Szkodniki kory i drewna

Szkodniki kory i drewna
Dr Wojciech Warabieda, prof. dr hab. Remigiusz W. Olszak, dr Zofia Płuciennik, ISiK Skierniewice
Chrząszcze to rząd owadów o największej liczbie gatunków opisanych dotychczas w świecie – 400 tys. W Europie występuje ich ok. 8 tys. W polskich sadach
stwierdzono obecność ok. 60 gatunków,
większość to roślinożercy, do których zalicza się także owady z rodziny kornikowatych (Scolytidae).
Korniki
Ich obecność jest często niedostrzegana
w porę przez sadowników, co wynika
z małych rozmiarów tych owadów oraz
z ich biologii – większą część swojego życia spędzają, żerując pod korą drzew.
Drzewa owocowe są atakowane głównie
przez trzy gatunki korników, a mianowicie
ogłodka jabłoniowca, (Scolytus mali;
fot. 1), ogłodka szorstkiego (Scolytus rugulosus; fot. 2) oraz rozwiertka nieparka
(Xyleborus dispar; fot. 3).
Larwy ogłodka jabłoniowca i ogłodka
szorstkiego zimują pod korą drzew w wydrążonych przez siebie korytarzach. Po
przepoczwarczeniu, które ma miejsce
najczęściej w maju, owady wylatują na
tzw. żerowanie uzupełniające (fot. 4).
Można wtedy zauważyć, jak owady wgryzają się w nasady młodych pędów lub rozetek liściowych, co powoduje ich zasychanie lub wyłamywanie. Po żerowaniu
uzupełniającym samice tych gatunków
korników wgryzają się w pnie lub konary
i tam w chodnikach macierzystych,
Fot. 3. Rozwiertek nieparek
38
w tzw. kolebkach lęgowych, składają
50–80 jaj. Wylęgające się larwy drążą
chodniki boczne, tworząc duże żerowisko. Po przepoczwarczeniu, jeszcze
w tym samym roku następuje kolejny wylot chrząszczy, co najczęściej ma miejsce
w sierpniu.
Rozwiertek nieparek, w przeciwieństwie do dwóch uprzednio opisanych gatunków korników, zimuje w postaci owada dorosłego. Po kopulacji, w kwietniu
i maju następuje wylot chrząszczy w poszukiwaniu nowych miejsc przydatnych
do składania jaj. Samica drąży krótki
chodnik prostopadły do osi pędu, który
następnie zatacza pełne koło. Od tak
ukształtowanego chodnika odchodzą
prostopadle chodniki boczne (fot. 5),
w których samica składa 30–40 jaj. Przepoczwarczenie następuje w połowie lata,
a wylot dorosłych chrząszczy – wiosną
następnego roku.
Aby zapobiec zasiedleniu drzew
przez korniki, należy utrzymywać je w dobrej kondycji poprzez odpowiednie nawadnianie i nawożenie. W przypadku wystąpienia uszkodzeń mrozowych lub chorób kory i drewna niezbędne są szybkie
zabiegi fitosanitarne, ponieważ drzewa
takie są szczególnie chętnie atakowane
przez te szkodniki. Masowe występowanie korników w sadach obserwowano
również w przypadku uszkodzenia ich
przez herbicydy. Silnie zaatakowane, za-
fot. 1–5 W. Warabieda,
Fot. 1. Ogłodek jabłoniowiec
Fot. 2. Ogłodek szorstki
Fot. 4. Objawy żerowania uzupełniającego ogłodka jabłoniowca
SAD NOWOCZESNY 5/2009
Fot. 5. Chodniki rozwiertka nieparka – kolisty i boczny
fot. 6, 7 R.W. Olszak
mierające drzewa należy bezwzględnie
usunąć i spalić przed wylotem chrząszczy, co uchroni sąsiednie przed zasiedleniem przez te szkodniki.
Zwalczanie chemiczne korników jest
kłopotliwe i możliwe jedynie w czasie ich
lotu. Dużym utrudnieniem jest rozciągnięcie go w czasie, co w przypadku gradacji szkodnika niesie ze sobą konieczność wykonania dodatkowych zabiegów. Ułatwieniem sygnalizacji lotu korników i wyznaczania terminów oprysków mogą
być pułapki lepowe. Czynnikiem
wabiącym owady może być feromon agregacyjny umieszczony
w pojemniku. W przypadku rozwiertka
nieparka jako atraktant użyty może być
np. 94-procentowy alkohol etylowy
z 1-procentowym dodatkiem toluenu, rozcieńczony wodą w stosunku 1:1. Dla monitorowania lotu chrząszczy wystarczy
jedna pułapka na 0,5–1 ha.
Trociniarki
Obok chrząszczy z rodziny kornikowatych, owadami, których rozwój przebiega
w pniach i konarach drzew owocowych,
są motyle z rodziny trociniarkowatych.
Trociniarka torzyśniad (Zeuzera pyrina) to duży motyl o czarno nakrapianych białych skrzydłach o rozpiętości 5–7 cm. W lipcu i sierpniu samice tego gatunku składają do kilkuset jaj na korze drzew
lub na ogonkach liści (fot. 6). Żółtawe gąsienice z dwoma rzędami
czarnych brodawek żerują pod korą drzew i tam zimują. W następnym
roku drążą tunele w pędach lub cienkich
pniach młodych drzew przez cały sezon
wegetacyjny, a przepoczwarczają się
wiosną kolejnego roku.
Pokrewnym gatunkiem do trociniarki
torzyśniada jest trociniarka czerwica
(Cossus cossus). To bardzo duży szarobrązowy motyl o rozpiętości skrzydeł
7–9 cm, który składa jaja (nawet do 1 tys.
szt.) najczęściej w czerwcu i lipcu na
pniach i konarach różnych gatunków
drzew owocowych (fot. 7). Fioletowoczerwone larwy drążą tunele w pniach lub
grubszych konarach drzew i po dwukrotnym przezimowaniu, wiosną
trzeciego roku, najczęściej w maju, przepoczwarczają się. Objawem żerowania są otwory wygryzowe oraz duże grudki brązowych odchodów gąsienicy w pobliżu pni.
W przypadku obu gatunków zwalczanie chemiczne możliwe jest w czasie lo-
Fot. 6. Trociniarka torzyśniad – motyl i gąsienica
Fot. 7. Trociniarka czerwica – motyl i gąsienica
SAD NOWOCZESNY 5/2009
39
tu motyli, tj. od czerwca do sierpnia. Pomocne w ustaleniu terminu i nasilenia wylotu są
pułapki z feromonami płciowymi. Syntetyczne feromony mogą być użyte do zwabiania
motyli do pułapek masowych oraz w metodzie tzw. dezorientacji samców. Tymi
sposobami można także znacznie
ograniczyć ich liczebność.
fot. 8, 9 Z. Płuciennik
Zwójka koróweczka
W ostatnich latach wzrosło
istotnie zagrożenie ze strony
zwójki koróweczki (Enarmonia formosana). Jest to groźny szkodnik drzew pestkowych
(brzoskwini, moreli, czereśni i śliwy), ale coraz częściej powoduje straty również w młodych nasadzeniach jabłoni. Gąsienice zwójki koróweczki dorastają do 12 mm, są oliwkowokremowe lub
białoszare ze złotobrązową głową,
a z brodawek wyrastają dość długie
szczeciny (fot. 8). Jej gąsienice żerują
pod korą drzew. Wydrążone przez nie
chodniki są nieregularne i przebiegają
w różnych kierunkach. Zewnętrznym objawem żerowania są zwisające u wylotu
chodnika „woreczki” (długość 10 mm
i szerokość 2–3 mm) powstałe z wyrzucanych przez gąsienice sprzędzionych
Fot. 8. Żerowisko i gąsienica zwójki koróweczki
odchodów. Owady koncentrują się głównie w dolnej partii drzewa, ale pojedyncze
żerują nawet na wysokości ok. 2 m.
Zwalczanie zwójki koróweczki należy
przeprowadzić w czasie lotu motyli, składania jaj i wylęgania się gąsienic, zanim
wgryzą się one pod korę. Największe
znaczenie mają zabiegi ochronne
w czerwcu i lipcu. Szczegółowe terminy
ich wykonywania powinny być ustalane
na podstawie obserwacji odłowów samców w pułapki feromonowe. W poszczereklama
40
SAD NOWOCZESNY 5/2009
gólnych sezonach wegetacyjnych występują bowiem duże różnice zarówno w liczebności, jak i przebiegu lotu motyli.
Zgodnie z obowiązującymi zaleceniami, po wycofaniu preparatów na bazie fenitrotionu, do zwalczania zwójki koróweczki
można stosować jedynie środki z grupy
syntetycznych pyretroidów – Fastac 100
EC lub Decis 2,5 EC. Najlepiej za pomocą
dyszy strumieniowej opryskiwać pnie i dolne konary, czyli miejsca najbardziej zaatakowane przez tego szkodnika.
Często jednocześnie ze zwójką koróweczką występuje przeziernik jabłoniowiec
(Sesia myopaeformis). Gąsienice dorastają do 15–17 mm, są kremowobiałe z czerwonawą głową (fot. 9). Miejsca, w których
żerują gąsienice, zanieczyszczone są gruzełkowatymi odchodami oraz żywicą. Terminy zwalczania przeziernika są zbieżne
z terminami zwalczania zwójki koróweczki,
lot motyli tego szkodnika rozpoczyna się
bowiem w czerwcu, a najintensywniejsze
odłowy rejestrowane są w lipcu.
Opuchlaki
Szkodnikami kory mogą być również
chrząszcze opuchlaków. Sytuacje takie
mają miejsce, kiedy drzewka są sadzone
na stanowiskach, gdzie od lat uprawiano
truskawki i nie przeprowadzono zwalczania szkodników glebowych. Zdarzały się
sytuacje, że w sadach świeżo założonych
na takim stanowisku ponad 30% drzewek
było silnie uszkadzanych przez te chrząszcze. Najgroźniejsze są obrączkowe ogryzienia u podstawy drzewek, gdyż z reguły
prowadzą do ich zamierania. W przypadku ogryzienia wierzchołków, wystarczy
przyciąć uszkodzony fragment. Dlatego
przed założeniem sadu należy wykonać
analizę gleby i w przypadku obecności
Fot. 9. Gąsienice przeziernika jabłoniowca
szkodników glebowych przeprowadzić
ich zwalczanie. Jest to tym bardziej istotne, gdy weźmie się pod uwagę fakt, że do
walki z tymi szkodnikami w sadach nie ma
zarejestrowanych insektycydów.
Zapobieganie
Z brakiem zarejestrowanych środków mamy do czynienia także w przypadku trociniarek i korników. W związku z tym, szczególnego znaczenia nabierają działania mające na celu utrzymanie drzew w dobrej
kondycji, ponieważ są one mniej chętnie zasiedlane przez te szkodniki. Wśród zabiegów tych można wymienić odpowiednie na-
wożenie i nawadnianie, leczenie świeżych
ran oraz usuwanie tych części drzew, które
nie dają nadziei na regenerację. Wycięte
konary lub całe drzewa, szczególnie w przypadku ich porażenia przez korniki lub trociniarki, powinny być usunięte z sadu i spalone przed spodziewanym wylotem osobników dorosłych. Istotny jest monitoring występowania tych szkodników i jeśli w sadzie
zaobserwuje się ich zwiększoną liczebność,
należy zwrócić uwagę na możliwość ich
ograniczenia za pomocą zabiegów insektycydami stosowanymi przy okazji zwalczania innych szkodników, np. zwójkówek liściowych, owocówki jabłkóweczki itp. n
reklama
Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach zaprasza na Dzień Otwartych Drzwi w Sadzie
Doświadczalnym
w
Dąbrowicach
w
środę,
3 czerwca 2009 r .
Uczestnictwo w imprezie jest bezpłatne
Gości indywidualnych i wycieczki prosimy o dojazd
bezpośrednio do sadu w Dąbrowicach (5 km od Skierniewic w kierunku Łodzi).
Początek imprezy o godz. 10.00.
W programie:
• demonstracje doświadczeń odmianowych, nawożeniowych, nawodnieniowych, dotyczących gęstości
sadzenia, cięcia i formowania, ochrony drzew i krzewów jagodowych, techniki ochrony, mechanizacji,
• zwiedzanie stoisk firmowych,
• kiermasz wydawnictw fachowych,
• indywidualne konsultacje,
• piknik.
Demonstracje doświadczeń i konsultacje prowadzone będą przez pracowników naukowych ISiK. Informacje: tel./faks: 046 832 57 50, 0 500 101 798,
e-mail:[email protected]
Serdecznie zapraszamy ISiK
SAD NOWOCZESNY 5/2009
41