Skrzydlata Polska - wywiad

NASZE ROZMOWY
Autorzy ksi¹¿ki
„Question of Honor”
(Sprawa honoru)
Lynne Olson
i Stanley Cloud
podczas pobytu
w Polsce oraz
Mariusz Adamski
(w œrodku), który
przeprowadzi³
z nimi rozmowê dla
„Skrzydlatej Polski”
Zdjêcie: Andrzej
Findeisen
SPRAWA HONORU
Z LYNNE OLSON i STANLEYEM CLOUDEM, autorami ksi¹¿ki Question of Honor, rozmawia Mariusz Adamski
– Sk¹d wzi¹³ siê pomys³ na napisanie takiej
ksi¹¿ki?
LYNNE OLSON (LO) – To by³a nasza pierwsza
ksi¹¿ka. Zwróciliœmy uwagê na Polaków i ich rolê
w Bitwie o Angliê podczas ogl¹dania filmu pod tym
w³aœnie tytu³em. Widzieliœmy wtedy fragment, w którym dialogi by³y w jêzyku polskim. Zdaliœmy sobie
wówczas sprawê z tego, ¿e w walkach obronnych
o Wielk¹ Brytaniê zaanga¿owani byli w du¿ym stopniu
Polacy.
Kilka lat póŸniej byliœmy na przyjêciu w Waszyngtonie, mieœcie w którym mieszkamy i pracujemy. Siedzia³a obok nas kobieta, której ojciec by³ pilotem
i lata³ w RAF. Nie bra³ czynnego udzia³u w Bitwie
o Angliê, pojawi³ siê na Wyspach ju¿ po jej zakoñczeniu i lata³ tam do koñca wojny. Rozmawialiœmy
o nim i o jego koledze z eskadry. Historie, jakie ona
opowiada³a, by³y po prostu niesamowite. Po kolacji
powiedzia³am: Stan, dlaczego o tym nie piszemy?
Powinniœmy napisaæ o tym ksi¹¿kê. To jest zapomniana czêœæ historii, o której Amerykanie z pewnoœci¹
nigdy nie s³yszeli. Pomyœla³am, ¿e bêdzie to niesamowita opowieœæ przygodowa o m³odych pilotach,
którzy pe³nili jedn¹ z najwa¿niejszych ról w tej kampanii. Jak mo¿esz siê domyœleæ, nie ma nic lepszego dla dziennikarza do opisania ni¿ historia, której
nikt nie zna. To w³aœnie by³ pomys³ na tê ksi¹¿kê.
– W grudniu 2003 „New York Post” opublikowa³ artyku³ o Polsce i Polakach. Zatytu³owa³ go
„Our forgotten heroes”. Autor opisuje w nim wielowiekow¹ historiê Polaków, nasze zas³ugi dla pokoju na œwiecie, nasz¹ pomoc jako sojusznika USA.
Artyku³ ostatecznie ukazuje Polskê jako kraj, który nawet przez USA jest pozostawiony bez zas³u¿onego wsparcia. Po rozes³aniu tego artyku³u do
swoich znajomych z pytaniem, co o tym myœl¹
i dlaczego tak jest, otrzyma³em zwrotne wiadomoœci w stylu God Bless America. Wszyscy po prostu
ciesz¹ siê swoim dostatecznym ¿yciem w swoim
kraju i nie za bardzo ich, jako przeciêtnych Amerykanów, interesuje to, co siê dzieje daleko od nich.
STANLEY CLOUD (SC) – To siê zmienia w Stanach. Powoli, ale konsekwentnie. Amerykanie wiedz¹ o Polsce coraz wiêcej i to nie tylko o wspó³czesnej, ale równie¿ o Polsce z okresu II wojny œwiatowej. Mam nadziejê, ¿e takie publikacje jak nasza,
albo inne, Normana Davisa, czy programy dokumentalne o Polsce w stacji CNN, spowoduj¹ zanik tej
kompletnej ignorancji Amerykanów. Ju¿ obserwujemy pozytywne zmiany, które wzbudzaj¹ w USA
wdziêcznoœæ dla Polaków za dzia³ania podczas
II wojny œwiatowej i za czasy wspó³czesne. Myœlê, ¿e
to bêdzie postêpowa³o w tym w³aœnie kierunku. Czasami to zabiera du¿o czasu. Mo¿emy oczywiœcie dyskutowaæ, dlaczego to tak póŸno siê zaczê³o i dlacze-
60 SKRZYDLATA POLSKA –
MAGAZYN LOTNICZY
go to a¿ tak du¿o czasu Amerykanom zajmuje. Niestety zajmuje, ale najwa¿niejsze, ¿e zaczêto ju¿
o tym mówiæ.
– Podjêliœcie decyzjê o napisaniu ksi¹¿ki o polskich pilotach. Gdzie rozpoczêliœcie poszukiwania
materia³ów? Przyjechaliœcie po to do Polski?
(LO) – Nie, najpierw polecieliœmy do Wielkiej Brytanii. Ale na samym pocz¹tku robiliœmy notatki. Spisywaliœmy wszystko, czego mogliœmy dowiedzieæ siê
w Stanach o Polsce i jej historii. Dowiedzieliœmy siê
ju¿ na pocz¹tku, ¿e Dywizjon 303 Koœciuszkowski
zosta³ zapocz¹tkowany przez Amerykanów [autorzy
mieli na myœli wk³ad pilotów, ochotników amerykañskich w walkach 1920 roku, co zrodzi³o tradycjê koœciuszkowsk¹ tak¿e w symbolach graficznych Dywizjonu 303 – kosy oraz amerykañskie paski i gwiazdy
– przyp. red.]. By³o to dla nas niewiarygodne. Tym
bardziej, ¿e nic o tym nie wiedzieliœmy. Tak jak ju¿
powiedzia³am, najpierw zbieraliœmy dane w Anglii,
w Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. Gen. W³adys³awa Sikorskiego w Londynie. To by³ nasz pierwszy etap wyszukiwania informacji. Nastêpnie odwiedziliœmy Polskê kilka razy, ale i tak wiêcej naszych
odkryæ informacyjnych znaleŸliœmy w Londynie.
(SC) – Ale i w USA. Jeden z naszych wa¿niejszych
wywiadów wykorzystanych w tej ksi¹¿ce odbyliœmy
z jednym z dyrektorów Air & Space Museum w Waszyngtonie. Nazywa³ siê on Lopez i lata³ razem
z Witoldem Urbanowiczem w Chinach. Lopez docenia³
nie tylko umiejêtnoœci Urbanowicza jako pilota, ale
uwa¿a³ go równie¿ za wspania³ego cz³owieka. Wspomina³ jego nieprzeciêtn¹ podzielnoœæ uwagi. Pamiêta, jak pewnego razu po powrocie z misji Urbanowicz
potrafi³ opowiedzieæ wszystko z drobnymi szczegó³ami, gdy pozostali piloci pamiêtali tylko to, co dzia³o siê w rejonie ich samolotów.
– Co Was zadziwi³o podczas zbierania materia³ów o Polsce i Polakach?
(LO) – To, co wiedzieliœmy o Polsce, to by³y tylko
ogólne informacje, i ¿e podczas wojny Polacy walczyli konn¹ kawaleri¹ z niemieckimi czo³gami. Taka
dla mnie by³a Polska w czasie II wojny œwiatowej.
Tak mi siê kojarzy³a. A co mnie zadziwi³o? Prawie
wszystko. To, jak¹ wa¿n¹ rolê odegra³a Polska
w zwyciêstwie nad hitlerowskim okupantem. Nie mia³am o tym najmniejszego pojêcia. Tak samo jak
o polskich pilotach. Nie wiedzia³am nic o Enigmie, ani
o Monte Cassino. W amerykañskich szko³ach ucz¹
nas, ¿e to Amerykanie zdobyli Monte Cassino. Nie
wiedzia³am, ¿e to Polacy zdobyli Monte Cassino.
(SC) – Polska by³a czwartym, co do wielkoœci krajem koalicji antyhitlerowskiej w czasie II wojny œwiatowej. 200 000 Polaków nosi³o brytyjskie mundury
do koñca wojny, w tym prawie 10 000 pilotów.
Z tego wszystkiego nie zdawaliœmy sobie sprawy na
pocz¹tku pisania ksi¹¿ki. Oczywiœcie, wszystkie inne
kraje, które bra³y udzia³ w II wojnie œwiatowej by³y
równie wa¿ne, lecz Polska jest w tym wzglêdzie wyj¹tkowa. Polska i polscy ¿o³nierze pojawiali siê i odgrywali kluczow¹ rolê we wszystkich znacz¹cych kampaniach.
– A jakie by³y reakcje czytelników po wydaniu
ksi¹¿ki na rynkach amerykañskim i brytyjskim?
Chodzi mi szczególnie o ludzi bez polskich korzeni.
(LO) – Reakcje by³y nad wyraz ¿yczliwe. Dostaliœmy bardzo du¿o e-maili, przede wszystkim o treœci
wyra¿aj¹cej zdziwienie, ¿e taka historia nie by³a im
znana. Czytelnicy dziwili siê, ¿e Polska i jej naród po
tych wszystkich przejœciach nigdy nie dosta³a dowodu uznania, na jaki zas³ugiwa³a. Przed przeczytaniem
tej ksi¹¿ki mieli absolutnie inne zdanie na temat Polski oraz na temat tego, co mia³o miejsce podczas
II wojny œwiatowej. Kilka osób nawet napisa³o, ¿e
nigdy wiêcej nie bêd¹ opowiadaæ kawa³ów o Polakach (s¹ one bardzo popularne w USA, tak jak u nas
o blondynkach – przyp. MA). Zdarza³y siê te¿ e-maile
bardzo niezwyk³e, tak jak na przyk³ad wiosn¹ tego
roku od mê¿czyzny ze œrodkowego zachodu USA.
Dosta³ on tê ksi¹¿kê jako prezent pod choinkê. Jego
¿ona kupi³a mu j¹ przez pomy³kê. Chcia³ on dostaæ
zupe³nie inn¹ ksi¹¿kê o pilotach. Ale po przeczytaniu tej ksi¹¿ki by³ tak zachwycony, i¿ uzna³, ¿e by³a
to najwspanialsza pomy³ka ¿ony, jaka kiedykolwiek
siê jej przytrafi³a. Powiedzia³, ¿e jak zacz¹³ j¹ czytaæ, to nie by³ w stanie od³o¿yæ jej na pó³kê, dopóki
nie skoñczy³. Kolejny czytelnik napisa³, ¿e zajê³o mu
tydzieñ przeczytanie pierwszej po³owy ksi¹¿ki i dwa
miesi¹ce na przeczytanie drugiej po³owy. Spowodowane to by³o z³oœci¹, jak¹ czu³ po przeczytaniu, jak
Polacy zostali potraktowani przez sprzymierzeñców.
Kiedy tylko zacz¹³ czytaæ j¹ ponownie, znowu czu³
z³oœæ i przez jakiœ czas znowu nie mia³ ochoty do
tego wracaæ. Jedno mo¿na powiedzieæ, ¿e jakiekolwiek by³y reakcje czytelników, by³y one bardzo mocno wspieraj¹ce Polskê i Polaków.
(SC) – Dostaliœmy te¿ kilka e-maili od pilotów amerykañskich, którzy zostali zestrzeleni nad Polsk¹. Zostali oni uratowani przez polskie podziemie i przerzuceni z powrotem do USA. Uwa¿aj¹ oni, ¿e ¿yj¹
i s¹ w kraju dzisiaj tylko dziêki Polakom, którzy mimo
gro¿¹cej im œmierci dzielnie radzili sobie, nios¹c
pomoc wojskom sprzymierzonym.
– Czy rozmawialiœcie o Polsce z genera³em
Yeagerem? On lata³ te¿ nad Polsk¹ podczas II wojny œwiatowej.
(SC) – Nie, jeszcze nie mieliœmy takiej mo¿liwoœci, mimo i¿ ostatnio wyg³asza³ w Waszyngtonie przemówienie, ale niestety nie by³o nas w mieœcie w tym
czasie.
– A jak jest z dostêpnoœci¹ albumu na stronie
www.amazon.com?
(SC) – Tak, jest dostêpny w wersji angielskiej,
ale w Polsce mo¿na go kupiæ ju¿ oczywiœcie w polskiej wersji jêzykowej.
(LO) – Z wersj¹ angielsk¹ mieliœmy trochê problemu, gdy¿ na rynki amerykañski i brytyjski wydaliœmy j¹ pod dwoma ró¿nymi tytu³ami. Wprowadzi³o to
wiele zamieszania, szczególnie gdy na serwisie amazon po zakupie ksi¹¿ki o tytule Question of Honor,
wyszukiwarka proponowa³a dodatkowo zakup ksi¹¿ki For Your Freedom and Ours, która jest t¹ sam¹
pozycj¹, tylko pod innym tytu³em. Nie powinniœmy
nigdy wydawaæ tej samej pozycji z innym tytu³em i na
pewno tak ju¿ nigdy nie zrobimy. To by³ pomys³ brytyjskiego wydawcy, który nam to zaproponowa³, ale
nie powinniœmy byli siê na to zgodziæ. Mo¿emy sobie
tylko wyobraziæ twarze zawiedzionych ludzi, którzy
kupi¹ tê sam¹ ksi¹¿kê dwa razy. Niestety, taka propozycja nadal siê pojawia na brytyjskim odpowiedniku tej strony www.amazon.co.uk
– Dziêkujê bardzo za mi³y wywiad.
(LO) – Proszê bardzo. Równie¿ bardzo dziêkujemy.
12/2004