Cechy dobrego mikroklimatu na fermach drobiu,część II

ZOOHIGIENA
Hodowca Drobiu 7/2012
Cechy dobrego
mikroklimatu
na fermach drobiu, część II
Anna Wilkanowska
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
W pomieszczeniach przeznaczonych do chowu drobiu muszą być zapewnione optymalne warunki rozwoju i produkcji odpowiednio dostosowane do wymagań gatunku. Warunki mikroklimatyczne wywierają istotny wpływ na kondycję i zdrowotność ptaków w całym okresie wychowu. Szczególnie dokładnie należy kontrolować temperaturę powietrza, o czym była mowa w pierwszej części artykułu, ale nie należy umniejszać znaczenia wilgotności, oświetlenia, jakości powietrza, ściółki.
Wszystkie te elementy wraz z odpowiednim żywieniem, systemem wychowu pozwalają na uzyskanie
satysfakcjonujących wyników produkcyjnych.
WILGOTNOÂå
Z temperaturą pomieszczenia
ściśle powiązana jest względną wilgotność powietrza (wyrażana w procentach w stosunku do pełnego
nasycenia powietrza).
Głównym źródłem pary wodnej
w pomieszczeniach dla drobiu
oprócz powietrza wewnętrznego
są: odchody ptaków, oddychanie
i nieumiejętna gospodarka wodna.
Ilość pary wodnej w pomieszczeniach inwentarskich zależy także
od typu, sprawności i wydajności
urządzeń wentylacyjnych, jakości
poideł, wodochłonności ściółki,
a także od obsady ptaków na 1 m2
powierzchni podłogi. Zarówno wysoka wilgotność w kurnikach przegrzanych jak i wychłodzonych ob-
1
niża odporność ptaków, które łatwo
zapadają na wszelkie choroby. Wiąże się to z tym, ze drobnoustroje
chorobotwórcze dla swego rozwoju
wymagają bardziej wilgotnego środowiska, które może wpływać na łatwość przenoszenia się na drodze aerogennej niektórych form drobnoustrojów i powodować w ten
sposób rozprzestrzenianie się schorzeń. Pisklęta chowane w warunkach o odpowiedniej wilgotności
(70-75% w pierwszym tygodniu) są
mniej podatne na odwodnienie organizmu i lepiej rosną. W budynku
dla dorosłych niosek wymagana jest
wilgotność względna powietrza 5575% przy temperaturze 13-16°C.
Zbyt niska wilgotność powietrza
przy podwyższonej temperaturze
prowadzi do częstych zapaleń płuc
zwłaszcza w początkowym okresie
odchowu, powoduje wysuszenie
błon śluzowych, czego efektem są
pęknięcia będące wrotami, przez
które wnikają do organizmu bakterie i wirusy. Gwałtowne wysuszenie
błony śluzowej górnych dróg oddechowych powoduje wtórne zakażenie drobnoustrojami chorobotwórczymi. Suche powietrze przyczynia
się ponadto do powstawania dużej
ilości pyłów działających drażniąco
na górne drogi oddechowe. Niska
wilgotność sprzyja też powstawaniu
choroby, jaką jest mykoplazmoza,
powoduje nadmierną utratę wody
z organizmu.
Zbytnia wilgotność zwiększa
przewodnictwo cieplne, co w wysokiej temperaturze pomieszczeń sprzyja przegrzaniu ptaków. W wilgotnych
pomieszczeniach zwiększa się stężenie amoniaku i innych gazów.
Hodowca Drobiu 7/2012
Ponadto nadmiar wilgoci, w pomieszczeniach gdzie na przykład obsada przekracza ustalone normy,
osiada na ścianach, suficie, ściółce.
Pierze nasiąknięte wilgocią traci
swoje cenne właściwości izolacyjne
i przewodzi ciepło z organizmu
do otoczenia. Zwierzęta w takich
warunkach są mniej odporne
na różnego rodzaju schorzenia. Spadek odporności sprzyja z kolei powstawaniu charłactwa i kulawizn.
OÂWIETLENIE
W produkcji drobiu niezwykle
ważnym elementem środowiska
bytowania jest światło, które
w znacznej mierze determinuje wyniki odchowu. W budynkach inwentarskich stosuje się oświetlenie
naturalne (dzienne) i sztuczne (elektryczne). W oświetleniu sztucznym
montuje się lampy żarowe lub świetlówki. W obiektach, w których nie
ma okien, zaleca się natężenie światła na poziomie 10-25 lux.
Światło pobudza wydzielanie
hormonów przez przysadkę mózgową, przez co oddziałuje korzystnie
na przeminę materii i polepsza
wzrost ptaków. Rola światła elektrycznego może być porównywalna do słonecznego i dlatego w pomieszczeniach pozbawionych okien,
ale właściwie oświetlonych można prowadzić udany chów i uzyskać
wysoką produkcję jaj. Jednakże
działanie światła słonecznego jest
korzystniejsze, albowiem przez promieniowanie ultrafioletowe wpływa na wytwarzanie się w organizmie witaminy D, regulującej przemianę fosforowo-wapienną. Ma to
zatem bezpośredni związek z prawidłowym rozwojem kośćca i zapobiega tym samym krzywicy.
W drobiarstwie dawkowanie
światła wykorzystywane jest przede
wszystkim do opóźniania dojrzewania lub okresowego zwiększania
nieśności. Długość dnia świetlnego
może wpływać przyspieszająco lub
hamująco na uzyskanie dojrzałości
płciowej związanej z czynnością jąder i jajników. Wykorzystuje się to
w chowie kurcząt przez stosowanie
odpowiedniego programu świetlnego, który sprzyja osiągnięciu lepszych wyników reprodukcji. Raptowne skrócenie dnia świetlnego
może przyczynić się do zahamowania produkcji i spowodować pierzenie kur.
Stosowanie w hodowli drobiu
programu świetlnego, reguluje długość okresów pobierania paszy
i wypoczynku, zapobiega kanibalizmowi oraz stwarza optymalne
warunki do osiągnięcia właściwych
wyników odchowu. Skuteczność
stosowania programu świetlnego
zależy od dokładnego jego przestrzegania. W pomieszczeniach chowu drobiu stosuje się często naświetlanie promieniami ultrafioletowymi w celach dezynfekujących, profilaktycznych i terapeutycznych.
W hodowli drobiu poza liczbą
godzin światła na dobę, intensywności światła, duże znaczenie ma jego barwa. Oprócz światła białego
korzystne jest również stosowanie
światła czerwonego i niebieskiego.
Światło niebieskie lub fioletowe
jest dla ptaków niewidoczne, co
sprzyja wypoczynkowi, a także pomaga obsłudze w wykonywaniu
bieżących czynności. W doświadczeniu z 2007 roku, którego celem
było zbadanie wpływu barwnych
bodźców otoczenia na reakcję behawioralno-produkcyjną świń i drobiu, wykazano jednoznacznie, że
barwa czerwona wpływa na obniżenie agresywności ptaków, pterofagii i kanibalizmu.
SZKODLIWE
DOMIESZKI GAZOWE
Skład powietrza w pomieszczeniach inwentarskich różni się
znacznie od składu powietrza at-
mosferycznego. W wyniku oddychania zwierząt oraz procesów fermentacyjnych zachodzących w odchodach zwierząt, powietrze zawiera więcej CO2 i jest zanieczyszczone NH3, H2S oraz innymi związkami zaliczanymi do odorów (np.
aminy, związki karbonylowe).
Zwiększona koncentracja tych gazów jest miernikiem stanu higienicznego pomieszczeń inwentarskich, a przekroczenie zalecanych
stężeń powoduje pogorszenie panujących w budynku warunków mikroklimatycznych, co jest bardzo
niepożądanym efektem wpływającym na nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmów zwierząt
w nim przebywających.
Aktualnie najwięcej uwagi poświęca się jednemu gazowi, a mianowicie amoniakowi. W pomieszczeniach inwentarskich NH2 powstaje z rozkładu kału, moczu
i resztek paszy, przy czym rozkład
ten przebiega enzymatycznie bądź
przy udziale bakterii beztlenowych.
Zależy to od formy chemicznej
2
ZOOHIGIENA
azotu. Pierwiastek ten w pomiocie
ptasim występuje w formie kwasu
moczowego, którego rozkład następuje w wyniku działania drobnoustrojów oraz licznych enzymów.
U drobiu wydalanie azotu z pomiotem jest relatywnie wysokie, u młodych ptaków wynosi od 1,01 (kurczęta brojlery) do 4,80 g/dobę (gęsi hodowlane), zaś u dorosłych ptaków od 1,86 (kury nieśne towarowe) do 5,4 g/dobę (gęsi). Najwięcej
azotu jest w pomiocie indyków. Stężenie NH 3 w pomieszczeniach
wzrasta wraz ze wzrostem temperatury powietrza, w czasie poruszania
ściółki, transportu pomiotu czy
opróżniania kanałów i zbiorników
z gnojowicą.
Szkodliwe działanie amoniaku
rozpoczyna się od podrażnienia
spojówek oczu i błon śluzowych
układu oddechowego. Narażenie
ptaków na działanie amoniaku
na poziomie 100 ppm przyczynia
się do utraty nabłonka migawkowego i rzęsek w tchawicy. Następuje
zwiększenie grubości ścian pęcherzyków płucnych, co ostatecznie skutkuje zmniejszeniem pojemności oddechowej płuc. Amoniak z łatwością
dyfunduje przez ścianki pęcherzyków płucnych do krwi, obniża poziom hemoglobiny w ustroju. Wiąże także kwas glutaminowy w glutaminę, zmniejszając przemianę tlenową komórek. Skutkiem spadku
poziomu frakcji białek globulinowych jest obniżenie odporności organizmu, spadek produkcyjności
i straty ekonomiczne. Amoniak
zwiększa wrażliwość ptaków na liczne zakaźne choroby (bakteryjne
bądź wirusowe), wywołuje stres,
wpływa na zwiększone zużycie paszy, zmniejsza przyrosty, opóźnia
dojrzewanie płciowe, powoduje
zmniejszenie nieśności. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Dz.U. nr 56 poz. 344 z dn.
15.02.2010 oraz zalecenia Inspekcji Weterynaryjnej z dn. 23.08.2010
określają, że stężenie NH3 dla kur
3
Hodowca Drobiu 7/2012
nie może przekraczać 20 ppm.
Niezwykle szkodliwe działanie
na organizm zwierząt wykazuje
również siarkowodór. Jest on bardzo niebezpieczny, gdyż może być
również wchłaniany przez skórę.
Za dopuszczalną normę tego gazu
w pomieszczeniach dla drobiu według Inspekcji Weterynaryjnej
przyjmuje się 5 ppm (0,005%).
Źródłem siarkowodoru jest gnilny
rozpad resztek białka zawierającego w swym składzie siarkę. Siarkowodór jest gazem bezbarwnym,
o zapachu zepsutych jaj, palny, jest
ponadto cięższy niż powietrza i dlatego jego większe ilości występują
nad podłogą. Poraża ośrodkowy
system nerwowy oraz powoduje
zapalenie spojówek.
Kolejnym ze szkodliwych gazów jest dwutlenek węgla, jest on
wydalany przez ptaki przede
wszystkim w procesie oddychania.
Gaz ten powstaje również z rozkładu substancji organicznych znajdujących się w kurniku (np. pomiot
kurzy). Dwutlenek węgla uważany
jest za wskaźnik działania urządzeń
wentylacyjnych. Dopuszczalne stężenie CO2 w kurniku w trakcie chowu to 3000 ppm. Przy stężeniu
dwutlenku węgla powyżej 1% mogą występować u kur reakcje stresowe, zaburzenia w procesie oddychania. Dłuższe przebywanie ptaków w warunkach podwyższonej
zawartości CO2 w powietrzu może
skutkować demineralizacją kości.
W rezultacie demineralizacji – kości stają się kruche i łatwo ulegają
złamaniu.
JAKOÂå ÂCIÓŁKI
Na kształtowanie się mikroklimatu w kurniku ma wpływ również
jakość ściółki. Powinna ona być sucha, czysta, bez zapachu oraz wolna od zanieczyszczeń mechanicznych i mikrobiologicznych, o dobrych właściwościach higroskopij-
nych. Na ściółkę przeznacza się
pociętą słomę ze zbóż ozimych,
suche wióry z drzew liściastych, trociny, torf oraz plewy z roślin zbożowych i motylkowatych. Grubość
pokrywy ściołowej zależy od pory
roku oraz wieku ptaków i powinna wynosić od 1 do 8 cm.
Dobra ściółka zależy przede
wszystkim od zawartości w niej wilgoci (dobra ściółka: 65 do 75% suchej masy; „mokra” ściółka: < 45%
suchej masy). Ściółka u drobiu staje się mokra, gdy wskaźnik wody
dodanej (mocz/kał/woda rozlana)
przewyższa wskaźnik wody odjętej
(parowanie) i zawartość wilgoci
rośnie około 25%. Niekorzystny
wpływ słabej ściółki może być pogłębiony poprzez biegunkę lub
obecność niestrawionych normalnie
wodnistych odchodów. Nadmiernie
wilgotna lub kwaśna ściółka może
mieć bezpośredni lub pośredni
wpływ na produktywność.
Ściółka stanowi ponadto aktywny złożony ekosystem biologiczny, w którym żyją bakterie, drożdże,
wirusy i owady. Jakość ściółki determinuje liczbę i rodzaj drobnoustrojów bytujących w niej. Mikroflora
ściółek wykazuje specyficzną dynamikę zmian, a jej skład ilościowy
i jakościowy ulega dużym wahaniom, w zależności od warunków
środowiskowych. Dowiedziono, że
wraz ze wzrostem kurcząt brojlerów
zwiększa się poziom zanieczyszczenia mikrobiologicznego ściółki. Największą liczbę drobnoustrojów w ściółce obserwuje się pod koniec odchowu. W badaniach przeprowadzonych przez Witkowską
i in. (2010) wykazano, że wraz ze
wzrostem kurcząt ogólna liczba
bakterii tlenowych mezofilnych
oraz grzybów w świeżej masie ściółki ulega zwiększeniu. W miarę
upływu czasu odchowu ptaków
nieznacznie wzrasta również wartość pH ściółki, co wobec coraz
większej ilości pomiotu i procesów
fermentacyjnych zachodzących
ZOOHIGIENA
Hodowca Drobiu 7/2012
w świeżej ściółce, może sprzyjać
rozwojowi drobnoustrojów.
Kontrola fizycznych i chemicznych właściwości ściółki w okresie
jej użytkowania to efektywna metoda obniżenia wpływu drobnoustrojów na organizmy ptaków
przebywających w danym pomieszczeniu. Do odkażania ściółki
w obecności ptaków używa się 25% roztworu formaliny, która zakwasza powierzchnię ściółki oraz
działa bakteriobójczo. Stosuje się
również preparaty dezodoryzujące,
ograniczające aktywność ureazy,
bądź biopreparaty oparte na niepatogennych kulturach bakteryjnych
przyśpieszających rozpad związków azotowych oraz innych szkodliwych substancji w obecnych pomiocie.
Zbyt sucha ściółka (poniżej
18%) również niesie ze sobą wiele
zagrożeń, powoduje zbyt duże zapylenie powietrza, co może być przyczyną trwałych uszkodzeń pęche-
rzyków płucnych. Wysoki poziom
pyłów obserwuje się właśnie przy
systemach chowu ze ściółką. Poza tym zapylenie wzrasta wraz ze
zwiększaniem krotności wymiany
powietrza w kurnikach.
Pyły mają poważny wpływ
na zwierzęta, gdyż są nośnikiem
substancji zapachowych i przyczyną odczuwanych uciążliwości.
Główne czynniki mające wpływ
na emisję pyłów do powietrza to:
I Rozwiązanie konstrukcyjne pomieszczenia chowu oraz system
gromadzenia odchodów,
I System wentylacji i krotność wymiany powietrza,
I Rodzaj ogrzewania i temperatura wewnętrzna,
I Ilość i jakość odchodów (zależne
od: strategii żywienia, składu
pokarmu, stosowania ściółki,
pojenia i systemów pojenia, liczby zwierząt).
Zanieczyszczenie skóry pyłem
prowadzi do jej podrażnienia, świą-
du i stanów zapalnych. Pył osiadając na skórze powoduje, że staje się
ona mniej elastyczna i łatwiej przez
to ulega mechanicznym uszkodzeniom, pęknięciom, stwarzając możliwość wejścia drobnoustrojów i zakażenia organizmu. Zanieczyszczenie oczu pyłami może wywołać
stany zapalne spojówek, zwłaszcza
gdy pyły występują w postaci kurzu,
lotnego popiołu i różnego rodzaju
cząstek o ostrym uziarnieniu.
Obniżenie zapylenia w budynkach inwentarskich, a tym samym
ograniczenie ich emisji do środowiska można uzyskać m.in. poprzez:
nawilżanie powietrza wentylacyjnego, zwiększenie zawartości pary
wodnej wewnątrz pomieszczeń,
czy też zmianę konsystencji skarmianej paszy (z sypkiej na granulowaną).
Piśmiennictwo
dostępne u autorki.
4