Interpelacja nr 3757 do ministra sprawiedliwości w sprawie

Interpelacja nr 3757 do ministra sprawiedliwości w sprawie

Interpelacja nr 3757 do ministra sprawiedliwości w sprawie wprowadzenia ustawowego pełnego zakazu produkcji i rozpowszechniania materiałów pornograficznych w nowelizowanym Kodeksie karnym Szanowny Panie Ministrze! Problem pornografii od lat stanowi temat dyskusji zarówno w Polsce, jak i za granicą. Kwestia ta wielokrotnie była przedmiotem prac z zakresu różnych specjalizacji, od medycznych, poprzez psychologiczne czy socjologiczne, na prawnych kończąc. Jak dotąd nie znaleziono jednak ostatecznego środka na rozwiązanie tego tak bardzo istotnego społecznie problemu. Nie zmienia to jednak faktu, że z całą stanowczością należy podejmować próby zmierzające do osiągnięcia tego celu. Musimy sobie uświadomić, że dyskusja na temat pornografii nie jest tematem marginalnym czy drugorzędnym. To przede wszystkim dyskusja o prawie, etyce, moralności, której zadaniem jest osiągnięcie wspólnego celu, jakim jest odpowiedzialność za dobro społeczne. Obecnie obowiązujący zakaz pornografii, uregulowany treścią art. 202 Kodeksu karnego, nie może być uznany za wystarczający. Regulacja ta nie spełnia w pełni swojej roli ochronnej przed rozszerzaniem się tego negatywnego zjawiska, jak i nie odpowiada stopniowi jego społecznej szkodliwości, a tym samym nie zaspokaja oczekiwań naszego społeczeństwa. Dlatego też powinniśmy podjąć wszelkie działania, które w prostej linii będą dążyć do poprawy możliwości ochrony społeczeństwa przed rozpowszechnianiem pornografii, zwłaszcza wśród młodzieży i dzieci. Należy w tym miejscu wskazać, iż zakaz pornografii nie jest ewenementem, obowiązuje on bowiem w wielu cywilizowanych krajach świata. Oczywistym jest, że powszechny i nieograniczony dostęp do treści pornograficznych jest złem. Eksponowanie seksualności człowieka w sposób sprzeczny z jego naturą, jak i w sposób, który godzi w godność człowieka, nierzadko przy użyciu przemocy, powoduje poczucie zagrożenia, zakłopotania. Nikt nie zaprzeczy bowiem, iż pornografia powoduje negatywne skutki społeczne. Narzucanie młodym ludziom treści pornograficznych m. in. w prasie czy innych mediach drastycznie wpływa na postrzeganie przez nich świata. Prowadzi do wyzwolenia i upowszechnienia zachowań perwersyjnych. Przyzwolenie na rozpowszechnianie treści pornograficznych i wzrost ich dostępności wśród młodych ludzi ingeruje w ich proces wychowawczy. Pornografia staje się jednym z czynników deprawujących młodzież. Prowadzi do zakwestionowania wartości związanych z planowaniem i założeniem rodziny. Zmierza do traktowania drugiego człowieka w sposób instrumentalny, odzierający go z jego godności. Mając na uwadze, jak ważnym społecznie problemem jest walka z wciąż rozszerzającym się wpływem pornografii na nasze społeczeństwo, proszę o udzielenie odpowiedzi na następujące pytania: 1. Czy przyzwolenie na rozpowszechnianie pornografii i wzrost jej dostępności dla młodego pokolenia ingeruje w proces wychowawczy dzieci i młodzieży? 2. Czy bez znaczenia dla ewentualnych zmiana przepisów Kodeksu karnego w zakresie zakazu pornografii jest fakt, że liczne badania świadczą o niezwykłej szkodliwości oddziaływania pornografii na rozwój osobowości młodego człowieka, przyczynia się to bowiem do wzrostu agresji, dewiacji, prowadzi do przestępczości? 3. Dlaczego przy pracach nad zmianami Kodeksu karnego nie bierze się pod uwagę głosu około 500 tys. osób wzywających najwyższe władze Rzeczypospolitej Polskiej do wprowadzenia przepisów zaostrzających prawo karne poprzez wprowadzenie całkowitego zakazu rozpowszechniania pornografii? Powinniśmy nauczyć się wyznaczać granice pomiędzy dozwoloną erotyką a zabronioną pornografią. W wielu krajach udało się stworzyć prawo chroniące przed pornografią, ale i skuteczny sposób jego egzekwowania. Dlaczego nie podjąć takiego wyzwania i w Polsce? Z wyrazami szacunku Poseł Krzysztof Lipiec Starachowice, dnia 5 lipca 2006 r. Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości ‐ z upoważnienia ministra ‐ na interpelację nr 3757 w sprawie wprowadzenia ustawowego, pełnego zakazu produkcji i rozpowszechniania materiałów pornograficznych w nowelizowanym Kodeksie karnym Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację Pana Posła Krzysztofa Lipca w sprawie wprowadzenia ustawowego, pełnego zakazu produkcji i rozpowszechniania materiałów pornograficznych w nowelizowanym Kodeksie karnym, przesłaną pismem z dnia 14 lipca 2006 r., nr SPS‐023‐
3757/06, uprzejmie przedstawiam, co następuje. Analizując obowiązujący stan prawny i porównując go do stanu poprzedniego, mając również na względzie dotychczasowy model, nie wydaje się uzasadnione wymuszanie radykalnej zmiany stanowiska panującego w orzecznictwie sądowym i dominującego w literaturze przedmiotu w kierunku całkowitej nowelizacji instytucji przewidzianych w rozdziale XXV Kodeksu karnego: Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności. Podzielić należy pogląd Pana Posła o niezwykłej szkodliwości oddziaływania treści pornograficznych na rozwój osobowości młodego człowieka i doniosłości problemu walki z wpływem pornografii na społeczeństwo. Jednakże zadaniem państwa jest również podjęcie próby wyznaczenia granicy między dozwoloną erotyką a zabronioną pornografią. W znacznej mierze obowiązujące przepisy Kodeksu karnego, zwłaszcza po zmianie ustawą z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego i ustawy Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 163, poz. 1363), czynią zadość społecznym oczekiwaniom w tym zakresie. Rozwiązanie prawne, zawarte w art. 202 K.k., dotyczące zakazu pornografii wydaje się słuszne aksjologicznie. Zauważyć bowiem należy, że Kodeks karny z 1969 r. penalizował rozpowszechnianie pism, druków, fotografii i innych przedmiotów o charakterze pornograficznym, a także sporządzanie, przechowywanie, przenoszenie, przewożenie takich przedmiotów w celu rozpowszechniania. W praktyce okazało się jednak, że do skazań dochodziło jedynie w skrajnych przypadkach. Obowiązujący Kodeks karny z 1997 r. wprowadził istotne zmiany w stosunku do dotychczasowej regulacji, opierając się przede wszystkim na dominującej współcześnie tzw. koncepcji wolnościowej, zakładającej bezkarność dobrowolnego kontaktu ludzi dorosłych z treściami pornograficznymi. Koncepcja ta znalazła wyraz w art. 202 § 1 K.k., nie ma natomiast zastosowania w wypadku małoletnich (art. 202 § 2 i 4 K.k.) oraz rozpowszechniania tzw. twardej pornografii uważanej za bezspornie szkodliwą (art. 202 § 3 K.k.). Racjonalizacja penalizacji szeroko rozumianego rozpowszechniania pornografii opiera się na dwu zasadniczych argumentach. Pierwszym jest teza o związku pomiędzy konsumpcją pornografii a zachowaniami przestępczymi, takimi jak zgwałcenia i przestępstwa z użyciem przemocy. Drugim argumentem jest ochrona kanonu obyczajowego, tzn. obyczajowości publicznej w dziedzinie seksualnej. Obyczajowość, jako przedmiot ochrony na tle przestępstwa rozpowszechniania pornografii, wiąże się z ochroną przed narzucaniem molestacji seksualnej. Z uwagi na kulturowo wykształcone schematy reagowania takie narzucanie odbioru treści pornograficznych łączyć się może u licznych odbiorców z dyskomfortem psychicznym w postaci uczucia tzw. wstydu seksualnego. W tym ujęciu przedmiotem ochrony staje się więc w istocie wolność seksualna, tj. wolność od narzucania odbioru treści, które stanowią przełamanie obyczajowego tabu. Kryminalizacja zawarta w art. 202 K.k. ma, z jednej strony, na względzie ochronę przed naruszającym ˝wolność od˝ sposobem prezentacji treści pornograficznych, a więc uwzględnia także legalność prezentacji i konsumpcji pornografii, gdy odbywa się to w sposób, który nie narusza tej wolności w stosunku do osób niebędących konsumentami takich treści (art. 202 § 1 K.k.), z drugiej zaś strony, jest to kryminalizacja mająca na celu przeciwdziałanie destrukcyjnemu wpływowi treści pornograficznych na nie w pełni ukształtowaną osobowość małoletnich (art. 202 § 2 K.k.) oraz sankcjonująca prezentacje jawnie obsceniczne (art. 202 § 3 K.k.). W świetle przeprowadzonych w wielu krajach badań nie potwierdziło się przekonanie o szkodliwości kontaktu ludzi dorosłych z pornografią w ogóle, a zwłaszcza przypuszczenie, że dostęp do materiałów pornograficznych sprzyja wzrostowi przestępczości seksualnej. Według niektórych badań (np. B. Kutschinkyego w Danii, tzw. komisji Wilsona w USA) dostępność pornografii raczej obniża nasilenie tej przestępczości, pozwalając jednostkom nadpobudliwym rozładować zastępczo napięcie seksualne (tak M. Filar, Pornografia. Studium z dziedziny polityki kryminalnej, Toruń 1997, s. 108 ‐ 111). Instrumenty międzynarodowe w zakresie zwalczania pornografii obejmują decyzje Rady Unii Europejskiej, konwencje Rady Europy oraz konwencje Organizacji Narodów Zjednoczonych. Regulacje prawa Unii Europejskiej w zakresie zwalczania pornografii to: ‐ Decyzja Rady z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie zwalczania pornografii dziecięcej w Internecie (2000/375/WSiSW); ‐ Decyzja ramowa Rady 2004/68/WSiSW z dnia 22 grudnia 2003 r. dotycząca zwalczania seksualnego wykorzystywania dzieci i pornografii dziecięcej. Pierwszy z instrumentów nie odnosi się do penalizacji czynów związanych z pornografią dziecięcą w Internecie, lecz do podejmowania działań mających na celu ułatwienie i usprawnienie zwalczania tego zjawiska. Decyzja Rady nie wymagała zmian w kodeksach karnych. Drugi akt prawny określa czyny dotyczące prostytucji i pornografii dziecięcej oraz nakazuje ich penalizację. Wśród tych czynów wymienia się m.in. produkcję i rozpowszechnianie materiałów z pornografią dziecięcą. Wskazać należy, że prawo polskie jest w zdecydowanej większości zgodne z wymogami decyzji ramowej. Konwencja Rady Europy dotycząca zwalczania pornografii to Konwencja o Cyberprzestępczości z dnia 23 listopada 2001 r. Konwencja nakłada na państwa strony obowiązek penalizacji czynów polegających m.in. na produkcji pornografii dziecięcej dla celów rozpowszechniania z wykorzystaniem systemu informatycznego. Polska podpisała konwencję w dniu 23 listopada 2001 r. Ponadto wskazać należy Konwencję o prawach dziecka przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 20 listopada 1989 r. Konwencja ta zobowiązuje państwa strony do ochrony dzieci przed seksualnym wykorzystywaniem. Instrument wskazuje, iż państwa powinny podejmować odpowiednie działania na szczeblu krajowym, dwustronnym i wielostronnym w celu przeciwdziałania m.in. wykorzystywaniu dzieci w pornograficznych przedstawieniach i materiałach. Konwencja nie odnosi się natomiast do kwestii produkcji i rozpowszechniania materiałów pornograficznych. Polska jest stroną konwencji (Dz.U. z 23.12.1991 r., Nr 120, poz. 526). Natomiast Protokół Fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka, w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii, przyjęty w Nowym Jorku dnia 25 maja 2000 r. zobowiązuje państwa członkowskie do penalizacji m.in. produkcji i rozpowszechniania materiałów zawierających pornografię dziecięcą. W dniu 10 września 2004 r. została uchwalona ustawa o ratyfikacji niniejszego protokołu (Dz.U. z dnia 4 listopada 2004 r. Nr 238, poz. 2389). Rozwiązania innych państw w zakresie katalogu czynów karalnych związanych z rozpowszechnianiem i produkcją materiałów pornograficznych prezentują tendencje zbieżne z prawem polskim, choć oczywiście różnią się w kwestiach szczegółowych, tj. wymiaru kary bądź też eksponowania w katalogu przestępstw poszczególnych czynów związanych z pornografią. Cechą wspólną trzech omówionych poniżej ustawodawstw jest brak penalizacji pornografii z udziałem osób pełnoletnich lub z przeznaczeniem dla tego kręgu odbiorców. Ustawodawstwo francuskie przewiduje penalizację czynów dotyczących produkcji i rozpowszechniania treści pornograficznych w odniesieniu do pornografii dziecięcej (art. 227‐
23 Code pénal) oraz rozpowszechniania pornografii wśród małoletnich (art. 227‐24 Code pénal). I tak art. 227‐23 Code pénal w brzmieniu nadanym ostatnią zmianą z dnia 5 kwietnia 2006 r. przewiduje niższe kary (górne zagrożenie karą pozbawienia wolności) wobec sprawców przestępstw rozpowszechniania, produkowania, sprowadzania, posiadania i publicznego prezentowania treści pornograficznych niż przewidziane jest to w ustawie polskiej, ale nie uzależnia się karalności tych czynów od występowania celu rozpowszechniania (por. art. 202 § 3 K.k.). Dodatkowo katalog czynów zagrożonych karą pozbawienia wolności jest we francuskim kodeksie karnym szerszy o przestępstwo rozpowszechniania treści pornograficznych nieustalonemu kręgu odbiorców poprzez sieci telekomunikacyjne (zagrożone karą 7 lat pozbawienia wolności). Okolicznością zaostrzającą wymiar kary (do lat 10) jest dodatkowo popełnienie każdego z przestępstw dotyczących rozpowszechniania treści pornograficznych w zorganizowanej grupie przestępczej. Ustawa francuska przewiduje karalność omawianych czynów, jeśli materiały pornograficzne prezentują osobę małoletnią (mineur, osoba poniżej lat 18) oraz osobę o wyglądzie małoletniego (chyba że ustalenia/wyjaśnienia wskazywać będą, że w chwili wytwarzania materiału pornograficznego osoba ta miała 18 lat i więcej). Zaś co do przestępstw, o których mowa w art. 227‐24 Code penal, tj. czynów produkowania, przenoszenia i rozpowszechniania treści pornograficznych (również treści zawierających elementy przemocy oraz treści stanowiących poważne naruszenie godności człowieka), a także czynienia z tych materiałów przedmiotu handlu, sprawca podlega karze 3 lat więzienia oraz karze grzywny, jeśli tylko te treści mogą być widziane lub odbierane przez osoby małoletnie. Ustawodawstwo brytyjskie (ustawa Sexual Offences Act z 2003 r.) w odniesieniu do zagadnienia pornografii uznaje za przestępstwo jedynie pornografię dziecięcą (rozdział ustawy z 2003 r. dotyczący nieprzyzwoitych fotografii) oraz wykorzystywanie dzieci do wytwarzania materiałów pornograficznych (rozdział dotyczący wykorzystania dzieci w celach prostytucji i pornografii). Co się tyczy nieprzyzwoitych fotografii (indecent photographs) przedstawiających osoby poniżej 18 roku życia, sekcja 45 ustawy z 2003 r. przewiduje penalizację następujących czynów: wykonywania takich zdjęć, przetwarzania (making, pojęcie to dodatkowo precyzuje przepis sekcji 46: jest to ściąganie obrazów pornograficznych w Internecie i kopiowanie na twardy dysk), udzielenie zgody na wykonanie, rozpowszechnianie, pokazywanie, posiadanie z zamiarem rozpowszechniania oraz oferowanie takich zdjęć (przesłanki wyłączające odpowiedzialność przewidują punkty 74‐92 sekcji 45, przykładowo będzie to pozostawanie małoletniego powyżej lat 16 w związku małżeńskim). Za przestępstwa uważa się również (przestępstwa opisane w rozdziale dotyczącym wykorzystania dzieci w celach prostytucji i pornografii): werbowanie dzieci w celu dokonywania pornografii oraz namawianie do pornografii (sekcja 48), zlecanie osobie trzeciej pornografii dziecięcej (controlling a child involved in pornography, sekcja 49) oraz organizowanie i ułatwianie pornografii dziecięcej (sekcja 50). Czyny powyższe podlegają karze w myśl ustawy angielskiej, gdziekolwiek by nie były popełnione na świecie. Czyny te są przestępstwem, jeśli popełnione zostały na osobie poniżej lat 18, chyba że ich sprawca udowodni, że małoletni w wieku od 13 do 18 lat podawał się za osobę pełnoletnią (powyżej lat 18) i istniały rozsądne przesłanki, by w to wierzyć. Ustawodawstwo niemieckie ‐ niemiecki kodeks karny (Strafgesetzbuch ‐ StGB) w § 184 penalizuje udostępnianie pornografii osobom małoletnim i przewiduje za ten czyn karę pieniężną lub karę pozbawienia wolności do roku, szczegółowo wskazując, na czym polega owe udostępnianie treści pornograficznych (np. wystawianie w kiosku czy w punkcie handlowym, dostępnym dla osób poniżej lat 18). Kara ta przewidziana jest również dla tych, którzy w handlu detalicznym na zewnątrz powierzchni sprzedaży, w kioskach i innych miejscach, które są dostępne dla wszystkich, niezależnie od tego, czy są klientami, prezentują pisma pornograficzne, a także dla tych, którzy proponują i udostępniają pisma pornograficzne w wypożyczalniach lub w handlu wysyłkowym. Surowiej karane jest tworzenie i rozpowszechnianie pism pornograficznych pokazujących seksualne wykorzystywanie dzieci oraz czynności seksualne ludzi ze zwierzętami. Za przestępstwo to może zostać wymierzona kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, zaś do lat 10 w sytuacji, gdy sprawca rozpowszechniający i tworzący treści pornograficzne z udziałem małoletnich działa jako członek bandy utworzonej w tym celu lub trudni się tym zawodowo. Karą pozbawienia wolności do jednego roku karane jest również samo posiadanie pism pornograficznych zawierających treści dotyczące wykorzystywania seksualnego dzieci. W przedstawionych warunkach, oceniając przepis art. 202 K.k., należy stwierdzić, że jego zakres jest zgodny z regulacjami Unii Europejskiej obowiązującymi w tej dziedzinie. Wydaje się więc, iż penalizacja wytwarzania i udostępniania wszelkiej pornografii, także dorosłym osobom, które sobie tego życzą, nie jest wskazana w państwie liczącym się z wolą jednostki. Ponadto nie wydaje się skutecznym narzędziem w walce z wpływem pornografii na społeczeństwo. Z uszanowaniem Podsekretarz stanu Andrzej Kryże Warszawa, dnia 7 sierpnia 2006 r.