Wpływ spożycia kofeiny na przebieg ciąży i rozwój płodu

Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 5, zeszyt 2, 110-113, 2012
Wpływ spożycia kofeiny na przebieg ciąży i rozwój płodu
REGINA WIERZEJSKA
Streszczenie
Kofeina jest składnikiem diety o działaniu psychoaktywnym. W okresie ciąży wydłużony jest czas wydalania kofeiny
z organizmu i dochodzi do przedłużonego okresu jej oddziaływania. Kofeina i jej metabolity swobodnie przenikają
przez łożysko do płodu. Wpływ kofeiny na przebieg ciąży i rozwój płodu uzależniony jest od wielkości spożycia
kofeiny przez kobietę ciężarną oraz, jak się przypuszcza, od szybkości metabolizmu kofeiny w jej organizmie. Kobiety
ciężarne powinny ograniczać spożycie produktów z kofeiną. Duże jej spożycie (powyżej 300 mg dziennie) może
zwiększać ryzyko poronienia, porodu przedwczesnego i obniżać masę ciała noworodka. W świetle aktualnego stanu
wiedzy wielkość spożycia kofeiny przez kobiety ciężarne nie ma wpływu na występowanie wad rozwojowych płodu.
W Polsce jest zbyt mało danych, aby stwierdzić, czy wielkości spożycia kofeiny stanowi czynnik ryzyka, ale wydaje
się, że większość kobiet ciężarnych ma świadomość potrzeby ograniczania w diecie produktów z kofeiną. Grupą
podwyższonego ryzyka niekorzystnych skutków spożycia kofeiny są kobiety ciężarne palące papierosy, które spożywają więcej kofeiny niż ciężarne niepalące. Na ilość spożywanej z dietą kofeiny duży wpływ ma sposób parzenia kawy
i herbaty, ale należy pamiętać, że kofeina zawarta jest także w czekoladzie, kakao i napojach typu cola. Kobiety
ciężarne nie powinny pić napojów energetyzujących, ale ostrzeżenia takie znajdują się tylko na niektórych markach
tych produktów.
Słowa kluczowe: kofeina, spożycie, przebieg ciąży, płód
Kofeina jest alkaloidem występującym naturalnie
w niektórych surowcach roślinnych. Jej głównym źródłem
w diecie jest kawa i herbata, co powoduje, że większość
kobiet ciężarnych codziennie spożywa kofeinę [1, 2]. Metabolizm kofeiny zachodzi w wątrobie. U kobiet w ciąży,
z powodu zmian hormonalnych wpływających na zmniejszenie aktywności enzymów wątrobowych czas połowicznego rozpadu kofeiny jest 2-3-krotnie wydłużony [3-5].
Kofeina i jej metabolity łatwo przenikają przez łożysko. Już
od 7-8-tygodnia ciąży osiągana jest równowaga pomiędzy
stężeniem kofeiny we krwi matki i płodu [3, 6]. Z powodu
niedojrzałości wątroby płodu jej wydalanie jest opóźnione
[3, 6, 7]. Przypuszcza się, że mechanizm, poprzez który
kofeina może niekorzystnie wpływać na płód i przebieg
ciąży jest związany ze wzrostem stężenia katecholamin, co
zakłóca łożyskowy przepływ krwi i upośledza transport
substancji odżywczych do płodu [3, 8].
Ze względu na narażenie ciężarnej i płodu na długie
działanie kofeiny kobiety w ciąży powinny ograniczać jej
spożycie. Zalecenie takie wydała ponad 30 lat temu
Administracja ds. Żywności i Leków w USA na skutek wyników badań, wskazujących na niekorzystny przebieg
ciąży u kobiet spożywających dużą ilość kofeiny. Zalecenia te są aktualne do dzisiaj. Zdaniem większości ekspertów spożycie kofeiny przez kobiety ciężarne nie
powinno przekraczać 300 mg dziennie, chociaż ostatnie
rekomendacje British Food Standards Agency limitują tę
ilość jeszcze bardziej – do 200 mg na dzień [4, 5, 9-11].
W Polsce nie ma oficjalnych wytycznych w tym zakresie,
ale w poradnikach żywieniowych skierowanych do kobiet
ciężarnych podkreśla się potrzebę ograniczenia picia kawy
i mocnej herbaty, a w Narodowym Programie Zdrowia
wskazuje się potrzebę kształtowania prozdrowotnych
postaw przyszłych matek i przeciwdziałanie antyzdrowotnym zachowaniom w okresie ciąży.
Z uwagi na bardzo różną zawartość kofeiny w produktach spożywczych, szczególnie w naparach kawy i herbaty, uwarunkowaną metodą parzenia, trudno jest jednoznacznie przeliczyć dopuszczalną ilości kofeiny na ilość
produktów w diecie. Zwartość kofeiny w filiżance kawy
parzonej metodą ciśnieniową wynosi 100-150 mg. Kawa
bezpośrednio zalewana wrzątkiem, bardzo popularna
w Polsce ma mniejszą zawartość kofeiny (36-74 mg), ale
należy pamiętać, że taka kawa ma większy wpływ na
wzrost cholesterolu LDL we krwi. Zawartość kofeiny w naparze herbaty wzrasta wraz z czasem parzenia. Szklanka
herbaty czarnej ekspresowej, parzonej 5 minut zawiera ok.
40 mg kofeiny. W całkowitej puli spożywanej kofeiny
należy także uwzględnić takie produkty, jak czekolada,
kakao czy napoje typu cola, jeśli występują w diecie.
Kobiety ciężarne nie powinny sięgać po napoje energetyzujące, w których kofeina jest podstawowym składnikiem, ale aktualnie brak jest wymogu zamieszczania takiej
informacji na opakowaniu, co powoduje, że wiele marek
tych produktów nie zawiera stosownych ostrzeżeń [4, 9,
12, 13].
Negatywne skutki dużego spożycia kofeiny w okresie
ciąży to przede wszystkim zwiększone ryzyko poronienia,
porodu przedwczesnego i obniżenie urodzeniowej masy
ciała [5, 7]. Niektóre dane wskazują także, że spożycie
dużych ilości kofeiny w III trymestrze ciąży zwiększa
ryzyko „nagłej śmierci łóżeczkowej” niemowląt [14].
Zakład Żywienia i Dietetyki z Kliniką Chorób Metabolicznych i Gastroenterologii, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa
Wpływ spożycia kofeiny na przebieg ciąży i rozwój płodu
Negatywnym skutkiem picia podczas ciąży dużych ilości
kawy może być niedokrwistość ciężarnych, z powodu
wiązania żelaza niehemowego przez polifenole zawarte
w kawie, co ogranicza jego absorpcję w przewodzie pokarmowym. Wypijanie 150-250 ml kawy w czasie posiłku
zmniejsza wchłanianie żelaza o 24-73% [4].
Kofeina a poronienia
Od kilkudziesięciu lat w piśmiennictwie toczy się
dyskusja, czy spożycie kofeiny przez kobiety ciężarne ma
wpływ na utrzymanie ciąży. W świetle wielu badań ryzyko
poronienia jest proporcjonalne do dziennej porcji kofeiny.
Wzrost ryzyka stwierdza się już przy spożyciu ponad
150–200 mg kofeiny dziennie, a przy spożyciu 600 mg
ryzyko to wzrasta o 17% [8, 15]. Szacuje się, że współczynnik ryzyka poronienia zwiększa się o 0,22 na każde
100 mg kofeiny pobieranej z dietą w czasie ciąży [16].
Zdaniem niektórych ekspertów spożywanie we wczesnej
ciąży powyżej 100 mg kofeiny w ciągu dnia istotnie zwiększa ryzyko poronienia u kobiet niepalących. U kobiet
palących związek ten jest mniej widoczny, ponieważ samo
palenie zwiększa ryzyko poronienia i trudniej jest tu
wykazać odrębny wpływ kofeiny [17].
Część badań nie potwierdza jednak zależności pomiędzy ilością spożywanej kofeiny a ryzykiem poronienia,
a kobiet pijących kawę nie zalicza do grupy podwyższonego ryzyka poronienia. Wynika to z faktu, że kobiety
z prawidłowo rozwijającą się ciążą częściej mają nudności,
co powoduje naturalną rezygnację ze spożycia kawy.
Nudności wynikają z produkcji hormonów przez łożysko
i są sygnałem prawidłowo rozwijającej się ciąży. Spożycie
kofeiny przez kobiety, które poroniły, a nie miały nudności, może być większe, niż spożycie przez kobiety z ciążą donoszoną, ale poronienie nie jest skutkiem spożycia
kofeiny, lecz nieprawidłowego rozwoju ciąży [2, 18, 19].
W metaanalizie badań epidemiologicznych dotyczących wpływu spożycia kofeiny na ryzyko poronienia zwraca się uwagę na ograniczenia metodyczne badań wskazujących na istnienie takiej zależności, co powoduje, że
związek ten pozostaje niejednoznaczny [20].
Kofeina a porody przedwczesne
Wpływ spożycia kofeiny na czas trwania ciąży jest
uzależniony od wielkości spożycia kofeiny. Z przeglądu
badań w tym zakresie wynika, że umiarkowane spożycie
kofeiny nie ma wpływu na ryzyko porodu przedwczesnego, natomiast ryzyko takie istnieje przy dużym spożyciu
kofeiny (co najmniej 600 mg dziennie), przy dużym spożyciu kawy (co najmniej 5 porcji dziennie), bądź tylko u kobiet spożywających ponad 400 mg kofeiny i jednocześnie
palących papierosy [1, 10, 15, 21, 22].
Z trzech niezależnych metaanaliz badań epidemiologicznych i kliniczno-kontrolnych w tym zakresie wynika,
że spożycie kofeiny nieprzekraczające 300 mg dzienne nie
wpływa na skrócenie czasu trwania ciąży [4, 5, 23].
111
Kofeina a masa ciała noworodka
Wiele badań wskazuje, że istnieją różnice w masie
urodzeniowej noworodków w zależności od spożycia kofeiny przez ich matki. Spożycie ponad 200 mg kofeiny
dziennie jest związane ze zmniejszeniem masy ciała noworodka o 60-70 g, a spożycie $ 300 mg obniża masę ciała
noworodków o około 100 g [7, 24]. Oszacowano, że każde
100 mg kofeiny spożywane przez kobietę ciężarną zmniejsza urodzeniową masę ciała o 28 g, co jednak nabiera znaczenia dopiero przy dużym spożyciu kofeiny ($ 600 mg
dziennie) [9].
Część badań nie wskazuje jednak, aby wielkość spożycia kofeiny w okresie ciąży miała związek z masą ciała
noworodków, nawet gdy przekracza 300 mg lub 500 mg
dziennie [1, 10]. W niektórych badaniach związek między
spożyciem kofeiny a masą ciała noworodka występował
tylko u ciężarnych palących tytoń, co zdaniem autorów
przemawia za tym, że spożycie kofeiny dodatkowo pogarsza masę ciała noworodków wynikającą z palenia tytoniu
[25]. Najmniejszą masę ciała noworodków stwierdzono
w grupie kobiet palących 15 lub więcej papierosów
dziennie i spożywających co najmniej 300 mg kofeiny [26].
Jednakże są też dane przeciwstawne, w świetle których
spożycie kofeiny negatywnie wpływa na masę ciała noworodków tylko u ciężarnych niepalących, a szybszy, indukowany paleniem tytoniu metabolizm kofeiny może chronić przed jej szkodliwym działaniem [9].
W odniesieniu do wpływu picia kawy w okresie ciąży
na masę ciała noworodka z niektórych prac wynika, że
wraz ze wzrostem ilości wypijanej kawy maleje masa ciała
niemowląt, ale wpływ ten jest raczej niewielki. Spożywanie
1-2 filiżanek kawy dziennie obniża masę ciała o 15 g, 3-4
filiżanek o 34 g, a wypijanie 5 lub więcej porcji kawy
w ciągu dnia zmniejsza masę noworodka o 54 g w stosunku do niepijących kawy [27]. Według McDonalds i wsp.
kobiety, które podczas ciąży piły bardzo dużo kawy
(10 lub więcej filiżanek dziennie), mają o 40% większe ryzyko urodzenia dziecka z małą masą ciała, natomiast badania Linn i wsp. nie wykazały związku między spożywaniem kawy a masą ciała noworodków [10, 28].
Zdaniem niektórych ekspertów wyniki badań w tym
zakresie mogą nie zależeć głównie od wielkości spożycia
kofeiny, ale od indywidualnych różnic w metabolizmie
kofeiny w organizmie kobiet [7].
Kofeina a wady rozwojowe płodu
Przedłużona obecność kofeiny w organizmie kobiet
ciężarnych i jej działanie psychoaktywne skłania do analizy związków tego czynnika z występowaniem wad rozwojowych u płodu. W tym przypadku w literaturze występuje zgodność poglądów, że kofeina i kawa nie jest
czynnikiem teratogennym i nie zwiększa ryzyka wad wrodzonych takich, jak przepukliny, wady układu mięśniowoszkieletowego, wady serca i twarzo-czaszki [4-6, 10].
112
R. Wierzejska
Kofeina w diecie kobiet karmiących piersią
Kofeina spożywana przez kobiety karmiące piersią
bardzo łatwo przechodzi do mleka kobiecego, osiągając
najwyższe stężenie już pół godziny po spożyciu. Umiarkowane spożycie napojów z kofeiną (odpowiednik 2-3
filiżanek kawy dziennie) przez kobiety karmiące piersią
nie ma negatywnego wpływu na niemowlęta, natomiast
duże spożycie jest związane ze stanami rozdrażnienia
u dzieci i zaburzeniami snu [4, 29].
Wpływ kofeiny na płodność kobiet
Zdaniem niektórych ekspertów duże spożycie kofeiny
(ponad 500 mg dziennie) lub wypijanie 4-7 porcji kawy
utrudnia zajście w ciążę [30]. Przeciwnicy tej teorii
twierdzą, że brak jest wystarczających podstaw, żeby
uważać kofeinę za czynnik mający wpływ na płodność
kobiet, nawet przy bardzo dużym spożyciu kofeiny (około
500-700 mg dziennie) [31].
Podobnie jak w przypadku przebiegu ciąży, istotny
wydaje się tu czynnik palenia papierosów. Czas oczekiwania na zajście w ciążę może być wydłużony u kobiet
palących i pijących kawę [5]. Analiza dostępnych danych
naukowych skłania do stwierdzenia, że kobiety mające
problem z zajściem w ciążę powinny nie tylko zrezygnować z palenia tytoniu, ale również ograniczać spożycie kofeiny poniżej 300 mg dziennie [4].
Wielkość spożycia kofeiny przez kobiety ciężarne
Szacuje się, że 75-95% kobiet ciężarnych codziennie spożywa kofeinę [1, 2]. W USA średnie spożycie kofeiny według różnych źródeł kształtuje się na poziomie
58-125 mg dziennie, w Wielkiej Brytanii wynosi 159 mg,
w Szwecji 215 mg i w Norwegii 93 mg/dobę [1, 7, 32, 33].
W Polsce ostatnio opublikowane, pierwsze badania w tym
zakresie wykazały, że średnie spożycie kofeiny przez ciężarne z regionu warszawskiego wyniosło 91 mg dzienne.
Nadmierne spożycie kofeiny, przekraczające 300 mg dziennie stwierdzono u bardzo niewielkiej grupy Polek (1,6%),
co może wynikać z faktu, że ponad 3 ciężarnych zrezygnowała z picia kawy w okresie ciąży [12]. Duże spożycie
kofeiny stwierdza się u 1,6-9,0% kobiet ciężarnych w USA,
5% w Norwegii, 14% w Wielkiej Brytanii i 13-28% w Szwecji
[1, 2, 7, 18, 33, 34]. Niemal wszystkie badania potwierdzają,
że ciężarne palące tytoń spożywają znacznie więcej kofeiny niż ciężarne niepalące [1, 12, 24]. W Polsce, podobnie
jak w Wielkiej Brytanii większość spożywanej przez ciężarne kofeiny pochodzi z herbaty, natomiast w krajach takich,
jak Szwecja, Norwegia, USA i Kanada z kawy [2, 7, 12, 34].
Podsumowanie
Kofeina nie jest dla organizmu składnikiem odżywczym. Liczne badania wskazują na istnienie ryzyka gorszego przebiegu ciąży przy dużym spożycia kofeiny, co
skłania do propagowania racjonalnego podejścia kobiet
w tym zakresie. Nie oznacza to całkowitej rezygnacji z dotychczasowych nawyków np. picia kawy, ale świadomej
regulacji jej ilości i mocy naparu. Wobec faktu, że kofeina
znajduje się w produktach o niewielkiej wartości odżywczej ograniczenie ich spożycia nie skutkuje zubożeniem
jakości diety. Okres ciąży to dla kobiety stan, który w sposób szczególny powinien motywować do prozdrowotnego
sposobu żywienia.
Piśmiennictwo
[1] Clausson B., Granath F., Ekbom A. et al. (2002) Effect of caf-
feine exposure during pregnancy on birth weight and gestational age. Am. J. Epidemiol. 155(5): 429-436.
[2] Mills J.L., Holmes L.B., Aarons J.H. et al. (1993) Moderate
caffeine use and the risk of spontaneous abortion and intrauterine growth retardation. JAMA. 269(5): 593-597.
[3] Grosso L.M., Bracken M.B. (2005) Caffeine metabolism, genetics and perinatal outcomes: a review of exposure assessment considerations during pregnancy. Ann. Epidemiol. 15:
460-466.
[4] Higdon J.V., Frei B. (2006) Coffee and health: A review of
recent human research. Critical Review. Food Science and
Nutrition. 46: 101-123.
[5] Nawrot P., Jordan S., Eastwood J. et al. (2003) Effects of caffeine on human health. Food additives and contaminants.
20(1): 1-30.
[6] Hinds T.S., West W.L., Knight E.M. et al. (1996) The effect of
caffeine on pregnancy outcome variables. Nutr. Rev. 54(7):
203-207.
[7] Care Study Group. (2008) Maternal caffeine intake during
pregnancy and risk of fetal growth restriction: a large prospective observational study. BMJ. 337: 2332.
[8] Weng X., Odouli R., Li D.K. (2008) Maternal caffeine consumption during pregnancy and the risk of miscarriage: a prospective cohort study. Am. J. Obstet. Gynecol. 198: 279-288.
[9] Bracken M.B., Triche E.W., Belanger K. et al. (2003) Association of maternal caffeine consumption with decrements in
fetal growth. Am. J. Epidemiol. 157 (5): 456-466.
[10] Linn S., Schoenbaum S., Monson R. et al. (1982) No association between coffee consumption and adverse outcomes of
pregnancy. N. Eng. J. Med. 306: 141-145.
[11] Food Standards Agency. (2008) New caffeine advice for pregnant women. 3 November, Available online: http://www.
food.gov.uk/news/pressreleases/2008/nov/caffeine advice
[12] Jarosz M., Wierzejska R., Siuba M. (2012) Maternal caffeine
intake and its effect on pregnancy outcomes. Eur. J. Obstet.
Gynecol. Reprod. Biol. 160: 156-160.
[13] Klebanoff M.A., Levine R.J., DerSimonian R. et al. (1998)
Serum caffeine and paraxanthine as markers for reported
caffeine intake in pregnancy. Ann. Epidemiol. 8: 107-111.
[14] Ford R.P., Schluter P.J., Mitchell E.A. et al. (1998) Heavy
caffeine intake in pregnancy and sudden infant death syndrome. Arch. Dis. Child. 78: 9-13.
[15] Furuhashi N., Sato S., Suzuki M. et al. (1985) Effects of caffeine ingestion during pregnancy. Gynecol. Obstet. Invest.
19: 187-191.
[16] Stefanidou E., Caramellino L. Patriarca A. et al. (2011) Mater-
nal caffeine consumption and sine causa recurrent miscarriage. Eur. J. Obstet. Gynecol. Reprod. Biol. 158 (2): 220-224.
[17] Cnattingius S., Signorello L., Anneren G. et al. (2000) Caffeine
intake and the risk of first-trimester spontaneous abortion.
N. Eng. J. Med. 343: 1839-1845.
[18] Fenster L., Hubbard A.E., Swan S.H. et al. (1997) Caffeinated
beverages, decaffeinated coffee and spontaneous abortion.
Epidemiology 8: 515-523.
Wpływ spożycia kofeiny na przebieg ciąży i rozwój płodu
[19] Lawson C.C., LeMasters G.K., Wilson K.A. (2004) Changes in
caffeine consumption as signal pregnancy. Reprod. Toxicol.
18: 625-633.
[20] Signorello L.B., McLaughlin J.K. (2004) Maternal caffeine
consumption and spontaneous abortion: a review of the
epidemiologic evidence. Epidemiology 2: 229-239.
[21] Leviton A., Cowan L. (2002) A review of the literature relating caffeine consumption by women to their risk of reproductive hazards. Food Chem. Toxicol. 40: 1271-1310.
[22] Wisborg K., Henriksen T.B., Hedegaard M. et al. (1996)
Smoking during pregnancy and preterm birth. British J. Obstet. Gynecol. 103: 800-805.
[23] Maslova E., Bhattacharya S., Lin S. et al. (2010) Caffeine con-
sumption during pregnancy and risk of preterm birth:
a meta-analysis. Am. J. Clin. Nutr. 92: 1120-1130.
[24] Martin T.R., Bracken M.B. (1987) The association between
low birthweight and caffeine consumption during pregnancy. Am. J. Epidemiol. 126: 813-821.
[25] Klebanoff M.A., Levine R.J., Clemens J.D. et al. (2002) Maternal serum caffeine metabolites and small-for-gestational age
birth. Am. J. Epidemiol. 155: 32-37.
[26] Beaulac-Baillargeon L., Desrosiers C. (1987) Caffeine-cigarette interaction on fetal growth. Am. J. Obstet. Gynecol. 157:
1236-1240.
[27] Xue F., Willet W.C., Rosner B.A. et al. (2008) Parental characteristics as predictors of birthweight. Hum. Reprod. 23 (1):
168-177.
[28] McDonald A.D., Armstrong B.G., Sloan M. (1992) Cigarette,
alcohol and coffee consumption and prematurity. Am. J.
Public Health. 82: 87-90.
113
[29] American Academy of Pediatrics Committee on Drugs.
(2001) Transfer of drugs and other chemicals into human
milk. Pediatrics. 108: 776-789.
[30] Williams M.A., Monson R.R., Goldman M.B. et al. (1990)
Coffee and delayed conception. Lancet. 335: 1603-1608.
[31] Florack E.I., Sielhuis G.A., Rolland R. (1994) Cigarette smok-
ing, alcohol consumption and caffeine intake and fecundability. Prev. Med. 23: 175-180.
[32] Frary C.D., Johnson R.K., Wang M.Q. (2005) Food sources
and intakes of caffeine in the diets of persons in the United
States. J. Am. Diet. Assoc. 105: 110-113.
[33] Elind E., Bye A., Brantseter A. et al. (2007) Influence of caffeine intake during pregnancy on birth weight. A study based
on data from a sub-cohort in the Norwegian Mother and
Child Cohort Study (MoBa) at the Norwegian Institute of
Public Health. Ann. Nutr. Metabol. 51 (1): 177.
[34] Bakker R., Steegers E., Obradov A. et al. (2010) Maternal caffeine intake from coffee ant tea, fetal growth and risks of
adverse birth outcomes: the Generation R Study. Am. J. Clin.
Nutr. 91(6): 1691-1698.
J
Regina Wierzejska
Zakład Żywienia i Dietetyki z Kliniką
Chorób Metabolicznych i Gastroenterologii
Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie
ul. Powsińska 61/63, 02-903 Warszawa
e-mail: [email protected]
Effects of maternal caffeine consumption on pregnancy outcomes
Caffeine is a psychoactive dietary component. There is decreased maternal elimination of caffeine from pregnant
woman body therefore it leads to prolonged maternal and fetal exposure to caffeine. Caffeine and its metabolites pass
freely across the placenta into a fetus. The influence of caffeine on course of pregnancy and the development of the
fetus depends on amounts of caffeine consumption and probably is conditioned by metabolism of caffeine in pregnant
woman body. Therefore pregnant women should limit caffeine intake. Heavy caffeine consumption can be associated
with miscarriage, preterm birth and decrease of birth weight. According to the current knowledge there is no
association between caffeine intake and infant birth defects. There is too little data in Poland in this subject in order
to state whether the caffeine consumption is a risk factor, but it seems that the majority of pregnant women has an
awareness of limiting caffeine-containing products in their diet. Pregnant women smoking cigarettes are a high-risk
group of adverse effects of caffeine because they consume more caffeine than non-smoking. Methods of brewing coffee
and tea to a large extent influence on caffeine consumption. Pregnant women should also known that caffeine is present in chocolate, cocoa and soft drinks. They should not drink energy drinks, but appropriate warnings are put only
on the label some brands of products.
Key words: caffeine, consumption, course of pregnancy, fetus