Rewitalizacja terenów zdegradowanych / poprzemysłowych w

Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych
ul. Kossutha 6, 40-844 Katowice
instytut badawczy KRS 0000058172 NIP 634-012-55-19
tel.: (32) 254-60-31, fax: (32) 254-17-17, e-mail: [email protected]
www.ietu.katowice.pl
9/2013
Katowice, 27 czerwca 2013
Informacja dla dziennikarzy
Rewitalizacja terenów zdegradowanych / poprzemysłowych
w województwie śląskim
Województwo Śląskie jest jednym z europejskich regionów o największej liczbie i znacznej
powierzchni terenów zdegradowanych wymagających rewitalizacji
W województwie śląskim, regionie najbardziej uprzemysłowionym i wciąż podlegającym
przeobrażeniom gospodarczym jest wiele nieczynnych kopalń, hut, hal produkcyjnych i
postindustrialnych nieużytków. Od końca lat 80. trwa dyskusja, jak z pożytkiem dla społeczeństwa,
krajobrazu i środowiska zagospodarować ogromne tereny poprzemysłowe. Przykładów rewitalizacji
terenów poprzemysłowych, a zwłaszcza pogórniczych w województwie śląskim jest wiele. Ostatnio
realizowane lub zrealizowane działania to budowa Muzeum Śląskiego na znajdującym się w centrum
Katowic terenie dawnej Kopalni Węgla Kamiennego „Katowice”, Centrum Edukacji i Biznesu Nowe
Gliwice na terenach zlikwidowanej Kopalni Węgla Kamiennego „Gliwice”. Wiele mniejszych przykładów
można znaleźć w każdym śląskim mieście.
Procesy urbanizacyjne widoczne są zarówno w skali globalnej jak i przebiegają w naszym bezpośrednim
otoczeniu stanowiąc poważne wyzwanie w zakresie badań naukowych oraz praktyki urbanistycznej i planistycznej.
W procesy te coraz mocniej wpisane są działania rewitalizacyjne, którymi są, lub być powinny, objęte obszary
miejskie i miejsko-przemysłowe. Te ostatnie są charakterystyczne dla regionów dawnej monokultury
przemysłowej..
Jeszcze niedawno inwestorzy z daleka omijali tereny pogórnicze czy pohutnicze. Obawiali się
zanieczyszczonej gleby i nieprzewidywalnych skutków podziemnej eksploatacji węgla. Popyt na tereny
poprzemysłowe, a tym samym szanse ich zagospodarowania, uzależnione są w znacznym stopniu od ogólnych
procesów rozwoju lokalnego, lokalizacji terenu w przestrzeni miejskiej i regionalnej, w tym dostępności
komunikacyjnej oraz jakości obszarów sąsiednich. Do istotnych czynników należą także wielkość terenu, rodzaj i
forma jego zabudowy oraz ryzyko środowiskowe, a ponadto status własnościowy oraz ewentualne ograniczenia
konserwatorskie. Obecnie na terenach poprzemysłowych powstają parki technologiczne i przemysłowe – EuroCentrum Park (po zakładach aparatury chemicznej), REVITA PARK (po Hucie Baildon), Górnośląski Park
Przemysłowy (po Hucie Silesia). Dzięki wsparciu funduszy z Unii Europejskiej działania te mocno się
zaaktywizowały w ostatnich latach.
Na niektórych silnie zdegradowanych terenach przeprowadzono udane działania remediacyjne. Jako przykład
można wymienić tereny po dawnej fabryce "Izolacja" w Ogrodzieńcu: kilkadziesiąt tysięcy ton płyt i odpadów
azbestowych znajdowało się na dwóch hektarach ruin po dawnej fabryce a w zamienionym na dzikie wysypisko
kamieniołomie zalegały tysiące ton niebezpiecznych odpadów azbestowych. Dzięki wsparciu Narodowego i
Wojewódzkiego FOŚiGW obszar ten został zremediowany a Fabryka „Izolacja” w Ogrodzieńcu zniknęła z wykazu
tzw. „bomb ekologicznych” GIOŚ.
W dalszym ciągu nie została rozwiązana w sposób systemowy sprawa silnie zanieczyszczonych
chemicznie terenów poprzemysłowych takich jak Zakłady Chemiczne Organika Azot w Jaworznie, tereny
po Hucie Szopienice, tereny byłych Zakładów Chemicznych w Tarnowskich Górach czy rafinerii
w Czechowicach-Dziedzicach.
Jaworzno - na centralnym składowisku odpadów „Rudna Góra” przy Zakładach „Organika Azot" jest ok 162,2 tys.
ton odpadów po produkcji m.in pestycydów. Naukowcy obawiają się, że niebezpieczne substancje mogą przenikać
do wody i gleby i zapowiadają walkę o to, by niebezpieczne składowisko zlikwidować.
Szopienice - osadniki szlamów cynkowych na terenie Huty Szopienice, które zawierają ok. 157 tys. ton
szkodliwych odpadów.
Czechowice- Dziedzice - kwaśne smoły porafinacyjne składowane były od lat trzydziestych XX wieku do 1984
roku w „dołach kwasowych”. Obecnie oznacza to zanieczyszczenie gleby na powierzchni ok. 2 ha. W obrębie
str. 1
składowiska notuje się znaczne przekroczenie dopuszczalnych stężeń siarczanów i substancji ropopochodnych w
wodach podziemnych. W dołach kwasowych zalega ok.100 tys. ton odpadów ropopochodnych.
Tarnowskie Góry - likwidacja Zakładów Chemicznych "Tarnowskie Góry" ciągnie się od 1995 r. i nie doczekała
się zakończenia. Zanieczyszczenia zagrażają zbiornikowi wód podziemnych „330 Gliwice”. Zakłady Chemiczne
Tarnowskie Góry pozostawiły zwałowisko ok. 930 tys. ton odpadów zawierających m.in bar, bor, miedź i arsen. Do
tej pory zneutralizowano ponad półtora miliona ton odpadów. Zabezpieczenie reszty to wydatek ok. 100 mln PLN..
Brak systemowych rozwiązań utrudnia uzyskanie środków finansowych. Wsparcie NFOŚiGW oraz
WFOŚiGW to zdecydowanie za mało. Unia Europejska nie finansuje rewitalizacji obiektów prywatnych. Ich
właściciele nie są w stanie rozwiązać tego problemu. Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach,
a także inne jednostki naukowe z regionu jak Główny Instytut Górnictwa, Politechnika Śląska i Uniwersytet Śląski
realizują projekty badawcze finansowane ze środków UE, które pozwalają kompleksowo spojrzeć na zagadnienie
rewitalizacji terenów poprzemysłowych przez pryzmat ochrony środowiska, zagadnień społecznych, gospodarki,
planowania przestrzennego, architektury, krajobrazu, a także kultury i zarządzania na poziomie lokalnym,
regionalnym czy krajowym.
Organizowana co roku przez Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych i Centrum Badań i Dozoru
Górnictwa Podziemnego Międzynarodowa Konferencja Innowacyjne Rozwiązania Rewitalizacji Terenów
Zdegradowanych dotyczy przyrodniczo-krajobrazowych, technologiczno-inżynierskich, projektowo-planistycznych,
ekonomicznych, finansowych oraz społecznych aspektów rewitalizacji terenów zdegradowanych. Stanowi ona
forum wymiany wiedzy i doświadczeń praktycznych naukowców z uczelni wyższych i instytutów badawczych,
przedstawicieli państwowych, samorządowych i prywatnych organizacji biorących udział w procesie rewitalizacji
terenów zdegradowanych, a szczególnie terenów poprzemysłowych.
Wanda Jarosz
Rzecznik prasowy IETU
tel. 32 254-60-31 wew. 136, kom. 602-484-611
[email protected]
Background
Problemy
Obecność terenów poprzemysłowych przekłada się na występowanie problemów środowiskowych, społecznych i
gospodarczych. Skutki przestrzenne wynikające z procesów restrukturyzacji przemysłu widoczne są w postaci
przyrostu nieużytków przemysłowych, zdegradowanych terenów i obiektów post-industrialnych oraz chaotycznej
struktury tkanki miejskiej i degradacji naturalnej rzeźby terenu wskutek działalności gospodarczej. Skutki
środowiskowe, często mniej widoczne, dotyczą jakości podstawowych komponentów środowiska: gleby, wody,
powietrza.
Degradacja terenu
Wysoki poziom użytkowania gospodarczego zasobów województwa oraz długotrwała działalność przemysłów
silnie wpływających na środowisko i przestrzeń powodują, że województwo śląskie w 2011 r. zajmowało trzecie
miejsce w kraju pod względem ilości gruntów wymagających rekultywacji ogółem, w tym 2 932 ha wśród
powierzchni gruntów zdewastowanych (8. miejsce w kraju) oraz 1 989 ha w powierzchni gruntów
zdegradowanych.
W 2011 r. z rekultywowano 243 ha (3. miejsce w kraju), w tym na cele rolnicze 68 ha i leśne 40 ha, a
zagospodarowano 42 ha (3. miejsce w kraju), w tym na cele rolnicze 21 ha i leśne 3 ha.
Powierzchnia gruntów [ha] w latach
2003
2009
2010
2011
Grunty wymagające rekultywacji
5 700
4 471
4 372
4 921
Grunty zdewastowane
4 745
3 682
3 668
2 932
Grunty zdegradowane
955
789
704
1 989
Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020+” (Opracowanie na podstawie Banku Danych
Lokalnych GUS.)
Wyszczególnienie
Grunty zdewastowane i zdegradowane w Polsce w 2011 r. 64 011,00 [ha], w tym grunty 56 085,00 [ha], grunty
zdegradowane 7 926,00 [ha].
Trendy
Recykling przestrzeni jest koniecznością naszych czasów. Przestrzeń to zasób ograniczony, a panująca w Europie
tendencja „rozlewania się” miast (urban sprawl) oraz procesy zmian gospodarczych i demograficznych wpływają
na wykorzystywanie przestrzeni w sposób niekonkurencyjny i niezgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju.
Dodatkowo rozproszony charakter struktur przestrzennych, wysokie zapotrzebowania na nowe tereny oraz energię
przyspieszają proces zmian klimatu.
str. 2