Horopter i obszar Panum

Horopter i obszar Panum’a
W prawidłowych warunkach plamki w siatkówkach obu oczu odbierają ten sam obraz
i w otaczającej człowieka przestrzeni jest on lokalizowany na wprost. Mówimy wówczas, że
obie plamki korespondują ze sobą. Obrazy padające na nosową część siatkówki lokalizowane
są w skroniowej części otaczającej przestrzeni, a odbierane skroniową częścią siatkówki
umiejscawiane są w nosowej części przestrzeni. Tak, więc nosowa część siatkówki jednego
oka koresponduje ze skroniową częścią siatkówki drugiego oka. Przez punkty węzłowe układu
optycznego obojga oczu można przeprowadzić koło. Wszystkie punkty w naszym polu
widzenia leżące na tym kole padają na tzw. korespondujące punkty siatkówki i dlatego
widzimy je pojedynczo. Koło to nazywane jest horopterem. Np. obraz leżącego na horopterze
punktu A powstaje dokładnie w plamkach obojga oczu (a i a1), podobnie obraz punktu C
powstaje na korespondujących ze sobą punktach siatkówki c i c1 – wszystkie te obrazy
widzimy pojedynczo. Wraz z nieustannym ruchem naszych gałek ocznych ciągle zmienia się
położenie horopteru. Zależy on od ustawienia naszych oczu oraz od punktu, na którym akurat
fiksujemy nasz wzrok. Horopter nieustająco zmienia swoje położenie – oddala się i przybliża,
przechyla, przesuwa na boki. Obrazy przedmiotu leżącego w punkcie B znajdującego się poza
horopterem tworzą na siatkówce obrazy w punktach b i b1, a obrazy punktu D znajdującego
się przed horopterem powstają w niekorespondujących punktach siatkówki d i d1. Jeśli punkty
B lub D znajdą się w pewnej większej odległości od horopteru to widoczne są podwójnie –
nazywa się to dwojeniem fizjologicznym. Jeśli umiejscowimy np. ołówek w pewnej odległości
od oczu i popatrzymy nie na niego a w dal, to po chwili zaobserwujemy, że widzimy go
podwójnie, a zamykając po kolei prawe i lewe oko możemy wyraźnie zauważyć odmienne
położenie obrazów. Jeśli obserwowany przedmiot znajduje się w niewielkiej przestrzeni
tolerancji przed horopterem lub tuż za nim (nazywanej przestrzenią Panum’a), mimo że
teoretycznie powinniśmy zobaczyć ten przedmiot podwójnie, to tak się nie stanie. Kora
mózgowa jest w stanie zlać te obrazy w jeden, a widzenie stanie się stereoskopowe
(przestrzenne, trójwymiarowe).
Obuoczne podwójne widzenie powstaje wówczas, gdy obrazy w prawym i lewym oku
odbierane są przez niekorespondujące ze sobą miejsca w siatkówkach. Zanika ono przy
zasłonięciu jednego oka.
Takie patologiczne podwójne widzenie powodują choroby, które są przyczyną
nieprawidłowego ustawienia gałek ocznych lub zaburzają symetrię ich ruchów. Mogą to być
niedowłady lub porażenia mięśni gałkoruchowych, guzy oczodołu, złamania oczodołu oraz
ostry zez spowodowany dekompensacją zeza ukrytego. Jeżeli powyższe zaburzenia powstają
u małego dziecka, wówczas dochodzi do tłumienia obrazu z chorego oka lub powstaje
nieprawidłowa korespondencja siatkówkowa albo brak korespondencji. Dzięki tym obronnym
mechanizmom podwójne widzenie zanika w krótkim czasie. U starszych dzieci, młodzieży i u
dorosłych, na skutek mniejszej plastyczności ośrodkowego układu nerwowego, te obronne
mechanizmy nie działają.
U małych dzieci można podejrzewać podwójne widzenie, jeżeli dziecko zaczyna
nieprawidłowo trzymać głowę lub gdy przymyka jedno oko. Dorosły chory stale widzi
podwójnie, ewentualnie, przy niedużym podwójnym widzeniu, może się pojawić
nieprawidłowe, wyrównawcze ustawienie głowy, gdyż dzięki niemu możliwe jest utrzymanie
pojedynczego obuocznego widzenia, chociaż w części pola obuocznego spojrzenia. Okresowo
pojawiające się podwójne widzenie może występować w dużym ukrytym zezie z tendencją do
dekompensacji. Porażenie spojrzenia poziomego lub pionowego nie powoduje podwójnego
widzenia.
Horopter • Pojęcie te wiążą się nieodzownie z prawidłowym widzeniem obuocznym.
Horopter jest to geometryczne miejsce wszystkich punktów przestrzeni, które są widziane
pojedynczo. Punkty znajdujące się na horopterze odpowiadają korespondującym miejscom
siatkówek. Horopter cały czas jest w ruchu w zależności od kierunku spojrzenia.
WYDAWAŁOBY SIĘ, ŻE WSZYSTKO, CO ZNAJDUJE SIĘ PRZED I ZA HOROPTEREM
POWINNO BYĆ WIDZIANE PODWÓJNIE, JEDNAK…
Przestrzeń Panuma. Istnieje pewna ograniczona klinowata przestrzeń, przylegającą do
horoptera, gdzie, mimo iż obrazy padają na niekorespondujące punkty siatkówek, widziane są,
jako jeden obraz. Ta przestrzeń to obszar fuzyjny Panum’a. Dowodzi to, iż korespondencja
między siatkówkami nie dotyczy ściśle punktów, a pewnych przestrzeni, im dalej od plamki
znajduje się punkt korespondujący, tym przestrzeń ta jest większa. To właśnie w obrębie tej
przestrzeni powstaje obraz trójwymiarowy, dzięki któremu mamy poczucie głębi
obserwowanych obiektów.