Uczeń - Zespół Szkół nr 1 w Milanówku

Standardy wymagań z biologii zakres rozszerzony.
Uczeń :
Różnorodność życia na Ziemi
 definiuje termin życie.
 porównuje cechy materii ożywionej i nieożywionej.
 wymienia główne kierunki rozwoju nauk przyrodniczych.
 wyjaśnia dlaczego wiedza z matematyki, chemii, fizyki, geografii
jest przydatna biologom.
 udowadnia współzależność rozwoju biologii i medycyny.
 opisuje algorytmy prowadzenia badań naukowych.
 wymienia źródła danych naukowych.
 zna budowę i zasadę działania mikroskopu optycznego oraz
elektronowego (TEM i SEM) .
 wymienia przykłady osiągnięć w zakresie badań struktury
anatomicznej i czynności fizjologicznych człowieka.
 wykorzystuje informacje popularnonaukowe w uczeniu się
biologii.
 Planuje i przeprowadza obserwację i doświadczenie oraz
opracowuje ich wyniki.
 uzasadnia potrzebę stosowania najnowszej aparatury w badaniach
biologicznych i medycznych.
 omawia zalety podwójnego nazewnictwa gatunków.
 wymienia główne taksony systematyczne.
 wyjaśnia, na czym opiera się współczesny system klasyfikacji
organizmów.
 wymienia i omawia metody badania rozwoju życia na Ziemi.
 określa zadania systematyki i taksonomii.
 porównuje historyczne i współczesne sposoby klasyfikowania
organizmów.
 określa pozycję systematyczną wybranych organizmów.
 przedstawia graficznie przebieg ewolucji organizmów.
 analizuje i ocenia metody badawcze wykorzystywane obecnie
przez taksonomów.
 wymienia cechy komórki prokariotycznej.
 omawia środowisko życia i morfologię bakterii.
 podaje podstawową systematykę bakterii.
 analizuje cechy komórki prokariotycznej.
 analizuje zróżnicowanie morfologiczne bakterii.
 określa pozycję systematyczną bakterii.
 podaje przykłady bakterii chorobotwórczych,
fotosyntetyzujących, nitryfikacyjnych, symbiotycznych.
 podaje przykłady chorób bakteryjnych roślin, zwierząt i ludzi.
 wyjaśnia na czym polega proces nitryfikacji.
P
PP
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
 podaje chemiczny zapis reakcji nitryfikacji.
 analizuje czynności życiowe bakterii.
 porównuje sposoby odżywiania bakterii autotroficznych,
saprofitycznych i pasożytniczych.
 analizuje rolę bakterii w obiegu węgla i azotu w przyrodzie.
 ocenia znaczenie procesu nitryfikacji.
 klasyfikuje wirusy.
 podaje przykłady chorób wirusowych roślin, zwierząt i ludzi.
 wymienia i omawia źródła oraz drogi zakażeń wirusowych.
 analizuje i przedstawia graficznie budowę wirusów, w
szczególności wirusa HIV.
 analizuje przebieg infekcji wirusowej.
 analizuje i porównuje różne poglądy na temat pochodzenia
wirusów.
 wymienia i rozróżnia organelle komórki eukariotycznej.
 wykonuje schemat komórki roślinnej i zwierzęcej.
 porównuje budowę komórki prokariotycznej i eukariotycznej.
 porównuje budowę komórki roślinnej i zwierzęcej.
 wymienia charakterystyczne cechy organizmów zaliczanych do
królestwa protistów.
 omawia środowisko życia i morfologię wybranych
przedstawicieli protistów.
 analizuje cechy organizmów zaliczanych do królestwa protistów.
 analizuje czynności życiowe wybranych przedstawicieli protistów
 planuje i prowadzi hodowlę pierwotniaków.
 wykonuje preparat mikroskopowy i prowadzi obserwację
mikroskopową wybranych przedstawicieli protistów.
 analizuje zależności między budową, środowiskiem życia i
czynnościami życiowymi protistów.
 definiuje pojęcia: mejoza pregamiczna, mejoza postgamiczna,
izogamia, anizogamia, oogamia.
 wymienia sposoby rozmnażania wybranych przedstawicieli
protistów.
 podaje przykłady organizmów rozmnażających się bezpłciowo i
płciowo.
 ilustruje mechanizm koniugacji.
 rozróżnia mejozę pre- i postgamiczną.
 przedstawia graficznie cykl życiowy form haploidalnej i
diploidalnej.
 analizuje mechanizm bezpłciowego rozmnażania się protistów.
 analizuje mechanizm i ocenia biologiczne znaczenie procesu
koniugacji.
 analizuje i porównuje cykl życiowy form haploidalnej i
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X































diploidalnej.
określa miejsce mejozy w cyklach życiowych form haploidalnych
i diploidalnych.
podaje ogólną systematykę protistów.
wymienia i klasyfikuje gatunki chorobotwórcze.
uzasadnia wyodrębnienie królestwa Protista.
ocenia ogólnobiologiczne znaczenie protistów.
definiuje pojęcia: telom, linia rozwojowa.
wymienia rodzaje organów roślinnych.
wyjaśnia, w jaki sposób za pomocą teorii telomowej tłumaczy się
pochodzenie organów roślinnych.
analizuje warunki panujące na lądzie i porównuje je z warunkami
środowiska wodnego.
analizuje przebieg ewolucji głównych szczepów roślinnych.
omawia środowisko i wymagania życiowe mszaków.
charakteryzuje budowę morfologiczną i anatomiczną mszaków.
analizuje przystosowania morfologiczne i anatomiczne mszaków
do życia na lądzie.
porównuje budowę wybranych przedstawicieli wątrobowców,
mchów i torfowców.
analizuje pochodzenie mszaków.
definiuje pojęcia: gametofit, sporofit.
wymienia i omawia charakterystyczne cechy gametofitu i
sporofitu mszaków.
porównuje budowę morfologiczną i anatomiczną gametofitu oraz
sporofitu mszaków.
analizuje związek pomiędzy zajmowanym środowiskiem a
mechanizmem zapłodnienia u mszaków.
analizuje cykl życiowy mszaków.
udowadnia, że gametofit jest pokoleniem dominującym
podaje systematykę mszaków.
wymienia i rozróżnia rodzime gatunki mszaków.
charakteryzuje zbiorowiska roślinne z przewagą mszaków.
oznacza wg klucza pospolite gatunki mszaków występujące w
Polsce.
analizuje przyrodnicze i gospodarcze znaczenie mszaków.
ocenia znaczenie mszaków w cyklu hydrologicznym.
omawia morfologię oraz anatomię sporofitu i gametofitu
paprotników.
wyjaśnia pochodzenie paprotników.
analizuje przystosowania morfologiczne, anatomiczne i
fizjologiczne paprotników do środowiska lądowego.
porównuje budowę sporofitu i gametofitu paprotników.
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
 wykazuje odrębność paprotników od mszaków.
 klasyfikuje tkanki roślinne.
 omawia charakterystyczne cechy poszczególnych rodzajów
tkanek roślinnych.
 rozróżnia pod mikroskopem (na schemacie lub rysunku)
poszczególne tkanki roślinne.
 analizuje i porównuje budowę i funkcje poszczególnych tkanek
roślinnych.
 wykonuje preparaty świeże i przeprowadza obserwację
mikroskopową wybranych tkanek roślinnych.
 wykazuje podobieństwa funkcjonalne tkanek roślinnych i
zwierzęcych( na przykładzie człowieka).
 wymienia i omawia cechy charakteryzujące sporofit i gametofit
paprotników.
 omawia cykl życiowy paprotników.
 dowodzi, że sporofit jest pokoleniem dominującym.
 porównuje cykl życiowy paprotników jednako- i
różnozarodnikowych.
 przedstawia graficznie przemianę pokoleń paprotników jednako- i
różnozarodnikowych.
 porównuje przemianę pokoleń mszaków i paprotników.
 podaje systematykę paprotników.
 wymienia kopalne gatunki paprotników.
 wyjaśnia rolę paprotników w powstawaniu złóż węgla.
 wymienia i rozróżnia pospolite i chronione gatunki paprotników.
 oznacza wg klucza pospolite gatunki paprotników występujące w
Polsce.
 analizuje i ocenia rolę oraz znaczenie paprotników w
zbiorowiskach roślinnych.
 wymienia rodzaje i omawia funkcje organów roślin nasiennych.
 wymienia i omawia rodzaje ulistnienia.
 podaje przykłady metamorfoz korzenia, łodygi i liści.
 analizuje budowę morfologiczną i anatomiczną korzenia, łodygi i
liścia.
 porównuje pierwotną i wtórną budowę korzenia i łodygi.
 udowadnia, że metamorfozy korzenia, łodygi i liści są wyrazem
przystosowania rośliny do warunków środowiskowych i trybu
życia.
 definiuje pojęcia: kwiat, kwiatostan, zapylenie, zapłodnienie,
zalążek, woreczek zalążkowy, łagiewka pyłkowa, pyłek.
 wymienia organy rozrodcze roślin nagozalążkowych.
 omawia cykl rozwojowy roślin nagozalążkowych.
 analizuje budowę organów rozrodczych roślin nagozalążkowych.
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
 analizuje mechanizm zapylenia i zapłodnienia roślin
nagozalążkowych.
 porównuje przemianę pokoleń paprotników różnozarodnikowych
i roślin nagozalążkowych.
 definiuje pojęcia: jednopienność, dwupienność, obupłciowość,
samozapylenie, zapylenie krzyżowe, przedsłupność,
przedprątność, różnosłupkowość.
 wymienia i rozróżnia elementy anatomiczne kwiatu.
 wymienia i rozróżnia rodzaje kwiatostanów.
 omawia cykl rozwojowy roślin okrytozalążkowych.
 podaje przykłady ważnych z gospodarczego punktu widzenia
sposobów rozmnażania bezpłciowego roślin.
 analizuje budowę organów generatywnych roślin
okrytozalążkowych.
 wykonuje narys kwiatu.
 analizuje morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne
przystosowania roślin okrytozalążkowych do owadopylności i
wiatropylności.
 analizuje mechanizm podwójnego zapłodnienia.
 porównuje budowę kwiatów wiatro- i owadopylnych.
 porównuje cykl rozwojowy roślin nago- i okrytozalążkowych.
 definiuje pojęcia: bielmo pierwotne i wtórne, nasienie, owoc.
 klasyfikuje owoce i nasiona.
 omawia sposoby rozprzestrzeniania się roślin nasiennych.
 podaje przykłady gospodarczego wykorzystania nasion i owoców
 analizuje mechanizm powstawania nasienia i owocu.
 analizuje budowę nasienia i owocu.
 planuje i przeprowadza badanie siły kiełkowania nasion.
 określa warunki kiełkowania nasion.
 porównuje powstawanie i rolę bielma roślin nago- i
okrytozalążkowych.
 podaje systematykę roślin nagozalążkowych.
 wymienia i rozróżnia gatunki prawnie chronione.
 charakteryzuje wybrane gatunki roślin nagozalążkowych.
 oznacza według klucza pospolite gatunki roślin nagozalążkowych
 uzasadnia konieczność prawnej ochrony roślin nagozalążkowych
 podaje systematykę roślin okrytozalążkowych.
 wymienia i rozróżnia gatunki prawnie chronione.
 charakteryzuje wybrane gatunki roślin okrytozalążkowych.
 oznacza według klucza pospolite gatunki roślin
okrytozalążkowych.
 porównuje budowę roślin jedno- i dwuliściennych.
 porównuje budowę roślin nago- i okrytozalążkowych.
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
 wymienia i omawia wybrane formy ekologiczne roślin
nasiennych.
 podaje przykłady gatunków należących do poszczególnych form
ekologicznych.
 analizuje skład gatunkowy wybranych zbiorowisk roślinnych.
 oznacza według klucza wybrane gatunki roślin nasiennych.
 definiuje pojęcia: plecha. strzępka, plektenchyma.
 opisuje środowisko i tryb życia grzybów.
 wymieni i omawia strategie odżywiania się grzybów.
 analizuje poziomy organizacji budowy ciała grzybów.
 analizuje hipotezy wyjaśniające pochodzenie grzybów.
 definiuje pojęcia: zarodnik, plemnia, lęgnia, gametangiogamia,
somatogamia, dikarion, kariogamia.
 wymienia sposoby rozmnażania się grzybów.
 klasyfikuje zarodniki.
 analizuje sposoby rozmnażania płciowego i bezpłciowego
grzybów.
 analizuje i porównuje przemianę pokoleń wybranych grup
grzybów.
 podaje systematykę grzybów.
 wymienia i omawia specyficzne cechy królestwa grzybów.
 wymienia i rozróżnia gatunki grzybów trujących.
 wymienia i rozróżnia gatunki grzybów prawnie chronionych.
 podaje przykłady wykorzystania grzybów.
 omawia zasady prawidłowego zbioru grzybów.
 uzasadnia słuszność wyodrębnienia królestwa grzybów.
 oznacza według klucza pospolite gatunki grzybów
kapeluszowych.
 analizuje rolę grzybów w procesie krążenia materii w przyrodzie.
 definiuje pojęcia: symbioza, mutualizm, helotyzm.
 omawia środowisko i tryb życia porostów.
 klasyfikuje porosty.
 wymienia i rozróżnia gatunki prawnie chronione.
 analizuje budowę morfologiczną i anatomiczną porostów.
 oznacza według klucza wybrane gatunki porostów.
 ocenia biocenotyczne znaczenie porostów jako organizmów
pionierskich.
 przedstawia główne linie rozwojowe zwierząt.
 definiuje zwierzęta pierwo- i wtórouste.
 omawia środowisko i tryb życia gąbek.
 wymienia i rozróżnia typy komórek występujących u gąbek.
 klasyfikuje gąbki.
 wymienia i omawia sposoby rozmnażania się gabek.
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X

































analizuje pochodzenie zwierząt wielokomórkowych.
porównuje rozwój zarodkowy zwierząt pierwo- i wtóroustych.
analizuje budowę morfologiczną i anatomiczną gąbek.
porównuje zasadnicze typy budowy gąbek.
ocenia znaczenie gąbek.
podaje systematykę parzydełkowców.
omawia środowisko i tryb życia parzydełkowców.
wymienia i rozróżnia rodzaje komórek występujących u
parzydełkowców.
omawia przemianę pokoleń parzydełkowców.
wymienia i rozróżnia gatunki parzydełkowców występujące w
Polsce.
omawia przykłady protokooperacji i mutualizmu z udziałem
parzydełkowców.
analizuje budowę morfologiczną i anatomiczną parzydełkowców
porównuje plan budowy polipa i meduzy.
porównuje budowę stułbiopławów, krążkopławów i koralowców
ocenia rolę parzydełkowców w środowisku.
podaje systematykę płazińców.
omawia środowisko i tryb życia płazińców.
analizuje budowę morfologiczną i anatomiczną płazińców
wolnożyjących.
analizuje pochodzenie zwierząt trójwarstwowych.
definiuje pojęcia: hermafrodytyzm, żywiciel pośredni, i
ostateczny.
omawia cykle rozwojowe wybranych pasożytów człowieka.
wymienia pasożytnicze gatunki płazińców.
analizuje morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne
przystosowania płazińców do pasożytnictwa.
porównuje budowę tasiemców i przywr.
analizuje teorie wyjaśniające pochodzenie pasożytnictwa wśród
płazińców.
omawia środowisko i tryb życia nicieni (obleńców).
wymienia i omawia cechy nicieni.
analizuje budowę morfologiczną i anatomiczną nicieni.
udowadnia pochodzenie nicieni.
definiuje pojęcia: nematodoza, pasożyt polikseniczny,
partenogeneza, dymorfizm płciowy.
podaje systematyke obleńców.
omawia cykle życiowe wybranych gatunków pasożytniczych
nicieni.
przedstawia podstawowe zasady profilaktyki zakażeń
wywołanych przez nicienie.
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
 analizuje przystosowania morfologiczne, anatomiczne i
fizjologiczne nicieni do pasożytnictwa.
 porównuje rozwój prosty i złożony.
 porównuje budowę oraz cykle życiowe płazińców i nicieni.
 definiuje pojęcia: celoma, metameria homonomiczna i
heteronomiczna.
 wymienia i omawia cechy aromorfotyczne pierścienic.
 analizuje na przykładzie dżdżownicy budowę morfologiczną i
anatomiczną pierścienic.
 analizuje pochodzenie pierścienic.
 podaje systematykę pierścienic.
 omawia środowisko i tryb życia pierścienic.
 analizuje budowę morfologiczną i anatomiczną wieloszczetów i
pijawek.
 porównuje budowę i tryb życia wieloszczetów, skąposzczetów i
pijawek.
 ocenia rolę pierścienic w środowisku.
 uzasadnia rolę pierścienic w ewolucji stawonogów i mięczaków.
 podaje systematykę mięczaków.
 omawia środowisko i tryb życia mięczaków.
 wymienia i rozróżnia gatunki prawnie chronione.
 omawia budowę, biologię i znaczenie naukowe amonitów i
belemnitów.
 analizuje morfologię, anatomię i fizjologię mięczaków.
 porównuje plan budowy ślimaków, małży i głowonogów.
 ocenia środowiskowe i gospodarcze znaczenie mięczaków.
 porównuje mięczaki z pierścienicami.
 ocenia znaczenie naukowe żywej skamieniałości –
jednotarczowca Neopilina galatheae.
 definiuje pojęcia: radiacja adaptatywna, miksocel, skrzela,
płucotchawki, tchawki.
 omawia środowisko i tryb życia stawonogów.
 wymienia i omawia charakterystyczne cechy stawonogów.
 przedstawia przystosowania morfologiczne, anatomiczne i
fizjologiczne stawonogów do życia w wodzie i na lądzie.
 analizuje problemy, z jakimi zetknęli się przodkowie
stawonogów, opanowując środowisko lądowe.
 analizuje pochodzenie stawonogów.
 analizuje budowę morfologiczną i anatomiczną przedstawicieli
stawonogów.
 definiuje pojęcia: przeobrażenie niezupełne, przeobrażenie
zupełne, linienie.
 podaje przykłady stawonogów holo- i hemimetabolicznych.
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
 analizuje zasadnicze strategie rozrodcze stawonogów.
 porównuje rozwój prosty i złożony.
 ocenia znaczenie opieki nad potomstwem w sukcesie
ewolucyjnym stawonogów.
 podaje ogólną systematykę stawonogów.
 wymienia i rozróżnia pospolite gatunki skorupiaków,
pajeczaków, wijów i owadów.
 wymienia i rozróżnia gatunki stawonogów pranie chronionych.
 omawia zwyczaje życiowe owadów i pajaków.
 porównuje budowę i tryb życia skorupiaków, pajęczaków, wijów
i owadów.
 analizuje przystosowania morfologiczne, anatomiczne i
fizjologiczne wybranych przedstawicieli stawonogów do
zajmowanego środowiska życia.
 ocenia biocenotyczną i gospodarczą rolę stawonogów.
 analizuje znaczenie opieki nad potomstwem, polimorfizmu oraz
struktury społecznej owadów w ewolucji tej grupy organizmów.
 definiuje pojęcia: zwierzęta pierwouste i wtórouste.
 wymienia i omawia charakterystyczne cechy strunowców.
 analizuje pochodzenie zwierząt pierwoustych i wtóroustych.
 analizuje pochodzenie strunowców.
 porównuje strunowce z bezkręgowcami.
 analizuje główne linie radiacyjne strunowców.
 podaje systematykę strunowców niższych.
 omawia środowisko i tryb życia lancetnika.
 analizuje morfologię, anatomie i fizjologię lancetnika.
 porównuje budowę lancetnika i bezkregowców.
 uzasadnia, dlaczego lancetnika można uważać za pierwowzór
strunowca.
 podaje ogólną systematykę kręgowców.
 wymienia i omawia charakterystyczne cechy kręgowców.
 analizuje drzewo rodowe kręgowców.
 porównuje budowę kręgowców i „niższych” strunowców.
 udowadnia progresywny charakter zmian w budowie i biologii
kręgowców.
 analizuje pochodzenie i tendencje ewolucyjne kręgowców.
 podaje systematykę bezżuchwowców i ryb.
 omawia środowisko i tryb życia ryb.
 charakteryzuje wybrane gatunki ryb.
 wymienia i rozróżnia gatunki ryb prawnie chronionych.
 omawia gospodarcze znaczenie ryb.
 omawia zwyczaje godowe, formy opieki nad potomstwem oraz
wędrówki ryb.
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
 analizuje morfologię, anatomię i fizjologię minoga i ryb.
 porównuje budowę i biologię ryb chrzęstnoszkieletowych i
kostnopromienistych.
 ocenia wpływ rybołówstwa na życie i równowagę ekologiczną
biocenoz wodnych.
 analizuje pochodzenie ryb.
 podaje systematykę płazów.
 wymienia i omawia charakterystyczne cechy płazów.
 wymienia i rozróżnia gatunki podlegające ochronie prawnej.
 charakteryzuje wybrane gatunki płazów.
 wymienia i omawia czynniki zagrażające płazom.
 wyjaśnia, dlaczego płazy stanowią obecnie jedną z bardziej
zagrożonych wyginięciem grup organizmów.
 analizuje budowę i biologię meandrowców.
 analizuje morfologię, anatomię i fizjologię płazów.
 udowadnia związek pomiędzy budową i biologią płazów a
zajmowanym środowiskiem życia.
 analizuje mechanizm rozrodu i rozwoju płazów.
 uzasadnia zależność rozrodu i rozwoju płazów od środowiska
wodnego.
 analizuje pochodzenie płazów.
 ocenia naukowe znaczenie gatunku Latimeria chalumnae i
Seymouria baylorensi.
 omawia środowisko i tryb życia gadów mezozoicznych i
współczesnych.
 wymienia i omawia progresywne cechy gadów.
 analizuje pochodzenie i tendencje ewolucyjne gadów z
uwzględnieniem form wymarłych.
 analizuje przyczyny i przebieg radiacji adaptatywnej gadów
mezozoicznych.
 analizuje drzewo rodowe gadów.
 ustosunkowuje się do hipotez wyjaśniających przyczyny
wyginięcia gadów mezozoicznych.
 podaje systematykę gadów.
 wymienia i rozróżnia gatunki prawne chronione.
 charakteryzuje wybrane gatunki gadów.
 analizuje morfologię, anatomię i fizjologię gadów.
 analizuje biologię rozrodu i rozwoju gadów.
 ocenia znaczenie błon płodowych w ewolucji gadów.
 porównuje budowę i biologię gadów i płazów.
 definiuje pojęcia: gniazdowniki, zagniazdowniki.
 podaje systematykę ptaków.
 wymienia i omawia progresywne cechy ptaków.
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X



































wymienia i rozróżnia gatunki ptaków prawnie chronione.
charakteryzuje wybrane rzędy ptaków.
omawia zjawisko wędrówek ptaków.
analizuje przystosowania morfologiczne, anatomiczne i
fizjologiczne ptaków do lotu.
analizuje mechanizmy umożliwiające ptakom utrzymanie
wysokiego tempa przemiany materii i stałej temperatury ciała.
ustosunkowuje się do hipotez wyjaśniających pochodzenie
zdolności ptaków do aktywnego lotu.
analizuje biologię rozrodu i rozwoju ptaków.
porównuje strategie rozrodcze gniazdowników i
zagniazdowników.
ocenia biologiczne i gospodarcze znaczenie ptaków.
uzasadnia znaczenie aktywnej opieki nad potomstwem w
ewolucji ptaków.
podaje systematykę ssaków.
wymienia i omawia progresywne cechy ssaków.
analizuje drzewo rodowe ssaków.
analizuje przebieg i warunki radiacji adaptatywnej ssaków.
określa przyczyny sukcesu ewolucji ssaków.
omawia środowisko i tryb życia stekowców i torbaczy.
wymienia oraz omawia progresywne i prymitywne cechy
stekowców i torbaczy.
określa stanowisko systematyczne stekowców i torbaczy.
analizuje morfologię, anatomię i fizjologię stekowców i torbaczy
porównuje budowę i biologię stekowców i torbaczy.
omawia środowisko i tryb życia ssaków.
wymienia i omawia rodzaje zębów ssaków.
wymienia i omawia typy łożysk.
analizuje morfologię, anatomię i fizjologię ssaków.
dowodzi, że budowa i biologia ssaków jest wyrazem adaptacji do
zajmowanego środowiska życia.
analizuje biologię rozrodu i rozwoju ssaków.
ocenia znaczenie opieki nad potomstwem w ewolucji ssaków.
podaje systematykę ssaków.
charakteryzuje wybrane rzędy ssaków.
wymienia i rozróżnia gatunki ssaków prawnie chronione.
podaje przykłady gospodarczego wykorzystywania ssaków.
porównuje wybrane rzędy ssaków.
analizuje ekologię i etologię wybranych gatunków ssaków.
ocenia ekologiczne i gospodarcze znaczenie ssaków.
dowodzi, że człowiek jest ssakiem.
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Ekologia i biogeografia
 definiuje pojęcia: populacja, biocenoza, biotop, ekosystem.
 podaje kryteria wyróżnienia autekologii i synekologii.
 dobiera odpowiednie materiały źródłowe potrzebne do nauki
ekologii.
 analizuje możliwości praktycznego wykorzystania badań ekologii
 udowadnia związek ekologii z innymi dziedzinami biologii i
gałęziami przemysłu.
 definiuje pojęcie: nisza ekologiczna.
 rozróżnia abiotyczne i biotyczne czynniki środowiska.
 podaje treść i interpretuje podstawowe prawa ekologiczne: prawo
tolerancji ekologicznej i prawo minimum.
 analizuje wykresy zakresu tolerancji ekologicznej różnych
organizmów.
 przedstawia w postaci wykresów zakresy tolerancji gatunków
eury- i stenobiotycznych.
 analizuje wieloaspektowość pojęcia: nisza ekologiczna.
 przeprowadza badania wybranych czynników abiotycznych i na
ich podstawie ocenia stan środowiska.
 definiuje pojęcia : populacja, pojemność i opór środowiska
 wymienia cechy populacji.
 omawia zjawisko terytorializmu.
 omawia populacyjne mechanizmy regulacji liczebności.
 przedstawia dane liczbowe ludności Polski oraz wybranych
krajów świata w postaci piramid wieku i płci.
 analizuje strukturę przestrzenną, ilościową, wiekową, płciową i
socjalną populacji.
 prowadzi badania rozmieszczenia osobników populacji i oblicza
ich zagęszczenie.
 planuje i przeprowadza doświadczenie ilustrujące wpływ
zagęszczenia na liczebność populacji.
 analizuje przyczyny zróżnicowania struktury i dynamiki
rozrodczej populacji ludzkiej w różnych rejonach świata.
 definiuje pojęcie : biocenoza.
 rozróżnia i omawia rodzaje zależności troficznych w biocenozie.
 analizuje zmiany liczebności populacji w układzie drapieżnik –
ofiara.
 analizuje zależność między niszą ekologiczną a zjawiskiem
konkurencji.
 ocenia rolę zależności międzygatunkowych w przyrodzie i w
życiu człowieka.
 przewiduje możliwości wykorzystania allelopatii w rolnictwie
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X




























ekologicznym.
definiuje pojęcia: zależności troficzne, producent, konsument,
reducent, łańcuch i sieć troficzna, równowaga biocenotyczna.
rozróżnia i klasyfikuje organizmy według ich przynależności do
odpowiedniego poziomu troficznego.
przedstawia zależności troficzne w biocenozach w postaci
łańcuchów i sieci pokarmowych.
wymienia i omawia konieczne warunki zachowania równowagi
biocenotycznej.
analizuje strukturę troficzną wybranych biocenoz lądowych i
wodnych.
porównuje pokarmowe łańcuchy spasania i łańcuchy detrytusowe
analizuje przepływ energii przez biocenozę.
uzasadnia stwierdzenie, że funkcjonowanie agrocenozy wymaga
nakładów energii.
definiuje pojęcia : biotop, ekosystem, produktywność, produkcja
pierwotna i wtórna.
opisuje ogólną strukturę i funkcjonowanie ekosystemu.
klasyfikuje ekosystemy.
omawia przepływ energii przez ekosystem.
wyjaśnia, dlaczego nawet niewielkie stężenie środków ochrony
roślin i metali ciężkich w środowisku jest poważnym
zagrożeniem dla zdrowia człowieka.
analizuje powiązania pomiędzy biocenozą i jej biotopem.
porównuje funkcjonowanie różnych ekosystemów.
analizuje funkcjonowanie ekosystemów pozbawionych
producentów.
porównuje produktywność pierwotną i wtórną.
udowadnia, że skrócenie łańcuchów pokarmowych może być
potencjalnym źródłem ograniczenia kosztów produkcji żywności.
definiuje pojęcia : sukcesja pierwotna i wtórna, klimaks.
podaje przykłady sukcesji pierwotnej i wtórnej.
porównuje przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej.
określa przyczyny oraz kierunki sukcesji pierwotnej.
analizuje wpływ działalności człowieka na przebieg sukcesji.
planuje i przeprowadza doświadczenie ilustrujące przebieg
sukcesji.
ocenia znaczenie procesu sukcesji w przyrodzie.
definiuje pojęcia: biom, biosfera.
wymienia rodzaje biomów lądowych i podaje ich rozmieszczenie
geograficzne.
podaje przykłady organizmów występujących w różnych
obszarach biosfery.
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
 wymienia gatunki roślin i zwierząt charakterystycznych dla
poszczególnych biomów.
 charakteryzuje państwa roślinne i zwierzęce.
 analizuje strukturę oraz funkcjonowanie wybranych ekosystemów
lądowych.
 określa przyczyny zróżnicowania państw roślinnych i
zwierzęcych.
 uzasadnia wpływ czynników klimatycznych na rozmieszczenie
gatunków roślin na kuli ziemskiej.
 przewiduje konsekwencje wpływu czynników zagrażających
biomom.
 wymienia rodzaje ekosystemów wodnych.
 wymienia i rozróżnia gatunki organizmów charakterystycznych
dla poszczególnych stref ekosystemów wodnych oraz omawia ich
rolę.
 wymienia przyczyny zakłóceń prawidłowego funkcjonowania
ekosystemów wodnych.
 porównuje warunki abiotyczne ekosystemów lądowych i
wodnych.
 analizuje przyczyny i skutki eutrofizacji, zakwaszania i zasalania
zbiorników wodnych.
Organizm człowieka jako zintegrowana całość. Odżywianie się
człowieka (rozszerzenie do w/w działu w zakresie podstawowym).
 definiuje terminy: potencjał wodny, potencjał osmotyczny, siła
ssąca liści, parcie korzeniowe
 wymienia i rozróżnia elementy anatomiczne systemu
transportującego roślin wyższych
 omawia zjawisko i wyjaśnia rolę parcia korzeniowego oraz siły
ssącej liści
 zna wpływ pierwiastków biogennych i wybranych
makroelementów na rośliny
 analizuje mechanizm transportu wody i asymilatów w roślinie
 porównuje znaczenie potencjału wodnego i osmotycznego w
transporcie wody
 analizuje całokształt czynników wpływających na sprawność
transportu wody
 porównuje transport apoplastyczny i symplastyczny
 wykazuje różnice pomiędzy transportem wody a transportem
asymilatów
 zna zasadnicze etapy cyklu rozwojowego rośliny okrytonasiennej
 zna istotę spoczynku nasion
 wyjaśnia mechanizmy (zewnętrzne i wewnętrzne) kiełkowania
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
 wyjaśnia biochemiczne podłoże różnic między roślinami dnia
długiego oraz krótkiego
 potrafi przeprowadzić doświadczenie polegające na przerwaniu
stanu spoczynku nasion
 przedstawia graficzny model kiełkowania nad- i podziemnego
 demonstruje schemat przemian biochemicznych i fizjologicznych
towarzyszących fotoperiodowi
 zna podstawowe czynniki środowiskowe wywołujące ruchy roślin
i potrafi je nazwać
 charakteryzuje najważniejsze tropizmy oraz nastie
 przedstawia model pozwalający na rozróżnienie tropizmów i nasii
X
X
X
X
X
X
X
Niektóre czynniki wywołujące choroby człowieka
(dział opracowany w standardach dla zakresu podstawowego).
Komórka jako podstawowa jednostka życia. Energia i życie
 omawia budowę mikroskopu świetlnego
 wyjaśnia zasady mikroskopowania
 wymienia powszechnie stosowane odczynniki używane do
barwienia preparatów mikroskopowych
 przeprowadza obserwację mikroskopową
 uzasadnia konieczność barwienia preparatów
 przygotowuje świeży preparat mikroskopowy
 wykonuje i opisuje rysunek spod mikroskopu
 wymienia i omawia najważniejsze elementy mikroskopu
elektronowego
 charakteryzuje techniki sporządzania preparatów mikroskopii
elektronowej
 porównuje zasadę działania mikroskopu świetlnego i
elektronowego
 porównuje obraz obiektu otrzymany przy użyciu mikroskopu
elektronowego i świetlnego
 rysuje schemat biegu strumienia elektronów w mikroskopie
elektronowym
 wymienia i omawia podstawowe metody badań molekularnych
komórek
 uzasadnia potrzebę prowadzenia badań na poziomie
molekularnym
 analizuje i porównuje przykłady biofizycznych i biochemicznych
metod badań cytologicznych
X
X
X
X
X
?
X
X
X
X
X
X
X
X
X
 wymienia główne pierwiastki i związki chemiczne komórek
 omawia funkcje biologiczną wybranych pierwiastków, jonów i
związków chemicznych
 analizuje dane liczbowe lub wykresy ilustrujące ilościowy i
jakościowy udział chemicznych składników komórek lub
organizmów
 planuje i przeprowadza doświadczalne badania wpływu makro- i
mikroelementów na wzrost i rozwój roślin
 analizuje wpływ makro-, mikro- i ultraelementów na przebieg
wybranych procesów życiowych organizmów
 omawia budowę chemiczną i właściwości cząsteczki wody
 wymienia przykładowe związki nieorganiczne występujące w
komórkach
 oblicza zawartość procentową lub wagową w organizmach
roślinnych
 analizuje wpływ właściwości fizycznych i chemicznych wody na
funkcje, które pełni w komórkach
 planuje i przeprowadza doświadczalne badania zawartości wody
w organach roślinnych
 określa i porównuje funkcje wybranych soli kwasów
nieorganicznych w organizmach roślinnych i zwierzęcych
 klasyfikuje i omawia główne grupy związków organicznych
budujących komórki
 wyjaśnia istotę hydrolizy
 posługuje się wzorami chemicznymi w przedstawianiu reakcji
hydrolizy i polikondensacji oraz w omawianiu budowy
chemicznej związków organicznych występujących w komórkach
 porównuje proces polimeryzacji i polikondensacji
 analizuje przyczyny istnienia nieograniczonej ilości rodzajów
związków organicznych
 analizuje skład oraz procentowy udział pierwiastków w strukturze
głównych rodzajów związków organicznych
 doświadczalnie identyfikuje cukry proste oraz skrobię w
organach roślinnych
 prowadzi obserwację mikroskopową ziaren skrobi
 omawia budowę chemiczną i właściwości aminokwasów
 klasyfikuje białka
 wymienia i omawia biologiczne funkcje białek
 przedstawia chemiczny zapis tworzenia wiązań peptydowych
 identyfikuje białka w materiale pochodzenia roślinnego i
zwierzęcego
 analizuje mechanizm denaturacji białek
 analizuje chemiczne i fizyczne podłoże elektroforezy i
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X





























chromatografii bibułowej
omawia skład chemiczny elementarnej błony biologicznej
wymienia i rozróżnia błony wewnątrzkomórkowe
wymienia i omawia rodzaje transportu błonowego
rozpoznaje pod mikroskopem ( na zdjęciach, schematach)
poszczególne struktury błoniaste
analizuje model płynnej mozaiki
porównuje budowę, właściwości oraz funkcje błony komórkowej
i błon wewnątrzkomórkowych
udowadnia zależność pomiędzy budową błon biologicznych a ich
funkcjami
analizuje i porównuje mechanizm transportu czynnego i biernego
ocenia biologiczne znaczenie ciągłości błon
wewnątrzkomórkowych
wymienia rodzaje ścian komórkowych
wymienia i omawia funkcje ścian komórkowych
prowadzi obserwację mikroskopową komórek bakterii, roślin i
grzybów
analizuje mechanizm powstawania pierwotnej i wtórnej ściany
komórkowej
uzasadnia biologiczne znaczenie inkrustacji i adkrustacji
porównuje skład chemiczny ścian komórkowych bakterii,
grzybów i roślin
wymienia elementy strukturalne komórek prokariotycznych i
eukariotycznych
omawia skład chemiczny i właściwości cytoplazmy jako układu
koloidowego
rozróżnia i charakteryzuje ruchy cytoplazmy
analizuje budowę i funkcje cytoplazmy podstawowej i
cytoszkieletu
planuje i wykonuje doświadczenie umożliwiające obserwację
ruchów cytoplazmy
porównuje budowę wici i rzęski
analizuje rolę centrosomu i centrioli w organizacji struktur
cytoszkieletu i wrzeciona kariokinetycznego
definiuje pojęcia: potencjał osmotyczny, turgor, plazmoliza,
deplazmoliza
podaje skład chemiczny soku wakuolarnego
wymienia i rozróżnia funkcje wakuoli
porównuje system wakuolarny komórek roślinnych i zwierzęcych
analizuje mechanizm zjawisk plazmolizy i deplazmolzy
planuje i przeprowadza obserwację zjawiska plazmolizy
analizuje wpływ roztworów izo-, hiper-, i hipotonicznych na
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X






























komórki
wymienia i rozróżnia rodzaje plastydów
rozpoznaje pod mikroskopem ( na zdjęciach, schematach)
chloroplasty i mitochondria
wymienia i lokalizuje rodzaje przemian metabolicznych
zachodzących w chloroplastach i mitochondriach
porównuje ultrastrukturę i funkcję plastydów i mitochondriów
prowadzi obserwacje mikroskopowe chloroplastów i
chromoplastów
dowodzi pólautonomii plastydów i mitochondriów
uzasadnia związek liczby mitochondriów z aktywnością
metaboliczną komórek
wymienia i omawia funkcje jądra komórkowego
wymienia i rozróżnia rodzaje kariokinezy
rozpoznaje pod mikroskopem( na zdjęciach, schematach) jądro
komórkowe i rybosomy
wyjaśnia rolę rybosomów w metabolizmie komórkowym
analizuje organizację przestrzenną i skład chemiczny jądra
komórkowego
analizuje przemiany chromatyny w cyklu życiowy komórki
definiuje pojęcia: enzym, apoenzym, koenzym, grupa
prostetyczna
wymienia i omawia rolę elementów składowych enzymów
wymienia główne czynniki wpływające na szybkość reakcji
enzymatycznych
przedstawia zapis przebiegu reakcji enzymatycznej
rysuje schemat lub wykonuje model enzymu
ustosunkowuje się do stwierdzenia, że tylko białka mogły zostać
enzymami
analizuje wpływ wybranych witamin na aktywność enzymów
porównuje wielkość energii aktywacji w reakcjach
katalizowanych i niekatalizowanych
uzasadnia słuszność stwierdzenia „jeden enzym- jedna reakcja
biochemiczna”
definiuje terminy: anabolizm, katabolizm, fosforylacja
omawia budowę chemiczną ATP
podaje przykłady reakcji anabolicznych i katabolicznych
zapisuje schematycznie przebieg fosforylacji
analizuje główne szlaki metabolizmu komórkowego
porównuje typy fosforylacji
analizuje rolę ATP w metabolizmie komórkowym
omawia przebieg badań, które umożliwiły wyjaśnienie przebiegu
fotosyntezy
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X































zapisuje ogólne równanie fotosyntezy
przedstawia istotę przemian fosforylacji fotosyntetycznej
analizuje budowę i rolę chlorofilu
analizuje działanie kompleksu sprzęgającego
charakteryzuje przebieg fazy jasnej i ciemnej
oblicza bilans energetyczny i węglowy reakcji fotosyntezy
wymienia i omawia czynniki wpływające na intensywność
fotosyntezy
planuje oraz przeprowadza doświadczenie ilustrujące wpływ
oświetlenia i stężenia dwutlenku węgla na intensywność
fotosyntezy
interpretuje wykresy ilustrujące wpływ czynników zewnętrznych
na tempo fotosyntezy
porównuje przebieg fotosyntezy C3 i C 4
uzasadnia stwierdzenie, że podstawowym źródłem energii jest
energia promieniowania słonecznego
ocenia znaczenie fotosyntezy
podaje przykłady organizmów chemoautotroficznych
zapisuje ogólny schemat przebiegu chemosyntezy
zapisuje przebieg reakcji utleniania wybranych związków
chemicznych stanowiących źródło energii bakterii
chemosyntetyzujących
porównuje foto- i hemosyntezę
ocenia rolę chemoautotrofów w cyklach biogeochemicznych
ocenia ogólnobiologiczne znaczenie chemosyntezy
zapisuje ogólną reakcję oddychania wewnątrzkomórkowego
wymienia i lokalizuje fazy oddychania beztlenowego i tlenowego
wymienia rodzaje fermentacji
zapisuje ogólną reakcję fermentacji alkoholowej i mlekowej
wyjaśnia teorię chemiosmotyczną Mitchella
charakteryzuje mechanizmy wymiany gazowej roślin oraz
zwierząt lądowych i wodnych
analizuje przebieg oddychania beztlenowego i tlenowego
porównuje bilans energetyczny glikolizy i oddychania tlenowego
ocenia rolę procesów fermentacyjnych w środowisku i życiu
człowieka
porównuje przebieg wymiany gazowej u organizmów żyjących w
środowisku wodnym i lądowym
wymienia kolejne etapy syntezy tłuszczów
wymienia azotowe produkty przemian metabolicznych
aminokwasów i kwasów nukleinowych
wyjaśnia konieczność usuwania z komórki (organizmu)
azotowych produktów przemiany materii
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
 lokalizuje i zapisuje schematycznie przebieg dezaminacji i
oksydacji
 porównuje właściwości fizyczne oraz chemiczne amoniaku,
mocznika i kwasu moczowego
 analizuje strategie usuwania azotowych produktów przemiany
materii u zwierząt
 ocenia biologiczne znaczenie dezaminacji i oksydacji
 uzasadnia, dlaczego acetylo-CoA jest ogniwem wiążącym
przemiany metaboliczne cukrowców, tłuszczów i białek
X
X
X
X
X
Genetyka























podaje skład chemiczny nukleozydów i nukleotydów
rozróżnia i charakteryzuje rodzaje wiązań w DNA
wymienia zasadnicze cechy modelu DNA
porównuje budowę chemiczną nukleozydów i nukleotydów
analizuje cechy modelu budowy DNA opracowanego przez
Watsona i Cricka
określa okoliczności odkrycia struktury DNA przez Watsona i
Cricka
definiuje pojęcia: replikon, replikacja, widełki replikacyjne,
fragmenty Okazaki
wymienia czynniki replikacji
wyjaśnia semikonserwatywnośc replikacji
wyjaśnia, dlaczego na jednej nici replikacja odbywa się w sposób
ciągły a na drugiej w nieciągły
tłumaczy, dlaczego replikon jest podstawową jednostką replikacji
opisuje mechanizmy reperujące błędy powstałe podczas replikacji
analizuje na podstawie schematu przebieg i efekt doświadczenia
Meselsona i Stahla
interpretuje wyniki doświadczenia Meselsona i Stahla
analizuje machanizm replikacji
określa miejsce i stopień wierności replikacji
analizuje przyczyny błędów podczas replikacji
ocenia znaczenie semikonserwatywności i ogromnej wierności
procesu replikacji
analizuje rolę telomerów w procesie apoptozy komórek
definiuje pojęcia: solenoid, chromatyna, chromatyda, chromosom
wymienia i charakteryzuje kolejne poziomy organizacji DNA w
komórce eukariotycznej
analizuje i ocenia rolę histonów w pakowaniu DNA
rysuje schemat (lub konstruuje model) budowy morfologicznej
chromosomu
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
 porównuje budowę chromosomu bakteryjnego i eukariotycznego
 definiuje pojęcia: genom, haploidalność, diploidalność,
autosomy, chromosomy płci
 oblicza haploidalną i diploidalną liczbę chromosomów w jądrze
komórkowym
 charakteryzuje priony i wyjaśnia etiologię BSE i choroby
Creutzfeldta-Jakoba
 porównuje organizację i wielkość genomów wirusów, komórek
priokariotycznych i eukariotycznych
 porównuje wielkość genomu człowieka z wielkością genomów
innych organizmów
 analizuje związek pomiędzy wielkością genomu a jego
pojemnością informacyjną
 definiuje pojęcie: gen
 wymienia i omawia cechy kodu genetycznego
 analizuje zmiany w rozumieniu pojęcia gen
 posługuje się tabelą kodu genetycznego
 porównuje rozumienie pojęcia gen jako jednostki strukturalnej,
informacyjnej i dziedzicznej
 ocenia rolę mutacji genów i ich rekombinacji w ewolucji
organizmów
 opisuje przebieg cyklu komórkowego
 wymienia i omawia fazy cyklu komórkowego
 wymienia kolejne fazy mitozy
 rozpoznaje na preparatach mikroskopowych (zdjęciach,
schematach) poszczególne fazy mitozy
 określa rodzaj komórek ulegających podziałom mitotycznym
 analizuje przebieg kolejnych faz mitozy
 określa biologiczne skutki podziału mitotycznego
 definiuje pojęcia: biwalent, tetrada, chromosom homologiczny,
‘crossing-over’
 wymienia kolejne fazy mejozy
 rozpoznaje na preparatach mikroskopowych (zdjęciach,
schematach) poszczególne fazy mejozy
 określa rodzaj komórek ulegających podziałowi mejotycznemu
 analizuje przebieg podziału mejotycznego
 określa biologiczne skutki podziału mejotycznego
 porównuje przebieg, efekt oraz znaczenie mitozy oraz mejozy
 ocenia znaczenie zjawiska ‘crossing-over’ w ewolucji
organizmów
 analizuje wpływ różnych czynników na przebieg cyklu
komórkowego i podziałów komórkowych (promieniowanie X,
leki, np. talidomid)
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
 definiuje pojęcia: rozmnażanie się, sporofit, gametofit, diplont,
haplont
 rozróżnia rodzaje cykli życiowych organizmów
 przedstawia przemianę pokoleń wybranych organizmów
 analizuje proces namnażania się wirusów
 analizuje i porównuje cykl życiowy haplonta i diplonta
 określa miejsce podziału mejotycznego w cyklach życiowych
organizmów
 definiuje pojęcia: allel, homozygota, heterozygota, dominacja,
recesywność
 przedstawia historię i przebieg prac Mendla
 podaje treść I i II prawa mendla
 wyjaśnia znczenie krzyżówki testowej dla ustalania genotypów
 ustala w zadaniach rodzaje gamet, genotypy i fenotypy
organizmów rodzicielskich i potomnych
 analizuje mechanizm niezależnego dziedziczenia jednej oraz
dwóch cech
 analizuje mechanizm krzyżówki testowej
 interpretuje I i II prawo Mendla
 omawia założenia chromosomowej teorii dziedziczności
 wyjaśnia, na czym polega i kiedy występuje sprzężenie genów
 podaje współczesną interpretację II prawa Mendla
 wyjaśnia, na czym polega mapowanie genów
 analizuje mechanizm determinacji i dziedziczenia płci
 rozwiązuje zadania genetyczne
 ocenia rolę ‘crossing-over’ w procesie dziedziczenia cech
 ocenia znaczenie mapowania genów dla rozwoju genetyki i
medycyny
 definiuje pojęcia: geny niesprzężone, geny sprzężone, geny
dopełniające się, allele wielokrotne, epistatyczne, hipostatyczne,
kumulatywne
 wyjaśnia zjawiska: dominacji niezupełnej, epistazy, hipostazy
 analizuje działanie genów kumulatywnych
 rozwiązuje różne rodzaje zadań genetycznych
 definiuje pojęcia: transkrypcja, translacja
 opisuje przebieg transkrypcji i translacji
 ilustruje graficznie mechanizm transkrypcji i translacji
 ocenia znaczenie transkrypcji i translacji na poziomie
pojedynczej komórki i całego organizmu
 analizuje związek pomiędzy budową genów a procesami obróbki
posttranskrypcyjnej
 analizuje mechanizm translacji białek wirusowych
 wymienia elementy tworzące operon laktozowy
X
X
X
X
X
X
X
X
?
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
 wymienia systemy kontrolne działania genów w komórce
eukariotycznej
 opisuje i ilustruje model operonu tryptofanowego
 analizuje model operonu laktozowego
 określa poziomy regulacji metabolizmu komórkowego
 ocenia znaczenie wielopoziomowości regulacji metabolizmu
komórkowego
 definiuje pojęcia: mutacja, system naprawczy DNA,
transformacja nowotworowa
 klasyfikuje mutacje
 wymienia i klasyfikuje czynniki mutagenne
 przedstawia ogólne mechanizm transformacji nowotworowej
 analizuje mechanizm powstawania mutacji genowych i
genomowych
 ocenia efekty genotypowe, fenotypowe i populacyjne
poszczególnych rodzajów mutacji
 analizuje mechanizm działania niektórych systemów
naprawczych DNA
 ocenia znaczenie sprawnego działania systemów naprawczych
DNA
 definiuje pojęcie: konflikt serologiczny
 podaje przykłady cech fizycznych warunkowanych jedno- i
wielogenowo
 wyjaśnia mechanizm dziedziczenia cech fizycznych
 przedstawia w postaci krzyżówki genetycznej mechanizm
dziedziczenia grupy krwi, czynnika Rh, płci i chorób sprzężonych
z płcią
 rozwiązuje różne rodzaje zadań genetycznych
 wymienia i omawia metody i techniki stosowane w inżynierii
genetycznej
 wyjaśnia, na czym polega terapia genowa
 wyjaśnia, na czym polega klonowanie organizmów
 podaje przykłady zastosowania genetyki w medycynie
 ocenia znaczenie możliwości sekwencjonowania genomów
 określa swoje stanowisko wobec problemu klonowania ludzi
 wymienia dziedziny życia (nauki), w których dostrzega wpływ
genetyki
 podaje przykłady przyszłego, prawdopodobnego wykorzystania
zdobyczy genetyki w nauce, hodowli i przemyśle
 ocenia wpływ rozwoju współczesnej genetyki (w tym proteomiki)
na rozwój innych nauk
 przewiduje, jaką rolę mogą odegrać organizmy transgeniczne w
rozwiązywaniu problemu głodu na świecie
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Ewolucja




























definiuje pojęcia: ewolucja, ewolucjonizm
wymienia nazwiska uczonych związanych z teorią ewolucji
omawia przeddarwinowskie teorie przyrody
porównuje założenia teorii ewolucji Linneusza i Lamarcka
ocenia znaczenie prac Cuviera dla rozwoju myśli ewolucyjnej
definiuje pojęcie: ewolucja biologiczna
omawia historyczne podstawy teorii ewolucji
przedstawia genezę teorii doboru naturalnego Darwina
wymienia opisane przez Darwina przesłanki działania doboru
naturalnego
omawia założenia syntetycznej teorii ewolucji
określa podstawowe cechy zmiany ewolucyjnej
analizuje główne założenia teorii ewolucji drogą doboru
naturalnego
porównuje założenia teorii ewolucji Darwina-Wallace`a z
założeniami syntetycznej teorii ewolucji
ocenia współzależność rozwoju genetyki i ewolucjonizmu
ocenia naukowe znaczenie teorii ewolucji
klasyfikuje i rozróżnia dowody ewolucji
podaje przykłady i omawia bezpośrednie i pośrednie dowody
ewolucji
ocenia i porównuje naukową przydatność bezpośrednich i
pośrednich dowodów ewolucji
analizuje i porównuje ważniejsze metody datowania znalezisk
paleontologicznych
ocenia znaczenie dowodów ewolucji dla rozwoju nauk
biologicznych
definiuje pojęcia: dobór naturalny, dobór płciowy, dryft
genetyczny
wymienia i omawia rodzaje doboru naturalnego
wyjaśnia, dlaczego populacja nigdy nie znajduje się w stanie
równowagi genetycznej, a więc ewoluuje
przedstawia matematyczny zapis prawa Hardy`ego-Weinberga
analizuje mechanizmy sprawcze ewolucji wynikające z prawa
Hardy`ego-Weinberga
analizuje na podstawie wykresów, porównuje mechanizm
działania i efekty doboru naturalnego stabilizującego,
kierunkowego i różnicującego
analizuje rolę przypadku (dryft genetyczny) w procesach ewolucji
określa przyczyny, dla których populację należy traktować jako
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X



































podstawową jednostkę ewolucyjną
analizuje przebieg ewolucji genów
definiuje pojęcia: izolacja, specjacja, filetyzm
wymienia i klasyfikuje mechanizmy izolacyjne
wymienia i rozróżnia rodzaje specjacji
analizuje i porównuje poszczególne rodzaje izolacji
ocenia skuteczność poszczególnych rodzajów izolacji jako barier
uniemożliwiających przepływ genów między populacjami
analizuje i porównuje mechanizmy powstawania nowych
gatunków w wyniku ewolucji filetycznej i specjacji
porównuje mechanizm specjacji sympatrycznej i allopatrycznej
określa uwarunkowania i prawidłowości wymierania szczepów
definiuje pojęcia: makroewolucja, mikroewolucja, konwergencja,
dywergencja, radiacja adaptatywna
podaje przykłady mikro- i makroewolucji
podaje i omawia przykłady konwergencji i dywergencji
podaje przykłady radiacji adaptatywnej
ocenia znaczenie radiacji adaptatywnej dla przebiegu procesów
ewolucyjnych
ustosunkowuje się do twierdzenia, że ewolucja jest postępowa
omawia historyczne koncepcje powstania życia na Ziemi
przedstawia koncepcję Oparina dotyczącą powstania życia na
Ziemi
przedstawia współczesną koncepcję biogenezy
wyjaśnia pochodzenie pierwszej komórki eukariotycznej
analizuje przebieg i ocenia naukowe znaczenie doświadczenia
Millera
analizuje przebieg doświadczenia Oparina
określa okoliczności powstania i cechy pierwszej komórki
porównuje autogenną i endosymbiotyczną teorię powstania
komórki eukariotycznej
analizuje przebieg ewolucji roślin i zwierząt
analizuje pochodzenie grzybów
ocenia naukowe znaczenie skamieniałości przewodnich
definiuje pojęcie: antropogeneza
omawia charakterystyczne cechy rzędu naczelnych
omawia specyficzne cechy gatunkowe człowieka
wymienia etapy antropogenezy
opisuje społeczny charakter życia hominidów
określa warunki, czas i miejsce antropogenezy
analizuje przebieg ewolucji naczelnych
analizuje przebieg antropogenezy
analizuje i porównuje kierunki zmian ewolucyjnych naczelnych,
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
form przedludzkich, praludzkich i ludzkich
X
Elementy ochrony środowiska (dział opracowany w standardach
dla zakresu podstawowego).
Biologia stosowana
 definiuje pojęcia: biotechnologia, genomika, proteomika, markery
nowotworowe
 wymienia i omawia techniki stosowane w biotechnologii
 omawia zalety i zagrożenia stosowania biotechnologii
 przedstawia swoje zdanie na temat poglądu, że wiek XXI stanie
się erą rozwoju biotechnologii
 analizuje i ocenia znaczenie markerów nowotworowych i
przeciwciał monoklonalnych w diagnozowaniu chorób człowieka
 omawia podstawowe typy fermentacji stosowanych na skalę
przemysłową
 przedstawia zapis chemiczny reakcji fermentacji
 wyjaśnia , na czym polega immobilizacja enzymów i jakie
czerpiemy z niej korzyści
 analizuje i porównuje sposoby uzyskiwania niektórych
hormonów, antybiotyków i witamin
 podaje przykłady zastosowania biotechnologii w rolnictwie
 analizuje korzyści wynikające z wprowadzania genów
wpływających na podniesienie walorów użytkowych roślin i
zwierząt
 przewiduje skutki wprowadzania do środowiska organizmów
genetycznie zmodyfikowanych
 definiuje pojęcia: plazmid, nukleza restrykcyjna, wektor
 podaje sposoby wykorzystania plazmidów
 analizuje podstawowe kierunki badań inżynierii genetycznej
 określa cechy dobrego wektora
 analizuje rolę enzymów restrykcyjnych i ligaz
 przedstawia w postaci rysunku zasadę tworzenia i łączenia się
fragmentów DNA
 wymienia korzyści obecne i przyszłe płynące z rozwoju genetyki
i biotechnologii
 analizuje problemy etyczne i moralne związane z rozwojem
genetyki
 określa konieczne warunki bezpieczeństwa w zakresie prac
inżynierii genetycznej
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
 przewiduje możliwe kierunki rozwoju biotechnologii
 analizuje postanowienia i regulacje prawne w Polsce i na świecie
związane z rozwojem inżynierii genetycznej
STANDARDY OPRACOWANE PRZEZ
NAUCZYCIELA BIOLOGII
W ZS NR 1 W MILANÓWKU
CEZAREGO KACZMARSKIEGO
NA PODSTAWIE PROGRAMU NAUCZANIA
NR DKOS – 4015 – 5 / 02.
X
X