Wpáyw rodzaju spoiwa na wáaĞciwoĞci reologiczne

MATERIA£Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 64, 4, (2012), 536-540
www.ptcer.pl/mccm
Wpáyw rodzaju spoiwa na wáaĞciwoĞci
reologiczne zawiesin zastosowanych do
otrzymywania ceramicznych tworzyw porowatych
KATARZYNA JACH*, HENRYK TOMASZEWSKI, HELENA WĉGLARZ
Instytut Technologii Materiaáów Elektronicznych, ul. WólczyĔska 133, 01-919 Warszawa
*e-mail: [email protected]
Streszczenie
W niniejszej pracy tworzywa ceramiczne o kontrolowanej porowatoĞci przygotowano metodą polegającą na osadzaniu na tworzywie
polimerowym proszku ceramicznego z masy lejnej (ang. polymeric sponge method). Jako podáoĪa wykorzystano gąbki poliuretanowe
¿rmy Kureta. Ceramiczne materiaáy porowate otrzymano na bazie tlenku glinu (Į-Al2O3, Almatis). Wodne zawiesiny tlenkowe przygotowano
z wykorzystaniem dwóch rodzajów spoiwa: poli(alkoholu winylowego) oraz dyspersji polimeru na bazie estru kwasu akrylowego i styrenu.
W pracy przedstawiono wyniki badaĔ reologicznych sporządzonych mas lejnych oraz mikrostrukturĊ otrzymanych tworzyw ceramicznych.
Sáowa kluczowe: preforma ceramiczna, podáoĪe polimerowe, spoiwo wodorozcieĔczalne, porowatoĞü otwarta
INFLUENCE OF BINDER TYPE ON RHEOLOGICAL PROPERTIES OF SLURRIES
FOR POROUS CERAMIC MATERIALS
In the present study, porous ceramic materials were prepared by the polymeric sponge method. Polyurethane sponge (Kureta) was used
as a substrate. Porous ceramic materials were obtained on the basis of aluminium oxide (Į-Al2O3, Almatis), aqueous suspensions prepared
with binders of two types: polyvinyl alcohol and a dispersion based on methacrylic acid esters and styrene. The paper presents the results
of studies on the rheological properties of the ceramic slurries and the results of strength tests of the resultant ceramic materials.
Keywords: Ceramic preform, Polymeric substrate, Water thin binder, Open porosity
1. WstĊp
Ceramiczne materiaáy porowate mają bardzo szeroki zakres zastosowaĔ. W medycynie stosowane są jako biomateriaáy, w energetyce jako wirniki pomp, komory spalania turbin czy elementy wymienników ciepáa. Wykonuje siĊ z nich
membrany ceramiczne wykorzystywane w procesach ¿ltracji.
SáuĪą równieĪ do wytwarzania materiaáów kompozytowych
o przenikających siĊ fazach (ang. interpenetrating network)
[1-4]. Preformy tego typu mogą mieü szerokie zastosowanie
jedynie w przypadku, gdy speániają naáoĪone wymogi strukturalne. W zaleĪnoĞci od warunków technologicznych i uĪytego surowca moĪna wytworzyü tworzywa o zaprojektowanej porowatoĞci, ksztaácie i wielkoĞci porów.
Przygotowanie odpowiedniego szkieletu ceramicznego
jest sprawą niezwykle istotną. WyróĪnia siĊ kilka metod formowania szkieletów ceramicznych. Są to wypalanie dodatków, spienianie [5], konsolidacja skrobi [6], odlewanie Īelowe [7, 8] i replikacja [9-12]. Najbardziej rozwijającą siĊ jest
ostatnia z wymienionych metod, polegająca na osadzaniu
ceramicznej masy lejnej na podáoĪu ze spienionych tworzyw sztucznych. Metoda ta pozwala bowiem na otrzymywanie porowatej ceramiki o najwiĊkszym z moĪliwych stop-
536
niu porowatoĞci, dochodzącym do 99% obj. W efekcie otrzymuje siĊ ceramikĊ o strukturze dokáadnie odwzorowującej
strukturĊ zastosowanego wzorca. Specjalnie zaprojektowana porowatoĞü otwarta, wielkoĞü i rozkáad wielkoĞci porów
pozwalają na uzyskanie materiaáu, który moĪe sam stanowiü gotowy element [13, 14]. MoĪe byü takĪe czĊĞcią kompozytu, membraną, absorbentem, konwektorem katalitycznym, tworzywem do zastosowaĔ biomedycznych lub materiaáów konstrukcyjnych [12, 15, 16].
NajwiĊkszym problemem, zarówno z badawczego jak
i technologicznego punktu widzenia, jest otrzymanie ceramiki o zaprojektowanej porowatoĞci otwartej. Wymaga to
m.in. dobrania odpowiedniego podáoĪa. Powinno byü ono
wykonane z materiaáu sprĊĪystego Īeby umoĪliwiü usuniĊcie nadmiaru masy lejnej i powrót do pierwotnego ksztaátu
oraz o odpowiedniej porowatoĞci i wielkoĞci porów. Powinno
byü dobrze zwilĪalne przez ceramiczną masĊ lejną. Istotne
jest równieĪ, aby podczas procesu wypalania nie wydzielaáo
toksycznych gazów i utleniaáo siĊ w zakresie temperatur pozwalających na uzyskanie przez tworzywo ceramiczne odpowiednio duĪej wytrzymaáoĞci mechanicznej. Najpopularniejsze w tym zakresie są pianki poliuretanowe. Są one áatwo dostĊpne, tanie i bardzo dobrze zwilĪalne przez roztwory
WPàYW RODZAJU SPOIWA NA WàAĝCIWOĝCI REOLOGICZNE ZAWIESIN ZASTOSOWANYCH DO OTRZYMYWANIA CERAMICZNYCH TWORZYW POROWATYCH
wodne. NajwaĪniejszą wáaĞciwoĞcią tworzyw porowatych są
rodzaj, wielkoĞü i rozkáad wielkoĞci porów, a ponadto wytrzymaáoĞü mechaniczna, odpornoĞü chemiczna i na nagáe zmiany temperatury oraz przepuszczalnoĞü dla gazów i cieczy.
W przypadku formowania ksztaátek z surowców nieplastycznych konieczne jest zastosowanie spoiwa. Od oddziaáywaĔ polimer - polimer i polimer - ziarno proszku zaleĪy wytrzymaáoĞü ksztaátek w stanie surowym, a w sposób
poĞredni wytrzymaáoĞü mechaniczna po spiekaniu [17, 18].
Obecnie w technologii ceramicznej stosowane są gáównie
spoiwa wodorozpuszczalne takie jak poli(alkohol winylowy),
metyloceluloza, glikol poli(oksyetylenowy), itp., a takĪe spoiwa wodorozcieĔczalne (dyspersje akrylo-styrenowe, poliuretanowe, poli(octan winylu), itp.).
W niniejszej pracy ceramiczne tworzywa porowate wykonano metodą osadzania masy lejnej na spienionym podáoĪu polimerowym, a do sporządzenia zawiesin wykorzystano dwa rodzaje spoiw: poli(alkohol winylowy) oraz dyspersjĊ polimeru na bazie estru kwasu akrylowego i styrenu.
2. CzĊĞü doĞwiadczalna
2.1. Przygotowanie zawiesiny
i charakteryzacja tworzyw
Jako fazĊ staáą zastosowano proszek tlenku glinu Į-Al2O3
¿rmy Almatis (symbol A16SG) o Ğredniej wielkoĞci ziarna: ok.
0,5 —m, powierzchni wáaĞciwej mierzonej metodą BET wynoszącej » 8,9 m2/g i gĊstoĞci rzeczywistej mierzonej metodą piknometryczną równej 3,89 g/cm3.
Do upáynnienia ceramicznych mas lejnych uĪyto Duramaxu D-3005 (Rohm and Haas) w iloĞci 0,8% wag. w stosunku
do fazy staáej. Spoiwami zastosowanymi w badaniach byáy:
– dyspersja polimeru na bazie estru kwasu akrylowego
i styrenu – roztwór wodny 50%, Mowilith DM 765, Celanese Emulsions GmbH;
– poli(alkohol winylowy) o ciĊĪarze cząsteczkowym
208 000 ¿rmy Mowilith.
ZawartoĞü Al2O3 w zawiesinie wynosiáa 75,0–82,5% wag.
ZawiesinĊ przygotowano zgodnie z nastĊpującą procedurą. Odpowiednie iloĞci proszku ceramicznego, rozpuszczalnika i związku upáynniającego mieszano w máynku planetarnym Pulverisette ¿rmy Fritsch w pojemniku korundowym
z korundowymi mieszalnikami. PrĊdkoĞü obrotowa wynosiáa 150 obr./min, natomiast czas mieszania wynosiá 90 min.
Po tym czasie dodawano spoiwo i ponownie mieszano. Dodatek dyspersji akrylowo-styrenowej wynosiá (1,0–10,0)%
wag. w stosunku do proszku ceramicznego.
Ceramiczną masĊ lejną osadzano na podáoĪu ze spienionego tworzywa sztucznego, w wyniku czego otrzymano
tworzywo ceramiczne o strukturze odwzorowującej strukturĊ zastosowanego podáoĪa. W pracy wybrano pianki strukturalne ¿rmy Kureta (Niemcy) o iloĞci oczek na cal wynoszącej 10, 20 i 30 (ppi10, ppi20, ppi30).
Nasączanie podáoĪa polimerowego przeprowadzono poprzez zanurzanie pianki w przygotowanej masie lejnej. Nadmiar masy usuwano poprzez zgniatanie pianki. Stosowano
podáoĪa o duĪym stopniu porowatoĞci, co pozwoliáo na unikniĊcie zamykania porów i uzyskanie tworzywa ceramicznego idealnie odwzorowującego strukturĊ podáoĪa polimero-
wego. Nasączone ksztaátki suszono przez 48 h w temperaturze pokojowej. Ostatnim i najwaĪniejszym etapem byá proces spiekania, który prowadzono wieloetapowo.
WáaĞciwoĞci reologiczne ceramicznych mas lejnych mierzono z zastosowaniem reometru (R/S Plus, Brook¿eld).
AnalizĊ termiczną podáoĪa polimerowego wykonano z wykorzystaniem aparatu STA 449 F1 ¿rmy NETZSCH. StrukturĊ preform ceramicznych charakteryzowano przy pomocy
mikroskopu optycznego (Olympus C-5050, Olympus Optical Co.), natomiast mikrostrukturĊ przy pomocy skaningowego mikroskopu elektronowego (SEM, Zeiss Auriga). GĊstoĞü oraz porowatoĞü otwartą wyznaczano z pomiarów
geometrycznych preform uzyskanych po procesie spiekania i ich masy.
3. Wyniki i dyskusja wyników
Próbki przygotowanych zawiesin poddawano badaniom
reologicznym, w wyniku których wyznaczone zostaáy lepkoĞü
dynamiczna i naprĊĪenie styczne w funkcji szybkoĞci Ğcinania. Jak wspomniano wczeĞniej, do sporządzenia zawiesin
zastosowano dwa rodzaje spoiw. Pierwszym z nich byá powszechnie stosowany poli(alkohol winylowy) (PVA). Wyniki
przedstawiono na Rys. 1.
a)
b)
Rys. 1. Wpáyw dodatku spoiwa, poli(alkoholu winylowego), na krzywe páyniĊcia (a) i lepkoĞü dynamiczną (b) ceramicznych mas lejnych
o stĊĪeniu fazy staáej wynoszącym 75,0% wag. (A) i 80,0% wag. (B).
Fig. 1. InÀuence of binder content (polyvinyl alcohol) on Àow curves
(a), and dynamic viscosity (b) of ceramic slurries with solid phase
contents of 75.0 wt.% (A) and 80.0 wt.% (B).
MATERIA£Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 64, 4, (2012)
537
K. JACH, H. TOMASZEWSKI, H. WĉGLARZ
Dodatek PVA wynosiá od 1,0% do 2,0 % wag. w stosunku do fazy staáej, przy zawartoĞci 75,0% wag. Al2O3. Sporządzono takĪe zawiesiny o wiĊkszym stĊĪeniu fazy staáej wynoszącym 80,0% wag. Wówczas dodatek PVA mógá wynieĞü
maksymalnie 1,5% wag. Związane jest to z faktem, Īe PVA
jest związkiem z grupy spoiw wodorozpuszczalnych i moĪna z niego przygotowaü roztwory o niskim stĊĪeniu - zazwyczaj 10 % wag., w wyniku czego do zawiesiny wraz z roztworem spoiwa wprowadzana jest duĪa iloĞü rozpuszczalnika, co z kolei uniemoĪliwia sporządzenie zawiesiny ceramicznej o duĪej zawartoĞci fazy staáej.
Spoiwa polimerowe mogą byü dodawane do mas lejnych
w postaci roztworu, tak jak PVA, ale takĪe w postaci dyspersji polimerowej (spoiwa wodorozcieĔczalne). Tego typu
polimery stosuje siĊ w ostatnich latach [19] coraz czĊĞciej,
szczególnie podczas formowania metodą tape casting. Na
Rys. 2 przedstawiono wpáyw dodatku dyspersji polimeru na
bazie estru kwasu akrylowego i styrenu na krzywe páyniĊcia
i lepkoĞü dynamiczną ceramicznych mas lejnych. StĊĪenie
fazy staáej wynosiáo 80,0% wag.
WartoĞci lepkoĞci mas lejnych zawierających jako spoiwo dyspersjĊ polimerową nie są wysokie, lepkoĞü zawiesiny z dodatkiem 10% wag. spoiwa wynosi niewiele ponad
a)
b)
Rys. 2. Wpáyw dodatku spoiwa (dyspersji polimeru na bazie estru
kwasu akrylowego i styrenu) na krzywe páyniĊcia (a) i lepkoĞü dynamiczną (b) ceramicznych mas lejnych o stĊĪeniu fazy staáej wynoszącym 80,0 % wag.
Fig. 2. InÀuence of binder content (acrylic acid ester plus styrenebased polymer dispersion) on Àow curves (a) and dynamic viscosity
(b) of ceramic slurry with solid phase concentration of 80.0 wt.%.
538
MATERIA£Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 64, 4, (2012)
1 Pa·s. Z tego powodu nie sporządzono mas o niĪszej zawartoĞci fazy staáej.
Zastosowanie dyspersji jako spoiwa wpáynĊáo na poprawĊ
wáaĞciwoĞci reologicznych sporządzanych zawiesin. Otrzymane wartoĞci lepkoĞci są znacznie niĪsze, np. dla dodatku spoiwa 1% wag. jest to aĪ oĞmiokrotnie mniej niĪ w przypadku PVA. Poza tym, moĪliwy byá dodatek spoiwa w iloĞci
nawet 10% wag. Wynika to z faktu, jak juĪ wczeĞniej wspomniano, Īe PVA jest rozpuszczalny w wodzie, natomiast dyspersja w wodzie jest rozcieĔczalna.
Jak widaü na Rys. 1a i 2a, zawiesiny - zarówno z jednym jak i z drugim rodzajem spoiwa - są stabilne. Na krzywych páyniĊcia nie obserwuje siĊ znacznych pĊtli histerezy.
W celu doboru odpowiednich warunków wypalania podáoĪa polimerowego wykonano jego analizĊ termiczną. Przeprowadzono pomiar ubytku masy w trakcie ogrzewania próbki
(TG) oraz skaningową kalorymetriĊ róĪnicową (DSC) w przedziale temperatur 25–800oC. Na krzywej DSC zaobserwowano dwa efekty egzotermiczne: w temperaturze 395oC i 508oC.
NajwiĊkszy ubytek masy ma miejsce w zakresie temperatur 310-440oC, natomiast do caákowitego rozkáadu dochodzi w temperaturze 589oC. Na tej podstawie dobrano odpowiedni program wypalania. W celu usuniĊcia podáoĪa polimerowego, tak aby szkielet ceramiczny nie ulegá zniszczeniu, proces spiekania podzielono na dwa etapy: wypalenie
podáoĪa organicznego i spiekanie tworzywa ceramicznego.
Wypalanie prowadzono z szybkoĞcią 0,8 oC/min do temperatury 600oC, nastĊpnie z szybkoĞcią 2 oC/min do 1100oC.
Spiekanie tworzyw ceramicznych odbywaáo siĊ w piecu ¿rmy
Nabartherm z szybkoĞcią 5 oC/min do temperatury 1700oC
z 60-minutowym przetrzymaniem w temperaturze spiekania.
Oznaczano nastĊpujące parametry okreĞlające wáaĞciwoĞci ¿zyczne ksztaátek po procesie spiekania: gĊstoĞü
wzglĊdną, porowatoĞü otwartą oraz skurczliwoĞü liniową.
Masy lejne osadzane byáy na piankach poliuretanowych
o symbolach ppi10, ppi20 i ppi30. Pianki te róĪniáy siĊ iloĞcią
oczek przypadających na 1 cal. Zatem im wiĊcej oczek posiadaáa pianka, tym wiĊcej masy zostaáo na niej osadzone.
Z tego teĪ powodu gĊstoĞci tworzyw otrzymanych z wykorzystaniem pianki o symbolu ppi30 są wiĊksze niĪ w przypadku wykorzystania pianek o symbolu ppi20 oraz ppi10, a tym
samym, porowatoĞü otwarta jest mniejsza. Dodatek do zawiesin coraz wiĊkszej iloĞci spoiwa wpáynąá na zwiĊkszenie
ich lepkoĞci, co w przypadku dyspersji akrylowo–styrenowej spowodowaáo, Īe na pianki osadzone byáy coraz wiĊksze iloĞci masy. NiezaleĪnie od rodzaju zastosowanego podáoĪa polimerowego, towarzyszyá temu wzrost gĊstoĞci tworzyw po procesie spiekania oraz spadek porowatoĞci otwartej. Jak siĊ okazuje, obecnoĞü w masie lejnej związków organicznych wpáywa na skurczliwoĞü tworzyw po spiekaniu.
Dane zawarte w Tabeli 1 wskazują, Īe im wiĊksze zastosuje
siĊ iloĞci dodatków, tym skurczliwoĞü tworzyw jest wiĊksza.
Na Rys. 3 przedstawiono przykáadowe obrazy z mikroskopu optycznego pianki poliuretanowej (ppi30), stosowanej jako podáoĪe do nasączania zawiesiną, oraz otrzymany
po procesie spiekania szkielet ceramiczny.
Mikrostruktura fazy ceramicznej na podáoĪu polimerowym
zaleĪy od lepkoĞci zawiesiny ceramicznej. Zawiesina sporządzona z PVA charakteryzuje siĊ nie tylko wysoką lepkoĞcią, ale równieĪ bardzo duĪym stopniem spienienia. Oba
te czynniki sprzyjają powstawaniu zamkniĊtej porowatoĞci
WPàYW RODZAJU SPOIWA NA WàAĝCIWOĝCI REOLOGICZNE ZAWIESIN ZASTOSOWANYCH DO OTRZYMYWANIA CERAMICZNYCH TWORZYW POROWATYCH
Tabela 1. Parametry ¿zyczne preform ceramicznych po procesie spiekania.
Table 1. Physical parameters of ceramic preforms after sintering.
Symbol pianki
Dodatek spoiwa [% wag.]
ppi10
ppi20
1,0
3,0
5,0
7,0
1,0
ppi30
3,0
5,0
7,0
1,0
3,0
5,0
7,0
GĊstoĞü wzglĊdna [%]
9,9
10,1
13,0
16,1
11,0
11,8
17,7
24,0
15,1
17
21,6
27,6
PorowatoĞü otwarta [%]
90,0
89,9
87,0
83,9
89,0
88,2
82,3
76,0
84,9
83,0
78,4
72,4
SkurczliwoĞü liniowa [%]
13,1
13,3
13,6
16,7
14,5
15,0
15,6
16,5
14,1
14,3
15,1
18,2
Báąd pomiarów wynosi maksymalnie 1,6%.
a)
Rys. 4. Mikrostruktura szkieletu ceramicznego otrzymanego z zawiesiny z dodatkiem PVA.
Fig. 4. Microstructure of ceramic skeleton obtained from suspension added with PVA.
b)
Rys. 3. Budowa podáoĪa polimerowego o symbolu ppi30 (a) oraz
szkieletu ceramicznego (b).
Fig. 3. Structure of polymeric foam ppi30 (a) and ceramic preform (b)
w szkielecie ceramicznym, co jest widoczne na Rys. 4 i jest
bardzo niekorzystnym zjawiskiem.
W przypadku, gdy skáad i parametry reologiczne mas są
odpowiednio dobrane nie nastĊpuje zamykanie tak duĪych
pustych przestrzeni. Sytuacja taka ma miejsce podczas zastosowania dyspersji akrylowo-styrenowej. MikrostrukturĊ
szkieletu otrzymanego z dodatkiem dyspersji przedstawiono na Rys. 5.
4. Wnioski
Ceramiczne tworzywa porowate wykonano metodą osadzania masy lejnej na spienionym podáoĪu polimerowym. Reologia zawiesin i ich adhezja do podáoĪa polimerowego są
Rys. 5. Mikrostruktura szkieletu ceramicznego otrzymanego z zawiesiny z dodatkiem dyspersji akrylowo-styrenowej.
Fig. 5. Microstructure of ceramic skeleton obtained from suspension added with acrylic-styrene dispersion.
kluczowymi aspektami w tej metodzie. W pracy wykazano, iĪ
niezwykle istotne jest dobranie odpowiedniego spoiwa. Poprawnie dobrane spoiwo nie prowadzi do znacznego wzrostu lepkoĞci sporządzanej masy lejnej i tym samym umoĪliwia wprowadzenie znacznych iloĞci fazy staáej. DziĊki temu
formowany wyrób charakteryzuje siĊ duĪą gĊstoĞcią i jednorodnoĞcią, co sprzyja wysokiej gĊstoĞci tworzywa w stanie surowym i po procesie spiekania.
Do sporządzenia zawiesin wykorzystano dwa rodzaje
istotnie róĪniących siĊ spoiw, poli(alkohol winylowy) oraz dyspersjĊ polimeru na bazie estru kwasu akrylowego i styrenu.
MATERIA£Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 64, 4, (2012)
539
K. JACH, H. TOMASZEWSKI, H. WĉGLARZ
Udowodniono, Īe zastosowanie w procesie formowania dyspersji w porównaniu do powszechnie stosowanego PVA jest
korzystniejsze nie tylko z uwagi na wáaĞciwoĞci reologiczne
zawiesin, ale równieĪ mikrostrukturĊ i wybrane wáaĞciwoĞci
¿zyczne otrzymanych tworzyw porowatych.
[9]
[10]
PodziĊkowanie
[11]
Praca naukowa ¿nansowana ze Ğrodków budĪetowych
na naukĊ w latach 2010-2013 jako projekt badawczy nr
N N507 4312 39.
Literatura
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
Travitzky A.: „Effect of metal volume fraction on the mechanical properties of alumina/aluminum composites”, J. Mater.
Sci., 36, (2001), 4459 – 4463.
Aldrich D.E., Fan Z.: „Microstructural characterisation of interpenetrating nickel/alumina composites”, Materials Characterization, 47, (2001), 167–173.
Szafran M., Konopka K., Bobryk E., Kurzydáowski K.J.: „Ceramic matrix composites with gradient concentration of metal
particles”, J. Eur. Ceram. Soc., 27, (2007), 651–654.
Melcher R., Martins S., Travitzky N., Greli P.: „Fabrication of
Al2O3-based composites by indirect 3D-printing”, Mater. Let.,
60, (2006), 572–575.
Fujiu T., Messing G.L., Huebner W.: „Processing and Properties of Cellular Silica Synthesized by Foaming Sol-Gels”, J.
Am. Ceram. Soc, 73, (1990), 85-90.
Gregorová E.; Pabst W.: „Process control and optimized preparation of porous alumina ceramics by starch consolidation
casting”, J. Eur. Ceram. Soc., 15, (2011), 2073-2081.
Garrn I., Reetz C., Brandes N., Kroh L.W., Schubert H.: „Clotforming: the use of proteins as binders for producing ceramic
foams”, J. Eur. Ceram. Soc., 24, (2004), 579–587.
Potoczek M.: „Hydroxyapatite foams produced by gelcasting
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
using agarose”, Mater. Let., 62, (2008), 1055–1057,
Colombo P., Griffoni M., Modesti M.: „Ceramic Foams from
a Preceramic Polymer and Polyurethanes: Preparation and
Morphological Investigations”, J. Sol-Gel Sci. Techn., 13,
(1998), 195–199 .
Yang Y., Yao Q., Pu X., Hou Z., Zhang Q.: „Biphasic calcium
phosphate macroporous scaffolds derived from oyster shells
for bone tissue engineering”, Chem. Eng. J., 173, (2011),
837–845.
Sakka Y., Tang F., Fudouzi H., Uchikoshi T.: „Fabrication of
porous ceramics with controlled pore size by colloidal processing”, Sci. Technol. Adv. Mater., 6, (2005), 915–920.
Fukushima M., Colombo P.: „Silicon carbide-based foams from
direct blowing of polycarbosilane”, J. Europ. Ceram. Soc., 32,
(2012), 503–510.
Acchar W., Ramalho E.G., Souza F.B.M., Torquato W.L., Rodrigues V.P., Innocentini M.D.M.: „Characterization of cellular
ceramics for high-temperature applications” J. Mater. Sci., 43,
(2008), 6556–6561.
Al Amin Muhamad Nor M., Hong L. C., Ahmad Z. A., Akil H.
M.: „Preparation and characterization of ceramic foam produced via polymeric foam replication method”, J. Mater. Process. Technol., 207, (2008), 235–239.
Zhu X., Jiang D., Tan S.: „The control of slurry rheology in the
processing of reticulated porous ceramics”, Mater. Res. Bull.,
37, (2002), 541-553.
Hirschfeld D.A., Li T.K., Liu D.M.: „Processing of Porous Oxide
Ceramics”, Key Eng. Mater., 115, (1996), 65-79.
Colombo P.: „Ceramic foams: fabrication, properties and applications”, Key Eng. Mater., 206–213, (2002), 1913-1918.
Szafran M., Rokicki G.: „Effect of Acrylic-Styrene Copolymer
Chemical Structure on the Properties of Ceramic Tapes Obtained by Tape Casting”: J. Am. Ceram. Soc., 84, 6, (2001),
1231–35.
Ramzi M., Romdhane B., Chartier T., Baklouti S., Bouaziz J.,
Pagnoux C., Baumard J.F.: „A new processing aid for drypressing: a copolymer acting as dispersant and binder”, J.
Eur. Ceram. Soc., 27, (2007), 2687-2695.
i
Otrzymano 18 stycznia 2012, zaakceptowano 3 kwietnia 2012
540
MATERIA£Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 64, 4, (2012)