Ściągnij PDF. - Wydawnictwo WSEI

HORYZONTY PSYCHOLOGII, 2014, TOM IV
MATERIAŁY, s. 147-151
Czesław Walesa
Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie
Psychologiczne wyznaczniki poziomu rozwoju ludzkiego
życia
Psychological indicators of the level of human development
Streszczenie
Artykuł o charakterze refleksji autorskiej
jest zaproszeniem Czytelnika do umysłowej
rekapitulacji, dotyczącej psychologicznych
wyznaczników poziomu rozwoju ludzkiego
życia. Opis 20 wyznaczników (przy niektórych zawarte są elementy wyjaśnienia) jest zaproszeniem do dyskusji nad podstawowymi
zasadami ludzkiego rozwoju.
Summary
The article which is the author’s reflection invites the reader to recapitulate on the psychological determinants of the level of human development. In the paper there are 20 descriptions
of these determinants (some of them include
more detailed explanations) which can encourage a discussion on the basic principles of human
development.
S ł o w a k l u c z o w e : wyznaczniki, rozwój, życie ludzkie
K e y w o r d s : determinants, development, human life
148
Cz. Walesa, Psychologiczne wyznaczniki poziomu rozwoju ludzkiego życia
HORYZONTY PSYCHOLOGII, 2014, TOM IV – MATERIAŁY
Wyznaczniki rozwoju w niniejszym ujęciu zawierają w sobie ładunek informacyjny wskaźników rozwoju i moc sprawczą oraz potencjał uwarunkowań czynników rozwoju. Sposób sformułowania, kolejność i liczba tych wyznaczników
rozwoju – stanowią propozycję do przemyślenia i treści do przedyskutowania.
Całość jest propozycją i zaproszeniem do refleksji, poszukiwania i wnikliwego
wykrywania oraz twórczego kształtowania orientujących jednostek informacyjnych wskazujących na poziom rozwoju ludzkiego życia. Sposób treściowego
ujmowania, dyskurs i wywody logiczne utrzymane są w poznawczo-rozwojowej
koncepcji człowieka.
1. Pozytywny kierunek zmian w przebiegu ludzkiego życia. W miarę rozwoju ludzkiego życia coraz więcej jest procesów i tendencji pozytywnie ukierunkowanych, które stają się podstawą dalszego rozwoju i nabytków rozwojowych.
Uwidaczniają się one w usensownionych formach pełnej ludzkiej aktywności:
w zabawie, nauce, pracy, w sposobach spędzania wolnego czasu, w modlitwie –
ogólnie w aktywności indywidualnej i podzielanej oraz w swoistym „wywąchiwaniu” kierunku dalszego rozwoju.
2. Tendencje samorozwojowe. Zasadniczo przez całe życie występują z różnym natężeniem i w różnej formie: aktywność własna, inicjatywność, spontaniczność, równoważenie majoryzujące, samosterowność i przekraczanie granic
dotychczasowych osiągnięć rozwojowych (transgresja, transcendowanie), samowychowanie i wykraczanie poza siebie (samotranscendencja) – w różnych grupach ludzkich.
3. Intencjonalność w ujmowaniu i kreowaniu zdarzeń życiowych. Intencja
bywa złączona z celem danej aktywności, a niekiedy ma charakter autonomiczny. Intencjonalność jest przeniknięta i objęta świadomością i autoświadomością.
Niektóre cele są kreowane, a inne przejęte ze środowiska wychowawczego i kulturowego; istnieją też cele pośrednie: często idee i zarysy celu są przejęte ze środowiska, a pozostałe komponenty są kreowane i rozpracowane przez jednostkę.
4. Program własnego działania i życia. Pomyślny przebieg życia człowieka
dorosłego, zwłaszcza na poziomie wyższym, wymaga uświadomionego programu
własnego rozwoju: człowiek wie, czego w życiu chce i w czym ma się spełnić.
5. Preferencje i wartości. W miarę przebiegu ludzkiego życia następuje
ukształtowanie właściwych i adekwatnych preferencji. Wartości jako zasady tych
preferencji tworzą odpowiednią hierarchię, tak że wartości instrumentalne podporządkowane są wartościom finalnym i ostatecznym.
6. Informacja i energia. Pomyślny rozwój wymaga nie tylko odpowiedniej
informacji, ale i formacji, energii i fascynacji. Jednocześnie powinna wystąpić
przewaga informacji nad fascynacją, co przejawia się w tym, że coraz więcej przeżyć ma charakter zjawisk uzasadnionych. W wielu sytuacjach i okolicznościach
występuje nadmiar informacji przy jednoczesnym niedoborze energii. Niekiedy
dużo wiemy i nic z tego nie wynika.
Cz. Walesa, Psychologiczne wyznaczniki poziomu rozwoju ludzkiego życia
HORYZONTY PSYCHOLOGII, 2014, TOM IV – MATERIAŁY
149
7. Funkcja celów. Jak funkcja symboliczna we wczesnym dzieciństwie tak
funkcja celów we wczesnych okresach dorosłości pełni doniosłą rolę w rozwoju
ludzkiego życia. Z funkcją celów łączy się intencjonalność, a z nią poczucie, że
się jest podmiotem, który poznając coś i chcąc czegoś – kieruje się i zmierza ku
określonemu celowi.
8. Symbolizacja zdarzeń życiowych. Coraz więcej zdarzeń zostaje ujętych
w sferze symbolicznej. Podstawowe jest ujmowanie językowe. Istotne są również
inne formy symbolicznego ujmowania zdarzeń życiowych, np. graficzne, mimiczne i inne. Czymś doniosłym jest przyjmowanie i asymilowanie symboli kulturowych (wrastanie w daną kulturę).
9. Autonomia i komunikowanie egzystencjalne. W miarę rozwoju ludzkiego
życia następuje zwiększanie się autonomii i uniezależnienia od warunków tu i teraz,
co sprzyja wymianie osobowej: dawanie swego życia drugiemu i wzajemne branie
życia od tego drugiego – w oparciu o wiedzę: „kim jestem” i „kim jest ten drugi”.
10. Kompetencje kompensacyjne. Zwiększają się od początku życia ludzkiego kompetencje kompensacyjne, a dzięki temu – otwartość i elastyczność osobowa, a zarazem, w miarę rozwoju ludzkiego życia, zwłaszcza od okresu dorastania,
kształtuje się zdolność do zachowania swojej struktury osobowej i tożsamości.
11. Człowiek jako podmiot i osoba. W miarę rozwoju swego życia człowiek
coraz bardziej czuje się podmiotem i osobą, a także odpowiedzialnym sprawcą, co
skutkuje coraz lepszymi decyzjami, a zwłaszcza decyzjami życiowo doniosłymi.
12. Ekspresja życiowa. W miarę rozwoju ludzkiego życia udoskonala się zdolność do wyrażania siebie, do ekspresji i spełnienia się – człowiek po to żyje, aby
dać wyraz temu, kim jest i co pragnie wypowiedzieć.
13. Transformacje. U źródeł rozwoju ludzkiego życia leżą transformacje, które dotyczą języka, myślenia, preferencji, a te w rzeczywistości wywodzą się z koordynacji procesów i działań, a z kolei procesy i działania wywodzą się z interakcji
międzyludzkich. Język np. jako komunikacja językowa nie wywodzi się z głużenia, ale z koordynacji interakcji wewnętrznych i zewnętrznych.
14. Życie zmierzające do spełnienia zależne jest od zdolności do uczestniczenia, podzielania, ustawiania się w perspektywie percepcji, doświadczenia i działania drugiego człowieka; przyjęcia odpowiedzialności za siebie oraz innych.
Człowiek stojąc w prawdzie i licząc się z realiami rzeczywistości wspólnotowej,
ludzkiej i kulturowej – wykazuje gotowość do wypełniania swego powołania.
15. Droga życia i system życia. Przy omawianiu rozwoju ludzkiego życia należy uwzględnić pojęcie drogi życia i systemu życia. Droga życia to biografia człowieka ujmowana w aspekcie jego oczekiwań, pragnień i spełnień. Często droga
skoncentrowana jest na czymś, co dla danej osoby jest najważniejsze, np. na jej
wierze religijnej. Droga życia sprowadza się wtedy do drogi wiary. Członkowie
wspólnoty religijnej ujmują to jednym wyrazem „droga”. System życia oznacza tu
sieć odpowiednio powiązanych obiektów w polu biegu ludzkiego życia. Obiekty te
pozostają we wzajemnej ścisłej relacji, takiej że oddziaływanie na jeden z nich od-
150
Cz. Walesa, Psychologiczne wyznaczniki poziomu rozwoju ludzkiego życia
HORYZONTY PSYCHOLOGII, 2014, TOM IV – MATERIAŁY
powiednio wpływa na pozostałe. Poszczególne obiekty, a nawet cały system życia
możemy kształtować, formować, urabiać, rozwijać i wielorako nań oddziaływać.
Gdy jakaś doniosła myśl, wiara lub nadzieja zawładną człowiekiem, to wtedy droga życia i system życia stają się w pełni zasadne i usensownione. Ta myśl, wiara lub
nadzieja staje się kluczem do zrozumienia poszczególnych wydarzeń.
16. Równowaga cech życia. Aby rozwój ludzkiego życia był pomyślny i harmonijny, następujące pary cech (procesów, tendencji, stanów, aktywności, dynamizmów) powinny być w określonej równowadze:
automatyzacja – świadomość,
nabywanie – pozbywanie się,
aktywność siłowa – aktywność łagodna,
być – mieć,
dyferencjacja – integracja,
podniecenie – uspokojenie,
kontrola (czujność) – swoboda (relaks),
akcja – kontemplacja,
indywidualizacja – uspołecznienie,
szybkość – powolność,
informowanie – energetyzowanie,
fascynacja – stan lękowy,
interioryzacja – eksterioryzacja,
nagłaśnianie – wyciszanie,
czuwanie – sen,
dominacja – submisja,
dystans – bliskość,
praca – odpoczynek.
17. Płaszczyzny odniesienia. Zasadniczo przez całe życie występuje konstruowanie nowych płaszczyzn odniesienia i ich restrukturyzacja. Wejście danej
struktury w nową, wyższą płaszczyznę daje możliwości nowych relacji do innych
komponentów, a przez to jakościowy skok w zmianie tej struktury. Za J. Piagetem
wyróżniamy płaszczyznę sensomotoryczną, intuicyjno-wyobrażeniową, płaszczyznę operacji konkretnych, płaszczyznę operacji formalnych i płaszczyznę teoretycznych możliwości.
18. Progres czy regres w biegu ludzkiego życia.
Niekiedy trudno jest orzec (1) czy jakieś zdarzenie znajduje się na odcinku
progresywnym czy regresywnym (np. N leży na linii k i l) albo (2) czy określony rozwój sprawnościowy jest składnikiem ogólnego regresu, np. moralnego
(np. ktoś cierpliwie uczy się władać bronią, aby sprawnie dokonać morderstwa).
Tu rozwój dziedziny drugorzędnej pełni rolę instrumentalną dla regresu dziedziny pierwszorzędnej.
19. Nabywanie i pozbywanie się. Rozwój ludzkiego życia to nie tylko nabywanie czegoś (przyrost, nabytki rozwojowe), lecz także wyzbywanie się czegoś, np.
Cz. Walesa, Psychologiczne wyznaczniki poziomu rozwoju ludzkiego życia
HORYZONTY PSYCHOLOGII, 2014, TOM IV – MATERIAŁY
151
uprzedzeń, infantylnych nastawień, prymitywnych przekonań, nierealistycznych
i błędnych oczekiwań oraz myśli życzeniowych.
20. Egzystowanie w polu wyższego sensu. Człowiek na skutek specyficznej
aktywności własnej oraz odpowiedniego wprowadzania ze strony osób z wyższego poziomu egzystencjalnego w danej dziedzinie (nauczyciel, wychowawca, lider,
mistrz) – może zaistnieć w polu wyższego sensu (np. w polu religijnym, misji katolickiej, w polu ewangelizacji osób dorosłych) i w tym polu znaleźć sposób życia
z perspektywą jego spełnienia na wyższym poziomie rozwojowym (tutaj „pole” to
„przestrzeń” działania sił ideowych, skutecznie wznoszących człowieka wzwyż).