otwórz

Być wychowawcą dzisiaj
Katarzyna Ostrowska
Wychowanie to ulepszanie osobowości człowieka przynoszące wzrost wartości duchowych. Definicja
średniowieczna głosi, iż jest to ,,sztuka nad sztukami”, w której nauczyciel- wychowawca bierze czynny udział i wpływa na
oddziaływanie wychowawcze poprzez trzy główne czynniki jakimi są: etyka, kultura i wiedza.
Zdaniem A. Guryckiej wychowanie jest intensywnym, dynamicznym, wielowymiarowym układem wzajemnie od
siebie zależnych procesów wysyłania i akceptacji wpływów, zachodzących pomiędzy jednostkami. Działania te
przebiegają w niejednolitej formie i na różnych etapach. Uważa, iż przebieg dojrzewania dziecka - to proces
przyjmowania przez niego w układzie dwupodmiotowej relacji odpowiedzialności za siebie, to coraz szerszy zasięg
wymiany wzajemnych wpływów1. Szuman natomiast wskazuje, iż nie tylko działalność własna, ale również i aktywność
cudza jest dla człowieka źródłem wiedzy. Osoba poznająca świat musi odbierać wiadomości znajdujące się w czynach
i słowach, zarówno swoich jak i innych. Podmiotem aktywności jest nie tylko aktywny nadawca, jest nim równocześnie
aktywny odbiorca działań2.
Wychowawca to zawód specjalny, zaszczytny i zobowiązujący. Abnegacja sprawiła, iż nastawienie wielu
pedagogów uległo deprecjacji, co odzwierciedliło się w ich działalności. A przecież pełnią tak ważną rolę, wręcz misję…
Współczesny egzystencjalizm uwłaszczony jest w chaosie norm i zasad. Hasło „wychowawca” nabrało
specyficznego wydźwięku: „to ktoś, kto prowadzi człowieka do pełni rozwoju, kto przewodzi wśród zawiłości ścieżek
życiowych i nieustannych wyborów, kto umie mądrze doradzić lub odradzić, kto troszczy się o to, aby inni ludzie, aby
każdy człowiek nie stawał się biernym tworzywem dziejów i wielkich mocy politycznych, lecz był samodzielnym
podmiotem, sprawcą własnego losu i współtwórcą pomyślności społeczeństwa”3. Podążając za tymi słowami szukamy w
życiu wychowawcy takiego, który jest: „mądry, krytyczny, wrażliwy i kompetentny pedagog, lecz już nie tylko jako pewny
drogi przewodnik, a bardziej jako tłumacz różnych możliwości do wyboru na indywidualnej, osobniczej, niepowtarzalnej
drodze do pełni rozwoju podmiotowej tożsamości, do pełnomocnego radzenia sobie w zmaganiach ze światem i losem
życia”4.
W obecnych czasach wychowawca ma bardzo trudne zadanie do wykonania. Powinien najpierw umocnić siebie
w myśli kim jest, czy jest w stanie coś zmienić. Każdy człowiek, choćby uwierzył w indywidualne możliwości, jest w stanie
uczynić coś dla całej ludzkości. Poznać swoje jestestwo może człowiek heroiczny, nie bojący się bólu. Wychowawca
powinien powstrzymać się od mówienia ludziom, jak trzeba coś zrobić5. Pedagog ma uchronić dziecko przed niszczącą
alienacją
i instrumentalizacją. Powinien odrzucić wszelkie ideologie totalitarne, które sprowadzają podopiecznego do
uprzedmiotowienia jakim jest komercjalizm. Środkiem wypełniającym owe zadanie jest miłość, którą opiekun ma wypełnić
nie tylko w sercach innych, ale przede wszystkim w swoim. Musi wykorzenić: nienawiść, okrucieństwo, chęć zniszczenia..
Przecież tylko miłość nie pyta o należność, o wzajemność, lecz daje ją drugiemu człowiekowi.
Papież Jan Paweł II, w Liście do Rodzin, zaznaczył, że wychowanie jest „obdarzaniem człowieczeństwem obdarzaniem dwustronnym”. Relacja dwupodmiotowa jest niezbędna w wychowaniu dziecka. Chodzi tutaj o nową
wrażliwość na dziecko, o wzajemne „ubogacanie się człowieczeństwem”. Wychowanek to przecież osoba ludzka, istota
cielesno - duchowa. Fundamentem jego godności są wartości duchowe, niewidzialne; to także cząstki Bożego życia.
Ojciec Święty mówi do swoich wychowanków prostym i mocnym językiem wiary. Razem z miłością i skupieniem słucha,
odrzuca formalistyczne konwenanse, jeśli utrudniają bliskość kontaktu, dąży, aby każdy odczuwał i był faktycznie
zauważony, zrozumiany, umocniony, objęty miłością6. Taką właśnie postawę powinni przyjąć dzisiejsi dydaktycy, aby
uchronić życie podopiecznych od zagłady i zniszczenia ze strony świata.
Wychowawca ma obowiązek wdrożenia ucznia w świat wartości. Musi starać się być wzorem, ucieleśnieniem
propagowanych idei. Wizja przyszłości, którą chce utworzyć lub której chce służyć nastawia na aktywności intelektualną,
szeroką wiedzę i wyobraźnię. Powinien wpajać wychowankom, aby ich życie nie było znakiem zapytania,
a wykrzyknikiem7. Rozważając postawę wychowawcy koncentrujemy się na ideale, który obecnie nie jest łatwo stworzyć:
„Jest to człowiek wysoko zaawansowany w poznawaniu, rozumieniu i wartościowaniu stosunków panujących w świecie,
1
A. Gurycka, Podmiotowość – postulat dla wychowania, [w:] A. Gurycka (red.), Podmiotowość w doświadczeniach
wychowawczych dzieci i młodzieży, Warszawa 1989.
2
G. W. Shugar, Małe dziecko w sytuacji dwupodmiotowej, jak powstaje i na czym polega struktura działanie wspólne,
[w:] A. Gurycka (red.), Podmiotowość w doświadczeniach wychowawczych dzieci i młodzieży, Warszawa 1989, s. 66-67.
3
A. Siemak- Tylikowska, H. Kwiatkowaska, Edukacja nauczycielska w perspektywie wymagań zmieniającego się świata,
Warszawa 1998, s. 15.
4
S.M. Kwiatkowski, Edukacja nauczycielska w perspektywie wymagań zmieniającego się świata,
Warszawa 1998, s. 18.
5
H. Jackson Brown, Mały poradnik życia. 511 rad, spostrzeżeń i przypomnień pomagających przeżyć szczęśliwe i owocne
życie, Poznań 2001, s.43.
6
K. Olbracht, Ojciec Święty - wychowawca młodzieży, Kraków 1997, s. 78.
7
H. Jackson Brown, Mały poradnik życia. 511 rad, spostrzeżeń i przypomnień pomagających przeżyć szczęśliwe i owocne
życie, Poznań 2001, s.74.
1
przede wszystkim w świecie społecznym, w procesach kształcenia i wychowania, a zarazem w twórczym kształtowaniu
tych stosunków (...)”8. Ale czy oby to wystarczy?
Wychowawca to człowiek o ewidentnych założeniach i szerokich horyzontach. Jestem przekonana, że każdy
wychowawca dąży, aby być mistrzem swojej specjalności i wielkim znawcą dusz podopiecznych. Dysponuje jasnym
umysłem, planuje swoje zmagania na podstawie wiedzy naukowej i praktyki. Być wychowawcą w obecnych czasach, to
znaczy kierować „ku wyjściu z siebie do zadań i do innych ludzi, do ich i własnej wartościowości, po to, by zrozumieć
świat, odnaleźć miłość i solidarność, umieć kierować sobą”9. Na świecie istnieje tyle zła, po które sięga szczególnie
młodzież. Większość z nich nie zdaje sobie konsekwencji jakie czekają na nich w przyszłości, dlatego wychowawca musi
być czujny i pomocny w tych chwilach „twórczy, czynny w motywacji, uczuciach i działaniu, tylko bowiem przez czyn
człowiek swe człowieczeństwo okazuje i utrwala, tylko w działaniu dla drugich rodzi się i wyraża godność człowieka. Tylko
czynem budujemy świat dobra lub zaniechaniem tworzymy świat lęku i pustkę osamotnienia”10. Obecni wychowawcy
radzą sobie z tymi problemami bardzo dobrze, aczkolwiek powinni na bieżąco doskonalić swoje umiejętności i pogłębiać
wiedzę.
Nauczyciel jest dostrzegany także poza szkołą. Wychowankowie są bacznymi obserwatorami, którzy potrafią
wypomnieć niestosowane zachowania wychowawcy, aby uchronić swoje naganne postępowanie. Nie może więc
zapomnieć nawet na chwilę kim jest i jakie niesie posłannictwo, pomimo wielu trosk i zmartwień, jakie przynosi codzienne
życie. Jego praca to nie czas na fanaberie, gdyż odbiorcą jest młody umysł o kształtującej się sylwetce i osobowości.
Literatura
1. Gurycka A., Podmiotowość – postulat dla wychowania, [w:] A. Gurycka (red.), Podmiotowość w doświadczeniach
wychowawczych dzieci i młodzieży, Warszawa 1989.
2. Jackson Brown H., Mały poradnik życia. 511 rad, spostrzeżeń i przypomnień pomagających przeżyć szczęśliwe i
owocne życie, Poznań 2001.
3. Kwiatkowski S.M., Edukacja nauczycielska w perspektywie wymagań zmieniającego się świata, Warszawa 1998.
4. Olbracht K., Ojciec Święty - wychowawca młodzieży,Kraków 1997.
5. Pilch T., Rozważania wokół zawodu nauczyciela, Warszawa 2001.
6. Shugar G. W., Małe dziecko w sytuacji dwupodmiotowej, jak powstaje i na czym polega struktura działanie
wspólne, [w:] A. Gurycka (red.), Podmiotowość w doświadczeniach wychowawczych dzieci i młodzieży,
Warszawa 1989.
7. Siemak- Tylikowska A., Kwiatkowaska H., Edukacja nauczycielska w perspektywie wymagań zmieniającego się
świata, Warszawa 1998.
8. Śliwerski B., Pedagogika alternatywna, Kraków 1988.
8
Tamże, s. 44.
B. Śliwerski, Pedagogika alternatywna, Kraków 1988, s. 18.
10
T. Pilch, Rozważania wokół zawodu nauczyciela, Warszawa 2001, s. 25.
9
2