SprzÚĝenia zwrotne i ryzyko systemowe

Problemy ZarzÈdzania, vol. 13, nr 3 (55), t. 2: 170 – 181
ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW
DOI 10.7172/1644-9584.55.12
SprzÚĝenia zwrotne i ryzyko systemowe
kredytówb denominowanych w Polsce
Nadesïany: 14.06.15 | Zaakceptowany do druku: 01.09.15
Ireneusz DÈbrowski*
W styczniu 2015 roku bank centralny Szwajcarii podjÈï decyzjÚ obuwolnieniu kursu franka szwajcarskiego
(CHF), co wpïynÚïo drastycznie na podroĝenie kredytów zaciÈgniÚtych we frankach. Polska zajmuje drugie
miejsce wbUnii Europejskiej pod wzglÚdem wartoĂci udzielonych poĝyczek wbtej walucie. Wbkoñcu stycznia
2015 kredyty mieszkaniowe wb CHF wb Polsce miaïy wartoĂÊ 149,6 mld zïotych (PLN).
Sprawa perturbacji wynikïych zb udzielania przez banki kredytów wb walutach obcych ib kredytów denominowanych wb walutach obcych ma charakter wielowarstwowy ib zïoĝony. W artykule przedstawiamy
problem ryzyka systemowego. Skutkiem przekroczenia pewnej masy krytycznej ryzyka systemowego jest
pojawienie siÚ dodatnich sprzÚĝeñ zwrotnych ib groěba utraty kontroli nad dynamikÈ kryzysu.
Sïowa kluczowe: sprzÚĝenia zwrotne, kredyty denominowane, ryzyko systemowe.
Feedbacks and Systematic Risk of Denominated Debt in Poland
Submited: 14.06.15 | Accepted: 01.09.15
On January 15th 2015, when the Swiss National Bank (SNB) suddenly announced that it would no longer
hold the Swiss franc at a fixed exchange rate with the euro, there was panic. The franc soared, which
drastically affected the cost of loans taken out in francs. Poland is in the second place in the European
Union in terms of outstanding loans in that currency. At the end of January 2015 housing loans in CHF
in Poland were valued at 149.6 billion zlotys (PLN).
The problem of turbulence arising from foreign currency loans and loans denominated in foreign currencies
is multi-layered and complex. The article presents the characteristics of the risks of loans denominated
in CHF, taking into account individual risks and systemic risk. The final effect of exceeding a critical
mass of systemic risk is the emergence of positive feedback and the threat of losing control over the
dynamics of the crisis.
Keywords: feedbacks, denominated debt, systematic risk.
JEL: G21, G32, H12, E51
*
Ireneusz DÈbrowski – dr, Kolegium ZarzÈdzania ibFinansów, Szkoïa Gïówna Handlowa wbWarszawie.
Adres do korespondencji: Kolegium ZarzÈdzania ib Finansów, Szkoïa Gïówna Handlowa wb Warszawie,
Al.b NiepodlegïoĂci 162, 02-555 Warszawa; e-mail: [email protected].
SprzÚĝenia zwrotne i ryzyko systemowe kredytówb denominowanych w Polsce
1. Wprowadzenie
15 stycznia 2015 roku bank centralny Szwajcarii podjÈï decyzjÚ obuwolnieniu kursu franka szwajcarskiego (CHF), odchodzÈc od polityki, która ustanawiaïa limit spadku kursu euro (EUR) wobec szwajcarskiej waluty. WpïynÚïo
to drastycznie na podniesienie kosztów obsïugi kredytów zaciÈgniÚtych we
frankach. Zgodnie zbdanymi Europejskiego Banku Centralnego wedïug stanu
na poczÈtek 2014 r. Austria pozostawaïa wbEuropie liderem wielkoĂci kredytów udzielonych we frankach szwajcarskich. ’Èczna wartoĂÊ takich kredytów
wynosi ponad 35 mld euro. Drugie miejsce wbUnii Europejskiej pod wzglÚdem
wartoĂci udzielonych poĝyczek wb tej walucie zajmuje Polska (34 mld euro),
abtrzecie – Francja (21,2 mld euro). W koñcu stycznia 2015 r. kredyty mieszkaniowe wb CHF wb Polsce miaïy wartoĂÊ 149,6 mld zïotych (PLN).
Kwestia perturbacji wynikïych zbudzielania przez banki kredytów wbwalutach obcych (por. Eichengreen ibHausmann, 2010) ibkredytów denominowanych
(indeksowanych) wbwalutach obcych ma charakter wielowarstwowy ibzïoĝony.
Obejmuje ona relacje wbwarstwie ekonomicznej, prawnej ibetycznej pomiÚdzy
trzema podmiotami: konsumentami (osobami fizycznymi posiadajÈcymi zdolnoĂci do czynnoĂci prawnych), bankami (osobami prawnymi), abtakĝe wïadzami
pañstwowymi wb postaci imperium: wykonawcza (regulacje UrzÈd Ochrony
Konkurencji ib Konsumentów ib Komisja Nadzoru Finansowego), sÈdowniczÈ
ibustawodawcza oraz dominium jako wykonawcze lub ustawodawcze wsparcie
dla kredytobiorców lub banków (opis negatywnej selekcji w: Bludnik, 2010).
Celem artykuïu jest opis zmian ryzyka systemowego oraz moĝliwe skutki
pojawienia siÚ mechanizmów dodatnich sprzÚĝeñ zwrotnych ibdestabilizacji
systemu ekonomicznego (reakcja ïañcuchowa).
2. Problem ryzyka ib niepewnoĂci
Ryzyko jest pojÚciem wieloznacznym ib trudnym do precyzyjnego zdefiniowania. Pojawiaïy siÚ próby definiowania ryzyka na bazie róĝnych nauk
ib teorii, miÚdzy innymi ekonomii, nauk behawioralnych, nauk prawnych,
psychologii, statystyki, ubezpieczeñ, teorii prawdopodobieñstwa ib innych.
Wb róĝnych dziedzinach nauk ryzyko jest nieco inaczej interpretowane,
dlatego zdaniem niektórych autorów stworzenie uniwersalnej definicji jest
raczej niemoĝliwe. Kolejne etapy naukowych prób definicji ryzyka sÈ wbduĝej
mierze zbieĝne zb rozwojem rozróĝnienia pojÚÊ ryzyka ib niepewnoĂci.
KoncepcjÚ ekonomicznej teorii ryzyka jako pierwszy zaproponowaï Willet
wb 1901 roku. ’ÈczÈc pojÚcie ryzyka zb niepewnoĂciÈ, uznaï, ĝe powinno siÚ
mówiÊ jedynie ob wraĝeniu lub zïudzeniu przypadkowoĂci, bÚdÈcej efektem
niedoskonaïej wiedzy ob prawach rzÈdzÈcych rzeczywistoĂciÈ. Willet (1951,
s. 6) twierdziï, ĝe ryzyko jest obiektywnie wspóïzaleĝne od subiektywnej
niepewnoĂci. Uznawaï wiÚc, ĝe ryzyko jest stanem otoczenia ib naleĝy je
odnosiÊ do stopnia niepewnoĂci czy okreĂlony skutek wbogóle wystÈpi, abnie
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 3 (55), t. 2, 2015
171
Ireneusz DÈbrowski
do prawdopodobieñstwa jego wystÈpienia. Ryzyko jako stan otoczenia jest
obiektywne ib wspóïzaleĝne zb subiektywnÈ niepewnoĂciÈ.
Wspóïczesna dyskusja na temat istoty ryzyka wbekonomii sprowadza siÚ
do nurtu formalnego ib materialnego (Borys 1996, s. 12). Nurt formalny
zakïada przyczynowe ujÚcie ryzyka, które nawiÈzuje do moĝliwoĂci przyporzÈdkowania zdarzeñ do rozkïadu prawdopodobieñstwa1. Nurt materialny
jest zwiÈzany zbteoriÈ podejmowania decyzji ibokreĂla ryzyko jako niepewnÈ
moĝliwoĂÊ wystÈpienia zdarzeñ zb oczekiwanymi wynikami. W klasycznej
matematycznej teorii podejmowania decyzji ryzyko dotyczy sytuacji, wbktórej wybranie okreĂlonego wariantu decyzyjnego wiÈĝe siÚ zb moĝliwoĂciÈ
wystÈpienia zarówno konsekwencji, jak ibpozytywnych skutków przy znanym
rozkïadzie prawdopodobieñstwa wystÈpienia danej moĝliwoĂci.
W praktyce doĂÊ czÚsto okreĂlenia ryzyko ibniepewnoĂÊ wystÚpujÈ razem
lub sÈ nawet ze sobÈ utoĝsamiane, nie oznaczajÈ jednak tego samego zjawiska. KoncepcjÚ niepewnoĂci mierzalnej oraz niemierzalnej zaproponowaï
wb 1921b roku Knight. Z niepewnoĂciÈ mamy zb niÈ do czynienia, jeĝeli dla
okreĂlenia wyniku danego dziaïania lub decyzji nie moĝna uĝyÊ ĝadnego
rodzaju prawdopodobieñstwa (Knight, 1993, s. 19–20). Knight próbowaï wiÚc
sprecyzowaÊ jakimi cechami powinna odznaczaÊ siÚ niepewnoĂÊ, którÈ moĝna
identyfikowaÊ zb ryzykiem, wb przeciwieñstwie do niepewnoĂci sensu stricto.
Ryzyko jest wiÚc niepewnoĂciÈ mierzalnÈ, abniepewnoĂÊ, która nie moĝe byÊ
zmierzona, jest niepewnoĂciÈ sensu stricto (niepewnoĂÊ niemierzalna). NiepewnoĂÊ okreĂlana jest takĝe jako cecha zwiÈzana zawsze zbefektem zamierzonego dziaïania ibwyraĝajÈca, wbjakim stopniu ten efekt jest wÈtpliwy, abwbjakim
prawdopodobny. To moĝliwoĂÊ powstania odchyleñ od zamierzonych efektów
dziaïania, przy czym odchylenia te nie mogÈ byÊ przewidziane zbĝadnym okreĂlonym stopniem prawdopodobieñstwa (Wierzbiñska, 1996, s. 12).
W literaturze przedmiotu moĝna znaleěÊ wiele róĝnych klasyfikacji
ryzyka. Najbardziej ogólny podziaï ryzyka wyróĝnia (zob. Janasz, 2004, s. 24):
– ryzyko wïaĂciwe zwiÈzane zb dziaïaniem prawa wielkich liczb, dotyczÈce
zjawisk niepewnych, ale majÈcych znanÈ ib opisanÈ historiÚ ib przez to
podlegajÈcych opisowi probabilistycznemu (odnoszÈcego siÚ do zjawisk
ob charakterze katastroficznym);
– ryzyko subiektywne wynikajÈce zb niedoskonaïoĂci czïowieka dokonujÈcego analizy ib podejmujÈcego decyzje, który subiektywnie ocenia prawdopodobieñstwo wystÈpienia pewnych zjawisk wb przyszïoĂci;
– ryzyko obiektywne (forma absolutna niepewnoĂci) wynikajÈce zbnieprzewidywalnoĂci przyszïych zdarzeñ.
3. Ryzyko systemowe
Zasadniczy podziaï caïkowitego ryzyka aktywnoĂci ekonomicznej na
ryzyko systematyczne ibryzyko specyficzne wprowadziï wb1928 roku C. Kulp.
Podstawowe kryterium takiego podziaïu jest czÚsto okreĂlane jako kryterium
172
DOI 10.7172/1644-9584.55.12
SprzÚĝenia zwrotne i ryzyko systemowe kredytówb denominowanych w Polsce
efektu, czÚstotliwoĂci wystÚpowania lub moĝliwoĂci kontroli ryzyka. Ryzyko
systemowe (okreĂlane jako systematyczne, zewnÚtrzne, podstawowe) jest
determinowane przez siïy zewnÚtrzne, przez co nie moĝe byÊ kontrolowane
(nawet czÚĂciowo) przez ĝaden pojedynczy podmiot, który jest wbjego zasiÚgu.
Ryzyko systemowe jest wiÚc zwiÈzane zbsiïami przyrody, abtakĝe zbwarunkami
ekonomicznymi danego rynku oraz rynku globalnego. Ten typ ryzyka nie
moĝe byÊ wyeliminowany przez pojedynczego inwestora. Ryzyko systemowe
rozpatrywane jest wb ujÚciu makroekonomicznym ib mikroekonomicznym.
„Zgodnie zbkoncepcjÈ makro ryzyko systemowe definiowane jest jako nagïe,
nieprzewidziane zdarzenie, które moĝe zaïamaÊ system finansowy wb takim
stopniu, ĝe aktywnoĂÊ gospodarcza na szerokÈ skalÚ zostanie zagroĝona”
(Jurkowska-Zeidler, 2008, s. 179–180). W ujÚciu mikro „ryzyko systemowe to
niebezpieczeñstwo, iĝ niezdolnoĂÊ jednego zbuczestników rynku (biorÈcego
udziaï wb systemie pïatnoĂci) do wywiÈzania siÚ ze zobowiÈzañ spowoduje
niezdolnoĂÊ do wywiÈzania siÚ ze zobowiÈzañ przez innych uczestników
rynku (i systemu pïatnoĂci). W wyniku reakcji ïañcuchowej (chain reaction)
moĝe to prowadziÊ do powaĝnych zakïóceñ wbfunkcjonowaniu systemu finansowego danego kraju. W rezultacie problemy wb systemie pïatnoĂci mogÈ
spowodowaÊ znaczne problemy zb pïynnoĂciÈ ib zagroziÊ stabilnoĂci rynków
finansowych oraz zaufaniu do nich” (Jurkowska-Zeidler 2008, s. 179–180).
Ryzyko specyficzne (indywidualne, niesystematyczne, wewnÚtrzne) obejmuje obszar dziaïania danego podmiotu, które moĝe czÚĂciowo kontrolowaÊ
bÈdě przewidywaÊ.
System bankowy jest szczególnie podatny na zachowania ob charakterze
„owczego pÚdu” (bandwagon effect), co prowadzi do znanych wbliteraturze
problemów: piramid finansowych2, baniek spekulacyjnych czy gwaïtownego
wycofywania depozytów. Ryzyko systemowe jest specyficznym rodzajem
ryzyka, dla którego efekty wzmocnienia (amplification), děwigni (leverage)
czy pozytywnych sprzÚĝeñ zwrotnych sÈ wbudowane wbsystem. Zazwyczaj sÈ
one poczÈtkowo nieznane, wbpewnych warunkach ujawniajÈ siÚ, nabierajÈc
wykïadniczego charakteru ibprowadzÈ bardzo szybko do destrukcyjnych lub
chaotycznego zachowañ wbsystemie3. W systemach takich istnieje moĝliwoĂÊ
wystÚpowania wielopunktowej równowagi.
Jeĝeli wbsystemie bankowym jest bardzo duĝo kredytów denominowanych
ib ryzyko nie jest odpowiednio zdywersyfikowane kredytami wb walucie krajowej, to moĝe zostaÊ przekroczona masa krytyczna, powyĝej której ryzyko
staje siÚ systemowe (makroekonomiczne) ibprzenosi siÚ na pozostaïe sektory
gospodarki. Systemy ekonomiczne sÈ ukïadami bardzo silnie wspóïzaleĝnymi
– obĂciĂle powiÈzanych elementach: kapitaïu ludzkiego, kapitaïu rzeczowego,
kapitaïu spoïecznego (oczekiwañ) ib instytucji. W systemach takich szoki
oraz zmiana oczekiwañ mogÈ doprowadziÊ do procesów nagïego wzrostu
elementów systemu ze sobÈ powiÈzanych. Przy uruchomieniu mechanizmów
dodatnich sprzÚĝeñ zwrotnych (positive feedbacks) dynamika kryzysu staje
siÚ niekontrolowana (por. Eichengreen ib Hausmann, 2010).
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 3 (55), t. 2, 2015
173
Ireneusz DÈbrowski
4. SprzÚĝenia zwrotne wb systemie ekonomicznym
Przez lata istniaïy pewne spory co do najlepszej definicji mechanizmu
sprzÚĝenia zwrotnego. Wedïug Ashby’ego (1956), matematycy ib teoretycy
badajÈcy istotÚ sprzÚĝeñ zwrotnych wolÈ definicjÚ „cyklicznoĂci dziaïania” (circularity of action). SprzÚĝenia zwrotne sÈ instrumentami bezpoĂredniego lub poĂredniego wpïywu zmian na wyjĂciach danego systemu
(przyczyna) na stan jego wejĂÊ (skutek). W takich systemach elementy
otrzymujÈ informacje ob efektach swoich wïasnych dziaïañ (akcji) ib korygujÈ na nich podstawie kolejne dziaïania (reakcje). Jeĝeli wb systemach
ekonomicznych wb stanie równowagi ĝaden element nie bÚdzie generowaï
pozytywnych (dodatnich) sprzÚĝeñ zwrotnych, to skutkiem szoku wb takim
systemie bÚdzie szybki powrót do stanu pierwotnej równowagi. Szok walutowy, przy zbyt duĝej iloĂÊ kredytów indeksowanych do walut obcych,
moĝe wywoïaÊ dodatnie sprzÚĝenia zwrotne, przenoszÈc siÚ na wiele gaïÚzi
gospodarki.
Minsky (1992) zaproponowaï koncepcjÚ teoretycznÈ mówiÈcÈ ob tym,
ĝe okreĂlone schematy ekspansji kredytowej mogÈ przerodziÊ gospodarkÚ
rynkowÈ wb „system wzmacniajÈcy odchylenia” (deviation amplifying system),
który moĝe gwaïtownie siÚ zdestabilizowaÊ. Moment Minsky’ego to punkt
krytyczny, wbktórym wbwyniku dziaïalnoĂci spekulacyjnej zaïamuje siÚ system
finansowy. Na tym etapie perturbacje na rynkach finansowych stajÈ siÚ tak
duĝe, ĝe tylko globalne interwencje wïadzy publicznej, nakierowane przeciw ěródïom niestabilnoĂci, mogÈ pozwoliÊ uniknÈÊ upadku systemu finansowego.
Spróbujmy sformalizowaÊ wpïyw wzrostu spreadów ibmarĝ wywoïany wzrostem kursu franka szwajcarskiego (aprecjacja kursu CHFPLN) na ryzyko
pojawienia siÚ sprzÚĝeñ zwrotnych. Zmiany na rynku kredytowym opiszemy
za pomocÈ prostego równia róĝniczkowego. Zagregowany dochód konsumentów na tym rynku oznaczymy jako X ib zaïóĝmy, ĝe roĂnie wb staïym
tempie k na przykïad zbliĝonym do tempa wzrostu PKB.
dX
dt = kX (t),
(1)
gdzie:
X – majÈtek kredytobiorców,
t – czas,
k – tempo wzrostu majÈtku.
RozwiÈzaniem jest wzrost wykïadniczy majÈtku (rys. 1) ograniczony
tylko dïugoĂciÈ ĝycia konsumenta.
Zaïóĝmy teraz, ĝe tempo wzrostu majÈtku nie jest staïe, lecz maleje
wraz ze wzrostem dochodu zgodnie ze wzorem:
174
DOI 10.7172/1644-9584.55.12
SprzÚĝenia zwrotne i ryzyko systemowe kredytówb denominowanych w Polsce
k = a - bX (t) ,
(2)
gdzie:
a, b – wspóïczynniki a, b > 0,
b = 0 – punkt bifurkacyjny (wzrost wykïadniczy).
Rys. 1. Wzrost wykïadniczy dochodów konsumentów. ½ródïo: opracowanie wïasne.
Zaïóĝmy dodatkowo, ĝe podmioty biorÈ kredyty ib ich dochód jest
pomniejszany ob spready ib marĝe banków (s + m):
dX
^
h
dt = kX (t) - s + m .
(3)
Po podstawieniu równania otrzymujemy:
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 3 (55), t. 2, 2015
175
Ireneusz DÈbrowski
dX 6^
h@
^
h
dt = a - bX (t) X (t) - s + m ,
dU
b
:
D ^
h
dC = aX (t) 1 - a X (t) - s + m .
W zaleĝnoĂci od wielkoĂci (s + m) moĝemy rozpatrzeÊ kilka przypadków
(dla a = b = 10). Przypadek (s + m) = 0 oznacza darmowy kredyt. Otrzymujemy wzrost logistyczny dochodu konsumentów (rys. 2).
Rys. 2. Wzrost logistyczny dochodów konsumentów (s + m) = 0. ½ródïo: opracowanie wïasne.
Jeĝeli (s + m) = 2 to otrzymujemy wzrost logistyczny dochodów konsumentów, ale tylko pod warunkiem posiadania odpowiedniego dochodu
poczÈtkowego. Wzrost logistyczny ma inny punkt poczÈtkowy4 ibinny punkt
zbieĝnoĂci (rys. 3).
176
DOI 10.7172/1644-9584.55.12
SprzÚĝenia zwrotne i ryzyko systemowe kredytówb denominowanych w Polsce
Rys. 3. Wzrost logistyczny dochodów konsumentów dla (s + m) = 2. ½ródïo: opracowanie
wïasne.
Dla banków mikroekonomiczna (indywidualna) sytuacja na rynku kredytów hipotecznych poczÈtkowo wydawaïa siÚ bardzo korzystna. Sprzedawaïy
klientom bardziej dochodowy (s + m) dla banków produkt przy – jak sÈdziïy –
identycznym poziomie grup ryzyka (dla banków). Dochody zbmarĝ ibspreadów
osiÈgaïy duĝe poziomy, abklienci mieli nieco niĝsze raty. Wzrost ceny mieszkañ
powodowaï pozornie wiÚksze bezpieczeñstwo, gdyĝ udziaï kredytu do wartoĂci
nieruchomoĂci malaï (LTV – loan to value). W szczytowym okresie wzrostu
cen nieruchomoĂci banki masowo udzielaïy kredytów wb wysokoĂci 120%
wartoĂci nieruchomoĂci. Sytuacja zmieniïa siÚ dramatycznie wb 2008 ib 2015
roku. Raptowne skoki kursu CHFPLN oznaczaïy wzrost pozostaïych grup
ryzyka kredytowego (ekonomiczna, pïynnoĂci) spowodowany gwaïtownym
wzrostem kosztów obsïugi kredytów wb postaci spreadów ib marĝ.
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 3 (55), t. 2, 2015
177
Ireneusz DÈbrowski
Zaïóĝmy teraz, ĝe (s + m) = 4 – bardzo silny wzrost spreadów ib marĝ
wywoïany aprecjacjÈ kursu CHFPLN. Doprowadza to do przekroczenia
kolejnego punktu bifurkacyjnego ib funkcja traci swój charakter (moment
Minsky’ego). Caïy rynek kredytowy siÚ zaïamuje, powodujÈc masowe bankructwa konsumentów5 (rys. 4) ib uruchamia mechanizm sprzÚĝeñ zwrotnych, przenoszÈc kryzys na inne sfery gospodarki (reakcja ïañcuchowa).
Pojawiïo siÚ widmo uruchomienia mechanizmów znanych wbStanach Zjednoczonych jako kryzys kredytów sub-prime (por. Bordo, Meissner ibRedish,
2003). Kryzys nie ograniczy siÚ jednak tylko do sektora finansowego – przeniesie siÚ na inne sfery gospodarki. Dynamika wb przypadku pozytywnych
sprzÚĝeñ zwrotnych jest trudna do uchwycenia, ab nowy punkt równowagi
nieznany.
Rys. 4. Zaïamanie dochodów konsumentów. Przekroczenie punku bifurkacyjnego dla
(s + m) = 4. ½ródïo: opracowanie wïasne.
178
DOI 10.7172/1644-9584.55.12
SprzÚĝenia zwrotne i ryzyko systemowe kredytówb denominowanych w Polsce
5. Wnioski
Ryzyko jest pojÚciem wieloznacznym ib trudnym do zdefiniowania.
Wbnaukach ekonomicznym najczÚĂciej przyjmuje siÚ, ĝe ryzyko jest wskaěnikiem stanu lub zdarzenia, które moĝe prowadziÊ do odchylenia wartoĂci
parametru od wielkoĂci zakïadanej. Jest ono proporcjonalne do prawdopodobieñstwa wystÈpienia tego zdarzenia ibdo wielkoĂci odchylenia, które moĝe
spowodowaÊ. Ryzyko systemowe jest determinowane przez siïy zewnÚtrzne,
przez co nie moĝe byÊ kontrolowane (nawet czÚĂciowo) przez ĝaden pojedynczy podmiot wb systemie ekonomicznym.
Kredyty denominowane (indeksowane) udzielne wb Polsce sÈ de facto
skomplikowanym instrumentem inwestycyjnym. WystÚpujÈca obecnie wbpolskim systemie bankowym duĝa iloĂÊ takich kredytów oraz gwaïtowny wzrost
kursu CHFPLN doprowadziïy do wzrostu ryzyka systemowego. Przekroczenie masy krytycznej (moment Minsky’ego) wartoĂci marĝ ibspreadów (s + m)
moĝe prowadziÊ do zaïamania dochodów konsumenta iburuchomienia dodatnich sprzÚĝeñ zwrotnych wbsystemie bankowym. Skutkiem tego bÚdzie trudno
kontrolowalne przenoszenie siÚ kryzysu zb sektora finansów na inne sfery
gospodarki (reakcja ïañcuchowa).
Zgodnie zb koncepcjÈ Minsky’ego po przekroczeniu punkt krytycznego,
wbwyniku dziaïalnoĂci spekulacyjnej zaïamuje siÚ system finansowy. Na tym
etapie perturbacje na rynkach finansowych stajÈ siÚ tak duĝe, ĝe tylko interwencja wïadzy publicznej6, nakierowana przeciw ěródïom niestabilnoĂci,
moĝe pozwoliÊ uniknÈÊ upadku systemu finansowego.
Przypisy
1
Ryzyko pojawia siÚ, jeĝeli skutek dziaïania moĝe byÊ opisany za pomocÈ jednego zbtrzech
rodzajów prawdopodobieñstwa: matematycznego, statystycznego lub szacunkowego.
2
Najbardziej znanym przykïadem jest schemat Ponziego, który oznacza dziaïania inwestycyjne, opierajÈce siÚ nab dodatnich sprzÚĝeniach zwrotnych polegajÈce na zwrocie
inwestorom pieniÚdzy wraz zb duĝym zyskiem zb Ărodków wpïaconych przez nowych
inwestorów. Wysoka stopa zwrotu zachÚca kolejnych inwestorów. Ostatecznie dochodzi do momentu, wbktórym wypïaty na rzecz inwestorów, przewyĝszajÈ kapitaï, jakim
dysponuje organizator ib system upada (por. Pachucki, 2012).
3
6 maja 2010 wb Stanach Zjednoczonych miaï miejsce incydent okreĂlany jako 2010
Flash Crash, kiedy indeks Dow Jones Industrial Average wbciÈgu zaledwie 20 minut
straciï tysiÈc punktów (zob. Easley, Lopez de Prado ib O’Hara, 2011). Jako jednÈ
zb hipotez tak gwaïtownego spadku podaje siÚ wzrost ryzyka systemowego wywoïany
mechanizmem sprzÚĝeñ zwrotnych wb postaci handlu wysokich czÚstotliwoĂci (HFT,
high-frequency trading), (zob. Securities and Exchange Commission, 2010). Tabb Group
juĝ wb 2010 r. szacowaïo, ĝe na HFT przypada 56 proc. wszystkich transakcji gieïdowych wb USA ib 38 proc. wb Europie (Grant, 2010).
4
Dlatego banki badajÈ zdolnoĂÊ kredytowÈ.
5
Zgodnie zb koncepcjÈ Minsky’ego konieczna bÚdzie interwencja wïadzy publicznej.
Przykïadowa droga interwencji nakierowana na obniĝenia ryzyka kryzysu moĝe zawieraÊ nastÚpujÈce elementy:
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 3 (55), t. 2, 2015
179
Ireneusz DÈbrowski
6
1) rozliczenie pomiÚdzy stronami zb dotychczasowych rat poprzez:
– zwrot przez banki pobranych spreadów;
– przeliczenie dotychczasowych marĝ kredytów zb CHF na PLN ib zwrot róĝnicy;
2) aneksowanie umów ib zawarcie wb nich:
– naliczania marĝ wb PLN;
– przerw wbspïacie kapitaïu na 12 miesiÚcy przy uwzglÚdnieniu ujemnych wartoĂci
LIBOR CHF 3M (kapitaï kredytu bÚdzie siÚ spïacaï sam na ok. 1% rocznie).
Spowoduje to praktycznie usuniÚcie problemu niewypïacalnoĂci konsumentów.
Wb przypadku jednak dalszych perturbacji (gwaïtowny wzrost kursu CHFPLN)
konieczna bÚdzie opcja materializacji ryzyka (straty) przewalutowania po bieĝÈcym
kursie przy równomiernym rozïoĝeniu strat na banki ib klientów.
Podmioty mogÈ teoretycznie same rozpoczÈÊ skoordynowane dziaïania wbcelu ograniczenia ryzyka systemowego. Dopóki stopa procentowa LIBOR CHF 3M jest ujemna
istnieje moĝliwoĂÊ skonstruowania rozwiÈzania korzystnego wb duĝej mierze dla obu
stron: zbjednej strony stabilizujÈcego system bankowy ibrynek nieruchomoĂci, abzbdrugiej strony stabilizujÈcego budĝety (popyt) gospodarstw domowych.
Bibliografia
Arrow, J. (1979). Eseje zb teorii ryzyka. Warszawa: PWN.
Ashby, W.R. (1956). An Introduction to Cybernetics. Nowy Jork: John Wiley and Sons.
Bludnik, I. (2010). Negatywna selekcja na polskim rynku kredytów hipotecznych wblatach
2007–2009. Ruch prawniczy, ekonomiczny ib socjologiczny, LXXII(3), 65–80.
Boehm-Bawerk, Eugen von ([1898] 1959). Capital and Interest. South Holland: Libertarian.
Bordo, M.D., Meissner, C. ib Redish, A. (2003). How ”Original Sin” was Overcome: The
Evolution of External Debt Denominated in Domestic Currencies in the United States
and the British Dominions Nr 9841. National Bureau of Economic Research.
Borys, G. (1996). ZarzÈdzanie ryzykiem kredytowym wbbanku. Warszawa, Wrocïaw: PWN.
Buszko, M. (2013). Walutowe kredyty mieszkaniowe ab kursy walutowe – ocena ryzyka.
Copernican Journal of Finance & Accounting, 1(1), 23–38.
DÈbrowski, I. (2013). Stany równowagi przy zachowaniach rutynowych iboptymalizacyjnych
wspartych oczekiwaniami na przykïadzie dylematu wiÚěnia. Studia ib Prace Kolegium
ZarzÈdzania ib Finansów, 134, 53–63.
Easley, D., Lopez de Prado, M. ib O’Hara, M. (2011). The microstructure of the ‘Flash
Crash’: Flow toxicity, liquidity crashes and the probability of informed trading. The
Journal of Portfolio Management, 37(2), 118–128.
Eichengreen, B. ib Hausmann, R. (red.) (2010). Other people’s money: debt denomination and financial instability in emerging market economies. Chicago: University of
Chicago Press.
Elliott, W.B., Huffman, S.P. ibMakar, S.D. (2003). Foreign-denominated debt and foreign
currency derivatives: complements or substitutes in hedging foreign currency risk?.
Journal of Multinational Financial Management, 13(2), 123–139.
Grant, J. (2010). High-frequency trading: Up against abbandsaw. Financial Times. Pobrano
z: http://www.ft.com/cms/s/0/b2373a36-b6c2-11df-b3dd-00144feabdc0.html (10 lipca
2011).
Janasz, K. (2004). Ryzyko kredytowe wb systemie bankowym. Szczecin: Wydawnictwo
Naukowe Uniwersytetu Szczeciñskiego.
Jurkowska-Zeidler, A. (2008). Bezpieczeñstwo rynku finansowego wb Ăwietle prawa Unii
Europejskiej. Warszawa: Wolters Kluwer.
Knight, F.H. (1993). Risk. Uncertainly and Profit. London.
Minsky, H.P (1992). The financial instability hypothesis. Working paper, No. 74. Nowy
Jork: The Jerome Levy Economics Institute of Bard College. W: P. Arestis ibM.bSaw-
180
DOI 10.7172/1644-9584.55.12
SprzÚĝenia zwrotne i ryzyko systemowe kredytówb denominowanych w Polsce
yer (red.), Handbook of Radical Political Economy. Cheltenham: Edward Elgar,
1993.
Pachucki, M. (2012). Piramidy ibinne oszustwa na rynku finansowym. Warszawa: Komisja
Nadzoru Finansowego.
Schulte, M., (1994). Integration der Betriebskosten in das Risikomanagement von Kreditinstituten (t. 18). Wiesbaden: Springer-Verlag.
Securities and Exchange Commission. (2010). Findings regarding the market events
of May 6, 2010. Report of the Staffs of the CFTC and SEC to the Joint Advisory
Committee on Emerging Regulatory Issues. Pobrano z: http://www.sec.gov/news/studies/2010/marketevents-report.pdf (dostÚp 10.06.2015).
Wierzbiñska, M. (1996). Ryzyko wb gospodarce rynkowej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu M. Curie-Skïodowskiej.
Willet, A.H. (1951). The Economic Theory. Philadelphia: University of Pensylvania Press.
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 3 (55), t. 2, 2015
181