dococena stanu zabezpieczenia
download 
Reklamacja Transkrypt
ocena stanu zabezpieczenia
Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Wielkopolski Urząd Wojewódzki OCENA STANU ZABEZPIECZENIA PRZECIWPOWODZIOWEGO WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO według stanu na grudzień 2007 opracował WOJEWODA WIELKOPOLSKI Poznań 2008 1/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Spis treści CZĘŚĆ I Wstęp .........................................................................................................................................4 CZĘŚĆ II Ocena .........................................................................................................................................6 1. Studium ochrony przeciwpowodziowej w regionie wodnym ...........................................6 2. Projekt planu ochrony przeciwpowodziowej regionu wodnego........................................7 3. Ochrona ludzi i mienia przed powodzią w aspekcie zachowania i tworzenia wszelkich systemów retencji wód, budowę i rozbudowę zbiorników retencyjnych, suchych zbiorników przeciwpowodziowych oraz polderów przeciwpowodziowych; ..................8 4. Ochrona ludzi i mienia przed powodzią w aspekcie racjonalnego retencjonowania wód oraz użytkowanie budowli przeciwpowodziowych oraz sterowania przepływami wód ..9 5. Ochrona ludzi i mienia przed powodzią w aspekcie funkcjonowania systemu ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami zachodzącymi w atmosferze oraz hydrosferze (osłona meteorologiczna i osłona hydrologiczna)...........................................................11 6. Ochrona ludzi i mienia przed powodzią w aspekcie kształtowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów zalewowych, budowanie oraz utrzymywanie wałów przeciwpowodziowych, a także kanałów ulgi.................................................................13 7. Ocena przygotowania planu operacyjnego ochrony przed powodzią..............................15 7.1 Możliwości realizacji ewakuacji w sytuacji zagrożenia powodziowego..................15 7.2 Ocena przewidywanej sytuacji prawnej, związanej z zagrożeniem powodziowym. 15 7.3 Ocena skuteczności działania systemu ostrzegania, alarmowania i informowania mieszkańców obszarów dotkniętych powodzią...............................................................16 7.4 Ocena prawnego aspektu ogłaszania i odwoływania stanu pogotowia i alarmu przeciwpowodziowego....................................................................................................17 7.5 Stan rezerw magazynowych sprzętu przeciwpowodziowego....................................18 7.6 Ocena możliwości wsparcia działań prowadzonych przez podmioty KSRG podczas powodzi...........................................................................................................................20 7.7 Ocena skuteczności działania systemu obiegu informacji między służbami i podmiotami biorącymi udział w działaniach...................................................................20 8. Problem ubezpieczeń nieruchomości i upraw na terenach zagrożonych powodzią ........21 2/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Część III Wnioski ...................................................................................................................................22 Wykaz skrótów ...................................................................................................................................................25 3/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego CZĘŚĆ I Wstęp Podstawą prawną opracowania „Oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego” jest ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 80. poz. 872 art.15 pkt 4a) o administracji rządowej w województwie. Dokument ten stanowi, że Wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów odpowiada za wykonanie polityki rządu na obszarze województwa, a w szczególności: dokonuje oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa, opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy. Biorąc pod uwagę uwarunkowania regionalne zjawisko powodzi w Zlewni Warty występuje nieregularnie, zarówno w okresach jesienno-zimowych jak i zimowych, a charakter wezbrań jest bardzo zróżnicowany jeżeli chodzi o wielkość przepływów. Wezbrania powodziowe w Wielkopolsce występują również na rzekach Prosna, Noteć, Orla. Największe odnotowane powodzie w rejonie środkowej Warty wystąpiły w latach 1927, 1951, 1979, 1982, a zatopieniu w dwóch ostatnich wymienionych powodziach uległo około 5000 budynków i ewakuacji zostało poddanych około 3000 ludzi, a zagrożenie dotyczyło także przemysłu energetycznego w rejonie Konina. W konsekwencji tych historycznych powodzi spowodowało w latach 80-tych podjęcie działań polegających na wzmocnieniu i uszczelnieniu obwałowań, a także wykonaniu do nich wielu kilometrów dróg dojazdowych. Jednak największy postęp w poprawie ochrony przeciwpowodziowej nastąpił na skutek wykonania i włączenia do użytkowania zbiornika "Jeziorsko". Należy jednak mieć na uwadze, iz oddziaływanie przeciwpowodziowe zbiornika na odcinek Warty od Konina w kierunku Poznania jest znikome, gdyż rolę tą w większym stopniu spełnia naturalna retencja doliny konińsko-pyzderskiej. Niniejszy dokument jest wypełnieniem zadań Wojewody w zakresie dokonania oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego według stanu na na rok 2007, natomiast pozostałe zadania ujęte zostały w planie operacyjnym ochrony przed powodzią województwa wielkopolskiego oraz w planie reagowania kryzysowego województwa wielkopolskiego opracowanych na podstawie odrębnych przepisów. 4/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Przy przygotowaniu przedmiotowej oceny uwzględniono obowiązujące definicje prawne budowli hydrotechnicznych1 oraz urządzeń melioracji wodnych2; Do głównych elementów poddanych analizie w zakresie ochrony przeciwpowodziowej należą: 1) studium ochrony przeciwpowodziowej w regionie wodnym3; 2) projekt planu ochrony przeciwpowodziowej regionu wodnego4; 3) ochrona ludzi i mienia przed powodzią, w aspekcie zachowania i tworzenia wszelkich systemów retencji wód, budowę i rozbudowę zbiorników retencyjnych, suchych zbiorników przeciwpowodziowych oraz polderów przeciwpowodziowych5; 4) ochrona ludzi i mienia przed powodzią, w aspekcie racjonalnego retencjonowania wód oraz użytkowanie budowli przeciwpowodziowych oraz sterowania przepływami wód6; 5) ochrona ludzi i mienia przed powodzią, w aspekcie funkcjonowania systemu ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami zachodzącymi w atmosferze oraz hydrosferze (osłona meteorologiczna i osłona hydrologiczna)7; 6) ochrona ludzi i mienia przed powodzią, w aspekcie kształtowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów zalewowych, budowanie oraz utrzymywanie wałów przeciwpowodziowych, a także kanałów ulgi8; 7) plan operacyjny ochrony przed powodzią9 w zakresie: • możliwości realizacji ewakuacji w sytuacji zagrożenia powodziowego; • przewidywanej sytuacji prawnej, związanej z zagrożeniem powodziowym; • skuteczności działania systemu ostrzegania, alarmowania i informowania mieszkańców obszarów dotkniętych powodzią; 1 definicja budowli hydrotechnicznej określona została w § 3 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechnicze i ich usytuowanie 2 definicja urządzeń melioracji wodnych podstawowych określona została w art 71 Ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. 3 sporządzany na podstawie art 79 ust 2 w związku z art 92 ust 3 pkt 5 Ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. 4 sporządzany na podstawie art 92 ust 3 pkt 6 Ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. 5 sporządzany na podstawie art 80 pkt 1 Ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. 6 na podstawie art 80 pkt 2 Ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. 7 na podstawie art 80 pkt 3 Ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. 8 na podstawie art 80 pkt 4 Ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. 9 plan sporządzany przez Wojewodę na podstawie art 15 ust 4a ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie 5/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego • prawnych aspektów ogłaszania i odwoływania stanu pogotowia i alarmu przeciwpowodziowego; • stanu rezerw magazynowych sprzętu przeciwpowodziowego; • możliwości wsparcia działań prowadzonych przez podmioty KSRG podczas powodzi; • skuteczności działania systemu obiegu informacji między służbami i podmiotami biorącymi udział w działaniach; 8) problem ubezpieczeń nieruchomości i upraw na terenach zagrożonych powodzią; 6/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego CZĘŚĆ II Ocena 1. Studium ochrony przeciwpowodziowej w regionie wodnym Na podstawie obowiązujących przepisów dla potrzeb planowania ochrony przed powodzią Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu opracowuje studium ochrony przeciwpowodziowej, a w dokumencie tym winny znaleźć się: a) granice zasięgu wód powodziowych o określonym prawdopodobieństwie występowania; b) kierunki ochrony przed powodzią. W studium dyrektor RZGW w zależności od sposobu zagospodarowania terenu oraz ukształtowania tarasów zalewowych, terenów depresyjnych i bezodpływowych, dokonuje podziałów terenów na: a) obszary wymagające ochrony przed zalaniem z uwagi na ich zagospodarowanie, wartość gospodarczą lub kulturową; b) obszary bezpośredniego zagrożenia powodzią; c) obszary potencjalnego zagrożenia powodzią. Przedstawione Wojewodzie10 przez Dyrektora RZGW w Poznaniu studium ochrony przeciwpowodziowej w regionie wodnym zawiera następujące uchybienia w stosunku do wymagań ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. Z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 i Nr 267, poz. 2255): 1. na mapach studium zaznaczono granice zasięgu wód powodziowych o prawdopodobieństwie 1% - tymczasem zgodnie z art 80a ww. ustawy " tereny o szczególnym znaczeniu społecznym gospodarczym lub kulturowym powinny być chronione przed zalaniem wodami o prawdopodobieństwie wystąpienia co najmniej raz na 200 lat" - a tym samym zobrazowanie terenów chronionych przed zalaniem wodami powinno być przedstawione z prawdopodobieństwem wystąpienia raz na dwieście lat - 0,5%; 10 pismo RZGW nr OKI-522/II/132/2007 z dnia 11.07.2007 r. 7/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego 2. w studium nie określono obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią; 3. w studium nie określono obszarów potencjalnego zagrożenia powodzią; 4. w studium nie określono obszarów wymagających ochrony przed zalaniem z uwagi na ich zagospodarowanie, wartość gospodarczą lub kulturową; 5. przedstawiony Wojewodzie przez RZGW dokument o nazwie "studium ..." ogranicza się do rzek Warty, Prosny i Noteci - pozostałe rzeki nie zostały w nim uwzględnione. Należy także zauważyć brak zależności pomiędzy studium ochrony przeciwpowodziowej a miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego11, a mianowicie: - samorządy lokalne nie wprowadziły obszarów o szczególnym znaczeniu społecznym, gospodarczym lub kulturowym do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, gdyż studium ochrony przeciwpowodziowej opracowywane przez Dyrektora RZGW nie zawiera takich obszarów, - RZGW nie ujmuje obszarów o szczególnym znaczeniu społecznym, gospodarczym lub kulturowym uwarunkowując to działanie koniecznością ich ujmowania przez samorządy lokalne w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. W aspekcie obszarów potencjalnego zagrożenia powodzią należy nadmienić, że Dyrektor RZGW nie wprowadził zakazów w drodze aktów prawa miejscowego z mocy art. 83 ust. 2 ustawy Prawo Wodne odnośnie Gminy Golina i planowanego tam naturalnego polderu. 2. Projekt planu ochrony przeciwpowodziowej regionu wodnego Dyrektor RZGW na podstawie art 92 ust 3 pkt 6 ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. powinien opracować projekt planu ochrony przeciwpowodziowej regionu wodnego. Dokument ten obok studium ochrony przeciwpowodziowej regionu wodnego jest podstawową dokumentacją pozwalającą działać systemowo w przypadku zagrożenia powodziowego. Z informacji uzyskanych od RZGW w Poznaniu wynika, że Dyrektor RZGW nie przystąpił do opracowania projektu planu ochrony przeciwpowodziowej regionu wodnego. W związku z powyższym nie ma możliwości odniesienia się do tego dokumentu. Należy jednak podkreślić, że brak opracowania tego dokumentu stanowi poważne uchybienie ustawowe i poddaje w wątpliwość systemowość i planowość działań podczas zagrożenia powodziowego, 11 dane z pisma nr OKI-522/II/132/2007 z dnia 11.07.2007 r. 8/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego co zwiększa prawdopodobieństwo utraty kontroli odpowiednich instytucji nad występującym zjawiskiem. Przedstawiony problem ma fundamentalne znaczenie dla ochrony przeciwpowodziowej, gdyż uniemożliwia właściwe profesjonalne przygotowanie operacyjne organów władzy, a szczególnie rzetelne opracowanie przez wojewodę planu operacyjnego ochrony przed powodzią. 3. Ochrona ludzi i mienia przed powodzią w aspekcie zachowania i tworzenia wszelkich systemów retencji wód, budowę i rozbudowę zbiorników retencyjnych, suchych zbiorników przeciwpowodziowych oraz polderów przeciwpowodziowych; Należy podkreślić, że utrzymanie w pełnej sprawności już istniejących systemów retencji wód oraz zbiorników retencyjnych gwarantuje ograniczenie do minimum szkód w rolnictwie i w infrastrukturze w wypadku powodzi. Z danych WZMIUW12 wynika, iż: Rzeki i kanały są zamulone średnio 20-30 cm, co powoduje że cieki uległy spłyceniu i dalej jest konsekwencją podwyższenia stanu wód, zarastania dna i skarp, zmniejszenia spadków podłużnych i poprzecznych, rozlewania się wody w dolinach i przyległych gruntach. Zamulone i pozarastane cieki dodatkowo utrudniają swobodny dopływ wody do pompowni, powodujac ich niesystematyczna pracę i wzrost kosztów eksploatacji. Wały przeciwpowodziowe nie są rokrocznie systematycznie koszone, co powoduje dogodne warunki do gnieżdżenia sie bobrów i piżmaków, których nory osłabiają stan wałów. Często też powstały usuwiska na skarpach wałów oraz zostały rozjeżdżone korony wałów (koleiny). Pompownie są wyposażone w stare i bardzo energochłonne urządzenia (pompy), które wymagają częstych napraw. Również budynki pompowni wymagają napraw i modernizacji, a znajdujące się przy nich zbiorniki wyrównawcze wymagają odmuleń. Reasumując stan ww urządzeń pogarsza się z powodu wieloletnich zaniedbań w zakresie konserwacji. Z danych WZMiUW wynika również, że roczne zakresy rzeczowe wykonywanych robót w zakresie rzek i wałów stanowią zaledwie 0,6 - 7% potrzeb (lata 1999 2002). Można więc 12 Ocena stanu urządzeń melioracji podstawowych w kontekście szkód i potrzeb spowodowanych powodzią 2002 roku w województwie wielkopolskim - opracowanie WZMiUW maj 2002 9/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego stwierdzić, że ograniczone środki nie pozwalają na budowę potrzebnych pompowni odwadniających i realizację programu budowy zbiorników małej retencji wodnej, a zbyt małe dedykowane na ten cel środki finansowe powodują systematyczną degradację urządzeń i obiektów przeciwpowodziowych. Województwo wielkopolskie jest zakwalifikowane do pierwszej grupy województw o niedoborach wód powierzchniowych, stąd też został opracowany program małej retencji wodnej do realizacji w latach 2005-2015 na terenie woj. wielkopolskiego. Sytuacje w tym zakresie ma poprawić planowana budowa zbiornika Wielowieś Klasztorna na rzece Prosna. Budowa i rozbudowa zbiorników retencyjnych w Wielkopolsce winna być kluczowym przedsięwzięciem rozłożonym na wiele lat, gdyż w ten sposób będzie można przeciwdziałać nasilającemu się zjawisku suszy i niedoborów wody. Spojrzenie na ochronę przeciwpowodziową w sposób analityczny prowadzi do stwierdzenia, że kluczowym do zapewnienia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego dla zlewni Warty od Konina w kierunku Poznania jest obszar naturalnego polderu między Koninem, a Pyzdrami, którego pojemność jest kilkukrotnie większa od możliwości retencyjnej zbiornika Jeziorsko. Można więc stwierdzić, że kluczowym jest przywrócenie tej doliny do systemu przeciwpowodziowego. Również na rzece Prosna brakuje zbiornika retencyjnego co powoduje brak możliwości reakcji na zagrożenia powodziowe. Planowany zbiornik w m. Wielowieś Klasztorna nie jest jeszcze w fazie budowy. 4. Ochrona ludzi i mienia przed powodzią w aspekcie racjonalnego retencjonowania wód oraz użytkowanie budowli przeciwpowodziowych oraz sterowania przepływami wód Główną zaporą wodną o największym znaczeniu dla województwa wielkopolskiego jest zapora zbiornika Jeziorsko. Według RZGW aktualnie nie istnieją uwarunkowania zagrażające przerwaniem tej zapory. Powiatami pozostającymi pod wpływem zbiornika są: powiat turecki, kolski, koniński, słupecki, wrzesiński, śremski, poznański13. W wypadku awarii zapory pojawia się zagrożenie dla miejscowości leżących poniżej. Zakłada się, że w pierwsze fazie o odległość od kilku do kilkunastu kilometrów w wyniku katastrofalnej fali zniszczeniu ulegnie wszystko łącznie z ludźmi. Zaalarmowanie i ucieczka ludności będzie prawie niemożliwe. W 13 pismo RZGW nr OKI-5220/2/2007 z dnia 06.02.2007 r. 10/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego tej strefie straty wśród ludności wynieść mogą prawie 100%. W strefie drugiej o długości od kilkunastu do kilkudziesięciu km będzie możliwe zaalarmowanie ludności i opuszczenie przez nią w sposób zorganizowany obszarów zagrożonych. Straty wśród ludności mogą sięgać od 10 do 30%. Straty materialne będą znaczne wyższe i mogą sięgać 90 do 100%. W trzeciej strefie istnieje możliwość planowanej ewakuacji zagrożonej ludności, zwierząt i znacznej części dobytku. Straty wśród ludności mogą sięgać kilku procent. Największe nieprawidłowości w zakresie ochrony przeciwpowodziowej wynikają ze sposobu użytkowania doliny konińsko-pyzderskiej. Naturalny obszar zalewowy wbrew ostatnich trendów światowych w ochronie przeciwpowodziowej został poddany częściowemu, niczym nie uzasadnionemu obwałowaniu ograniczając swe objętości retencji powodziowej. Dolina ta stanowi podstawowy element ochrony przeciwpowodziowej dla miasta Poznania, wbrew powszechnej opinii, że jest nim zbiornik Jeziorsko, a jej częściowe obwałowanie stawia pod znakiem zapytania możliwość jej pełnego wykorzystania. Według RZGW w Poznaniu sytuację tę może poprawić zwiększenie retencji dolinowej poprzez wykorzystanie chociaż części polderów, szczególnie polderu Golina ze względu na fakt, że został zabudowany w najmniejszym stopniu w stosunku do pozostałych polderów. RZGW również potwierdza tezę oddziaływania przeciwpowodziowego zbiornika Jeziorsko głównie do wysokości. Zbiornik Jeziorsko nie eliminuje całkowicie zagrożenia powodziowego, niemniej jednak ma zasadniczy wpływ na przebieg fali kulminacyjnej rzeki Warty14. Zlewnia Warty posiada bardzo niewiele zbiorników retencyjnych. Jeszcze mniej jest ich jeśli weźmiemy pod uwagę tylko te, które posiadają retencję powodziową. Ewidentnie brakuje zabudowy zbiornikowej na głównych rzekach takich jak Warta i Prosna, jak również na ich dopływach. W świetle powyższego jest szczególnie ważne by kontynuować budowę zbiornika Wielowieś Klasztorna, który zabezpieczy przed powodzią miasto Kalisz oraz będzie stanowił element bezpieczeństwa powodziowego dla doliny Warty (mijanie się wezbrań na Warcie i Prośnie). Na obszarze województwa wielkopolskiego może zostać zmagazynowane około 100 mln m³ wód powodziowych w zbiornikach retencyjnych. Jest to bardzo mało, zwłaszcza, że potencjalna retencja polderowa wynosi około 335 mln m³ i nie zawsze może zostać 14 dane z pisma RZGW numer OKI-522/II/132/2007 z dnia 11.07.2007 r. 11/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego wykorzystana pod zalew. W związku z brakiem środków na inwestycje budowy nowych zbiorników, należy jak najprędzej wykorzystać istniejący naturalny polder zalewowy doliny konińsko-pyzderskiej, a w pierwszej kolejności polder Golina. 5. Ochrona ludzi i mienia przed powodzią w aspekcie funkcjonowania systemu ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami zachodzącymi w atmosferze oraz hydrosferze (osłona meteorologiczna i osłona hydrologiczna) Osłona meteorologiczna i hydrologiczna realizowana jest przez państwową służbę hydrologiczno-meteorologiczną, której zadania na obszarze województwa wielkopolskiego wypełnia Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Poznaniu. Zasady prowadzenia osłony reguluje Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 sierpnia 2007 r. w sprawie podmiotów, którym państwowo służba hydrologiczno-meteorologiczna i państwowa służba hydrogeologiczna są obowiązane przekazywać ostrzeżenia, prognozy, komunikaty i biuletyny oraz sposobu i częstotliwości ich przekazywania. W praktyce osłona jest realizowana poprzez IMGW, który opracowuje i przesyła do WCZK WUW15: - w zakresie osłony meteorologicznej prognozy meteorologiczne i ostrzeżenia przed niebezpiecznymi zjawiskami; - w zakresie osłony hydrologicznej biuletyny i komunikaty o bieżącej sytuacji hydrologicznej, krótkoterminowe prognozy stanów wody oraz ostrzeżenia hydrologiczne. Częstotliwość przekazywania produktów osłony uzależniona jest od stanu hydrologicznego i meteorologicznego. Prognozy meteorologiczne o horyzoncie 48 godzin, w normalnym stanie meteorologicznym, przekazywane są bezpośrednio po opracowywaniu o godzinie 530 UTC. W stanie zagrożenia o godzinie 1200 UTC. Prognozy hydrologiczne16 przekazywane są w normalnym stanie hydrologicznym i stanie suszy w dni robocze, w stanie zagrożenia powodziowego i alarmu w dni wolne od pracy i święta. Komunikaty o bieżącej sytuacji 15 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 sierpnia 2007 r. w sprawie podmiotów, którym państwowa służba hydrologiczno-meteorologiczna i państwowa służba hydrogeologiczna są obowiązane przekazywać ostrzeżenia, prognozy, komunikaty i biuletyny oraz sposobu i częstotliwości ich przekazywania 16 pismo IMGW nr OPO-BPHah-500/15/07 z dnia 22 października 2007 r. 12/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego meteorologicznej i hydrologicznej, zawierające zestawienia obserwacji z systemu monitoringu przekazywane są: ● w normalnym stanie hydrologicznym i meteorologicznym raz na dobę w ciągu dwóch godzin od ich aktualizacji, ● co sześć godzin, w ciągu dwóch godzin po ich aktualizacji - w stanie alarmu hydrologicznego. ● co trzy godziny, w ciągu dwóch godzin po ich aktualizacji - w stanie alarmu hydrologicznego Ostrzeżenia przed niebezpiecznymi zjawiskami w atmosferze i hydrosferze są przekazywane jeśli prognozowane jest wystąpienie: ● stanu zagrożenia meteorologicznego, ● gwałtownego wzrostu stanów wody, ● przekroczenia na wodowskazach stanów ostrzegawczych lub alarmowych. Podstawowym sposobem przekazywania produktów osłony meteorologicznej i hydrologicznej jest poczta elektroniczna. Alternatywnymi sposobami łączności pomiędzy Instytutem Meteorologii i Gospodarki Wodnej a Wydziałem Zarządzania Kryzysowego Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego jest faks oraz łączność telefoniczna i internet. Reasumując można stwierdzić, że osłona hydrologiczno-meteorologiczna jest prowadzona na właściwym poziomie i zapewnia wystarczający poziom informacji niezbędnej organom władzy do podejmowania działań w zakresie ostrzegania i alarmowania ludności o zagrożeniu powodziowym. 13/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego 6. Ochrona ludzi i mienia przed powodzią w aspekcie kształtowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów zalewowych, budowanie oraz utrzymywanie wałów przeciwpowodziowych, a także kanałów ulgi Aktualnie w województwie wielkopolskim aż 47,23%17 długości wałów przeciwpowodziowych nie spełnia obecnie obowiązujących norm technicznych dla wałów przeciwpowodziowych i wymaga modernizacji, a powodem tego są: - obniżenie korony wałów w stosunku do wymaganych obecnymi normami; - nadmierna filtracja pod wałami; - uszkodzenia mechaniczne, spowodowane niekontrolowanymi przejazdami osób postronnych po wałach, skutkujące koleinami; - penetracja wałów przez zwierzęta (nornice, bobry, piżmaki); - niespełniający wymogów stan zagęszczania wałów. Powyższe dane wynikają z analizy WZMiUW w Poznaniu, który zaplanował modernizację wałów do 2015 r. Tak duży zakres potrzebnych inwestycji wskazuje na konieczność tego typu zabezpieczeń przeciwpowodziowych. Podstawową przyczyną złego stanu technicznego wałów jest niedostateczne zagęszczenie gruntu wału i podłoża. Należy podkreślić, że większość obwałowań została wykonana w okresie międzywojennym z zastosowaniem technologii i materiałów nie gwarantujących uzyskania odpowiedniego do obecnych wymagań zagęszczenia gruntu w wale jak i przygotowania podłoża. Ponadto w okresie kilkudziesięcioletniej eksploatacji, po każdym wezbraniu powodziowym obwałowania ulegały systematycznemu osłabieniu. Brak corocznych dwukrotnych wykorzeń wałów z uwagi na brak środków finansowych powoduje występowanie suchych traw, trzcin i lokalnych zakrzywień, co stwarza sprzyjające warunki do gnieżdżenia się bobrów i innych zwierząt, które zdecydowanie osłabiają korpus wału. W konsekwencji prowadzi to do przyspieszonej dekapitalizacji tych urządzeń. Należy spodziewać się, że ilość wałów o ocenie niezadowalającej będzie rosła, gdyż zbyt mało środków finansowych przeznaczanych jest na remonty i modernizację obwałowań. W okresie 5-6 najbliższych lat, należałoby przeznaczyć takie środki finansowe na roboty konserwacyjne, aby wszystkie wały były w zadowalającym stanie technicznym. Jest to o tyle 17 informacja WZMiUW dotycząca przygotowania i zabezpieczenia obiektów strategicznych w przypadku zagrożeń (uszkodzenie, powódź). 14/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego ważne, że obwałowania są podstawowym elementem ochrony przeciwpowodziowej chroniącym tereny przed powodzią, co wynika z aktualnego stanu retencji zbiornikowej i polderowej. Z informacji WINB w Poznaniu wynika, że nieprawidłowości dotyczą głównie obwałowań, które nie zostały poddane modernizacjom uszczelniającym18. Należy stwierdzić, że stopień przygotowania do działań przeciwpowodziowych jest generalnie dalece niewystarczający a wynika to z następujących powodów: 1) Wojewoda winien opracować „plan operacyjny ochrony przed powodzią” w myśl przepisów prawa wodnego, niestety nie wiadomo co powinien taki plan zawierać i do czego służy, stąd też jego aktualna wersja jest tylko koncepcją autorską pracowników Wydziału Zarządzania Kryzysowego WUW; 2) Dyrektor RZGW winien opracować „projekt planu ochrony przeciwpowodziowej rejonu wodnego” - jednakże nie został opracowany gdyż nie ma jednolitych wytycznych odnośnie takiego opracowania; 3) nie istnieje także plan ochrony przeciwpowodziowej kraju, gdyż nie został opracowany na szczeblu centralnym; 4) samorządy lokalne powinny być przygotowane do zabezpieczenia przed zalaniami wodami (o prawdopodobieństwie wystąpienia p=0,5% - co najmniej raz na 200 lat), jednakże większość z nich nie opracowuje planów działania w tym zakresie i nie zabezpiecza środków finansowych na te działania19. 7. Ocena przygotowania planu operacyjnego ochrony przed powodzią 7.1 Możliwości realizacji ewakuacji w sytuacji zagrożenia powodziowego Aktualna sytuacja prawna związana z działaniami w sytuacji powodzi wskazuje, że największe trudności mogą dotyczyć skutecznej ewakuacji. Przepisy nie określają zasad ewakuacji w takich przypadkach ograniczając się jedynie do stwierdzenia faktu, że takie działanie może zostać wprowadzone w stanie klęski żywiołowej – gdyż ewakuacja jest jednoznaczna z nakazem opuszczenia własności prywatnej, którą stanowi określona 18 pismo WINB nr WIK.0717-20/H/2006 z dnia 14lutego 2006 r. 19 dane z pisma RZGW numer OKI-522/II/132/2007 z dnia 11.07.2007 r. 15/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego nieruchomość – czyli ograniczenie praw wolności i obywatela. Inną ewentualnością jest ewakuacja dokonywana przez służby ratownicze w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia. Reasumując administracyjne wprowadzenie nakazu ewakuacji będzie możliwe jedynie w sytuacji wprowadzenia przez Radę Ministrów stanu klęski żywiołowej, co w rzeczywistości uniemożliwia ewakuację przed wystąpieniem zagrożenia. Należy więc założyć, że dla dobra mieszkańców władze będą podawać komunikaty o sugestii ewakuacji z danego obszaru, mając w domyśle rozsądek obywateli i ich samoewakuację. Ewakuacja bowiem wyłącznie przy pomocy sił i środków administracyjnie wyznaczonych jest niemożliwa. W sytuacjach szczególnych możliwe będzie ewakuowanie pojedynczych osób, które pozostały na terenach zalanych – czego nie można wykluczyć uwzględniając mentalność społeczeństwa i obawę przed szabrownikami. 7.2 Ocena przewidywanej sytuacji prawnej, związanej z zagrożeniem powodziowym Ten aspekt jest niezwykle skomplikowany. Można bowiem na podstawie doświadczeń założyć, że w początkowej fazie narastania zjawiska powodziowego stosowana będzie ustawa z dnia 5 czerwca 1998r o administracji rządowej w województwie (DZ.U z 2001 r., Nr 80 poz. 872 art. 15 pkt 4a) w aspekcie wprowadzania pogotowia powodziowego lub alarmu powodziowego. Prawo wodne nie określa jednak co wiąże się z wprowadzeniem takich stanów. W dalszej kolejności należy stwierdzić, że możliwym będzie stosowanie ustawy o zarządzaniu kryzysowym, lecz nie daje ona żadnych dodatkowych narzędzi działania i ogranicza się do realizacji planu reagowania kryzysowego, w którym powódź może być interpretowana jako sytuacja kryzysowa i prowadzone działania wymagają wprowadzenia sił i środków dodatkowych, ale jeszcze nie związanych ze stanem nadzwyczajnym. W rzeczywistości takie działania mogą ograniczać się do wsparcia sił KSRG i Policji siłami wojska lub przekazaniem środków finansowych – jeżeli Rząd takie środki zadysponuje. Nie sposób planować działań nie dysponując wiedzą o możliwych do dysponowania środkach finansowych. W sytuacjach bardziej katastroficznych istnieje możliwość prawna skorzystania z przepisów o świadczeniach osobistych i rzeczowych z dekretu o świadczeniach w celu zwalczania klęsk żywiołowych z 23 kwietna 1953 roku Dz. U. Nr. 23 poz. 92 i 93 wraz z rozporządzeniami wykonawczymi, w myśl których możliwe jest nakazanie osobom fizycznym i prawnym (na określonych zasadach) działanie na rzecz przeciwdziałania skutkom 16/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego powodzi i zagrożeniu powodziowemu. Realizacja takich działań jest jednak ostatecznością, gdyż wiąże się z wydatkowaniem określonych środków finansowych, którymi Wojewoda w chwili obecnej nie dysponuje. Ostatecznym rozwiązaniem jest podejmowanie szeregu działań interwencyjnych określonych w przepisach o stanie klęski żywiołowej lub stanie wyjątkowym. Działania te mogą jednak zostać wprowadzone w przypadku wyczerpania innych możliwości zaradzenia kryzysowi, co wydaje się praktycznie niemożliwe. To niskie prawdopodobieństwo wprowadzenia stanu klęski żywiołowej związanej z powodzią wynika z faktu, iż czas trwania zagrożenia powodziowego ogranicza długotrwałość fali powodziowej i trwałość skutków po jej przejściu; gdzie najważniejszym jest podjęcie działań rekompensacyjnych – czyli potrzeba pieniędzy. 7.3 Ocena skuteczności działania systemu ostrzegania, alarmowania i informowania mieszkańców obszarów dotkniętych powodzią Systemy alarmowania mieszkańców obszarów potencjalnie zagrożonych powodzią składają się z kilku środków: komunikatów przekazywanych przez media, dźwięku syren oraz komunikatów podawanych przez służby ratownicze. Informacja uprzedzająca przy wykorzystaniu dzisiejszych środków przekazu powinna dotrzeć do każdego mieszkańca, chyba że nie korzysta z radia i telewizji oraz nie kontaktuje się z innymi ludźmi. Znajomość sygnałów alarmowych podawanych przez syreny jest znikoma wśród społeczeństwa, więc ten środek ma charakter ostateczny i jest potwierdzeniem zjawiska, o którym ludzie dowiedzą się z mediów. Reasumując wydaje się, że problemem może być przekazywanie komunikatów na terenach dotkniętych powodzią, gdzie może przestać działać sieć elektryczna, komórkowa i telefoniczna. Wówczas osoby pozostałe na terenach zalanych będą musiały liczyć się ze skutkami swojej decyzji o nie ewakuowaniu, a ich jedynym kontaktem ze światem mogą okazać się patrole lotnicze i wodne służby ratownicze. Niezależnym systemem alarmowym dysponuje zbiornik Jeziorsko, gdzie alarm sygnalizowany poprzez włączenie syren zlokalizowanych wzdłuż koryta rzeki poniżej zapory, a więc na terenie wielkopolski, musi być uruchomiony natychmiast po awarii zapory. System ten może być sterowany z dwóch miejsc: jednym jest zbiornik Jeziorsko i obsługuje go obsada etatowa zbiornika, a drugie miejsce to Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego w Łodzi, którego służba 17/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego dyżurna również ma możliwość uruchomienia syren tego systemu. Tak więc, mimo że ewentualne skutki awarii zapory będą występować na terenie wielkopolski to system załączany jest poza nim. Aktualnie działanie wyprzedzające, przed powodzią, które mają na celu informowanie jak zachować się podczas powodzi są sporadyczne i nie docierają do większości mieszkańców zagrożonych obszarów. Samorządy lokalne podejmują w tym zakresie niewielkie lub żadne działania, Wydział Zarządzania Kryzysowego Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu opracował ulotkę „Powódź! Czy wiesz jak się zachować?”, która była kolportowana wśród dzieci szkolnych i przekazana samorządom zagrożonych gmin. Skutek takich ulotek pozostaje jednak znikomy i szybko przestaje być zauważalny. Należy podkreślić, że w szkołach brakuje systematyczności szkolenia w zakresie przygotowania na zagrożenia, w tym zagrożenia powodziowego. Można więc podsumować, iż społeczeństwo nie jest poinformowane jak zachować się podczas powodzi. 7.4 Ocena prawnego aspektu ogłaszania i odwoływania stanu pogotowia i alarmu przeciwpowodziowego Informacje o wzroście stanów wody do osiągnięcia poziomu ostrzegawczego (alarmowego) z tendencją do dalszego podwyższania wywołuje konieczność ogłoszenia pogotowia (alarmu) przeciwpowodziowego. Są to stany podwyższonej gotowości działania wszystkich służb uczestniczących w akcji przeciwpowodziowej. Należy tu dodać, że nie zawsze przekroczenie stanów ostrzegawczych (alarmowych) na wodowskazach musi sugerować ogłoszenie stanu pogotowia (alarmu) przeciwpowodziowego. Stan alarmu przeciwpowodziowego wprowadza się w przypadku zagrożenia życia, mienia większej liczby ludności lub zakłócenia w gospodarce narodowej. Wojewoda może ogłosić pogotowie i alarm przeciwpowodziowy w każdej innej sytuacji, jeżeli uzna, że stanowi ona zagrożenie dla danego obszaru w szczególności gdy może wystąpić narażenie życia i zdrowia lub utraty mienia dużej ilości ludzi zamieszkałych na terenach potencjalnie zagrożonych. Ogłaszać oraz odwoływać pogotowie i alarm przeciwpowodziowy mogą także właściwy wójt, burmistrz, prezydent miasta lub starosta. Ogłoszenie zazwyczaj następuje po otrzymaniu ostrzeżenia z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Poznaniu o przekroczeniu stanów wód na rzekach województwa wielkopolskiego powyżej stanów ostrzegawczych (alarmowych) mogących spowodować 18/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego wystąpienie wód z koryt rzek, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 22 sierpnia 2007 r. w sprawie podmiotów, którym państwowa służba hydrologicznometeorologiczna i państwowa służba hydrogeologiczna są obowiązane przekazywać ostrzeżenia, prognozy, komunikaty i biuletyny oraz sposoby i częstotliwości ich przekazywania. 7.5 Stan rezerw magazynowych sprzętu przeciwpowodziowego Na podstawie ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. z 2002 r. Nr 62 poz. 558) oraz na podstawie art. 4 ust. 1 pkt 16 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 i z 2002 r. Nr 23, oraz art. 7 ust. 1 pkt 14) i ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 i z 2002 r. Nr 23, poz. 220), zadania powiatu i gminy dotyczące ochrony przeciwpowodziowej zostały poszerzone o wyposażenie i utrzymanie magazynów przeciwpowodziowych. Z uwagi na brak uregulowań, które określałyby warunki tworzenia oraz wyposażenia powiatowych i gminnych magazynów przeciwpowodziowych WZK WUW wspólnie z WZMiUW w Poznaniu, opracował w 2002r „Wytyczne dotyczące wyposażenia oraz lokalizacji powiatowych i gminnych magazynów przeciwpowodziowych”20. Jednak z wieloletnich doświadczeń zebranych przez członków byłego Wojewódzkiego Komitetu Przeciwpowodziowego w Poznaniu wynika, że nie we wszystkich gminach województwa występuje realne zagrożenie powodziowe. Dlatego zaproponowano między innymi poprzez dywersyfikację magazynów i sprzętu przeciwpowodziowego tzn. na szczeblu gminy zlokalizowany byłby sprzęt najbardziej dostępny i najprostszy w wykorzystaniu a jednocześnie najbardziej skuteczny w walce z żywiołem w ilościach pozwalających na podjęcie skutecznych działań. Na szczeblu powiatu umiejscowiony byłby sprzęt bardziej zaawansowany technicznie, natomiast na szczeblu województwa, znajdowałby się sprzęt jednostkowy. W celu realizacji powyższych założeń przy minimalizacji kosztów, zaproponowano na szczeblu gminy wykorzystać istniejące magazyny sprzętu Obrony Cywilnej (OC). Ze względu na realne zagrożenie powodziowe na terenie województwa powstały trzy wojewódzkie magazyny przeciwpowodziowe (w Śremie, Trzciance, Koninie) podległe 20 Pismo WZK WUW ZK-I-5-6828-54-2002 z dnia 15.10.2002 r. 19/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Marszałkowi Województwa Wielkopolskiego, a administrowane przez WZMiUW w Poznaniu. Na podstawie informacji zebranych przez WZK wynika, że jedynie jedenaście powiatów na terenie województwa wielkopolskiego posiada własne magazyny przeciwpowodziowe, które zostały wyposażane w podstawowy sprzęt przeznaczony do akcji przeciwpowodziowej dostosowany do rzeczywistego zagrożenia powodziowego. Decyzja o wydaniu środków zmagazynowanych w magazynach przeciwpowodziowych powiatowych jak i wojewódzkich należy do organów je tworzących. Powiatowe magazyny przeciwpowodziowe: 1. w Pile, 2. w Lubrzu , 3. w Poznaniu, 4. w Kaliszu, 5. w Gołuchowie, 6. w Pleszewie, 7. w Kościanie, 8. w Ostrzeszowie, 9. w Wolsztynie, 10. w Kole, 11. w Rawiczu21. Ilość podstawowego sprzętu ochrony przeciwpowodziowej zawiera załącznik nr 1. 7.6 Ocena możliwości wsparcia działań prowadzonych przez podmioty KSRG podczas powodzi Realne wsparcie działań KSRG w czasie powodzi spośród przez wojewodę dotyczyć może skierowania sił i środków wojska, skierowania osadzonych z zakładów karnych, wsparcie finansowe z rezerwy celowej wojewody lub ewentualnych środków centralnych. Praktycznie niemożliwym jest wykorzystanie formacji obrony cywilnej, gdyż brakuje podstaw prawnych do uruchomienia takich formacji do działania nawet w stanie klęski żywiołowej. Formacje obrony cywilnej nie są ćwiczone od wielu lat, ich obsady etatowe 21 Pismo WZKWUW nr ZK.II-9-6828-6-2005 z dnia 16.03.2005 r. 20/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego funkcjonują wyłącznie w zestawieniach tabelarycznych, a ich mobilność i ewentualna skuteczność jest wątpliwa. Ponadto, aby wykorzystać formacje OC decydent podejmujący taką decyzję naraziłby się na odpowiedzialność prawną za ewentualne uszczerbki na zdrowiu i życiu członków tych formacji – sprawa ta bowiem nie jest rozwiązana. Dodatkowo, należy dodać że użycie formacji wiąże się z jednoznacznym przyjęciem zobowiązania zwrotu środków finansowych utraconych przez członków podczas wykonywania zadań – co może być bardzo drogie. Należy brać pod uwagę fakt, że formacje byłyby to jedynie zespoły do prostych nieskomplikowanych prac fizycznych, nie dysponujące ciężkim sprzętem. 7.7 Ocena skuteczności działania systemu obiegu informacji między służbami i podmiotami biorącymi udział w działaniach Skuteczność systemu obiegu informacji może ulec znacznemu pogorszeniu. Zapewne na terenach zagrożonych powodzią władze wprowadzą całodobowe funkcjonowanie centrów zarządzania kryzysowego, ale mogą zaistnieć okresowe problemy w łączności i dostawach prądu, wówczas okaże się jak dany organ samorządu terenowego jest przygotowany do działania. Mało prawdopodobnym wydaje się jednak scenariusz bardzo katastroficzny, w którym do zapewnienia łączności niezbędne mogą okazać się zarówno urządzenia łączności radiowej jak i łączność CB jak i łączność radioamatorska. W takim scenariuszu kluczowym może okazać się także posiadanie własnych źródeł zasilania. 8. Problem ubezpieczeń nieruchomości i upraw na terenach zagrożonych powodzią Ubezpieczają się głównie mieszkańcy miast, natomiast mieszkańcy małych miejscowości i wsi traktują tę formę zabezpieczenia jedynie w aspekcie obowiązku (dotyczącego konkretnych nieruchomości i upraw). Reasumując największe obciążenie dla budżetu państwa może spowodować powstanie znacznych strat wśród osób, które nie muszą się ubezpieczać, a ich dobytek i mienie ulegnie całkowitemu zniszczeniu. Problem ten dotyczy głównie wsi i małych miasteczek. Należy podkreślić, iż brak ubezpieczenia nieruchomości wynika z przeświadczenia społecznego, że należy się odszkodowanie od państwa. Jest to jednak groźne zjawisko socjologiczne, gdyż ogranicza „instynkt samozachowawczy” i narusza podstawowe zasady równości wobec prawa. 21/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Część III Wnioski Podsumowując ocenę stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa należy stwierdzić, że stan ten jest daleki od ideału. Zarówno elementy technicznego zabezpieczenia jak i administracyjno - ekonomiczne rozwiązania nie pozwalają stwierdzić, że województwo jest zabezpieczone przed powodzią. Dokonując oceny obiektów ochrony przeciwpowodziowej należy stwierdzić, że ich stan techniczny nie ulega radykalnym zmianom od wielu lat, co spowodowane jest niskimi nakładami finansowymi kierowanymi na naprawy i remonty wałów przeciwpowodziowych, zapór, kanałów i innych obiektów ochrony przeciwpowodziowej. Należy stwierdzić, że w wyniku zaniedbań w bieżących pracach konserwacyjnych spowodowanych brakiem odpowiednich środków finansowych z budżetu państwa (pokrywa ok., 10-15% potrzeb) stan urządzeń ulega systematycznemu pogorszeniu. W kwestii działań organizacyjnych również występuje wiele niedociągnięć, wynikają one z nieuregulowania prawnego kwestii związanych z przygotowaniem planów operacyjnych ochrony przed powodzią i planów ochrony przeciwpowodziowej rejonu wodnego. Brakuje także skutecznych i dostępnych dla organów władzy metod planistycznych związanych z przewidywaniem nagłych zjawisk hydrologicznych. Brakuje dostępu do danych geodezyjnych (lub ich w ogóle nie ma), które można wykorzystać przy analizach posuwania się fali kulminacyjnej powodzi z wykorzystaniem modelu numerycznego terenu i aktualnych danych geodezyjnych wałów i koryt rzek. Reasumując praktyczne możliwości analityczne ograniczają się jedynie do stwierdzenia przekroczenia stanów wód na wodowskazach – bez wspomagania się nowoczesnymi modelami informatycznymi w trybie rzeczywistym. Rzeczywiste działania przeciwpowodziowe (w wymiarze widocznym dla poszkodowanych w takim zdarzeniu) będą w praktyce realizowane przez jednostki Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego, który może być bardziej lub mniej wspierany siłami lokalnymi lub regionalnymi przeznaczonymi do wykorzystania przez władze lokalne. Wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast mogą kierować do działań podległe sobie służby 22/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego (np. straż miejską, służby socjalne), czy podmioty gospodarcze (np. MPK, służby oczyszczania miasta). Powiat może wesprzeć działania siłami socjalnymi (np. PCPR). W działaniach mogą i będą brać udział siły i środki Policji, WOPR-u. W określonych ekstremalnych sytuacjach Wojewoda może wnioskować o wsparcie działań siłami wojska, przeznaczonymi do działań w województwie wielkopolskim. Ważnym będzie również wykorzystanie rezerw zgromadzonych w magazynach przeciwpowodziowych, jednakże ich stan pozostaje poza kontrolą zewnętrznych podmiotów, przepisy określają jedynie obowiązek tworzenia rezerw przez samorządy, bez możliwości kontroli i egzekwowania tych obowiązków. Nie ma więc standardów ilościowych i jakościowych wyposażenia takich magazynów. Kolejnym ważnym elementem jest hipotetyczna możliwość wykorzystania formacji obrony cywilnej. W praktyce formacje takie nie będą raczej wykorzystywane z kilku powodów: ● brakuje przepisów w zakresie organizowania i funkcjonowania formacji obrony cywilnej, stąd decyzja o użyciu formacji OC będzie ogromnym ryzykiem dla decydenta podejmującego taką decyzję (należy założyć, że raczej żaden organ władzy nie zdecyduje się na takie ryzyko); ● służba w obronie cywilnej nie funkcjonuje, stąd też nie można jej wykorzystać w potencjalnych działaniach; ● członkowie formacji nie są przeszkoleni i nie dysponują żadnymi specjalistycznymi narzędziami (ciężkim sprzętem) do działań przeciwpowodziowych - w efekcie ich wykorzystanie jest nieuzasadnione ekonomicznie i organizacyjnie; ● praktycznie na szczeblu wojewódzkim można wykorzystać jedynie aerokluby do monitorowania rozprzestrzeniania zjawiska i pozyskiwania informacji o skutkach powodzi, pozostaje jednak do rozwiązania kwestia refundowania kosztów takich działań – w sytuacji gdy deficytowym „towarem” w przypadku powodzi będzie pieniądz. Kolejnym problemem będzie kierowanie działaniami, gdzie biorąc pod uwagę fakt, że dzisiaj praktycznie nie funkcjonują całodobowo powiatowe centra zarządzania kryzysowego (tak jak to określa ustawa o zarządzaniu kryzysowym) pojawi się problem przygotowanych do działania urzędników zapewniających właściwy merytoryczny poziom koordynacji działań na poziomie gminy i powiatu. Wydaje się, że szczególnie na poziomie gminy będzie to mało 23/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego prawdopodobne. Należy się spodziewać, że ciężar działań i koordynacji będzie spoczywał na Wojewodzie (Wydziale Zarządzania Kryzysowego) i służbach zespolonych w szczególności Państwowej Straży Pożarnej i Policji wspartych specjalistami RZGW, IMGW i WZMiUW oraz WINB. Należy mieć nadzieję, że szczebel powiatu będzie w stanie realnie i skutecznie wesprzeć działanie koordynacyjne Wojewody i w miarę możliwości podejmować sprawne koordynowanie służbami powiatowymi. Wartym podkreślenia pozostaje także problem środków finansowych możliwych do wydatkowania na likwidowanie pojawiających się skutków powodzi i zabezpieczającymi przed ich wystąpieniem. Samorządy mogą tworzyć rezerwy w wysokości do 1% swoich rocznych przychodów, natomiast wojewoda może kierować własne środki rezerwy celowej - jeśli taką utworzy lub środki otrzymane z budżetu centralnego. Ryzyko związane z możliwością wydatkowania środków finansowych niezgodnie z zasadami ustawy o finansach publicznych powodować może paraliż działania poszczególnych organów władzy, gdyż uruchomienie jakichkolwiek sił i środków poza siłami ratowniczymi powodować będzie natychmiastowe skutki finansowe. Reasumując należy podkreślić, że przepisy obowiązujące w zakresie ochrony przeciwpowodziowej nie tworzą spójnego systemu przeciwpowodziowego. Nastąpiło rozmycie kompetencji pomiędzy kilka instytucji, dla przykładu wojewoda kieruje działaniami przeciwpowodziowymi, a nie ma możliwości decydowania o wykorzystaniu rezerw magazynów wojewódzkich będących w gestii marszałka województwa. Najbardziej niepokojącym jednak faktem jest brak opracowanego przez RZGW projektu planu "bezpośredniej" ochrony przeciwpowodziowej regionu wodnego. Brak tego dokumentu stawia pod znakiem zapytania całość działań związanych z bezpośrednią ochrona przeciwpowodziową oraz roli w niej organów władzy publicznej i jednostek KSRG. Podsumowując można więc wysnuć opinię, że w grudniu roku 2007 jesteśmy na tym samym poziomie "przygotowania" do powodzi jak przed powodzią z roku 1997 r. 24/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Wykaz skrótów 1. RZGW - regionalny zarząd gospodarki wodnej; 2. WZMiUW - wojewódzki zarząd melioracji i urządzeń wodnych; 3. IMGW - instytut meteorologii i gospodarki wodnej; 4. WINB - wojewódzki inspektorat nadzoru budowlanego; 5. OC - obrona cywilna; 6. WOPR - Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe; 7. KSRG - krajowy system ratowniczo - gaśniczy. 25/26 Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego 26/26
