„Edukacja społeczna w konflikcie urbanizacyjno

Ogólnopolska konferencja podsumowująca projekt
„Edukacja społeczna w konflikcie urbanizacyjno-ekologicznym
na terenie Muzeum Pałacu w Wilanowie”
realizowany dzięki wsparciu udzielonemu przez Islandię, Liechtenstein oraz Norwegię w ramach
Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
26–27 listopada 2015 r.
Oranżeria Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
W Oranżerii Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie odbyła się w dniach 26–27 listopada 2015
r. ogólnopolska konferencja podsumowująca projekt „Edukacja społeczna w konflikcie
urbanizacyjno-ekologicznym na terenie Muzeum Pałacu w Wilanowie”. Projekt realizowany
jest dzięki wsparciu udzielonemu przez Islandię, Liechtenstein oraz Norwegię w ramach
Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Wśród zaproszonych prelegentów i gości znaleźli się przyrodnicy, ekolodzy, ekonomiści
ekosystemów, reprezentanci środowisk akademickich oraz społeczności lokalnej, a także badacze
opinii publicznej oraz pracownicy Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie zaangażowani w
projekt.
Konferencję otworzył Paweł Jaskanis, dyrektor Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie,
przybliżając przyrodnicze fascynacje fundatora i pierwszego właściciela pałacu wilanowskiego króla
Jana III. Dyrektor Jaskanis zarysował również dzieje rezydencji w kontekście walorów
przyrodniczych oraz współczesne wyzwania związane z okolicznym krajobrazem i jego ochroną.
Celem projektu, którego pierwsze podsumowanie nastąpiło podczas konferencji, jest przekazanie
społeczeństwu wiedzy na temat różnorodności biologicznej ekosystemu w granicach historycznej
rezydencji wilanowskiej i budowanie poczucia wspólnej odpowiedzialności społecznej za
zachowanie biologicznej, ekologicznej i ekonomicznej wartości tego unikalnego obszaru, gdzie
kultura spotyka się z naturą, a także rozpoznanie zagrożeń i powstrzymanie degradacji ekosystemu
funkcjonującego w obrębie wielkiego miasta.
Projekt ma charakter innowacyjny ze względu na kompleksowość działań stanowiących wzór
najlepszych praktyk, dotychczas w Polsce niestosowanych: połączenie prowadzenia odpowiednich
badań nad bioróżnorodnością ekosystemu i jego ochroną, jak również prowadzenia wielorakich
działań służących edukacji kulturalnej oraz przyrodniczej.
Powstałe w ramach projektu materiały i wyniki badań posłużą do kontynuacji działań edukacyjnobadawczych, a zastosowane nowoczesne technologie zapewnią dostępność treści dla odbiorców w
nieograniczonym czasie.
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, ul. Stanisława Kostki Potockiego 10/16, 02-958 Warszawa, tel. (+48) 22 544 27 00, faks (+48) 22 842 31 16
wpisane do prowadzonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rejestru Instytucji Kultury pod nr 39/95
NIP 951-00-54-672, nr konta BGK: 93 1130 1017 0020 1226 4720 0001
e-mail: [email protected], www.wilanow-palac.pl
Dirk Neumann z Instytutu Zrównoważonego Rozwoju Miast Uniwersytetu Technicznego w
Brunszwiku, na przykładzie miast niemieckich oraz holenderskich (Hamburg, Amsterdam, Haga)
prezentował założenia godzące rozbudowę miasta przy jednoczesnym planowaniu przestrzeni
zielonych, takich jak skwery, aleje, parki, lasy podmiejskie. Prelegent zwrócił uwagę na ich wpływ
na aktywność mieszkańców, a przez to oddziaływanie na ich samopoczucie oraz stan zdrowia.
Podkreślał równoczesność narastania problemu wraz z rozrastaniem się metropolii i zaznaczył
konieczność zachowania proporcji między przestrzeniami zabudowanymi oraz zielonymi w trakcie
rozbudowy obszarów zurbanizowanych.
Prof. dr hab. Joanna Pijanowska z Wydziału Biologii UW przedstawiła korzyści płynące z obecności
zbiorników wodnych w ogrodach. Są to wartości klimatyczne (zmniejszenie amplitudy dobowych
wahań temperatur, retencja wody, podwyższanie poziomu wód gruntowych), wartości ekologiczne
(zachowanie lokalnej bioróżnorodności, środowisko interakcji międzygatunkowych, tworzenie
korytarzy ekologicznych) oraz wartości kulturowe (miejsce sportu i rekreacji, miejsce działań
edukacyjnych, źródło doznań estetycznych), które dają się przeliczyć na wartości ekonomiczne.
Przywołując przykład Singapuru, pani Profesor opowiedziała o projekcie ABS Waters, integrującym
działania różnych sektorów w celu rozwiązania problemów miejskich wynikających z niewłaściwej
gospodarki wodnej. Prelegentka położyła nacisk na konieczność kompleksowego planowania
gospodarki wodnej w procesie urbanizacji (Water Sensitive Planning in Design).
Prof. dr hab. Ewa Symonides z Komitetu Ochrony Przyrody PAN zreferowała wielką wartość
przyrody parku wilanowskiego, zarówno jako środowiska życia, jak i materiału edukacyjnego, tak
dzięki możliwości poznawania gatunków drzew i roślin zielnych, jak i ekosystemów tworzących się
dzięki nim. Jak podała Pani Profesor, 1 drzewo zaspokaja roczne zapotrzebowanie na tlen dla 10
osób, drzewa regulują hydrogospodarkę w środowisku a także dają schronienie wielu gatunkom
zwierząt. Stwarza to możliwości obserwacji różnorodności fauny, ponadto dostarcza wielorakich
bodźców wzrokowych, dotykowych, zapachowych. Jednocześnie w referacie zwrócono uwagę na
zagrożenia dla naturalnego bogactwa Wilanowa: zagarnięcie terytoriów przez urbanizację,
zanieczyszczenie wód oraz powietrza, czego skutkiem jest degeneracja roślin np. zaburzenie rytmu
zrzucania liści oraz igieł, deformacja konarów, utrata cech koniecznych do prawidłowego
funkcjonowania ekosystemów.
W czasie dyskusji podkreślono konieczność pogłębiania dość powierzchownej wiedzy na temat
dobroczynnych procesów związanych z życiem roślin.
Prof. dr hab. Ryszard Chróst, Kierownik Zakładu Ekologii Mikroorganizmów UW, przedstawił
wyniki badań mikrobiologicznych, przeprowadzonych na przestrzeni maja, lipca i października 2015
roku w Jeziorze Wilanowskim. Badania wykazały bardzo wysoką zawartość bakterii zarówno
typowych dla zbiorników wodnych, jak i pochodzenia zewnętrznego, przede wszystkim grup
spotykanych w jelitach ludzi i zwierząt, co wskazuje na skażenie fekaliami. Wśród mikroorganizmów
znalezionych w badaniach znajdowały się również te chorobotwórcze. Źródłem skażenia jest przede
wszystkim Potok Służewiecki, wiosną również woda deszczowa spływająca wraz z
zanieczyszczeniami z okolicznych terenów.
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, ul. Stanisława Kostki Potockiego 10/16, 02-958 Warszawa, tel. (+48) 22 544 27 00, faks (+48) 22 842 31 16
wpisane do prowadzonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rejestru Instytucji Kultury pod nr 39/95
NIP 951-00-54-672, nr konta BGK: 93 1130 1017 0020 1226 4720 0001
e-mail: [email protected], www.wilanow-palac.pl
Pan Krzysztof Poszytek z Wydziału Biologii UW przedstawił wyniki badań chemicznych Potoku
Służewieckiego i Jeziora Wilanowskiego. Sprawdzane były: temperatura, stężenie tlenu, zasolenie,
obecność licznych pierwiastków i związków chemicznych, w tym metali ciężkich. Wyniki nie
pozwoliły na całkowitą klasyfikację wód, jedynie na podjęcie takich prób. W ogólnym zarysie, wody
tak potoku, jak i jeziorka klasyfikowały się jako dobrej lub bardzo dobrej jakości. Na przełomie
marca i kwietnia 2015 roku zaobserwowano w okolicach ujścia Potoku Służewieckiego do Jeziorka
Wilanowskiego nieprzyjemny zapach, interesujące osady przy kaskadzie potoku oraz na jego dnie, a
także wypływanie ryb pod powierzchnię wody, co świadczyć może o słabym natlenieniu. W okresie
tym wzmożono monitoring wód, który wykazał min. zwiększoną zawartość azotu i fosforu oraz
wysokie chemiczne zapotrzebowanie na tlen badanych wód. W połowie kwietnia wskaźniki
stopniowo się unormowały, incydent uwidocznił jednak konieczność stałego monitoringu wód
Potoku Służewieckiego oraz Jeziora Wilanowskiego.
W dyskusji wyrażono kontrowersje dotyczące wyników badań prezentowanych przez p. Poszytka –
prelegent wyjaśnił, że badania przeprowadzane były na wodach powierzchniowych, uczestnicy
konferencji przedstawiali swoje obserwacje, wynikające z poddania analizie wód warstw głębszych
oraz osadów dna, między innymi niepublikowane szerzej badania prowadzone od 2005 roku przez
Politechnikę Warszawską. Wykazały one wysokie skażenie wód i osadów w ww. zbiornikach
wodnych. W czasie dyskusji zwrócono uwagę na niewystarczające działania władz, mające służyć
kontroli zanieczyszczenia środowiska, które reagują w chwili silnego nacisku lokalnej społeczności,
zaś po jego wytłumieniu zarzucają czynności mające poprawić stan środowiska. Zwrócono również
uwagę na liczne nieprawidłowości w funkcjonowaniu ogółu systemu biurokratycznego, które
nierzadko umożliwiają realizację działań ze szkodą dla środowiska.
Bartosz Rewerski, analityk skażeń z Wydziału Biologii UW, przedstawił wyniki badań powietrza z
terenów Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. Analizie poddane zostały parametry
biologiczne, fizyczne i chemiczne powietrza. Wyniki wykazały, że skład mikrobiologiczny powietrza
sporadycznie i nieznacznie przekracza normy, przy czym częściej w wypadku grzybów niż bakterii.
Ilość oraz rodzaj znajdowanych mikroorganizmów zależy od częstotliwości odwiedzania danych
obszarów przez zwiedzających oraz ilości roślin. W przypadku parametrów fizycznych (zapylenie
powietrza) wyniki wiążą się z okresem wegetacji roślin (wysokie wartości późną jesienią i zimą, z
początkiem wegetacji roślin znaczny spadek wartości), ponadto siłą oraz kierunkiem wiatru, przy
czym największe zapylenie występuje, gdy wiatr wieje od południowego wschodu, czyli kierunku
przeciwnego niż Warszawa. Prelegent wysunął przypuszczenie, że być może są to zapylenia z
elektrowni Kozienice. Dużym źródłem zapylenia jest też ruchliwa ulica Przyczółkowa. Badania
parametrów chemicznych wykazały stężenie tlenku węgla, ozonu oraz związków lotnych w normie,
natomiast ilości dwutlenku siarki i dwutlenku azotu zawsze przekroczone albo bardzo wysokie. Ilości
dwutlenku siarki najczęściej przekraczają normy zimą – być może wynika to z sąsiedztwa domków
jednorodzinnych ogrzewanych własnym węzłem grzewczym. Porównanie składu chemicznego
powietrza z wynikami najbliższej stacji pomiarowej (Ursynów) wykazała dużo wyższe stężenie
związków chemicznych w powietrzu w okolicach zespołu pałacowo-parkowego niż w okolicach
stacji pomiarowej. Prawdopodobnie wynika to z ukształtowania terenu – Wilanów znajduje się w
kotlinie, skąd powietrze ma utrudnioną cyrkulację. Na skład chemiczny powietrza wpływały,
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, ul. Stanisława Kostki Potockiego 10/16, 02-958 Warszawa, tel. (+48) 22 544 27 00, faks (+48) 22 842 31 16
wpisane do prowadzonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rejestru Instytucji Kultury pod nr 39/95
NIP 951-00-54-672, nr konta BGK: 93 1130 1017 0020 1226 4720 0001
e-mail: [email protected], www.wilanow-palac.pl
podobnie jak w przypadku parametrów fizycznych, kierunek i siła wiatru oraz bliskość ulicy
Przyczółkowej. Prelegent podkreślił konieczność wprowadzenia stałego monitoringu powietrza.
Konrad Ratowski, geofizyk i inżynier środowiska, zajął się oceną akustyczną tła Pałacu
Wilanowskiego. Pomiary przeprowadzane były od końca lata (sierpień) do późnej jesieni. Jako
główne źródło hałasu badacz wskazał ulice Przyczółkową i Vogla, najcichszymi miejscami okazała
się strefa parkowa. Wskaźniki hałasu były dość jednolite, ze wzrostem poziomu hałasu od ulicy
Przyczółkowej w listopadzie z powodu opadu liści, które stanowią warstwę absorpcyjną hałasu, oraz
ze spadkiem poziomu hałasu w okolicach Pałacu na przełomie sierpnia i września z powodu
początku roku szkolnego, a co za tym idzie, zmniejszeniem ilości zwiedzających, zwłaszcza dzieci i
młodzieży szkolnej. Wykazało to wpływ życia miasta, przyrody i ludzi na warstwę akustyczną
obszaru. Jeśli chodzi o problem przekraczania dopuszczalnych norm hałasu problem stanowi status
Warszawy jako terenu miejskiego, gdzie granica hałasu w pobliżu drogi wynosi 65 dB w dzień oraz
60 dB w nocy, przy czym poziom hałasu 70 dB to już poziom bólu, dlatego też wartości te nigdy nie
zostają przekroczone.
W czasie dyskusji pani dr Agnieszka Laudy, Kierownik Projektu oraz Zastępca Kierownika Działu
Architektury i Środowiska Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, zwróciła uwagę na
podsumowujący i przekrojowy charakter wyników wszystkich prezentowanych badań oraz
wspomniała o zamiarze wprowadzenia strategii ciszy w Muzeum. W nawiązaniu do nieodczytanego
referatu dr Piotra Rapiejko, pani dr Laudy opowiedziała o analizie zawartości pyłków roślin w
okolicach założenia parkowo-pałacowego przeprowadzonej blisko 10 lat temu, która wykazała, że
powietrze w okolicach Muzeum jest, w porównaniu z innymi warszawskimi podobnymi obiektami,
najczystsze i najzdrowsze. Wywiązała się także dyskusja wokół realizowanego przez Muzeum
przedsięwzięcia „Królewski Ogród Światła” rozważano na ile szkodliwe mogą być dla lokalnego
środowiska wysokie natężenia hałasu i światła, towarzyszące wydarzeniu. Jako kontrargument
wysuwano popularność wśród zwiedzających i wyraźne żądania publiczności kontynuowania imprez
tego typu oraz jej niezwykle istotny dla Muzeum walor przychodowy, który pozwala instytucji na
realizację działalności misyjnej, edukacyjnej, a także podejmowanie niezbędnych interwencji
konserwatorskich i zapewnienie koniecznej opieki najwrażliwszej substancji zabytkowej, zarówno w
pałacu, jak i w ogrodach. W czasie drugiego dnia obrad prof. Dr hab. Tomasz Żylicz, Dziekan
Wydziału Nauk Ekonomicznych UW oraz założyciel Warszawskiego Ośrodka Ekonomii
Ekologicznej przedstawił narzędzia badania wartości usług świadczonych przez ekosystemy.
Kategorie, przez które taką wartość się ocenia to produkcja dóbr użytkowych (np. zarybienie
stawów), dostarczanie usług wykorzystywanych w produkcji – tzw. usługi regulacyjne (np. cena
zapylania sztucznego, a zapylanie naturalnie dokonywane przez owady) oraz usługi rekreacyjne (w
tym np. wysiłek, jaki ktoś włożył, by dane miejsce odwiedzić). Na przykładzie ciszy, która nie
podlega cenom rynkowym prelegent przedstawił sposób przeliczania jej wartości: po pierwsze ocena
różnicy w cenie nieruchomości zależnie od stopnia hałasu docierającego do nieruchomości, cena
okien dźwiękoszczelnych zapewniających ciszę w domu i wiele podobnych są metodami wyceniania
wartości dóbr środowiska naturalnego. Po wycenie może się okazać, że wartości są porównywalne ze
wskaźnikiem PKB. Wydaje się, że przedstawione trzy kategorie wyceny są możliwe do zastosowania
w przypadku założenia parkowo-pałacowego.
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, ul. Stanisława Kostki Potockiego 10/16, 02-958 Warszawa, tel. (+48) 22 544 27 00, faks (+48) 22 842 31 16
wpisane do prowadzonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rejestru Instytucji Kultury pod nr 39/95
NIP 951-00-54-672, nr konta BGK: 93 1130 1017 0020 1226 4720 0001
e-mail: [email protected], www.wilanow-palac.pl
Przedstawiciele firmy Millward Brown, zajmującej się badaniami rynkowymi i opinii publicznej, dr
Piotr Łukasiewicz oraz Grzegorz Kowalczyk przedstawili wyniki badań dotyczących potrzeby
kontaktu z naturą wśród gości Muzeum Pałacu Króla Jana III (turyści zagraniczni) oraz mieszkańców
sąsiadującego Miasteczka Wilanów. Z badań nad gośćmi zagranicznymi wynika, że w wielu
aspektach (estetyczny, wypoczynkowy, edukacyjny) obecność parku ma duże znaczenie przy
wyborze muzeum wilanowskiego jako celu podróży, a nawet częściej park był wybierany jako
jedyny cel wyprawy niż pałac. Również wśród mieszkańców Miasteczka Wilanów obecność parku
zyskuje na znaczeniu, jest on zarówno celem zwyczajowych spacerów, jak wycieczek z gośćmi spoza
Warszawy. Wśród skojarzeń z Muzeum mieszkańcy wymieniali najczęściej właśnie przypałacowy
park, a także określali instytucję jako „serce Wilanowa”, czyli miejsce kluczowe, nadające dzielnicy
tożsamość. Tak duże znaczenie nadawane założeniu parkowo-pałacowemu zdaniem prelegentów
może wynikać z aktualnej mody na obcowanie z naturą jako alternatywy dla industrialnego stylu
życia. Park wilanowski ma szansę stanowić dla okolicznych mieszkańców odskocznię od
pospiesznego, zdominowanego przez technologię stylu życia codziennego i w ten sposób stawać się
stałym elementem ich czasu wolnego.
W czasie dyskusji wyjaśnione zostało, że badania publiczności zagranicznej oraz mieszkańców
okolicznych osiedli były dwoma oddzielnymi analizami i nie służyło porównaniu. Zwrócono uwagę
na prognozowany brak aktywnego zaangażowania w działania proekologiczne oraz brak hobby
związanego z poznawaniem fauny i flory wśród mieszkańców Miasteczka Wilanów, co potwierdziło
badanie.
Pani Elżbieta Grygiel, kierownik Działu Komunikacji Społecznej Muzeum Pałacu Króla Jana III,
opowiedziała o strategiach komunikowania treści omawianego projektu i jego efektów. Metaforą dla
przyjętej przez Muzeum strategii komunikacyjnej podczas realizacji projektu była figura „naczyń
połączonych”, opierająca się na wiązaniu i wspieraniu różnorodnych działań we wspólnym celu, co
w tym przypadku osiągnięto dzięki wykorzystaniu różnorodnych narzędzi – profesjonalnej analizy
(badania naukowe) i działań popularyzacyjnych (wydarzenia edukacyjne, warsztaty, debaty
społeczne, komunikacja dzięki mediom społecznościowym). Co istotne, elementy składające się na
cały projekt nie zostały wymyślone specjalnie pod kątem uzyskania wsparcia funduszy europejskich,
a wynikały z wdrażanej już od jakiegoś czasu strategii genius loci (przenikania się w opiece nad
zasobami i upowszechnianiu wiedzy o nich pierwiastka kultury i natury) i stanowiły część bieżących
działań Muzeum, rozszerzonych o nowe aspekty dzięki wsparciu finansowemu udzielonemu przez
Islandię, Liechtenstein oraz Norwegię w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego
Obszaru Gospodarczego. W ramach projektu pole aktywności różnych działów Muzeum wraz z
działaniami badawczymi przenikają się i wspierają. Komunikowanie treści projektu przejawiało się
w organizacji konferencji prasowych (prelegentka ubolewała nad małym zainteresowaniem ze strony
mediów), rozsyłaniu informacji do biuletynów PAP, otwarcie strony internetowej, która ma pozostać
aktualnym źródłem wiedzy również po skończonym projekcie, kolportowanie ulotek oraz broszur, ale
przed wszystkim udział w mediach społecznościowych (np. Facebook), których oddziaływanie
okazało się najszersze i najskuteczniejsze. Projekt „Edukacja społeczna w konflikcie urbanizacyjnoekologicznym na terenie Muzeum Pałacu w Wilanowie” dobrze wpisał się w regularną działalność
instytucji i Muzeum będzie dążyć do jego przedłużenia i utrwalenia efektów.
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, ul. Stanisława Kostki Potockiego 10/16, 02-958 Warszawa, tel. (+48) 22 544 27 00, faks (+48) 22 842 31 16
wpisane do prowadzonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rejestru Instytucji Kultury pod nr 39/95
NIP 951-00-54-672, nr konta BGK: 93 1130 1017 0020 1226 4720 0001
e-mail: [email protected], www.wilanow-palac.pl
Pani Monika Klimowicz z Działu Rozwoju, sprawująca piecze nad wilanowskim Facebookiem,
opowiedziała o technikach propagowania projektu w przestrzeni portalu społecznościowego.
Traktowane początkowo z życzliwą ostrożnością, z czasem artykuły dotyczące projektu zyskiwały na
popularności, zwłaszcza lubiane były posty dotyczące zwierząt, które można spotkać w wilanowskim
parku. Również nawiązywanie do pozamuzealnych akcji proekologicznych (np. Dzień
Bioróżnorodności) spotykały się z dużą sympatią publiczności. Informacje o badaniach w ramach
projektu zamieszczane były na muzealnym profilu obok postów dotyczących wystaw, koncertów czy
innych działań muzeum. Ważne w postach są atrakcyjne ilustracje, zdjęcia oraz zwięzłość
komunikatu – musi mieć on formę notatki, ewentualnie zawierać link do dłuższego tekstu
rozwijającego temat, co często czyniono, wpisując w post odnośnik do muzealnego wortalu Pasaż
Wiedzy. Debaty były propagowane przez tworzenie na portalu społecznościowym wydarzenia, na
które zapraszano uczestników –, a wszystkie zaproszenia rozchodziły się drogą prywatną i było
oddolnym działaniem publiczności, która propagowała je na Facebooku. Świadczy to o skuteczności
promowania się za pośrednictwem portali społecznościowych.
Martyna Sowińska-Pasek vel Paszkowska, kierownik Działu Rozwoju, zreferowała sposób realizacji
i oddziaływanie debat organizowanych w ramach projektu. Pomimo żywej tradycji debat w Muzeum,
wielkie zainteresowanie, z którym spotkały się debaty przyrodnicze, zaskoczyło organizatorów,
zwłaszcza, że odbywały się one w dni robocze - w czwartkowe popołudnia. W pierwszym cyklu
odbyły się trzy debaty, dotyczące :różnorodności biologicznej rezerwatu przyrody Morysin,
społecznej roli pszczół oraz wpływu zagospodarowania terenów Miasteczka Wilanów na lokalną
sferę przyrodniczą. Kilka tygodni przed spotkaniem poświęconym Morysinowi uchwalono plan
ochrony rezerwatu, dzięki czemu w trakcie dyskusji można było przedstawić realne , zgodne z
przyjętym planem ochrony, propozycje działań edukacyjnych na terenie Morysina oraz priorytety
związane z ochroną jego naturalnych bogactw fauny i flory. Interdyscyplinarność debaty o
pszczołach podniosła zainteresowanie tematem – oprócz dyskusji na temat ochrony pszczół,
omówiono zagrożenia związane ze zderzeniem świata pszczół i ludzi, a także pojawił się wykład o
wykorzystaniu miodu w kuchni staropolskiej oraz degustacja miodów. Debata odnosząca się do
przemian krajobrazu w najbliższym sąsiedztwie muzeum przyciągnęła nie tylko ekologów,
mieszkańców, ale również osoby odpowiedzialne za planowanie przestrzenne i przedstawicieli
lokalnych władz. W kolejnym roku trwania projektu, zgodnie z pierwotnym założeniem,
uruchomiono drugi cykl spotkań, tym razem poświęconych: ogrodom historycznym, różnorodności
awifauny wilanowskiej oraz zagrożeniom związanym z zanieczyszczeniem wód Potoku
Służewieckiego i Jeziora Wilanowskiego. W ramach debaty o ogrodach historycznych
zorganizowano spacer po zrekonstruowanym ogrodzie warzywnym. W ramach dyskusji o awifaunie
opowiedziano o gatunkach ptaków, które spotkać można na terenie parku, a także tych, które obecne
są w dekoracjach pałacowych; zaprezentowano również sposób wykorzystywania tej wiedzy w
programie edukacji muzealnej. Debata o zanieczyszczeniu wody zgromadziła wielkie grono
uczestników, w tym przedstawicieli władz lokalnych, uczonych, mieszkańców, a także dziennikarzy.
Debaty przyciągnęły do muzeum wilanowskiego nową publiczność, pozwoliły także instytucji na
lepsze rozeznanie oczekiwań zwiedzających. W związku z tym przewiduje się kontynuacje cyklów
dyskusji, organizowanych już po zakończeniu projektu.
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, ul. Stanisława Kostki Potockiego 10/16, 02-958 Warszawa, tel. (+48) 22 544 27 00, faks (+48) 22 842 31 16
wpisane do prowadzonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rejestru Instytucji Kultury pod nr 39/95
NIP 951-00-54-672, nr konta BGK: 93 1130 1017 0020 1226 4720 0001
e-mail: [email protected], www.wilanow-palac.pl
Dr Julia Dobrzańska, z Działu Edukacji w Muzeum Pałacu Króla Jana III opowiedziała o działaniach
edukacyjnych podjętych w ramach projektu. Były to: warsztaty rodzinne ze specjalistami, zajęcia dla
szkół w ramach akcji „Lato w mieście”, letni program dla dzieci i młodzieży szkolnej „Pod
parasolkami’, lekcje wyjazdowe w szkołach, warsztaty podczas Dni Wilanowa, zajęcia w ramach
imprezy Noc Muzeów, jak również spotkania w trakcie Wilanowskiego Festiwalu Edukacyjnego.
Stworzono trzy nowe przyrodnicze ścieżki zwiedzania: dwie na terenie parku („Ogrody Wilanowa –
na styku historii, kultury i natury” oraz „Różnorodność Przyrodnicza Ogrodów Wilanowskich”) i
ścieżkę w rezerwacie przyrody Morysin („Morysin – dzikość miejsca”). Aby nie zaburzać
naturalnego krajobrazu parków tabliczkami informacyjnymi, ścieżkom nadano formę książeczek
zaopatrzonych w mapę z odpowiednimi opisami oraz wiadomościami. Organizowano także spacery
przyrodnicze i zajęcia plastyczne. Spotkania rozpoczęły się w 2014 roku i dotyczyły elementów
ekosystemu badanych w wilanowskim parku: nietoperzy, ptaków, ważek żyjących w tutejszych
ogrodach, wody i powietrza, a także roślinności ogrodów. W roku 2015 spotkania dotyczyły kaczki
krzyżówki, ryb, bezkręgowców zamieszkujących sztuczne zbiorniki wodne, owadów
zamieszkujących martwe drewno, dziuple i stare drzewa oraz spotkanie dotyczące roślin
egzotycznych we florze polskiej. Prelegentka zaprosiła na planowane warsztaty dotyczące owadów
w, mające odbyć się ramach Wilanowskiego Festiwalu Edukacyjnego.
Hubert Francuz, w Dziale Rozwoju koordynujący projekty związane z rozwojem nowych
technologii, opowiedział o procesie tworzenia aplikacji mobilnej, dzięki której najważniejsze
informacje na temat różnorodności biologicznej zasobów przyrodniczych muzeum będą udostępniane
poprzez nowe medium. Kluczową kwestią przy projektowaniu aplikacji mobilnej jest rozpoznanie
potencjalnych grup odbiorców oraz nadrzędnego celu (co, dlaczego i w jakim sposób chcemy
przekazać publiczności). Chodziło o to, by aplikacja zachęcała do spacerów i obcowania z przyrodą,
nie angażując zbyt intensywnie w interakcje z technologią – by samo narzędzie nie przesłoniło istoty
komunikatu Aplikacja miała również rozwiązać problem udostępniania mapy parku. Postanowiono,
że rozwiązanie ma upowszechniać wyniki przeprowadzonych w ramach projektu badań, dlatego
stworzono podzespół odpowiedzialny za pozyskiwanie informacji od osób zaangażowanych w
projekt, a później za wypuszczenie gotowego pakietu materiałów. Dotyczą one 3 kategorii: ptaków,
roślin i mikroświata. Czwartym elementem jest sposób, w jaki te składowe oddziałują na siebie
wzajemnie. Aplikacja podpowiada kierunki, które użytkownik może podjąć, chcąc zdobyć informacje
o kolejnych elementach wymienionych kategorii. Założeniem było także pozostawienie praktycznej
korzyści, którą wraz z pakietem wyniesionej wiedzy ma zabrać ze sobą użytkownik (np. przepis
kulinarny, w którym można wykorzystać napotkaną w czasie spaceru roślinę). Aplikacja ma być
dostępna od marca 2016.
Małgorzata Przeździęk z Działu Dokumentacji i Cyfryzacji Muzeum opowiedziała o zaletach
Systemu Informacji Przestrzennej (GIS). Jest to system, w którym każdy obiekt z bazy danych
umieszczony jest na mapie, zaopatrzony w szczegółowy opis i uporządkowany w sposób
tabelaryczny, co oznacza, że jeden rekord w tabeli jest jednym obiektem. Do systemu wprowadza się
wszelkie posiadane informacje, dane, pomiary, informacje archiwalne, konserwatorskie, a ich
odczytanie jest możliwe bezpośrednio z mapy. Każdy z obiektów posiada swój unikalny numer.
Umożliwia to prosty i szybki dostęp do wyczerpujących wiadomości dotyczących wybranego przez
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, ul. Stanisława Kostki Potockiego 10/16, 02-958 Warszawa, tel. (+48) 22 544 27 00, faks (+48) 22 842 31 16
wpisane do prowadzonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rejestru Instytucji Kultury pod nr 39/95
NIP 951-00-54-672, nr konta BGK: 93 1130 1017 0020 1226 4720 0001
e-mail: [email protected], www.wilanow-palac.pl
nas obiektu. System został podzielony na moduły: archeologia, park, budynki, elewacje, wnętrza,
przyroda, sieć wodno-kanalizacyjna, zaś nowym modułem ma być bioróżnorodność. Wszystkie te
dane dostępne są na stronie internetowej Muzeum. Obecnie system GIS ma zostać wzbogacony o
dane z badań wykonywanych w ramach projektu.
Nela Kokoszka z Działu Edukacji Muzeum, zaangażowana w odtwarzanie dawnych kolekcji roślin,
opowiedziała o pracy nad ogrodami historycznymi. Pomysł został zainspirowany programami
edukacyjnymi, w których temat się pojawiał (przyrodnicze, kulinarne itp.). Odtworzono ogród
pożytkowo-fruktyfikujący i rosarium. Jako źródło w przypadku ogrodu użytkowego służyły głównie
inwentarze z czasów Elżbiety Sieniawskiej, gdyż dokładnie opisywały kształt i zawartość kwater
ogrodu. Przy pracach nad założeniem współpracowano z Ogrodami Botanicznymi w Powsinie i
Skierniewicach. Ogród warzywny nie jest dostępny na razie dla indywidualnych zwiedzających, ale
grupy odwiedzają go podczas lekcji muzealnych Drugim projektem było odtworzenie ogrodu róż
historycznych, gdzie posadzono odmiany róż hodowane przed 1800 rokiem. Źródłem wiedzy
również są inwentarze, ale także ówczesne publikacje ogrodnicze. Jedną z najbardziej dostrzegalnych
różnic między różami współczesnymi a historycznymi jest kształt pączka (współczesne pączki są
smuklejsze) oraz kolorystyka kwiatu – róże historyczne nie występowały w kolorach żółtych. Wśród
posiadanych kwiatów występują róże aptekarskie, róże, których nazwa wiąże się z rodziną
Lanckasterów oraz te związane z rodziną Yorków.
Marta Walewska w Dziale Edukacji zajmuje się dostępnością muzeum dla osób niepełnosprawnych,
a działania realizowane w ramach projektu skupiła na potrzebach osób niewidomych i niesłyszących.
Dla osób niesłyszących zrealizowano już tłumaczenie wyników badań i wiedzy pozyskanej w ramach
projektu na język migowy. Również część informacji z systemu GIS zostało udostępnionych w
języku migowym. Planowane są także spacery po ogrodach pałacowych oraz Morysinie z
oprowadzaniem w języku migowym. Jeśli chodzi o osoby niewidome, projekt dopiero będzie
realizowany i ma obejmować: publikacje alfabetem Braille’a oraz powiększoną czcionką dla osób
niedowidzących, audiodeskrypcję gatunków roślin, zwierząt oraz architektury ogrodowej, cykl
spacerów dla niewidomych z audiodeskrypcją po pałacowych ogrodach i Morysinie.
W trakcie dyskusji wyrażono podziw dla różnorodności podjętych przez muzeum działań. Pojawiła
się jednak wątpliwość wobec rozumienia używanej w referatach terminologii oraz nazewnictwa.
Podniesione zostało zagadnienie oceny ekonomicznej roli ekosystemów parku wilanowskiego w
neutralizacji zanieczyszczeń środowiska. W odpowiedzi na wątpliwości dotyczące zawężania grup
docelowych projektu do społeczności lokalnej wyjaśniono, że działania te są dostępne dla
publiczności nie tylko z terenów całej Warszawy, ale docierają daleko poza jej granice, o czym
świadczy uczestnictwo w debatach gości z różnych rejonów Polski. Przy okazji pojawienia się
zagadnienia aplikacji mobilnej zgłoszono problem dostępności materiałów dla osób starszych, które
nierzadko zajmują się przekazywaniem wiedzy najmłodszemu pokoleniu i konieczne jest
zapewnienie im dostępu do informacji kanałami odpowiednimi do ich możliwości percepcji. W
odpowiedzi na to zagadnienie, pracownicy Muzeum wymienili działania kierowane do osób
starszych, w tym warsztaty rodzinne, spacery tematyczne, zajęcia w klubach seniora oraz
Uniwersytetach Trzeciego Wieku, odbywające się także poza projektem. Pan Andrzej Kruszewicz
moderator konferencji, dopytywał o szczególnie interesujące obserwacje ornitologiczne, na co dr
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, ul. Stanisława Kostki Potockiego 10/16, 02-958 Warszawa, tel. (+48) 22 544 27 00, faks (+48) 22 842 31 16
wpisane do prowadzonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rejestru Instytucji Kultury pod nr 39/95
NIP 951-00-54-672, nr konta BGK: 93 1130 1017 0020 1226 4720 0001
e-mail: [email protected], www.wilanow-palac.pl
Julia Dobrzańska wymieniła obserwacje migracji Łyski, która zapuszczała się nawet w okolice
Krakowa, a następnie wracała do wilanowskiego parku. Na pytanie o ocenę przyjętej formuły debaty
pani Martyna Sowińska-Pasek vel Paszkowska podkreśliła pozytywne skutki przyjęcia
interdyscyplinarności debat, co zachęciło do uczestnictwa szersze grono odbiorców, nie tylko
specjalistów jednej dziedziny. Jak się okazało, goście pierwszych debat stali się prelegentami debat
ostatnich, co odzwierciedla przywoływaną metaforę „naczyń połączonych”, a także daje świadectwo
efektywności procesu wymiany wiedzy oraz rosnącego zainteresowania projektem. Na pytanie o
gatunki roślin hodowanych w ogrodzie fruktyfikującym pani Nela Kokoszka dookreśliła kategorie
wyboru tych gatunków – ograniczoność przestrzeni, ale także ich rzadkość we współczesnych
ogrodach. Ogród stanowi bazę pokarmową dla ptaków – np. niezbierane zboża pozwalają ptakom
wyżywić się w sezonach, w których trudniej o pokarm. Pani prof. Pijanowska wyraziła podziw dla
harmonijnego zainteresowania dobrami kultury i przyrody oraz zaproponowała, by ten model
harmonii stał się wzorcem wykorzystanym na Forum Muzeów – Domów Historycznych do
stworzenia standardów działań tego typu. W podsumowaniu podkreślono osiągnięcie celu projektu,
czyli wzrost zainteresowania publiczności i specjalistów tematyką różnorodności biologicznej,
indukowanie pytań oraz zyskanie głosów zachęcających do rozszerzania działalności poświęconej
problematyce proekologicznej. Jest to skutek formuły komunikacji społecznej, umożliwiającej
dzielenie się tym, co nas pasjonuje, co jest dla nas drogie, co nas martwi, a także pozwala
uświadamiać zagrożenia dla bezcennych skarbów przyrody, którymi zgodnie ze swoją misją i
strategią, opiekuje się muzeum.
Projekt „Edukacja społeczna w konflikcie urbanizacyjnoekologicznym na terenie Muzeum Pałacu w Wilanowie”
realizowany dzięki wsparciu udzielonemu przez Islandię, Liechtenstein
oraz Norwegię w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego
Obszaru Gospodarczego.
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, ul. Stanisława Kostki Potockiego 10/16, 02-958 Warszawa, tel. (+48) 22 544 27 00, faks (+48) 22 842 31 16
wpisane do prowadzonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rejestru Instytucji Kultury pod nr 39/95
NIP 951-00-54-672, nr konta BGK: 93 1130 1017 0020 1226 4720 0001
e-mail: [email protected], www.wilanow-palac.pl