Służba cywilna - podstawowe informacje

Służba cywilna – podstawowe informacje
Służba cywilna – podstawowe informacje
I. Korpus służby cywilnej
Służba cywilna została ustanowiona ustawą z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej
(weszła ona w życie z dniem 24 marca 2009 r.) w celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego,
bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa. Korpus służby
cywilnej tworzą osoby zatrudnione na stanowiskach urzędniczych w około 2300 urzędach
administracji rządowej (tzn. administracji podległej Radzie Ministrów). Stanowiska
urzędnicze należy odróżniać z jednej strony od stanowisk politycznych, tzn. kierowniczych
stanowisk państwowych (tzw. R-ki) oraz stanowisk doradców politycznych Prezesa Rady
Ministrów, ministrów i wojewodów, z drugiej zaś strony – od stanowisk pomocniczych
(kierowców, szatniarzy, woźnych, mechaników itd.). Osoby zajmujące stanowiska urzędnicze
(tzn. członkowie korpusu służby cywilnej) zapewniają m.in. ciągłość funkcjonowania
administracji rządowej, a ich stosunek pracy trwa niezależnie od zmian kolejnych ekip
rządzących.
Przepisom ustawy o służbie cywilnej podlegają następujące urzędy:
•
Kancelaria Prezesa Rady Ministrów;
•
ministerstwa oraz urzędy obsługujące komitety, których przewodniczący wchodzą
w skład Rady Ministrów (obecnie nie ma takiego urzędu, lecz swego czasu był to np.
Urząd Komitetu Badań Naukowych);
•
urzędy centralnych organów administracji rządowej (tzw. urzędy centralne, np. Urząd
Zamówień Publicznych, Główny Urząd Statystyczny, Państwowa Agencja Atomistyki,
Wyższy Urząd Górniczy, Urząd Regulacji Energetyki, Naczelna Dyrekcja Archiwów
Państwowych i inne);
•
urzędy wojewódzkie;
•
inne urzędy stanowiące tzw. aparat pomocniczy terenowych organów administracji
rządowej, podległych ministrom lub centralnym organom administracji rządowej (jest to
tzw. administracja niezespolona, np. urzędy i izby skarbowe, urzędy kontroli
skarbowej, urzędy morskie, urzędy statystyczne, regionalne zarządy gospodarki wodnej,
wojewódzkie sztaby wojskowe, wojskowe komendy uzupełnień i inne);
•
komendy, inspektoraty i inne jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy
kierowników wojewódzkich oraz powiatowych zespolonych służb, inspekcji i straży
2
(jest to tzw. administracja zespolona, np. wojewódzkie, powiatowe i miejskie
komendy Policji, wojewódzkie, powiatowe i miejskie komendy Państwowej Straży
Pożarnej, kuratoria oświaty, wojewódzkie i powiatowe inspektoraty nadzoru
budowlanego, wojewódzkie inspektoraty weterynarii i inne);
•
Centralne Biuro Śledcze Policji;
•
Biuro Nasiennictwa Leśnego;
•
jednostki budżetowe obsługujące państwowe fundusze celowe, których dysponentami są
organy administracji rządowej.
W skład korpusu służby cywilnej wchodzą pracownicy służby cywilnej (zatrudnieni na
podstawie umowy o pracę) oraz urzędnicy służby cywilnej (zatrudnieni na podstawie
mianowania w służbie cywilnej). Korpus służby cywilnej liczy około 121 tys. członków,
w tym około 7,5 tys. urzędników służby cywilnej.
II. Organy służby cywilnej
Centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach służby cywilnej jest
Szef Służby Cywilnej. Jest on powoływany, odwoływany oraz nadzorowany przez Prezesa
Rady Ministrów. Organem opiniodawczo-doradczym Prezesa Rady Ministrów w sprawach
służby cywilnej jest Rada Służby Cywilnej. Obsługę Szefa Służby Cywilnej oraz Rady
Służby Cywilnej zapewnia Kancelaria Prezesa Rady Ministrów – przede wszystkim
Departament Służby Cywilnej, a także Departament Prawny.
Nie istnieją terenowe (wojewódzkie, powiatowe) organy administracji rządowej właściwe
w sprawach służby cywilnej. Obszar działania Szefa Służby Cywilnej jako organu
administracji dotyczy wewnętrznych spraw korpusu służby cywilnej i nie pełni on funkcji
władczych, regulacyjnych ani kontrolnych wobec żadnej innej sfery życia publicznego –
w odróżnieniu od typowych organów administracji, właściwych np. w sprawach nadzoru
budowlanego, ochrony środowiska, podatków, bezpieczeństwa publicznego itp.
Do ustawowych zadań Szefa Służby Cywilnej należy między innymi:
•
czuwanie nad przestrzeganiem zasad służby cywilnej;
•
kierowanie procesem zarządzania zasobami ludzkimi służbie cywilnej;
•
gromadzenie informacji o korpusie służby cywilnej;
3
•
przygotowywanie projektów aktów normatywnych dotyczących służby cywilnej;
•
monitorowanie i nadzorowanie wykorzystania środków finansowych na wynagrodzenia
oraz szkolenia członków korpusu służby cywilnej;
•
planowanie, organizowanie i nadzorowanie szkoleń centralnych w służbie cywilnej;
•
upowszechnianie informacji o służbie cywilnej;
•
prowadzenie współpracy międzynarodowej w sprawach dotyczących służby cywilnej;
•
przygotowanie i przedstawienie Radzie Ministrów projektu strategii zarządzania
zasobami ludzkimi w służbie cywilnej.
Swoje ustawowe zadania Szef Służby Cywilnej realizuje przy pomocy dyrektorów
generalnych urzędów. Stanowisko takie istnieje w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów,
ministerstwach, urzędach centralnych (z wyjątkiem Komendy Głównej Policji, Komendy
Głównej Państwowej Straży Pożarnej i Komendy Głównej Straży Granicznej) oraz
w urzędach wojewódzkich. W pozostałych urzędach zadania dyrektorów generalnych
wykonują kierownicy tych urzędów (np. naczelnicy urzędów skarbowych, dyrektorzy
urzędów statystycznych, wojewódzcy, powiatowi i miejscy komendanci Policji, wojewódzcy,
powiatowi i graniczni lekarze weterynarii itd.).
Dyrektor generalny urzędu podlega bezpośrednio kierownikowi urzędu (tzn. Szefowi
Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, ministrowi, kierownikowi urzędu centralnego lub
wojewodzie). Do ustawowych zadań dyrektora generalnego należy zapewnienie
funkcjonowania i ciągłości pracy urzędu, w tym między innymi:
•
sprawowanie
nadzoru
nad
komórkami
organizacyjnymi
urzędu
w
zakresie
prawidłowego wykonywania przez nie zadań określonych przez kierownika urzędu;
•
nadzorowanie prac nad terminowym przygotowaniem projektu budżetu i układu
wykonawczego budżetu w części dotyczącej urzędu;
•
ustalanie
regulaminu
organizacyjnego
komórek
organizacyjnych
urzędu
oraz
regulaminu pracy;
•
gospodarowanie mieniem urzędu i zapewnienie prowadzenia ewidencji jego majątku;
•
udzielanie zamówień publicznych na dostawy, usługi i roboty budowlane dla urzędu;
•
sprawowanie nadzoru nad prowadzeniem kontroli i audytu wewnętrznego w urzędzie;
•
zapewnienie przestrzegania przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej.
4
Do ustawowych zadań dyrektora generalnego urzędu należy także dokonywanie czynności
z zakresu prawa pracy wobec osób zatrudnionych w urzędzie oraz prowadzenie polityki
kadrowej, w tym między innymi:
•
przygotowanie programu zarządzania zasobami ludzkimi w urzędzie;
•
nawiązywanie, zmienianie i rozwiązywanie (lub stwierdzanie wygaśnięcia) stosunku
pracy członków korpusu służby cywilnej;
•
organizowanie naboru na wolne stanowiska urzędnicze, w tym na wyższe stanowiska
w służbie cywilnej;
•
dysponowanie funduszem nagród;
•
administrowanie środkami zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w urzędzie.
Współpraca Szefa Służby Cywilnej z dyrektorami generalnymi urzędów realizowana jest
między innymi w formie zinstytucjonalizowanej – jako tzw. Forum Dyrektorów
Generalnych Urzędów. Jest to ciało opiniodawczo-doradcze, w którego skład wchodzą
wszyscy dyrektorzy generalni urzędów (KPRM, ministerstw, urzędów centralnych oraz
urzędów wojewódzkich). Posiedzeniom Forum przewodniczy Szef Służby Cywilnej.
III. Nabór do służby cywilnej
Nabór do służby cywilnej jest otwarty i konkurencyjny. Ogłoszenia o wolnych
stanowiskach pracy publikowane są w Biuletynie Informacji Publicznej Kancelarii Prezesa
Rady Ministrów (BIP KPRM), Biuletynie Informacji Publicznej urzędu, który poszukuje
pracowników oraz w miejscu powszechnie dostępnym w siedzibie tego urzędu.
O zatrudnienie może ubiegać się osoba, która spełnia następujące warunki:
•
jest obywatelem polskim, bądź też obywatelem Unii Europejskiej albo innego państwa,
którego obywatele na podstawie umów międzynarodowych lub przepisów prawa
wspólnotowego mogą podejmować zatrudnienie na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej (stanowiska, o które mogą ubiegać się cudzoziemcy, nie mogą jednak być
związane z bezpośrednim lub pośrednim wykonywaniem władzy publicznej, ani
ochroną generalnych interesów państwa);
•
korzysta z pełni praw publicznych;
•
nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne
przestępstwo skarbowe;
5
•
posiada kwalifikacje wymagane na danym stanowisku pracy (szczegółowe informacje
o wymaganiach stawianych kandydatom zawarte są w ogłoszeniu o naborze);
•
cieszy się nieposzlakowaną opinią.
Podobnie jak ogłoszenie o naborze na wolne stanowisko, obowiązkowej publikacji w BIP
KPRM oraz w BIP i w siedzibie urzędu, który poszukuje pracowników, podlega także
ogłoszenie o wyniku tego naboru (imię, nazwisko i miejscowość zamieszkania wybranego
kandydata lub informacja o niewybraniu żadnej spośród osób aplikujących na obsadzane
stanowisko).
W odniesieniu do około 1500 tzw. wyższych stanowisk w służbie cywilnej ustawodawca
przewidział dodatkowe wymagania dla kandydatów. O takie stanowisko może ubiegać się
osoba, która posiada tytuł magistra lub równorzędny, nie była karana zakazem zajmowania
stanowisk kierowniczych w urzędach organów władzy publicznej lub pełnienia funkcji
związanych z dysponowaniem środkami publicznymi oraz posiada kompetencje kierownicze.
Kandydat na stanowisko dyrektora generalnego urzędu musi ponadto legitymować się
co najmniej sześcioletnim stażem pracy, w tym co najmniej trzyletnim na stanowiskach
kierowniczych w jednostkach sektora finansów publicznych, zaś kandydat na inne wyższe
stanowisko w służbie cywilnej – co najmniej trzyletnim stażem pracy, w tym co najmniej
rocznym na stanowiskach kierowniczych lub co najmniej dwuletnim na stanowiskach
samodzielnych, w jednostkach sektora finansów publicznych. Ponadto kandydat na wyższe
stanowisko musi spełniać wymogi wynikające z opisu tego stanowiska pracy oraz
z odrębnych przepisów prawa.
Do wyższych stanowisk w służbie cywilnej zalicza się następujące stanowiska:
•
dyrektor generalny urzędu;
•
dyrektor i zastępca dyrektora departamentu lub komórki równorzędnej w KPRM,
ministerstwie i urzędzie centralnym;
•
dyrektor i zastępca dyrektora wydziału lub komórki równorzędnej w urzędzie
wojewódzkim;
•
wojewódzki lekarz weterynarii i jego zastępca;
•
kierujący komórką organizacyjną i jego zastępca w Biurze Nasiennictwa Leśnego.
6
Zasada pierwszeństwa w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej
Od 26 listopada 2011 r. obowiązuje ustawa o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 201, poz. 1183). Ustawa ta stworzyła możliwości
zwiększenia zatrudnienia osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej. Zachowując
zasadniczy charakter otwartego i konkurencyjnego naboru, dodatkowo wprowadziła warunki,
których spełnienie pozwala osobie niepełnosprawnej na skorzystanie z pierwszeństwa
w zatrudnieniu.
W
przypadku,
gdy
w
urzędzie
wskaźnik
zatrudnienia
osób
niepełnosprawnych, w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, w miesiącu poprzedzającym datę upublicznienia
ogłoszenia o naborze, nie wynosi co najmniej 6%, pierwszeństwo w zatrudnieniu przysługuje
osobie niepełnosprawnej, o ile złoży ona swoją ofertę w odpowiedzi na opublikowane
ogłoszenie o naborze i znajduje się ona w gronie nie więcej niż pięciu albo dwóch
(w przypadku wyższych stanowisk w służbie cywilnej) najlepszych kandydatów,
spełniających wymagania niezbędne oraz w największym stopniu spełniających wymagania
dodatkowe/pożądane.
Nowe elementy ogłoszenia o naborze do służby cywilnej:
1. Informacja, czy w miesiącu poprzedzającym datę upublicznienia ogłoszenia wskaźnik
zatrudnienia osób niepełnosprawnych w urzędzie:
•
wynosi co najmniej 6%,
•
nie wynosi co najmniej 6%.
W przypadku, gdy wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w danym urzędzie jest
niższy niż 6%, osoby niepełnosprawne mogą skorzystać z pierwszeństwa w zatrudnieniu na
warunkach określonych w ustawie.
2. Informacja o warunkach pracy na danym stanowisku pracy – w treści ogłoszenia
umieszczony jest element „warunki pracy”. Opisane warunki pracy, oprócz innych informacji
zawartych w treści ogłoszenia, pozwolą zainteresowanym pracą w służbie cywilnej,
w szczególności osobom niepełnosprawnym, na ocenę własnych możliwości i podjęcie
decyzji o złożeniu swojej oferty na dane stanowisko.
Dodatkowo w każdym ogłoszeniu o naborze, w którym jest wskazany poziom zatrudnienia
osób niepełnosprawnych niższy niż 6%, w części „Inne dokumenty i oświadczenia” zawarta
7
jest również informacja dotycząca złożenia dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność.
Kandydat może złożyć swoją ofertę bez wskazanego wyżej dokumentu, ale wówczas nie
będzie mógł skorzystać z pierwszeństwa w zatrudnieniu.
Zachowanie zasad otwartego i konkurencyjnego naboru
Wszyscy kandydaci podlegają weryfikacji i ocenie na jednolitych i konkurencyjnych
zasadach – osoby niepełnosprawne na poszczególnych etapach naboru traktowane są na równi
z pozostałymi kandydatami ubiegającymi się o dane stanowisko. Wszyscy kandydaci muszą
spełniać wymagania niezbędne. Dodatkowo spełnienie w największym stopniu wymagań
dodatkowych/pożądanych zwiększa szanse na znalezienie się w gronie wyłonionych
najlepszych kandydatów.
Komisja/zespół wyłania odpowiednio nie więcej niż pięciu albo nie więcej niż dwóch
(w przypadku wyższych stanowisk w służbie cywilnej) najlepszych kandydatów,
spełniających
wymagania
niezbędne
oraz
w
największym
stopniu
wymagania
dodatkowe/pożądane. W przypadku, gdy w gronie wyłonionych najlepszych kandydatów
znajdzie się osoba niepełnosprawna, przysługuje jej pierwszeństwo w zatrudnieniu, bez
względu na wyniki pozostałych kandydatów znajdujących się w tym gronie.
W każdym przypadku ostateczną decyzję w sprawie zatrudnienia podejmuje dyrektor
generalny urzędu (lub kierownik urzędu wykonujący zadania dyrektora generalnego).
Warunki skorzystania z pierwszeństwa w zatrudnieniu:
•
złożenie oferty w odpowiedzi na ogłoszenie o naborze, w którym wskazano, że poziom
zatrudnienia w urzędzie osób niepełnosprawnych nie wynosi co najmniej 6 %,
•
przedłożenie wraz z ofertą dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność,
•
znalezienie się w gronie najlepszych wyłonionych kandydatów.
Istotne do podjęcia decyzji o przystąpieniu do naboru jest zapoznanie się z warunkami pracy
zawartymi w treści ogłoszenia o naborze.
8
IV. Postępowanie kwalifikacyjne i mianowanie w służbie cywilnej
O uzyskanie mianowania w służbie cywilnej może ubiegać się osoba, która spełnia poniższe
warunki:
•
jest pracownikiem służby cywilnej (a więc członkiem korpusu służby cywilnej
zatrudnionym na podstawie umowy o pracę);
•
posiada co najmniej trzyletni staż pracy w służbie cywilnej lub uzyskała zgodę
dyrektora generalnego urzędu na przystąpienie do postępowania kwalifikacyjnego przed
upływem tego terminu (jednak nie wcześniej niż po upływie dwóch lat od nawiązania
stosunku pracy w służbie cywilnej);
•
posiada tytuł zawodowy magistra lub równorzędny (np. lekarz, lekarz weterynarii,
magister inżynier, ale nie: inżynier, licencjat);
•
zna co najmniej jeden język obcy spośród języków roboczych Unii Europejskiej lub
jeden z następujących języków: arabski, białoruski, chiński, islandzki, japoński,
norweski, rosyjski, ukraiński;
•
jest żołnierzem rezerwy lub nie podlega powszechnemu obowiązkowi obrony.
Osoba spełniająca wszystkie powyższe warunki może złożyć do Szefa Służby Cywilnej
zgłoszenie do postępowania kwalifikacyjnego, które raz w roku przeprowadza Krajowa
Szkoła Administracji Publicznej (KSAP). Jest to kilkugodzinny egzamin pisemny,
obejmujący dwie części – sprawdzenie wiedzy (złożony z kilkudziesięciu pytań test
jednokrotnego wyboru) oraz umiejętności (test psychologiczny) niezbędnych do wypełniania
zadań służby cywilnej.
Absolwenci KSAP, którzy podjęli pracę w służbie cywilnej i zainteresowani są uzyskaniem
mianowania nie muszą przystępować do postępowania kwalifikacyjnego. Nie dotyczy ich też
wymóg posiadania co najmniej trzyletniego stażu pracy w służbie cywilnej. Składają oni tylko
do Szefa Służby Cywilnej wniosek o mianowanie i uzyskują je z tym samym dniem, co
osoby, które pomyślnie przeszły postępowanie kwalifikacyjne w danym roku. Maksymalna
liczba osób, które mogą uzyskać mianowanie w danym roku (tzw. limit mianowań) określona
jest w ustawie budżetowej. Może się zatem zdarzyć, że osoby, które pomyślnie przeszły
postępowanie kwalifikacyjne nie uzyskają mianowania (nie zmieszczą się w limicie
mianowań). W takim przypadku o tym, kto zostanie mianowany, decyduje liczba punktów
9
uzyskanych podczas postępowania kwalifikacyjnego – mianowane zostaną te osoby, które
uzyskały najlepsze wyniki.
V. Obowiązki członków korpusu służby cywilnej oraz dotyczące ich ograniczenia
Członkowie korpusu służby cywilnej zobowiązani są przestrzegać Konstytucji RP i innych
przepisów prawa, chronić interesy państwa oraz prawa człowieka i obywatela, racjonalnie
gospodarować środkami publicznymi, rzetelnie, bezstronnie, sprawnie i terminowo
wykonywać powierzone zadania, dochowywać tajemnicy ustawowo chronionej, rozwijać
wiedzę zawodową, a także godnie zachowywać się w służbie i poza nią. Przy wykonywaniu
obowiązków służbowych nie mogą kierować się interesem jednostkowym ani grupowym.
Nie wolno im publicznie manifestować poglądów politycznych, ani uczestniczyć w strajku
lub akcji protestacyjnej zakłócającej normalne funkcjonowanie urzędu. Nie wolno im również
łączyć zatrudnienia w służbie cywilnej z mandatem radnego.
Ustawa o służbie cywilnej zakazuje członkom korpusu służby cywilnej podejmowania
dodatkowego zatrudnienia bez pisemnej zgody dyrektora generalnego urzędu, ani też
wykonywania czynności lub zajęć sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy
lub podważających zaufanie do służby cywilnej.
Ograniczenia w zakresie aktywności urzędników służby cywilnej (a więc osób zatrudnionych
na podstawie mianowania) idą jeszcze dalej – nie wolno im podejmować żadnych zajęć
zarobkowych (nawet na podstawie umów zlecenia czy umów o dzieło) bez zgody dyrektora
generalnego urzędu. Nie wolno im też tworzyć ani uczestniczyć w partiach politycznych.
Zakazy te dotyczą również tych pracowników służby cywilnej, którzy zajmują wyższe
(dyrektorskie) stanowiska. Członkowie korpusu służby cywilnej zatrudnieni na wyższych
stanowiskach nie mogą ponadto pełnić funkcji w związkach zawodowych.
10
VI. Krajowa Szkoła Administracji Publicznej (KSAP) – miejsce i rola w systemie
polskiej administracji
Krajowa Szkoła Administracji Publicznej (KSAP) jest państwową jednostką organizacyjną,
podległą i nadzorowaną przez Prezesa Rady Ministrów. Zadaniem KSAP jest kształcenie
i przygotowywanie do służby publicznej urzędników służby cywilnej oraz kadr wyższych
urzędników administracji Rzeczypospolitej Polskiej.
Szkoła prowadzi kształcenie stacjonarne (absolwenci zobowiązani są po zakończeniu nauki
przepracować co najmniej pięć lat w administracji publicznej) oraz kształcenie ustawiczne dla
osób już zatrudnionych w administracji (są to najczęściej jedno- lub kilkudniowe szkolenia
specjalistyczne oraz długookresowe szkolenia językowe).
Słuchacze stacjonarnych studiów w KSAP wyłaniani są w drodze wieloetapowego
postępowania rekrutacyjno-selekcyjnego, podczas którego sprawdzana jest ich wiedza ogólna,
znajomość języków obcych oraz cechy i umiejętności przydatne w pracy urzędnika.
Warunkiem przystąpienia do egzaminu wstępnego jest m.in. posiadanie tytułu zawodowego
magistra lub tytułu równorzędnego oraz wiek do 32 lat.
Absolwenci Krajowej Szkoły zatrudniani są na stanowiskach postawionych do ich dyspozycji
przez Prezesa Rady Ministrów. Mianowanie w służbie cywilnej uzyskują po złożeniu
stosownego
wniosku
do
Szefa
Służby
do postępowania kwalifikacyjnego.
11
Cywilnej,
bez
potrzeby
przystępowania
POSZUKUJESZ INFORMACJI
O SUŻBIE CYWILNEJ?
PRZEGLĄDAJ
Serwis Służby Cywilnej - dsc.kprm.gov.pl
CZYTAJ
„PRZEGLĄD SŁUŻBY CYWILNEJ” - dsc.kprm.gov.pl/przeglad
„BIULETYN SŁUŻBY CYWILNEJ” - dsc.kprm.gov.pl/biuletyn-sluzby-cywilnej
NAPISZ
[email protected]
POSZUKUJ OFERT PRACY
Biuletyn Informacji Publicznej - bip.kprm.gov.pl
(zakładka: Służba Cywilna)
Tekst broszury został opracowany przez Departament Służby Cywilnej KPRM,
broszurę wykonało Centrum Usług Wspólnych.
12