docPublikacja pt. "Kształcenie zawodowe”
download 
Reklamacja Transkrypt
Publikacja pt. "Kształcenie zawodowe”
Danuta Grzesiak Kształcenie zawodowe Ostatnie, dostępne, szeroko zakrojone badania aspiracji edukacyjnych Polaków obejmujące lata od 1993 do 2009 pokazują, że w polskim społeczeństwie wzrosła świadomość znaczenia wykształcenia. Wg badań CBOS w tych latach znacznie wzrosła liczba osób które uważają, że warto zdobyć wykształcenie1. Na pytanie: „ Czy Pana(i) zdaniem warto obecnie w Polsce zdobywać wykształcenie uczyć się, czy też nie warto” w 1993r 42% badanych odpowiedziało, że zdecydowanie warto, a 4%, że zdecydowanie nie warto. W roku 2009 już 68% twierdziło, że zdecydowanie warto, a tylko 1% że zdecydowanie nie warto. Wyniki narodowego spisu powszechnego ludności z 2002 i 2011 r pokazują, że ostatnie lata to lata wzrostu liczby osób ze średnim i wyższym wykształceniem. Zmniejszeniu uległ natomiast, w stosunku do 2002 roku, odsetek osób mających wykształcenie: zawodowe, podstawowe i gimnazjalne oraz osób bez wykształcenia2. Wg danych GUS za 2011 rok struktura wykształcenia ludności (powyżej 13 roku życia) wyglądała następująco:. 17,0% wykształcenie wyższe 2,6% wykształcenie policealne 17,2% wykształcenie średnie zawodowe 11,8% wykształcenie średnie ogólnokształcące 21,7% wykształcenie zasadnicze zawodowe 29,7% podstawowe, gimnazjalne i inne3. W okresie między spisami odsetek osób o wykształceniu co najmniej średnim wzrósł z 41,4%. w 2002 r. do 48,2%. w 2011 r., to jest o 6,8 pkt procentowego Aspiracje i motywacje edukacyjne Polaków w latach 1993-2009, CBOS BS/07/200, Warszawa, 2009. Rocznik Demograficzny 2014, GUS tab.29. 3 Ibidem. 1 2 Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Największą dynamikę odnotowano w odniesieniu do osób z wyższym wykształceniem, których udział zwiększył się z 9,9 proc. w 2002 r. do 16,8 proc. w 2011 r., to jest o 6,9 pkt procentowego. Niewątpliwie jest to powód do zadowolenia. Z analizy struktury wykształcenia wynika, że szczególnie duży wzrost, z 8,6% do 11,8%, odnotowano w liczbie osób z wykształceniem ogólnokształcącym. Wykształcenie zawodowe na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej, technikum oraz wyższym technicznym nie jest szczególnie popularne4. O tym, jaką ścieżkę kształcenia i jaki zawód wybierze młody człowiek decyduje wiele czynników. Ciągle żywy jest stereotyp myślenia o szkołach zawodowych jako o gorszych, do których uczęszczają uczniowie mniej wartościowi. Opinia taka jest krzywdząca. Należy zmieniać wizerunek tych szkół, gdyż, jak pokazują badania, ich ukończenie może zagwarantować znalezienie pracy5. Na szczęście coraz częściej, nie negując wartości wykształcenia ogólnego i humanistycznego, mówi się o konieczności kształcenia zawodowego w szerszym zakresie, ponieważ gospodarka potrzebuje pracowników z konkretnymi zawodami. Badania pokazują, że rynek pracy poszukuje przede wszystkim specjalistów i pracowników wykwalifikowanych w określonych zawodach. W 2013r prawie 32% ofert pracy dotyczyło robotników wykwalifikowanych. To jest niewątpliwie jednym z powodów obserwowanego zainteresowania i próby powrotu do kształcenia zawodowego6. Dyskusja dotyczy nie tylko konieczności kształcenia zawodowego, ale również jakości tego kształcenia, a przede wszystkim dostosowania go do potrzeb rynku pracy. Okazuje się bowiem, że choć rynek domaga się fachowców, to jednak 36% młodzieży po zasadniczych szkołach zawodowych i technikach nie znajduje pracy (dane za rok 2013). Nie spełniają oni wymagań pracodawców. Oznacza to, że szkoły kształcą nie w takich zawodach jakich potrzebują pracodawcy7. Wybory ścieżki kształcenia a sytuacja zawodowa Polaków, red. dr P. Łysoń, Warszawa 2013 Raport o stanie edukacji 2013, red. M. Fedorowicz, J. Choińska-Mika, .D. Walczak, Warszawa 2014. str. 36. 6 Kompetencje Polaków a potrzeby rynku pracy Raport podsumowujący IV edycję badań Bilans Kapitału Ludzkiego z 2013 r., red. J. Górniak, Warszawa 2014, str. 26. 7 Sz. Czarnik, K. Turek, Aktywność zawodowa i wykształcenie Polaków. Na podstawie badań ludności zrealizowanych w 2013r w ramach IV edycji projektu Bilans Kapitału Ludzkiego, Warszawa 2014 str. 85. 4 5 Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego W Polsce mamy 1957 techników i 1684 zasadnicze szkoły zawodowe. W roku szkolnym 2014/2015 naukę w technikach wybrało 37 %, a w szkołach zawodowych 17% absolwentów gimnazjów8. Znaczenie kształcenia zawodowego i dostrzeganie konieczności podnoszenia jego jakości znalazło odzwierciedlenie, między innymi, w ogłoszeniu roku szkolnego 2014/2015 Rokiem Szkoły Zawodowców. Celem Roku Szkoły Zawodowców ma być odbudowa szkolnictwa zawodowego. 2 października 2014 r na stronie internetowej MEN Joanna Kluzik-Rostkowska, Minister Edukacji Narodowej pisała: „Dopasujemy kształcenie zawodowe do potrzeb rynku pracy, przygotujemy uczniów do podjęcia zawodu, zorganizujemy praktyki. Będziemy aktywnie pośredniczyć we współpracy pracodawców i szkół. Będziemy też robić wszystko, aby poprawić jakość i efektywność kształcenia zawodowego, zwiększyć jego atrakcyjność i dostępność. (….) Pokażemy ofertę szkół zawodowych, wypromujemy dobre praktyki. Szkoły zawodowe nie powinny być postrzegane jako szkoły drugiego wyboru. Będzie to możliwe tylko wtedy gdy zapewnią solidne wykształcenie i jednocześnie wyuczą zawodu. Każdy uczeń czy rodzic, który będzie wiedział, że szkoła daje wykształcenie na poziomie umożliwiającym pójście na studia, a z drugiej strony daje zawód i pracę, taką szkołę wybierze.”9 Reforma kształcenia zawodowego Reforma kształcenia, zapoczątkowana w szkołach podstawowych, dotarła w 2012 roku do szkół ponadgimnazjalnych i objęła, oprócz kształcenia ogólnego, również kształcenie zawodowe. Od 1 września 2012 r w szkołach wdrażany jest nowy system kształcenia zawodowego. Wprowadzono nową klasyfikację zawodów. Zawody zostały podzielone na kwalifikacje. Kwalifikacja określana jest przez przypisane dla tej kwalifikacji efekty kształcenia. Uelastyczniono system kształcenia, który umożliwia uzyskanie kwalifikacji różnymi ścieżkami. Ujednolicono dla wszystkich ścieżek kształcenia egzaminy potwierdzające 8 9 http://men.gov.pl/ministerstwo/informacje/wyklikaj-swoja-szkole-zawodowa.html. www.men.gov.pl. Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego kwalifikacje w zawodzie. Wszystkie te zmiany związane są z dostosowywaniem kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy. Zdobycie zawodu wiąże się ze zdobyciem kwalifikacji określonych dla tego zawodu. W zależności od zawodu jest to jedna, dwie lub trzy kwalifikacje. Z każdej kwalifikacji odbywa się egzamin, który może zdawać uczeń, absolwent lub słuchacz kwalifikacyjnych kursów zawodowych. Egzamin składa się z części teoretycznej i części praktycznej. Aby zdać egzamin teoretyczny, trzeba udzielić 50% poprawnych odpowiedzi. Zdanie części praktycznej wymaga poprawnego wykonania zadania w 75%. To dużo, jeżeli porównać z progiem zdawalności matury, który wynosi 30%. Zmiany wdrażane w systemie kształcenia zawodowego wprowadziły też możliwość oddzielnego potwierdzania każdej wyodrębnionej w zawodzie kwalifikacji i uzyskania świadectwa potwierdzającego określoną kwalifikację. Zgodnie z klasyfikacją zawodów szkolnictwa zawodowego, poszczególne zawody są przypisane do jednego z 8 obszarów kształcenia. Obszary kształcenia obejmują zawody pogrupowane pod względem wspólnych lub zbliżonych kwalifikacji wymaganych do realizacji zadań zawodowych. Uwzględniając Polską Klasyfikację Działalności wyodrębniono następujące obszary kształcenia10: administracyjno-usługowy (A), budowlany (B), elektryczno-elektroniczny (E), mechaniczny i górniczo-hutniczy (M), rolniczo-leśny z ochroną środowiska (R), turystyczno-gastronomiczny (T), medyczno-społeczny (Z), artystyczny (S). W obszarach tych wskazano 200 zawodów. Z tego 7 to zawody zdobywane w szkołach artystycznych. W pozostałych 193 zawodach można się kształcić w zasadniczych szkołach zawodowych, technikach, szkołach policealnych oraz na kwalifikacyjnych kursach zawodowych. 10 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach, Dz. U. 2012 poz. 184. Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Potwierdzenie wszystkich kwalifikacji wyodrębnionych w danym zawodzie (zdanie egzaminów) oraz uzyskanie odpowiedniego poziomu wykształcenia, jest warunkiem otrzymania dyplomu potwierdzającego zdobycie zawodu oraz suplementu do dyplomu. Wprowadzenie nowej klasyfikację zawodów szkolnictwa zawodowego spowodowało opracowanie nowych podstaw programowych kształcenia w poszczególnych zawodach. Podstawy programowe kształcenia w zawodach zostały sformułowane w języku efektów kształcenia przewidzianych dla poszczególnych kwalifikacji. Stanowi to wypełnienie zaleceń Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie11. Podstawa programowa kształcenia w zawodach wpisuje się również w realizację założeń Strategii Lizbońskiej w obszarze edukacji, takich jak: poprawa efektywności i jakości kształcenia, poprawa dostępności edukacji dla wszystkich, zbliżenie kształcenia do życia, podniesienie poziomu umiejętności kluczowych12. Ma to być realizowane poprzez korelowanie i integrowanie kształcenia zawodowego i ogólnego, położenie nacisku na kształcenie w kierunkach technicznych, ścisłych i przyrodniczych. Obowiązująca podstawa programowa kształcenia w zawodach została opracowana przez zespoły autorów, ekspertów z danych obszarów kształcenia wywodzących się ze środowiska nauczycieli i osób związanych z systemem egzaminów zewnętrznych, pracodawców i uczelni. W Dzienniku Ustaw z 2012 r. pod pozycją 184. zostało opublikowane Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach Zgodnie z definicją, w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, przez podstawę programową kształcenia w zawodach należy rozumieć obowiązkowe zestawy celów kształcenia i treści nauczania opisanych w formie oczekiwanych efektów kształcenia: wiedzy, umiejętności zawodowych oraz kompetencji personalnych i społecznych, niezbędnych dla zawodów lub kwalifikacji wyodrębnionych w zawodach, uwzględniane w programach nauczania i umożliwiające ustalenie kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych oraz warunki 11 Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie, Dz. Urz. UE C 111 z 06.05.2008. 12 http://men.gov.pl/pl/ksztalcenie-zawodowe/c43-podstawa-programowa. Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego realizacji kształcenia w zawodach, w tym zalecane wyposażenie w pomoce dydaktyczne i sprzęt oraz minimalną liczbę godzin kształcenia zawodowego. Oczekiwane efekty kształcenia obejmują: efekty kształcenia wspólne dla wszystkich zawodów, w tym kompetencje personalne i społeczne, efekty kształcenia wspólne dla zawodów w ramach obszaru kształcenia, stanowiące podbudowę do kształcenia w zawodzie lub grupie zawodów, efekty kształcenia właściwe dla kwalifikacji wyodrębnionych w zawodach13. Zestaw oczekiwanych efektów kształcenia właściwych dla danej kwalifikacji został podzielony na części, z których każda może być realizowana na kursach umiejętności zawodowych (kształcenia ustawiczne w formach pozaszkolnych) W podstawach programowych zapisano m.in.: „Elastycznemu reagowaniu systemu kształcenia zawodowego na potrzeby rynku pracy, jego otwartości na uczenie się przez całe życie oraz mobilności edukacyjnej i zawodowej absolwentów ma służyć wyodrębnienie kwalifikacji w ramach poszczególnych zawodów wpisanych do klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego”14. Sposób określanie zawodów przez kwalifikacje, przypisanie do kwalifikacji efektów kształcenia i podział efektów na mniejsze części, ma między innymi umożliwiać ciągły rozwój zawodowy ucznia i potem pracownika, zdobywanie kolejnych pokrewnych zawodów na bazie zawodu już posiadanego. W obrębie pokrewnych zawodów wymagane są często te same kwalifikacje, co oznacza, że osoba który zdobędzie kilka pokrewnych kwalifikacji, będzie mogła wykonywać więcej niż jeden zawód. Czego i jak uczyć To, czego uczeń powinien nauczyć się w szkole, określone jest w podstawie programowej kształcenia ogólnego, a w przypadku szkół zawodowych również w podstawie programowej kształcenia w zawodach. Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, Dz. U z 2011r. Nr 205, poz. 1206, art. 1 pkt 2 lit. b. 14 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. …, op. cit. 13 Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Nowa podstawa programowa kształcenia ogólnego i podstawa programowa kształcenia w zawodach obowiązuje we wszystkich klasach pierwszych i semestrach pierwszych szkół prowadzących kształcenie zawodowe od dnia 1 września 2012 r, a to oznacza, że jest realizowana od 2,5 roku. Programy nauczania realizowane w szkołach muszą uwzględniać, zarówno wymagane efekty kształcenia, jak i ogólne cele i zadania kształcenia zawodowego oraz cele kształcenia w danym zawodzie, warunki realizacji kształcenia i minimalną liczbę godzin kształcenia zawodowego. Możliwość wyboru różnych dróg kształcenia w określonym zawodzie i zmiany tych dróg w dowolnym momencie, ma z założenia pomóc w odnajdywaniu się na tym rynku w długim okresie aktywności zawodowej obecnych uczniów i późniejszych pracowników zmieniających i podnoszących swoje kompetencje zawodowe. Ewa Wilk w tygodniku Polityka w artykule „Niezawodny zawód” pisząc o szkolnictwie zawodowym stwierdza, że rozważając system kształcenia zawodowego trzeba przede wszystkim „odpowiedzieć na fundamentalne pytanie o cywilizacyjną przyszłość Polski, o wizję jej rozwoju, o branże na które warto postawić. Kim chcemy, potrafimy i decydujemy się być? Nowoczesnym społeczeństwem, opartym o wiedzę, czy tylko fabrycznym zapleczem Europy?”15. Odpowiadając, należy wyraźnie zaznaczyć, że kształcenie zawodowe może być również drogą do nowoczesnego społeczeństwa opartego na wiedzy. Dobra szkoła zawodowa, zarówno technikum jak i zasadnicza szkołą zawodowa, dając wykształcenie zawodowe i ogólne nie zamyka drogi do dalszej nauki. Obecny system kształcenia zawodowego nastawiony jest na możliwość ciągłego uzupełniania i podnoszenia wykształcenia, na rozwój, na kształcenie się przez całe życie. Zespół Szkół nr 2 im. Przyjaźni Polsko-Norweskiej w Ostrzeszowie kształci uczniów w zawodach z obszaru A, B, M i R. Śledząc losy absolwentów techników i zasadniczej szkoły zawodowej naszej szkoły, można zobaczyć, jak różne drogi obierają oni po skończeniu szkoły. Pracują, zakładają własną działalność gospodarczą, kończą różnego rodzaju szkolenia zwiększające ich atrakcyjność na rynku pracy, podejmują studia będące kontynuacją lub 15 Tygodnik „Polityka” nr 8 z lutego 2015r, E. Wilk „Niezawodny zawód”. Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego rozszerzeniem zdobytego w szkole zawodu, a także takie, które są zupełnie nową drogą rozwoju zawodowego. Kształcenie zawodowe a rynek pracy Wydaje się oczywiste, że szkoły mają kształcić zgodnie z potrzebami pracodawców, dopasować kompetencje i kwalifikacje młodzieży do ich oczekiwań. Warto jednak zwrócić uwagę na ograniczenia takiego podejścia . Nie sposób nadążyć za potrzebami rynku pracy. Kształcąc młodzież dzisiaj, tak naprawdę nie wiemy, jaki będzie rynek pracy za kilka lat. Dzisiejszy świat jest narażony na duże ryzyko upadku firm i całych gałęzi gospodarki. Zawody, które są gwarantem dobrego zatrudnienia w jednej dekadzie, w innej mogą być już mniej użyteczne. Decydując o kierunkach kształcenia, powinniśmy monitorować rynek pracy tak, aby mieć dostateczne rozeznanie jakich pracowników poszukują i będą w przyszłości poszukiwać pracodawcy. Popyt na pewne zawody może się w jakimś momencie zmniejszyć, a rynek nasycić określonymi fachowcami. Zapotrzebowanie na kompetencje zmienia się wolniej, nie ulega tak szybkim zmianom, ponieważ kompetencje są w swojej istocie bardziej uniwersalne, mają zastosowanie w różnych obszarach. Umiejętności komunikacyjne, umiejętność pracy w grupie, zdolność do z samodzielnym organizowaniem sobie pracy (samodzielność, zarządzanie czasem, podejmowanie decyzji, inicjatywa,) odporność na stres i wreszcie chęć do pracy i uczenia się czy też umiejętności językowe potrzebne są prawie w każdym zawodzie. Badani pracodawcy wskazują właśnie na samodzielność, komunikatywność, umiejętność pracy w zespole i radzenia sobie z trudnymi sytuacjami jako te, które są najbardziej oczekiwane i przydatne w pracy. Kompetencje zawodowe, czyli te związane z wykonywaniem konkretnej pracy, w opiniach pracodawców znajdują się na dalszym miejscu. Ich. znaczenie jest większe w przypadku pracowników fizycznych16. W takiej sytuacji szkoły powinny zwracać uwagę nie tylko na pożądaną wiedzę, ale również na kształtowanie kompetencji. 16 Kompetencje Polaków a potrzeby polskiej gospodarki Raport podsumowujący IV edycję badań Bilans Kapitału Ludzkiego z 2013 r, red. J. Górniak, Warszawa 2014, str. 41-43. Por.: M. Kocór, A. Strzebońska, K. Keler, Kogo chcą zatrudniać pracodawcy?, Warszawa 2012, s. 39-49. Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Kompetencje, takie same dla wszystkich zawodów, określone są w podstawach programowych nauczania w zawodach. Dostosowanie i dopasowanie do wymogów gospodarki teraz, ale i w przyszłości, jest kluczem do znalezienia się młodych ludzi na rynku pracy w całym okresie aktywności zawodowej. W jej początkowym okresie duże znaczenie ma właściwa realizacja podstaw programowych kształcenia w zawodach. Trzeba jednak cały czas pamiętać, że samo formalne wykształcenie nie wystarczy na rynku pracy. Ważne są również kompetencje, których nabycie jest w pewnym stopniu niezależne od kierunku kształcenia, umiejętności nabyte nieformalnie lub w wyniku naszych różnych działań. Egzamin zawodowy, tak jak każdy egzamin, nie sprawdza co prawda wszystkich umiejętności i wiedzy, ale jest dobrym miernikiem przygotowania do zawodu. Zdanie egzaminów zawodowych i otrzymanie dyplomu potwierdzającego zdobycie kwalifikacji wymaganych w określonym zawodzie, powinno gwarantować przyszłemu pracodawcy, że absolwent opanował wiedzę, umiejętności i kompetencje przypisane do tego zawodu obejmujące również chęć uczenia się i umiejętność zdobywania wiedzy. Efekty kształcenia wspólne dla wszystkich zawodów zawierają: bezpieczeństwo i higienę pracy, podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej, język obcy ukierunkowany zawodowo, oraz kompetencje personalne i społeczne. Posiadanie KPS oznacza, że uczeń: 17 przestrzega zasad kultury i etyki; jest kreatywny i konsekwentny w realizacji zadań; przewiduje skutki podejmowanych działań; jest otwarty na zmiany; potrafi radzić sobie ze stresem; aktualizuje wiedzę i doskonali umiejętności zawodowe; przestrzega tajemnicy zawodowej; potrafi ponosić odpowiedzialność za podejmowane działania; potrafi negocjować warunki porozumień; współpracuje w zespole17. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach. Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Dzięki temu absolwent, nawet jeżeli nie od razu, to w bardzo krótkim czasie, będzie w stanie wykonywać zadania na stanowisku pracy związanym z wyuczonym zawodem. Nie powinna też być dla niego problemem zmiana przydzielonych zadań na zadania związane z pokrewnym zawodem. Jako jeden ze sposobów zmniejszenia niedopasowania kwalifikacji pracowników do potrzeb pracodawców postrzega się system dualny (przemienny, dwutorowy, równoległy), polegający na nauce zawodu organizowanej przez pracodawcę oraz kształceniu teoretycznym i ogólnym w systemie szkolnym lub formach pozaszkolnych. Z założenia system dualny powinien dostarczać uczniowi wiedzy teoretycznej zapewniając jednocześnie bezpośredni kontakt z rynkiem pracy. Podstawą tego systemu jest to, że: kształci się w określonym zawodzie lub kwalifikacji praktyczna nauka zawodu odbywa się u pracodawcy lub rzemieślnika występuje zatrudnienie na podstawie umowy o pracę i określone wynagrodzenie za wykonywaną pracę nauka teoretyczna jest organizowana w formach szkolnych lub pozaszkolnych 18. Taki system w dość szerokim zakresie istnieje na poziomie zasadniczych szkół zawodowych, kiedy to zajęcia praktyczne uczniowie odbywają u rzemieślników. Pytanie, czy na taki system kształcenia gotowi są też inni pracodawcy. Trzeba się też zastanowić, czy idea kształcenia dualnego, realizowana kiedyś w szkołach przyzakładowych, przygotowująca przyszłych pracowników zakładów pracy nie jest ograniczeniem rozwoju ucznia. Czy nie stanie się sposobem na bardzo dobre przygotowanie do pracy tylko na określonym stanowisku w danym przedsiębiorstwie. Czy nie przywiąże ucznia, a potem pracownika do tego stanowiska i zakładu robiąc z niego tanią siłę roboczą. A przecież tak wyuczony absolwent w czasie swojej aktywności zawodowej na pewno będzie zmuszony zmieniać pracę kilkakrotnie. Kształcenie, także zawodowe, nie może być rozpatrywane tylko pod kątem funkcjonalności w określonym środowisku gospodarczym i obecnym czasie. Powinno służyć również rozwojowi osobistemu i szeroko pojmowanemu podnoszeniu jakości życia. 18 Sz. Czarnik, K. Turek, Aktywność zawodowa i wykształcenie…, op. cit. Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wiara w to, że pracodawcy będą chcieli kształcić uczniów w szerszym zakresie jest płonna. Trzeba stworzyć odpowiednie mechanizmy które ich do tego zobligują, a potem z tych mechanizmów właściwie korzystać. Dobrym rozwiązaniem wydaje się idea udoskonalenia i rozszerzenia systemu przyuczania do określonego stanowiska pracy w momencie zatrudniania. Takie rozwiązanie już funkcjonuje w postaci staży opłacanych przez urzędy pracy. Rozszerzenie i modyfikacja istniejącego rozwiązania tak, żeby wydane pieniądze przełożyły się na gwarancje zatrudnienia wydają się być sensowne. Pracodawcy powinni również pogodzić się z tym, że muszą częściowo wziąć na swoje barki koszty przyuczenia pracownika do zadań jakie ma on spełniać na konkretnym stanowisku pracy. Tak się zresztą dzieje w wielu przypadkach. Wobec dużej różnorodności zadań szkoła, choćby najlepsza, nie jest i nie będzie w stanie przygotować absolwenta do każdej pracy związanej z zawodem tak, aby „z biegu” był w stanie ją wykonać. Powinna jednak tak przygotować przyszłego pracownika, aby proces przyuczania go przez pracodawcę był możliwy i krótki. Znajomość zapotrzebowania na konkretne kwalifikacje czy kompetencje wpływa na szanse znalezienie satysfakcjonującej pracy. Uczeń i pracownik znający sytuację na rynku pracy, może kierować swoją karierą zawodową, jak i posiadanymi kompetencjami i łatwiej dostosować się do panujących realiów. Trzeba podkreślić, że niektóre kompetencje są uniwersalne i potrzebne na większości stanowisk. Warto zastanowić się nad ich doskonaleniem, aby w przyszłości móc bez większych problemów wejść w rolę dobrego i pożądanego pracownika Bardzo ważna jest możliwość bliższego poznania zawodu w którym chcemy się kształcić i pracować. Dobrze się dzieje, że pracodawcy otwierają się na uczniów i umożliwiają im zwiedzanie zakładów pracy, umożliwiają odbycie praktyk, krótkich staży czy też zapoznanie się z konkretnym stanowiskiem np. w ramach organizowanego w szkołach Dnia Przedsiębiorczości. Muszę zaznaczyć, że kiedy zwracałam się do prezesów i dyrektorów zakładów z prośbą o umożliwienie zapoznania się uczniów z zakładem nigdy nie spotkałam się z odmową. W Roku Szkoły Zawodowców priorytetem ma być współpraca z pracodawcami. Chciałam spytać naszych lokalnych pracodawców, jak wyobrażają sobie taką współpracę. Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Na czym wg nich ta współpraca powinna polegać? Czy byliby skłonni partycypować w kosztach kształcenia przyszłych pracowników? Czy orientują się w nowych zasadach kształcenia? Które z efektów kształcenia wydają się im najbardziej przydatne w pracy zawodowej? Co sądzą o dualnym systemie kształcenia zawodowego? Chciałam również dowiedzieć się, na ile to co zostało zawarte w podstawach programowych jest istotne dla pracodawców. Czy zdają sobie sprawę jakim zasobem wiedzy trzeba się wykazać zdając egzamin zawodowy potwierdzający uzyskanie kwalifikacji? Pytania należało zadać przede wszystkim prezesom i dyrektorom dużych, jak na nasze lokalne warunki, stabilnych firm, w których zatrudnienie znajduje wielu absolwentów naszej szkoły. Przeprowadziłam wywiady w 4 ostrzeszowskich firmach. Uzyskane tą drogą opinie prezentuję poniżej. Dyrektor Mayr Polska Sp. z o.o., pan Grzegorz Ćwiek na pytanie, na czym miałaby polegać współpraca szkół i przedsiębiorców odpowiedział : „Dajcie nam fachowców! Szkoła powinna dostarczać wykwalifikowanych fachowców”. Brak fachowców doskwiera wszystkim pracodawcom. Najbardziej poszukiwani są operatorzy obrabiarek sterowanych numerycznie, znający podstawy obróbki skrawaniem i programowania, frezerzy, tokarze znający obrabiarki konwencjonalne i ślusarze. Takie zawody wskazywali wszyscy moi rozmówcy jako te, w których powinna się kształcić ostrzeszowska młodzież. Wyrażono też opinię, że nasi uczniowie kształceni w zawodzie technika mechatronika, technika pojazdów samochodowych i mechanika pojazdów samochodowych są najbardziej zbliżeni w swojej wiedzy i umiejętnościach do wymagań stawianych ich pracownikom. Stwierdzono, że odpowiednie wykształcenie techniczne skraca okres przystosowania pracownika do pracy. Pytani przeze mnie pracodawcy nie orientują się w zasadach kształcenia zawodowego, w zakresie wymagań egzaminacyjnych, w sposobie przeprowadzania egzaminów ani w tym, jaką wiedzę i umiejętności te egzaminy sprawdzają. Nie znają założeń tego systemu. Nie wiedzą też, że od 2,5 roku obowiązują nowe zasady kształcenia zawodowego. Nie są im znane efekty kształcenia przewidziane dla danego zawodu, ale mają wiedzę ogólną czego spodziewać się po absolwentach określonych kierunków. Wiedza ta wynika przede wszystkim z doświadczenia. Myślę, że przy okazji przeprowadzania wywiadów, udało mi się choć trochę Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego zaznajomić ich z tą problematyką. Uważam, że powinno być więcej działań mających na celu przybliżenie pracodawcom systemu kształcenia. Firmy potrzebują fachowców ale zdają sobie sprawę, że szkoła, tak naprawdę, może dać im tylko „dobry materiał” na fachowca. Nie spodziewają się, że absolwent będzie przygotowany do pracy „od zaraz”. Chcieliby jednak aby absolwenci posiadali podstawową wiedzę i byli gotowi na dalszą naukę i zdobycie umiejętności potrzebnych na stanowisku pracy. Wiedzą, że szkoły nie są w stanie nadążyć za ciągle rozwijającym się wyposażeniem technicznym firm, ponieważ zaplecze techniczne w obecnym czasie bardzo szybko się starzeje, ciągle unowocześnia się i zmienia. Jest przy tym bardzo drogie. Wymaga przestrzeni i przeszkolonej obsługi. Firmy to wszystko mają i mogą udostępnić do nauki. Jest to dla firm jakaś uciążliwość ale przecież trzeba patrzeć na młodzież. Prezes PPHU „FUMO-Ostrzeszów” Sp. z o.o., pan Z. Kurzaj uważa, że firmy powinny być wręcz zobligowane do kształcenia młodzieży. Oczekuje za to jakiejś rekompensaty np. w formie zwolnień podatkowych. Uważa też, że nie ma takiej możliwości, żeby absolwent bezpośrednio po szkole mógł bez przeszkolenia co najmniej miesięcznego podjąć samodzielną pracę. Nawet jeżeli odbywał praktykę na podobnym stanowisku. Dotyczy to wszystkich stanowisk. Prawie wszyscy moi rozmówcy pozytywnie ustosunkowali się do idei współpracy szkoły i pracodawców. Zgodzili się z tym, że dobrym rozwiązaniem byłoby kształcenie dualne, realizowane w części praktycznej w zakładach pracy. Byliby skłonni przyjąć uczniów na zajęcia praktyczne. Pewien niepokój budzi w nich konieczność zapewnienia bezpieczeństwa uczniom, ponoszenie odpowiedzialności za ich działania i brak ludzi którzy chcieliby być instruktorami. Pracodawcy oczekują rozwiązań, które pozwalałyby na zwrot kosztów poniesionych przez firmy przy kształceniu. Sama dotacja na kształcenie to nie wszystko. Powodem dla którego wyrażali chęć współpracy ze szkołami jest konieczność zapewnienia sobie kadr. Chcieliby widzieć mechanizmy gwarantujące, że wykształcony przez nich absolwent podejmie pracę. Na moje obawy o przywiązanie ucznia do jednego stanowiska odpowiadają, że nie widzą problemu w takim zorganizowaniu zajęć praktycznych, aby uczeń zapoznał się z możliwie dużą liczbą stanowisk pracy, żeby po 2-3 miesiącach zmieniał stanowisko. Przy organizacji zajęć praktycznych, a w szczególności przy opracowaniu programu tych zajęć oczekiwaliby pomocy i współpracy ze szkołą. Chcieliby pomóc w wykształceniu ucznia tak, Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego żeby bez problemu zdał wymagane egzaminy zawodowe, był fachowcem w ich zakładzie, ale umiał też poradzi sobie w innym środowisku pracy. Uważają, że umożliwia to mi. duża różnorodność produkcji w ostrzeszowskich firmach, bogaty i nowoczesny park maszynowy. Firmy chcą uczestniczyć i już uczestniczą w procesie kształcenia przyjmując uczniów na praktyki zawodowe. Dyrektor Mayr Polska Sp. z o.o. zwrócił uwagę, że w ich macierzystym zakładzie w Niemczech realizowany jest dualny system kształcenia i dobrze się tam sprawdza. Uczniowie po skończeniu nauki mają zagwarantowane zatrudnienie. Podobne obserwacje ma prezes Agromet Sp. z o.o. pan Marek Krzywda. Warsztaty uczniowskie, jakie znajdują się w firmie w Niemczech, mają doskonałe wyposażenie w najnowsze sprzęty do produkcji i kontroli. Nauka w takich warunkach daje dobre efekty – wykształconych, obytych z nową technologią pracowników. Moi rozmówcy różnią się natomiast w odpowiedzi na pytanie, co decyduje o przyjęciu młodego człowieka do pracy. Dla jednych z nich najważniejsza jest rozmowa kwalifikacyjna, predyspozycje, wyrażana chęć do pracy i ukończona szkoła o kierunku zbliżonym do tego co ma pracownik robić. Poza tym zasada „ Jesteś kowalem swojego losu” i od ciebie, od twojego zaangażowania zależy czy zatrzymasz pracę. Niektórzy przy przyjęciu robią mały egzamin z wiedzy fachowej. Jeśli chodzi o typ szkoły, to większe szanse przy zatrudnieniu dawano absolwentom technikum. Dla innych ważna przy przyjmowaniu do pracy jest wiedza fachowa, a dopiero potem kompetencje personalne i społeczne, bo są one trudne do zweryfikowania przed zatrudnieniem. Większość pytanych zwraca również uwagę na zdane egzaminy i oceny szkolne na świadectwie – szczególnie te z przedmiotów zawodowych. Źródłem wiedzy o absolwentach bywają też praktyki, jakie uczniowie odbywali w firmach. Dobra opinia z praktyk może zadecydować o przyjęciu do pracy. Ważne jest, jakie podejście do pracy miał kandydat, czy podchodził do niej poważnie, czy chciał się uczyć, czy był solidny. Słowem - co sobą reprezentował. Taka rekomendacja z praktyki ma duże znaczenie. Dowiedziałam się też, co się dzieje z nowo przyjętym pracownikiem na stanowisko operatora OSN. W FUMO zostaje on przydzielony do doświadczonego pracownika którego zadaniem jest przeszkolenie, zapoznanie z pracami na stanowisku. Opiekun otrzymuje za to dodatkowe wynagrodzenie. Nowy pracownik jest niejako asystentem przy wszystkich pracach Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego wykonywanych na stanowisku. Po 3 miesiącach dostaje własną obrabiarkę, na której pracuje samodzielnie, ale nadal pod okiem swojego mistrza. Trwa to 2-3 miesiące. Za sukces uważa się, jeżeli 50% przyjętych do pracy zostanie w firmie. Pracując już samodzielnie pracownik otrzymuje awanse uzależnione od postępów, a po kilku latach propozycję przejścia na wyższe stanowisko. Firma zachęca swoich pracowników do dokształcania się, do podejmowania studiów, choć wszyscy zdają sobie sprawę, że po ich skończeniu łatwiej będzie im zmienić pracę i odejść. W Mayr Polska początkowy okres po zatrudnieniu to również czas przyuczania do pracy na określonym stanowisku. Po krótkim okresie zatrudnienia pracownicy uczestniczą w szkoleniach. Obejmują one najważniejsze zagadnienia potrzebne w danej pracy. Szkolenia kończą się egzaminem oceniającym pracownika. Firma prowadzi tabelę kwalifikacji pracowników, w której w skali 3 stopniowej ocenia stopień opanowania pracy na poszczególnych stanowiskach. Dodatkowo oceniane są: znajomość rysunku technicznego i dokumentacji technicznej, sposobów pomiarów i kontroli, inwencja i odpowiedzialność. Dyrektor twierdzi, że większość naszych uczniów po około pół roku pracy jest w stanie wykonywać bardzo dobrze wszystkie powierzone im zadania co uznał za wynik bardzo dobry. W Agromet Sp. z o.o. po przyjęciu nowego niedoświadczonego pracownika wdraża się go do pracy około 6 miesięcy. Funkcjonuje tu układ: dodatkowo wynagradzany doświadczony pracownik - nauczyciel i nowo zatrudniony niewykwalifikowany pracownik – uczeń. Do tego dochodzą szkolenia teoretyczne realizowane przez kadrę techniczną. Na koniec egzamin praktyczny połączony z pytaniami teoretycznymi. Zdanie egzaminu wiąże się z przeszeregowaniem i podwyżką płacy. Ponieważ szkolenie takie jest kosztowne, pracownik zazwyczaj zobowiązuje się do przepracowania w zakładzie określonego czasu lub zwrotu kosztów kształcenia. W swoich rozmowach skupiłam się przede wszystkim na zawodach mechanicznych, ale myślę, że większość spostrzeżeń i opinii ma charakter ogólny. W czasie jednej z rozmów usłyszałam ciekawe stwierdzenie: „Dobrobytu na kartce papieru się nie zrobi. Potrzebne jest konkretne działanie do którego przygotowuje szkołą zawodowa. Dobrze, że odbudowuje się kształcenie zawodowe zniszczone kiedyś przez głupotę i niewiedzę.” Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Bibliografia: 1. Aspiracje i motywacje edukacyjne Polaków w latach 1993-2009, Centrum Badania opinii Społecznej, CBOS BS/07/2009 Warszawa 2009. 2. Czarnik Sz., Turek K., Aktywność zawodowa i wykształcenie Polaków. Na podstawie badań ludności zrealizowanych w 2013r w ramach IV edycji projektu Bilans Kapitału Ludzkiego, Warszawa 2014. 3. Kocór M., Strzebońska A., Keler K., Kogo chcą zatrudniać pracodawcy?, Warszawa 2012. 4. Kompetencje jako klucz do rozwoju Polski. Raport podsumowujący II edycję badań Bilans Kapitału Ludzkiego w 2011 roku, red. J. Górniak, 2012. 5. Kompetencje Polaków a potrzeby rynku pracy Raport podsumowujący IV edycję badań Bilans Kapitału Ludzkiego z 2013r, red. J. Górniak, Warszawa 2014. 6. Raport o stanie edukacji 2013, red. M. Fedorowicz, J. Choińska-Mika, D. Walczak, Warszawa 2014. 7. Rocznik Demograficzny 2014, Główny Urząd Statystyczny, tab.29. 8. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2011 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, Dz. U. 2012 poz. 7. 9. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach, Dz. U. 2012 poz. 184. 10. Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, Dz. U z 2011r., poz. 1206. 11. Wilk E. , Niezawodny zawód, Tygodnik „Polityka”, nr 8 z lutego 2015 r. 12. Wybory ścieżki kształcenia a sytuacja zawodowa Polaków, red. P. Łysoń, Warszawa, 2013. 13. Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie, Dz. Urz. UE C 111 z 06.05.2008. Wykorzystane źródła internetowe: 1. www bkl.parp.gov.pl. 2. www.edukator.koweziu.edu.pl/index.php/ksztalcenie-zawodowe/1214-dualny-systemksztalcenia 3. www.kwalifikacje.edu.pl 4. www.men.gov.pl/pl/ksztalcenie-zawodowe/c43-podstawa-programowa 5. www.men.gov.pl/ministerstwo/informacje/wyklikaj-swoja-szkole-zawodowa.html 6. www.stat.gov.pl Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
