • SuwerennyZakonKawalerówMaltańskich. • Naród • Największymteoretycznym(aleipraktycznym) problememprawamiędzynarodowegojest zagadnienieuznania.Dotejporykwestiatanie zostaławżadensposóbskodyfikowana(wydaje się,żezewzględunaprzeważającyelement politycznytejkwestii).Uznaniemożedotyczyć wielukwestiizwiązanychzprawem międzynarodowym(uznaniepaństwa,uznanie rządu,uznaniegrupypowstańczej) • Problemzuznaniemmiędzynarodowympojawia sięgłówniewtedy,gdymamydoczynieniaz nowympaństwemczygrupąpowstańczą. Bardzoważnymiinstytucjamiprawa międzynarodowegosą: – międzynarodoweprawomorza – międzynarodoweprawolotniczeikosmiczne – prawodyplomatyczneikonsularne(misja dyplomatycznareprezentujepaństwo wysyłająceakonsulatnie– dbajedynieo interesydanegopaństwawysyłającego, główniegospodarcze) Sądymiędzynarodowe SądyrozjemczeSądystałe (arbitrażmiędzynarodowy) Sądystałe: MiędzynarodowyTrybunałSprawiedliwości (Haga) MiędzynarodowyTrybunałPrawMorza (Hamburg) Stałesądyregionalne: TrybunałSprawiedliwościUE(Luksemburg) EuropejskiTrybunałPrawCzłowieka(Strasburg) Prawohandlowe Zespółnormprawaprywatnegoregulującyorganizację przedsiębiorcóworazdokonywaniemiędzynimi czynnościhandlowych. Przedsiębiorcamisąnp.: - spółkijawne - spółkipartnerskie - spółkikomandytowe - spółkiakcyjne - spółkizograniczonąodpowiedzialnością - przedsiębiorstwapaństwowe - osobyfizyczneprowadzącedziałalnośćgospodarczą Spółki(generalnie)możemypodzielićna:cywilneihandlowe Spółki: Spółkacywilna(niejestprzedsiębiorcą!)– jestrodzajemkontraktu, międzywspólnikami,którzysąprzedsiębiorcami.Majątekwniesionydo spółkiniejestmajątkiemspółki,ale własnościąwszystkichwspólników,któryniewchodziwskład majątkówposzczególnychwspólników.S.C.niemapodmiotowości prawnej. OdpowiedzialnośćwspólnikówwS.C.jestodpowiedzialnością osobistą,nieograniczoną(odpowiedzialnośćsolidarna). Spółkihandlowe(KSH):osoboweikapitałowe Spółkiosobowe:jawne,partnerskie,komandytowe,komandytowoakcyjne Spółkikapitałowe:spółkizograniczonąodpowiedzialnością(sp.zo.o.)i spółkiakcyjne(SA)