ŚRODOWISKO – ZASOBY, UWARUNKOWANIA

- 83 -
Rozdział 7
ŚRODOWISKO – ZASOBY, UWARUNKOWANIA,
KIERUNKI KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie
2. Środowisko gminy
2.1. Położenie
2.2. Budowa geologiczna
2.3. Zasoby surowców pospolitych
2.4. Rzeźba terenu
2.5. Wody powierzchniowe
2.6. Wody podziemne
2.6.1. Wody kopalniane
2.7. Gleby
2.8. Klimat lokalny
2.9. Środowisko roślinne i zwierzęce
2.9.1. Lasy
2.10. Krajobraz, walory turystyczne
2.11. Obszary prawnie chronione – Natura 2000
3. Stan i użytkowanie środowiska
3.1. Źródła emisji zanieczyszczeń powietrza
3.2. Zanieczyszczenie powietrza
3.3. Klimat akustyczny
3.4. Gospodarka odpadami komunalnymi
3.5. Kopalni „Brzeszcze” i jej oddziaływanie na środowisko
3.5.1. Podejmowane działania ochronne
3.5.2. Odpady kopalniane – wykorzystanie i wpływ na środowisko
4. Zagrożenia dla środowiska
4.1. Źródła zagrożeń
4.1.1. Działalność górnicza
4.1.2. Wpływ na środowisko projektowanej eksploatacji górniczej
4.1.3. Eksploatacja zasobów kruszywa naturalnego
4.1.4. Inne rodzaje pozarolniczej działalności gospodarczej
4.1.5. Tereny zalewowe (zagrożenie powodziowe i podtopienia)
4.1.6. Komunikacja drogowa i kolejowa
4.1.7. Gospodarka rolna
5. Struktura funkcjonalno-przestrzenna gminy
6. Ustalenia dotychczasowego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
6.1. Zasady ochrony środowiska w ustaleniach planu
7. Podstawowe problemy przestrzenne gminy do rozwiązania
8. Podstawy polityki gminy w zakresie ochrony i kształtowania środowiska
8.1. Obszary funkcjonalne – grupowanie
8.2. Strefy polityki przestrzennej w dziedzinie ochrony środowiska
8.3. Cele i kierunki polityki w zakresie ochrony i kształtowania środowiska
8.3.1. Przestrzeń osadnictwa – mieszkalnictwo, usługi, aktywacja gospodarcza i
przemysł (I, II)
8.3.2. Rolnicza przestrzeń produkcyjna (III)
8.3.3. Przestrzeń przyrodnicza zieleni, lasów i wód otwartych
- 84 -
1. Wprowadzenie
Opracowanie niniejszego rozdziału wykonane zostało dla potrzeb „Studium uwarunkowań rozwoju przestrzennego Gminy Brzeszcze”.
Zasięgiem opracowania objęto teren gminy Brzeszcze w jej granicach administracyjnych, uwzględniając powiązania środowiskowe z obszarami zewnętrznymi.
Dla wykonania opracowania oparto się na materiałach publikowanych, opracowaniach
specjalistycznych i wizjach terenowych. Opracowania, z których informacje zostały wykorzystane, cytowane są w przypisach.
2. Środowisko gminy
2.1. Położenie
Gmina Brzeszcze leży w powiecie oświęcimskim województwa małopolskiego i
graniczy z gminami:
- Oświęcim od północy,
- Oświęcim i Kęty od wschodu,
- Kęty i Wilamowice od południa,
- Miedźna od zachodu.
Geograficznie gmina znajduje się w obrębie jednostki fizyczno-geograficznej: Podprowincji Północnego Podkarpacia - Kotliny Oświęcimskiej. Obszar gminy (pod
względem fizyczno-geograficznym) łączy dwie jednostki niższej rangi, Dolinę Górnej Wisły i Pogórze Wilamowickie.
2.2. Budowa geologiczna
Głębokie podłoże obszaru gminy stanowi kilkusetmetrowej miąższości seria piaskowców, łupków i węgli wieku górno karbońskiego (karbon produktywny), złożony
z serii:
- westwal C – warstwy łaziskie, występują w północnej części złoża i charakteryzują się zdecydowaną przewagą piaskowców, nikłym udziałem iłowców i niską węglonośnością;
- westwal B – warstwy orzeskie, występują na całym obszarze. W części południowej stanowią najmłodsze ogniwo stratygraficzne i występują bezpośrednio pod
utworami trzeciorzędu. Miąższość ich rośnie ze wschodu na zachód - w centralnej części obszaru górniczego mają średnio 500 m. Warstwy orzeskie wykształcone są w postaci naprzemianległych warstw iłowców i mułowców z przewarstwieniami piaskowców i licznymi pokładami węgla; udokumentowano 24 pokłady
- 85 -
węgla w obrębie byłego OG „Brzeszcze I”. W rejonie szybu Andrzej IX udokumentowano 11 pokładów;
- westwal A – warstwy rudzkie, reprezentowane są przez 120 metrowej grubości
kompleks iłowcowo-piaskowcowy W warstwach rudzkich udokumentowano 6 pokładów węgla;
- namur B i C – warstwy siodłowe, zredukowane są do jednego pokładu o bardzo
dużej zmienności zalegania oraz zalegającego nad nim kompleksu piaskowcowego. Łączna miąższość warstw dochodzi do około 20 m;
- namur A – warstwy porębskie wykształcone w postaci iłowców i mułowców z warstwami drobnoziarnistych piaskowców. Występują w nich nieliczne cienkie pokłady węgla.
Powierzchnię stropu karbonu tworzą warstwy łaziskie a w południowej części obszaru kopalni warstwy orzeskie.
Trzeciorzęd reprezentowany jest przez utwory miocenu, przynależne do dolnego
tortonu. Jest on wykształcony jest w postaci iłów i iłołupków. Wśród utworów ilastych podrzędnie występują piaski w postaci soczewek o ograniczonym zasięgu.
Są to piaski drobne do gruboziarnistych, a nawet żwirowate, zawierające często
wodę pod ciśnieniem.
Miąższość miocenu jest ściśle uzależniona od ukształtowania powierzchni formacji
karbońskiej. W rejonie szybu A.VI pokrywy trzeciorzędowej brak, natomiast w szybach głównych miąższość miocenu wynosi 16 - 18 m. Na pozostałym obszarze
miocen występuje dość regularnie a miąższość jego utworów wynosi od 188 w północnej części obszaru do 252 m w części południowej.
Czwartorzęd przykrywa cały omawiany rejon płaszczem osadów o zmiennej miąższości, od 6,5 m w otworze w pobliżu Soły do 39 m w pobliżu Wisły i 15 m w środku obszaru. Formacja ta wykształcona jest w postaci holoceńskich glin i piasków
oraz plejstoceńskich żwirów różnoziarnistych. Żwiry plejstoceńskie występują na
całym obszarze złoża, zalegając na serii mioceńskiej. Wyjątkiem jest obszar w rejonie szybów Andrzej I, II, V, VI, gdzie czwartorzęd miejscami zalega bezpośrednio
na karbonie.
Wycięte w utworach mioceńskich szerokie kopalne rynny dolin Wisły i Soły wysłane są czwartorzędowymi utworami wodno-lodowcowymi oraz rzecznymi, które w
obrębie wyższej terasy występują bezpośrednio na powierzchni terenu. Na terasie
niskiej przykrywa je warstwa mad holoceńskich - glin pylastych lub piaszczystych
oraz w starorzeczach - torfów i namułów organicznych.
- 86 -
Tektonika złoża Kopalni Brzeszcze jest w zasadzie prosta i w swej podstawowej
części rozpoznana robotami górniczymi. Zuskokowanie złoża intensyfikuje się w
kierunku północnym.
Złoże usytuowane jest na południowym skrzydle Niecki Głównej Górnośląskiego
Zagłębia Węglowego. Warstwy karbonu zapadają monoklinalnie z południa na północ. Rozciągłość pokładów jest ogólnie równoleżnikowa z niewielkimi odchyleniami w sąsiedztwie uskoków.
Na obszarze górniczym stwierdzono występowanie 9 głównych uskoków z których
6 ma przebieg zbliżony do południkowego a 3 do równoleżnikowego.
Aktualnie wydobycie prowadzi się w obszarze górniczym „Brzeszcze II”, o powierzchni 26,90 km2 który nie obejmuje całego obszaru gminy. Osiadanie terenu
związane z robotami górniczymi może osiągnąć do 5 m. Koncesja zezwala na eksploatację węgla oraz metanu jako kopaliny towarzyszącej. Przedmiotem eksploatacji są pokłady warstw orzeskich i rudzkich.
Bardzo wysoka metanowość kopalni jest pochodną zasobów metanu w pokładach
węgla i wkładek węglowych złoża „Brzeszcze”. Zasoby metanu, będącego kopaliną towarzyszącą, w ilości oszacowano w r. 1997 ogółem na 3049,6 mln.m 3 w kategoriach B i C, a także 688,8 mln.m 3 zasobów szacunkowych. Tak więc złoże zawiera prawie 3,3 mld. m3 metanu desorbowalnego. Jest to wielkość która może wydzielić się w procesie eksploatacji węgla.
Część metanu ujmowana jest systemami odmetanowania (30 - 35%) i gospodarczo wykorzystywana, reszta jest wydalana do atmosfery.
Obszar objęty zmianą studium przyjętą uchwałą Rady Miejskiej w Brzeszczach nr
V/45/07 z dnia 29 marca.2007 r. leży w granicach Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Głębokie podłoże stanowią tu utwory karbonu produktywnego takie jak
piaskowce , łupki i węgle kamienne warstw łękowych, siodłowych i brzeżnych.
Utwory te przykryte są warstwami trzeciorzędowymi – mioceńskimi. Warstwy te reprezentowane są przez kompleks kilkudziesięciometrowej miąższości. Osady te
reprezentowane są głównie przez żwiry, piaski i żwiry rzeczne oraz piaszczysto-żwirowe osady fluwioglacjalne, przykryte cienką warstwą holoceńskich utworów gliniastych, gliniasto – piaszczystych i piaszczysto-pylastych.
Na obszarze objętym zmianą studium przyjętą Uchwałą Rady Miejskiej w
Brzeszczach Nr VII/54/11 z dnia 28 kwietnia 2011 r głębokie podłoże stanowią również utwory karbonu produktywnego takie jak piaskowce , łupki i węgle kamienne warstw łękowych, siodłowych i brzeżnych. Utwory te przykryte są warstwami trzeciorzędowymi – iłami mioceńskimi. Warstwy czwartorzędowe reprezentowane są przez kompleks kilkudziesięciometrowej miąższości litologicznie wykształ-
- 87 -
cone jako żwiry, piaski i żwiry rzeczne oraz piaszczysto-żwirowe osady fluwioglacjalne, przykryte cienką warstwą holoceńskich utworów gliniastych, gliniasto –
piaszczystych i piaszczysto-pylastych.
Geologicznie obszar objęty zmianą studium na podstawie uchwały Nr
XXII/255/08 Rady Miejskiej w Brzeszczach z dnia 28 października 2008
roku położony jest w południowej części niecki głównej Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Pod względem tektonicznym przedmiotowy obszar leży
w obrębie zapadliska przedkarpackiego stanowiącego rów przedgórski orogenu karpackiego, rozciągającego się pomiędzy Karpatami i wyżynami
środkowej Polski. Charakteryzuje się rzeźbą niskich pogórzy i nizin. Osadzały się tu osady molasowe różnych pięter miocenu. Na utworu miocenu
nasuwał się górotwór karpacki. Najmłodsze osady pochodzą z akumulacji
rzecznej /holocen/ i są to głównie muły, gliny i drobne piaski, a także nasypy
antropogeniczne.
2.3. Zasoby surowców pospolitych
Gmina należy do dość zasobnych w surowce mineralne. Spośród nich – największe znaczenie mają złoża kruszywa naturalnego występujące w dolinie Soły – w
podłożu niskiej terasy:
Wydobycie prowadzone jest metodą basenową. W jego wyniku powstają akweny
obejmujące po całkowitym wyeksploatowaniu cały obszar złoża, niekiedy podzielony na części filarami ochronnymi dróg, linii elektroenergetycznych, cieków wodnych itp. Znaczna na ogół głębokość akwenów (do 10 m) predestynuje je głównie
do gospodarki rybackiej, w mniejszym stopniu, z powodu ukształtowania brzegów i
dna, do sportów wodnych i rekreacji1.
W celu eksploatacji żwirów utworzono obszary i tereny górnicze:
- „Przecieszyn”, koncesja nr OS-5-4-8510/10/98 z 28.08.1998 wydana przez Woj.
Katowickiego
- „Wilczkowice–Skidziń pole B”, decyzją Wojewody Katowickiego z 03.07.1998 r.
OS VI.7514/14/99/00/01/13 KZ,
- „Wilczkowice–Skidziń pole A” decyzją Wojewody Małopolskiego z 28.08.1998 r.
nr OS V.7514/14/99/00/01/13 KZ.
Na obszarze objętym zmianą studium przyjętą uchwałą Rady Miejskiej w Brzeszczach Nr V/45/07 z dnia 29 marca 2007 r. występuje obszar i teren górniczy „Prze1 Przeznaczenie powstałego akwenu na cele rekreacyjne, przeważnie natrafia na trudności, ponieważ wyma-
ga pozostawienia części złoża nie wyeksploatowanej, dokonania odpowiednich zapisów w planie ruchu zakładu górniczego itp., co zwykle jest sprzeczne z interesem inwestora (i zapisem prawa górniczego).
- 88 -
cieszyn II” ustalony decyzją Marszałka Województwa Małopolskiego z dnia
18.07.2007 r. znak S.W.V.BK. 7515/4-10/07.
Na Obszarze objętym zmianą studium przyjętą Uchwałą Rady Miejskiej w
Brzeszczach Nr VII/54/11 z 28 kwietnia 2011 r udokumentowane zostało złoże kruszywa naturalnego Przecieszyn III zgodnie z „Dokumentacją geologiczną
złoża kruszywa naturalnego PRZECIESZYN III w kat. C1 która przyjęta została
bez zastrzeżeń pismem Marszałka Województwa Małopolskiego z dnia 15 czerwca 2009 r (znak RG.II./BK.7514-2/09). Powierzchnia ww udokumentowanego złoża
wynosi 15,9 ha.
Na obszarze zmiany Studium podjętej na podstawie uchwały Nr
XXII/255/08 Rady Miejskiej w Brzeszczach z dnia 28 października 2008
roku występuje złoże kruszywa naturalnego „Brzeszcze – Buczaki” o powierzchni 0,333, km2. Złoże ma miąższość od 5,2 m do 9,5 m, średnio
7,15. Zakwalifikowane jest do klasy A, czyli złoża małokonfliktowego, możliwego do eksploatacji bez specjalnych uwarunkowań.
2.4. Rzeźba terenu
Ograniczona od zachodu doliną Wisły a od wschodu doliną Soły powierzchnia Pogórza Wilamowickigo wznosi się łagodnie w kierunku południowym od poziomu
236 m npm w dolinie Wisły do ok. 270 m npm u południowej granicy gminy - największa różnica wysokości sięga zaledwie 34 m.
Powierzchnia terenu między dolinami obu rzek przedstawia krajobraz łagodnie pofalowanej równiny. Ograniczające ją doliny Wisły i Soły mają płaskie dna, wyrównane w dwóch poziomach terasowych: pasm terasy zalewowej wzdłuż Soły i o
znacznie szerszej powierzchni w dolinie Wisły oraz terasy niskiej, nadzalewowej
(zwanej rędzinną) ciągnącej się pasmami o szerokości kilkuset metrów wzdłuż dolin obu rzek. - od 3 do 7 m. nad poziom rzeki, o płaskiej powierzchni, w której zaznaczają się jedynie płytkie, podmokłe lub częściowo wypełnione wodą zagłębienia starorzeczy. Spąg terasy budują piaski i żwiry rzeczne, a powierzchnię pokrywa sięgająca maksimum kilku metrów miąższości warstwa mad piaszczystych lub
pylastych z częstymi wkładkami torfów lub namułów. Większość powierzchni terasy pokrywają łąki.
Niewysoka i przeważnie mało wyraźna krawędź poziomu wyższego wznosi się od
9 do 12 m nad poziom rzeki, a jego powierzchnia podnosi się w miarę oddalania
się w kierunku południowym od Wisły, przechodząc bez wyraźnego załamania w
powierzchnię Pogórza Wilamowickiego. Spąg tej terasy stanowią w przewadze iły
- 89 -
mioceńskie, pokryte warstwami piasków wodno-lodowcowych, lub glin pylastych,
przeważnie o charakterze mad lub deluwiów lessowych.
Łagodnie ukształtowania rzeźba terenu nie stwarza przeszkód w zagospodarowaniu.
Główne formy pochodzenia antropogenicznego. Morfologia terenu zniekształcona
jest z jednej strony przez poeksploatacyjne niecki obniżeniowe a z drugiej przez
składowiska skały płonnej. Niecki obniżeniowe występują głównie w południowo-wschodniej i południowo-zachodniej części obszaru a także w jego centralnej części.
Są one obecnie niwelowane skałą płonną a następnie rekultywowane.
Istniejące w latach powojennych trzy nadpoziomowe zwały skały płonnej zostały
wykorzystane dla celów gospodarczych (kruszywo budowlane i drogowe) i zlikwidowane. W ostatnich latach skałę płonną z zakładu przeróbczego lokowano na
zwałowiskach „B” i „E” mających charakter podpoziomowy. Aktualnie całość wydobywanej skały płonnej jest wykorzystywana gospodarczo (budowa i rekonstrukcja
obwałowań Wisły, budownictwo drogowe, niwelacja terenu).
W wyniku ujawniania się wpływów dotychczasowej eksploatacji na powierzchni powstały :
- podmokłe obniżenia terenu w rejonie Przecieszyna, które zostały zasypane karbońską skałą płonną i zrekultywowane;
- obniżenia wałów Młynówki w Skidziniu - nadsypane i zmodernizowane;
- poszerzone zalewisko „F”, które w znacznej części zostało zlikwidowane przez
zasypanie karbońską skałą płonną (dalsza likwidacja w toku);
- obniżenie się północnej części miejscowości Skidziń i Wilczkowic, co spowodowało podniesienie zwierciadła wód gruntowych (lokalne zawodnienie piwnic i
gruntów).
Powstałe uszkodzenia w stawach hodowlanych i rowach odwadniających są likwidowane poprzez rekonstrukcję i nadsypywanie obwałowań oraz regulację dna rowów celem przywrócenia właściwych spadków hydraulicznych.
Obszar objęty zmianą studium na podstawie uchwały Nr XXII/255/08 Rady
Miejskiej w Brzeszczach z dnia 28 października 2008 roku jest płaski. Różnica w wysokościach względnych wynosi kilka metrów. Rzeźba terenu nie
powoduje przeszkód w planowanym zagospodarowaniu.
2.5. Wody powierzchniowe
- 90 -
Naturalna sieć hydrograficzna obszaru uległa daleko idącym przekształceniom,
spowodowanym rozwojem gospodarki rybackiej (stawy hodowlane) oraz skutkami
eksploatacji złóż węgla. Natomiast główne cieki obrzeżające obszar gminy – Wisła
i Soła nie uległy większym przekształceniom.
Wody powierzchniowe charakteryzuje deszczowo-śnieżny reżim zasilania. Udział
zasilania gruntowego nie jest znaczący. Na obu głównych rzekach występują duże
wahania wodostanów. Dotyczy to szczególnie Soły, na której dość często spotykanym zjawiskiem są gwałtowne wezbrania wywołane przez opady nawalne, powodujące znaczne szkody, mimo spłaszczającego fale powodziowe oddziaływania
kaskady zbiorników Tresna-Porąbka. Szkody powstają głównie wskutek erozji
rzecznej Soły, której mało stabilne koryto ulega częstym zmianom w czasie wezbrań powodziowych.
Wewnętrzną sieć hydrograficzną obszaru tworzy system rowów odwadniających
oraz ciek – Młynówka, zasilający liczne stawy hodowlane wodą pobieraną z Soły
na ujęciu w Bielanach.
Młynówka posiada kilka odgałęzień zasilających stawy i ich kompleksy, prowadząc
wodę o wysokim stopniu czystości (I klasa).
Przez wschodnią część obszaru przepływa potok Różany. Oprócz wymienionych
cieków w zachodniej części Obszaru Górniczego zlokalizowane są 2 kanały odpływowe wód dołowych z obydwu rejonów szybów głównych do zbiornika retencyjnodozującego wód słonych, a następnie do Wisły. W części wschodniej zlokalizowane są także rowy: Stawki - Siedliska i F5.
Ponadto teren obszaru górniczego pokryty jest siecią rowów odwadniających, wykonywanych dla odwadniania obniżeń eksploatacyjnych.
Przepływy średnie w wymienionych ciekach są następujące (wg stanu w r. 2001):
- Młynówka - przepływ w rejonie stawu Wilczkowskiego - 0,32 m3/sek.,
- potok Różany - 0,23 m3/sek.
Przepływy poniżej 0,10 m3/sek:
- kanał odpływowy wód dołowych z rejonu Brzeszcze,
- kanał odpływowy wód dołowych ze zlikwidowanego rejonu Jawiszowice,
- rów Stawki – Siedliska,
- rów F5.
Na obszarze gminy znajduje się 39 stawów o maksymalnej objętości około 2,10
mln m3 oraz zalewisk o zmiennej powierzchni i objętości, utworzonych w bezodpływowych nieckach poeksploatacyjnych lub w wyrobiskach po eksploatacji żwiru nad
Sołą (4 wyrobiska zawodnione o objętości ok. 0,67 mln m3). Zbiorniki wodne zgrupowane są głównie we wschodniej i północno-zachodniej części gminy. Również w
- 91 -
części południowo-zachodniej są duże zbiorniki wodne: zbiornik retencyjno-dozujący wód słonych z kopalni Brzeszcze o pojemności 1,15 mln. m 3, przyległy od
wschodu do obwałowania rzeki, eksploatowany bezawaryjnie od r. 1981 i grupa
stawów.
Zbiorniki wodne powstałe w wypełnionych wodą gruntową wyrobiskach po eksploatacji żwirów w dolinie Soły są zarybiane i przeznaczone dla rekreacji wędkarskiej.
Na obszarze objętym zmianą studium przyjętą uchwałą Rady Miejskiej w Brzeszczach Nr V/45/07 z dnia 29 marca 2007 r. wody powierzchniowe reprezentowane
są przez jedno oczko wodne w północnej części tego obszaru. W południowo-wschodniej części tego obszaru znajdują się pozostałości dawnych stawów rybnych.
Wzdłuż zachodniej granicy tego obszaru płynie potok Różany, a wzdłuż granicy
wschodniej obwałowana Młynówka.
Na obszarze objętym zmianą studium przyjętą Uchwałą Rady Miejskiej w
Brzeszczach Nr VII/54/11 z 28 kwietnia 2011r
wzdłuż wschodniej granicy
płynie potok Młynówka. Przez obszar opracowania przechodzi również potok
Różany. Jest to obszar dużych deformacji powierzchniowych, które są wynikiem
działalności KWK Brzeszcze. Trasa potoku prowadzona jest wzdłuż prostych
odcinków (obwałowanych). Tuz poza granicą opracowania potok Różany
przekracza syfonem pod dnem Młynówkę Oświęcimską.
Podstawowym problemem związanym z utrzymaniem wewnętrznej sieci hydrograficznej gminy, a zwłaszcza obszaru górniczego jest osiadanie powierzchni ziemi
związane z eksploatacją pokładów węgla. Powoduje to konieczność systematycznych korekt spadku koryt cieków, w rezultacie czego płyną one na odcinkach przecinających zapadliska na nasypach, często przekraczających 1 m wysokości. Podobnie konieczne jest bieżące remontowanie stawów rybnych w miarę ujawniających się deformacji ich dna i brzegów.
Na obszarze gminy nie prowadzi się obecnie kontroli jakości wód powierzchniowych. Jedynymi danymi o stanie czystości wód powierzchniowych są informacje o
jakości wód Wisły, która na tym odcinku prowadzi wody odpowiadające normatywom, jedynie w zakresie wskaźników hydrobiologicznych (III klasa) oraz Soły, której wody odpowiadają II klasie czystości2. Wg pozostałych wskaźników (fizykochemicznych, substancji biogennych, stanu sanitarnego) jej wody nie odpowiadają
normatywom.
Źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych w obrębie gminy jest m.in. działalność gospodarcza, głównie hodowla ryb w licznych stawach hodowlanych, skąd
2 Wg: Raport o stanie środowiska w woj. małopolskim w r. 2001 – pr. zbior. Biblioteka monitoringu Środowi -
ska WIOŚ Kraków 2002.
- 92 -
odprowadza się wody zanieczyszczone substancjami organicznymi do wód powierzchniowych, głównie za pośrednictwem młynówki. Źródłem zanieczyszczenia
wód powierzchniowych jest również gospodarka komunalna, wskutek czego obok
ścieków bytowych do wód podziemnych i powierzchniowych mogą infiltrować drobne ilości nieoczyszczonych ścieków o składzie ścieków przemysłowych lub rolniczych., odprowadzane (nielegalnie) przez drobne podmioty gospodarcze.
Prawidłowe rozwiązanie gospodarki ściekowej w gminie wymaga objęcia systemem kanalizacji komunalnej całego obszaru gminy. Kanalizacja obszaru umożliwi
również zgodne z obowiązującymi przepisami szczególnymi rozwiązanie gospodarki ściekowej większości podmiotów gospodarczych.
2.6. Wody podziemne
Wody czwartorzędowe. Zalegają w utworach piaszczysto-żwirowych dolin obu
głównych rzek gminy oraz utworach pokrywających mioceński cokół Pogórza Wilamowickiego. Mają one zwierciadło swobodne lub lekko napięte w miejscach, gdzie
utworami powierzchniowymi są słabo przepuszczalne gliny i iły.
Najczęstszą głębokością występowania wód czwartorzędowych jest 2 – 5 m. pod
powierzchnią terenu. Lokalnie, zwłaszcza w nieckach obniżeniowych oraz w obrębie niskiej terasy dolinnej wody zalegają płycej.
Wody czwartorzędowe odznaczają się przeważnie dużą wydajnością przy na ogół
dobrej, lecz zmiennej w czasie jakości, lecz ich rola jako źródła zaopatrzenia ludności, po pełnym wyposażeniem gminy w wodociągi radykalnie zmalała.
W rejonie szybów Andrzej I, II, V, VIII oraz Andrzej VI zaznacza się wyraźne obniżenie zwierciadła wody w czwartorzędzie - układ hydroizohips wyznacza zasięg
leja depresji kopalni w utworach czwartorzędu.
Obszar objęty zmianą studium na podstawie uchwały Nr XXII/255/08 Rady
Miejskiej w Brzeszczach z dnia 28 października 2008 roku znajduje się
poza zasięgiem GZWP – Głównego Czwartorzędowego Zbiornika Wód
Podziemnych – Dolina Rzeki Wisły ”Oświęcim”. Wody gruntowe w obszarze eksploatacji złoża oraz ich ewentualna zmiana nie powinny mieć wpływu na wody w sąsiednim cieku wodnym - Młynówce oraz w Stawie Strzelec.
2.6.1. Wody kopalniane
Karbon. Z wyjątkiem obszaru przy szybie Andrzej VI, utwory karbonu pokryte są grubą serią nieprzepuszczalnych iłów trzeciorzędowych. Zasadniczym poziomem wodonośnym jest seria piaskowcowa warstw łaziskich, Po-
- 93 -
zostałe warstwy nie tworzą stałych poziomów wodonośnych i tylko w minimalnym stopniu wpływają na zawodnienie kopalni. Serie piaskowców orzeskich, rudzkich, siodłowych i brzeżnych dają niewielkie, szybko zanikające
dopływy, nie mające wpływu na zawodnienie kopalni. Z tego względu zawodnienie partii jawiszowickiej oraz głębokich poziomów w rejonie
Brzeszcz jest minimalne.
Wody dopływające od poziomu 360 m w dół w kopalni są zasolone a na
poz. 740 i 900 m. są to solanki. Największa ilość wód słonych dopływa do
poz. 430 m i 740 m. Wielkość dopływów maleje z głębokością. W roku
2001 zarejestrowano dopływy:
- wody słodkie
5,38 m3/min = 57,6%,
- wody słone
3,96 m3/min = 42,4%.
Razem kopalnia
9,34 m3/min.
Miocen. Wśród iłów mioceńskich podrzędnie występują soczewki piasków lub
słabo zwięzłych piaskowców o niewielkich miąższościach i rozprzestrzenieniu,
zawierające wodę lub kurzawkę. Soczewkowa forma tych utworów wyklucza istnienie ciągłego poziomu wodonośnego w trzeciorzędzie.
Ograniczone rozprzestrzenienie warstw przepuszczalnych, utrudnione warunki krążenia wód i zasilania stref wodonośnych decydują o tym, że wodonośne strefy w miocenie są mało zasobne w wodę.
2.7. Gleby
Gleby gminy wytworzone są ze skał macierzystych - plejstoceńskich i holoceńskich
utworów piaszczysto-gliniastych. W dolinach obu rzek rolę glebotwórczą odgrywają aluwia rzeczne. Zróżnicowanie skał macierzystych jest powodem mozaikowości
zasobnościowej gleb. Najlepsze są:
- gleby brunatne właściwe z dominującym podtypem gleb brunatnych właściwych
wyługowanych i wiązane z występującymi w oderwanych kompleksach lessami.
Nieco mniejsze obszary tych gleb stwierdzano w obrębie pokryw piaszczysto-pylastych Pogórza Wilamowickiego, gdzie dominującym typem są gleby bielicowe i
płowe. Pod względem gatunkowym są to piaski gliniaste lekkie (często pylaste) i
mocne – gleby te użytkowane są głównie jako grunty orne;
- mady, związane z utworami aluwialnymi teras Wisły i Soły, są bardzo cenne rolniczo, choć zróżnicowane pod względem produktywności, ponieważ mady w doli-
- 94 -
nie Soły należą w przewadze do gleb o niepełnym profilu. Gleby o średniej produktywności, dominują w obszarze użytków zielonych.
Na obszarze objętym zmianą studium przyjętą uchwałą Rady Miejskiej w Brzeszczach Nr V/45/07 z dnia 29 marca 2007 r. występują grunty rolne o niskich klasach
bonitacyjnych gleb (klasa V i VI) oraz nieużytki. Obszar ten nie stanowi dużej wartości jako rolnicza przestrzeń produkcyjna.
Na obszarze objętym zmianą studium na podstawie Uchwały Rady Miejskiej
w Brzeszczach Nr VII/54/11 z 28 kwietnia 2011 r występują grunty rolne o niskich klasach bonitacyjnych gleb (klasa V i VI) oraz nieużytki i grunty zadrzewione.
Obszar ten nie stanowi dużej wartości jako rolnicza przestrzeń produkcyjna.
Obszar objęty zmianą studium na podstawie uchwały Nr XXII/255/08 Rady
Miejskiej w Brzeszczach z dnia 28 października 2008 roku posiada słabe
gleby, tj.: nieużytki, łąki i pastwiska o klasie bonitacyjnej IV i V. Gleby te nie
są glebami chronionymi, zatem nie wymagają uzyskania zgody na nierolnicze wykorzystanie.
Z gleb słabszych w gminie występują:
- czarne ziemie, związane z utworami piaszczystymi i wysokim poziomem wód
gruntowych, o składzie piasków słabo gliniastych,
- słabe gleby mineralno-murszowe i mułowo torfowe występują w kompleksach łąk
wilgotnych.
Większość powierzchni słabych gleb wykorzystano do założenia stawów hodowlanych.
Po względem klasyfikacji bonitacyjnej dominują powierzchniowo gleby klas III – VI.
Wśród użytków rolnych przeważają grunty orne - około 70% powierzchni, zaś użytki zielone - łąki w dnach dolin zajmują około 29% powierzchni.
Większość powierzchni gleb gminy podlega ochronie przed wyłączeniem z użytkowania rolniczego.
Chemizm i zawartość metali ciężkich. Ocena chemizmu gleb oparta została na
zbiorczym opracowaniu3, monitoringu środowiska z obszaru byłego województwa
krakowskiego, a po reformie administracyjnej - małopolskiego. Przyjmując, iż w
ostatnim dziesięcioleciu stan środowiska w kraju ulega poprawie (a także zmniejszył się zakres stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony roślin) można
uznać że stan chemizmu gleb nie uległ pogorszeniu.
Poniżej przedstawiono (wg Woj. Stacji Chemiczno-Rolniczej w Krakowie) podstawowe parametry chemizmu gleb (w % powierzchni użytków rolnych)
3 Tokarz M., Turzański K. P 1999. Ocena stanu zanieczyszczenia gleb województwa małopolskiego metalami
ciężkimi i siarką . Biblioteka Monitoringu Środowiska Kraków 1999
- 95 -
Odczyn gleb (pH)
do 4,5 4,6 - 5,5 5,6 - 6,5 6,6 - 7,2
> 7,2
% powierzchni użytków rolnych:
17
47
35
1
0
Zawartość przyswajalnych pierwiastków pokarmowych roślin uprawnych
klasa zasobności (zawartość)
b. niska
niska
średnia wysoka b. wysoka
pierwiastek:
% powierzchni użytków rolnych
fosfor
1
15
18
21
45
potas
4
5
12
9
70
magnez
6
13
54
23
4
Niekorzystne warunki produkcji spowodowane zmniejszoną dostępnością pierwiastków pokarmowych występują na około 7,3% areału użytków rolnych, przy
czym bardzo wyraźne niedobory fosforu i magnezu stwierdzono odpowiednio na
15 i 13% areału. Porównanie ze średnim rozkładem w województwie wypada jednak korzystnie – stan zaopatrzenia większości gleb w pierwiastki pokarmowe,
zwłaszcza i przyswajalne formy magnezu i fosforu jest dobry, jednak niedobór magnezu występuje na 19% powierzchni użytków rolnych.
Zanieczyszczenie metalami ciężkimi. Stopień zanieczyszczenia jest jednym z istotnych
elementów oceny naturalności środowiska przyrodniczego. Jest miernikiem jakości przestrzeni produkcyjnej określającym możliwość produkcji tzw. zdrowej żywności.
Ocena stanu zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi prowadzona była w latach
1992 - 1999 przez Wojewódzką Stację Chemiczno-Rolniczą w Krakowie. Wyniki
obrazuje zestawienie:
Pierwiastek
kadm
ołów
cynk
nikiel
miedź
Zawartość w ppm:
Min.
1,19
39,10
103,20
17,80
13,30
Max.
4,33
202,70
126,00
20,30
27,00
Średnia
1,88
76,74
117,60
18,56
17,88
Procentowy udział gleb w klasach
zanieczyszczenia
0
I
II
III
IV
60,00
20,00
20,00
60,00
20,00
20,00
80,00
20,00
80,00
20,00
60,00
40,00
V
Zawartość pierwiastka: 0 - naturalna; I - podwyższona; Zanieczyszczenie: II - słabe; III - średnie; IV - silne; V - bardzo silne
Według oceny i waloryzacji gleb JUNG w Puławach, w obszarach o podwyższonej
zawartości metali ciężkich w glebach dopuszczalne są wszystkie uprawy polowe z
ograniczeniem uprawy warzyw z przeznaczeniem do spożycia przez dzieci. Wyraźne zanieczyszczenie gleb cynkiem, ołowiem i kadmem wskazuje na wpływ
przemysłowej emisji pyłowo-gazowej. Ponieważ następuje poprawa warunków śro-
- 96 -
dowiska (zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza) należy założyć, że stan gleb
będzie ulegać poprawie.
Ocena jakości gleb jako podstawowego elementu waloryzacji przyrodniczych uwarunkowań rolnictwa. Według klasyfikacji IUNG w Puławach, gmina należy do grupy
o średniej w województwie wartości wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni
produkcyjnej, tzn. są tu korzystne warunki dla gospodarki rolnej. Z wartością 73,9
punktów gmina zajmuje w rankingu wojewódzkim 75 miejsce. (na 183 gminy). Jednak pod względem przydatności rolniczej - ze względu na stopień skażenia metalami ciężkimi – rzeczywista jakość przestrzeni produkcyjnej jest zdecydowanie niższa, niż wynika z klasyfikacji.
2.8. Klimat lokalny
Gmina leży w zasięgu umiarkowanie ciepłego piętra klimatycznego, regionu Kotliny Oświęcimskiej, subregionów den dolinnych oraz wysoczyzn i wyższych teras.
Jest to jeden z najcieplejszych regionów klimatycznych w Kraju, jednak zaznacza
się charakterystyczna dla klimatu kotlin znaczna „kontrastowość” warunków klimatycznych. Przejawia się to m. in. stosunkowo niską temperaturą miesięcy zimowych (średnia temperatura stycznia – 3,10C). Inne cechy charakterystyczne klimatu gminy:
- stosunkowo wysoka roczna suma opadów kształtująca się w przedziale od 700 900 mm,
- dość znaczna ilość burz z gradem, głównie w okresie późnej wiosny i wczesnego
lata,
- znaczna liczba dni z umiarkowanym i silnym wiatrem, głównie z kierunków zachodnich oraz wschodnich i północno-wschodnich, szczególnie w okresie zimowym,
- obszar jest słabo przewietrzany – występuje duża liczba cisz atmosferycznych i
wiatrów słabych.
W związku niewielkim zróżnicowaniem rzeźby, obszar nie odznacza się wyraźnym
zróżnicowaniem mezoklimatycznym. Większość terenów leży w obrębie mezoklimatu wyższych teras rzecznych o cechach umiarkowanie korzystnych dla mieszkańców i rolnictwa. Występuje tu jednak skłonność do powstawania i utrzymywania się niskich inwersji termicznych, sprzyjających koncentracji zanieczyszczeń powietrza w przyziemnej warstwie powietrza oraz dość silne wypromieniowanie ciepła w godzinach nocnych, z czym wiąże się skrócenie okresu bezprzymrozkowego
oraz tendencja do powstawania mgieł radiacyjnych.
- 97 -
Wyraźnie niekorzystnym mezoklimatem odznaczają się tereny niskich teras Wisły i
Soły - o silnej skłonności do powstawania mgieł, najkrótszym okresie bezprzymrozkowym, nocą silnie wychłodzone, latem w dzień często przegrzane.
2.9. Środowisko roślinne i zwierzęce
W gminie praktycznie nie ma zbiorowisk roślinnych o charakterze naturalnym.
Większość powierzchni zajmują tereny rolne, zabudowa, tereny przemysłowe.
Gmina należy do słabo zalesionych.
Pod względem geobotanicznym, obszar znajduje się w prowincji Niżowo-Wyżynnej
Środkowoeuropejskiej w poddziale A3 Pasa Kotlin Podgórskich, krainie 12 Kotliny
Sandomierskiej - okręgu „a” - Oświęcimskim.
Zajmujące pierwotnie wilgotne dna dolin lasy łęgowe zostały zredukowane do pojedynczych szeregów złożonych z olch lub wierzb, umacniających brzegi koryt cieków. Z powodu swej szczupłości nie prezentują one znaczących wartości przyrodniczych, odgrywając jedynie pewną rolę krajobrazową.
Spośród naturalnych zbiorowisk roślinnych stosunkowo dobrze, z powodu swych
cech użytkowych zachował się zespół wiklin nadrzecznych na terasach zalewowych w dolinach Wisły i Soły (Salicetum triandro vinimalis) oraz fragmenty zespołu
łęgu wierzbowo-topolowego (Salicetum albo-fragilis) przy korycie Soły. Do zbiorowisk o znaczniejszej wartości przyrodniczej należą pozostałości bujnej roślinności
wodnej z klasy Lamnetea oraz szuwarowe z klasy Phragmitetea. Brzegi zbiorników
wodnych porastają szuwary ze związku Phragmition, a wyżej na brzegach zbiorowiska turzyc zespołu Caricetum gracilis. Interesujące zbiorowiska roślinne żyją
również w wodach stawów rybnych oraz w starorzeczach Wisły m. in. ze stanowiskami chronionej kotewki – orzecha wodnego (Trapa natans).
Największe bogactwo florystyczne oraz zróżnicowanie zbiorowisk roślinnych o
znacznym stopniu naturalności siedlisk typowych dla dolin rzek o charakterze pogórskim znajduje się nad Sołą. Zachowały się tu rozległe powierzchnie dobrze zachowanych, cennych przyrodniczo zarośli łęgowych, które miejscami są w stanie
zbliżonym do naturalnego. Do wybitnie wartościowych, m. in. ze względu na wysoką różnorodność biologiczną oraz wysokie walory krajobrazowo-przyrodnicze należą łęgi topolowo-wierzbowe Salici populetum.
Na podstawie badań przyrodniczych4 postulowane jest utworzenie rezerwatu przyrody obejmującego stawy gospodarstwa rybackiego w Brzeszczach ze względu na
znajdujące się tam stanowiska 7 roślin chronionych i 13 gatunków rzadkich, proponowanych do objęcia ochroną. Spośród przedstawicieli fauny, najliczniejszą grupą
4 Wg. wyników prac dyplomowych wykonanych w AGH oraz Uniwersytecie Śląskim .
- 98 -
objętą ochroną gatunkową są ptaki wodne, zasiedlające zbiorowiska trzcin i szuwarów. Proponuje się także ustanowienie użytków ekologicznych obejmujących
starorzecza w dolinie Wisły, ze względu na bytujące tam gatunki roślin chronionych oraz przedstawicieli fauny związanej ze środowiskiem wodnym.
Wśród zbiorowisk łąk kośnych, łąki wilgotne dawniej dominujące na obszarach dolin, obecnie występują jedynie na małych powierzchniach. Odznaczają się one bogactwem gatunkowym i obecnością roślin rzadkich. Najbardziej rozpowszechnione
są łąki mietlicowe Carici-Agrostidetum caninae. Na pozostałych obszarach, zajętych niemal bez reszty przez zabudowę, grunty orne, łąki występują nielicznie, należą one do rajgrasowych Arrhenatheretum medioeuropaeum.
Obszarom zabudowy tradycyjnie towarzyszą zbiorowiska roślinności ruderalnej.
Współczesnego obrazu dzisiejszej szaty roślinnej dopełnia urządzona zieleń przydomowa oraz charakterystyczne dla obszaru okazy starych drzew – głównie dębów – wzdłuż dróg.
Obszar
zmiany studium podjęty na podstawie uchwały Nr XXII/255/08
Rady Miejskiej w Brzeszczach z dnia 28 października 2008 roku pod względem obecności gatunków fauny i flory jest zróżnicowany. Część obszaru
przykryta nasypem antropogenicznym nie posiada bogatej fauny i flory,
część nawet jest pozbawiona roślinności. Pozostała, południowa część terenu jest biologicznie czynna. Występują tu gatunki roślin i zwierząt pospolite, charakterystyczne dla nieużytków. W części północnej zadrzewienia stanowią głównie brzozy i topole, a wzdłuż cieku wodnego o nazwie Młynówka, który pełni rolę korytarza ekologicznego porastają olchy czarne, wierzby, dęby. Gatunki fauny lub flory występujące tutaj nie podlegają ochronie.
Nie występują w tym terenie jak i w bezpośrednim sąsiedztwie ustanowione
przestrzenne formy ochrony przyrody oraz pomniki przyrody. Nie przewiduje się również projektowanych obszarów objętych ochroną jak również
projektowanych pomników przyrody. Obszar znajduje się poza ustanowionym jak i proponowanym obszarem Natura 2000. Projektowany obszar eksploatacji złoża jest położony od projektowanych obszarów Natura 2000 w
znacznej odległości.
2.9.1. Lasy
Powierzchnia leśna (zalesiona i niezalesiona) łącznie wynosi 558,08 ha, tj.
11,7,1% obszaru gminy. Lasy podlegają administracji Nadleśnictwa Pszczy-
- 99 -
na. Lasy Państwowe dysponują ogółem 485,1 ha, niepaństwowe zajmują 73
ha, tj. około 13,1 % obszaru leśnego. Pod względem zdrowotności drzewostany zaliczone zostały do 2 strefy uszkodzeń przemysłowych.
Dominującym typem siedliskowym jest las świeży i las wilgotny oraz bór mieszany świeży i wilgotny. Około 40 % drzewostanów złożone jest z sosny i
dębu. 10% ogółu zajmuje dąb czerwony. W domieszce rosną brzoza, buk,
modrzew, olsza czarna i jawor. Wyniszczeniu na skutek szkodników i chorób
uległy rosnące tu niegdyś drzewostany świerkowe. Aby zwiększyć zbyt małą
lesistość gminy, Nadleśnictwo dąży do wejścia w posiadanie gruntów porolnych (rolniczo nieprzydatnych) w celu ich zalesienia.
Wszystkie prywatne lasy w gminie są lasami produkcyjnymi. Funkcję wodo- i
glebochronną pełnią one podrzędnie. Rola gospodarcza lasów prywatnych
jest ograniczona, o czym świadczy zdecydowana dominacja drzewostanów
w wieku przedprodukcyjnym. Tym niemniej obowiązujący aktualnie operat
przewiduje pozyskanie następujących mas drewna:
- w użytkowaniu rębnym - 662 m3,
- w użytkowaniu przedrębnym - 520 m3,
- płazowiny i nasienniki - 29 m3.
W zakresie hodowli i ochrony lasu przewiduje się:
- zalesienia gruntów na powierzchni 0,60 ha,
-ponowne wprowadzenie upraw leśnych (odnowienia, poprawki, uzupełnienia, podsadzenia) na powierzchni 5,60 ha, ,
- pielęgnację i inne zabiegi ochronne na powierzchni 6,27 ha.
W obszarze objętym zmianą studium na podstawie uchwały Nr XXII/255/08
Rady Miejskiej w Brzeszczach z dnia 28 października 2008 roku nie ma lasów, jak również użytków leśnych, w rozumieniu przepisów ustawy o lasach. Występują jednak zadrzewienia o charakterze leśnym. Dla obszaru
opracowania nie będzie wymagane wystąpienie o zgodę na nieleśne i nierolnicze wykorzystanie gruntów leśnych.
2.10. Krajobraz, walory turystyczne
Krajobraz gminy wykazuje niewielkie zróżnicowanie. Podstawową jego cechą wizualną są kontrasty między bliskim naturalnemu krajobrazem terenów nadrzecznych, zwłaszcza zadrzewień łęgowych w dolinie Soły oraz starorzeczy w dolinie
Wisły z rolniczym i zurbanizowanym krajobrazem układu osadniczego centrum
- 100 -
gminy i obszarami poważnie zdegradowanymi działalnością górniczą. Znaczące
wartości krajobrazowe prezentują stawy hodowlane.
Obszar nie zawiera obiektów szczególnie interesujących lub atrakcyjnych dla turystyki. Przez gminę przebiega znakowany niebiesko szlak turystyczny „Ewakuacji
Więźniów Oświęcimia” (Martyrologii) od przysiółka Budy – trasą stacja kolejowa
Brzeszcze – Brzeszcze centrum – przystanek kolejowy Brzeszcze-Jawiszowice –
Miedźna. Jest on mało uczęszczany a oznakowanie zniszczone.
Obszar objęty zmianą studium na podstawie uchwały Nr XXII/255/08 Rady
Miejskiej w Brzeszczach z dnia 28 października 2008 roku w większości
charakteryzuje się przeciętnymi walorami estetycznymi. Najcenniejszym
elementem krajobrazu jest otoczony zielenią nadwodną ciek o nazwie Młynówka. Wraz z przyległym terenem stanowi on lokalny korytarz ekologiczny
i pełni ważną rolę w systemie ekologicznym gminy. W krajobrazie wyróżnia
się również skupisko zadrzewień po stronie zachodniej o charakterze leśnym /dominujący gatunek brzoza i topola/. Pozostały teren objęty zmianą
jest przekształcony przez działalność człowieka, w szczególności działalność związaną z górnictwem i przemysłem. Stanowiąc w dużej części nieużytki, tereny podmokłe /część południowa/ oraz hałdy pokopalniane /część
północna/ nie posiada wysokich walorów estetycznych.
2.11 Obszary prawnie chronione – Natura 2000
W ramach obszaru objętego zmianą studium przyjętą Uchwałą Rady Miejskiej w Brzeszczach Nr VII/54/11 z 28 kwietnia 2011r nie występują żadne tereny chronione, nie ma tu również żadnych pomników przyrody. Najbliższe obszary objęte ochroną to leżący w odległości około 0,5 km na wschód Obszar Natura
2000 „Dolina Dolnej Soły” (PLB 120004) i „Dolna Soła” (PLH 120083) oraz znajdujący się w odległości około 1,7 km na północny-zachód Obszar Natura 2000 „Stawy w Brzeszczach” (PLB 120009). Ustala się ochronę tych terenów na podstawie
obowiązujących przepisów.
3. Stan i użytkowanie środowiska
3.1. Źródła emisji zanieczyszczeń powietrza
- 101 -
Obszar gminy5 położony jest w rejonie o wysokim wskaźniku emisji zanieczyszczeń (zarówno pyłowych jak i gazowych). Istnieją tu następujące grupy emitorów:
Emitory:
komunalno-bytowe
komunikacyjne
technologiczne
Rodzaj działalności gospodarczej
niezorganizowana i rozproszona emisja zanieczyszczeń z urządzeń grzewczych obiektów budowlanych
emisja zanieczyszczeń związanych z ruchem pojazdów samochodowych i zaopatrzeniem w materiały pędne.
emisja z procesów technologicznych, i obiektów użyteczności publicznej, produkcji rzemieślniczej, obiektów usługowych
Najważniejszym źródłem emisji są instalacje grzewcze. Ten rodzaj emisji jest trudny do ujęcia ilościowego z powodu niedokładności danych i szacunków. Można
jednak przyjąć, że następuje powolne jej obniżanie w miarę postępu w wymianie
źródeł ciepła na niskoemisyjne, jak gaz czy olej opałowy, postępu w technice
grzewczej (wzrost sprawności urządzeń) oraz zmniejszeniu zużycia energii cieplnej (termomodernizacja).
W związku z szybkim wzrostem ruchu samochodowego, staje się on znaczącym,
całorocznym źródłem emisji zanieczyszczeń. Wzrost emisji jest jednak kompensowany obniżeniem toksyczności spalin pojazdów nowszych generacji oraz zawartości trucizn w materiałach eksploatacyjnych. Również emisja węglowodorów w stacjach paliwowych jest ograniczona przez stosowanie odsysaczy oparów.
Jednakże, jak wykazują wyniki badań prowadzonych w otoczeniu dróg o podobnym natężeniu ruchu, za ponadnormatywnie zanieczyszczony należy uznać pas o
szerokości około 20 m od krawędzi jezdni dróg wojewódzkich Oświęcim-Pszczyna
i Brzeszcze – Łęki.
Głównym emitorem zanieczyszczeń technologicznych jest kopalnia Brzeszcze. Jej
zakłady: kotłownia energetyczna, zakłady przeróbki mechanicznej węgla i stacji
przygotowania węgla emitują zanieczyszczenia pochodzące ze spalania metanu
(tlenki węgla i azotu, węglowodory) oraz obróbki mechanicznej węgla (pyły). Urządzenia zamontowane na emitorach obiektów obróbki węgla mają sprawność ok.
90%. Warunki emisji określone w decyzji o dopuszczalnej emisji (wydanej w r.
1997) są przez Kopalnię dotrzymywane, nie zachodzi zatem przekraczanie dopuszczalnego poziomu zanieczyszczeń powietrza powodowane przez emitory Kopalni w jej otoczeniu.
Metan emitowany jest z Kopalni jako składnik zużytego powietrza wypływającego
szybami wentylacyjnymi. W roku 2000 do atmosfery wydalono ogółem 76,76 mln.
m3 CH4. Obniżenie rozmiarów emisji może nastąpić jako wynik podjęcia i zastoso5 wg Raportu o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2001 roku
- 102 -
wania nowych technologii odmetanowania złoża. Skutkiem emisji metanu do atmosfery jest wzrost efektu cieplarnianego.
Źródłem pylenia są gromadzone w okresach letnich zwały węgla – w celu jego
ograniczenia zrasza się je systematyczne wodą, co niemal całkowicie eliminuje pylenie.
Stosunkowo mała jest emisja z innych źródeł typu przemysłowego. Są to bez wyjątku małe zakłady produkcyjne i usługowe. Nie mogą one powodować wysokich
stężeń zanieczyszczeń na większych obszarach, formalnie nie mogą one także
oddziaływać na jakość powietrza bliskiego sąsiedztwa.
3.2. Zanieczyszczenie powietrza
Z raportu o stanie środowiska woj. małopolskiego w r. 2001 wynika, że gmina znajduje się poza silnym wpływem na stan atmosfery ośrodków miejsko-przemysłowych GOP i Oświęcimia. Świadczy o tym m. in. niska wartość opadu pyłu (ok. 35
t/km2/rok) występują jednak przekroczenia dopuszczalnych stężeń pyłu zawieszonego i tlenku węgla oraz zanieczyszczeń specyficznych: benzo-α-pirenu, fenolu i
formaldehydu, mimo poważnego zmniejszenia emisji przez zakłady przemysłowe
regionu.
Wynikiem ograniczeń emisji jest zdecydowana poprawa jakości powietrza. W dziesięcioletnim przedziale czasowym średnioroczne stężenie dwutlenku siarki, tlenku
azotu, a przede wszystkim pyłu zawieszonego zdecydowanie się zmniejszyło.
Przyjąć można zatem, iż również w przypadku zanieczyszczeń specyficznych
średnioroczne stężenia są zdecydowanie niższe. Jest to wynik realizacji inwestycji
proekologicznych w większości zakładów przemysłowych regionu.
3.3. Klimat akustyczny
Klimat akustyczny w środowisku rozpatruje się jako sumę wszystkich źródeł fizycznych, występujących na danym obszarze, zarówno pochodzenia naturalnego jak i
antropogenicznego oraz przenikanie hałasu na dany obszar z innych terenów.
W zależności od sposobu zagospodarowania, w poszczególnych rodzajach terenu
obowiązuje dotrzymanie ustalonych standardów akustycznych.
Zgodnie z podziałem funkcjonalnym terenów, obowiązują dopuszczalne wartości
poziomu hałasu zewnętrznego powodowanego przez różne źródła wg norm ustalo-
- 103 -
nych rozporządzeniem z 13 maja 1998 w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku6
Na klimat akustyczny bezpośredniego otoczenia niektórych obiektów Kopalni
Brzeszcze ma wpływ emisja hałasu, której źródłem jest praca sprężarek w kotłowni, zakład przeróbczy Ruch I (praca taśmociągów, przenośników oraz urządzeń
stosowanych w technologii wzbogacania (przesiewacze, podawarki). Ponadto hałas jest emitowany przez wentylatory zainstalowane na szybach wentylacyjnych
Andrzej I, II, IV i VI. Wg danych zakładu, poziom hałasu poza jego terenem jest
zgodny z wymogami dzięki zastosowaniu urządzeń tłumiących oraz przesłon akustycznych (budynki, zadrzewienia izolujące).
Brak informacji o poziomie hałasu generowanego przez źródła usługowe oraz o
wynikach ewentualnych pomiarów. Istotnym problemem może być oddziaływanie
na bliskie otoczenie małych zakładów rzemieślniczych i produkcyjnych, wbudowanych w budynki mieszkalne, lub znajdujących się w bezpośrednim ich sąsiedztwie.
Częstym przypadkiem jest wzrost oddziaływania takich obiektów, związany z rozwojem działalności lub zmianą jej profilu. Klimat akustyczny terenu położonego w
pobliżu dróg o większym natężeniu ruchu, zwłaszcza dróg wojewódzkich kształtowany jest głównie pod wpływem hałasu komunikacyjnego, który należy do grupy
hałasów najbardziej uciążliwych. Poziom hałasu w otoczeniu dróg zależy przede
wszystkim od:
- natężenia i struktury ruchu,
- parametrów drogi i jej położenia w terenie,
- stanu technicznego drogi,
- poziomu hałasu zewnętrznego pojazdów.
Na odcinkach wymienionych dróg przebiegających przez teren gminy nie prowadzono pomiarów natężenia hałasu. Za zagrożony ponadnormatywnym hałasem
można jednak uznać pas położony w odległości 30 do 50 m od krawędzi jezdni
(zależnie od miejscowych warunków) obu dróg wojewódzkich, przy czym dotrzymanie obowiązujących standardów akustycznych wewnątrz pomieszczeń mieszkalnych od strony drogi bez specjalnych zabezpieczeń nie będzie możliwe w budynkach przylegających bezpośrednio do linii rozgraniczającej drogi.
6 Dla terenów gminy mają zastosowanie następujące pozycje tabeli norm stanowiących załącznik do rozpo-
rządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998 r:
Lp.Przeznaczenie terenuDopuszczalny poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A w dBDrogi lub linie kolejoweInne obiekty i grupy źródeł
hałasuPora dnia - przedział czasu odniesienia równy 16 godzinomPora nocy - przedział czasu odniesienia równy 8 godzinomPora dnia - przedział czasu odniesienia
równy 8 najmniej korzystnym godzinom dniaPora nocy – przedział czasu odniesienia równy 1 najmniej korzystnej godzinie nocy2.a.Tereny wypoczynkowo-rekreacyjne
poza miastem, b.Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, c.Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży554545403.b. Tereny zabudowy jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi
c. Tereny zabudowy zagrodowej60505040Lp.Przeznaczenie terenuLinie elektroenergetyczne -równoważny poziom dźwięku A w dBPora dnia - przedział czasu
odniesienia równy 16 godzinomPora nocy - przedział czasu odniesienia równy 8 godzinom1.b. Tereny domów opieki, zabudowy związanej ze stałym pobytem dzieci i
młodzieży4540
- 104 -
W odniesieniu do innych dróg, można uznać, że dotrzymanie standardów akustycznych będzie możliwe wewnątrz budynków usytuowanych w odległościach dopuszczalnych dla dróg odpowiednich kategorii.
W bezpośrednim sąsiedztwie obszaru zmiany studium podjętego uchwała
Nr XXII/255/08 Rady Miejskiej w Brzeszczach z dnia 28 października 2008
roku nie ma istniejących terenów akustycznie chronionych. Jednak w sąsiedztwie obowiązujące studium przewiduje lokalizację zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej. Zabudowa mieszkaniowa znajduje się także po drugiej stronie drogi wojewódzkiej oraz w kierunku północno – wschodnim.
Częściowo istniejące zadrzewienia oddzielają istniejącą zabudowę od obszaru projektowanej działalności górniczej.
3.4. Gospodarka odpadami komunalnymi
Prowadzona jest na podstawie uchwały Rady Gminy w sprawie szczegółowych zasad utrzymania czystości i porządku w gminie.
Do gromadzenia odpadów komunalnych wymagane jest stosowanie typowych pojemników (co najmniej jeden na rodzinę). Posiadanie pojemników na odpady i dokumentowanie ich usuwania obowiązuje również podmioty gospodarcze.
Na podstawie uchwały wywóz odpadów powierzono firmie, która zawiera indywidualne umowy z właścicielami posesji i podmiotami gospodarczymi. Częstotliwość
wywozu ustalona jest odpowiednim harmonogramem.
Do realizacji miejskiego składowiska odpadów komunalnych, które powstało na terenie byłego osadnika wód popłuczkowych, wykorzystano skałę płonną wydobywaną z Kopalni. Skała płonna używana jest również do wykonywania przekładek
technologicznych na wysypisku.
Utrzymanie możliwie długiego okresu składowania oraz obowiązujące w tym zakresie przepisy wymagają wprowadzenia segregacji odpadów u źródła ich powstania, poprzez segregację dokonywaną bezpośrednio u producenta czyli w posesjach lub u odbiorcy oraz poprzez umieszczenie odpowiednich pojemników do segregacji odpadów w miejscach publicznych.
3.5. Kopalnia Brzeszcze i jej oddziaływanie na środowisko7
7 wg Ocena oddziaływania KWK „Brzeszcze” na środowisko, oprac. PTHU „Karbo-Techmex”, Katowice
1995.
- 105 -
Kopalnia Brzeszcze jest najważniejszym obiektem gospodarczym gminy, w poważnym stopniu decydującym o warunkach bytu mieszkańców i wywierającym
istotny wpływ na większość elementów jej środowiska.
Jest to kopalnia głębinowa z jednym ruchem produkcyjnym (drugi ruch - Jawiszowice zlikwidowano), ze znacznymi zasobami perspektywicznymi złoża, udostępnionymi 8 szybami. Prowadzona dotychczas eksploatacja górnicza pokładów węgla odbywała się systemem ścianowym z zawałem stropu, a w niewielkim tylko
stopniu, do 1994 r., z podsadzką pneumatyczną suchą. Głębokość eksploatacji
wynosiła od 360 do 740 m.
Kopalnia posiada udokumentowane zasoby przemysłowe węgla w ilości 145,0
mln. Mg. Wielkość ta zapewnia przy obecnym poziomie wydobycia dalszą, ponad
37-letnią żywotność zakładu. Aktualne plany zakładają do r. 2010 wydobycie średnioroczne w wysokości około 2,25 mln t.
Projektowana eksploatacja górnicza będzie prowadzona w warstwach orzeskich,
rudzkich oraz siodłowych i swym zasięgiem obejmie około 65 % powierzchni obszaru górniczego.
Cała ilość wydobytego węgla kierowana jest do zakładu mechanicznej przeróbki
węgla a następnie sprzedawana na cele energetyczne i ciepłownicze, również odbiorcom indywidualnym. W okresach letnich - zmniejszonego zapotrzebowania,
węgiel jest gromadzony na zwałach.
Maksymalne ilości węgla jakie mogą być zgromadzone w tych miejscach (Ruch I i II)
wynoszą odpowiednio 230 100 t. Pojemności te z reguły nie są wykorzystywane.
Kopaliną towarzyszącą złożu węgla jest metan.
Wg stanu rozpoznania na dzień 1.01.2001 r. zasoby metanu wynoszą 2617,6
mln.m3 w przeliczeniu na czysty gaz. Część gazu jest ujmowana systemami odmetanowania na dole i wykorzystana gospodarczo. Większość gazu sprzedawana
jest firmie Synthos S.A. w Oświęcimiu. Niewielkie ilości gazu wykorzystywane są
do opalania kotłów w kotłowni kopalnianej (eksploatowanej przez Nadwiślańską
Spółkę Energetyczną).
W roku 1992 kopalnia zawarła spółkę joint-venture z firmą Mc Cormick Ressources z
Texasu USA na eksploatację metanu otworami z powierzchni, a także odmetanowanie
dziewiczych partii złoża. Przewiduje się wdrożenie technologii odmetanowania złoża,
które pozwolą zwiększyć uzysk metanu i ograniczyć jego emisję do atmosfery.
3.5.1. Podejmowane działania ochronne.
Siedem szybów wraz z obiektami przemysłowymi na powierzchni oraz łączącymi je na poszczególnych poziomach wydobywczych i wentylacyjnych głów-
- 106 -
nymi przekopami, chronione są filarami ochronnymi. Filary wyznaczano kolejno, w miarę postępów eksploatacji podziemnej.
Oprócz szybów głównych i wentylacyjnych chronione są obiekty powierzchniowe: rzeki Wisła i Soła, szlak kolejowy Trzebinia - Oświęcim - Czechowice
Dziedzice, osiedle mieszkaniowe w Brzeszczach, kościół parafialny w
Brzeszczach oraz halę sportową.
Miejska oczyszczalnia ścieków zabezpieczona jest na III kategorię szkód
górniczych i nie chroniona filarem. Projektowana eksploatacja zapewnia
wskaźniki deformacji nie przekraczające jej odporności.
Obiekty kubaturowe, zlokalizowane w obrębie terenu górniczego, mają odporność kategorii I - IV określoną dla wsi Przecieszyn, Skidzin, Rajsko i
Wilczkowice oraz miasta Brzeszcze. Do oddziaływania eksploatacji górniczej
przystosowano również drogi i bocznice kolejowe oraz sieci infrastruktury
technicznej. Do skutków eksploatacji górniczej przystosowuje się wały powodziowe Wisły.
Największym obiektem wodnym jest zbiornik retencyjno-dozujący wód słonych „Brzeszcze” zlokalizowany przy zachodniej granicy obszaru górniczego.
Jego zadaniem jest ochrona wód Wisły przed nadmiernym zasoleniem, posiada on pojemność użytkową około 1,15 mln.m 3 przy powierzchni 7,5 ha
(średnia głębokość ok. 15 m), dopływ około 8 tys.m 3 zasolonych wód dołowych na dobę. Wody kopalniane doprowadzane są do zbiornika z Ruchu I
kolektorem ∅ 800 mm, z Ruchu II (w likwidacji) rurociągiem ∅ 300 mm.
Obiekt posiada obwałowania wykonane z karbońskiej skały płonnej, które zostały zrekonstruowane w latach 1986 - 90, celem zapewnienia odporności
odpowiadającej III kategorii szkód górniczych. Aktualny stan techniczny obwałowań jest dobry.
Prócz dwóch cieków wodnych (Młynówka i pot. Różany), których koryta przystosowano do przejścia terenów zapadliskowych przez poprowadzenie ich
na nasypach, aby nie dopuścić do powstania zalewisk powierzchniowych,
wybudowano sieć rowów odwadniających.
Na obszarze górniczym Kopalni znajduje się 39 zbiorników wodnych - 27
stawów hodowlanych, 4 zbiorniki przemysłowe, 7 wyrobisk po eksploatacji
żwiru nad Sołą i zalewisko w trakcie likwidacji w niecce poeksploatacyjnej F.
Obiekty te częściowo są podpoziomowe, w części natomiast posiadają obwałowania wykonane na ogół z rodzimych gruntów mineralnych.
Istniejące zalewiska powierzchniowe, mają charakter podpowierzchniowy planowana jest ich rekultywacja i zagospodarowanie. Prócz nich na obszarze
- 107 -
górniczym są rejony pozbawione możliwości grawitacyjnego odprowadzania
wód opadowych – gdzie umieszczono pompownie. Są to:
1. Rejon ogródków działkowych przy ul. Nosala, zlewnia 0,42 km 2, 3 pompy
o wydajności łącznie 300 m3/h.
2. Przecieszyn ul. Wyzwolenia, zlewnia 0,80 km 2, 3 pompy - 900 m3/godz.
Pompownia przejmuje również dopływ wody przepompowywanej rowem
F17 z pompowni przy ul. Granicznej (nr 3).
3. Ul. Graniczna, zlewnia 0,54 km2, - 280 m3/h. Pompuje do rowu F17.
4. Nazieleńce, zlewnia 0,5 km2, 3 pompy - 800 m3/h.
5. Ul. Sobieskiego, zlewnia 1,19 km2, 2 pompy - 240 m3/h.
6. Rejon Skidzinia, ul. Wypoczynkowa , zlewnia 0,5 km2, 2 pompy - 70 m 3/h.
7. Rejon Skidzinia, ul. Cicha, zlewnia 0,5 km2, 2 pompy - 160 m3/h.
Pompownie w stopniu wystarczającym spełniają swoją funkcję.
Działalność przemysłowa kopalni powoduje wytwarzanie ścieków bytowych
w ilości średnio - 97 m3/dobę. Ścieki od wielu lat odprowadzane są do Miejskiej Oczyszczalni Ścieków Tychy, Oddział Brzeszcze skąd po oczyszczeniu
zrzucane są do Wisły.
3.5.2. Odpady kopalniane - wykorzystanie i wpływ na środowisko
Głównym odpadem powstającym w wyniku działalności przemysłowej Kopalni „Brzeszcze” jest karbońska skała płonna.
Całość wydobytego kamienia Kopalnia wykorzystuje do likwidacji niecek bezodpływowych, robót inżynierskich i budowy obwałowań.
Ilość skały płonnej wydobywanej na powierzchnię wraz z węglem wyniosła:
w roku 1998 - 1 329 776 t,
w roku 1999 - 1 066 030 t,
w roku 2000 - 717 424 t.
Wyraźny spadek ilości wydobywanej skały płonnej wynika z rezygnacji z eksploatacji silnie zanieczyszczonych pokładów zawierających przerosty lub o
niekorzystnych warunkach górniczych - Kopalnia zrezygnowała z eksploatacji pokładów o małej miąższości (1,20 - 1,30 m). Spadek ilości kamienia wiąże się także ze zmianą modelu wydobycia planowanego do 2010 r.
Wyniki badań skały płonnej wykazują że nie zawiera ona zanieczyszczeń w
ilościach większych niż dopuszczalne, ani nie jest promieniotwórcza.
Aktualnie najwięcej skały płonnej wykorzystuje się do likwidacji zalewiska „F”
i niwelacji przyległych terenów. Zalewisko to, o pojemności przed zasypa-
- 108 -
niem około 85 000 m3, powstało w bezodpływowej niecce obniżeniowej na
południe od zbiornika retencyjno-dozującego wód słonych.
Sposoby wykorzystania odpadów. Do r. 2014 roku skałą płonną wypełniane
będzie zalewisko w Łężniku („F”). Teren ten będzie zrekultywowany i zagospodarowany rolniczo. Wypełnianie zalewiska „G” oraz niecek obniżeniowych w Przecieszynie (łącznie ok. 41,5 ha) potrwa do r. 2004.
W przyszłości sposób wykorzystania skały płonnej zasadniczo się nie zmieni.
Będzie ona nadal wykorzystywana gospodarczo, głównie do likwidacji szkód
górniczych powstałych na powierzchni terenu. Odpady górnicze będą także
stosowane do rekultywacji terenu po zwałowiskach przy szybach Andrzej III i
IV oraz na przekładki technologiczne miejskiego wysypiska odpadów komunalnych.
Projektowaną do 2010 r. eksploatację górniczą tak rozłożono w czasie i przestrzeni, by nie spowodować zbyt dużych szkód na powierzchni i nie utrudniać
nadmiernie możliwości normalnego użytkowania terenów.
Wpływy projektowanej eksploatacji nie spowodują wystąpienia szkód, które
zagrażałyby bezpieczeństwu mieszkańców, bądź wyłączały z użytkowania
urządzenia infrastruktury technicznej, a w razie ich sporadycznego wystąpienia szkody mają być usuwane w trybie awaryjnym.
Podstawowe w zakresie ochrony powierzchni będzie sprawne usuwanie uszkodzeń w budynkach i uzbrojeniu terenu. Aby usprawnić odwodnienie centralnej
części O.G. ma być uruchomiona nieczynna przepompownia w rejonie ogródków działkowych oraz przeprojektowane odwodnienie tego terenu.
Koszt ochrony powierzchni wyniósł w 2001 roku około 3,98 zł na 1 tonę wydobycia.
4. Zagrożenia dla środowiska
4.1. Źródła zagrożeń
Zagrożenia wynikające z prowadzonej na obszarze gminy działalności górniczej
dotyczą eksploatacji złóż karbońskiego węgla kamiennego w Kopalni Brzeszcze i
eksploatacji zasobów kruszywa naturalnego w czwartorzędowych utworach aluwialnych doliny Soły prowadzonej przez prywatne podmioty gospodarcze.
- 109 -
4.1.1. Działalność górnicza
Kopalnia Brzeszcze.
Szkody górnicze. Eksploatacja złoża węgla kamiennego w obszarze górniczym „Brzeszcze II” wiąże się z powstawaniem odkształceń poziomych i obniżeń terenu, zmianami warunków hydrogeologicznych w górotworze i na powierzchni, wydobywaniem się metanu, emisją zanieczyszczeń i hałasu.
Uwarunkowaniem najbardziej znaczącym dla gospodarki przestrzennej gminy (spośród innych, opisanych w rozdziałach) wynikającym z prowadzonej
na jej obszarze działalności górniczej, jest oddziaływanie na stan powierzchni ziemi.
Maksymalne obniżenia terenu w przeciągu lat 1998 - 2000 wyniosły około
2,5 m. Ujawniły się one niemal wyłącznie w postaci łagodnych niecek a parametry deformacji dotychczas nie przekroczyły wartości dopuszczalnych dla
IV kategorii terenów górniczych. Jedyny wyjątek stanowi eksploatacja w roku
1995, która spowodowała wystąpienie na powierzchni deformacji nieciągłych
- pęknięć gruntu, z przesunięciem pionowym około 0,30 m. Powstanie tych
deformacji wiązało się z brakiem nadkładu trzeciorzędowego oraz niekorzystnym usytuowaniem eksploatacji w stosunku do budowy górotworu.
Od 1994 r. na obszarze eksploatacji nie wystąpiły wstrząsy górnicze.
Wpływy dotychczasowej eksploatacji górniczej zaznaczyły się przede
wszystkim w obiektach kubaturowych, sieci urządzeń podziemnych, szlaku
PKP oraz powstawaniem zalewisk powierzchniowych. W okresie lat 1994 97 uszkodzonych zostało 600 obiektów kubaturowych, (z czego za 40 obiektów wypłacono odszkodowanie). W sieci uzbrojenia podziemnego wystąpiło
80 awarii na długości około 9,0 km, przy czym 80% awarii ujawniło się w sieci wodociągowej. Uszkodzenia nawierzchni dróg naprawiono na odcinku
około.1,3 km oraz podniesiono niweletę torów na szlaku PKP relacji Trzebinia-Czechowice Dziedzice. Kopalnia wypłaciła odszkodowanie za szkody
górnicze w uprawach rolnych na powierzchni około 180,6.ha.
W wyniku ujawniania się wpływów dotychczasowej eksploatacji na powierzchni powstały :
- podmokłe obniżenia terenu w rejonie Przecieszyna, które zostały zasypane
karbońską skałą płonną i zrekultywowane;
- obniżenia wałów Młynówki w Skidziniu - nadsypane i zmodernizowane;
- poszerzone zalewisko „F”, które w części zlikwidowano przez zasypanie
karbońską skałą płonną (dalsza likwidacja w toku);
- 110 -
- obniżenie się północnej części Skidzinia i Wilczkowic co spowodowało lokalne zawodnienie piwnic i gruntów.
Powstałe uszkodzenia w stawach hodowlanych i rowach odwadniających likwidowano poprzez rekonstrukcję i nadsypywanie obwałowań oraz regulację
dna rowów dla przywrócenia właściwych spadków hydraulicznych.
Zagrożenia wodne. Zgodnie z obowiązującymi kryteriami złoże węgla kamiennego kopalni „Brzeszcze” zostało zaliczone w całości do I stopnia (najniższego) zagrożenia wodnego. W kopalni nie występuje zagrożenie ze strony wód i cieków powierzchniowych. Istniejące źródła zagrożenia nie wymagają ustalenia od nich filarów bezpieczeństwa .
W ogólnym dopływie wody słodkie stanowią średnio 62% i są w całości zagospodarowane przez Kopalnię. Wody słone stanowią 38% - odprowadza
się do zbiornika retencyjno-dozującego, skąd zrzucane są do Wisły w okresach wysokich stanów wody, by zapewnić, zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym utrzymanie jej wód w II klasie czystości tj. stężeń chlorków 200
mg/m3 i siarczanów 300 mg/m3. Ładunek soli zrzucanych do Wisły wynosi
średnio 67 ton/dobę.
Wg badań8, odprowadzane do Wisły wody dołowe nie zagrażają podwyższeniem
promieniotwórczości wód rzeki. W wodach pompowanych z kopalni nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych stężeń izotopów radu. Osady wytrącane z
wód zawierają podwyższone stężenia izotopów radu, nie przekraczające jednak
normy 60 kBq/kg. W rejonach akumulacji osadów o podwyższonej promieniotwórczości, badania promieniotwórczości gamma wykazały jedynie nieznaczne przekroczenia poziomu tła. Do roku 2010 nie przewiduje się zmian stopnia zagrożenia
wód i osadów promieniotwórczością oraz produktami rozpadu radonu. Ryzyko
poważnych awarii. Wiąże się z zagrożeniami związanymi z eksploatacją górniczą.
Źródłem stałego zagrożenia jest m. in. częściowo nadpoziomowy zbiornik wód
słonych – potencjalne zagrożenie dla wód Wisły w przypadku niekontrolowanego
zrzutu dużej objętości wód słonych. Potencjalnym źródłem awarii są też obszary
objęte podziemną eksploatacją górniczą, gdzie istnieje niewielkie prawdopodobieństwo poważniejszych tąpnięć.
4.1.2. Wpływ na środowisko projektowanej eksploatacji górniczej.
Eksploatacja pokładów węgla prowadzona będzie systemem ścianowym z
zawałem stropu. Maksymalne osiadania powierzchni terenu w okresie lat
2001 - 2010 wyniosą:
8 wg. opracowania Kompleksowa analiza zagrożenia radiacyjnego w Kopalni Brzeszcze – Opr. Gł. Inst. Gór-
nictwa
- 111 -
- 2,5 m w rejonie południowo-wschodnim,
- 5,5 m w rejonie szybu Andrzej VI przeznaczonego do likwidacji,
- 3,0 m w rejonie zachodnim.
Odkształcenia poziome nie przekroczą wartości dopuszczalnych dla IV kategorii szkód górniczych.
Projektowana eksploatacja spowoduje zakłócenia w funkcjonowaniu i użytkowaniu powierzchni oraz obiektów tam zlokalizowanych.
Obiekty kubaturowe. W zasięgu wpływów do r. 2005 znajduje się 2184
obiektów, w tym:
- 1015 budynków posiadających odporność większą od przewidywanej kategorii odkształceń,
- 741 obiektów o odporności równej przewidywanej kategorii odkształceń,
- 396 obiektów o odporności o jedną kategorię mniejszą od przewidywanych
odkształceń,
- 30 obiektów o odporności mniejszej o dwie kategorie od przewidywanej kategorii odkształceń,
- 2 obiekty o odporności o trzy kategorie mniejszej od przewidywanej kategorii deformacji terenu.
W trakcie ujawniania się wpływów górniczych stosowana będzie profilaktyka:
- w obiektach budowlanych, których odporność jest mniejsza o 1 kategorię
od przewidywanych odkształceń terenu, będzie prowadzona obserwacja
stanu technicznego,
- dla obiektów o odporności mniejszej o 2 lub 3 kategorie opracowane będą
orzeczenia konstrukcyjno-budowlane i podjęte działania profilaktyczne.
W przypadku uszkodzeń stwarzających zagrożenie dla użytkownika, naprawy wykonane będą w trybie awaryjnym.
W sieciach infrastruktury technicznej przewiduje się możliwość awarii, szczególnie na odcinkach starszych, nie przystosowanych do przejęcia wpływów
eksploatacji górniczej. Również w sieciach nowszych mogą nastąpić sporadyczne awarie.
W sieci energetycznej, pomimo jej niskiej odporności do tej pory nie stwierdzono awarii.
Sieć wodociągowa jest uodporniana na deformacje. Natomiast w miarę występowania awarii kanalizacji, korygowane będą jej spadki.
Cieki i zbiorniki wodne. Do r. 2010 nie przewiduje się wpływów na koryta
Soły i Wisły. Prawobrzeżny wał Wisły, od ul. Pszczyńskiej do końca zbiornika
retencyjno-dozującego zabezpieczony jest na odkształcenia kat. III i powi-
- 112 -
nien przejąć wpływy eksploatacji. Eksploatacja mająca wpływ na odcinek
wału na północ od zbiornika będzie prowadzona w uzgodnieniu z użytkownikiem wałów.
Nastąpią zakłócenia grawitacyjnego przepływu wody w potoku Różany i Młynówce w rejonie ul. Siedliska; przewiduje się rozwiązanie problemu skrzyżowania cieków oraz bieżące prace zabezpieczające - przywrócenie spadków
hydraulicznych i nadsypanie obwałowań, alternatywnie lokalizację zbiornika
wodnego po eksploatacji kruszywa naturalnego. Eksploatacja w rejonie
zbiornika retencyjno-dozującego wywoła odkształcenia nie przekraczające
jego odporności. Natomiast przewidywane obniżenia osiągną około 3,0 m.
Niezbędne będzie wyprofilowanie dna i nadsypanie części obwałowania w
celu utrzymania funkcjonalności zbiornika.
Wpływy projektowanej eksploatacji na stawy hodowlane mają być usuwane
przez lokalne wzmacnianie i nadsypywanie obwałowań. Obniżenia terenu
spowodowane eksploatacją górniczą mogą spowodować wystąpienie podmakań terenu a nawet jego lokalnego zalania – dotyczy to rejonu szybu Andrzej VI, zachodniej części Przecieszyna i obszaru położonego na zachód i
północny zachód od linii kolejowej Oświęcim - Czechowice. Stosowana będzie profilaktyka - od rowów melioracyjnych do pompowni polowych.
Drogi kołowe i linie kolejowe. Eksploatacja górnicza spowoduje deformację
na odcinku około 4,4 km dróg. Przewiduje się konieczność usuwania szkód
na szlaku PKP Trzebinia - Czechowice Dziedzice oraz bocznicy KWK
„Brzeszcze”.
Tereny rolne i leśne. W zasięgu projektowanej do r. 2010 eksploatacji górniczej mogą wystąpić okresowe podtopienia gruntów – w lasach na powierzchni ok. 150 ha i na ok. 700 ha użytków rolnych
4.1.3. Eksploatacja zasobów kruszywa naturalnego
Eksploatacja zasobów kruszywa naturalnego powoduje daleko idące, stopniowe przekształcanie krajobrazu. W miejsce zadrzewień łęgowych niskiej
terasy Soły, o dużej wartości przyrodniczej, zarówno ze względu na znaczną
zasobność gatunkową jak i element systemu przestrzennych powiązań ekologicznych powstają zbiorniki wodne, często o dużej powierzchni, wypełniające wyeksploatowane wyrobiska. Mają one znaczną głębokość i przeważnie
dość wysokie i strome brzegi.
Możliwość przyszłego wykorzystania gospodarczego tych akwenów, będzie
dość ograniczona, ze względu na ich kształty i powierzchnię. Projekty górni-
- 113 -
cze eksploatacji w niewielkim jedynie stopniu i w sposób czysto formalny
uwzględniają perspektywę i potrzeby przyszłego zagospodarowania - co
m.in. wynika z wymogu prawa górniczego i geologicznego, nakazującego
pełne wykorzystanie zasobów złoża.
Jednym z istotnych mankamentów tak powstałej grupy akwenów, odróżniających je od naturalnych systemów wodnych będzie brak powiązania ich w jeden połączony system wodny. Wytworzenie takiego systemu mogłoby z jednej strony umożliwić lepsze wykorzystanie gospodarcze zasobów wód, z drugiej zaś poważny wzrost atrakcyjnosci rekreacyjnej akwenów.
W istocie jest to więc, kosztem doraźnej korzyści ekonomicznej (dochody ze
sprzedaży kruszyw, z odsprzedaży działek pod eksploatację, podatków,
opłat koncesyjnych), dokonuje się przekształcenie krajobrazu gminy, którego
racjonalne zagospodarowanie przynoszące wymierne korzyści ekologiczne (i
ekonomiczne) wymaga dużych nakładów.
Odnośnie obszaru zmiany studium przyjętą Uchwałą Rady Miejskiej w
Brzeszczach nr V/45/07 z dnia 29.03.2007r. oraz zmiany studium przyjętą
Uchwałą Rady Miejskiej w Brzeszczach nr VII/54/11 z 28 kwietnia
2011r przewiduje się, że eksploatacja udokumentowanych złóż kruszywa
naturalnego „Przecieszyn II” oraz Przecieszyn III na tym obszarze nie będzie
się wiązała z istotnymi zagrożeniami dla środowiska. Eksploatacja ta odbywać się będzie zgodnie ze szczegółowymi ustaleniami zawartymi w Projekcie zagospodarowania złoża oraz w Planie ruchu zakładu górniczego, w których to dokumentach będą musiały być spełnione wymagania przepisów odrębnych dotyczące ochrony środowiska. Poprzez zastosowanie odpowiedniego standardu technologicznego eksploatacji złoża a także odpowiednich
zabezpieczeń i ograniczeń ustalonych w w/w dokumentach, jak również w
ustaleniach niniejszej zmiany studium oraz w ustaleniach późniejszego planu
miejscowego, eksploatacja ta nie powinna mieć negatywnego wpływu na
stan środowiska w rejonie obszaru objętego zmianą studium.
Najistotniejszym zagrożeniem dla środowiska może być w tym przypadku
okresowa degradacja krajobrazu i dewastacja zasobów przyrodniczych na
obszarze objętym eksploatacją. W szczególności dotyczy to istniejącej grupy
drzew określonej na Planszy nr 3 – „Synteza uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego gminy – Warstwa 1 – ujednolicona forma rysunku”. Zagrożenie to ma charakter przejściowy, bowiem prowadzona na bieżąco rekultywacja wyrobiska powinna doprowadzić do przywrócenia harmonii krajobra-
- 114 -
zowej obszaru, a ubytek istniejącej zieleni powinien być zrekompensowany
poprzez realizację odpowiedniego programu zadrzewień.
Spośród innych potencjalnych zagrożeń związanych z eksploatacja złoża należy wymienić:
- hałas związany z pracą sprzętu, który dotyczyć może terenów położonej w
pobliżu zabudowy mieszkaniowej znajdującej się około 40m na północny-wschód od granicy złoża (zabudowa wsi Wilczkowice) oraz około 110m na południowy-zachód od granicy złoża (zabudowa wsi Przecieszyn). Poziom hałasu w tych terenach zgodnie z wymaganiami przepisów odrębnych nie może
przekroczyć wymaganych na podstawie tych przepisów norm, które muszą
być dotrzymane poprzez zastosowanie odpowiednich rozwiązań i zabezpieczeń na terenie górniczym,
- zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, w tym zapylenie. To zagrożenie powinno być znikome, bowiem zakłada się, że eksploatacja żwiru odbywać się będzie głównie metodą basenową, spod powierzchni wody i przy
użyciu niewielkiej ilości sprzętu specjalistycznego,
- zanieczyszczenie powierzchni ziemi i wód gruntowych substancjami ropopochodnymi (olej napędowy) związanymi z pracą i ewentualną awarią
sprzętu. Wymagania wobec przedsiębiorcy dotyczące ochrony środowiska
przed takim zagrożeniem, określają odpowiednie przepisy odrębne,
- zanieczyszczenie dróg miejskich, w szczególności ul. Wyzwolenia, w
związku z transportem urobku kopalnianego i wynikające stąd zagrożenie
dla bezpieczeństwa ruchu samochodowego i życia ludzi. To zagrożenie należy wyeliminować poprzez zastosowanie odpowiednich zabezpieczeń na
terenie kopalni.
- zaburzenie istniejących stosunków wodnych, w tym zagrożenie dla sąsiadujących ze złożem potoków Różanego i Młynówki, a także dla obwałowania Młynówki. W tym zakresie wymagane jest wprowadzenie odpowiednich
stref ochronnych wyłączonych z eksploatacji kruszywa.
4.1.4. Inne rodzaje pozarolniczej działalności gospodarczej
Analizując warunki lokalne ukształtowania i zagospodarowania terenu można
się spodziewać:
- lokalnych przekroczeń norm dopuszczalnego opadu pyłu, stężenia pyłu zawieszonego i dwutlenku siarki w sezonie grzewczym, kiedy o warunkach
aerosanitarnych stanowi tzw. niska emisja ze źródeł komunalnych (paleniska domowe),
- 115 -
- zanieczyszczeń komunikacyjnych – w pasach wzdłuż obu dróg wojewódzkich - jednakże, jak wynika z danych literaturowych ewentualne przekroczenia dopuszczalnych stężeń mogą występować jedynie w pasie drogowym,
- lokalnie przekroczenia wartości dopuszczalnych mogą wystąpić w pobliżu
emitorów lokalnych (kotłownie, szklarnie),
- lokalnymi potencjalnymi źródłami awarii są stacje paliw i magazyny produktów ropopochodnych.
Gmina Brzeszcze zalicza się do obszarów o średnim stopniu uprzemysłowienia, jednakże obok zakładów zatrudniających większą liczbę osób, istnieje
szereg mniejszych podmiotów gospodarczych, które są, lub mogą znacząco
oddziaływać na środowisko najbliższego otoczenia:
- hałaśliwe - zakłady blacharstwa samochodowego, warsztaty naprawcze,
stolarnie,
- zanieczyszczające powietrze - prócz kotłowni grzewczych - szklarnie, masarnie, piekarnie, motoryzacyjne, ślusarskie (spawanie).
Do obiektów mogących znacząco oddziaływać na bliskie otoczenie należy
zaliczyć także większe obiekty handlowe, zwłaszcza handlu hurtowego i stacje paliw, z powodu ruchu transportowego, pylenia itp. Okresowo takimi
obiektami mogą też być placówki oświatowe i obiekty sportowe.
4.1.5. Tereny zalewowe (zagrożenie powodziowe i podtopienia)
Głównym źródłem zagrożenia powodziowego na terenie gminy są Wisła i
Soła. Istniejące obwałowania Wisły umożliwiają przeprowadzenie międzywalem spiętrzonych wód fali powodziowej, której szczytowa objętość przepływu
odpowiada prawdopodobieństwu wystąpienia Q = 1% (woda stuletnia). Soła
posiada jedynie fragmentaryczne obwałowania. na odcinku od km 13+800
do km 14+500. Zalanie terenów poza obwałowanym korytem obu rzek może
nastąpić:
- w przypadku wystąpienia wielkiej wody o prawdopodobieństwie mniejszym
niż 1% - zagrożenie dotyczy terenów niskiej terasy obu rzek w przypadku
awarii (rozmycia) wału Wisły podczas przejścia fali powodziowej,
- w przypadku awarii zapór (Goczałkowice lub kaskada Soły).
Wg dostępnych danych9 w dwóch pierwszych przypadkach, zalew może objąć cały obszar niskich teras Wisły i Soły. Dane dotyczące skutków awarii zapór nie są ogólnie dostępne.
9 M. in. wg mapy sporządzonej przez U.G. Brzeszcze obszarów zalanych w czasie powodzi w 1997 r.
- 116 -
Dla odcinka doliny Soły tworzącego wschodnią granicę gminy brak aktualnych i potwierdzonych wynikami badań informacji na temat zasięgu zalewu
wodami powodziowymi o Q = 1%.
Szkody powodziowe mogą wystąpić również na małych ciekach odwadniających gminę. Najbardziej znaczącym uwarunkowaniem jest oddziaływanie od
dawna prowadzonej eksploatacji górniczej której skutkiem jest obniżenie niektórych terenów nawet o kilkanaście metrów i pozbawienie ich możliwości
naturalnego odpływu nadmiaru wód. W Dokumentacji określającej warunki
hydrogeologiczne określono stopień zagrożenia terenów położonych w obszarze górniczym ze strony katastrofalnych powodzi oraz przypadków awarii
zbiorników wodnych:
Główne cieki odwadniające obszar gminy – Młynówka i Różany mogą stanowić zagrożenie w przypadku rozmycia obwałowań, utraty drożności przepustów w Przecieszynie i Wilczkowicach lub zniszczenia przez wody powodziowe Soły jazu w Bielanach regulującego przepływy Młynówki.
W depresyjnych nieckach obniżeniowych powstałych w wyniku działalności
górniczej, w przypadku awarii pomp odwadniających może dojść do ich czasowego zalania (w większości są to ogródki działkowe) lub podtopienia znajdujących się w ich zasięgu nieruchomości.
Zbiorniki wód powierzchniowych (osadniki przemysłowe i stawy rybne) – zakwalifikowano je do klas zagrożenia10: – stawy hodowlane do klas IV i V z jednym
wyjątkiem klasy III, zalewisko „F” i zbiorniki przemysłowe – do klasy V.
Zbiornik retencyjno-dozujący wód słonych „Brzeszcze”, ze względu na jego
dużą objętość i częściową nadpoziomowość zaliczono do I klasy zagrożenia.
W praktyce deformacje szczególnie newralgicznego, zachodniego obwałowania zbiornika (od strony Wisły) nie przekraczają II kategorii.
Dla koryt Soły i Wisły w rejonie wpływów górniczych KWK „Brzeszcze” został
ustanowiony filar ochronny (decyzja OUG w Tychach).
Obszar objęty zmianą studium przyjętą uchwałą Rady Miejskiej w Brzeszczach Nr V/45/07 z dnia 29 marca 2007 r. położony jest poza granicami obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią, w rozumieniu przepisów odrębnych. Wschodnia część obszaru w/w zmiany studium podlega uwarunkowaniom wynikającym z art.85 ustawy Prawo wodne, związanym z ochroną
lewobrzeżnego obwałowania potoku Młynówka.
10 Na podstawie „Tymczasowych ogólnych wytycznych w zakresie projektowania, budowy i użytkowania po-
wierzchniowych zbiorników wodnych i osadników przemysłowych na terenach objętych eksploatacją górniczą” – aktualnie formalnie nie obowiązujących.
- 117 -
„Obszar objęty zmianą studium przyjętą Uchwałą Rady Miejskiej w
Brzeszczach Nr VII/54/11 z dnia 28 kwietnia 2011 r położony jest poza
granicami obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią, w rozumieniu
przepisów odrębnych.
Obszar
zmiany studium podjętej na podstawie uchwały Nr
XXII/255/08 Rady Miejskiej w Brzeszczach z dnia 28 października
2008 roku położony jest poza granicami obszarów bezpośredniego
zagrożenia powodzią, w rozumieniu przepisów odrębnych.
4.1.6. Komunikacja drogowa i kolejowa
Przewidywane zmiany w zagospodarowaniu o znaczącym oddziaływaniu na
środowisko gminy dotyczą w pierwszym rzędzie projektowanego przebiegu
drogi ekspresowej S1 relacji Pyrzowice – Cieszyn.
Dla tego przedsięwzięcia, z uwagi na przewidywane natężenie i prędkość ruchu należy się liczyć z możliwością wystąpienia oddziaływania podobnego
jak dla inwestycji typu autostradowego, stąd w Studium przyjęto przez analogię do autostrady zasięgi obszaru ponadnormatywnego oddziaływania na
środowisko w trzech strefach:
- strefa ekstremalnego oddziaływania na środowisko – 20 m od krawędzi jezdni,
(strefa mieści się w określonycm pasie trasy drogowej),
- strefa zagrożeń – 50 m od krawędzi jedni, gdzie ograniczona jest lokalizacja obiektów budowlanych z pomieszczeniami przeznaczonymi na stały pobyt ludzi oraz niedopuszczone jest prowadzenie upraw roślin konsumpcyjnych i paszowych,
- strefa znaczącego oddziaływania – 150 m od krawędzi jezdni, w której należy zapewnić skuteczną ochronę istniejących i ewentualnie planowanych
obiektów przeznaczonych na stały pobyt ludzi przed szkodliwym wpływem
drogi,
- wymóg wyposażenia drogi w miejscach jej przebiegu przez tereny objęte
ochroną akustyczną (tereny zabudowy przeznaczonej na stały pobyt ludzi),
gwarantujące utrzymanie poziomów dźwięku w granicach normatywnych.
Wzdłuż drogi powinien być utworzony obszar ograniczonego użytkowania
obejmującego wyżej wymienione trzy strefy oddziaływania.
Należy oczekiwać, że w przypadku korzystnych wyników analizy porealizacyjnej modernizacji drogi i skuteczności ekranowania, może nastąpić zwol-
- 118 -
nienie dla zabudowy wolnych działek w zabudowie mieszkaniowej położonych w strefie znaczącego oddziaływania (50 – 150 m).
Zagrożenia związane z oddziaływaniem ruchu drogowego mogą pojawić się
również w terenach zabudowy mieszkaniowej sąsiadującej bezpośrednio z
ciągami dróg wojewódzkich, stanowiących również główne elementy wewnętrznego układu komunikacyjnego gminy. Dotyczy to szczególnie przebiegu drogi Oświęcim – Brzeszcze – Pszczyna o najszybciej wzrastającym natężeniu ruchu. Prognozowane natężenie ruchu i stan zainwestowania otoczenia tej drogi uzasadnia realizację obwodnicy drogowej centrum Brzeszcz
celem przeniesienia ruchu tranzytowego.
Pojawienie się zagrożeń wywołanych oddziaływaniem ruchu pociągów na
zabudowę przeznaczoną na stały pobyt ludzi wiąże się z przyszłą modernizacją tej linii, umożliwiającą zwiększenie prędkości ruchu oraz wzrostem jego
natężenia.
W zasięgu znaczącego oddziaływania akustycznego znajdą się fragmenty
terenów zabudowy położone w zasięgu znaczącego oddziaływania akustycznego linii kolejowej, określonego na podstawie danych wskaźnikowych na
100 m od osi skrajnego toru. W tych terenach mogą być naruszone zarówno
obowiązujące standardy klimatu akustycznego terenów mieszkaniowych jak i
odpowiednie standardy pomieszczeń mieszkalnych.
4.1.7. Gospodarka rolna
Specyficzną kategorią terenów mieszkalnictwa o potencjalnie znaczącym oddziaływaniu na środowisko terenów mieszkaniowych są tereny zabudowy
mieszkaniowej i produkcji związanej z rolnictwem. Prowadzona działalność
produkcyjna może wywierać niekorzystny wpływ na jakość środowiska sąsiednich terenów mieszkaniowych i pomieszczeń mieszkalnych znajdujących
się na tych terenach, naruszając obowiązujące standardy środowiska.
Jednakże rolnictwo jest wciąż pomocniczym, a niekiedy nawet głównym źródłem utrzymania części mieszkańców gminy. Z gospodarką rolną nieodłącznie związany jest pewien poziom uciążliwości zapachowej (której postrzeganie jest silnie indywidualnie zróżnicowane). Należy zatem uznać, że sporadyczne występowanie wyczuwalnego zapachu w niewielkiej odległości od
miejsca jego emisji, nie powinno być w warunkach miejscowych uznane za
uciążliwe.
5. Struktura funkcjonalno przestrzenna gminy
- 119 -
Jedynie w odniesieniu do terenów dolin obu głównych rzek gminy wykazuje ono wyraźny związek sposobów zagospodarowania terenu z charakterem zasobów środowiska:
- łąki i pola uprawne zajmują płaskie tereny terasy zalewowej o żyznych glebach i wysokim poziomie wody gruntowej rozciągające się wzdłuż doliny Wisły i na żyznych
płatach Podgórza Wilamowickiego,
- lasy zajmują obszary wyższej terasy o płytkich glebach na żwirowo-piaszczystym
podłożu w dolinie Soły,
- zbiorniki wody stojącej - stawy hodowlane grupują się w podmokłych, najniżej położonych terenach zawodnione wyrobiska żwirowni, ciągną się wzdłuż Soły.
Dawne, niewielkie osady wiejskie z zabudową zagrodową przekształciły się w osiedla z
dominującą zabudową mieszkaniową jednorodzinną z nielicznymi zagrodami rolniczymi. Często zachowały się wśród tej zabudowy dawne budynki gospodarskie o zmienionej funkcji.
Decydujący wpływ na przekształcenie dawnej, typowo wiejskiej struktury funkcjonalnoprzestrzennej, miał rozwój górnictwa, który doprowadził do przekształcenia części obszaru w strukturę miejsko przemysłową, której oddziaływanie wycisnęło swe piętno
również na pozostałej części obszaru. Na strukturę miejsko-przemysłowej części obszaru składają się:
- położone w centrum obszaru (Brzeszcze) obiekty powierzchniowe Kopalni oraz będące w likwidacji obiekty „Ruch 2” w Jawiszowicach,
- osiedla mieszkaniowe zabudowy jedno i wielorodzinnej (bloki) wraz z centrami usługowo-handlowymi.
Oddziaływania funkcji górniczej wywierają także znaczący wpływ na strukturę części
gminy o zachowanym charakterze wiejskim. Są to obiekty:
- usytuowane poza terenami zabudowanymi szyby wentylacyjne Andrzej VI i IX,
- pomocnicze obiekty Kopalni – bocznica kolejowa, zbiornik wód słonych,
- tereny niecek obniżeniowych i dawnych zwałowisk skały płonnej obecnie rekultywowane.
Czynnikami mogącymi w przyszłości spowodować znaczniejsze zmiany struktury funkcjonalno przestrzennej są:
- postępujący zanik funkcji rolniczej, z czym wiąże się zaniechanie uprawy części gruntów rolnych, głównie o słabej bonitacji,
- perspektywiczna eksploatacja złóż węgla kamiennego może spowodować lokalne zjawiska powierzchniowe związane z podziemną eksploatacją, nie będzie czynnikiem
przekształcenia struktury funkcjonalnej gminy.
- 120 -
Podstawowym pytaniem pozostaje stopień i charakter przekształceń struktury przestrzennej gminy, które mogła spowodować realizacja ustaleń dotychczas obowiązujących dokumentów planistycznych.
W obszarze zmiany studium podjętej na podstawie uchwały Nr XXII/255/08
Rady Miejskiej w Brzeszczach z dnia 28 października 2008 roku w sąsiedztwie
potoku Młynówka występuje zieleń /w szczególności w północnej części/, która
stanowi czynny, drożny korytarz ekologiczny, będący częścią korytarza o znaczeniu lokalnym, który stanowią również tereny położone w sąsiedztwie na
wschód od obszaru opracowania, tj. w otoczeniu Potoku Różanego, stawów i
terenów zielonych. Korytarz ten należy do Ekologicznego Systemu Obszarów
Chronionych /ESOCh/, wyodrębniony w strukturze Gminy lokalny system terenów pełniących funkcje przyrodnicze powiązanych między sobą przyrodniczo i
funkcjonalnie oraz z Regionalnym Systemem Przyrodniczym /RSP/.
6. Ustalenia dotychczasowego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
6.1. Zasady ochrony środowiska w ustaleniach planu
Uchwalony w r. 1991 Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego
gminy, przestał obowiązywać z końcem roku 2002. Jego obowiązujące przez ponad 10 lat ustalenia szczególnie:
- zasady postępowania z terenami zdewastowanymi na skutek działalności górniczej – sposoby rekultywacji i kierunki zagospodarowania tych terenów,
- kierunki rekultywacji i zagospodarowania zawodnionych wyrobisk po eksploatacji
kruszywa naturalnego,
były prawidłowo realizowane w większości przypadków.
Plan nie przewidywał dalszego rozwoju eksploatacji zasobów kruszywa naturalnego, a tym samym dalszej ingerencji w funkcjonowanie powiązań ekologicznych
związanych z przebiegiem i charakterem przyrodniczym doliny Soły jak miała miejsce w okresie jego realizacji.
Uchwalona w 1991 r. Aktualizacja miejscowego planu ogólnego perspektywicznego zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Brzeszcze przestała obowiązywać z dniem 31.12.2002 r. zgodnie z art. 87 ust.3 ustawy z dnia 7 lipca 1994
roku o zagospodarowaniu przestrzennym.
Plan ustalił lokalizację na terenach Łężnika, w dolinie Wisły, w powstałej tam niecce obniżeniowej lokalizację gminnego składowiska odpadów komunalnych. W
okresie realizacji planu lokalizację tą, wyraźnie niekorzystną dla środowiska doliny
- 121 -
zarzucono, a składowisko zlokalizowano na terenach zwałowiska skały płonnej likwidowanej części Kopalni Brzeszcze.
Znaczne powiększenie terenów przeznaczonych pod zabudowę miejską (mieszkaniową i usługowo-handlową o charakterze centrum miejskiego) znacznie przybliżało moment integracji przestrzennej głównych jednostek osadniczych gminy Brzeszcz, Jawiszowic i Przecieszyna w jedną strukturę miejską. Z tych zamierzeń
realizowano w zasadzie tylko część zabudowy mieszkaniowej.
Jednym z podstawowych elementów planu był projekt zasadniczej modernizacji systemu komunikacji drogowej gminy oparty na silnie rozwiniętej sieci ulic i dróg głównych i
zbiorczych. Nie zrealizowano żadnego z elementów projektowanego układu. W planie
wprowadzono także rezerwę terenu pod przebieg drogi ekspresowej przecinającą w
kierunku południkowym zachodnią część gminy. Głównymi elementami sieci drogowej
gminy pozostały więc nadal istniejące odcinki dróg wojewódzkich, których przebieg
jest na odcinkach bliskich zabudowy mieszkaniowej jest niekorzystny z powodu oddziaływań akustycznych (szczególnie w porze nocnej).
Prócz wyżej opisanych projektowanych zmian i wyłączeń terenów z użytkowania
rolniczego, plan nie ingerował w stan i sposoby użytkowania terenów przyrodniczo
czynnych obu dolin głównych cieków, stawów hodowlanych i gruntów rolnych,
utrzymując istniejący stan ich użytkowania. Jedynie dla zespołu zawodnionych wyrobisk żwirowni w dolinie Soły, w północno wschodniej części gminy sprowadzono
turystykę i rekreację (UT) jako funkcje wiodące.
Skutkiem realizacji ustaleń planu z r. 1991 było znaczne zaawansowanie prac
związanych z rekultywacją i zagospodarowaniem terenów zdewastowanych w wyniku działalności górniczej, przy braku lub fragmentarycznym jedynie rozwoju innych elementów zagospodarowania przestrzennego oraz nie przewidywane zmiany niektórych jego ustaleń. W rezultacie struktura funkcjonalno-przestrzenna gminy nie uległa przewidywanym przekształceniom, przy równoczesnej wyraźnej poprawie stanu niektórych elementów środowiska.
7. Podstawowe problemy przestrzenne gminy do rozwiązania
Problemem podstawowym jest zapewnienie zrównoważonego rozwoju gminy w sensie
przestrzennym. Wśród zagadnień składających się na powyższą problematykę, wyróżniają
się, wynikające ze specyfiki gminy i dotychczasowego jej rozwoju przestrzennego:
- zabezpieczenie potrzeb w zakresie terenów budowlanych, zwłaszcza związanych z
programem rozwoju funkcjonalnego, których lokalizacja będzie zapewniać optymalne
warunki rozwoju funkcji,
- 122 -
- zagospodarowanie gruntów porolnych (których uprawy zaniechano) w sposób respektujący uwarunkowania ekonomiczne,
- usprawnienie systemu odprowadzania wód z terenów depresyjnych (powstałych
wskutek działalności górniczej) celem eliminacji zagrożenia podtopieniem terenów zabudowy i innych terenów,
- niedopuszczenie do wkraczania zabudowy na tereny zalewowe i zagrożone podtopieniem,
- ograniczenie szkodliwego oddziaływania i uciążliwości hałasowej ruchu drogowego
na głównych ciągach drogowych przebiegających przez obszary zwartej zabudowy –
poprzez realizację drogi ekspresowej oraz ustanowienie obszarów ograniczonego
użytkowania wzdłuż dróg wojewódzkich i odpowiednie zmiany użytkowania terenów,
- zapewnienie korzystnego dla gminy zagospodarowania i odpowiednie przygotowanie
akwenów wodnych powstających w wyrobiskach powydobywczych kruszyw naturalnych,
- podporządkowanie potencjalnej eksploatacji udokumentowanych złóż surowców podstawowych (węgiel kamienny) wymogom zrównoważonego rozwoju obszaru gminy.
8. Podstawy polityki gminy w zakresie kształtowania i ochrony środowiska
8.1. Obszary funkcjonalne - grupowanie
Obok predyspozycji ekofizjograficznych, podstaw prawnych, zasad obowiązujących w zatwierdzonych planach i programach ochrony obszarów chronionych, obszaru górniczego, planach i programach realizacji i modernizacji podsystemów
technicznych, podstawą polityki przestrzennej gminy w dziedzinie ochrony środowiska jest aktualny stan jej zagospodarowania i program pożądanych (czy też planowanych zmian), wyrażony poprzez wydzielenie obszarów, w których użytkowaniu dominuje, lub przeważa określona funkcja. Dla tak wydzielonych obszarów
określono, w oparciu o wyniki analiz sposobów zagospodarowania i zasobów przyrodniczych, pożądane i możliwe kierunki zagospodarowania uwzględniając przy
określaniu możliwości rozwoju gospodarczego, konieczność zabezpieczenia, lub
wzbogacenia zasobów przyrodniczych.
Kryteria wydzielenia obszarów funkcjonalnych
Przyrodnicze:
- rodzaj i stan zasobów,
- znaczenie zasobów w całokształcie systemu przyrodniczego,
- możliwości przekształceń w kierunku wzbogacenia zasobów;
Gospodarcze:
- 123 -
- stopień i charakter zainwestowania,
- możliwości rozszerzenia i intensyfikacji zainwestowania,
- stopień i charakter wykorzystania rolniczego,
- występowanie innych zasobów o znaczeniu gospodarczym;
Prawne:
- obszary i obiekty chronione prawnie,
- występowanie innych wartości przyrodniczych (np. podlegających ochronie gatunkowej),
- potrzeby w zakresie objęcia ochroną prawną zasobów przyrodniczych.
8.2. Strefy polityki przestrzennej w dziedzinie ochrony środowiska
Dokonana wyżej analiza powiązań i współzależności między funkcjami środowiskowymi i gospodarczymi oraz stopień przekształcenia środowiska wydzielonych
typów obszarów, wskazuje na potrzebę korekt w proporcjach zajmowanej przez
nie powierzchni oraz grupowania wg niezbędnego zakresu funkcji środowiskowych, jako podstawowego warunku oparcia gospodarki przestrzennej gminy na zasadzie zrównoważonego rozwoju i możliwości prowadzenia, zgodnej z tą zasadą
polityki przestrzennej.
W oparciu o wyniki analizy, w ramach określenia uwarunkowań i kierunków rozwoju przestrzennego funkcji gospodarczych gminy, opracowano projekt podziału terenu na obszary funkcjonalne, wraz ze wskazaniem możliwych kierunków rozwoju w
oparciu o zasadę rozwoju zrównoważonego.
Zasady wydzielenia obszarów funkcjonalnych i pożądanych kierunków zagospodarowania przedstawia poniższa tabela oraz plansza nr 1 „Polityka przestrzenna –
wyznaczenie kierunków kształtowania struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy
oraz określenie podstawowych dyspozycji warunkujących sposób zagospodarowania jej obszaru”.
Rodzaj obszaru
funkcjonalnego
Istniejące i potencjalne sposoby
użytkowania terenu (funkcje)
Główne zasady zagospodarowania
- 124 użytkowanie gospodarcze (stawy hodowlane) wędkarstwo (zawodnione
tereny wód stoją- wyrobiska żwirowni, rzeki Wisła i
cych (W1) i płyną- Soła) i rekreacja nadwodna (koryto
Soły, zawodnione wyrobiska), ochroce wody otwarte
(W2) i tereny zale- na jakości wód, ochrona przed powodzią, kształtowanie enklaw krajobrawowe
zu naturalnego, nisza ekologiczna
dziko żyjących roślin i zwierząt
W
Z
tereny publicznej
zieleni urządzonej
(Z1), rekultywacji
rekreacja i wypoczynek, sport (Z1
zwałowisk skały
i Z2), gospodarka leśna (Z3)
płonnej w kierunku łąkowym lub leśnym, (Z2), leśne
(Z3)
R
zwarte kompleksy
gruntów rolnych
(przewaga użytkowania ornego) na
obszarach gleb
podlegających
ochronie), bez zabudowy
obszary otwarte z przewagą użytkowania rolniczego. Pasma terenów
otwartych łączące obszary leśne i
doliny rzeczne o podwyższonej wartości przyrodniczej
potencjalne elementy wielkoprzestrzennego systemu ochrony przyrody i krajobrazu (OSO – dyrektywa ptasia) oraz część planowanego zespołu
przyrodniczo-krajobrazowego „Dolina Soły”, przystosowanie dla potrzeb gospodarki rybackiej i rekreacji oraz ochrony przed powodzią, przystosowanie w fazie eksploatacji zasobów kruszywa naturalnego do docelowego zagospodarowania,
zabudowa wyłącznie związana z główną funkcją
terenów, zagospodarowanie po rekultywacji zdewastowanych terenów poprzemysłowych zgodnie
z przyjętym kierunkiem zagospodarowania (zieleń
publiczna – parki, cmentarze, tereny sportowe,
tereny łąkowe lub leśne), Gospodarka leśna wg
planów urządzenia lasów z pierwszeństwem
funkcji ochronnych. Zalesianie terenów nieprzydatnych rolniczo wg programów indywidualnych
lub programu dla gruntów uprzednio wykupionych,
ze względu na jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej i znaczenia krajobrazowe – wyłączenie
z zabudowy. Utrzymanie istniejącego sposobu
użytkowania.
W przypadku zaniechania użytkowania rolniczego
zalesienie lub pozostawienie dla sukcesji naturalnej,
T
zbiornik retencyjno-dozujący wód
użytkowanie zgodnie z przeznaczeniem i
tereny infrastruksłonych, oczyszczalnia ścieków,
uwzględnieniem zasad minimalizacji oddziaływatury technicznej
składowisko odpadów komunalnych,
nia na środowisko i zdrowie ludzi
przemysłowej i ko- GPZ
munalnej
P1 – zagospodarowanie podporządkowane wymogom górnictwa węglowego, z minimalizacją
P1 - górnictwo węglowe – obiekty
oddziaływań przewidzianą w przepisach szczepowierzchniowe (KWK Brzeszcze),
gólnych. Znaczące oddziaływanie działalności
P
górniczej na środowisko może wykroczyć poza
tereny powierzchteren P1 (w granicach obszaru górniczego)
niowej działalnoP2 – składowanie odpadów górni- P2 – po zakończeniu składowania odpadów górści górniczej i
czych, rekultywacja i zagospodaro- niczych, rekultywacja i zagospodarowanie w kieprzemysłowej
runku leśnym lub łąkowym
oraz tereny zwią- wanie terenów składowisk,
zane
P3 – powierzchniowa eksploatacja P3 – po zakończeniu eksploatacji rekultywacja w
zasobów kruszywa naturalnego, re- kierunku wodnym i zagospodarowanie rekreacyjkultywacja i zagospodarowanie wyro- ne, lub w kierunku leśnym (po rekultywacji przez
bisk
wypełnienie wyrobisk odpadami górniczymi)
B
tereny istniejącej
zabudowy i które
mogą być przez-naczone dla
osadnictwa z
przewagą funkcji
mieszkaniowej.
Regulacje przestrzenne – ścisłe
określenie granic i
przeznaczenia terenu, rozmiary in-
B1 - obszary koncentracji i rozwoju
osadnictwa w zwartej strukturze
przestrzennej, z dużym udziałem
przestrzeni publicznej, zwłaszcza
usług
B1 – zabudowa typu miejskiego, z usługami publicznymi i komercyjnymi. Dopuszczalna wyłącznie lokalizacja działalności, której poziom oddziaływania na środowisko nie spowoduje obniżenia
wymaganych standardów środowiska istniejących
i planowanych terenów mieszkaniowych
B2 – obszar utrzymania i rozwoju
osadnictwa o strukturze zabudowy
jednorodzinnej – z dużym udziałem
usług
B2 – zabudowa głównie typu wolnostojącego, lokalizacja usług głównie w wyznaczonych rejonach
koncentracji. Poziom oddziaływania na środowisko nie może spowodować obniżenia wymaganych standardów środowiska istniejących i planowanych terenów mieszkaniowych
- 125 westycji celu publicznego, określenie zagospodarowania i warunki
zabudowy oraz
zachowania powiązań ekologicznych do rozstrzygnięcia w planie
miejscowym
B3 – zabudowa jednorodzinna powiązana gospoB3 – obszar utrzymania i rozwoju darczo z rolniczą przestrzenią produkcyjną – najosadnictwa w rozluźnionej strukturze bliższe zabudowie grunty rolne mogą być zabuprzestrzennej.
dowane z lokalizacją funkcji mieszkaniowej i usługowej. Poziom oddziaływania na środowisko – jw.
B4 – ograniczenie możliwości zabudowy z powoB4 – obszar zabudowy mieszkaniodu położenia na obszarze o IV kategorii przydatwej wymagający ograniczenia osadności terenu do zabudowy ze względu na szkody
nictwa
górnicze
B5 – potencjalne obszary ograniczonego użytkoB5 – obszar wymagający zahamo- wania ze względu na: niekorzystne położenie
wania rozwoju funkcji osadniczych przy głównych trasach istniejącej i projektowanej
ze względów przestrzennych
infrastruktury komunikacyjnej (istniejąca linia kolejowa, projektowana droga ekspresowa S – 1.
8.3. Cele i kierunki polityki w zakresie ochrony i kształtowania środowiska
Doskonalony w ostatnich dziesięcioleciach system prawny ochrony środowiska, w
odniesieniu do działalności gospodarczej poprawia skuteczność w nakłanianiu
podmiotów gospodarczych do wprowadzania metod gospodarowania bliższych zasadom zrównoważonego rozwoju. Skuteczność oddziaływania norm prawnych, regulujących zachowania względem zasobów środowiska znajduje odbicie w znaczącym zmniejszeniu jego obciążeń.
Jednym z najważniejszych środków, umożliwiających wprowadzenie zasad zrównoważonego rozwoju jednostek terytorialnych jest gospodarka przestrzenna. Powinna ona regulować zasady użytkowania terenów i wykorzystania lokalnych wartości środowiska w sposób zapewniający trwałość zasobów odnawialnych, najbardziej oszczędne wykorzystanie zasobów nieodnawialnych i rehabilitację zasobów
zniszczonych.
Podstawową metodą zmierzającą do realizacji celów jest w gospodarce przestrzennej ustalenie zasad zagospodarowania obszarów wchodzących w skład
określonej jednostki terytorialnej, zgodnie z ich predyspozycjami, wynikającymi z
warunków naturalnych i dotychczasowych sposobów zagospodarowania. Dokonuje się to poprzez wydzielenie na danym obszarze stref funkcjonalnych oraz jako
jednostek niższego rzędu, terenów o określonym sposobie użytkowania, z równoczesnym określeniem wzajemnych powiązań między nimi.
Jako podstawową metodę, zmierzającą do osiągnięcia celów zrównoważonego
rozwoju obszaru gminy, przyjęto ustalenie zasad zagospodarowania terenów poprzez określenie stref polityki w dziedzinie ochrony środowiska.
Dobór kryteriów wydzielenia stref oparto o analizę predyspozycji funkcjonalnych,
wynikłych ze stwierdzonych współzależności między gospodarczymi i środowiskowymi funkcjami terenów oraz potrzeb w zakresie ich kształtowania.
- 126 -
Przyjmując jako cel polityki kształtowanie współzależności funkcji obszarów zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, ustalono następujące strefy polityki
przestrzennej w dziedzinie ochrony środowiska:
strefa
grupuje
obszary
typu
cele polityki ochrony środowiska
zasady kształtowania terenów strefy
B
zabezpieczenie standardów
środowiska terenów osiedleńczych.
rozwój osadnictwa wg zasad zrównoważonego rozwoju, kształtowanie przestrzeni aktywizacji
rozwój mieszkalnictwa w
oparciu o zasady kształtowania ładu architektonicznego i przestrzennego oraz grupowania
obiektów o potencjalnie
znaczącym oddziaływaniu na środowiska
P, T
ograniczenie oddziaływania
na środowisko działalności
górniczej i przemysłowej,
przywrócenie funkcji przyrodniczych
I
- przestrzeń osadnictwa – mieszkalnictwo, usługi i aktywizacja gospodarcza
II
- przestrzeń osadnictwa – przemysł
i infrastruktura
techniczna
III
- rolnicza przestrzeń produkcyjna
R (Z2)
IV
- przestrzeń przyrodnicza zieleni,
lasów i wód otwartych
Z,W
rekultywacja terenów
zdewastowanych działalnością górniczą,
główne narzędzia
miejscowe plany
zagospodarowania przestrzennego,
procedury OOŚ,
miejscowe plany
zagospodarowania przestrzennego,
ochrona rolniczej przeunowocześnienie gospodarstrzeni produkcyjnej
ki rolnej przy poszanowaniu
przed wyłączeniem z prozasad rozwoju zrównoważodukcji,
nego zachowanie i wzbogaczęściowe zabezpieczecenie istniejących wartości
nie przestrzennych poprzyrody i krajobrazu,
wiązań ekologicznych
zachowanie i wzbogacenie
gospodarka leśna zgodustawowa
istniejących wartości przyro- na z zasadami urządzeochrona gruntów
dy i krajobrazu, terenów lenia lasów ochronnych,
rolnych
śnych i zieleni publicznej,
wzrost powierzchni strefy
plany urządzenia
zabezpieczenie przestrzen- przez włączenie zrekultygospodarstwa
nych powiązań ekologiczwowanych terenów zdeleśnego
nych
wastowanych
8.3.1. Przestrzeń osadnictwa – mieszkalnictwo, usługi, aktywizacja gospodarcza i
przemysł (I, II)
Zasięg
Obejmuje system wyznaczonych obszarów typu B, P oraz T.
Cele polityki
Zapewnienie optymalnych warunków życia mieszkańcom gminy oraz zabezpieczenie i wzbogacenie wartości środowiska terenów osadniczych,
- wytworzenie strefy, w której znajduje się i lokowana będzie działalność gospodarcza o potencjalnie znaczącym oddziaływaniu na środowisko otoczenia (hałas, zapylenie, uciążliwy transport),
- eliminacja niekorzystnych wpływów obszarów typu B i P na jakość zasobów
środowiska – poprzez zmiany technologii wydobycia węgla, wymianę me-
- 127 -
diów grzewczych oraz inne działania ograniczające oddziaływanie na środowisko.
Główne kierunki polityki
Koncentracja działań zmierzających do zahamowania tendencji wzrostu obciążenia środowiska terenów osadniczych oraz poprawy jego stanu na obszarach najbardziej zagrożonych (obszary w zasięgu zagrożeń i uciążliwości
komunikacyjnej, otoczenie obiektów potencjalnie znacząco oddziałujących
na środowisko). Ochrona istniejących wartości przyrodniczych i krajobrazowych terenów osadniczych i ich bezpośredniego otoczenia.
Narzędzia i środki polityki
1. Elementy polityki regionalnej:
- eliminacja lub ograniczanie szkodliwości i uciążliwości dla otoczenia głównych dróg poprzez działania techniczne,
- niedopuszczenie lokalizacji inwestycji znacząco oddziałujących na środowisko,
- nadzór nad prawidłowością lokalizacji i działania przedsięwzięć znacząco
oddziałujących na środowisko poprzez poddanie procedurze OOŚ,
- tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania w przypadku braku technicznych możliwości eliminacji oddziaływania.
2. Elementy polityki samorządu:
- ochrona i wzbogacenie wartości przyrodniczej i krajobrazowej bezpośredniego otoczenia terenów osiedleńczych poprzez utworzenie i wdrożenie zasad ochrony i urządzenia zespołów zieleni wewnątrz i w bezpośrednim ich
otoczeniu,
- tworzenie warunków eliminacji uciążliwości hałasu komunikacyjnego dla
obszarów w otoczeniu dróg, poprzez politykę lokalizacyjną zabudowy
mieszkaniowej i usługowej.
8.3.2. Rolnicza przestrzeń produkcyjna (III)
Zasięg
Obejmuje obszary:
typu „R” – przestrzeni rolnej o najwyższej wartości produkcyjnej w skali gminy i obszar typu „Z2”
Cel polityki
Zachowanie i utrzymanie wartości produkcyjnej terenów rolnych, przy jednoczesnym wprowadzeniu nowych funkcji (rekreacja, sport) w obszarach powstających akwenów wodnych i ich otoczenia zapewnieniu oraz utrzymaniu
- 128 -
pożądanego i niezbędnego stanu innych elementów środowiska przyrodniczego (wody powierzchniowe i podziemne, zasoby przyrody ożywionej), poprawa ładu przestrzennego.
Główne kierunki
Wysoki stopień ochrony gruntów rolnych (zakaz zabudowy) w obszarach
typu „R”. i „Z2” przy równoczesnym nowym zagospodarowaniu obszarów na
których zaniechano produkcji rolnej lecz z dopuszczaniem jedynie zabudowań związanych z infrastrukturą techniczną, obsługą komunikacji i urządzeń
sportowo-rekreacyjnych („Z2”). Wdrożenie działalności związanych z wymogami ochrony wód i innych elementów środowiska przyrodniczego.
Narzędzia i środki
1. Elementy polityki regionalnej dotyczące strefy
- opracowanie i wdrożenie zasad kształtowania terenów zalewowych małych
cieków wodnych i ich obudowy biologicznej,
- wdrożenie zasad ochrony gruntów rolnych i upraw przed zanieczyszczeniami komunikacyjnymi przez wyłączenie spod uprawy albo wdrożenie upraw
przemysłowych w pasach przydrożnych o szerokości odpowiadającej zasięgowi dużego skażenia gleb i roślin uprawnych (który ustali procedura
OOŚ nowych odcinków dróg).
2.Elementy polityki samorządu
- pełna ochrona przed zabudową i degradacją obszarów typu „R”,
- ochrona przed zabudową nie związaną z infrastrukturą techniczną, komunikacją, sportem i rekreacją obszarów typu „Z”, wspieranie rozwoju turystyki
w tych obszarach,
- wdrożenie zasad kształtowania obszarów funkcji rolniczej oraz mieszkaniowej i usługowo-produkcyjnej, które mogą być przeznaczone pod zabudowę
zgodnie z wymogami ochrony wyższej wartości gruntów rolnych i ładu przestrzennego.
8.3.3. Przestrzeń przyrodnicza zieleni, lasów i wód otwartych (IV)
Zasięg
Obejmuje tereny typu „Z” oraz „W” – środowiska zieleni urządzonej, łąk, zadrzewień, lasów, akwenów wodnych o podstawowej roli w utrzymaniu przestrzennych powiązań ekologicznych.
Główne kierunki polityki
Zachowanie istniejących wartości przyrodniczych (potencjalnych elementów
systemu OSO) zwiększenie powierzchni biologicznie czynnej poprzez rozwój
- 129 -
terenów zieleni oraz terenów leśnych przy wykorzystaniu powierzchni zrekultywowanych po działalności górniczej (zwałowisk skały płonnej, części wyrobisk po eksploatacji kruszywa). Realizacja funkcji ochronnych lasów w oparciu o plany urządzenia gospodarstwa leśnego.
Narzędzia i środki polityki
I. Elementy polityki regionalnej
- realizacja gospodarki leśnej w oparciu o plany urządzenia państwowego
gospodarstwa leśnego oraz wdrożenie takiej gospodarki w lasach niepaństwowych,
- utworzenie elementów systemu obszarów chronionych (zespół przyrodniczo-krajobrazowy doliny Soły).
2. Elementy polityki samorządu
- powiększanie powierzchni leśnej poprzez zalesianie w ramach programów
rekultywacji terenów zdewastowanych,
- podjęcie działań celem ustanowienia elementów gminnego systemu obszarów i obiektów chronionych (zespół przyrodniczo-krajobrazowy doliny Soły,
ew. drzewa – pomniki przyrody),
- zachowanie funkcji ochronnych lasów niepaństwowych (ochrona wód, gleb,
krajobrazu).