Artykuł naukowy

Med. Weter. 2013, 69 (10)
597
Artyku³ przegl¹dowy
Review
Barwniki stosowane w produkcji jaj:
aspekty prawne, toksykologiczne i analityczne
MARTA PI¥TKOWSKA, PIOTR JEDZINIAK, JAN ¯MUDZKI
Zak³ad Farmakologii i Toksykologii, Pañstwowy Instytut Weterynaryjny – Pañstwowy Instytut Badawczy w Pu³awach,
Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Pi¹tkowska M., Jedziniak P., ¯mudzki J.
Dyes used in egg production: Legislation, toxicity, and analytical aspects
Summary
It is an old practice for food producers to colour their products to make them look more attractive to
consumers. Also egg yolks are coloured to give them an appealing appearance. Owing to highly developed
trade within the European Union countries, regulations for the usage of food dyes have been harmonized and
the risks of harmful effects of some of these substances have been re-evaluated. In some countries of the
European Union even dyes that have been approved as food additives are subjected to special surveillance or
banned. Some additives are mutagenic and carcinogenic, and therefore their presence in food (including food
of animal origin) is deemed unsafe. Illegal use of industrial dyes to colour egg yolks destined for human
consumption has led to the development of accurate analytical methods for their detection. This paper
includes, among others, a review of procedures applied for preparing samples for chromatographic analysis
by methods published over the last ten years which are used to determine banned dyes and canthaxanthin in
eggs. The health risk to consumers from the presence of industrial dyes in eggs makes it necessary to monitor
their occurrence in eggs and egg products, as well as to include them in the Polish “National control programme
for prohibited substances and the residues of chemical, biological, and veterinary medicinal products in live
animals and animal products”.
Keywords: azo-dyes, Sudan dyes, eggs, canthaxantin
W spo³eczeñstwie, nie tylko polskim, jakoœæ, œwie¿oœæ oraz wartoœci od¿ywcze jaj uto¿samiane s¹ czêsto z intensywnoœci¹ zabarwienia ¿ó³tka (3), dlatego
te¿ producenci jaj dobarwiaj¹ je, stosuj¹c nie tylko
barwniki naturalne, lecz tak¿e barwniki sztuczne, skuszeni ich skutecznoœci¹, atrakcyjn¹ cen¹ i dostêpnoœci¹. Barwniki naturalne dodawane do pasz mog¹ wp³ywaæ prozdrowotnie zarówno na zwierzêta, jak i ludzi
– s¹ bowiem prekursorami witaminy A (beta-apo-8'-karoten) i pe³ni¹ te¿ funkcjê ochronn¹ dla wzroku
(luteina). W 2006 r. w Chinach (http://www.china.
org.cn/hlftiweb/en/index.jsp) udokumentowano przypadki stosowania do barwienia ¿ó³tek jaj przeznaczonych do konsumpcji przez ludzi szkodliwych, zakazanych do stosowania w ¿ywnoœci barwników azowych.
Zafa³szowania tego rodzaju barwnikami wykrywane
s¹ w badaniach próbek ¿ywnoœci wytworzonej na
obszarze Unii Europejskiej, ale z produktów pochodz¹cych spoza UE (7). Fa³szowana jest m.in. papryka
w proszku (oraz produkty z papryki), która z kolei mo¿e
byæ stosowana jako dodatek do pasz w celu naturalnego dobarwienia ¿ó³tek jaj (20). Istnieje zatem prawdo-
podobieñstwo niecelowego zanieczyszczenia pasz
przeznaczonych do ¿ywienia niosek niedozwolonymi
barwnikami przemys³owymi. W Europie jest to temat
dot¹d w niewielkim stopniu rozpoznany, poniewa¿ jaja
nie podlegaj¹ regularnym badaniom kontrolnym w kierunku obecnoœci zakazanych barwników przemys³owych. Nie opublikowano do tej pory wyników badañ
naukowych, które opisywa³yby stê¿enie barwników
niedozwolonych w jajach po podaniu per os kurom
nioskom zanieczyszczonej paszy. Brakuje zatem podstaw do oszacowania nara¿enia konsumentów na ewentualne pozosta³oœci niedozwolonych barwników w jajach.
Barwniki stosowane w produkcji jaj
Jaja z ¿ó³tkami zabarwionymi na ¿ó³to lub ¿ó³topomarañczowo s¹ najbardziej poszukiwane przez konsumentów. W praktyce intensywnoœæ zabarwienia ocenia siê stosuj¹c 15-stopniow¹ skalê Roche’a – Roche
Colour Fan (RCF). Kolor ¿ó³tka zale¿y przede wszystkim od sk³adu paszy dla niosek; pszenica nadaje mu
kolor bladoró¿owy, kukurydza pomarañczowy, nato-
598
miast dodatek roœlin zielonych barwi je na kolor ¿ó³topomarañczowy lub te¿ zielonkawy (œruta bawe³niana).
Stosowanie niektórych leków równie¿ ma wp³yw na
barwê ¿ó³tka, np. stosowanie chlorotetracykliny powoduje jego szarawe zabarwienie.
Obecnie jako dodatki paszowe dla drobiu dozwolonych jest osiem barwników: kapsantyna (E 160c),
beta-apo-8'-karoten (E 160e), ester etylowy kwasu
beta-apo-8'-karotenowego (E 160f), luteina (E 161b),
krypto ksantyna (E 161c), kantaksantyna (E 161g),
zeaksantyna (E 161 h) i citranaksantyna (E 161i). Dla
niosek dozwolone s¹ jedynie citranaksantyna i kantaksantyna; maksymalna zawartoœæ w mieszance paszowej pe³noporcjowej wynosi 80 mg/kg dla citranaksantyny (pojedynczo lub ³¹cznie z innymi karotenoidami lub ksantofilami) i 8 mg/kg dla kantaksantyny
(16). Pierwsza grupa preparatów obecnych na rynku
zawiera barwniki naturalne, bêd¹ce wyci¹gami z roœlin, takich jak np.: p³atki kwiatów nagietka, aksamitki
czy papryki czerwonej. Bogate w nie s¹ tak¿e skórki
i nasiona pomidorów (13), niektóre grzyby (np. pieprznik jadalny – potocznie „kurka”), algi (33), kukurydza
(19) czy pancerze krabów (1). Drug¹ grupê stanowi¹
preparaty zawieraj¹ce barwniki powsta³e w czasie syntezy chemicznej, takie jak: kantaksantyna czy ester
etylowy kwasu â-apo-8-karotenowego. Intensywnoœæ
zabarwienia zale¿y od rodzaju i iloœci u¿ytych ksantofili (ze wzglêdu na ich indywidualn¹ zdolnoœæ do barwienia ¿ó³tek) oraz od stabilnoœci barwnika. Ksantofile przechodz¹ do pêcherzyków jajowych w taki sam
sposób jak t³uszcze. Nasycone kwasy t³uszczowe, witamina E i antyoksydanty w paszy sprzyjaj¹ lepszemu
zabarwieniu ¿ó³tka ju¿ przy niewielkim dodaniu barwnika. Przed u¿yciem barwników czerwonych jako bazê
nale¿y zastosowaæ barwniki ¿ó³te (w skali Roche’a
max. 12). Nadmierne stosowanie barwników czerwonych powoduje ró¿owe zabarwienie ¿ó³tka.
Przyk³ad opisanego przypadku z Chin wskazuje jednak, i¿ zdarza siê, ¿e producenci siêgaj¹ po zakazane
barwniki syntetyczne ze wzglêdu na ich intensywny
czerwonopomarañczowy kolor oraz ³atwoœæ wybarwiania ¿ó³tek jaj. S¹ to jednak barwniki szkodliwe dla
zdrowia, czêsto wykazuj¹ce dzia³anie mutagenne lub
kancerogenne (7, 12, 22, 29).
Aspekty prawne i bezpieczeñstwo
stosowania barwników
Pod koniec lat osiemdziesi¹tych Dyrektywa Rady
89/107/EWG (5) ustanowi³a ogólne kryteria, na podstawie których dodatki do ¿ywnoœci mog¹ byæ stosowane i dopuszczane do stosowania; natomiast szczegó³owe wytyczne zawarte w Dyrektywie 94/36/EC
Parlamentu Europejskiego i Rady (4) okreœlaj¹, które
barwniki mog¹ byæ stosowane oraz na jakich warunkach i do jakiej ¿ywnoœci mog¹ byæ dodawane. Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 1333/
2008 (25) zharmonizowa³o przepisy dotycz¹ce stoso-
Med. Weter. 2013, 69 (10)
wania dodatków do ¿ywnoœci na poziomie Unii Europejskiej, a tak¿e ustanowi³o przyjêcie programu ponownej oceny dopuszczonych dodatków do ¿ywnoœci,
wœród których jako jedne z pierwszych ocenie poddano barwniki (23). W Polsce aktem prawnym reguluj¹cym kwestie dodatków do ¿ywnoœci, zawieraj¹cym
wykaz dozwolonych substancji dodatkowych i warunki
ich stosowania jest Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia
z dnia 22 listopada 2010 r. w sprawie dozwolonych
substancji dodatkowych (24). W œwietle tego Rozporz¹dzenia jaja i produkty jajeczne nie powinny zawieraæ barwników do ¿ywnoœci, z wyj¹tkiem tych zaakceptowanych do ozdabiania i stemplowania skorupek
jaj, okreœlonych w tabeli 1 za³¹cznika nr 3 do Rozporz¹dzenia.
Stosowanie barwników jako dodatków paszowych
skutkuje obecnoœci¹ ich pozosta³oœci w ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego (11), dlatego te¿ w celu ochrony zdrowia publicznego, przed dopuszczeniem do
stosowania wszystkie dodatki paszowe i dodatki do
¿ywnoœci s¹ poddawane wnikliwej ocenie pod wzglêdem ich szkodliwoœci dla zdrowia zwierz¹t i ludzi.
Oceny dokonuj¹ niezale¿ne cia³a naukowe doradzaj¹ce Komisji. Do maja 2003 r. zadanie to spe³nia³ Komitet Naukowy ds. ¯ywnoœci, powo³any w 1974 r.,
który w maju 2003 r. zosta³ zast¹piony przez Europejski Urz¹d ds. Bezpieczeñstwa ¯ywnoœci (European
Food Safety Authority, EFSA (26)). Analiza ta opiera
siê na szczegó³owych badaniach toksykologicznych
uzupe³nianych o aktualne dane naukowe. Decyzja
o dopuszczeniu dodatku uwzglêdnia trzy kryteria:
dodatek do ¿ywnoœci nie stanowi zagro¿enia dla zdrowia konsumenta, zachodzi potrzeba jego stosowania
z przyczyn technologicznych, u¿ycie dodatku nie wprowadza konsumenta w b³¹d (28).
Praktyka pokazuje, ¿e poza barwnikami dopuszczonymi do stosowania niektórzy producenci ¿ywnoœci
stosuj¹ tak¿e substancje niedozwolone i czêsto niebezpieczne. Nale¿¹ do nich m.in. barwniki grupy sudan
wykryte w jajach w 2006 r., zakazane jako dodatki do
¿ywnoœci, jednak¿e bardzo czêsto wykrywane w produktach takich jak: chili, papryka czerwona, curry czy
kurkuma (http://ec.europa.eu/food/food/rapidalert/
index_en.htm). Barwniki te nale¿¹ do grupy syntetycznych barwników azowych, stabilnych w warunkach,
w jakich przygotowuje siê ¿ywnoœæ, natomiast w organizmie cz³owieka ulegaj¹ reakcjom enzymatycznym
i mog¹ przekszta³caæ siê do kancerogennych amin aromatycznych. Sudan I wykazuje dzia³anie genotoksyczne, natomiast dane na temat toksycznoœci pozosta³ych
s¹ niewystarczaj¹ce, dlatego te¿ zosta³y one sklasyfikowane przez Miêdzynarodow¹ Agencja Badañ nad
Rakiem (IARC) jako substancje kancerogenne trzeciej kategorii (http://monographs.iarc.fr). Oznacza to,
¿e barwniki te mog¹ wykazywaæ dzia³anie rakotwórcze na ludzi, ale ostateczna ocena nie jest mo¿liwa ze
wzglêdu na brak jednoznacznych danych. Jako dodatek do ¿ywnoœci zakazane s¹ tak¿e rodamina B i roda-
Med. Weter. 2013, 69 (10)
mina 6G, toluidyna czerwona i para-red, które równie¿ uwa¿ane s¹ za potencjalnie kancerogenne dla
cz³owieka, w zwi¹zku z tym najmniejsza iloœæ tych
substancji w ¿ywnoœci jest niebezpieczna dla zdrowia
konsumenta. Obecnie jako dodatek paszowy dla niosek w wielu krajach stosowana jest kantaksantyna, dla
której ze wzglêdu na szkodliwy wp³yw na cz³owieka
(uszkodzenia w¹troby, retinopatia, www.fda.gov/cdrh/
fdaandyou/issue) EFSA w 2007 r. ustali³a maksymalny limit pozosta³oœci (MRL) wynosz¹cy 30 mg/kg
w ¿ó³tku (6). Substancja ta, zarejestrowana jako dodatek do ¿ywnoœci (E 161g), stosowana jest nie tylko
do barwienia ¿ó³tek jaj, lecz tak¿e miêœni niosek czy
broilerów.
Pomimo i¿ wiele barwników syntetycznych nie jest
zakazanych do stosowania na terenie UE, s¹ kraje,
w których substancje te mimo wszystko s¹ niedozwolone lub te¿ poddane wnikliwej obserwacji i ponownej ocenie ze wzglêdu na ich negatywny wp³yw na zachowanie niektórych grup konsumentów, np. dzieci
(14). S¹ to barwniki z tzw. grupy Sauthampton, zakazane m.in. w Wielkiej Brytanii. Zgodnie z Rozporz¹dzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady 1333/2008,
istnieje obowi¹zek zamieszczania ostrze¿enia wskazuj¹cego, ¿e u¿yty barwnik „mo¿e mieæ szkodliwy
wp³yw na aktywnoœæ i skupienie uwagi u dzieci” (25).
Takie oznakowanie powinno umieszczaæ siê na etykietach produktów zawieraj¹cych: ¿ó³cieñ pomarañczow¹ (E 110), karmoizynê (E 122), czerwieñ allura
(E 129), tartazynê (E 102), ¿ó³cieñ chinolinow¹ (E 104)
oraz p¹s 4R (E 124), czêsto dodawane do s³odyczy,
napojów czy soków. W Polsce obowi¹zki producenta
¿ywnoœci reguluje Ustawa o bezpieczeñstwie ¿ywnoœci i ¿ywienia z dnia 25 sierpnia 2006 r. z póŸniejszymi zmianami (30).
W zwi¹zku z tym, i¿ na rynek Unii Europejskiej
mo¿e trafiaæ ¿ywnoœæ dobarwiana niedozwolonymi
barwnikami, niezbêdna jest kontrola pod k¹tem wprowadzania ich do ³añcucha ¿ywieniowego. W ¿ywnoœci UE wykryto obecnoœæ miedzy innymi takich nielegalnych barwników, jak: sudan I-IV, para-red, rodamina B i orange II (7). W celu wykrycia nielegalnego
stosowania barwników sudan I-IV prowadzony jest
monitoring takich produktów, jak: chili i produkty
z chili, papryka mielona, kurkuma, curry czy olej palmowy (2). W Polsce monitoruje siê ponadto paprykê
chili i przyprawê curry w kierunku obecnoœci barwnika para-red (9). Wyniki kontroli w krajach Azji
(Chiny), gdzie dosz³o do wykrycia obecnoœci barwnika sudan red IV w jajach na poziomie siêgaj¹cym
0,3 mg/kg, wskazuj¹, ¿e istnieje uzasadniona potrzeba rozszerzenia listy badanych produktów o jaja i produkty jajeczne. Poniewa¿ w produkcji jaj kurom nioskom podaje siê paszê z dodatkiem ksantofili papryki
(Capsicum annuum) w celu naturalnego dobarwienia
¿ó³tek jaj, mo¿liwe jest niecelowe podanie nioskom
paszy zanieczyszczonej barwnikami przemys³owymi,
niedozwolonymi do stosowania w ¿ywnoœci.
599
Analityka barwników w jajach
W zwi¹zku z zagro¿eniem zdrowia konsumenta
zwi¹zanym z incydentalnym wykrywaniem syntetycznych barwników zakazanych w jajach opracowano
szereg metod do ich oznaczania (ryc. 1). Jako metody
przesiewowe stosuje siê miêdzy innymi testy ELISA
(17, 27), które pozwalaj¹ na szybkie stwierdzenie ich
obecnoœci. W ostatnim czasie powsta³a równie¿ nowatorska metoda opieraj¹c¹ siê na technice komputerowej
analizy obrazu, pozwalaj¹ca odró¿niæ jaja barwione
naturalnie od tych zabarwianych sztucznie barwnikami grupy sudan bez koniecznoœci ich wczeœniejszego
przygotowania do analizy (34).
Wiêkszoœæ metod stosowanych w analizie barwników to metody instrumentalne, bazuj¹ce g³ównie na
technice chromatografii cieczowej (HPLC) z zastosowaniem ró¿nych typów detektorów. Najczêœciej s¹ to
detektory z matryc¹ diodow¹ (DAD) lub UV, które jednak maj¹ ograniczon¹ zdolnoœæ do identyfikacji pików
pojawiaj¹cych siê w podobnym czasie retencji. Z tego
wzglêdu do oznaczania wielu barwników jednoczeœnie bardziej odpowiednie jest zastosowanie chromatografii cieczowej z tandemow¹ spektrometri¹ mas
(LC-MS/MS), co pozwala na zwiêkszenie czu³oœci
i selektywnoœci metody. Powsta³a równie¿ metoda potwierdzaj¹ca, oparta na chromatografii gazowej z wykorzystaniem detektora mas (GC-MS) (10).
Rozdzia³ chromatograficzny w dotychczas publikowanych metodach wielosk³adnikowych uzyskiwano
stosuj¹c kolumny z wype³nieniem typu C18, natomiast
kolumna typu C8 zosta³a zastosowana do oznaczania
pojedynczego analitu – kantaksantyny (8); metoda ta
pozwala na oznaczenie kantaksantyny w czasie 3-4
minut, z zastosowaniem elucji izokratycznej. Dziêki
du¿ej retencji barwników na kolumnach typu C18 mo¿liwe jest równie¿ uzyskanie zadowalaj¹cego rozdzia³u
analitów na krótkiej kolumnie (5 cm). Pozwoli³o to na
opracowanie metody wielosk³adnikowej do oznaczania piêtnastu analitów w czasie szesnastu minut (18).
W analizie barwników jako fazy ruchome znalaz³y
zastosowanie klasyczne mieszaniny: acetonitrylu z kwasem mrówkowym czy octanem amonu, jak równie¿
mieszanina acetonitrylu i metanolu z wod¹. W opublikowanych dotychczas metodach autorzy stosowali
zarówno elucjê izokratyczn¹, jak i gradientow¹, w zale¿noœci od rodzaju u¿ytej kolumny, fazy, a tak¿e otrzymywanych czasów retencji oznaczanych analitów.
Barwniki z próbek jaj zazwyczaj ekstrahuje siê przy
u¿yciu acetonitrylu lub acetonu, a nastêpnie do oczyszczenia i zagêszczania próbek stosuje siê technikê ekstrakcji do cia³a sta³ego (SPE). Li i wsp. (15) do jednoczesnego oznaczania piêciu barwników z grupy sudan
oraz para-red opracowali proste przygotowanie próbki z zastosowaniem podwójnej ekstrakcji acetonitrylem bez dalszego specyficznego oczyszczania. Podobnie Liu i wsp. (18), opracowuj¹c wielosk³adnikow¹
metodê oznaczania 15 zakazanych barwników, u¿yli
tego samego ekstrahenta, jednak¿e w dalszym toku
600
Med. Weter. 2013, 69 (10)
Ryc. 1. Wzory strukturalne barwników zakazanych i kantaksantyny, dla których istniej¹ metody oznaczania w jajach
postêpowania ekstrakt poddano dodatkowemu oczyszczaniu technik¹ SPE z u¿yciem kolumienek wype³nionych tlenkiem glinu. Natomiast He i wsp. (10) ekstrahowali barwniki sudan I-IV z ró¿nych rodzajów jaj,
poddaj¹c analizie zarówno ca³e jaja, jak i same ¿ó³tka.
Po ekstrakcji próbki oczyszczano na kolumienkach
wype³nionych tlenkiem glinu i bezwodnym siarczanem sodu. Furusawa (8), pod¹¿aj¹c w kierunku „zielonej chemii”, zastosowa³ technikê SPE w ma³ej skali,
tj. zminimalizowa³ zu¿ycie rozpuszczalnika, ekstrahuj¹c kantaksantynê z ma³ej odwa¿ki próbki (0,1 g jaja)
przy u¿yciu 0,6 ml acetonu, który nastêpnie oczyœci³
na mini-kolumienkach z sorbentem cyjanowym. Yu
i wsp. (32) porównali dwa sposoby przygotowania
próbki oparte na mikroekstrakcji rozpuszczalnikami:
podwójn¹ mikroekstrakcjê przy u¿yciu mieszad³a
magnetycznego i mikroekstrakcjê z wykorzystaniem
U-kszta³tnej membrany typu „hollowfiber”. Autorzy
stwierdzili, i¿ obydwa sposoby ekstrakcji wykazuj¹
podobne parametry analityczne, przy czym ekstrakcja
DSSBME jest dwa razy szybsza i poch³ania mniejsz¹
iloœæ sorbentu, natomiast U-shaped HF–LPME jest
prostsza w obs³udze.
W ostatnim czasie zaobserwowano tendencjê do stosowania sorbentów z odciskiem molekularnym jako
wype³nienia do SPE (moleculary imprinted polimers,
MIP) (21) w sposobie przygotowania próbek jaj do
analizy w kierunku barwników z grupy sudan. Yan
Med. Weter. 2013, 69 (10)
i wsp. (31) po³¹czyli technikê dyspersji matrycy na
fazie sta³ej (MSPD) z dyspersyjn¹ mikroekstrakcj¹
ciecz-ciecz (DLLME), aby wyekstrahowaæ barwniki
sudan I-IV z ¿ó³tek jaj, u¿ywaj¹c anilinowo-naftolowych, molekularnie nadrukowanych mikrosfer (MIM)
jako wype³nienia do MSPD. Po³¹czenie zalet wysokiej selektywnoœci MIM z wysokimi wspó³czynnikami wzbogacenia, jakie daje u¿ycie MSPD oraz dalsze
oczyszczanie i wzbogacanie technik¹ DLLME pozwoli³o na opracowanie przygotowania próbki daj¹cego
odzyski na wysokim poziomie od 87,2-103,5%.
Warto zwróciæ uwagê, i¿ wiêkszoœæ z cytowanych
metod analitycznych jest autorstwa azjatyckiego, poniewa¿ to w Chinach dosz³o do wykrycia obecnoœci
barwników sudan I i sudan IV w jajach.
Podsumowanie
Stosowanie barwników w produkcji ¿ywnoœci jest
istotnym zagadnieniem toksykologii ¿ywnoœci. W zwi¹zku z mo¿liwoœci¹ pojawienia siê w jajach nielegalnie
stosowanych i niebezpiecznych dla zdrowia barwników przemys³owych, w trosce o konsumenta, zachodzi potrzeba oznaczania obecnoœci tych substancji
w jajach i produktach jajecznych. Konieczne wydaje
siê równie¿ wprowadzenie tego rodzaju badañ do
„Krajowego programu badañ kontrolnych obecnoœci
substancji niedozwolonych oraz pozosta³oœci chemicznych, biologicznych i produktów leczniczych u zwierz¹t i w ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego”.
Piœmiennictwo
1. Anderson D. M., MacIssac J. L., Daniel M. A., MacKinnon T. L., Budgell K. L.:
Evaluating the effects of crab meal, Carophyll Red®, and Carophyll Yellow®
in laying hen diets on egg yolk pigmentation and production performance. Can.
J. Anim. Sci. 2008, 88, 637-640.
2. Decyzja Komisji z dnia 23 maja 2005 r. w sprawie œrodków nadzwyczajnych
dotycz¹cych chili, produktów zawieraj¹cych chili, kurkumy oraz oleju palmowego 2005/402/EC. Dz. Urz. UE Nr L 135, 34-36.
3. Dvoøák P., Suchý P., Straková E., Kopøiva V.: Possibilities of enhancing the
colour of egg yolk. J. Sci. Food Agric. 2012, 92, 853-856.
4. Dyrektywa 94/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 czerwca
1994 r. w sprawie barwników u¿ywanych w œrodkach spo¿ywczych. Dz. Urz.
WE Nr L 237, 298-314.
5. Dyrektywa Rady z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie zbli¿enia ustawodawstw
Pañstw Cz³onkowskich dotycz¹cych dodatków do œrodków spo¿ywczych dopuszczonych do u¿ycia w œrodkach spo¿ywczych przeznaczonych do spo¿ycia
przez ludzi (89/107/EWG). Dz. Urz. WE Nr L 40/27, 311-317.
6. European Food Safety Authority (EFSA), Opinion of the scientific panel on
additives and products or substances used in animal feed on the maximum residue limits for canthaxanthin in foodstuffs coming from animals fed with canthaxanthin used as a feed additive in accordance with Council Directive 70/524/
EEC. EFSA Journal 2007, 507, 1-19.
7. European Food Safety Authority (EFSA), Opinion of the scientific panel on
food additives, flavourings, processing aids and materials in contact with food
on a request from the Commission to review the toxicology of a number of dyes
illegally present in food in the EU Question number EFSA-2005-082 Adopted
on 5 August 2005 by written procedure. EFSA Journal 2005, 263, 1-71.
8. Furusawa N.: A simple and small-scale sample preparation technique to
determine canthaxanthin in hen egg yolk. Food Chem. 2011, 124, 1643-1646.
9. Gajda J., Œwitka A., KuŸma K., Jarecka J.: Sudan i inne barwniki niedozwolone
– zafa³szowanie ¿ywnoœci. Rocz. Pañstw. Zak³. Hig. 2006, 57, 317-323.
10. He L., Su Y., Fang B., Shen X., Zeng Z., Liu Y.: Determination of Sudan dye
residues in eggs by liquid chromatography and gas chromatography-mass spectrometry. Anal. Chim. Acta 2007, 594, 139-146.
601
11. Hou X., Li Y., Wu G., Wang L., Hong M., Wu Y.: Determination of para red,
Sudan dyes, canthaxanthin, and astaxanthin in animal feeds using UPLC.
J. Chromatogr. Sci. 2010, 48, 22-25.
12. Johnson G. E., Quick E. L., Parry E. M., Parry J. M.: Metabolic influences for
mutation induction curves after exposure to Sudan-1and para red. Mutagenesis
2010, 25, 327-333.
13. Knoblich M., Anderson B., Latshaw D.: Analyses of tomato peel and seed byproducts and their use as a source of carotenoids. J. Sci. Food Agric. 2005, 85,
1166-1170.
14. Konikowska K., Regulska-Ilow B., Ró¿añska D.: Wp³yw sk³adników diety na
objawy ADHD u dzieci. Rocz. Pañstw. Zak³. Hig. 2012, 63, 127-134.
15. Li C., Yang T., Zhang Y., Wu Y.-L.: Determination of Sudan Dyes and Para Red
in Duck Muscle and Egg by UPLC. Chromatographia 2009, 70, 319-322.
16. List of the authorised additives in feedingstuffs published in application of
Article 9t (b) of Council Directive 70/524/EEC concerning additives in feedingstuffs. OJ 2004 Nr C 50, 24-28.
17. Liu J., Zhang H., Zhang D., Gao F., Wang J.: Production of the monoclonal
antibody against Sudan 2 for immunoassay of Sudan dyes in egg. Anal. Biochem. 2012, 423, 246-252.
18. Liu R., Hei W., He P., Li Z.: Simultaneous determination of fifteen illegal dyes in
animal feeds and poultry products by ultra-high performance liquid chromatography tandem mass spectrometry. J. Chromatogr. B 2011, 879, 2416-2422.
19. Liu Y. Q., Davis C. R., Schmaelzle S. T., Rocheford T., Cook M. E., Tanumihardjo S. A.: â-Cryptoxanthinbiofortified maize (Zea mays) increases â-cryptoxanthin concentration and enhances the color of chicken egg yolk. Poult. Sci. 2012,
91, 432-438.
20. Lokaewmanee K., Yamauchi K., Okuda N.: Effects of dietary red pepper on egg
yolk colour and histological intestinal morphology in laying hens. J. Anim. Physiol. Anim. Nutr. 2012, 1-10.
21. Qiao J., Yan H., Wang H., Wu Y., Pan P., Geng Y.: Simultaneous Determination
of Four Sudan Dyes in Egg Yolks by Molecularly Imprinted SPE Coupled with
LC-UV Detection. Chromatographia 2011, 73, 227-233.
22. Roberts A. L. K., Fletcher J. M., Moore L., Byers S.: Trans-generational exposure to low levels of rhodamine B does not adversely affect litter size or liver
function in murine mucopolysaccharidosis type III. A. Mol. Genet. Metab. 2010,
101, 208-213.
23. Rozporz¹dzenie Komisji (UE) NR 257/2010 z dnia 25 marca 2010 r. ustanawiaj¹ce program ponownej oceny dopuszczonych dodatków do ¿ywnoœci zgodnie z rozporz¹dzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008
w sprawie dodatków do ¿ywnoœci. Dz. Urz. UE Nr L 80, 19-27.
24. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2010 r. w sprawie
dozwolonych substancji dodatkowych, Dz. U. 2010 nr 232 poz. 1525.
25. Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1333/2008
z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do ¿ywnoœci. Dz. Urz. UE Nr L
354, 16-33.
26. Rozporz¹dzenie (WE) Nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
28 stycznia 2002 r. ustanawiaj¹ce ogólne zasady i wymagania prawa ¿ywnoœciowego, powo³uj¹ce Europejski Urz¹d ds. Bezpieczeñstwa ¯ywnoœci oraz ustanawiaj¹ce procedury w zakresie bezpieczeñstwa ¿ywnoœci, Dz. Urz. UE Nr L
31/1, 463-486.
27. Shan W. C., Xi J. Z., Sun J., Zhang Y. J., Wang J. P.: Production of the monoclonal antibody against Sudan 4 for multi-immunoassay of Sudan dyes in egg.
Food Control 2012, 27, 146-152.
28. Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu europejskiego i Rady na temat postêpów
w ponownej ocenie dodatków do ¿ywnoœci. {SEC(2007)998}, eur-lex.europa.eu/
pl/index.htm
29. Sujak A.: Interactions between canthaxanthin and lipid membranes – possible
mechanism of canthaxanthin toxicity. Cell Mol. Biol. Lett. 2009, 14, 395-410.
30. Ustawa z dnia 25.08.2006 r. o bezpieczeñstwie ¿ywnoœci i ¿ywienia. Dz. U.
2006 nr 171 poz. 1225.
31. Yan H., Wang H., Qiao J., Yang G.: Molecularly imprinted matrix solid-phase
dispersion combined with dispersive liquid-liquid microextraction for the
determination of four Sudan dyes in egg yolk. J. Chrom. A 2011, 1218, 2182-2188.
32. Yu C., Liu Q., Lan L., Hu B.: Comparison of dual solvent-stir bars microextraction and U-shaped hollow fiber-liquid phase microextraction for the analysis of
Sudan dyes in food samples by high-performance liquid chromatography-ultraviolet/mass spectrometry. J. Chrom. A 2008, 1188, 124-131.
33. Zahroojian N., Moravej H., Shivazad M.: Comparison of marine algae
(Spirulinaplatensis) and synthetic pigment in enhancing egg yolk colour of laying
hens. Br. Poult. Sci. 2011, 52, 584-588.
34. Zhu T., Wang Q.: Non-destructive detection of Sudan dye duck eggs based on
computer vision and fuzzy cluster analysis. Afr. J. Agric. Res. 2011, 6, 1177-1181.
Adres autora: mgr Marta Pi¹tkowska, Al. Partyzantów 57, 24-100
Pu³awy; e-mail: [email protected]