Analiza zmian struktury zatrudnienia w Polsce w porównaniu z

Transkrypt

Zeszyty
Naukowe nr
726
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
2006
Anna Malina
Katedra Statystyki
Analiza zmian struktury
zatrudnienia w Polsce
w porównaniu z krajami
Unii Europejskiej
1. Wprowadzenie
Transformacja systemowa, która rozpoczęła się na początku lat dziewięćdziesiątych XX w., wyzwoliła ogrom zadań związanych z przebudową polskiej gospodarki. Z jednej strony pojawiły się nadzieje na wdrożenie bardziej efektywnych
mechanizmów gospodarczych i znaczącą poprawę warunków życia ludności,
z drugiej – zaistniały nowe zjawiska i zagrożenia, nie występujące wcześniej na
szerszą skalę.
Elementem przystosowań gospodarki naszego kraju do wymogów Unii Europejskiej są zmiany strukturalne w Polsce. Przemiany strukturalne gospodarki
dokonują się na różnych płaszczyznach i mogą być analizowane za pomocą
różnych mierników. Przeobrażeniom gospodarczym towarzyszą zwykle zmiany
w strukturze zatrudnienia. W takich sytuacjach nieuniknione są przejściowe
problemy na rynku pracy, które mogą przybierać różnorodny zasięg i charakter. W dużym stopniu jest to związane z przekształceniami w ramach sektorów
gospodarki oraz koniecznością dokonania przemian strukturalnych i technologicznych, mających na celu przyspieszenie rozwoju nowoczesnych branż i gałęzi
przemysłu.
W literaturze przedmiotu można spotykać pogląd, że przeobrażenia struktury
społeczno-gospodarczej kraju oraz regionów znajdują odzwierciedlenie przede
wszystkim w sektorowej oraz działowej strukturze zatrudnienia. Struktura zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki narodowej stanowi jedno z podsta-
ZN_726.indb 5
1/30/08 12:56:56 PM
Anna Malina
wowych kryteriów oceny rozwoju gospodarczego państwa [Strahl, Panasiewicz
1997]. Na podstawie zmian zachodzących w gospodarkach wielu krajów można
wysunąć tezę, że wraz ze wzrostem gospodarczym państwa maleje znaczenie
udziału sektora rolniczego w ogólnym zatrudnieniu przy jednoczesnym wzroście
znaczenia sektora usługowego. Zakłada się, że ostatecznym, docelowym stadium
rozwoju gospodarczego krajów Unii Europejskiej jest sytuacja, w której zatrudnienie w sektorze usługowym obejmować będzie około 80% ogółu zatrudnionych
[Głowacka 1995].
Już pobieżna analiza struktury zatrudnienia w ujęciu sektorowym w Polsce
i państwach Unii Europejskiej pozwala sądzić, że struktura pracujących w Polsce
różni się zasadniczo od struktury zatrudnienia w krajach Europy Zachodniej.
Transformacja tej sfery gospodarki w Polsce jest nieunikniona, choć trudna tak ze
społecznego, jak i ekonomicznego punktu widzenia. Celem artykułu jest analiza
i ocena zmian strukturalnych w sferze zatrudnienia w Polsce po 1990 r. w porównaniu z krajami Unii Europejskiej.
2. Charakterystyka struktury zatrudnienia w Polsce
i w krajach Unii Europejskiej
Przedmiotem analizy porównawczej Polski i krajów Unii Europejskiej jest
sektorowa struktura zatrudnienia. Elementami struktury zatrudnienia są trzy podstawowe sektory ekonomiczne gospodarki:
– sektor I, obejmujący zatrudnienie w rolnictwie i leśnictwie,
– sektor II, obejmujący zatrudnienie w przemyśle i budownictwie,
– sektor III, obejmujący zatrudnienie w szeroko rozumianych usługach (usługi
rynkowe i nierynkowe).
Udział poszczególnych sektorów w strukturze zatrudnienia w Polsce oraz
w Unii Europejskiej w latach 1960–2002 przedstawiono w tabeli 1.
Na podstawie parametrów opisowych dotyczących sektorowej struktury zatrudnienia w krajach UE (średnia oraz odchylenie standardowe dla państw należących
do UE) w latach 1960–2002 można zaobserwować:
1) wyraźną tendencję zmniejszania się wartości średniej udziału zatrudnienia
w sektorze I (rolnictwo i leśnictwo), z 16,45% w 1960 r. do około 5% w 2002 r.
Zachwianie tej tendencji wystąpiło w 1981 r., kiedy do Unii przystąpiła Grecja,
oraz w 1986 r. z chwilą wstąpienia Hiszpanii i Portugalii. Podobną tendencję
jak średnia wykazuje odchylenie standardowe. Potwierdzaa to tendencję dążenia
wszystkich państw Unii do systematycznego zmniejszania się udziału zatrudnienia
w sektorze I;
Przez kraje Unii Europejskiej rozumie się kraje według stanu sprzed 1 maja 2004 r.
ZN_726.indb 6
1/30/08 12:56:56 PM
Analiza zmian struktury zatrudnienia w Polsce…
2) tendencję obniżania się wartości średniej arytmetycznej udziału zatrudnienia państw Unii w sektorze II (przemysł), z 43,2% w 1960 r. do 26,5% w 2002 r.
Zmiany te po 1985 r. są jednak bardzo powolne. Jedynie w 1990 r. udział zatrudnionych w tym sektorze nieznacznie wzrósł w porównaniu z okresem 1985–1986.
Zakłócenie tej tendencji wystąpiło w latach 1973 i 1995, kiedy do Unii wstąpiły
nowe państwa Europy Zachodniej;
3) wyraźną tendencję do wzrostu zatrudnienia w sektorze III (szeroko rozumiane usługi), od 41,3% w 1960 r. do 68,3% w 2002 r. Odchylenie standardowe
dla tego sektora wykazuje dosyć znaczne wahania (5,2–9,1) w porównywanym
okresie.
Tabela 1. Sektorowa struktura zatrudnienia w krajach Unii Europejskiej i w Polsce
w wybranych latach okresu 1960–2002 (w %)
Unia Europejska
Rok
1960
1970
średnia arytmetyczna
sektor
I
16,45
9,93
sektor
II
sektor
III
41,85
48,22
42,45
41,33
1973a
9,82
39,22
1981a
9,17
32,79
58,04
1986a
10,17
28,55
1995a
6,95
28,29
5,17
26,55
1980
1985
1990
2000
2002
7,45
8,67
8,18
5,61
34,12
29,08
29,05
27,32
50,95
sektor
I
7,39
4,88
sektor
II
sektor
III
sektor
I
sektor
II
sektor
III
3,87
5,90
38,6
34,2
27,2
5,23
30,2
37,9
31,9
9,10
29,6
36,1
34,3
7,22
27,6
35,5
36,9
3,44
6,31
5,28
7,85
4,38
61,27
7,57
4,36
64,76
4,71
3,53
68,28
3,90
58,42
61,91
62,77
67,07
Polska
odchylenie standardowe
4,56
7,39
5,61
4,11
4,53
4,44
4,34
4,13
4,15
6,97
6,15
7,66
8,04
5,57
6,35
6,38
48,0
.
.
.
27,8
28,4
28,6
28,9
.
.
.
23,1
.
.
.
30,0
42,2
25,2
46,2
26,2
45,4
Przystąpienie do UE: 1973 r. – Dania, Irlandia, Wielka Brytania; 1981 r. – Grecja; 1986 r. –
Hiszpania, Portugalia; 1995 r. – Austria, Finlandia, Szwecja.
a
Uwaga: Dane dla okresu 1960–1990 pochodzą z Roczników Statystyki Międzynarodowej (wydania z lat 1974–1991), natomiast dla lat 1995–2002, dotyczące krajów należących do UE, z publikacji: Labour Force Survey, „Statistics in Focus” (European Communities, Eurostat, Luxemburg).
Dane dla Polski z lat 1990–2002 uzyskano z Roczników Statystycznych RP. Wartości średnich
arytmetycznych oraz odchyleń standardowych dla UE w latach 1960–1986 zaczerpnięto z pracy:
[Strahl 1996, s. 67].
Źródło: opracowanie własne.
Podobne tendencje zmian w sektorowej strukturze zatrudnienia w analizowanym okresie można zaobserwować także w Polsce. W Polsce w latach 1960–2002
ZN_726.indb 7
1/30/08 12:56:56 PM
Anna Malina
występowało systematyczne zwiększanie się udziału zatrudnionych w sektorze
usług, przy jednoczesnym spadku zatrudnienia w sektorze rolnictwa oraz przemysłu. Przed transformacją gospodarczą struktura zatrudnienia w Polsce charakteryzowała się wysokim udziałem sektora rolniczego (48% w 1960 r. i 29,6%
w 1985 r.). W tym okresie mieliśmy do czynienia również ze stosunkowo wysokim
udziałem sektora przemysłu i budownictwa (38% w 1980 r. oraz 35,5% w 1990 r.),
ale jednocześnie niskim wskaźnikiem udziału sektora usług (23% w 1960 r., 32%
w 1980 r. i około 37% w 1990 r.). Po 1990 r. sytuacja w zakresie sektorowej struktury zatrudnienia uległa dosyć wyraźnej zmianie, zaznaczył się spadek udziału
zatrudnionych w sektorze przemysłu na korzyść sektora usług. W 2002 r. odpowiednie wskaźniki udziału zatrudnionych wyniosły: 28,6% w sektorze rolnictwa,
25,2% w przemyśle oraz 46,2 w usługach.
Jak wynika z danych (tabela 1), zatrudnienie w sektorze rolniczym w Polsce
w latach dziewięćdziesiątych kształtowało się średnio na poziomie 28% ogółu
zatrudnionych, podczas gdy w krajach Unii Europejskiej około 6%. Natomiast
zatrudnienie w usługach, odpowiednio, w Polsce 40–45%, zaś w krajach UE
średnio 64–68%. Jedynie w przypadku udziału sektora przemysłowego wskaźniki
odnoszące się do Polski są zbliżone do średniej dla krajów Unii. Porównanie struktury zatrudnienia według sektorów gospodarki w Polsce i UE w 1990 i 2002 r.
przedstawiono na rys. 1 i 2.
Porównując strukturę zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki
w Polsce i Unii Europejskiej (rys. 1 i 2) widać, że Polska, mimo zachodzących
przemian gospodarczych i strukturalnych, różni się znacznie pod względem
struktury zatrudnienia od krajów UE. W Polsce występuje wysokie zatrudnienie
w sektorze rolnictwa w porównaniu z krajami starej Unii (tzw. piętnastki) oraz
stosunkowo niskie w usługach. Po 1990 r. w Polsce pozytywnie można określić
zmiany na rynku usług, których znaczący wzrost świadczy o rozwoju gospodarczym kraju (por. tabela 1). Udział zatrudnionych w sektorze rolnictwa po 1990 r.
w zasadzie nie uległ zmianie, a od 2000 r. nawet nieznacznie wzrósł (zob. tabela
1 oraz rys. 3). Przyczyną takiego stanu rzeczy mogą być czynniki związane z niewielkim postępem w zakresie struktury agrarnej polskiego rolnictwa w okresie
transformacji systemowej i brakiem pozarolniczych miejsc pracy w wielu regionach kraju.
Omawiając kształtowanie się struktury zatrudnienia, nie należy zapominać
jednak o roli, jaką odgrywają czynniki systemowe. Elementem wpływającym na
charakter struktury zatrudnienia w Polsce jest też specyficzne polskie rolnictwo,
w którym dominują gospodarstwa małe, o powierzchni nie przekraczającej 5 ha
użytków rolnych.
Por. [Karpiński, Paradysz, Ziemecki 1999].
ZN_726.indb 8
1/30/08 12:56:57 PM
100
80
60
40
20
0
Polska
usługi
UE
przemysł
rolnictwo
Rys. 1. Struktura pracujących według sektorów gospodarki w 1990 r. (w %)
100
80
60
40
20
0
Polska
usługi
przemysł
UE
rolnictwo
Rys. 2. Struktura pracujących według sektorów gospodarki w 2002 r. (w %)
Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, że:
– zarówno w ramach Unii Europejskiej, jak i w Polsce zmniejsza się średni
udział zatrudnienia w sektorach I i II, zwiększa się natomiast udział zatrudnienia
w sektorze III (sektor usług),
– podobne jak w wypadku średnich udziałów zatrudnienia tendencje zmian
zaobserwowano w zróżnicowaniu krajów pod względem sektorowej struktury
zatrudnienia (poza okresami wstępowania nowych państw do Unii), przy czym
najmniejsze zróżnicowanie zatrudnienia w krajach UE występowało w ramach
sektora II (przemysłu i budownictwa),
ZN_726.indb 9
1/30/08 12:56:58 PM
Anna Malina
10
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
usługi
przemysł
rolnictwo
Rys. 3. Struktura pracujących według sektorów gospodarki w Polsce w latach 1990–2002
(w %)
– przystąpienie Grecji (1981) oraz Hiszpanii (1986) i Portugalii (1986) do
Unii Europejskiej miało istotny wpływ na wartości podstawowych parametrów
opisowych charakteryzujących strukturę zatrudnienia, przystąpienie natomiast
w 1995 r. Austrii, Finlandii i Szwecji nie spowodowało reakcji zmian w parametrach struktury zatrudnienia w ramach UE,
– Polska różni się zasadniczo od krajów Unii Europejskiej pod względem struktury zatrudnienia. W Polsce występuje wysoki udział pracujących w rolnictwie
w porównaniu ze średnią dla UE i stosunkowo niski w usługach. W analizowanym
okresie zaobserwowano w Polsce znaczący spadek zatrudnienia w przemyśle na
korzyść sektora usług, przy dosyć stabilnym poziomie zatrudnienia w sektorze
rolnictwa (sektor I).
3. Badanie podobieństwa Polski do krajów Unii
Europejskiej pod względem struktury zatrudnienia
w podstawowych sektorach gospodarki
Do oceny podobieństwa strukturalnego analizowanych krajów można zastosować różne miary podobieństwa struktur.
Przegląd miar podobieństwa struktur zawiera praca: [Malina 2004, rozdz. 2]. Omówienie
niektórych miar podobieństwa (zróżnicowania) struktury obiektów można zmaleźć także w pracach: [Kukuła 1986, 1989], [Metody statystyki…, 1988], [Walesiak 1983, 1984], [Strahl 1985],
[Taksonomia…, 1998].
ZN_726.indb 10
1/30/08 12:56:58 PM
11
Bardzo prostą miarą podobieństwa dwóch struktur jest miara, w której wykorzystuje się ideę analogiczną jak w przypadku obliczania współczynnika Renkonena podobieństwa zbiorów (zob. [Chomątowski, Sokołowski 1978, Taksonomia…,
1998]). Miara ta określona jest następująco:
m
{
μ(Qi ,Qr ) = ∑ min qij ,qrj
j =1
} (i, r = 1, …, n; j = 1, …, m ) .
(1)
Miara (1) przyjmuje wartości z przedziału [0, 1]. Jeżeli struktury obiektów Qi
oraz Qr są całkowicie niepodobne, to μ (P, Q) = 0, natomiast w przypadku identyczności struktur miara ta przyjmuje wartość 1.
Pozostałe miary podobieństwa (lub braku podobieństwa) struktury obiektów można podzielić na dwie grupy. Pierwsza z nich opiera się na absolutnych
(bezwzględnych) różnicach indywidualnych wskaźników struktury, podanych
w postaci wektorów qij (i = 1, …, n; j = 1, …, m), druga zaś na różnicach względnych (n oznacza liczbę obiektów – krajów, zaś m – liczbę składników struktury).
Podstawową miarą opartą na absolutnych różnicach wskaźników struktury qij
stosowaną w analizie porównawczej struktury i-tego oraz r-tego obiektu jest miara
zróżnicowania oparta na metryce Minkowskiego:
⎡m
d(Qi ,Qr ) = ⎢ ∑ qij − qrj
⎢⎣ j =1
1/ v
v⎤
⎥
⎥⎦
( j = 1, …, m ) .
(2)
W przypadku gdy v = 1, mamy do czynienia ze znaną metryką zwaną odległością miejską (Hamminga), zaś w przypadku v = 2 z odległością Euklidesa.
Im bliższa zeru jest wartość miary d (Qi, Qr ), tym bardziej podobne są do siebie
analizowane obiekty pod względem badanej struktury gospodarczej. Zaznaczyć
należy, że miara dana wzorem (2) nie jest unormowana. Dolna granica tej miary
jest równa zeru, natomiast górna granica zakresu wartości dla odległości miejskiej
wynosi 2, dla odległości Euklidesa zaś 2. W związku z powyższym zaproponowana została w literaturze (por. [Kukuła 1989]) zmodyfikowana wersja miernika
podobieństwa struktur, postaci:
p(Qi ,Qr ) = 1 −
1 m
∑ qij − qrj
2 j =1
( j = 1, …, m ) .
(3)
Miara podobieństwa struktury p (Qi, Qr ) wyrażona wzorem (3) przyjmuje wartości z przedziału [0, 1]. Gdy struktury są całkowicie niepodobne, miara ta jest
równa zeru, natomiast w miarę upodobniania się struktur miara dąży do jedności.
Spośród grupy miar opartych na relatywnych różnicach wskaźników struktury
na szczególną uwagę zasługują mierniki podobieństwa oparte na metryce Can-
ZN_726.indb 11
1/30/08 12:57:00 PM
Anna Malina
12
berra, Braya-Curtisa oraz współczynniku dywergencji (rozbieżności) Clarka (zob.
np. [Malina 2004, s. 46–47]).
W badaniu zastosowano następujące mierniki podobieństwa struktur:
m
p '(Qi ,Qr ) = 1 −
j =1
m
∑ qij + qrj
( j = 1, …, m ) .
(4)
j =1
p"(Qi ,Qr ) = 1 −
∑ qij − qrj
1 m qij − qrj
∑
m j =1 qij + qrj
( j = 1, …, m ) .
(5)
Miernik podobieństwa (4) oparty jest na współczynniku Braya-Curtisa ,
natomiast miernik (5) na metryce Canberra. Miary te są wygodnym narzędziem
analizy porównawczej, gdyż przyjmują wartości z przedziału [0, 1]. W przypadku
identycznych struktur mierniki te przyjmują wartość 1 (podobieństwo zupełne).
Im wartość miernika jest bliższa zeru, tym obiekty (kraje) bardziej różnią się pod
względem badanej struktury.
W tabeli 2 podano obliczone zgodnie ze wzorem (5) wartości miernika podobieństwa Polski do krajów, które przystępowały kolejno do Unii, natomiast w tabeli
3 mierniki podobieństwa analizowanych krajów do średniej w Unii. W kolumnie
trzeciej tabeli 2 określono podobieństwo Polski w 2002 r. do poszczególnych
krajów w roku ich przystąpienia do Unii, natomiast w kolumnie ostatniej – podobieństwo Polski do tych krajów w 2002 r.
Na podstawie wyników zamieszczonych w tabeli 2 zauważamy, że Polska
w roku 2002 r. była najbardziej podobna pod względem struktury zatrudnienia
do Grecji w momencie, gdy stała się członkiem Unii, czyli w 1981 r. (pij = 0,983),
oraz do Irlandii w 1973 r. (pij = 0,928). W miarę upływu lat kraje te upodobniły
się wyraźnie pod względem sektorowej struktury zatrudnienia do średniej krajów
UE (zob. tabela 3), natomiast zdecydowanie obniżyły się wartości miernika podobieństwa Polski do tych krajów.
Wstępna analiza obliczeń pozwoliła na stwierdzenie, że mierniki te dają bardzo zbliżone
wyniki analizy.
Zauważyć należy, że w wypadku porównywania struktur udziałowych, miernik podobieństwa
(3) oparty na metryce Minkowskiego jest równoznaczny z miarą (4) opartą na odległości Braya-Curtisa (suma w mianowniku wzoru (4) jest zawsze równa dwa).
ZN_726.indb 12
1/30/08 12:57:01 PM
13
Tabela 2. Mierniki podobieństwa strukturalnego Polski w 2002 r do wybranych krajów
Unii Europejskiej w latach ich przystępowania do UE i w 2002 r.
Kraj
Wartość miernika
w roku przystąpienia
do UE
Wartość miernika
w 2002 r.
1973
0,928
0,723
1981
0,983
0,837
1986
0,911
0,796
Data przystąpienia
do UE
Dania
1973
Wielka Brytania
1973
Hiszpania
1986
Irlandia
Grecja
Portugalia
Austria
1995
0,751
0,646
0,608
0,612
0,829
0,717
0,694
0,697
Źródło: obliczenia własne.
Tabela 3. Mierniki podobieństwa strukturalnego analizowanych krajów do Unii
Europejskiej w latach ich przystępowania do UE i w 2002 r.
Wartość miernika
w roku przystąpienia
do UE
Wartość miernika
w 2002 r.
0,681
0,902
1981
0,662
0,748
Portugalia
1986
0,711
Polska
2004
Kraj
Data przystąpienia
do UE
Dania
1973
Wielka Brytania
1973
Hiszpania
1986
Irlandia
Grecja
Austria
1973
1995
0,809
0,838
0,758
0,862
–
0,920
0,797
0,903
0,761
0,931
0,667
W momencie wstępowania do Unii najbardziej niepodobna pod względem
sektorowej struktury zatrudnienia była Grecja (pij = 0,662). Podobieństwo Polski
do krajów Unii w 2002 r. jest analogiczne jak Grecji w okresie jej przystąpienia do
Wspólnoty (pij = 0,667) oraz Irlandii (pij = 0,681). Zauważyć należy, że największy
dystans w upodobnieniu się do krajów Unii pokonały w badanym okresie Irlandia
i Hiszpania (tabela 3).
ZN_726.indb 13
1/30/08 12:57:01 PM
Anna Malina
14
4. Ocena zmian struktury zatrudnienia w Polsce i w krajach
Unii Europejskiej w latach 1980–2002
W analizie zmian strukturalnych obiektów (krajów, regionów) stosowane są
różnego rodzaju mierniki (indeksy). W badaniu zastosowano miernik postaci:
Vt,t(i)+ =
m
j =1
qij,t +
q ij,t +
q ij,t
1
2 1/2
(i = 1,..., n).
(6)
Jeśli miernik (6) przyjmie wartość zero, oznacza to, iż nie nastąpiły zmiany
w strukturze i-tego obiektu w porównywanych okresach t oraz t + τ. Im wartość miernika bardziej różni się od zera, tym silniejsze są zmiany strukturalne
w porównywanych okresach.
W tabeli 4 podano obliczone wartości miernika (6) dla Polski, Unii Europejskiej oraz wybranych krajów UE, które przystępowały do Unii w różnych latach.
Tabela 4. Mierniki natężenia zmian strukturalnych w Polsce, Unii Europejskiej
oraz wybranych krajach UE* w latach 1980–2002
Porównywane
lata
Polska
UE
1985–1990
0,058
0,053
0,104
1995–2000
0,084
0,125
0,299
0,030
0,024
0,023
0,032
1980–1985
1990–1995
2000–2002
0,018
0,053
Wielka
Brytania
Irlandia
0,018
0,097
0,059
0,106
0,203
0,101
Grecja
0,053
0,167
0,052
0,092
0,043
0,032
0,088
Hiszpania Portugalia
0,092
0,134
0,103
0,098
0,073
0,075
0,067
0,036
0,173
0,028
* Przystąpienie do UE: 1973 r. – Wielka Brytania, Irlandia; 1981 r. – Grecja; 1986 r. – Hiszpania,
Portugalia; 1995 r. – Austria, Finlandia, Szwecja.
Analiza danych zamieszczonych w tabeli 4 wskazuje, że struktura zatrudnienia
w Unii Europejskiej zmieniła się wyraźnie w 1995 r. w porównaniu z 1990 r.
(V = 0,299) oraz w 1985 r. w porównaniu z 1980 r. Fakt ten należy tłumaczyć
wstąpieniem do Unii nowych państw (Grecji w 1981 r. oraz Hiszpanii i Portugalii
w 1986 r.). W okresach tych zachwiana została równowaga strukturalna UE. Jednak w następnych porównywanych latach wartość miernika ulegała wyraźnemu
i systematycznemu obniżaniu, co oznacza powrót do równowagi strukturalnej.
Miernik ten oparty jest na propozycji zamieszczonej w pracy J. Rutkowskiego [1981].
Wyniki te potwierdzają rezultaty badań uzyskane w pracy D. Strahl [1996].
ZN_726.indb 14
1/30/08 12:57:02 PM
15
W Polsce najsilniejsze zmiany strukturalne (pod względem struktury zatrudnienia) wystąpiły na początku okresu transformacji gospodarczej, tzn. w okresie
1990–1995 (Vt,t + τ = 0,125).
Z przeprowadzonej w tym punkcie analizy wynika, że wstępowanie nowych
państw do Unii ma istotny wpływ na zachowanie stabilności układu (istotne
zmiany wartości parametrów opisowych struktury zatrudnienia oraz wartości
miernika natężenia zmian strukturalnych). Zmiany w upodobnianiu się „nowych”
państw po wejściu do Unii są obserwowane zazwyczaj po upływie 5 lat (zob. np.
Grecja, Portugalia – tabela 4).
Zaznaczyć w tym miejscu należy, że w publikacji D. Strahl [1996] zaproponowany został model równowagi strukturalnej dla zbioru obiektów (krajów),
w którym wprowadzone zostały określone parametry równowagi strukturalnej
(oparte na miarach zróżnicowania). W modelu tym wykorzystano macierze struktury zatrudnienia oraz stopy bezrobocia dla krajów Unii Europejskiej z okresu
1970–1990. Na podstawie przeprowadzonych tam badań dla krajów UE stwierdzono, że nie została zachowana równowaga strukturalna UE w latach 1973, 1981
i 1986, a więc w momencie przystąpienia do Unii nowych państw.
5. Grupowanie krajów pod względem podobieństwa
sektorowej struktury zatrudnienia
Do grupowania analizowanych krajów pod względem podobieństwa struktury
zatrudnienia według podstawowych sektorów gospodarki zastosowano dwie
metody: k-średnich oraz Warda. Na rys. 4 i 5 przedstawiono schematy grupowania krajów metodą Warda odpowiednio dla 1990 i 2002 r.
Następnie do ustalenia grup krajów zastosowano metodę k-średnich. W analizie przyjęto kilka wariantów dla liczby skupień k (k = 3, k = 4; k = 5; k = 6).
Ostatecznie jako wynikowy przyjęto podział na trzy grupy typologiczne. Wyniki
klasyfikacji dla badanych lat przedstawiono w tabeli 5. Nietrudno zauważyć, że
składy poszczególnych grup otrzymane w wyniku zastosowania metody k-średnich i metody Warda w poszczególnych latach są identyczne (zob. rys. 4 i 5).
Porównując wyniki klasyfikacji w 1990 i 2002 r. zauważamy, że składy poszczególnych grup w zasadzie nie zmieniły się. Tylko Francja znalazła się w innej
grupie typologicznej.
Metoda Warda należy do aglomeracyjnych metod grupowania, natomiast metoda k-średnich
do optymalizacyjno-podziałowych. Opis tych metod można znaleźć w wielu pracach z zakresu
taksonomii numerycznej (por. np. [Pociecha, Podolec, Sokołowski, Zając 1988], [Grabiński, Wydymus, Zeliaś 1989], [Malina 2004]).
ZN_726.indb 15
1/30/08 12:57:02 PM
Anna Malina
16
Belgia
Holandia
Luksemburg
Szwecja
Dania
Wielka Brytania
Niemcy
Hiszpania
Włochy
Austria
Francja
Finlandia
Irlandia
Grecja
Portugalia
Polska
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
Odległość wiązań
0,6
0,7
0,8
0,9
Rys. 4. Grupowanie krajów pod względem podobieństwa struktury zatrudnienia w 1990 r.
(metoda Warda)
Belgia
Francja
Dania
Szwecja
Wielka Brytania
Luksemburg
Holandia
Niemcy
Hiszpania
Włochy
Irlandia
Austria
Finlandia
Grecja
Portugalia
Polska
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
Odległość wiązań
0,6
0,7
0,8
Rys. 5. Grupowanie krajów pod względem podobieństwa struktury zatrudnienia w 2002 r.
(metoda Warda)
ZN_726.indb 16
1/30/08 12:57:04 PM
17
Tabela 5. Wyniki grupowania krajów pod względem podobieństwa struktury
zatrudnienia w 1990 i 2002 r.
Grupa
1
2
3
1990
2002
Belgia, Dania, Holandia, Luksemburg,
Szwecja, Wielka Brytania
Belgia, Dania, Holandia, Luksemburg,
Francja, Szwecja, Wielka Brytania
Austria, Finlandia, Hiszpania,
Irlandia, Niemcy, Włochy
Austria, Finlandia, Francja, Hiszpania,
Irlandia, Niemcy, Włochy
Grecja, Portugalia, Polska
Grecja, Portugalia, Polska
W tabeli 6 podano wartości średnich udziałów zatrudnienia w podstawowych
sektorach gospodarki (w %) oraz odchyleń standardowych dla wyodrębnionych
grup krajów w 1990 i 2002 r.
Tabela 6. Struktura zatrudnienia według sektorów gospodarki w wyodrębnionych
grupach krajów w 1990 i 2002 r. (w %)
Średnia arytmetyczna
Grupa
Rok
1
1990
2002
2
3
1990
2002
1990
2002
Odchylenie standardowe
sektor I
rolnictwo
sektor II
przemysł
sektor III
usługi
sektor I
rolnictwo
sektor II
przemysł
sektor III
usługi
8,47
5,23
31,37
29,85
60,16
64,86
2,92
1,49
4,77
2,20
3,17
1,61
3,73
2,56
22,57
18,97
26,05
23,27
31,76
27,10
70,22
74,17
45,67
53,93
1,23
0,92
5,05
8,51
1,78
2,11
5,38
5,78
1,92
2,42
7,79
7,75
Analiza struktury zatrudnienia według sektorów ekonomicznych w wyodrębnionych grupach krajów wskazuje, że kraje należące do grupy pierwszej (Belgia,
Dania, Holandia, Luksemburg, Szwecja, Wielka Brytania) charakteryzują się najniższym udziałem pracujących w sektorze rolnictwa (sektor I), niskim w sektorze
przemysłu oraz najwyższym w sektorze usług (sektor III). Kraje grupy drugiej
(Austria, Finlandia, Francja, Hiszpania, Irlandia, Niemcy, Włochy) posiadają również niski udział pracujących w sektorze I (5,23% w 2002 r.), względnie wysoki
w sektorze przemysłu (ok. 30%) oraz w sektorze usług (ok. 65%), natomiast kraje
z grupy trzeciej (Grecja, Portugalia, Polska) – mają najwyższy udział zatrudnienia w rolnictwie (ok. 20%) oraz najniższy w sektorze usług (54%). Tendencje
zmian wskaźników udziału zatrudnienia w podstawowych sektorach gospodarki
są podobne we wszystkich wyodrębnionych grupach, tzn. zmniejsza się udział
zatrudnienia w sektorach I i II na korzyść sektora III (usługi).
ZN_726.indb 17
1/30/08 12:57:04 PM
Anna Malina
18
Z analizy danych zamieszczonych w tabeli 6 wynika, że najbardziej jednorodną grupą pod względem sektorowej struktury zatrudnienia jest grupa pierwsza,
natomiast najmniej jednorodną – grupa trzecia. Obliczone odchylenia standardowe
wskaźników udziału zatrudnienia w poszczególnych sektorach są dla tej grupy najwyższe w obu porównywanych okresach. Zaobserwowane zmiany wartości odchyleń standardowych w ramach poszczególnych grup pozwalają twierdzić, że kraje
należące do grup pierwszej i drugiej coraz bardziej upodobniają się pod względem
struktury zatrudnienia. Prawidłowość taka nie występuje natomiast w grupie trzeciej, w której zróżnicowanie w ramach sektora I uległo znacznemu zwiększeniu
w porównaniu z 1990 r. W celu oceny stopnia zróżnicowania wyodrębnionych
grup krajów pod względem sektorowej struktury zatrudnienia obliczono odległości między grupami (środkami ciężkości grup) dla porównywanych lat.
Tabela 7. Odległości między grupami krajów dla 1990 r.
Grupa
1
2
3
2
1
0,0000
0,0712
0,1817
3
0,0712
0,1817
0,1167
0,0000
0,0000
0,1167
Tabela 8. Odległości między grupami krajów dla 2002 r.
Grupa
1
2
3
2
1
0,0000
0,0676
0,1520
3
0,0676
0,1520
0,1026
0,0000
0,0000
0,1026
Z obliczeń podanych w tabelach 7 i 8 wynika jednoznacznie, że największy dystans dzieli grupy pierwszą i trzecią. Są to grupy krajów reprezentujące
odmienny typ sektorowej struktury gospodarki. Także duża odległość występuje
między grupami drugą i trzecią. W miarę upływu czasu dystans między wyodrębnionymi grupami krajów ulega zmniejszeniu, co potwierdza fakt upodobniania się
analizowanych krajów Unii Europejskiej pod względem struktury zatrudnienia.
Odległości te obliczono zgodnie z metryką Euklidesa.
ZN_726.indb 18
1/30/08 12:57:04 PM
19
6. Wnioski końcowe
1. Analiza tendencji zmian struktury zatrudnienia w krajach należących do
Unii Europejskiej UE-15 według sektorów gospodarki wskazuje, że występował
wyraźny proces upodobniania się państw nowo wstępujących do państw tworzących Unię.
2. Kraje takie, jak Irlandia, Grecja i Portugalia w okresie przystępowania do
UE charakteryzowały się wysokim wskaźnikiem zatrudnienia w sektorze rolnictwa oraz stosunkowo niskim w sektorze usług (40–50%). Struktura zatrudnienia
w tych państwach dosyć szybko upodabniała się do struktury zatrudnienia w krajach Unii. Najmniejsze różnice między krajami przystępującymi oraz należącymi
do UE obserwowano w sektorze przemysłu i budownictwa.
3. W momencie wstępowania do Unii najbardziej niepodobna pod względem
sektorowej struktury zatrudnienia, spośród krajów przystępujących do Unii przed
1 maja 2004 r., była Grecja (pij = 0,662). Z przeprowadzonych badań wynika,
że podobieństwo Polski do krajów Unii w 2002 r. było analogiczne jak Grecji
w okresie jej przystąpienia do Wspólnoty, tj. w 1981 r.
4. Mimo zaobserwowanych podobnych tendencji zmian w sektorowej strukturze zatrudnienia w Polsce oraz w krajach, które przystępowały do Unii, Polska
różni się znacznie pod względem struktury zatrudnienia od krajów „piętnastki”.
Z przeprowadzonej analizy wynika, że Polska jest najbardziej podobna pod względem struktury zatrudnienia do Grecji i Portugalii. Jednak dystans dzielący te kraje
od pozostałych krajów dawnej Unii (UE-15) jest duży.
5. Kraje Unii Europejskiej oprócz tego, że charakteryzują się wysokim, choć
zróżnicowanym poziomem rozwoju ekonomicznego, wykazują tendencję do stabilności. Przeprowadzone badania pozwalają wnioskować, że kraje te są w stanie
relatywnej równowagi ekonomicznej. Właśnie obawa przed utratą tej równowagi
skłania kraje UE do stawiania określonych warunków przystąpienia do Unii. Stąd
też przyjęcie nowych państw-członków Unii Europejskiej nakłada na nie cały
zestaw wymogów prawnych, finansowych i ekonomicznych.
Literatura
Chomątowski S., Sokołowski A. [1978], Taksonomia struktur, „Przegląd Statystyczny”,
nr 2.
Głowacka J.E. [1995], Tendencje na rynku pracy w krajach Unii Europejskiej, „Gospodarka Narodowa”, nr 5.
Grabiński T., Wydymus S., Zeliaś A. [1989], Metody taksonomii numerycznej w modelowaniu zjawisk społeczno-gospodarczych, PWN, Warszawa.
ZN_726.indb 19
1/30/08 12:57:05 PM
20
Anna Malina
Karpiński A., Paradysz S., Ziemecki J. [1999], Zmiany struktury gospodarki w Polsce do
roku 2010. Polska na tle Unii Europejskiej, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa.
Kukuła K. [1986], Przegląd wybranych miar zgodności struktur, „Przegląd Statystyczny”,
nr 4.
Kukuła K. [1989], Statystyczna analiza strukturalna i jej zastosowanie w sferze usług
produkcyjnych dla rolnictwa, AE w Krakowie, Zeszyty Naukowe, Seria specjalna:
Monografie Nr 89, Kraków.
Malina A. [2004], Wielowymiarowa analiza przestrzennego zróżnicowania struktury
gospodarki Polski według województw, AE w Krakowie, Zeszyty Naukowe, Seria
specjalna: Monografie Nr 162, Kraków.
Metody statystyki międzynarodowej [1988], red. A. Zeliaś, PWE, Warszawa.
Pociecha J., Podolec B., Sokołowski A., Zając K. [1988], Metody taksonomiczne w badaniach społeczno-ekonomicznych, PWN, Warszawa.
Rutkowski J. [1981], Podobieństwo struktury i zmiany strukturalne – zagadnienia kwantyfikacji, „Wiadomości Statystyczne”, nr 8.
Strahl D. [1985], Podobieństwo struktur ekonomicznych, Prace Naukowe AE we Wrocławiu, nr 281, Wrocław.
Strahl D. [1996], Równowaga strukturalna obiektu gospodarczego [w:] Przestrzennoczasowe modelowanie i prognozowanie zjawisk gospodarczych, red. A. Zeliaś, AE
w Krakowie, Kraków.
Strahl D., Panasiewicz Z. [1997], Długookresowe wzorce transformacji strukturalnej
Polski, Międzynarodowe Studia Porównawcze, IRiSS, Warszawa.
Taksonomia struktur w badaniach regionalnych [1998], red. D. Strahl, Prace Naukowe
AE we Wrocławiu, Wrocław.
Walesiak M. [1983], Propozycja rodziny miar odległości struktur udziałowych, „Wiadomości Statystyczne”, nr 10.
Walesiak M. [1984], Pojęcie, klasyfikacja i wskaźniki podobieństwa struktur gospodarczych, Prace Naukowe AE we Wrocławiu, nr 285, Wrocław.
An Analysis of Changes in the Employment Structure in Poland
Compared to European Union Countries
Structural changes in the Polish economy are taking place on various levels and can be
analysed using a variety of methods. Economic transformation is foremost accompanied
by changes in the sectoral structure of employment. The employment structure by sector is
one of the basic indicators of a country’s economic development. In this article, the author
presents the results of structural analyses of employment in the main sectors of the Polish
economy compared to European Union countries. Using selected measures of structural
similarity, the author analyses Poland’s similarities to EU Member States and to countries
that joined the European Union earlier (before 1 May 2004). The author also reviews the
intensity of structural changes in employment in Poland and selected European Union
countries and classifies the countries according to employment structure. An analysis
of the changes in the employment structure by economic sector in European Member
States (as of before 1 May 2004) indicates that a distinct process occurred in which the
ZN_726.indb 20
1/30/08 12:57:05 PM
21
accession countries became similar to current EU members. Despite similar tendencies in
the employment structure of Poland and other countries that joined the EU, Poland differs
markedly from the EU-15. The analysis shows that with respect to the sectoral structure of
employment, Poland is most similar to Greece and Portugal. Yet, the gap between these
countries and the rest of the EU is huge. Research has shown that, over time, the gap
between different groups of countries noticeably diminishes, which is evidenced in the EU
countries’ becoming more similar to one another with respect to employment structure.
ZN_726.indb 21
1/30/08 12:57:05 PM

Analiza zmian struktury zatrudnienia w Polsce w porównaniu z

Transkrypt

Podobne dokumenty

Procedura sprawdzania oryginalności prac rocznych w systemie

Relacja z debaty "Trzeci sektor jest kobietą"

Opinia promotora w sprawie dopuszczenia pracy dyplomowej do

Regulamin antyplagiatowy

Regulamin antyplagiatowy - Wydział Zarządzania i Ekonomii

„Polski sektor finansowy – stan, wyzwania, dylematy”