P J – R ATRIOTYZM

Ogólnopolski Ruch Programowo - Metodyczny
Wspólnota Drużyn Grunwaldzkich
przy Chorągwi Warmińsko-Mazurskiej ZHP
____________________________________
PATRIOTYZM JUTRA
– RÓŻNORODNA JEDNOŚĆ
PROGRAM
WSPÓLNOTY DRUŻYN GRUNWALDZKICH
NA LATA
2010-2013
1
Motto:
„Prawdziwy patriotyzm nie tylko polega na tym, ażeby kochać jakąś idealną ojczyznę,
ale - ażeby kochać, badać i pracować dla realnych składników tej ojczyzny,
którymi są ziemia, społeczeństwo, ludzie i wszelkie ich bogactwa”.
Bolesław Prus
Założenia programu Wspólnoty Drużyn Grunwaldzkich na lata 2010-2013 „Patriotyzm Jutra
– Różnorodna Jedność” opracowywały trzy pracujące kolejno zespoły instruktorskie. Nazwa
programu stanowi autorski pomysł phm. Przemysława Padraka.
Autorzy tekstów i zadań:
hm. Barbara Bogdańska-Pawłowska Przewodnicząca Wspólnoty Drużyn Grunwaldzkich
phm. Paweł Chmielewski
Krąg Instruktorów i Starszyzny Grunwaldzkiej przy GK ZHP
Małgorzata Chróst
psycholog, Olsztyn
Iwona Danilkiewicz
Krąg Instruktorów i Starszyzny Grunwaldzkiej przy GK ZHP
hm. Maria Główczyńska
Szczep Harcerski im. Janusza Korczaka w Słupcy
sam. Monika Jachimczak
Krąg Instruktorów i Starszyzny Grunwaldzkiej przy GK ZHP
ćw. Marcin Koński
Krąg Instruktorów i Starszyzny Grunwaldzkiej przy GK ZHP
hm. Maciej Młynarczyk
Krąg Instruktorów i Starszyzny Grunwaldzkiej przy GK ZHP
hm. Michał Mojski
5 Ł.G.D.W. im. Fryderyka Koziarza w Łukowie
pwd. Krzysztof Niepytalski Krąg Instruktorów i Starszyzny Grunwaldzkiej przy GK ZHP
HO Agnieszka Rawa
Krąg Instruktorów i Starszyzny Grunwaldzkiej przy GK ZHP
hm. Aleksandra Wodzyńska Wydział Programowy GK ZHP
Redakcja:
hm. Maciej Młynarczyk
Partner projektu:
Fundacja „Kuźnica” im. Hugona Kołłątaja
2
1. Przesłanie ideowe programu Wspólnoty Drużyn Grunwaldzkich
na lata 2010-2013
Głównym celem Wspólnoty Drużyn Grunwaldzkich, czerpiącej z wielowiekowych
tradycji narodu polskiego, jest wychowanie patriotyczne harcerzy, ukierunkowane na
poznawanie i pielęgnowanie dziedzictwa narodowego oraz poszukiwanie swojego
pola służby w społeczeństwie przyszłości. W sześćsetną rocznicę grunwaldzkiego
zwycięstwa zobowiązujemy się być strażnikami tradycji narodowej, z której
będziemy czerpać siłę do własnego rozwoju działania na rzecz dobra wspólnego.
Tym celom podporządkowujemy program Ruchu na lata 2010-2013, zachowując
zasady przyjętego w regulaminie kanonu „Wczoraj – Dziś – Jutro”. „Wczoraj” – to
zadania skierowane na poznawanie dziejów polskiego narodu, kształtowanie naszej
świadomości, tożsamości i pamięci. Zadanie na „Dziś” to dążenie do bycia
użytecznym poprzez pełnienie harcerskiej służby, polegającej na popularyzacji
narodowego dziedzictwa oraz na działaniach na rzecz małych i większych ojczyzn.
„Jutro” to kształtowanie własnej osobowości, postaw obywatelskich, rozwijanie
zainteresowań oraz zdobywanie wiadomości i umiejętności, potrzebnych w dorosłym
życiu oraz niezbędnych do aktywnego funkcjonowania w społeczeństwie.
2. Charakterystyka programu
Program będzie realizowany w trzech równoległych kierunkach:
I. Myśląc nie tylko o dawnych dziejach... – edukacja historyczna i popularyzacja
dziedzictwa narodowego,
II. Myśląc o własnej przyszłości – świadome kształtowanie własnego rozwoju
w dziedzinie osobowości, zainteresowań, zdobywania wiedzy oraz profesjonalnych
umiejętności,
III. Myśląc o Polsce – wychowanie obywatelskie.
Istotnym elementem oraz miernikiem realizacji każdego z tych kierunków będzie
skierowana na zewnątrz harcerska służba, której towarzyszyć będą atrakcyjne formy
działania.
3
3. Cele programu i zamierzania wychowawcze
3.1. Myśląc nie tylko o dawnych dziejach... – edukacja historyczna
i popularyzacja dziedzictwa narodowego.
Zakres treściowy tego kierunku obejmuje dzieje narodu polskiego od początków
państwowości do wybuchu II wojny światowej. Celem realizacji zadań tego kierunku
jest przybliżenie harcerzom następujących zagadnień z zakresu historii Polski:
•
walki o jedność i niepodległość państwa polskiego, największe bitwy i ich
bohaterowie,
•
materialne dziedzictwo narodowe i jego ochrona,
•
dziedzictwo niematerialne i duchowe, w tym: religia, nauka, sztuka, tradycje,
obyczajowość, dialog kultur, religii i narodowości,
•
wybitne postacie w naszych dziejach,
•
wydarzenia, które zmieniły bieg historii.
4
3.2. Myśląc o własnej przyszłości - świadome kształtowanie własnego
rozwoju w zakresie osobowości, zainteresowań, zdobywania
wiedzy oraz profesjonalnych umiejętności.
Istotą tego kierunku programowego jest wsparcie indywidualnego rozwoju harcerzy
poprzez:
• pomoc w uświadomieniu sobie potrzeb i w wyznaczaniu celów życiowych,
• wdrażanie świadomej pracy harcerzy nad swoim charakterem,
• wskazanie obcowania z kulturą jako jednej z dróg duchowego rozwoju,
• uświadomienie możliwości i sposobów świadomego kształtowania swojej
ścieżki edukacyjnej,
• ukazanie wartości zdobywania profesjonalnych umiejętności, uprawnień
zawodowych, państwowych i innych,
• wykorzystanie harcerskich specjalności jako sposobu realizacji zainteresowań
i zdobywania profesjonalnych umiejętności,
• wykorzystanie harcerskich instrumentów metodycznych jako środków
wspierania wszechstronnego rozwoju młodego człowieka,
• uświadomienie zależności między poziomem własnego rozwoju a społeczną
przydatnością jednostki,
• wskazanie
służby
społecznej
jako
jednego
wykorzystania zdobytej wiedzy i umiejętności.
5
z
najważniejszych
pól
3.3. Myśląc o Polsce – wychowanie obywatelskie.
Wychowanie
obywatelskie,
czyli
przygotowanie
do
roli
świadomego,
odpowiedzialnego i aktywnego obywatela, ma się odbywać poprzez:
• wskazanie miejsca młodego człowieka w rodzinie, z uwzględnieniem jego
obowiązków i praw,
• skłonienie harcerzy do refleksji nad ich miejscem w społeczności szkolnej,
zwrócenie uwagi na podstawowe zadania szkoły, stosunek harcerzy do nauki,
problematykę występujących w szkole zagrożeń, aktywność w samorządzie
szkolnym i inne formy udziału w życiu szkoły,
• wskazanie drużyny harcerskiej jako doskonałego „poligonu” w zakresie
aktywności społecznej, nauki samorządności, zdobywania innych kompetencji
społecznych,
• kształtowanie poczucia odpowiedzialności za najbliższe otoczenie, środowisko
lokalne
poprzez
poznawanie
jego
potrzeb,
kreowanie
społecznego
zainteresowania sprawami lokalnymi i podejmowanie własnych inicjatyw w
dostępnym dla siebie zakresie,
• naukę mechanizmów demokracji, uświadamianie praw i obowiązków
obywatelskich,
• kształtowanie
poszanowania
dla
symboli
odpowiedzialności za dobre imię Polski.
6
narodowych
oraz
poczucia
4. Metoda realizacji programu
Program będzie realizowany w ramach współzawodnictwa o Tytuł i Odznakę
Drużyny
Grunwaldzkiej,
prowadzonego
w
kolejnych
latach
od
Zlotu
Grunwaldzkiego w 2010 r. do Zlotu Grunwaldzkiego w roku 2013.
W
każdym
roku
harcerskim
jednostka
harcerska
uczestnicząca
we
współzawodnictwie grunwaldzkim wykona 3 zadania, po jednym z każdego kierunku
programowego.
Czwartym zadaniem dla drużyny w każdym roku jest wykonanie
określonej pracy na rzecz Zlotu Grunwaldzkiego, np. przygotowanie zajęć
programowych,
udział
w
służbach
zlotowych,
przygotowanie
elementów
wyposażenia lub wystroju Zlotu. Ponadto obowiązkiem każdej drużyny ubiegającej
się Tytuł i Odznakę Grunwaldzką jest aktywny udział w życiu macierzystego hufca.
Poza zadaniami obowiązkowymi drużyny mogą bez ograniczeń wykonywać inne
zadania ze Skarbca Zadań Grunwaldzkich oraz zadania według własnego pomysłu.
Sposób realizacji zadań należy dostosować do grupy metodycznej i poziomu
wiekowego członków drużyny, uwzględniając
przy tym wskazania harcerskiej
metody wychowawczej i wykorzystując w jak najszerszym zakresie instrumenty
metodyczne, w tym stopnie, sprawności, znaki służb, Znak Zawiszy, projekt
starszoharcerski. Dostosowanie zadań do właściwości członków drużyny należy do
roli drużynowego. Należy zwrócić szczególną uwagę na dobranie odpowiednich form
pracy do wieku członków drużyny. Dotyczy to zwłaszcza gromad zuchowych,
których działania w tym zakresie powinny być zbieżne z metodyką zuchową
i uwzględniać programy zuchowych sprawności zespołowych i indywidualnych.
Zadania są propozycjami, z których drużynowy może wybierać elementy
odpowiednie dla drużyny i możliwe do zrealizowania. Należy jednak pamiętać, by po
takiej redukcji zadanie nadal zapewniało realizację celów programu.
7
Drużyny, które
po
raz
pierwszy
przystąpią
do
współzawodnictwa
będą
realizować zadania bezpośrednio związane z tradycją grunwaldzką: Grunwaldzki
Zwiad, Turniej Grunwaldzki, Jak na Zawiszy, a w czasie Zlotu Grunwaldzkiego
uczestniczą w warsztatach w Izbie Tradycji Wspólnoty.
Drużyny uczestniczące we współzawodnictwie po raz drugi i więcej, wykonują
obowiązkowo
po jednym zadaniu z każdego spośród 3 bloków Programu
„Różnorodna jedność – Patriotyzm jutra”.
Ponadto każda drużyna wykonuje w ciągu roku harcerskiego czwarte zadanie, będące
jej wkładem na rzecz Zlotu Grunwaldzkiego.
Realizując niniejszy program, warto pamiętać o:
- wskazaniach metody harcerskiej,
- sięganiu skarbca zadań grunwaldzkich,
- łączeniu zadań grunwaldzkich z propozycjami programowymi hufców i
chorągwi,
- zadaniach wynikających z pracy z bohaterem,
- poradnikach metodycznych,
- inicjatywie własnej drużyn i wskazaniach wynikających z potrzeb środowisk
lokalnych, podejmując harcerską służbę społeczną.
Wszystkie
jednostki organizacyjne realizujące niniejszy Program powinny
promować swoje działania hasłem Programu i logotypem Wspólnoty.
Zaleca się kadrze instruktorskiej podjęcie wszelkich starań w celu pozyskiwania
patronów i sponsorów do realizacji Programu, głównie na szczeblu lokalnym.
8
5. ZADANIA PROGRAMU
9
10
BLOK I:
MYŚLĄC NIE TYLKO O DAWNYCH DZIEJACH...
– DZIEDZICTWO NARODOWE
5.1.1. Pan chyba nie z tej ziemi?
Pielęgnowanie tożsamości regionalnej
Współcześnie nie jest trudne – przynajmniej w Polsce – określenie swojej przynależności
narodowej. Nie mamy też większych problemów z tożsamością lokalną. W końcu każdy jest silnie
związany z miejscem swojego zamieszkania czy też z miejscowością, w której się urodził i spędził
dzieciństwo oraz wczesną młodość. Takie więzi nietrudno w sobie odnaleźć. Niełatwo też zanikają.
Nieco trudniej jest z tożsamością regionalną – a więc dotyczącą obszaru pomiędzy skalą lokalną a
poziomem narodu czy kraju.
Wykonując to zadanie, zajmiemy się odkrywaniem i pielęgnowaniem naszej tożsamości
regionalnej.
Po co nam tożsamość regionalna?
Czy nie wystarczy mi poczucie, że jestem Polakiem, i świadomość bycia mieszkańcem Mławy – czy
muszę być jeszcze Mazowszaninem? Dla górali podhalańskich, Ślązaków czy Kaszubów regionalna
tożsamość jest oczywista, ale co z mieszkańcami takich okolic, gdzie jest ona dyskusyjna albo bardzo
słaba? Czy warto ją na siłę przywracać z zapomnienia, budować od podstaw, dokonywać wyboru? Czy
nie jest to twór sztuczny?
Tożsamość regionalna, choćby była słabo odczuwana, jest naturalnym zjawiskiem. Bez problemu
dostrzegamy różnice w folklorze, języku, zabudowie. Wiele stereotypów (np.: warszawiak jest
„cwaniaczkiem”, poznaniak jest gospodarny i do bólu skuteczny, krakowianin to człowiek oszczędny i
przekonany o wyjątkowości wszystkich krakowian) bardzo często znajduje potwierdzenie w
rzeczywistości – bo od tego, gdzie mieszkamy, w sporej mierze zależy wpajany nam system wartości.
Krótko mówiąc – różne obszary naszego kraju tworzą własną, częściowo odrębną od innych kulturę.
Warto pielęgnować tożsamość regionalną z kilku ważnych przyczyn:
• każdy region ma swoją własną kulturę – nierzadko bardzo odmienną od ziem ościennych; poznając
ją i pielęgnując, stajemy się wewnętrznie bogatsi; nie czujemy się już ludźmi z „głębokiej
prowincji”, ale z regionu o bogatych tradycjach,
• dobra znajomość kultury własnego regionu i cech, które odróżniają go od innych, pozwala
zrozumieć i zaakceptować odmienności, uczy tolerancji i szacunku,
• kształtowanie i pielęgnowanie tożsamości regionalnej powoduje, że rośnie nasze przywiązanie do
macierzystego regionu; staje się bardziej prawdopodobne, że nasi harcerze po studiach zechcą
powrócić z dużych ośrodków akademickich do miast w swoim regionie (operując przykładem:
może nie uda się „zakotwiczyć” w niewielkim Prudniku, ale może przywiązanie do regionu
opolskiego skłoni kogoś do powrotu do Opola), a nawet ci, którzy w największych ośrodkach
pozostaną, nie odetną się od swych korzeni i na miarę swoich możliwości będą wspierać region –
choćby służąc miejscowym stowarzyszeniom swoją wiedzą, doświadczeniem, kontaktami czy...
wpłatą z tytułu 1% (tu znów przykład: miasto Sierpc ma takie swoje „grupy wsparcia” w
Warszawie – nieformalne koło sierpczan – oraz w Bydgoszczy, gdzie działa Konfraternia
Sierpecka, gromadząca nie tylko sierpczan, ale i sympatyków prastarego grodu nad Sierpienicą) –
krótko mówiąc – dzięki przywiązaniu do młodych ludzi do swojego regionu nie odpływają z
niego wszystkie zasoby.
11
Krok 1
Na zbiórce poprzedzającej realizację tego zadania rozdziel między zastępy zadania związane z
poszukiwaniem typowych dla Waszego regionu elementów w takich dziedzinach, jak:
•
•
•
gwara regionalna/gwary regionalne, np. kurpiowska, lubawska,
kuchnia regionalna, np. podlaskie kartacze czy kieleckich „1000 potraw z ziemniaka”,
architektura, budownictwo, zdobnictwo (np. charakterystyczny kontrast między
budownictwem poniemieckim i „kongresowym” w Golubiu-Dobrzyniu: w starych domach
dawnego Golubia okna otwierają się do wewnątrz, zaś po dobrzyńskiej stronie – na
zewnątrz; ma to związek z niedbalstwem charakterystycznym dla b. zaboru rosyjskiego –
mieszkańcy woleli, żeby rozpadające się okna „wysypywały się” na zewnątrz),
• inne elementy kultury ludowej – zwyczaje, tradycje, pieśni, tańce, strój ludowy (np.
łowicki),
• charakterystyczne elementy systemu wartości mieszkańców regionu (np. w Wielkopolsce
gospodarność, na północnym Mazowszu podkreślanie szlacheckich korzeni),
• stereotypy na temat mieszkańców regionu („warszawiak to cwaniak”),
• tradycje dawnego niezależnego bytu państwowego albo innej przynależności państwowej,
niż reszta kraju (np. Księstwo Jaworsko-Świdnickie, będące posiadłością czeską, a
wcześniej przez długi czas niepodległe),
• charakterystyczne dla danego regionu ruchy społeczne i ich symbole (np. Wielkopolsce
praca u podstaw w XIX wieku, obrona prze germanizacją i „Dzieci Wrzesińskie”, na
Kielecczyźnie partyzantka w czasie II wojny światowej, „Hubal”, „Ponury”),
• postacie, które są albo powinny być powszechnie kojarzone z regionem (np. na Warmii
Mikołaj Kopernik, Stanisław Hozjusz, Ignacy Krasicki, w Ziemi Płockiej Bolesław
Krzywousty, Paweł Włodkowic, Zygmunt Padlewski, Dawid Ben Gurion, Tadeusz
Mazowiecki),
• święci związani z regionem (np. na Dolnym Śląsku św. Jadwiga Śląska, na Mazowszu św.
Stanisław Kostka, św. Andrzej Bobola, na Podlasiu Męczennicy z Pratulina, w Ziemi
Lubuskiej Pięciu Braci Międzyrzeckich, w Małopolsce św. Stanisław bm., św. Kinga, na
Podkarpaciu ),
• miejsca w regionie o istotnym znaczeniu dla historii Polski (np. w Wielkopolsce Gniezno,
na Opolszczyźnie Góra św. Anny),
• elementy gospodarki, m. in. historyczne metody gospodarowania (np. stwierdzona na Wiśle
granica użycia pługa żelaznego), zakłady pracy, zatrudniające wielu mieszkańców z całego
regionu (np. PKN Orlen w Ziemi Płockiej, do niedawna „Siarkopol” w Tarnobrzegu),
• wspólne korzenie ludności napływowej (np. wywodzącej się w znacznej mierze z Kresów
Wschodnich ludności Dolnego Śląska),
• naturalne geograficzne granice regionu (np. rzeka Wisła dla Lubelszczyzny i Kielecczyzny,
Wisła i San dla Podkarpacia, dla Warmii i Mazur wielowiekowa strefa graniczna, która
potem stała się rosyjsko-pruskim kordonem granicznym).
(Wybór tych dziedzin zależy m. in. od regionu i od wieku członków drużyny).
Poleć zastępom przedstawienie tego, czego się dowiedziały, w jak najciekawszej, lecz krótkiej
formie – np. filmik, scenki teatralne, happening, projekcja zdjęć, wystawa.
Wskaż potencjalne źródła informacji – książki, serwisy internetowe, specjaliści z danej dziedziny.
Krok 2
Przeprowadź zbiórkę drużyny, w czasie której zastępy zaprezentują zdobytą wiedzę i złożą
znalezione materiały do wspólnej kroniki wykonania zadania.
12
Na zbiórkę przygotuj mapę Waszego regionu. W czasie prezentacji zaznaczajcie miejsca, o których
jest mowa, a także obszary, których dotyczą opisywane zjawiska – np. subregiony geograficznoprzyrodnicze, obszary obowiązywania gwar, folkloru, obszary obowiązywania charakterystycznych
tendencji w budownictwie itp.
Na okres do najbliższej Rady Drużyny poleć zastępom zastanowienie się, w jaki sposób możecie
podzielić się zdobytą wiedzą z mieszkańcami Waszej miejscowości, jak możecie sprawić, że będą
się bardziej identyfikować z Waszym regionem.
Krok 3
Na zbiórce Rady Drużyny omówcie propozycje zastępów. Przeprowadźcie też burzę mózgów, by
pozyskać więcej pomysłów na działania, które możemy nazwać szumnie „kampanią
świadomościową”. Rozważcie np. takie możliwości:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
umieszczenie w ważnych miejscach w Waszej miejscowości plakatów z interesującą
grafiką i chwytliwymi hasłami (za przykład można podać samorządową kampanię
wizerunkową „Mazowsze – Serce Polski”),
przygotowanie i kolportaż ulotek lub broszur,
przygotowanie artykułu prasowego lub cyklu artykułów prasowych (lub zaangażowanie
do tego grona zaprzyjaźnionych pasjonatów),
wystawa fotografii,
pokazy filmów amatorskich, happeningi, spotkania z ciekawymi ludźmi organizowane w
szkołach,
założenie i rozreklamowanie strony internetowej,
przygotowanie i rozpowszechnienie cyklu filmików promocyjnych,
odczyty, debaty, np. w lokalnym doku kultury czy bibliotece publicznej,
audycje w lokalnej rozgłośni radiowej lub telewizji,
konkurs wiedzy o regionie dla uczniów lokalnych szkół,
konkurs plastyczny z wystawą najlepszych prac.
Pamiętajcie, że im więcej będzie działań i im bardziej będą one różnorodne – tym większe są szanse
na powodzenie kampanii.
Pomyślcie o partnerach Waszej akcji, czyli osobach i instytucjach, które mogą Wam pomóc –
podsuwając dodatkowe pomysły, wspierając Was merytorycznie, udostępniając swoje kontakty,
pomagając Wam zdobyć środki finansowe, pomieszczenia do prowadzenia Waszych działań,
udostępniając miejsce na serwerze, przygotowując relacje medialne z Waszych działań czy choćby
obejmując nad nimi patronat.
Krok 4
Przeprowadźcie „kampanię świadomościową” zgodnie z ustaleniami Rady Drużyny.
Nie zapomnij o podsumowaniu zadania w gronie drużyny i wyróżnieniu najbardziej
zaangażowanych harcerzy.
Pamiętaj, że realizacja tego zadania to znakomita sposobność do wykonywania zadań w ramach
prób na stopnie, sprawności i znaki służb, a samo zadanie świetnie nadaje się na projekt
starszoharcerski.
13
5.1.2. Małe Ojczyzny – wielcy rodacy
Wybitne postacie z naszych środowisk
Uczymy się na lekcjach historii o wielkich tego świata, w telewizji śledzimy losy gwiazd, we
wiadomościach słuchamy o politykach i często zadajemy sobie pytanie: „Skąd ci ludzie się
biorą!?”.
Suwałki to miejscowość związana z Marią Konopnicką. O Wadowicach wielu by zapewne
nigdy nie usłyszało, gdyby nie Karol Wojtyła. Słyszymy „Kopernik” – myślimy Toruń i Frombork.
Kętrzyn nawet swoją nazwę zawdzięcza Wojciechowi Kętrzyńskiemu. Marszałek Piłsudski urodził
się w maleńkim Zułowie na Kresach. Donald Tusk pochodzi z Gdańska, a Dorota Rabczewska z
Ciechanowa. Cyprian Kamil Norwid pochodzi z Laskowa-Głuchów koło Wyszkowa a Ignacy Jan
Padarweski z Kuryłówki pod Leżajskiem.
Warto sprawdzić, czy i nasza ziemia nie wydała na świat jakiejś znanej postaci. A dlaczego
warto? Świadomość istnienia takiej postaci pomaga w kształtowaniu lokalnej tożsamości,
budowaniu dumy z miejsca urodzenia, identyfikowaniu własnej okolicy z ważnymi wydarzeniami
historycznymi. Harcerze, którzy mogą się pochwalić, że są np. ziomkami Norwida, chętniej poznają
jego życie i dzieło. Takie poszukiwania to też świetna okazja do poszukiwania bohatera drużyny i
dalszej pracy z tym wzorcem osobowym.
Kogo szukamy?
Na początku więc musimy sami sobie odpowiedzieć na pytanie: czy szukamy kogoś o
określonych właściwościach (bp np. drużynie o specjalności artystycznej przydałby się patron –
artysta), czy też chcemy lepiej poznać historię okolicy poszukując śladów wybitnych ludzi z
naszych stron?
Gdzie szukać?
Powinniśmy zrobić mały rekonesans i dowiedzieć się, jakie źródła istnieją na danym terenie,
które mogą być nośnikiem informacji których szukamy. Mogą to być: archiwa parafialne i ich
księgi, lokalne czy szkolne koła historyczne, muzeum naszej ziemi, biblioteka miejska i jej katalogi,
dworki i skanseny, pomniki w okolicy, samo miasto z nazwami jej ulic, szkoły i ich imiona, „loża
zasłużonych” w urzędzie czy katalog olimpijczyków lub sławnych absolwentów szkół, kluby
sportowe, centra kultury, lokalne gazety i wiele innych podobnych miejsc.
Kto nam pomoże?
Żeby dotrzeć do informacji, często będziemy potrzebowali pomocy innych osób. Do części
z tych danych dostęp jest ograniczony, potrzebna nam więc będzie osoba, która ten dostęp posiada:
pani bibliotekarka do archiwów bibliotecznych, ksiądz proboszcz, który pozwoli nam zajrzeć do
ksiąg parafialnych, kustosz muzeum, mogący mam pokazać zbiory z magazynów itp.
Ale żeby w ogóle poszukiwać konkretniejszych informacji, musimy najpierw określić temat
i zakres poszukiwań. Oprócz sytuacji, w których sami możemy sprawdzić czy odnaleźć jakąś osobę
– i tu nazwiska z nazw ulic, pomników, tablic pamięci/olimpijczyków/zasłużonych, nazwisk
widniejących na pucharach – są też takie sytuacje, gdy będziemy potrzebowali pomocy.
14
Pomocna może być nam prababcia i jej wspomnienia, nauczyciel historii, bibliotekarka
znająca publikacje o tematyce lokalnej, dyrektor szkoły, śledzący poczynania swoich
najzdolniejszych absolwentów czy choćby administrator cmentarza, mogący nam wskazać
nazwisko na nagrobku, lub osoba odpowiedzialna za wydarzenie kulturalne w gminie.
Jak?
Stare przysłowie mówi: „koniec języka za przewodnika”. Nie znajdziemy nic, jeśli nie
będziemy pytać. Wiemy już, gdzie i kogo pytać należy.
Jeżeli chodzi o sposób, w jaki będziemy uzyskiwali pytania, to dużo zależy od tego, czy
sprecyzowaliśmy już osobę której szukamy czy szukamy wszystkich wyróżniających się
mieszkańców okolicy.
Oczywiście pamiętajmy też, że warto pytać nie tylko o postacie historyczne ale i żyjące –
może się okazać, że tuż za miedzą mieszka doceniany artysta plastyk, a my o tym nie wiemy,
ponieważ np. nie interesowaliśmy się tą dziedziną.
Jeśli nie wiemy, kogo szukamy – zadajemy pytania z wielu dziedzin i wypytujemy o
wszystkie osoby.
Dodatkowo możemy wykorzystać tu takie źródła jak Internet, bibliotekę i książki związane
z wybraną już osobą, szkoły, o których wiemy, że dana osoba pobierała w nich naukę itp. Słowem,
na wzór detektywa trzeba podążać szlakiem wybranej osoby.
Warto też wspomnieć, że należy od razu takie informacje segregować i katalogować, bo
pamięć jest zawodna, a później łatwiej je znaleźć.
Co dalej ?
Mamy już mnóstwo uporządkowanych informacji. Co można i co warto z tym zrobić?
Po pierwsze trzeba zadbać, by wybrana przez nas postać nie została zapomniana. Warto
opracować zgromadzone wiadomości i opublikować je, propagując tę postać w naszym środowisku.
Można też przekazać informacje np. miejscowym historykom-pasjonatom, którzy na pewno zadbają
o to by to cenne źródło informacji znalazło się w odpowiednim miejscu.
Możemy też podjąć samodzielne działania, np.:
•
•
•
•
•
•
publikacje w miejscowej gazecie,
zebranie pamiątek po wybranej osobie, zorganizowanie izby pamięci,
organizacja spotkania czy widowiska, poświęconego tej osobie (np. ogniobranie),
przeprowadzenie kampanii „Bohater”,
współpraca z instytucjami, funkcjonującymi w dziedzinie, którą zajmował się nasz bohater,
zorganizowanie wraz z lokalnym centrum kultury wystawy, poświęconej te j postaci.
Po takim wysiłku na pewno będziemy usatysfakcjonowani bo będziemy wiedzieli, że nasza
niemała praca dała wymierny efekt i przyczyniła się do lepszego poznania naszej małej ojczyzny.
Oprócz wymienionych wyżej źródeł, w realizacji tego zadania mogą Wam pomóc:
- lokalne wydawnictwa
- www.google.pl
- http://www.ipn.gov.pl/portal/pl/4/4219/Biuro_Edukacji_Publicznej.html
- http://pl.wikipedia.org/wiki/Portal:Biografie
- strony internetowe lokalnych organizacji pozarządowych
15
5.1.3. Kiedy Słońce było bogiem
Pradzieje naszej ziemi
Myśląc o historii naszej bliższej i dalszej okolicy, przypominamy sobie o jej dziejach w czasie
drugiej wojny światowej, powstań narodowych, pamiętamy o dawnych właścicielach naszych
miejscowości. Nasza wiedza (sięgając wstecz) kończy się zazwyczaj na dacie nadania praw
miejskich, ufundowania kościoła czy pierwszej wzmianki w dokumentach pisanych – krótko
mówiąc, nie sięga dawniej, niż do czasów średniowiecznych. Tymczasem na większości ziem
polskich do dziś zachowały się ślady osadnictwa sprzed kilkunastu, a czasem i dwudziestu kilku
wieków. Niemal w każdym powiecie prowadzono kiedyś wykopaliska archeologiczne, odnajdując
fundamenty dawnych domostw, zasypane studnie, pozostałości naczyń i innych sprzętów
domowych. Na obszarze dzisiejszej Polski zachowało się ponad 3000 śladów kurhanów i grodzisk
(to przeciętnie blisko 10 na 1 powiat!) – pozostałości po dawnych siedzibach Słowian, Prusów, a
nawet Gotów. Warto wybrać się w podróż do tego zapomnianego i tajemniczego świata, by
stwierdzić, że nasze miejscowości mają metrykę dużo starszą, niż wynika z dokumentów – jak
choćby Kalisz, odwiedzany przez kupców już w II wieku n. e.
Przebieg realizacji zadania.
Poznajmy historię
Jakie ludy wędrowały przez Europę i przez Polskę? Kiedy pojawili Słowianie? Kiedy pojawiło się
osadnictwo na terenach dzisiejszej Polski? Na początku warto zadać sobie właśnie takie pytania i
odszukać informacje na ten temat. Poznać najstarszą historię Polski, ludów wędrujących ,
dowiedzieć się, czy w pobliżu nie istniały grodziska, spróbować je znaleźć.
Proponowane formy:
1.
warsztaty historyczne – odnalezienie kronik, cennych informacji o danym czasie,
spotkanie z historykiem czy grupą rekonstrukcyjną,
2.
turniej wiedzy o praludach wędrujących i zamieszkujących ziemie Polskie,
3.
stworzenie map: dawnej Polski z uwzględnieniem osadnictwa plemion na jej terenie
oraz Europy, na której zobrazowany zostanie zasięg przemarszu ludów,
16
4.
wycieczki do muzeów, skansenów, dawnych grodzisk, miejsc, gdzie były
prowadzone wykopaliska,
5.
przeprowadzenie ankiety ulicznej, na temat wiedzy o naszych praprzodkach.
Jak żyli?
Życie codzienne – sprawa godna uwagi. Jak wyglądało życie codzienne naszych praprzodków? Co
jedli, jak się ubierali? Co można było nazwać ich rozrywką? W co wierzyli? To tylko kilka z
szeregu pytań na temat ich życia. Warto zadać ich więcej, a później to wykorzystać.
Proponowane formy:
-
SŁOWIAŃSKI JARMARK – organizacja w szkole/mieście/ okolicy jarmarku
słowiańskiego, którego celem będzie pokazanie życia codziennego Słowian, pieczenie
podpłomyków, przebranie się w stroje z epoki, wyrabianie biżuterii i koszyków wiklinowych to
tylko kilka z wielu ewentualnych punktów programu jarmarku,
-
PODRÓŻ W CZASIE – a gdyby tak wcielić się w postaci sprzed wieków? Uwierzyć w
Peruna, Swarożyca i Strzyboga..? Gra fabularna może trwać nawet kilka dni. Należy przygotować
stroje, wymyślić fabułę, na której będzie się można oprzeć, imiona, pochodzenie. I do dzieła.
Skąd my to wszystko wiemy?
Po czym archeologowie poznają, że dane znalezisko pochodzi właśnie z tego okresu? Że należało
do któregoś z plemion zamieszkujących Polskie Ziemie? Warto poznać tajniki archeologii i
spróbować samemu.
Proponowane formy:
– warsztaty archeologiczne – spotkanie z archeologami na wykopaliskach i miejscach badawczych
Gdzie? Co i jak?
Źródła – historia:
http://www.archeologia.com.pl/
http://archiwum.wiz.pl/1999/99044300.asp
http://slowianie.republika.pl/
17
http://www.freha.pl/
http://www.historycy.org/
http://www.historia.org.pl/
http://www.pradzieje.pl
bractwa i organizacje:
http://bractwa_rycerskie.najlepsze.net/ -lista najlepszych bractw
http://www.ulvborg.pl/
Imprezy – pomysły na wyprawę drużyny:
1.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Festiwal_Słowian_i_Wikingów - Festiwal Słowian i
Wikingów – cykliczna impreza plenerowa w formie archeologii eksperymentalnej. Odbywa się
corocznie w pierwszy weekend sierpnia na wyspie Ostrów Recławski w Wolinie.
2.
Świętokrzyskie Dni Kupały, to cykl imprez regionalnych o zasięgu ogólnopolskim,
których hasłem towarzyszącym jest: „Powitaj Lato w Świętokrzyskim”. Na przełomie czerwca i
lipca na terenie całego województwa odbywają się liczne pokazy, festyny i wystawy mające na celu
przybliżenie i aktywne przeżycie prastarych słowiańskich obrzędów.
3.
Festiwal Kultury Słowiańskiej i Cysterskiej w Lądzie nad Wartą
4.
Festiwal Wczesnośredniowieczny w Chudowie - impreza przenosi do czasów, kiedy na
mapie Polski gdzieniegdzie tylko majaczyły drewniane grody, a niezłomni wojowie z północy
podbijali kolejne wioski.
5.
Festiwal Wczesnośredniowieczny w Braniewie - impreza organizowana corocznie przez
braniewską drużynę wikingów Nidhogg. Celem jej jest prezentacja szeroko rozumianej kultury
wczesnośredniowiecznej Europy - począwszy od aspektu militarnego, na rzemiośle skończywszy.
6.
Międzynarodowy Zjazd Wojowników Słowiańskich – Grzybowo - odbywa się co roku w
centrum wczesnośredniowiecznego grodziska – pozostałości po grodzie książęcym państwa Polan
przełomu X i XI wieku
7.
coroczne topienie Marzanny to obrzęd, który odziedziczyliśmy od Słowian
8.
obchody nocy świętojańskich organizowane w wielu miejscach Polski.
18
5.1.4. Zwinięty w trąbkę?
Rzecz o języku polskim.
Codziennie z ust każdego z nas wychodzi ogromna liczba słów. Badania dowiodły, że przeciętny
Polak posługuje się tylko 2000 słów w rozmowach. Do rzadkości należy 20 000 innych słów.
Każdego dnia posługujemy się naszym polskim językiem, nie rozmyślając przez chwilę, kiedy
mowa polska w ogóle pojawiła się na terenie naszego kraju. Powinniśmy zadać sobie szereg pytań:
od jakich języków pochodzi ojczysty język każdego z nas? Jak kształtował się przez wieki i jak
wyglądała jego historia?
Warto wiedzieć, że…
1. Prawie wszystkie języki Europy i zachodniej Azji wywodzą się ze wspólnego języka
praindoeuropejskiego, którym posługiwała się pierwotna wspólnota indoeuropejska. Na
skutek licznych wędrówek plemiennych i kontaktów między różnorakimi typami kultur,
wspólnota praindoeuropejska uległa rozbiciu na kilka zespołów etnicznych.
2. Współczesny język polski wywodzi się z dialektów używanych w Wielkopolsce i
Małopolsce, w mniejszym stopniu na Mazowszu oraz na innych obszarach. Na język
polski wpływały inne języki. Najważniejszymi z nich były: łaciński, niemiecki, czeski,
białoruski i ukraiński (głównie za pośrednictwem gwar kresowych), turecki, francuski,
włoski, rosyjski, jidysz. Obecnie można obserwować duży wpływ języka angielskiego na
język polski.
3. Język polski posiada liczne zabytki polskiej mowy, zapisane w literaturze i poezji, które
do dziś możemy podziwiać i czerpać z nich wiedzę, jak wiele pokoleń przed nami.
Zatem do dzieła.
Krok 1
Przeprowadzenie zbiórki (zastępu lub drużyny) albo inne formy konsultacji z polonistą lub
językoznawcą, uzyskanie informacji o dawnych formach obecnie używanych słów i zwrotów, o ich
pochodzeniu, o cechach wyróżniających poszczególne gwary i dialekty języka polskiego; o
używanych współcześnie zapożyczeniach z języka polskiego, neologizmach, o kierunkach zmian
współczesnego języka polskiego oraz o najczęściej popełnianych błędach językowych; lektura
poleconych przez tego specjalistę popularnych publikacji na ten temat,
Krok 2
Poznanie historii i pochodzenia języka polskiego, zaobserwowanie zmian, które dokonały się w
nim na przełomie wieków, odnalezienie zabytków języka polskiego oraz ciekawostek z nim
związanych.
Proponowane formy:
2.
przeprowadzenie wywiadów ze starszymi osobami, których język na pewno różni się od
naszego, po spotkaniu „rozpracowanie” nagrania – wyszukanie słownictwa obecnie
nieużywanego, a także słów, świadczących o przynależności Waszej okolicy do danej gwary
19
lub dialektu regionalnego,
3.
„język przez wieki” – teatralna forma przedstawienia tego samego utworu w języku
polskim z różnych okresów historycznych.
Krok 3
Jakiego języka używamy dziś? Warto zadać sobie to pytanie. Często nie zdajemy sobie sprawy z
tego, jak wielu zapożyczeń używamy w mowie potocznej i jak skromny zazwyczaj jest nasz zasób
słów.
Proponowane formy:
– przeprowadzenie zbiórki lub konsultacji z polonistą
przeprowadzenie wywiadów z cudzoziemcami mieszkającymi w Polsce na temat największych
trudności z językiem, które napotkali związanych z wymową, ortografią itp.
– stworzenie słownika synonimów, w którym zamieszczone zostaną przydatne zamienniki
zapożyczeń (np. : zebrać zamienniki słowa „fajne”), które używamy w mowie codziennej i
rozpropagowanie go wśród rówieśników.
Krok 4
Finałem zadania będzie realizacja propozycji repertuarowej Wspólnoty „Polacy nie gęsi”,
poświęconej kulturze języka polskiego (m. in. poprawność językowa, odkrywanie pochodzenia
słów, rozpoznawanie znanych cytatów, szukanie polskich odpowiedników dla zapożyczeń i
neologizmów, zmagania z odmianą nazwisk, konkurs krasomówczy).
Zadanie „Polacy nie gęsi” (w wersji do dwustronnego wydruku) można pobrać pod adresem:
http://odznaka.grunwald.zhp.pl/polacy%20nie%20gesi1.pdf
20
5.1.5. Polak potrafi
Rzecz o polskiej wynalazczości.
Czy wiesz, że kamizelka kuloodporna została wynaleziona w Polsce? Że lampę naftową
skonstruował jeden z naszych rodaków? A może, że któryś z nich wymyślił wycieraczki do szyb
samochodowych, inny zaś – spinacz biurowy? Nie? Najwyższy czas się o tym wszystkim
dowiedzieć!
Na początku była potrzeba... To jej zawdzięczamy wymyślanie, projektowanie i tworzenie –
najpierw prostych rzeczy codziennego użytku, później zaś coraz bardziej skomplikowanych i
innowacyjnych. Czy zastanawialiście się kiedyś, ile wynalazków wyszło z naszej ojczystej ziemi ?
Ilu Polaków postarało się, aby jego wynalazek ujrzał światło dzienne i służył wielu pokoleniom?
To właśnie dzięki ich pomysłowości, talentowi i umiejętnościom możemy dzisiaj korzystać z wielu
urządzeń ułatwiających nam życie (lub mogli z nich korzystać nasi przodkowie w przeszłości).
Warto zadać sobie trochę trudu i zainteresować się polskimi wynalazkami i wynalazcami, odnaleźć
ciekawostki na ten temat, odszukać wynalazki zapomniane i niedocenione, których przydatność
zauważylibyśmy dopiero teraz, czy te absurdalne, które można traktować z przymrużeniem oka.
A zatem do dzieła.
Krok 1
Podstawowym zadaniem, na którym będziemy się opierać, jest odnalezienie wynalazków
i odkrywców, którzy rozsławili imię Polski. W jakim okresie żyli? Kim byli? Czy droga do odkrycia
była pełna trudności i zagadek czy może udało im się wpaść na dany pomysł przypadkowo? Warto
odpowiedzieć sobie na te pytania oraz wiele innych i stworzyć listę polskich wynalazków
i odkrywców.
Proponowanymi formami są:
-
-
-
wyszukanie odkrywców i wynalazców pochodzących z naszej najbliższej okolicy, z
naszego regionu, zdobycie informacji na ich temat,
wycieczki do muzeów oraz miejsc związanych z danym wynalazkiem czy wynalazcą – na
terenie całej Polski jest wiele takich miejsc, które ciekawią od wejścia do zakończenia
zwiedzania; można również zainteresować się wystawami czy pokazami
okolicznościowymi związanych tematycznie, które akurat w danej chwili będą miały
miejsce w pobliżu,
stworzenie mapy Polski, na której umiejscowiona zostanie jak największa liczba
wynalazków polskich rąk, oczywiście z umieszczeniem ich w miejscu wynalezienia lub
skonstruowania,
stworzenie mapy świata, na której zostaną zaznaczone odkrycia polskich podróżników
(takich jak Paweł Edmund Strzelecki, badacz obu Ameryk i Australii, Ignacy Domeyko –
odkrywca wielu minerałów i gatunków zwierząt, Bronisław Malinowski – antropolog,
badający ludy Zachodniego Pacyfiku), dzieła polskich wynalazców działających poza
granicami (jak np. wynalazki Marii Skłodowskiej-Curie), cieszące się powszechnym
uznaniem przykłady polskiej myśli technicznej (jak np. kolej andyjska w Peru – dzieło
Ernesta Malinowskiego),
QUIZ –„.. czym jest lampa fluoroscencyjna, którą skonstruował jeden z rodaków? A
21
aeroskop?..” – przygotowanie quizu tematycznego, jako że wynalazki mają zazwyczaj
dziwne i niezbyt zwyczajne nazwy, ciekawie będzie się nad nimi pogłowić..nawet do rana
albo spróbować zgadywać jego przeznaczenie po obejrzeniu zdjęcia,
zaprojektowanie kolejnych monet kolekcjonerskich z cyklu „Polscy odkrywcy i
wynalazcy”.
-
Krok 2
Wynalazki niedocenione – właśnie, co z nimi? Jest ich wiele, nie weszły do użytku, albo ich kariera
zakończyła się dosyć szybko, albo zwyczajnie o nich zapomniano. Znajdźmy je! Na pewno nikt z
nas nigdy nie przypuszczał, że może być ich całkiem sporo. Ponadto jest jeszcze jedna grupa
wynalazków – mowa o tych absurdalnych, na których widok pojawia nam się uśmiech na twarzy.
Poszukajmy zatem i takich. Zbierzmy o nich informacje.
Proponowane formy:
1. „zapraszamy do reklamy” – nagranie filmików reklamowych, dotyczących zapomnianych,
niedocenionych czy absurdalnych wynalazków i zaprezentowanie ich w szerszym gronie,
2. stworzenie plakatów, ulotek i broszur prezentujących tą grupę wynalazków i przypomnienie
o nich poprzez rozklejenie plakatów i rozdanie ulotek w szkole czy na ulicach miasta.
Krok 3
Każdy z wynalazców i odkrywców był kiedyś młody, bawił się tak jak my. A może by tak
spróbować? Wszyscy możemy stać się wynalazcami choćby na chwilę. Odrobina kreatywności
wystarczy.
Proponowane zadania:
1. „laboratorium wynalazków” – pomysł, projekt, konstrukcja, budowa, doświadczenie,
przetestowanie – zorganizowanie zbiórki lub cyklu zbiórek: „zrób to sam” może być
ciekawym doświadczeniem, prezentacja wynalazków drużynom hufca, rodzicom, szkole
jeszcze ciekawszym.
22
5.1.6. Genealogia, czyli jak mieć z dziada pradziada
Poszukiwanie własnych korzeni i badanie historii rodziny
Każdy wie, dlaczego warto się interesować historią swojej rodziny. Wszyscy czasem zadajemy
sobie pytanie, skąd jesteśmy, kim byli nasi przodkowie, gdzie żyli, jak wyglądało ich życie
codzienne. Z czego się cieszyli, co było dla nich ważne. Jak doszło do tego, że spotkali się nasi
rodzice, dziadkowie, pradziadkowie.
Odkąd szkoła „przypomniała sobie” o genealogii (zwłaszcza w programie nauczania przedmiotu
wiedza o społeczeństwie), kolejne roczniki uczniów dziarsko dźwigają na lekcje wielkie plansze z
drzewami genealogicznymi, na których widnieją... oni sami, ich rodzice i dziadkowie,
pradziadkowie już nie zawsze, a bardzo rzadko ktoś więcej. Tymczasem współcześnie, nawet mając
wyłącznie chłopskich przodków, można „dotrzeć” w poszukiwaniach do pokoleń żyjących w XVIII
wieku.
Celem tego zadania jest pokazanie, że drzewo genealogiczne może być nie tylko zapisem tego, co
już wiemy z rozmów z rodzicami, ale zachętą do niezwykłej „detektywistycznej” przygody i coraz
bardziej wciągających odkryć.
Około 10 lat temu genealodzy amatorzy z mojego rodzinnego miasta (Sierpc koło Płocka) w
wyniku przeprowadzonych badań ustalili, że potomkiem XVI-wiecznych właścicieli naszego miasta
– zwykłej szlacheckiej rodziny Sieprskich – jest... obecny król Hiszpanii Jan Karol I Burbon. Takie
niecodzienne osiągnięcia badawcze mogą stać się udziałem każdego, kto zechce poświęcić temu
trochę czasu i komu udzieli się pasja odkrywcy.
Krok 1
Przygotuj się merytorycznie do realizacji zadania. Cała korzyść, jaką odniosą z niego Twoi
harcerze, polega na tym, że temat nie zostanie spłycony i sprowadzony do naklejenia na brystolu
zdjęć babci i dziadka, połączonych ozdobnym motywem roślinnym. Warto przed pierwszą zbiórką
być za pan brat z taki pojęciami, jak „po mieczu” czy „po kądzieli”, „pokrewieństwo”,
„powinowactwo”, „pokolenie 16 przodków” – nie żeby koniecznie wpajać je harcerzom, ale żeby
uporządkować własną wiedzę. Na rynku jest kilka niezłych poradników genealogicznych. Do
„klasyki gatunku” należy „Poradnik genealoga amatora” Rafał T. Prinkego. Małgorzata Nowaczyk
w swojej książce pt. „Poszukiwanie przodków. Genealogia dla każdego” omawia tę tematykę w
bardzo przystępny sposób, dodając wiele cennych informacji o charakterze warsztatowym.
Krok 2
Zanim harcerze przystąpią do poszukiwania własnych przodków i tworzenia swoich drzew
genealogicznych, warto wspólnie nauczyć się podstaw tego „badawczego rzemiosła”.
Na zbiórce drużyny omówcie podstawowe wiadomości z zakresu genealogii – najważniejsze
pojęcia, zasady, rodzaje drzew genealogicznych, jak powstawały nazwiska itp.
Następnie wybierzcie jedną osobę, dla której sporządzicie rodowód – zestawienie przodków. Może
23
to być np. jeden z członków drużyny albo sławna czy zasłużona osoba związana z Waszą
miejscowością. Dobrze, jeśli będzie to osoba, która została ochrzczona, brała ślub lub zmarła w
Waszej okolicy w ciągu ostatnich 100 lat – wówczas pierwsze ślady znajdziecie w miejscowych
księgach parafialnych.
W kolejnym kroku ustalcie, jakie zadania w ramach poszukiwań wykonacie całą drużyną (bo np. do
niektórych instytucji harcerze powinni się udać z kimś dorosłym), a które przypadną
poszczególnym zastępom. Może to być np.:
• rozmowa z członkami bliższej i dalszej rodziny, znajomymi, sąsiadami, wychowankami,
• notowanie informacji z inskrypcji cmentarnych, wizyta w archiwum cmentarnym,
• wizyta w kancelarii parafialnej i poszukiwanie danych w księgach parafialnych,
• wizyta w archiwum państwowym, analiza spisów ludności, ksiąg ziemskich i grodzkich,
Metryki Koronnej, Litewskiej, Ruskiej, Archiwum Skarbu Koronnego, ksiąg hipotecznych,
• wizyta w archiwum diecezjalnym (lektura starszych ksiąg parafialnych),
• zapytanie w Ośrodku „KARTA” (dotyczy np. ofiar zbrodni z czasów II wojny światowej czy
osób represjonowanych na Wschodzie),
• analiza źródeł internetowych (np. Teki Dworzaczka – dot. szlachty wielkopolskiej, księgi
portu Ellis Island – dot. Polaków emigrujących do Stanów Zjednoczonych XIX/XX w.,
prywatne serwisy genealogiczne, fora internetowe itd.
Pamiętaj, że w poszukiwaniach genealogicznych każde odkrycie może być wstępem do kilku
następnych. Nie kusi to być bardzo pracochłonne, ale bywa znacznie rozciągnięte w czasie. Zadanie
to warto zatem rozpocząć odpowiednio wcześnie.
Krok 3
Zbierzcie zdobyte w ten sposób informacje i stwórzcie uzgodnione wcześniej drzewo
genealogiczne. Zachęć swoich harcerzy, by w taki sam sposób zbadali swoje własne pochodzenie.
(Jeśli dotychczasowe działania były umiejętnie prowadzone, niektórzy z nich niewątpliwie zaczęli
już to robić).
Krok 4
Zorganizujcie w harcówce albo w szkole wystawę drzew genealogicznych przygotowanych przez
harcerzy.
Nie zapomnij o podsumowaniu zadania w gronie drużyny i wyróżnieniu najbardziej
zaangażowanych harcerzy.
Pamiętaj, że realizacja tego zadania to znakomita sposobność do wykonywania zadań w ramach
prób na stopnie, sprawności i znaki służb, a samo zadanie świetnie nadaje się na projekt
starszoharcerski.
24
5.1.7. Żywa kultura – nie tylko w jogurcie
O kulturze wysokiej
Sztuka kojarzy się z czymś niedostępnym, elitarnym. To jednak kompletna nieprawda. Sięgamy
po sztukę bardzo często, nawet nie zwracając na to uwagi. Najprostszy przykład – nowoczesne
urządzenia elektroniczne – telefony, odtwarzacze mp3, laptopy – to sztuka użytkowa – ma
służyć, ale też cieszyć oko. Zabawki, klocki umilają nam czas wolny i rozwijają wyobraźnię w
dzieciństwie. Jesteśmy sztuką otoczeni, jednak nie mamy świadomości jej istnienia. A szkoda,
bo wchodząc trochę głębiej w tajniki sztuki, czy to muzyki, malarstwa, literatury, czy jeszcze
wielu innych, możemy wziąć udział w niesamowitej przygodzie. Harcerstwo i przygoda to
właściwie synonimy, więc do dzieła – dosłownie .
Projekt nastawiony jest na pokazanie harcerzom bogactwa i różnorodności, jak i długiej historii
sztuki na świecie. Ma uwrażliwić na otaczający świat i wykształcić krytyczne spojrzenie na
sztukę.
Pierwszy etap pracy to rozdzielenie zastępom dziedziny sztuki: muzyka, literatura, malarstwo,
rzeźba, architektura, teatr, film, fotografika, taniec, itp.
Zastępy przygotowują prezentacje dziedzin wybierając różne, oryginalne formy (skecz, etiuda
teatralna, piosenka np. z własnym tekstem, wystawa, itp.).
Każdy zastęp wybiera sobie jedną dziedzinę do dalszej pracy, uwzględniając przy tym jej różne
aspekty: wychowawczy, estetyczny, poznawczy, etyczny, terapeutyczny, itp. Praca ze sztuką
będzie polegać na stworzeniu listy zadań do wykonania w gronie zastępu, drużyny i na
zewnątrz drużyny (np. dla dzieci, starszych, niepełnosprawnych, chorych).
Zadania powinny być związane przede wszystkim z głównymi przedstawicielami danej
dziedziny, aby opracować swego rodzaju kanon, który powinien być znany każdemu. Natomiast
nie trzeba się tylko do tego ograniczać.
Przykładowe zadania:
• Ten Szopen to fajny jest - odwiedziny w Filharmonii dla zastępu/drużyny.
• Sztuka dla sztuki? Niekoniecznie! Wychowawcze aspekty sztuki – sztuka wobec
„inności”, niepełnosprawności, mniejszości etnicznych, dyskryminacja –
tolerancja - research zastępu. Wieloetapowe zadanie przybliżające ten bardzo
pożyteczny aspekt sztuki. Proponujemy zacząć od zgromadzenia możliwie wielu
materiałów do analizy, artykułów, publikacji naukowych, konkretnych dzieł.
Zaprezentujcie wyniki swoich poszukiwań na zbiórce drużyny. Zastanówcie się,
czy możecie zaprosić do tego przedsięwzięcia artystę, któremu bliskie jest takie
podejście do sztuki, albo, który ma w swoim dorobku podobne dzieła, z
podobnym przesłaniem. Na koniec zorganizujcie wystawę, bądź koncert, spektakl
(zależnie od tego, czy wybierzecie dzieła muzyczne, malarskie, czy inne),
zbiórkę pieniędzy na jakąś instytucję zajmującą się danym problemem, zaproście
jej przedstawicieli, żeby opowiedzieli o swoich działaniach i może zachęcili do
współpracy w wolontariacie.
• Sztuka łagodzi obyczaje – plener dla hufca, lub innej większej grupy harcerzy,
np. plener ekumeniczny ZHP+ZHR?
25
• Warsztaty lepienia z gliny dla dzieci z przedszkoli, szkół podstawowych
• Romans sztuki z historią
- punkt aktywności na Zlocie Grunwaldzkim „Sztuka dawna”
- odtworzenie wybranego wydarzenia historycznego za pomocą sztuki (już istniejące
dzieła[malarskie, literackie, muzyczne], jak i własna twórczość )
• Wieczorki poetyckie, wieczorki z muzyką, koncerty zaproszonych zawodowych
muzyków z krótkim wykładem dotyczącym konkretnego występu.
• Jaka to melodia – czy znasz największe przeboje muzyki klasycznej?
• „Film jest zły wtedy, jeśli ktokolwiek z publiczności chociaż na chwilę może
odwrócić oczy od ekranu.(Alfred Hitchcock)” Zadziorne kino – stwórzcie
dyskusyjny klub filmowy – proponujcie widzom kino nieco ambitniejsze od
„Shreka”, czy „Kochaj i tańcz” i rozmawiajcie długie wieczory, na pewno
będzie o czym.
• Kontakt z ASP- wspólne przedsięwzięcie harcersko-studenckie
• Wykorzystanie talentów harcerzy – lekcja sztuki dla drużyny
• Kościół ostoją sztuki? Sztuka sakralna. Odwiedźcie kościoły w Waszej okolicy,
porozmawiajcie z proboszczami o ich historii, wystroju, obrazach, rzeźbach,
nagrobkach, epitafiach i zastanówcie się, jaką rolę odegrały kościoły w
dawniejszych wiekach dla rozpowszechniania lub chociaż ochrony i
podtrzymania sztuki wysokiej (pismo, szkoły przykościelne, organiści, kantorzy,
chóry, malarze, rzeźbiarze, instrumenty, itp. czy to wszystko rozwinęłoby się lub
zachowało w takim stopniu bez kościoła?)
Praca nad poszczególnymi zadaniami zastępów może zakończyć się wielkim końcowym
przedsięwzięciem, np. festiwalem sztuki.
26
5.1.8. „... swego nie znacie” – nasza-trasa.zhp.pl
Krajoznawstwo w drużynie
Witajcie na Naszej-trasie!
Zapraszamy do udziału w projekcie „Nasza-trasa”. Jego ideą i najważniejszym celem jest ponowne
odkrycie tego, co w harcerstwie jest najważniejsze, czyli wędrówki, pasji odkrywania przyrody,
historii i kultury naszej ojczyzny. Zapraszamy do wytyczania nowych ścieżek i szlaków
turystycznych! To projekt właśnie dla Was!
Pokażmy sobie i światu, że nasze najbliższe rodzinne strony są pełne niedostrzeganych na co dzień
zabytków, miejsc pamiętnych wydarzeń historycznych, fascynujących tradycji regionalnej
odrębności, śladów historii i kultury mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych, czy
wreszcie ciekawostek przyrodniczych. Jeśli tylko zechcecie, możecie zebrać swoje drużyny i
wyruszyć razem z nami na szlak pełen przygód i odkrywania na nowo Waszego regionu.
Wyjątkowość naszej propozycji polega na tym, że tylko od Waszej chęci zależeć mogą rzeczy
niecodzienne - po Waszej wyprawie mogą pozostać ślady w postaci drogowskazów i kamieni
milowych, które wspomogą i poprowadzą wędrowców wyruszających po Was na zupełnie nowe,
przetarte właśnie przez Was szlaki.
Kto może wejść na Naszą-trasę?
Dla zuchów może to być doskonała zabawa! Wytyczanie ścieżek i szlaków śladami bohaterów
bajek, legend, wielka wędrówka tropem wyobraźni lub historii.
Harcerze znajdą na Naszej-trasie grę - pasjonujące współzawodnictwo zastępów, odnajdywanie
tego, co w harcerstwie najpiękniejsze - wędrówki, przyrody, kultury!
Nasza-trasa to świetny projekt dla harcerzy starszych. Poszukiwanie pola służby w małej
ojczyźnie, poszukiwanie więzi i tożsamości ze swoją miejscowością, szkołą, regionem.
27
Pokazać, że własny region jest naprawdę ciekawy i warto go odwiedzić - to dopiero wyczyn!
Wędrownicy znajdą na Naszej-trasie pole ciekawej służby na rzecz przyrody, kultury i
społeczności swojej małej ojczyzny.
Do udziału w projekcie można zaprosić także członków PTTK - młodych liderów turystyki i
krajoznawstwa!
Nasza-trasa to także projekt dla szkół – klas, klubów uczniowskich, nieformalnych grup działania!
Jak będziemy realizować Naszą-trasę?
Wszystkich, którzy zechcą wyruszyć na szlak zapraszamy do wędrówki poprzez kolejne kamienie
milowe, czyli etapy projektu Nasza-trasa. Kamieni milowych jest pięć, a każdy z nich inspiruje do
wielu gier terenowych, współzawodnictwa zastępów, spotkań z ciekawymi ludźmi, tworzenia
przewodników i map, harcerskiej gry i służby na rzecz małej ojczyzny.
Pierwszy kamień milowy – Palcem po mapie
Realizację programu „Nasza-trasa” rozpoczynamy od zadania, które zasieje w drużynach ziarno
ciekawości i rozbudzi chęć do poznawania historii, zabytków, ciekawostek przyrodniczych,
etnograficznych czy architektonicznych w najbliższej okolicy. Głównym celem zadania „Palcem po
mapie” jest przygotowanie przez drużynę w jak najciekawszej i pomysłowej formie mapy
najbliższej okolicy (miasta, powiatu, hufca), na której w interesujący sposób oznaczona będzie
możliwie największa liczba ciekawych miejsc (zabytków, miejsc wydarzeń historycznych,
ciekawostek przyrodniczych itp.).
Drugi kamień milowy – Okiem obiektywu
Jako drugi kamień milowy w ramach programu „Nasza-trasa” proponujemy wykonanie zadania,
które pozwoli harcerzom lepiej poznać ciekawostki historyczne, geograficzne, etnograficzne czy
przyrodnicze znajdujące się w miejscach, które zostały odkryte podczas realizacji pierwszego
kamienia milowego. Celem zadania jest przygotowanie przez harcerzy krótkich,
encyklopedycznych, ale jednocześnie interesujących i zachęcających informacji na temat
ciekawych miejsc w najbliższej okolicy. Ważnym elementem każdej pracy powinno być ciekawe
przedstawienie graficzne danego miejsca. Może to być zarówno fotografia wykonana samodzielnie
przez harcerzy, praca plastyczna jak też odszukana w źródłach historycznych rycina czy stara
fotografia.
Trzeci kamień milowy - Wielka wyprawa
Kolejny kamień milowy, to kulminacyjny moment programu „Nasza-trasa”. W ramach właśnie tego
kamienia milowego harcerze podejmą największe wyzwanie, tzn. wytyczą w swojej okolicy
prawdziwy szlak turystyczny! Celem zadania jest wytyczenie przez drużynę możliwie najbardziej
interesującego szlaku turystycznego w waszej okolicy. Powinien on prowadzić przez teren, gdzie
można napotkać możliwie najwięcej ciekawostek turystycznych, prowadzić drogami
umożliwiającymi komfortowe uprawianie turystyki pieszej lub rowerowej, uwzględniać bliskość
węzłów komunikacji kolejowej i autobusowej, bazy noclegowej itp.
Czwarty kamień milowy - Pamiętnik wędrowca
Jako
czwarty
kamień
milowy
proponujemy
wykonanie
zadania,
które pozwoli harcerzom podsumować, zebrać i ująć w atrakcyjną oraz pożyteczną formę efekty
dotychczasowej pracy w ramach realizacji programu „Nasza-trasa”. Celem zadania jest stworzenie
przewodnika turystycznego zawierającego ciekawe i przystępnie przedstawione informacje na temat atrakcji
turystycznych, które można napotkać na wytyczonym przez harcerzy szlaku turystycznym. Przewodnik
28
może być przygotowany w formie broszurki, strony internetowej, gazetki lub w formie dowolnego opisu.
Przygotowany przez harcerzy przewodnik, wraz z dokładną mapą topograficzną z naniesioną trasą szlaku
turystycznego może stanowić prawdziwą i przydatną pomoc dla turystów, którzy zechcą powędrować
nowym szlakiem.
Piąty kamień milowy - Przygody na szlaku
Piąty kamień milowy można nazwać „kamieniem latającym”, ponieważ oprócz realizacji kolejnych
zadań etapowych projektu „Nasza-trasa”, zachęcamy harcerzy także do podejmowania w drużynach
dodatkowych akcji i zadań, polegających na nawiązaniu kontaktu z naszymi naturalnymi
sojusznikami, czyli szkołami, nauczycielami, instytucjami kultury, władzami samorządowymi i
innymi organizacjami pozarządowymi. W ten sposób można wzbogacić pracę drużyny nie tylko w
tym projekcie, ale też w każdym zadaniu podejmowanym przez harcerzy. Takie zadania można
podjąć je w dowolnym czasie, pomiędzy lub w trakcie realizacji poprzednich kamieni milowych.
Co można osiągnąć?
Decydując się na przystąpienie do projektu „Nasza-trasa” drużyny
się jednocześnie na przystąpienie do rywalizacji o nagrody w trzech kategoriach:
decydują
-
Tytuł Złotego Szlaku Harcerskiego - dla drużyny, która opracuje trasę szlaku
turystycznego i uzyska najwyższą w swoim regionie (chorągwi) ilość punktów według
kryteriów
opisanych
w
dziale
„Plan
podróży”.
Nagrodą
dla
najlepszych
szlaków
z
każdej
chorągwi
będzie
umieszczenie
ich w Harcerskim Kanonie Krajoznawczym Polski.
-
Nagroda Naczelnika ZHP dla drużyny, która uzyska największą w swoim regionie
(chorągwi)
ilość
punktów
za
realizację
poszczególnych
zadań
w ramach kamieni milowych oraz przyśle do nas meldunek w atrakcyjnej
i oryginalnej formie.
-
Harcerska Odznaka Turystyczno-Krajoznawcza (HOTK) dla każdego,
kto bierze udział w realizacji propozycji programowej, zgodnie z kryteriami zawartymi w
regulaminie
Odznaki.
Regulamin
dostępny
jest na stronie internetowej www.nasza-trasa.zhp.pl.
-
Jak przystąpić do projektu Nasza-trasa? Wystarczy wejść na stronę internetową i wypełnić krótki
formularz. Zapraszamy!
www.nasza-trasa.zhp.pl
29
5.1.9. Wokół jednego zabytku
Poznawanie i ochrona materialnego dziedzictwa narodowego
Nikt nie neguje konieczności ochrony zabytków. Wszyscy są zgodni co do tego, że stanowią one
bardzo ważny element naszego dziedzictwa narodowego. Nie sprawia nam dużego problemu
zdobywanie wiedzy o zabytkach i przekazywanie jej harcerzom w atrakcyjnych formach. Ale w jaki
sposób możemy skutecznie pomóc zabytkom w naszym środowisku działania?
Krok 1: Poznajemy zabytki
Zacznijmy od odnalezienia jak największej liczby zabytków w najbliższej okolicy miejsca
działania drużyny – mogą to być zabytki nieruchome (budynki, budowle, urządzenia, np.
kopalniane, zespoły krajobrazowe, układy zabudowy, cmentarze, formy zieleni, miejsca pamięci),
zabytki ruchome (książki, meble, narzędzia, instrumenty, monety, medale), zabytki archeologiczne
(np. pozostałości osadnictwa, cmentarzyska, kurhany). A może z naszą okolicą związana jest
historia powstania zabytku języka polskiego (jak np. „Kazania świętokrzyskie”)?
Tworzymy mapę, zaznaczając na niej miejsca, w których te zabytki występują. O każdym z nich
zdobywamy najważniejsze informacje i ciekawostki.
(Podejmowane działania można połączyć z realizacją zadania 5.1.8 – patrz wyżej)
Poznajemy problematykę zabytków i ich ochrony – w formie zwiadów, wycieczek, rajdów,
konsultacji ze specjalistami, lektury książek i prasy, udziału w przedsięwzięciach organizowanych
w ramach wrześniowych Europejskich Dni Dziedzictwa.
Krok 2: W świetle prawa...
Poznajemy, co zgodnie z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz innymi aktami
prawnymi jest uznawane za zabytek, kiedy wpisuje się obiekty do rejestru zabytków. Sprawdzamy,
jakie polskie zabytki są umieszczone na Liście Światowego dziedzictwa UNESCO. Sprawdzamy w
zestawieniu zabytków (nieruchomych, ruchomych, archeologicznych), jakie obiekty z naszej
okolicy są wpisane do rejestru. Porównujemy to ze znalezionymi przez nas zabytkami.
Sprawdzamy, czy w naszej miejscowości lub w okolicy nie znajdują się obiekty, które powinny być
wpisane do rejestru zabytków, ale jeszcze się w nim nie znajdują. Kontaktujemy się z właścicielem
lub użytkownikiem zabytku, przygotowujemy komplet materiałów na temat tego obiektu, a jeśli
stwierdzimy, że powinien się on znaleźć w rejestrze – przesyłamy te materiały wojewódzkiemu
konserwatorowi zabytków. W razie potrzeby prosimy o pomoc miejscowe władze, historyków,
organizacje pozarządowe itp.
Krok 3: wybrany zabytek
Wybieramy jeden zabytek, który naszym zdaniem jest szczególnie interesujący, wartościowy i
wymaga szczególnej ochrony (zwłaszcza, jeśli jest jej pozbawiony). Podejmujemy działania na
rzecz tego zabytku, np.:
1. zbieramy wiadomości na temat wybranego obiektu i publikujemy materiały informacyjne,
30
np. poprzez wydanie broszury, ulotki, czy przekazanie materiałów do lokalnego
przewodnika turystycznego,
2. w porozumieniu z właścicielem/użytkownikiem i konserwatorem zabytków prowadzimy
prace porządkowe w wybranym obiekcie,
3. w porozumieniu z właścicielem/użytkownikiem i konserwatorem zabytków prowadzimy
prace ochronne i zabezpieczające,
4. popularyzujemy wiedzę o tym obiekcie w lokalnej prasie, radiu, telewizji, w prasie
ogólnopolskiej (np. „Spotkania z zabytkami”),
5. pomagamy przygotować stronę internetową poświęconą temu obiektowi, dbamy o
umieszczenie odnośników do niej w witrynach internetowych władz samorządowych,
organizacji społecznych itp.,
6. przygotowujemy wystawę zdjęć na temat tego zabytku,
7. organizujemy związane z tym zabytkiem imprezy kulturalne, np. rekonstrukcje historyczne,
festyny, konferencje, odczyty, debaty z udziałem specjalistów w dziedzinie ochrony
zabytków,
8. organizujemy wycieczki połączone ze zwiedzaniem tego obiektu (dla harcerzy, uczniów),
9. przygotowujemy film dokumentalny na temat zabytku, jego historii i współczesnych losów,
10. podejmujemy rozmowy z właścicielem obiektu lub z odpowiednimi władzami w sprawie
jego użytkowania – np. konieczności wykonania prac konserwatorskich, udostępnienia do
zwiedzania, zlokalizowania tam muzeum, izby pamięci czy innych miejsc użyteczności
publicznej,
11. prowadzimy publiczną zbiórkę środków na ratowanie zabytku.
Przydatne informacje:
-
Witryna Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków: http://www.kobidz.pl (w
tym rejestry zabytków oraz specjalne serwisy dla dzieci i młodzieży, a także strona
Europejskich Dni Dziedzictwa),
-
Europejskie Dni Dziedzictwa – http://edd.com.pl , http://www.rp.pl/artykul/254233.html
-
Towarzystwo Opieki nad Zabytkami – http://www.zabytki-tonz.pl
-
Miesięcznik „Spotkania z Zabytkami” – http://www.spotkania.pl
-
Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO – http://www.unesco.pl/?id=290
-
Strona Miłośników Zabytków – http://www.zabytki.pl
-
Fundacja Ratowania Zabytków i Pomników Przyrody – http://www.zabytki.org/index.php
31
5.1.10. „Z czasem z pola bitwy pozostanie nazwa...”
Wielkie wydarzenia na „naszym podwórku”
Nikt nie policzył, ile bitew i potyczek rozegrało się przez tyle wieków na polskich ziemiach.
W każdym ich zakątku znajduje się miejsce upamiętnione historyczną walką. Nie każdy ma
szczęście mieszkać w pobliżu pola bitwy tak sławnej, jak bitwa pod Grunwaldem, Płowcami,
Świecinem czy Racławicami. Ale czasem informacje z książek, przewodników czy opowieści
starszych ludzi naprowadzają nas na miejsca bitew doby napoleońskiej czy rozegranych przez
państwa zaborcze, walk z powstania styczniowego czy nawet kościuszkowskiego, bitew I i II
wojny światowej, potyczek partyzanckich z czasów okupacji hitlerowskiej. Warto zachować pamięć
o tych miejscach i zadbać, by w przyszłości nie popadły one w zupełne zapomnienie.
To zadanie będzie polegało na poznawaniu pół bitewnych w okolicy działania drużyn i
popularyzowaniu wiedzy o nich.
Działania:
•
•
•
•
•
•
Stwórzcie listę wszystkich znanych Wam bitew i potyczek, rozegranych w okolicy miejsca
działania drużyny. Skorzystajcie z podpowiedzi lokalnych historyków, z przewodników i
innych publikacji. Nanieście te miejsca na mapę Waszego powiatu/regionu.
Zbierzcie jak najwięcej informacji na temat tych walk – ich przebiegu, rezultatów,
walczących stron. Dowiedzcie się, jakiej broni używano w tych epokach, jaki był strój,
uzbrojenie ochronne i inne wyposażenie walczących. Dowiedzcie się, gdzie pochowano
poległych w tych walkach.
Zorganizujcie wizję lokalną – wybierzcie się na wycieczkę na pole bitwy, porównując z
terenem zebrane informacje, szukając punktów orientacyjnych, wskazanych w relacjach z
przebiegu bitwy, sporządzając dokumentację fotograficzną. Przeprowadźcie zwiad wśród
okolicznej ludności, zbierając przekazy ustne na temat bitwy i związanych z nią miejsc.
Dowiedzcie się, czy na tym terenie były prowadzone prace archeologiczne. Jeśli nie –
porozmawiajcie z gospodarzem terenu i miejscowymi władzami o możliwości zachęcenia
instytucji naukowej (np. PAN albo wyższa uczelnia) do przeprowadzenia tam terenowych
badań archeologicznych.
Zastanówcie się nad sprowadzeniem na to pole realizatorów programu TV „Było... nie
minęło”, zajmującego się podobną tematyką. (Bliższe dane na końcu zadania)
Podejmijcie inne działania, opisane w zadaniu 5.1.9. „Wokół jednego zabytku”
Uwieńczeniem realizacji zadania, oprócz kroniki jego wykonania, jest przygotowanie przez drużynę
metalowej puszki z ziemią z pola bitwy, zawierającej zabezpieczoną przed wilgocią metryczkę z
informacją o miejscu i dacie stoczenia bitwy oraz o drużynie, która zebrała ziemię. Puszkę
przywieźcie ze sobą na Zlot.
•
•
•
•
•
•
•
Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863-1864; na podstawie materyałów drukowanych i rękopiśmiennych Muzeum
Narodowego
w
Rapperswilu,
Rapperswil
1913
(wymaga
zainstalowania
programu
DJVu):
http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=66792&dirids=1,
kalendarium: http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=65562&dirids=1
Wykaz mogił powstańców 1863-1864 r.: http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejsca/1863
„Z otchłani wieków” – czasopismo Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich, Rocznik 62/nr 1-4/2007:
„Archeologia na polach bitewnych w Polsce"
„Z otchłani wieków”, Rocznik 63/1–4/2008: "Wojskowe inscenizacje historyczne".
Skrok Z., Wielkie Rozdroże. Ćwiczenia terenowe z archeologii wyobraźni, Iskry 2008
Program TV „Było... nie minęło” http://www.tvp.pl/historia/magazyny-historyczne/bylo-nie-minelo
32
5.1.11. Nie tylko Małysz i bigos,
czyli nasze symbole narodowe
Znaczenie i historyczny rodowód polskich symboli narodowych
Oczywiście, że znamy nasze symbole narodowe. Potrafimy wyjaśnić ich znaczenie i powiedzieć,
skąd się wzięły. Są to: orzeł biały, biało-czerwona flaga, Mazurek Dąbrowskiego i... chyba było coś
jeszcze, ale pamięć zawodzi. Poradzimy sobie jeszcze z Józefem Wybickim, legendą o Lechu,
Czechu i Rusie, czasem ktoś wie, dlaczego Czarniecki akurat do Poznania... Ale dla większości
członków naszych drużyn bogaty i barwny świat narodowych symboli pozostaje poza tym wciąż
nieodkrytym lądem.
Nasze symbole to kod, wspólny wszystkim Polakom. Dobrze jest znać to, co jest ważne i godne
szacunku również dla 60 milionów naszych rodaków na całym świecie.
Aby zachęcić harcerzy do bliższego poznania symboli narodowych, proponujemy przeprowadzenie
w drużynie specjalnego turnieju. Zestaw pytań i odpowiedzi umieszczony jest w materiale
pomocniczym poniżej.
Krok 1
Przyjrzyj się zamieszczonemu poniżej zestawowi pytań. Niektóre wydają się bardzo trudne, ale
odpowiedź na wszystkie można znaleźć w Internecie, bez szczególnie żmudnych poszukiwań. Usuń
jednak te pytania, które wydadzą Ci się zbyt dokładne albo ponad poziom grupy wiekowej, do
której należą członkowie twojej drużyny.
Krok 2
Na zbiórce drużyny, poprzedzającej realizację zadania, zleć zastępom zadanie międzyzbiórkowe:
zdobycie wiedzy na temat polskich symboli narodowych. Wskaż przykładowe źródła – książkowe,
internetowe, osoby, które mogą dostarczyć ciekawych informacji. Naprowadź swoich harcerzy na
konkretne informacje – nie poprzez podawanie pytań, które pojawią się w turnieju, ale poprzez
wskazanie szerszych zagadnień. Zachęć harcerzy do dobrego przygotowania się do turnieju – np.
mówiąc o ciekawej formie, w jakiej będzie przeprowadzony. Pomyśl o zatwierdzeniu
okolicznościowej sprawności dla członków zastępów, które osiągną dobre wyniki w turnieju.
Krok 3
Przeprowadź turniej w ciekawej, widowiskowej formie. W zależności od grupy wiekowej
uczestników forma może być zaczerpnięta np. z popularnego teleturnieju (np. „Miliard w rozumie”,
„Va banque”, „Milionerzy”) albo przybrać postać atrakcyjnej graficznie gry planszowej. Na koniec
nie zapomnij o odpowiednim wyróżnieniu zwycięzców.
33
ZESTAW PYTAŃ I ODPOWIEDZI
I. Orzeł Biały
1. Jak legenda o Lechu, Czechu i Rusie wyjaśnia pochodzenie godła polskiego?
Według egendy, Lech ujrzał orła siedzącego w gnieździe i tam postanowił założyć swoją
siedzibę. Założonemu grodowi nadał nazwę Gniezno, a orzeł stał się godłem jego rodziny i
państwa.
2. Jak legenda o Lechu, Czechu i Rusie wyjaśnia pochodzenia barw, użytych w godle polskim?
Dlaczego to wyjaśnienie jest nielogiczne?
Zgodnie z legendą, Lech miał ujrzeć sylwetkę orła bielika na tle zachodzącego słońca – stąd
biały orzeł na czerwonym tle. Jednak orzeł bielik nie jest nawet w większości biały, a
sylwetka ptaka na tle zachodzącego słońca byłaby czarna.
3. Skąd pochodzi najstarszy znany wizerunek orła jako godła polskiego?
Z monety – denaru Bolesława Chrobrego z 1000 r.
4. W jakich innych krajach i krainach używa się orła w godle?
Są to między innymi: Niemcy, Austria, Serbia, Rosja, Śląsk, Brandenburgia, Morawy, Tyrol,
Kraina, Modena, Albania, USA, Egipt, Syria, Palestyna, Irak, Egipt, dawniej między innymi
Cesarstwo Rzymskie, Cesarstwo Bizantyjskie, księstwa mazowieckie, wielkopolskie.
5. Jakie herby pojawiały się na piersiach orła na polskich godłach w czasach królów
elekcyjnych?
Na tzw. tarczach sercowych widniały herby rodowe władców: lilie francuskie Henryka
Walezego, Wilczy Ząb Batorych, Snopek Wazów, Korybut Wiśniowieckich, Janina
Sobieskich, herb Wettynów, Wieniawa Leszczyńskich, Ciołek Poniatowskich.
6. Przez większą część XVI wieku, za panowania ostatnich Jagiellonów, na orle w godle
państwowym były opisywane litery. Jakie?
„S” (jak 'Sigismundus') za Zygmunta Starego oraz „SA” (jak 'Sigismundus Augustus' za
Zygmunta Augusta.
7. Polskie godło państwowe z czasów powstania styczniowego składało się z 3 części. Co było
na nich przedstawione? Do czego było to nawiązanie?
Na trzech polach herbu znajdowały się: Orzeł Biały, Pogoń litewska i postać św. Michała
Archanioła – patrona Rusi. Godło to nawiązywało do unii hadziackiej 1658 r. i idei
Rzeczypospolitej Trojga Narodów: polskiego, litewskiego i ruskiego.
8. Jak nazywa się element znajdujący się poniżej orzełka, umieszczanego na czapkach
wojskowych? Jakie jest jego pochodzenie?
Jest to tzw. „tarcza Amazonek”, wzorowana na pelcie – tarczy lekkiej piechoty greckiej. Jest to
nawiązanie do mitycznego plemienia kobiet, trudniącego się wojennym rzemiosłem. Obecna
na polskich symbolach wojskowych od czasów Księstwa Warszawskiego.
9. W którym roku po raz pierwszy wprowadzono obowiązujący obecnie wzór godła
państwowego?
W 1927 r., rozporządzeniem Prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Jego projektantem był prof.
Zygmunt Kamiński z Politechniki Warszawskiej.
10. W 1948 r. przeprowadzono konkurs na nowe godło państwowe. Jako nowe godło nie został
jednak przyjęty zwycięski projekt, tylko projekt, który zdobył III miejsce. Co przedstawiał?
Kto był jego autorem?
Projekt różnił się od wzoru godła z 1927 r. tylko brakiem korony. Autorem był ten sam człowiek
– prof. Zygmunt Kamiński.
11. Od kiedy orzeł w polskim godle ponownie nosi koronę?
Od 8 lutego 1990 r.
34
II. Hymn narodowy
1. Jak nazywa się najstarszy znany polski hymn, zwany przez kronikarza Jana Długosza
„Carmen patrium” – 'Pieśnią ojczystą'?
„Bogurodzica”.
2. Ten hymn autorstwa mistrza Wincentego z Kielczy powstał krótko po „Bogurodzicy” jako
część uroczystego nabożeństwa ku czci św. Stanisława biskupa i męczennika, patrona
Polski. Rozpoczyna się od słów „Raduj się, Matko Polsko, wielkimi płodna syny”. Do dziś
jest często śpiewana i grana podczas uroczystości patriotycznych i akademickich. Jak brzmi
jej tytuł i jednocześnie pierwszy wers – w języku łacińskim?
„Gaude Mater Polonia”
3. Wymieńcie co najmniej 4 z 6 pieśni, spośród których w 1926 r. wybrano hymn narodowy, i
zaśpiewajcie jedną z nich (oprócz Mazurka Dąbrowskiego).
„Warszawianka”, „Rota”, „Marsz Pierwszej Brygady”, „Boże, coś Polskę”, „Chorał”
Kornela Ujejskiego („Z dymem pożarów...”)
4. Był stryjem najnowszego polskiego świętego i dyrektorem legendarnego Liceum
Krzemienieckiego, ale zasłynął jako autor powstałego w 1816 r. hymnu, który stał się jedną
z najważniejszych polskich pieśni patriotycznych, mimo że został napisany na cześć cara
Aleksandra I, w okresie zaborów króla Królestwa Polskiego (tzw. kongresowego). Końcowe
słowa refrenu „Naszego króla racz zachować, Panie!” (pisane z myślą o Aleksandrze I) były
wielokrotnie zmieniane w zależności od sytuacji, w jakiej znajdowała się Polska. Dziś
śpiewamy „Ojczyznę wolną pobłogosław, Panie!”. O kim mowa? Jak nazywa się pieśń,
którą stworzył?
Alojzy Feliński (1771-1820), „Boże, coś Polskę”.
5. Gdzie w Polsce znajduje się Muzeum Hymnu Narodowego? Dlaczego tam?
W Będominie k/Kościerzyny na Pomorzu – w rodzinnej posiadłości Józefa Wybickiego, autora
słów „Mazurka Dąbrowskiego”.
6. Który ze znanych polskich poetów epoki Stanisławowskiej napisał pieśń pt. „Święta miłości
kochanej Ojczyzny”, która stałą się hymnem Szkoły Rycerskiej – Korpusu Kadetów?
Dlaczego, mimo pierwotnych planów, nie przyjęła się jako hymn narodowy?
Bp. Ignacy Krasicki. Prawdopodobnie trudna melodia przesądziła o tym, że pieśń ta nie stała
się hymnem narodowym.
7. Które spośród polskich pieśni patriotycznych zostały napisane do melodii ze znanych oper?
Wymień co najmniej jedną.
„Do broni, ludy” („Marsz Mierosławskiego”) – na melodię z „Łucji z Lammermoor” Gaetano
Donizettiego, „Gdy naród do boju” Gustawa Ehrenberga – na melodię z „Don Juana”
Mozarta.
8. Jaki jest tytuł polskiej pieśni patriotycznej, granej dziś głównie jako marsz w czasie defilad
wojskowych, powstałej w języku francuskim z myślą o uczestnikach powstania
listopadowego?
„Warszawianka” 1831 roku
9. Ta pieśń do słów Marii Konopnickiej po raz pierwszy została wykonana publicznie 15 lipca
1910 r. w Krakowie w czasie uroczystych obchodów pięćsetnej rocznicy bitwy pod
Grunwaldem. Muzykę skomponował mieszkający na Warmii Feliks Nowowiejski. W latach
1919-1927 była wykonywana jako hymn państwowy na równi z „Warszawianką” i
„Mazurkiem Dąbrowskiego”. Szczególnie upodobał ją sobie ruch ludowy. Pieśń ma swój
kościelny odpowiednik, rozpoczynający się od słów „Nie rzucim, Chryste, świątyń Twych”.
„Rota”
10. Dokończ słowa: „Z głębi dziejów, z krain mrocznych * puszcz odwiecznych, pól i stepów *
nasz rodowód, nasz początek * hen od Piasta, Kraka, Lecha * długi łańcuch ludzkich istnień
* połączonych myślą prostą”. Kto je napisał?
35
„Żeby Polska, żeby Polska, żeby Polska była Polską”. Satyryk Jan Pietrzak.
11. Wymieńcie i zaśpiewajcie dwie najsłynniejsze pieśni Legionów Polskich Józefa
Piłsudskiego.
„Marsz Pierwszej Brygady”, „Szara Piechota”.
12. Gdzie i kiedy powstał „Mazurek Dąbrowskiego”?
W 1797 roku w Reggio-Emilia we Włoszech.
13. Od kiedy „Mazurek Dąbrowskiego” jest oficjalnie hymnem Polski?
Od 26 stycznia 1927 roku. Po II wojnie światowej jeszcze dwukrotnie był ustawowo
potwierdzany jako hymn państwowy.
14. Jak się nazywał autor słów „Mazurka Dąbrowskiego”? Czym się ponadto wsławił?
Józef Wybicki (1747-1822); w 1762 r. przywódca buntu w szkole jezuickiej pod Gdańskiem, w
1768 r. autor sejmowego protestu przeciwko polityce rosyjskiego ambasadora Repnina,
który zbiegł się w czasie z zawiązaniem konfederacji barskiej; następnie zjednywał
konfederacji sojuszników na zachodzie Europy; uczestnik Insurekcji Kościuszkowskiej 1794
i powstania wielkopolskiego 1806 r., współtwórca Legionów Polskich we Włoszech; w
Księstwie Warszawskim prefekt departamentu płockiego (= wojewoda).
15. O czym jest mowa w kolejnych zwrotkach „Mazurka Dąbrowskiego”? Które spośród nich
weszły w skład hymnu RP?
Zgodnie z przepisami ustawy, hymn składa się z czterech pierwszych zwrotek pieśni oraz z jej
refrenu, jednak najczęściej wykonywane są tylko dwie zwrotki i refren albo pierwsza zwrotka
i refren.
III. Insygnia
1. Do kogo papież Sylwester II napisał w 1001 r.: „Koronę, którą przeznaczyliśmy dla księcia
polskiego, Bóg polecił przekazać Tobie”? O jakim księciu polskim jest tu mowa?
Do św. Stefana, władcy Węgier. Pierwotnie była przeznaczona dla księcia Bolesława
Chrobrego, który ostatecznie dostąpił koronacji królewskiej dopiero 24 lata później, tuż
przed swoją śmiercią.
2. W Polsce znajduje się zaledwie kilka spośród kilkudziesięciu używanych w dawnych
wiekach koron królów i królowych polskich. Podaj informacje przynajmniej o jednej z nich.
Najsłynniejsze są:
– korona Augusta III z 1734 r. (jedyna zachowana spośród tych, które były używane do
koronacji),
– korona grobowa Kazimierza Wielkiego (odnaleziona w jego sarkofagu w katedrze wawelskiej
w czasie otwarcia grobu w 1869 r.; kopia znajduje się w skarbcu katedralnym),
korona hełmowa Kazimierza Wielkiego (służyła do noszenia na hełmie garnczkowym;
wykopana niespodziewanie w 1910 r. pod starą lipą w ogrodzie klasztoru benedyktynek w
Sandomierzu i potajemnie przewieziona do Krakowa),
korona grobowa Zygmunta Augusta z 1572 r.
3. Podczas Zjazdu Gnieźnieńskiego w 1000 r. cesarz Otton III ofiarował Bolesławowi
Chrobremu włócznię świętego Maurycego. Co wiemy o tej relikwii? Dlaczego nikt nie
powątpiewa w jej autentyczność, mimo że na świecie jest kilka włóczni św. Maurycego?
Włócznia, najcenniejsza relikwia Cesarstwa Rzymskiego, miała należeć do rzymskiego
żołnierza, męczennika, św. Maurycego. Do grotu przymocowany był gwóźdź z Krzyża
Świętego. Otton III ofiarował Chrobremu kopię włóczni z fragmentem gwoździa, ale w
średniowieczu część relikwii traktowano na równi z całością. Gwóźdź wywiózł do Francji
Jan Kazimierz w 1669 r., a grot włóczni do dziś jest przechowywany na Wawelu.
4. Co znaczyło łacińskie określenie włóczni św. Maurycego: „sancta et crucifera” – 'święta i
krzyż niosąca'?
36
To nawiązanie do fragmentu gwoździa z Krzyża Świętego, który w latach 1000-1669
przymocowany był do grotu włóczni.
5. Co szczególnie łączy włócznię św. Maurycego ze Wspólnotą Drużyn Grunwaldzkich?
Drzewiec proporca Wspólnoty jest zwieńczony drewnianą repliką tego grotu, wykonaną w roku
2000 staraniem Przedstawiciela Wspólnoty na Chorągiew Kujawsko-Pomorską, hm.
Włodzimierza Domka, przez osadzonych z Zakładu Karnego w Koronowie.
6. Jakie są dzieje miecza zwanego Szczerbcem?
Był to miecz koronacyjny królów polskich. Zgodnie z legendą, należał początkowo do Bolesława
Chrobrego, który miał go wyszczerbić, uderzając nim o Złotą Bramę w Kijowie w czasie
wyprawy na Ruś. Bardziej jednak prawdopodobne, że wykonano go dla Bolesława
Kędzierzawego lub dla Władysława Łokietka, który z całą pewnością był już jego
właścicielem. Ostatni raz był wykorzystany podczas koronacji Stanisława Augusta
Poniatowskiego w 1764 roku. Po III rozbiorze zrabowany przez Prusaków, przechodził z rąk
do rąk kolekcjonerów, w latach 1884-1928 w petersburskim Ermitażu. Obecnie
przechowywany na Wawelu.
7. Co oznaczają berło i jabłko, należące do insygniów królewskich?
Są to oczywiście oznaki władzy. Berło jest symbolicznie związane z królewskim wymiarem
sprawiedliwości, a jabłko (przynajmniej od czasów nowożytnych kojarzone z kulą ziemską)
oznacza panowanie nad światem, ziemską władzę.
8. Która z polskich chorągwi wykorzystywanych w bitwie pod Grunwaldem była
najważniejsza? Co wyobrażała? Kto ją dzierżył? Jaki miała wpływ na losy bitwy?
Najważniejsza była chorągiew tzw. wielka Ziemi Krakowskiej. Przedstawiała białego orła w
koronie na czerwonym tle, zwróconego koroną w kierunku drzewca. Dzierżył ją chorąży,
rycerz Marcin z Wrocimowic. Ponieważ chorągiew była też wykorzystywana jako narzędzie
dowodzenia – dopóki znajdowała się na polu bitwy, oznaczała dla wojska rozkaz wojska.
Dlatego kiedy krzyżacy przejściowo odebrali ją chorążemu, reakcją Polaków, po
początkowym strachu, była wielka mobilizacja, dzięki której chorągiew szybko odzyskano.
9. Kiedy do kraju powrócił sztandar prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego,
ewakuowany wraz z prezydentem i rządem 17 września 1939 r.? Kto go przywiózł?
Sztandar ten przekazał nowo wybranemu prezydentowi Lechowi Wałęsie ostatni prezydent RP
na uchodźstwie, Ryszard Kaczorowski – 22 grudnia 1990 r.
10. Zgodnie ze starą rycerską tradycją, na pogrzebie ostatniego męskiego przedstawiciela rodu
dokonywało się uroczystego złamania miecza. Taki obrzęd miał miejsce na pogrzebie
dwóch królów polskich – których?
Na pogrzebie ostatniego z Piastów – Kazimierza Wielkiego w 1370 r. oraz ostatniego z
Jagiellonów – Zygmunta Augusta w 1572 r.
IV. Postacie-symbole
1. Jak miał na imię jeden z trzech braci Słowian, od którego zgodnie z legendą miały wziąć
początek plemiona polskie?
Lech.
2. Kto był pierwszym władcą Polski? Kto był pierwszym królem Polski?
Pierwszy władca – Mieszko I; pierwszy król – Bolesław I Chrobry.
3. Wymień wszystkich polskich noblistów i dziedziny, w których przyznano im nagrodę
Nobla.
Maria Skłodowska-Curie (fizyka 1903, chemia 1911), Henryk Sienkiewicz (literatura 1905),
Władysław Reymont (literatura 1924), Czesław Miłosz (literatura 1980), Lech Wałęsa
(Pokojowa Nagroda Nobla 1983), Wisława Szymborska (literatura 1996) [również urodzeni
w Polsce m. in.: Isidor Rabi, Tadeusz Reichstein, Izaak Singer, Georges Charpak,
37
Menachem Begin, Szymon Peres, Józef Rotblat]
4. Z czego zasłynęli:
– Mikołaj Kopernik,
– Fryderyk Chopin,
– Karol Wojtyła,
– Lech Wałęsa,
– Stefan Wyszyński,
– Jan Długosz,
– Jan Kochanowski,
– Mikołaj Rej,
– Jan Zamoyski,
– Zawisza Czarny z Garbowa,
– Stefan Czarniecki,
– Ignacy Krasicki,
– Adam Mickiewicz,
– Juliusz Słowacki,
– Zygmunt Krasiński,
– Cyprian Kamil Norwid,
– Jan Henryk Dąbrowski,
– Tadeusz Kościuszko,
– Kazimierz Pułaski,
– Józef Poniatowski,
– Walerian Łukasiński,
– Józef Bem,
– Romuald Traugutt,
– Ignacy Jan Paderewski,
– Józef Piłsudski,
– Władysław Grabski,
– Eugeniusz Kwiatkowski,
– Władysław Sikorski,
– Władysław Anders.
5. W jakich epokach żyli i z czego zasłynęli polscy święci:
– św. Wojciech,
– Pięciu Świętych Braci Międzyrzeckich,
– św. Stanisław ze Szczepanowa,
– św. Jadwiga Śląska,
– św. Kinga,
– św. Jadwiga Wawelska,
– św. Kazimierz Królewicz,
– św. Jan z Dukli,
– św. Stanisław Kostka,
– św. Andrzej Bobola,
– św. Klemens Maria Dworzak (Hofbauer),
– św. Zygmunt Szczęsny Feliński,
– św. Faustyna Kowalska,
– św. Maksymilian Maria Kolbe,
38
V. Miejsca-symbole
1. Gdzie odbywały się koronacje wszystkich królów polskich od Bolesława Śmiałego do
Augusta III Saskiego?
W katedrze na Wawelu w Krakowie.
2. Jakie znaczące postacie – oprócz królów polskich – spoczywają w podziemiach katedry na
Wawelu?
Książę Józef Poniatowski, Tadeusz Kościuszko, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Józef Piłsudski,
Władysław Sikorski.
3. Gdzie spoczywają następujące osoby: Stanisław August Poniatowski, św. Zygmunt Feliński,
kard. Stefan Wyszyński, kard. August Hlond, Gabriel Narutowicz, Stanisław
Wojciechowski, Ignacy Jan Paderewski, Henryk Sienkiewicz?
W archikatedrze pw. św. Jana Chrzciciela w Warszawie.
4. Gdzie znajduje się najsłynniejszy w Polsce Grób Nieznanego Żołnierza? Co upamiętnia? W
jaki sposób dziś czci się to miejsce?
W 1925 r. Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie zlokalizowano pod kolumnadą Pałacu
Saskiego. Złożono w nim szczątki nieznanego z imienia i nazwiska polskiego obrońcy Lwowa z 1919
r., a później ziemię z wielu pół bitewnych oraz m. in. z Lasu Katyńskiego. W 1944 r. Pałac Saski
został wysadzony w powietrze przez Niemców, ale ocalała część kolumnady nad Grobem
Nieznanego Żołnierza. W miejscu tym na stałe zaciągnięta jest warta honorowa, w czasie świąt
narodowych składa się kwiaty i znicze, trzy razy w roku odbywa się tu również uroczysta zmiana
warty z udziałem wszystkich rodzajów wojsk oraz defilada wojskowa.
5. Gdzie są złożone relikwie św. Wojciecha?
Między innymi w katedrze gnieźnieńskiej.
6. Z czego słynie kościół św. Michała na Skałce w Krakowie?
Jest uznawany za miejsce męczeństwa św. Stanisława biskupa. Ponadto znajduje się tam Krypta
zasłużonych, w której spoczywają m. in. Jan Długosz, Wincenty Pol, Stanisław Wyspiański, Jacek
Malczewski, Józef Ignacy Kraszewski, Czesław Miłosz.
7. Które cmentarze uznawane są za największe narodowe nekropolie?
Cmentarz Powązkowski w Warszawie, Cmentarz Łyczakowski we Lwowie, Cmentarz Rakowicki w
Krakowie.
8. Gdzie się znajduje – i kogo dotyczy – słynna płyta nagrobna z napisem „Matka i Serce
Syna”?
Na wileńskim cmentarzu na Rossie. Zostało tam złożone serce Józefa Piłsudskiego – obok
szczątków jego matki, Marii z Billewiczów Piłsudskiej.
9. Jakie miejsce określane jest jako „polskie Termopile”?
Miejsce krwawej bitwy pod Wizną z 1939 r.
10. Podaj kilka najważniejszych, symbolicznych skupisk Polaków za granicą.
USA: Chicago (dzielnica Jackowo), Detroit, Greenpoint (dzielnica Brooklynu, Nowy Jork)
Brazylia: Curitiba,
Ukraina: Lwów,
Litwa: Wilno,
11. Gdzie za granicą mieszka najwięcej Polaków?
M. in. USA (10, 5 mln), Wielka Brytania (3 mln), Niemcy (2 mln), Brazylia (2 mln), Francja (1
mln), Białoruś (1 mln), Ukraina (1 mln), Kanada (1 mln), Argentyna (0,5 mln)
39
VI. Ordery i odznaczenia
1. Król Władysław IV Waza planował wprowadzenie pierwszego w Polsce orderu. Jak miał się
on nazywać i dlaczego ostatecznie nie został ustanowiony?
Miał to być Order Niepokalanego Poczęcia. Szlachta odrzuciła ten pomysł, bo takie wyróżnienie
kłóciło się z ideą równości wewnątrz stanu szlacheckiego.
2. Jak nazywa się najstarsze polskie odznaczenie państwowe? Kto i kiedy je ustanowił?
Order Orła Białego. Ustanowił go król August Mocny w 1709 roku. Po raz pierwszy przyznał go
jednak 5 osobom już w 1705 roku.
3. Jak nazywa się pierwsze polskie odznaczenie wojskowe – pierwotnie medal, a potem krzyż,
na którym wzorowany jest kształt Krzyża Harcerskiego?
Order Virtuti Militari.
4. Co oznaczają słowa „Virtuti Militari”?
Dosłownie 'męstwu wojennemu', 'cnocie wojennej'.
5. Podaj nazwiska dwóch pierwszych osób odznaczonych medalem Virtuti Militari.
Książę Józef Poniatowski i generał Tadeusz Kościuszko – za sukcesy w bitwach pod Zieleńcami i
Dubienką.
6. Co znajduje się (i znajdowało) w medalionach, umieszczanych na skrzyżowaniu ramion
krzyża Virtuti Militari?
Na awersie zawsze orzeł, na rewersie początkowo inicjały „SARP” („Stanislaus Augustus Rex
Poloniæ” – 'Stanisław August Król Polski'), następie napis „Rex et Patria” ('Król i Ojczyzna'),
data „1792”, symbol Pogoni, orzeł pułkowy, słowa „Honor i Ojczyzna”.
7. Jak brzmi nazwa orderu, przyznawanego za służbę narodowi i państwu, ustanowionego w
1922 roku, kilka lat po odzyskaniu przez Polskę Niepodległości?
Order Odrodzenia Polski.
8. Jaki napis łaciński widnieje na otoku orła białego na krzyżu Orderu Odrodzenia Polski? Co
znaczy po polsku?
„Polonia Restituta” – 'Polska Odrodzona (albo: Przywrócona)'
9. Komu i za co przyznawany jest Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej?
Cudzoziemcom i Polakom za granicą za wkład w umacnianie współpracy międzynarodowej i
przyjaźni z Polską.
10. Za co przyznawane są: Krzyż Walecznych, Krzyż Zasługi, Krzyż Zasługi z Mieczami,
Krzyż Zasługi za Dzielność, Medal za Długoletnie Pożycie Małżeńskie?
40
41
5.1.12. Propozycje zadań szczególnie dla zuchów
-
Podróż w czasie – do realizacji sprawności: przewodnik po…., rycerz, Słowianin
-
Mały Leonardo – do realizacji np.: od Leonarda do Kopernika – sprawność astronom
-
Odkrywcy zapomnianego świata
-
Siedem cudów świata – sprawności Egipcjanin , Ateńczyk, przewodnik po….
-
Kiedy Babcia była mała – sprawność słoneczko i wilczek, mój region, etnograf, z Pyzą po
Polskich dróżkach
-
Zaginiona skrzynia Dziadka Władysława
-
Dawno temu w trawie
-
Strażnik przeszłości
-
Z Zawiszą na warcie
-
Tropiciele tajemnic
-
Pan Samochodzik i zabytki minionych lat
42
BLOK II:
MYŚLĄC O WŁASNEJ PRZYSZŁOŚCI
– SAMOROZWÓJ
5.2.1. Nasze miejsce w świecie
„ Chodzi o to, by…mieć odwagę wyruszyć
W tak trudną podróż, jaką jest poznawanie
ludzkiej natury”.
Antoni Kępiński
Kształtowanie osobowości człowieka i jego zdolności działania jest możliwe dzięki
systematycznemu wychowaniu. Wychowanie to potężny środek oddziaływania na człowieka – tym
potężniejszy, gdy jego cele i metody zostaną przystosowane do potrzeb naszych czasów, czasów
rewolucji informacyjnej i wielkich reform społecznych.
Naczelnym celem wychowania jest kształcenie osobowości lub – jak twierdzą niektórzy –
osobowości wszechstronnie rozwiniętej. Zadaniem wychowania jest kształcenie sprawcy, który
zdolny jest podejmować czynności ważne i innowacyjne, który umie nie tylko przystosować się do
środowiska lokalnego, ale również je zmieniać.
W wychowaniu ogromne znaczenie ma nabywanie wiedzy o świecie i o samym sobie oraz
budowanie systemu wartości. Człowiek nie tylko zdobywa wiedzę o przyrodzie, kulturze, innych
ludziach, grupach ludzkich i o sobie samym, ale również wartościuje rzeczy, dzieła literackie,
instytucje społeczne czy swoje osiągnięcia zawodowe. Zatem nie tylko opisuje świat, ale również
go ocenia.
System wartości pełni ważne funkcje w życiu człowieka. Pozwala zdobyć orientację w świecie
zewnętrznym i we własnym świecie wewnętrznym, odróżnić rzeczy dobre od złych, rzeczy cenne
od zagrażających, zrozumieć rzeczywistość. Wartości wyznaczają człowiekowi drogę życia.
Wyznawane przez nas wartości dotyczą różnych dziedzin życia: wartości egzystencjalne (np.
zdrowie, długowieczność, styl czy poziom życia), aktywności (samodzielność, udział w życiu
społecznym) i rozwoju (rozwój osobowości, poczucie własnej wartości, samodoskonalenie).
Wyobrażenia o tym, co jest wartościowe, nabywamy uczestnicząc w życiu społecznym, żyjąc w
świecie kultury. Wartości, zwłaszcza gdy zostaną powiązane z emocjami, stają się źródłem nowych
potrzeb. Stąd tak wielka rola harcerskich wychowawców w kształtowaniu systemu wartości
harcerzy.
43
Krok 1: BEZLUDNA WYSPA
Cel: Odkrycie tych wartości, które są dla harcerzy najważniejsze. Ukazanie naszych systemów
wartości. Pokazanie, że w sytuacji utraty wielu rzeczy, odłączenia od bliskich, zagrożenia życia
ujawnia się najbardziej to, co dla człowieka najważniejsze – jego system wartości ostatecznych.
Materiały: Pisaki, czyste kartki papieru, arkusz odpowiedzi, szpilki.
Przebieg:
1. Uczestnicy tworzą pary, niezależnie od płci. Prowadzący wyjaśnia, że każda z par udaje się w
daleki rejs na kontynent afrykański, mają przemierzyć wiele tysięcy kilometrów – przepłynąć z
północy na południe. Uczestnicy ustalają, co zabiorą ze sobą na długi czas podróży. Spisują na
kartkach, co każda para zabiera ze sobą.
2. Po zakończeniu tego zadania prowadzący prosi, aby uczestnicy zajęli miejsca na podłodze,
zamknęli oczy i starali się sobie wyobrazić, że przebyli już bardzo wiele kilometrów, są w środku
rejsu – dookoła nich rozpościera się morze, a oni spokojnie posuwają się naprzód. W takim nastroju
uczestnicy trwają kilka minut. Następnie prowadzący mówi wolno, że właśnie w tym momencie ich
statek uległ uszkodzeniu. Nie będą mogli kontynuować podróży aż do czasu usunięcia awarii i nie
wiadomo, kiedy to nastąpi. Dopływają do najbliższego lądu, który okazuje się być bezludną wyspą.
Znajdują się z dala od ludzi, kontakt jest utrudniony, gdyż nie mogą korzystać z radia ani innych
środków łączności. Uczestnicy przez chwilę pozostają pod wpływem tej informacji. Panuje cisza.
3. Prowadzący rozdaje czyste kartki papieru i prosi, aby każdy z uczestników napisał na nich:
a) co przede wszystkim chciałby w tej sytuacji zrobić?
b) z kim chciałby się porozumieć?
c) co chciałby mieć przy sobie?
d) od jakiego uczucia chciałby się uwolnić?
Uczestnicy wybierają i wpisują jedną możliwość na każdy rodzaj reakcji.
Prowadzący wyjaśnia po zakończeniu zadania, że to, co robimy, za kim tęsknimy, do kogo się
zwracamy i z czym, czym się otaczamy, jakie przeżywamy w różnych sytuacjach uczucia, wskazuje
na nasz system wartości.
4. Uczestnicy przypinają do swoich ubrań kartki z tym, co napisali, wstają, chodzą po pokoju i
starają się zapoznać z tym, co napisali inni. Osoby, które mają podobne odpowiedzi, np. chciałyby
porozumieć się ze swoim przyjacielem, rodzicami itp., zaczęłyby próby naprawy statku lub płakać
itp., łączą się w grupy. Jednocześnie starają się odkryć, czy są to te same osoby, z którymi wybrali
się w podróż. W grupach ustalają schemat postępowania w zaistniałej sytuacji.
5. Po opracowaniu schematów działań dzielą się swoimi rozwiązaniami i starają się odkryć różnice
i podobieństwa.
6. Prowadzący inicjują dyskusję:
- Czy to, o czym myśleliśmy będąc na bezludnej wyspie, różni się od naszego codziennego
myślenia i pragnień?
- Czy w codziennym życiu cieszymy się tym, o czym marzyliśmy na wyspie?
- Czego nauczyło nas to ćwiczenie?
- Jak można powiększyć naszą radość z tego, czego na co dzień doświadczamy i co posiadamy?
Przed dyskusją rozdają uczestnikom arkusz odpowiedzi „Pragnienia na pustyni". Zawarte
odpowiedzi mają ułatwić dyskusję.
44
ARKUSZ ODPOWIEDZI
Pragnienia na bezludnej wyspie
Lp-
Czego najbardziej
pragnąłem na wyspie
?
Czy to normalnie
mam? Dzięki czemu
lub komu?
Czy troszczę się o tych,
którzy mi pomagają
posiadać te dobra?
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Krok 2: WARTOŚĆ I SENS ŻYCIA
Cel: Ukazanie wartości życia. Ukazanie możliwości odkrywania sensu i celu życia
Materiały: Ołówki, kartki czystego papieru, pisaki, arkusze odpowiedzi, szpilki.
Przebieg:
1. Prowadzący prosi uczestników o narysowanie drzewa. Wyjaśnia, że nie chodzi o artystyczny
rysunek, ale o narysowanie pewnego symbolu - w tym wypadku jest to drzewo, które ma
symbolizować daną osobę. Czas 10 minut.
2. Prowadzący rozdaje arkusze odpowiedzi i prosi o ich wypełnienie (10-15 minut).
3. Każdy z uczestników opowiada o swoim drzewie, wykorzystując to, co napisał w arkuszu
odpowiedzi.
4. Uczestnicy przypinają swoje drzewa-ubrania i przechadzają się po pomieszczeniu w celu
bliższego rozpoznania swoich symboli.
Osoby, które znajdą dla siebie partnerów, łączą się w małe grupy i rozmawiają o tym, co to
ćwiczenie dało, np. w jaki sposób obserwacje poczynione w odniesieniu do drzewa mogą odnieść
do swojego życia, co mogliby poprawić w swoim życiu, żeby „więcej owoców przynosić”, jak w
sobie poszukać sensu życia.
Arkusz odpowiedzi:
Jakie to drzewo………………
Z czego się składa każde drzewo…………………………….
Z czego składa się moje drzewo……............. Czego w nim brak……………………………
Co to drzewo daje innym……………………………………..
Co można zrobić, aby moje drzewo dawało jeszcze więcej….....................................
Co
trzeba
zrobić,
aby
nie
zniszczyć,
ale
podtrzymać
drzewo……………………………………………..................
45
Krok 3: CZAS
Cel: Poznanie wartości czasu. Zdobycie umiejętności wykorzystania czasu. Czas wykorzystany dla
siebie na rozwój własnych zainteresowań, samokształcenia, hobby, czas darowany innym, czas
zmarnowany.
Czas: Około 2 godzin.
Materiały: Karta ostatniego dnia, tarcza zegarowa, karta budżetu czasu, pisaki, szpilki.
Przebieg:
1. Prowadzący przytacza powiedzenie „Czas to pieniądz" i mówi uczestnikom, że celem tych
ćwiczeń będzie wzbudzenie świadomości czasu i swego miejsca w czasie. Następnie prosi
uczestników, aby wyobrazili sobie, że właśnie dowiadują się, iż pozostał im l dzień życia (24
godziny) i prosi, aby na otrzymanej karcie-zegarze wpisali, co chcieliby jeszcze zrobić, jak
wykorzystać ten czas, ile i na jakie czynności przeznaczyć. Po skończonym zadaniu uczestnicy
przypinają do ubrań swoje zegary i chodzą po pomieszczeniu, w którym odbywają się zajęcia.
Każdy czyta, co inni robiliby w ostatnim dniu.
2. Osoby, których zajęcia są najbardziej zbieżne, łączą się w grupy i rysują jeden wspólny podział
wykorzystania czasu.
Karta budżetu czasu
3.
Prowadzący
zachęca
teraz
wszystkich
uczestników, aby sprawdzili swój stosunek do czasu
w jeszcze inny sposób. Mówi, że wskaźnikiem
wartości czasu może być tzw. karta budżetu czasu.
Rozdaje kartę budżetu czasu świątecznego i
powszedniego i prosi ojej wypełnienie.
4. Uczestnicy porównują swoją kartę budżetu czasu z
kartą w ostatnim dniu i starają się udzielić
odpowiedzi na pytania:
- Czy jest coś w ich zajęciach i wykorzystaniu czasu,
co chcieliby zmienić?
- Co uważają za słuszne w ich wykorzystaniu czasu?
- Czy najwięcej czasu poświęcają temu, co jest dla
nich najważniejsze?
Godziny Dzień powszedni
6-7
7-8
8-9
9-10
10-11
11-12
12-13
13-14
14-15
15-16
WARIANT II
16-17
1. Prowadzący rozdaje uczestnikom kartę ulubionych
i obowiązkowych zajęć i prosi o jej wypełnienie.
2. Uczestnicy sami sobie wybierają i wpisują takie
swoje zajęcia, które sprawiają im największą
przyjemność, które wykonują najczęściej oraz te,
które wykonują z obowiązku, niechętnie, pod
przymusem. Przy każdym zajęciu wpisują
przybliżony czas, który jednorazowo zużywają dla
tej czynności.
3. Uczestnicy wybierają te zajęcia, którym
poświęcają najwięcej czasu i konstruują wspólną
46
17-18
18-19
19-20
20-21
21-22
22-23
23-0
0-6
Dzień świąteczny
listę zajęć preferowanych.
4. Następnie wspólnie starają się oszacować, ile punktów z puli od l do 10 mogą przyznać każdej z
czynności, przyjmując, że l punkt otrzymuje ta czynność, która w małym stopniu przyczynia się do
rozwoju ich własnych zdolności, umiejętności, cech charakteru, a 10 ta, która w najwyższym
stopniu może być uznana jako pomagająca w postępowaniu naprzód, w rozwoju charakteru i
osobowości (wiedzy, uczuć, umiejętności itp.).
5. Uczestnicy liczą, ile punktów uzyskały cenione przez nich czynności, zachowania. Porównują je
ze swoimi indywidualnymi czynnościami.
6. Na koniec mogą powiedzieć, czego nauczyło ich to ćwiczenie, w czym może być pomocne w
przyszłości.
KARTA ULUBIONYCH I OBOWIĄZKOWYCH ZAJĘĆ
Lp.
Zajęcia, które sam wybieram
Czas
Zyski
Zajęcia obowiązkowe
Czas
Zyski
1.
2.
3.
4.
5.
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
47
5.2.2. Poznać samego siebie
„ Jest jedna rzecz, i tylko jedna w całym wszechświecie, o której wiemy więcej, niż
moglibyśmy się dowiedzieć z zewnętrznej obserwacji.
Tą jedyną rzeczą jesteśmy (my sami).”
C. S. Lewis, 1960
Dewizą wyroczni delfickich było motto „Poznaj samego siebie”. Jest to dowodem na to, że
już w czasach starożytnych przykładano ogromną uwagę do tego rodzaju poznania.
Znając swoje zalety i wady, wiedząc do czego jesteśmy zdolni i na jak wiele nas stać,
możemy w miarę w skuteczny sposób układać i realizować swoje plany życiowe bez większych
rozczarowań. Właściwie znajomość samego siebie staje się wyznacznikiem prawidłowego
przystosowania do życia w społeczeństwie i ogólnie dobrego samopoczucia.
Obraz własnej osoby stanowi przesłankę dla oceny własnej możliwości w różnych
dziedzinach życia. W oparciu o tą ocenę człowiek przewiduje swoje szanse jako wysokie lub niskie.
Poziom samooceny, to pojęcie za pomocą którego charakteryzujemy określoną własność obrazu
własnej osoby. Własność ta wynika z okoliczności, iż to, co człowiek sądzi na swój temat zawiera
elementy oceny.
Ocenianie samego siebie dokonuje się poprzez porównywanie obrazu własnej osoby, jaki
jednostka sobie wytworzyła, z jej wyobrażeniem o tym, jaka powinna być, ale także poprzez przez
porównywanie własnych cech, zachowania się i osiągnięć z cechami, postępowaniem i
osiągnięciami innych ludzi.
Nasze postępowanie w różnych sytuacjach zależy nie tylko od tego, jacy jesteśmy w
rzeczywistości, ale także od tego, jak sami siebie postrzegamy i oceniamy, a nawet... czy samych
siebie lubimy, czy nie.
Poczucie własnej wartości musi być stale pielęgnowane i wzmacniane. Odkrywszy w sobie
zalety, silne strony, powinniśmy dbać o ich rozwijanie i pamiętać o nich, żeby czerpać z nich siłę
do pracy nad innymi cechami.
Krok 1: MOJE MOCNE I SŁABE STRONY
Do zadania można wykorzystać kontury ciała jako wprowadzenie do tematu. Rozdaje się kartkę z
zarysem ciała i sugestiami do refleksji nad indywidualnymi silnymi i słabymi stronami:
( rysunek ciała)
Pytania:
• Co chodzi mi po głowie
• Na co brak mi słów
• Co zalega mi w żołądku
• Co mnie porusza
• Na czym stoję
• Co brzmi mi w uszach
• Co ściska mnie w gardle
• Dla czego bije moje serce
Podczas zajęć z gromadą zuchową można wykorzystać kontur własnego ciała zucha. Do tego
potrzebne są duże arkusze papieru w odpowiedniej ilości. Tworzy się pary. Zuchy kładą się na
zmianę na podłodze i zaznaczają kontury. Gdy wszystkie wpisały swoje silne i słabe strony, kontury
48
pokazuje się wszystkim. Najpierw grupa może zgadywać, które ciało należy do której osoby.
Następnie jest okazja do omówienia silnych i słabych stron. Jak członkowie grupy widzą samych
siebie i jak widzą ich inni?
Krok 2: AUTOREKLAMA
Każdy pisze ogłoszenie dla siebie samego. Ogłoszenie ma być reklamą własnej osoby, powinno
wyeksponować szczególne zdolności, pozytywne cechy i postawy.
Gdy wszystkie reklamy są gotowe, urządza się «giełdę», na której wszyscy bronią treści swoich
ogłoszeń. W razie pytań, muszą udzielać dalszych wyjaśnień i zachwalać siebie. Treść ogłoszeń
wolno upiększać i ubarwiać, ale wciąż trzeba się trzymać prawdy.
Czego doświadczali uczestnicy tworząc swoje «autoreklamy» ? Jak powiodło się im na
«giełdzie»?
Krok 3: WANTED!
Każdy tworzy kartę „ja” lub plakat „ja”. Do dużej kartki papieru lub kartonu przykleja swoją
fotografię. Pod nią, albo obok niej pisze swój list gończy. Treścią listu mogą być wszystkie silne i
ważne informacje dotyczące własnej osoby, o których chciałby powiadomić innych, np. wiek, imię i
nazwisko, hobby, ulubione potrawy, ulubione zwierzę, rodzina, przyjaciele, zainteresowania,
zamiłowania, szkoła……..
Grupa może także wspólnie ustalić, jakie informacje trzeba umieścić w liście. Może zaprojektować
druk, który się już tylko wypełnia. Na przykład:
Imię i nazwisko: ..................................
Wiek:................................ Wzrost:…..
Kolor włosów: .....................................
Kolor oczu: .........................................
W szkole najbardziej lubię………….
A po szkole najchętniej………………
Z rodziną najchętniej…………………
W wolnym czasie najbardziej lubię:...
W wakacje najczęściej……………….
Mój ulubiony sport to………………….
Najlepiej potrafię: ..................................
Moje najlepsze cechy to: ....................
Moim najważniejszym celem jest:……
Uczestnicy grupy porównują swoje « karty Ja». Do kogo jestem podobny? Kto jest zupełnie inny?
Czy byłem tego już świadom?
Gotowe «karty ja» można zebrać w piękną książkę „Tacy jesteśmy". Będzie to pamiątką pracy
zespołowej. Do kart można wrócić po jakimś czasie. Czy członkowie grupy zmienili się? Czy
zbliżyli się do swojego celu? A może zmieniły się ich cele?
Krok 4: Mój osobisty herb
Kiedyś rycerze mięli własne herby. Na nich umieszczali ważne informacje o sobie. Odważni
rycerze malowali niedźwiedzie, szybcy zaś konie. Herby walecznych rycerzy przedstawiały lwa.
Szczególne zdolności i silne strony mogą być symbolizowane przez przedmioty, zwierzęta, znaki
itp. Grupa zbiera najpierw pomysły do takich rysunków. Lew symbolizuje na przykład szczególną
siłę, dwie dotykające się dłonie mówią o uczynności, miecz o odwadze, koń o szybkości ... Być
49
może w grupie jest ktoś, kto pochodzi z rodziny szlacheckiej i mógłby objaśnić herb rodzinny.
Każdy otrzymuje kartkę w formacie A 4 z konturami herbu:
W ten kontur uczestnicy wpisują wykonane samodzielnie
symbole, które mówią o ich szczególnie mocnych stronach i
zdolnościach. Mogą to zrobić w formie rysunku, różnych
symboli i własnych pomysłów. Gotowe herby pokazuje się
całej grupie i omawia się je. Co mówią one o wyjątkowych
zdolnościach jednostek?
Herb powinien być podzielony na 4 części
PYTANIA W HERBIE: CO LUBIĘ, W CZYM JESTEM DOBRY, MIŁE WSPOMNIENIE, MOJE MARZENIE
Należy przeczytać pytania, które są na herbie. Zastanowić się co można w nim umieścić , a potem
narysować symbole w odpowiednich miejscach. Można pokazać swój herb i opowiedzieć o nim
osobie, którą lubi się, do której ma się zaufanie. Wybrana osoba może odgadywać , co oznaczają
dane rysunki i symbole. Ciekawe, czy dobrze to zrobi?
PAMIĘTAJ, nikt nie będzie miał takiego samego herbu, ponieważ jesteś unikalną osobą!
Krok 5: MARZENIA
Prowadzący prosi uczestników aby zamknęli oczy i wyobrazili sobie, że za chwilę przyjdzie
wróżka, która może spełnić jedno ich życzenie związane z dobrą, przyjazną atmosferą w grupie.
Prowadzący rozdaje kartki i prosi, aby dzieci napisały anonimowo to marzenie i wrzucili do :
koszyka wróżki”, który prowadzący stawiana środku sali. Za zgodą poszczególnych osób dzieci
losują i czytają marzenia ( muszą wyrazić zgodę wszyscy uczestnicy). Prowadząca pyta jak
wszyscy mogą pomóc wróżce w tym, by ich marzenia się spełniły.
Krok 6: “TAJEMNICZY PRZYJACIEL”
Prowadzący proponuje pomóc wróżce poprzez zabawę, w której każdy przez tydzień będzie
”tajemniczym przyjacielem” osoby wylosowanej (losy z imionami i nazwiskami przygotowuje
wcześniej prowadzący). Zadaniem “tajemniczego przyjaciela” jest sprawianie innej osoby
przyjemnych niespodzianek. Po tygodniu zabawy harcerze dzielą się własnymi spostrzeżeniami i
wrażeniami.
50
5.2.3. Wędrówka do dorosłości
Wiek dorastania jest tym okresem w życiu człowieka, w którym dokonują się przeobrażenia
w osobę dorosłą. Na przestrzeni stosunkowo krótkiego czasu, zachodzą ogromne zmiany
fizyczne i psychiczne, które umożliwiają spełnianie zadań typowych dla ludzi dorosłych.
Bardzo ważne w procesie dojrzewania jest poznanie samego siebie.
Z poznaniem siebie wiążą się dążenia, które ujawniają się w zachowaniu. Próbując siebie
poznać i oceniać, zaczynamy sobie stawiać wymagania. Staramy się być dojrzalsi, bardziej
dorośli, lepsi, bardziej wartościowi.
Decydującą rolę w rozwoju człowieka pełni jego działalność. Młody człowiek, który dotąd
podlegał oddziaływaniu innych, rozpoczyna samodzielną aktywność. Był odbiorcą, a staje się
współtwórcą.
Krok 1: DOROSŁOŚĆ PRZEZ ROZUMIENIE SIEBIE
Cele:
- poznawczy: zaznajomienie uczestników z pojęciem „tożsamości", jako własnej odrębności oraz z
pojęciem „tożsamości grupowej"
- opiekuńczy: wspieranie rozwoju tożsamości wychowanków
- wychowawczy: kształcenie umiejętności współdziałania w grupie, uważnego słuchania innych
oraz dyskutowania oraz uświadomienie uczestnikom, że wiedza o sobie samym jest bardzo
potrzebna w celu tworzenia odpowiedniego obrazu samego siebie oraz kształcenie umiejętności,
zainteresowań
Środki: kartki, pisaki, karty ćwiczeń, wycięte koła
Tok zbiórki
1. Prowadzący prosi uczestników, aby na kartkach dokończyli zdanie: Wiem, że ludzie mnie lubią
dzięki następującym cechom .............
2. Prowadzący prosi o dobranie się w pary i mówię, żeby uczestnicy wyobrazili sobie, że są
rozbitkami na bezludnej wyspie. Morze wyrzuciło poszczególne pary na zupełnie inne wyspy.
Mamy za zadanie jak najwięcej się o sobie dowiedzieć. W tym celu siadamy naprzeciw siebie i
pierwsza osoba opowiada drugiej, co czuje będąc tylko z tą drugą na wyspie, jakie są jej
oczekiwania wobec tej drugiej i co chciałaby robić. Po 5 minutach zmiana ról. Potem siadamy w
kole i każdy rozbitek opowiada na pytania.
• Czy trudno się opowiadało?
• Czy to, o czym myśleliśmy na wyspie różni się od tego, o czym
myślimy na co dzień?
• Czy czegoś nas to ćwiczenie nauczyło?
3. Tożsamość zawiera obraz własnej osoby, wiedzę o sobie i pojęcie „ja". Ale obok tej wiedzy, którą
mamy o sobie, mamy wizje osoby, jaką chcielibyśmy być. Nie zawsze wszystkie nasze cechy nam
się podobają. Zwracamy uwagę na nasze mankamenty i niedociągnięcia. Prowadzący prosi
uczestników o podzielenie kartki na dwie części. Po jednej stronie widnieje słowo JA, po drugiej
IDEAŁ. Wypisujemy cechy osoby idealnej dla nas pod względem fizycznym, moralnym itd. obok
wypisujemy własne cechy.
4.Ważne jest, by mieć świadomość tego, co jest naszą mocną stroną, a z czym mamy kłopoty, by
móc się doskonalić. W celu uświadomienia sobie tego prowadzący prosi uczestników o wypisanie
po obu stronach kartki:
1.
umiem, potrafię...............
51
2.
mam trudności, kłopoty z.............
5. Prowadzący rozdaje uczestnikom karty ćwiczeń: „Ja w oczach swoich i innych" (Tabela l pod
konspektem)
Każdy uczestnik podpisuje swoją kartę, następnie rubrykę „moja ocena" wypełnia sam (oceniając
daną cechę od O do 5). Po wypełnieniu wszyscy odkładają swoje karty w jedno miejsce. Każdy
uczeń losuje teraz jedną z kart, wypełnia w niej rubrykę „ocena innych" (skala 0-5). Nikt nie
informuje komu wpisuje swoje cechy.
6. Każdy z uczestników wybiera sobie zwierzę, którego cechy sobie ceni. Nie zdradza, jakie
zwierzę wybrał. Teraz kolejno każdy określa cechy wybranego zwierzęcia, a grupa, stara się
zgadnąć o jakie zwierzę chodzi. Na koniec analizujemy, jakie cechy powtarzają się najczęściej, a
jakie najrzadziej?
Tabela 1.
cechy
Karta ćwiczeń „Ja w oczach swoich i innych"
moja ocena
ocena innych
można na mnie polegać
cierpliwość
uczynność
wymagający wobec siebie
i innych
lojalność
rzetelność
prawdomówność
konsekwencja
odwaga
odpowiedzialność
sumienność
Krok 2: ZŁOTY ŚRODEK
Cele:
- poznawczy: zaznajomienie uczestników z pojęciem „tożsamości", jako własnej odrębności oraz z
pojęciem „tożsamości grupowej"
- wychowawczy: kształcenie umiejętności współdziałania w grupie, uważnego słuchania innych
oraz dyskutowania
- uświadomienie uczestnikom, że wiedza o sobie samym jest bardzo potrzebna w celu tworzenia
odpowiedniego obrazu samego siebie
Człowiek dla własnego rozwoju wykorzystuje więzi i podobieństwa między ludźmi, co daje
poczucie tożsamości grupowej.
Na podłodze prowadzący kładzie 3 duże koła z papieru: JA, GRUPA a trzecie jest bez nazwy. Prosi
uczestników o wybranie któregoś koła: czy uważamy, że zdecydowanie można być jakby obok
innych, liczyć tylko na siebie, czy wręcz przeciwnie - tylko życie w grupie, z ludźmi zapewnia
dobre samopoczucie. Jeśli ktoś się zdecyduje na pierwszy wariant, wybiera koło JA i wokół niego
się gromadzi, a kto drugi wariant - koło GRUPA. Niezdecydowani gromadzą się przy kole trzecim.
Prowadzący pyta uczestników, dlaczego tak zdecydowali.
52
Dyskusja. Puste koło utożsamia „złoty środek" - czyli identyfikowanie się z obydwoma grupami.
Prowadzący prosi o wnioski, pytania.
Krok 3: DOROSŁOŚĆ PRZEZ SAMODZIELNOŚĆ
Cele:
- poznawczy: przybliżenie pojęć „samodzielność", „niezależność", „swoboda", „autonomia",
„niezależność materialna i terytorialna"
- opiekuńczy: zaspokojenie potrzeb: samodzielności, samorealizacji, akceptacji i kontaktu,
- wychowawczy: uświadomienie wychowankom ich hierarchii wartości i najważniejszych celów
w życiu, ważności autonomii oraz samodzielności życiowej i materialnej jako drogi do
samodzielności terytorialnej, rozwijanie wyobraźni uczestników, rozwijanie własnych
zainteresowań, podnoszenie własnych kwalifikacji
Środki: karty ćwiczeń, pisaki, kwestionariusz ze zdaniami
Potrzeba samodzielności, niezależności i swobody wyboru pojawia się już od najmłodszych lat i
wpływa na zachowanie się każdego człowieka. Potrzeba autonomii staje się jedną z centralnych w
okresie przejścia do dorosłości. W tym ujęciu samodzielności to przede wszystkim całkowita
niezależność od ograniczeń zewnętrznych.
1.Prowadzący rozdaje uczestnikom karty ćwiczeń z narysowanym JA.
Zadajemy sobie pytanie: co mnie ogranicza? Co ma na to wpływ: czy osoby (kto?), czy rzeczy
(co?)? Prowadzący prosi o konkretne opisanie tych ograniczeń. Potem zastanawiamy się, jak
możemy się od tego uwolnić. Każdego prowadzący prosi o podanie swoich propozycji.
Bardzo często samodzielność utożsamia się z czynnikiem materialnym, czyli pieniędzmi.
Drużynowy proponuje uczestnikom pofantazjowanie, co zrobiliby z pierwszą otrzymaną pensją. Jak
to się ma do rzeczywistości? A może ktoś z uczestników jest już samodzielny i zarabia na swoje
wydatki?
Krok 4: DRABINA
Cele:
- poznawczy: zapoznanie z pojęciami: „samodzielność", „niezależność",
- opiekuńczy: zaspokojenie potrzeb: samodzielności, samorealizacji, akceptacji i kontaktu,
- wychowawczy: uświadomienie wychowankom ich hierarchii wartości i najważniejszych celów
w życiu, ważności autonomii oraz samodzielności życiowej jako drogi do samodzielności
terytorialnej, rozwijanie wyobraźni uczestników, rozwijanie własnych zainteresowań,
Autonomia osoby, to nie tylko niezależność. Wymaga ona posiadania tożsamości, wiąże się z
istnieniem własnego systemu ocen, doświadczeniem, wiedzą i wytyczeniem sobie celów w życiu.
Rozdaję uczestnikom karty z narysowaną drabiną. Proszę o napisanie na szczycie drabiny
najbardziej pożądanego celu, a na poszczególnych szczeblach wypisanie, co jest potrzebne do jego
realizacji. Po wypełnieniu całej drabiny zastanawiamy się, na którym szczeblu obecnie jesteśmy, a
co jeszcze musimy zrobić, by go osiągnąć.
Po wypełnieniu całej drabiny zastanawiamy się, na którym szczeblu obecnie jesteśmy, a co jeszcze musimy
zrobić, by go osiągnąć.
53
Krok 5: SYSTEM WARTOŚCI CENIONYCH
Następną bardzo ważną umiejętnością jest świadomy wybór prezentowanych przez środowisko wartości i
świadome odrzucenie tych, które są sprzeczne z naszym systemem wartości.
Prowadzący prosi uczestników o podanie wszelkich wartości, jakie przychodzą im do głowy i zapisuję je na
planszy. Spośród wartości prosi o wybranie tych, które zdecydowanie odrzucamy. Każdy pisze na dwóch
stronach kartki wartości cenione i odrzucane.
Podsumowując cały cykl zajęć, prowadzący prosi, aby uczestnicy zastanowili się nad następującymi
sformułowaniami i postawili wykrzyknik przy tych, z którymi się zgadzają:
- nie mam w sobie nic charakterystycznego
- wolę, gdy ktoś wytycza mi cele w życiu
- staram się naśladować tych, których cenię szczególnie
- często udaje mi się przeprowadzić sprawy tak, jak zamierzyłem
- rozumiem, że można lubić siebie ze swoimi wadami
- nie obrażam się, gdy ktoś mówi o moich złych stronach
- niektóre cechy mojego wyglądu i charakteru już tak mnie nie denerwują
- ciągłe zmiany w moim charakterze sprawiają, że nie wiem jeszcze, kim jestem
- myślę, że dawniej byłem zupełnie innym człowiekiem
- sądzę, że jestem w stanie sam kierować swoim postępowaniem
- wydaje mi się, że zwykle potrafię przewidzieć skutki mojego zachowania
- myślę, że uda mi się osiągnąć to, co zamierzyłem
- gdy stawiam sobie cel, wiem, jak go osiągnąć
- staram się samodzielnie decydować o tym, co jest istotne w moim życiu i określać, do czego dążę
- generalnie jestem taki, jaki chciałbym być
- staram się kierować na co dzień wartościami, które są dla mnie najważniejsze
- umiem się śmiać z innymi z moich wad
- znam swoje mocne i słabe strony
- zdaję sobie sprawę, że jest we mnie wiele cech, które warto by zmienić
- ciągle się zmieniam, choć jestem tą samą osobą
- czuję się związany z innymi, ale jednocześnie odczuwam wyraźną granicę między sobą a innymi
- w kontaktach z innymi czuję swą odrębność, indywidualność
- potrafię powiedzieć, które z moich cech są tylko dla mnie charakterystyczne.
Krok 6: RAZEM ŁATWIEJ, czyli ROZUMNA WSPÓŁPRACA
Cele:
-Zwiększenie integracji drużyny
-Doświadczenie współpracy
-Kształcenie umiejętności współdziałania w grupie, uważnego słuchania innych oraz dyskutowania,
rozwój tożsamości drużynowej, przynależności do grupy.
Przebieg zajęć:
Warto zastanowić się i pomyśleć o swojej drużynie, jaka ona jest, co się w niej dzieje. Praca
przebiega w zastępach. Jest to nauka pracy zespołowej. W drużynie nieraz pracuje się zespołowo.
Warto się nauczyć, na czym polega zasada , że „każdy daje wkład we wspólne dzieło”.
Praca w zastępach
Każdy zastęp siedzi dookoła jednego stolika i dysponuje dużym arkuszem papieru oraz czterema
54
flamastrami. Każda osoba bierze jeden flamaster, którym ma się posługiwać w czasie rysunku. W
zastępie danym kolorem rysuje tylko jedna osoba. Tematem rysunku jest „Nasza Drużyna”.
Możemy temat bardziej uszczegółowić np.: nasza drużyna na zbiórce, zwykły dzień w naszej
drużynie, wesoły dzień w drużynie, w tym roku chcielibyśmy, żeby nasza drużyna…,
W czasie pracy grup drużynowy obserwuje pracę, dba o przestrzeganie reguł gry- żeby nie
wyrywać sobie flamastrów, …
Zastępy wywieszają rysunki na ścianie. W dyskusji zwracamy uwagę na następujące kwestie:
1. Czy wszystkie kolory występują na danym rysunku?
2. Jak widzą drużynę poszczególne zastępy?
3. Co nam się podoba, co nas zadziwia w rysunkach poszczególnych zastępów?
4. Czy w trakcie pracy został doceniony wkład każdej osoby?
Ćwiczenia zostały zaczerpnięte z pozycji:
Gajewska G, Doliński A.(2007) „ Teoretyczno – metodyczne aspekty warsztatu pedagoga”.
Scenariusze zajęć wychowawczych.T.1. Wyd. Gaja, Zielona Góra
Wolniewicz-Grzelak B. „ Trzy koła”. Propozycje dla wychowawców klas.
Zeszyt 1. Fundacja Wychowawców Młodzieży PROM
Ostrowska K.(2000) „ W poszukiwaniu wartości”. Ćwiczenia z uczniami. Wyd. GWP, Gdańsk
Portmann R. (2004) „ Gry i zabawy kształtujące pewność siebie”.Wyd. Jedność, Kielce
Zalecana literatura dla prowadzącego:
Celmer Z.(1996) „ Jak być dorosłym” Warszawa
Dąbrowski Z.(2001) „ Pedagogika opiekuńcza” Olsztyn
Kozielecki J. (1997) „ Koncepcje psychologiczne człowieka”. Wyd. Żak, Warszawa
Obuchowski K.(1995) „ Przez galaktykę potrzeb” wyd. Zysk i S-ka, Poznań
Sińczuch M(2002) „ Wchodzenie w dorosłość w warunkach zmiany społecznej”. Warszawa
Stróżewski Wł. (1992) „ W kręgu wartości” ,wyd. ZNAK, Kraków
Bibliografia:
•
Gajewska G, Doliński A.(2007) „ Teoretyczno – metodyczne aspekty warsztatu
pedagoga”. Scenariusze zajęć wychowawczych.T.1. Wyd. Gaja, Zielona Góra
•
Kozielecki J. (1997) „ Koncepcje psychologiczne człowieka”. Wyd. Żak, Warszawa
•
Niebrzydowski L(1976) „ O poznawaniu i ocenie samego siebie”, Warszawa
•
Niebrzydowski L(1974) „ Rodzaje samooceny uczniów 5-8 klas” w: „ Psychologia
wychowawcza”4/1974)
•
Niebrzydowski L(1989) Psychologia wychowawcza „ Samośwaidomość, aktywność,
stosunki interpersonalne”, PWN, Warszawa
•
Obuchowski K.(1995) „ Przez galaktykę potrzeb” wyd. Zysk i S-ka, Poznań
•
Ossowski R. (1982) „ Kształtowanie się obrazu własnej sytuacji i siebie u inwalidy
wzroku w procesie rehabilitacji.” WSP, Bydgoszcz
•
Ostrowska K.(2000) „ W poszukiwaniu wartości”. Ćwiczenia z uczniami. Wyd. GWP,
Gdańsk
•
Porębska M. (1982) „ Osobowość i jej kształtowanie w dzieciństwie i młodości” WSP,
Warszawa
•
Portmann R. (2004) „ Gry i zabawy kształtujące pewność siebie”.
•
Przetacznik- Gierowska M, Tyszkowa M. (1996) „ Psychologia rozwoju człowieka”
PWN Warszawa
•
Tyszkowa M. (1972) „ Problemy odporności psychicznej dzieci i młodzieży” Warszawa
•
Tyszkowa M. (1979) „ Samoocena i samoakceptacja jako struktury regulacyjne.” w:
Ośwaita i Wychowanie 6, str.203-210
•
Wolniewicz-Grzelak B. „ Trzy koła”. Propozycje dla wychowawców klas.
Zeszyt 1. Fundacja Wychowawców Młodzieży PROM Wyd. Jedność, Kielce
55
5.2.4. Ja – profesjonalista
Planowanie ścieżki edukacyjnej i zawodowej
Profesjonalista to znawca. Wykonanie zadania zlecimy raczej profesjonaliście niż amatorowi. Wierzymy, że
gwarantuje to wysoką jakość pracy, posiadanie niezbędnej wiedzy i umiejętności, zwykle także
doświadczenia. „Profesjonalnie” to znaczy fachowo, poprawnie. Aby stać się profesjonalistą, potrzeba czasu,
nauki, potwierdzenia posiadanego tytułu dyplomem, odznaką bądź uznaniem społeczeństwa.
W zuchowej i harcerskiej pracy przekonujemy podopiecznych, aby stawali się profesjonalistami w różnych
dziedzinach np. poprzez motywowanie ich do zdobywania sprawności indywidualnych. Każdy we właściwy
sobie sposób, a więc zgodnie z własnym stylem uczenia się, posiada wiedzę, teoretyczną i praktyczną, dzięki
której osiąga mistrzostwo. Drużynowy staje się dziś trenerem rozwoju zawodowego swoich podopiecznych,
umiejętny bowiem wybór sprawności ma szansę znacząco wpłynąć na wybór ścieżki kariery jego
wychowanków.
Nie jest prawdą, że każdy może zostać w życiu kim tylko zechce – każdy rodzi się z zestawem cech, których
pozbycie się wcale nie jest łatwe. A cechy te - uwarunkowania, kompetencje, predyspozycje, czy jak tylko je
nazwiemy – pomagają nam w pełnieniu profesji bądź w tym przeszkadzają.
Przecież dużo łatwiej jest być nauczycielem, kiedy szanuje się drugiego człowieka, niż strażakiem z lękiem
wysokości…
Krok 1
Cel: zwrócenie uwagi na cechy osobowościowe niezbędne do wykonywania poszczególnych zawodów
W czasie zbiórki drużyny, niech każdy zastęp wybierze zawód, którego przedstawiciela możecie znaleźć w
swojej miejscowości i będziecie mieli możliwość spotkania się z nim. Niech każdy zastęp opracuje listę
cech, które powinien mieć człowiek pracujący w danym zawodzie i takich, których na pewno nie powinien
mieć.
Koniecznie porozmawiajcie o tym z wykonującym ten zawód.
Porównajcie wyniki waszej pracy. Czy są cechy, które musi mieć każdy, kto pracuje? Jakie są cechy
charakterystyczne dla poszczególnych zawodów, unikalne? Jak wykonywałby swoją pracę ktoś, kto miałby
cechy z drugiej listy? Jak funkcjonowałby świat, gdyby wszyscy profesjonaliści mieli cechy tylko z drugich
list?
Krok 2
Cel: zidentyfikowanie indywidualnych zainteresowań zawodowych harcerzy, harcerzy starszych,
wędrowników i instruktorów.
Konieczność dokonania wyboru drogi zawodowej pojawia się bardzo wcześnie, bo już na etapie wybierania
gimnazjum, w którym zamierzamy się uczyć. W zależności od jego profilu czy cech charakterystycznych,
nabywamy większą wiedzę lub umiejętności z pewnych zakresów. Wybierając liceum a w nim klasę,
kierujemy się swoimi planami na przyszłość. Nie każdy jednak ma komfort bycia świadomym swojego celu
zawodowego, nie każdy urodził się z przekonaniem, że będzie strażakiem, prawnikiem bądź sportowcem.
Nie jest tak, że ci, którzy nie wiedzą, kim być w przyszłości, są gorsi. Ich predyspozycje są po prostu mniej
widoczne, albo nie potrafią sami ich zidentyfikować.
Wykonanie trzech poniższych testów przez harcerzy niech będzie początkiem ich profesjonalizacji. Po
opracowaniu wyników warto zaznaczyć, że nie są one ostateczne a jedynie pokazują pewne kierunki.
Konieczne jest wspólne omówienie wyników testów, szczególnie, jeśli wykonują je młodsi harcerze.
56
KWESTIONARIUSZ ZAINTERESOWAŃ ZAWODOWYCH
Odpowiedz szczerze na pytania, zakreślając po każdym z nich odpowiednio TAK lub NIE
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Czy chciałbyś mieć taką pracę, w której kierujesz, kontrolujesz i
planujesz działanie innych pracowników?
Czy bezinteresownie pomagasz innym?
Czy lubisz pracować nad jednym zadaniem dopóki go nie
skończysz?
Czy lubisz mieć wiele spraw „na głowie”?
Czy lubisz konstruować i naprawiać różne rzeczy?
Czy lubisz brać na siebie odpowiedzialność za zadania i
wywiązywać się z nich?
Czy lubisz pomagać kolegom w rozwiązywaniu problemów?
Czy wolałbyś mieć taką pracę, gdzie zawsze będziesz miał
pewność, czego się od Ciebie oczekuje?
Czy lubisz książki i programy popularnonaukowej, np. z dziedziny
astronomii czy biologii?
Czy potrafisz projektować, wymyślać lub tworzyć różne
przedmioty?
Czy lubisz kierować działaniami innych ludzi?
Czy jesteś w stanie pomagać ludziom, którzy są czymś
zdenerwowani lub zmartwieni?
Czy projekty lub inne prace wykonujesz dokładnie, krok po kroku?
Czy lubisz zagłębiać się w problemy, nad którymi pracujesz?
Czy masz jakieś własne hobby, które Cię pochłania, jak np.
budowanie modeli, uprawa ogródka, odnawianie starych mebli lub
wywoływanie zdjęć?
Czy chciałbyś mieć taką pracę, gdzie byłbyś odpowiedzialny za
podejmowane decyzje?
Czy chciałbyś wykonywać pracę polegającą na pytaniu ludzi o ich
opinie w sprawach różnych rzeczy lub wydarzeń?
Czy chciałbyś opierać się w swojej pracy na wyraźnie określonych
zasadach i regułach?
Czy rozwiązując problemy chciałbyś zawsze opierać się na
niepodważalnych faktach?
Czy lubisz grę w szachy i inne gry wymagające logicznego
myślenia?
Czy pełniłeś kiedykolwiek rolę lidera w jakimś klubie, zespole lub
organizacji?
Czy chciałbyś opiekować się ludźmi, którzy są chorzy albo mają
jakieś problemy życiowe?
Czy lubisz pracować nad jednym zadaniem przez dłuższy czas?
Czy podobałaby się Ci się praca, w której każdy dzień niósłby
nowe i różnorodne zadania?
Czy podoba się Ci się praca wymagająca używania narzędzi lub
maszyn?
Czy jest dla Ciebie ważne, aby mieć większe osiągnięcia niż inni?
Czy chciałbyś mieć pracę, która jest związana z poprawą
warunków socjalnych?
Czy lubisz pracować według otrzymanych wytycznych?
Czy chciałbyś wykonywać prace badawcze?

TAK
NIE
TAK
TAK
NIE
NIE
TAK
TAK
TAK
NIE
NIE
NIE
TAK
TAK
NIE
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
TAK
NIE
NIE
TAK
TAK
TAK
NIE
NIE
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
TAK
NIE
NIE
TAK
NIE
TAK
TAK
NIE
NIE
TAK
TAK
NIE
NIE
Evaluating Your Interests In: Facilitator’s Manual for the Job Finding Club,Employment and
Imigration Canada (1993),tłumaczenie za zgodą wydawców Anna Paszkowska-Rogacz
57
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Czy chciałbyś pracować z materiałem takim jak drewno, kamień,
glina, tkanina lub metal?
Czy byłeś kiedyś odpowiedzialny za taki projekt albo zadanie,
które wymagało dopilnowania różnych szczegółów, aby mogło
zostać wykonane w całości?
Czy chciałbyś mieć pracę związaną ze służbą dla określonego
środowiska?
Czy chciałbyś mieć taką pracę, gdzie Twoje czynności są na ogół
ściśle kontrolowane?
Czy jesteś w stanie radzić sobie w sytuacji, gdy nieustannie dzieje
się coś nowego i niespodziewanego?
Czy chciałbyś być przez cały dzień operatorem jakiegoś
urządzenia?
Czy kiedyś byłeś odpowiedzialny za planowanie działań, które
miał realizować ktoś inny?
Czy chciałbyś mieć stanowisko, które wymaga kontaktu z ludźmi
cały dzień?
Czy podejmujesz się nowych zadań dopiero wtedy, gdy skończysz
poprzednie?
Czy lubisz realizować zadania, które pozwalają Ci odkrywać nowe
fakty bądź prawidłowości?
Czy lubisz prace ręczne, takie jak instalacje hydrauliczne, naprawa
samochodów, szycie lub tapetowanie?
Czy wolisz raczej kierować pracą grupy niż być jej członkiem?
Czy współpraca z ludźmi przychodzi Ci łatwo?
Czy chciałbyś mieć stanowisko, które wymaga stałego tempa pracy
przez cały dzień?
Czy lubisz wypróbowywać różne, nawet niesprawdzone metody,
aby całkowicie wykonać zadanie lub rozwiązać problem?
Czy cieszy Cię kiedy dzięki książkom lub programom
telewizyjnym możesz dowiedzieć się, jak działają różne
urządzenia?
Czy zwykle udaje Ci się nakłonić ludzi, żeby robili to, czego Ty
chcesz?
Czy lubisz doglądać pracy innych ludzi?
Czy umiesz przyjmować polecenia?
Czy lubisz takie działania, których wynik daje się obiektywnie
zmierzyć?
Czy raczej wolałbyś pracę nie wymagającą kontaktu z ludźmi?
58
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
TAK
TAK
NIE
NIE
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
TAK
TAK
NIE
NIE
NIE
TAK
NIE
Arkusz odpowiedzi
Otocz kółkiem te numery pytań, na które odpowiedziałeś TAK. Pomiń pytania, na które odpowiedziałeś NIE.
Zsumuj liczbę kółek w szeregach. Zapisz sumy ze znakiem równości.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
=
=
=
=
=
_____
_____
_____
_____
_____
KIEROWNICZE
SPOŁECZNE
METODYCZNE
INNOWACYJNE
PRZEDMIOTOWE
Zaznacz jeden lub dwa najwyższe wyniki, które oznaczają typ preferowanej przez Ciebie aktywności.
Najniższy wynik oznacza aktywność, którą interesujesz się najmniej. Zastanów się, z jakimi zawodami
wiążą się określone zainteresowania.
Pamiętaj również o tym, że trafna decyzja zawodowa musi być oparta nie tylko na zainteresowaniach, ale na
takich czynnikach jak zdolności, umiejętności, system wartości, warunki pracy, dostępność stanowisk,
wymagania dotyczące wykształcenia itd.
Typy zainteresowań są podane poniżej. Pamiętaj, że większość zawodów wymaga kombinacji różnych
zainteresowań. Np. dentysta pracuje z „techniką” (zainteresowania przedmiotowe), ale także z ludźmi
(społeczne).
KIEROWNICZE
Osoby takie lubią podejmować się obowiązków i mieć kontrolę nad rzeczami. Lubią być odpowiedzialne za
zadania wymagające planowania, podejmowania decyzji i koordynowania pracy innych. Potrafią dawać
instrukcje i wskazówki. Lubią organizować swoja własną działalność. Spostrzegają siebie samych jako
osoby o dużej niezależności i samokontroli.
SPOŁECZNE
Osoby uspołecznione lubią mieć do czynienia z ludźmi zarówno w sytuacjach zawodowych jak i udzielając
im pomocy. Chętnie opiekują się innymi i pomagają w rozpoznawaniu potrzeb i rozwiązywaniu problemów.
Osoby uspołecznione lubią pracować i współpracować z innymi. Preferują takie działania, które wymagają
kontaktów interpersonalnych.
METODYCZNE
Osoby metodyczne lubią działać według jasnych zasad i sprawdzonych metod realizacji zadań. Preferują
pracę pod kierunkiem i kontrolują innych, według otrzymanych instrukcji. Pracują nad jednym zadaniem
dopóki go nie skończą. Pracują rutynowo i wolą sytuacje pozbawione niespodzianek.
INNOWACYJNE
Nowatorzy lubią zgłębiać problemy i eksperymentować w trakcie pracy nad rozwiązywaniem kolejnych
zadań. Interesuje ich inicjowanie i wymyślanie nowych i różnorodnych rozwiązań. Lubią przedmioty
„ścisłe”. Przyjmują wyzwania, jakie stawiają im nowe i niespodziewane sytuacje. Łatwo przystosowują się
do zmiennych warunków działania.
PRZEDMIOTOWE
Osoby o takich zainteresowaniach chętnie pracują przy pomocy narzędzi, maszyn, urządzeń technicznych.
Lubią naprawiać i/lub wytwarzać przedmioty z różnych materiałów, wykorzystując w tej pracy opracowane
i sprawdzone technologie. Interesują ich zasady działania i budowa różnych urządzeń.
59
TEST DO SAMOOCENY: „GRA TOWARZYSKA”
W teście zaznacz te zdania, z którymi się zgadzasz i które są zgodne z Twoimi opiniami i sposobem
myślenia. Test ten należy wypełniać bez dłuższego zastanawiania się, przyjmując, że pierwsza myśl, jaka Ci
przyjdzie do głowy jest najlepsza.
-
Posiadanie silnego i zgrabnego ciała jest dla mnie ważną rzeczą.
Staram się dogłębnie zrozumieć rzeczy.
Muzyka, kolory, piękno każdego rodzaju może wpłynąć na moje usposobienie.
Ludzie wzbogacają moje życie i nadają mu sens.
Wierzę w siebie i w to, że mam wpływ na rzeczy.
Doceniam jasno określone kierunki działania, które dokładnie określają, co mam robić.
Potrafię budować, nosić wszystko sam, sam dawać sobie radę.
Mogę godzinami myśleć o czymś.
Doceniam piękne otoczenie. Kolory i formy znaczą dla mnie bardzo dużo.
Kocham towarzystwo.
Lubię rywalizację.
Muszę mieć najpierw uporządkowane zaplecze i dopiero potem rozpocząć pracę nad projektem.
Lubię pracować rękami.
Badanie nowych idei daje mi zadowolenie.
Zawsze poszukuję nowych sposobów, aby dać wyraz moim twórczym zdolnościom.
Doceniam możliwość dzielenia moich osobistych spraw z innymi.
To, że jestem najważniejszą osobą w grupie, daje mi zadowolenie.
Jest dla mnie sprawą honoru, by dbać o wszystkie szczegóły w mojej pracy.
Nie przeszkadza mi, że zabrudzę ręce w czasie pracy.
Wykształcenie jest dla mnie nieustającym procesem rozwijania i wyostrzania mojego sposobu
myślenia.
Lubię ubierać się nietradycyjnie oraz próbować nowe kierunki mody i kolory.
Często wyczuwam, gdy jakaś osoba ma potrzebę rozmowy.
Lubię organizować ludzi i dawać im impuls do pracy.
Rutyna pomaga mi w ukończeniu pracy.
Lubię kupować rzeczy, które są punktem wyjścia do dalszej pracy.
Czasami mogę siedzieć godzinami i pracować nad rozwiązaniem problemów, czytać lub myśleć o
życiu.
Potrafię wyobrażać sobie różne rzeczy.
Czuję się dobrze, kiedy zajmuję się innymi ludźmi.
Lubię, gdy dają mi kredyt zaufania w pracy.
Jestem podbudowany, wiedząc, że dobrze i starannie rozwiązałem powierzone mi zadanie.
Chciałbym najchętniej być sobą i wykonywać rzeczy praktyczne, pracować rękami.
Chętnie czytam książki na każdy temat, który budzi moją ciekawość.
Uwielbiam wypróbowywać nowe, kreatywne pomysły.
W sytuacji, gdy mam jakieś problemy z innymi, preferuję rozmowę i znalezienie rozwiązania.
Żeby osiągnąć sukces, należy mierzyć wysoko.
Lubię sytuacje, które wymagają ode mnie podejmowania decyzji i brania na siebie
odpowiedzialności.
Lubię zużywać masę czasu na dyskusje.
Analizuję dany problem gruntownie, zanim podejmę działania.
Lubię zmieniać otoczenie tak, aby uczynić je czymś innym i specjalnym.
Kiedy jest mi przykro, znajduję przyjaciela, by z nim porozmawiać.
Kiedy proponuję plan, wolę żeby inni zajmowali się szczegółami.
Zwykle jestem zadowolony z miejsca, gdzie przebywam.
Pracowanie na świeżym powietrzu dostarcza mi nowego zasobu energii.
Bez przerwy zadaję pytanie „dlaczego?".
Podoba mi się, że moja praca jest wyrazem mojego nastroju i uczuć.
Lubię znajdować sposoby pomagania ludziom, by byli bardziej ludzcy wobec siebie.
Branie udziału w podejmowaniu ważnych decyzji jest dla mnie niezmiernie ciekawe.
60
-
-
-
-
Zawsze cieszę się, gdy ktoś inny przejmuje kierownictwo.
Lubię, gdy moje otoczenie jest proste i praktyczne.
Roztrząsam problem, dopóki nie znajdę odpowiedzi.
Piękno natury porusza coś ukrytego we mnie.
Bliskie stosunki z innymi są dla mnie ważne.
Lepsze stanowisko i awans sadła mnie ważne.
Efektywność to coś dla mnie - pracować określoną ilość godzin każdego dnia.
Dla uniknięcia chaosu potrzebny jest silny system z ustalonym prawem i porządkiem.
Książki zmuszające do myślenia zawsze poszerzają moje horyzonty.
Bardzo cieszę się z możliwości pójścia na wystawę, do teatru czy do kina.
„Nie widziałem cię długi czas powiedz, co u ciebie?”.
Niezmiernie ciekawą rzeczą jest możliwość wpływania na innych ludzi.
Kiedy przyrzekam, że coś zrobię, wykonuję to do najdrobniejszego szczegółu.
Solidna, fizyczna i twarda praca nikomu nie zaszkodzi.
Chciałbym nauczyć się wszystkiego co jest dostępne o tematach, które mnie interesują.
Nie chcę być jak inni. Wolę robić rzeczy inaczej.
„Powiedz mi, jak ci mogę pomóc".
Jestem gotów podjąć ryzyko, by kontynuować sprawy.
Lubię jasne i precyzyjne linie postępowania, kiedy coś zaczynam.
Pierwsze, co widzę w samochodzie, to dobry silnik.
Ludzie działają stymulujące na mój intelekt.
Kiedy czymś się zajmuję, mam tendencję do zapominania o całym świecie.
Martwi mnie, że jest tylu ludzi w naszym społeczeństwie, którzy potrzebują pomocy.
Zabawnie jest podsuwać innym ludziom pomysły.
Nie znoszę, kiedy ktoś zmienia metodę, kiedy kończę pisanie swojej pracy.
Zwykle znajduję wyjście w sytuacjach „podbramkowych".
Nawet samo czytanie o odkryciach jest ciekawe.
Lubię robić happeningi.
Zawsze staram się, jak mogę, by okazać uwagę ludziom, którzy wyglądają na samotnych i bez
przyjaciół.
Lubię handlować.
Nie lubię robić rzeczy, które nie są zatwierdzone.
Sport jest ważny, jeśli ciało ma być zdrowe.
Sposób funkcjonowania natury budził zawsze moją ciekawość.
Zabawnie być w dobrym humorze i robić coś niezwyczajnego.
Sądzę, że ludzie w głębi duszy są dobrzy.
Jeśli nie daję sobie rady za pierwszym razem, rozpoczynam jeszcze raz z nową energią
i entuzjazmem.
Cenię wysoko sytuacje, kiedy wiem, czego inni ode mnie oczekują.
Lubię rozłożyć rzeczy na czynniki pierwsze, by zobaczyć, czy dam sobie radę.
„Nie denerwuj się, możemy przemyśleć sprawę i zaplanować następny krok."
Byłoby mi trudno wyobrazić sobie moje życie bez pięknych rzeczy wokół mnie.
Często tak się dzieje, że inni przychodzą do mnie, by opowiedzieć o swoich problemach.
Zwykle nawiązuję kontakt z ludźmi, którzy mogą pokazać mi drogę do nowych możliwości.
Nie potrzebuję dużo, by być szczęśliwym.
Zapisz liczbę cyfr zakreślonych w każdej kolumnie (patrz tabela poniżej):
R____B____A____ S_____I_____T______
Wpisz litery, które otrzymały największą liczbę punktów:
l.
2.
61
3.
Wyniki
Należy zakreślić te same liczby, które zostały zakreślone w teście samooceny.
R
B
1
7
13
19
25
31
37
43
49
55
61
67
73
79
85
A
2
8
14
20
26
32
38
44
50
56
62
68
74
80
86
S
3
9
15
21
27
33
39
45
51
57
63
69
75
81
87
I
4
10
16
22
28
34
40
46
52
58
64
70
76
82
88
T
5
11
17
23
29
35
41
47
53
59
65
71
77
83
89
6
12
18
24
30
36
42
48
54
60
66
72
78
84
90
ARTYSTYCZNY
Osoba ta jest kreatywna, ma poczucie estetyki, analizuje swoje myśli i uczucia, jest
ekspresyjna. Używa rąk, oczu, myśli, by tworzyć nowe rzeczy. Jest inteligentna, wrażliwa na
kolory, formę, dźwięki. Lubi piękno, swobodę działania, wymianę myśli, interesujące i
niezwyczajne widoki. Rozwiązuje problemy przez tworzenie.
BADAWCZY
Osobę tę cechuje niezależność, ciekawość świata, chęć analizowania swoich myśli i uczuć. Jest ona
nietradycyjna, lubi się uczyć. Posiada zdolności intelektualne, umie logicznie myśleć. Lubi
wyzwania, wymianę myśli i skomplikowane, abstrakcyjne zadania.
REALISTYCZNY
Osobę te cechuje niezależność, praktycyzm, sprawność fizyczna, siła, logika. Używa rąk i
oczu do badania rzeczy, chętniej używa ciała niż myśli, słów czy uczuć. Osoba ta lubi
napięcie, podejmowanie ryzyka, pracę na świeżym powietrzu, konkretne zadania, pieniądze. Lubi
korzystać z narzędzi i maszyn, rozwiązuje problemy przez działanie.
KONWENCJONALNY
Osoba ta cechuje się pokojowym usposobieniem, uporządkowaniem, dokładnością. Używa
rozumu, oczu i rąk do wykonania zadania. Jest logiczna, dokładna, odpowiedzialna. Lubi
porządek, zdecydowanie, bezpieczeństwo. Identyfikuje się z osobami mającymi władzę i
wpływy. Rozwiązuje problemy, podążając za uznanymi zasadami.
PRZEDSIĘBIORCZY
Osoba ta jest energiczna, niezależna, pełna wiary we własne siły, dominująca.
Współpracując z ludźmi kieruje się uczuciami i logiką, jest elokwentna. Lubi organizować,
przekonywać, kierować, administrować. W swoim działaniu nie boi się ryzyka.
SPOŁECZNY
Osoba ta jest otwarta na kontakty z ludźmi. Zwykle pełni funkcje przywódcze. Jest
wyrozumiała, wspierająca, odpowiedzialna. Posiada umiejętność wczuwania się, jest
otwarta, naturalna, taktowna, lubi pomagać innym
62
PROFIL ZAINTERESOWAŃ
Celem tego testu jest lepsze samopoznanie. Masz przed sobą test zainteresowań – tabelę.
W każdym polu tabeli umieszczono po dwa zawody. Twoim zadaniem jest zdecydowanie, który z
podanych w okienku zawodów wolałbyś wykonywać. W każdym ze 100 okienek należy dokonać
wyboru, a wybrane zawody zaznaczyć (otoczyć kółkiem znak „•” albo „”). Litery, którymi
oznaczono wiersze i kolumny, dotyczą poszczególnych grup/dziedzin zawodowych.
Następnie należy policzyć wyniki.
W pierwszej kolumnie (M) sumujemy zakreślone symbole „•”i dodajemy do nich
zsumowane symbole „”z pierwszego wiersza. Uzyskany wynik umieszczamy w kwadracie z
prawej strony arkusza. Podobnie postępujemy z pozostałymi wierszami i kolumnami.
Otrzymane liczby należy przenieść do tabeli i wykreślić profil zainteresowań, najlepiej w
postaci słupków.
MRHJitp.,
W-
mechanika, rzemiosło (np. kowal, cieśla),
rachunkowość,
handel i praca biurowa,
język-używanie języka, tłumacz, nauczyciel
SKTPA-
sfera społeczna, bliski, ciepły kontakt z ludźmi,
kontakt z ludźmi - „zimny" kontakt,
transport, podróżowanie,
zawody wykonywane na świeżym powietrzu,
kreatywność, pomysłowość, twórczość.
zawody wymagające wyższego wykształcenia,
PROFIL ZAINTERESOWAŃ
M
R
H
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
J
W
S
K
T
P
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
wartości powyżej 15 oznaczają duże zainteresowanie określoną grupą zawodową
wartości między 10 a 15 oznaczają zainteresowanie daną grupą zawodową
wartości między 5 a 10 oznaczają, że dana grupa zawodowa nie wydaje się ciekawa
wartości poniżej 5 oznaczają brak zainteresowania daną grupą zawodową
63
A
64
Krok 3
Cel: opracowanie katalogu odpowiednich dla każdego harcerza zawodów
Wyniki testów kompetencji zawodowych mogą być zadziwiające, czasem rozczarowujące albo
sprzeczne z dotychczas wybieranymi ścieżkami. Mogą też pojawić się pytania „to kim ja mogę
być”, na które możemy pomóc znaleźć odpowiedzi. Warto zorganizować targi pracy.
Niech każdy przygotuje swój profil (np. w formie plakatu na zbiórce, w formie prezentacji
multimedialnej jako zadanie międzyzbiórkowe), w którym uwzględni wyniki wszystkich
wykonanych testów. Profile te niech będą udostępnione innym harcerzom. Zadaniem wszystkich
jest znalezienie jak największej ilości zawodów, które pasują do danych profili. Ważne jest, aby ani
jeden nie pozostał bez pomysłów. Z danej zbiórki każdy uczestnik wyjść z przekonaniem, że ma
kim być w przyszłości.
Krok 4 Wizyta u specjalisty
We wszystkich większych miastach działają biura doradców zawodowych – przy urzędach pracy,
uczelniach wyższych, poradniach pedagogiczno – psychologicznych, ośrodkach pomocy społecznej
itp. Spróbujcie umówić się na spotkanie ze specjalistą. Powiedzcie mu, że chcecie stać się
profesjonalistami i poproście o rady. Jeśli w waszej miejscowości nie ma doradcy zawodowego –
poszukajcie rad w Internecie.
65
5.2.5. Ja w przyszłości
Planowanie ścieżki edukacyjnej i zawodowej
Kiedy jesteśmy młodzi, wydaje nam się, że do dorosłości mamy jeszcze bardzo dużo czasu i nie
musimy myśleć o przyszłości. Okazuje się jednak, że czas biegnie zadziwiająco szybko a
dokonywane wybory mają swoje realne skutki. Tak oto wybór szkoły średniej zdecydował o tym,
na jakie studia poszliśmy, a te zdecydowały o naszym zawodzie i wykonywanej pracy.
Nigdy nie jest więc za wcześnie na to, aby wymyślać własną przyszłość.
Krok 1 postawa wobec życia
Nasza postawa wobec życia, przyjmowane wartości, akceptacja lub brak akceptacji dla pewnych
postaw i zachowań, świadczy o nas. W dużej mierze również wpływa na naszą przyszłość –
dokonywanie wyborów opiera się na naszym światopoglądzie. Aby rozpocząć cykl zadań
związanych z własnym życiem, warto na wstępie określić naszą postawę wobec życia.
W czasie zbiórki rozdajcie wszystkim uczestnikom poniższy obrazek. Niech każdy zaznaczy osoby,
które od razu polubił, bo ma z nimi coś wspólnego, i te, których od razu nie polubił. Może znajdzie
się tam również ktoś, kto ma takie samo podejście do życia i ktoś, kto ma zupełnie przeciwne.
Przedstawcie swoje wybory na forum zastępu.
Obrazek możecie powiększyć i powiesić w najbliższej szkole. Poproście, aby uczniowie stawiali
kropkę obok osoby, z której podejściem się zgadzają (jest najbliższy do ich własnego). Po kilku
dniach podsumujcie sondaż. Jakie postawy przeważają wśród was a jakie w szkole, czy to takie
same postawy, zbliżone, czy zupełnie inne. Spróbujcie nazwać te postawy.
Wyniki możecie porównać z wynikami badań przeprowadzanych przez specjalistów.
66
Krok 2
Cel: opracowanie swojej linii życia
W zależności od wieku harcerzy, zadanie to może ulegać pewnym modyfikacjom. Mniej istotne
jest, aby któreś z niżej wymienionych elementów pojawiły się, niż to, aby każdy harcerz czy zuch
zastanowił się przez chwilę nad swoim dotychczasowym przebiegiem życia. Na dużym arkuszu
papieru każdy uczestnik zajęć rysuje swoją linię życia.
Za pomocą następujących symboli oznacza się na linii ważne wydarzenia.
@ – doświadczenia pozytywne
 – doświadczenia negatywne
! – nauczenie się czegoś ważnego
s – stres (w zależności od nasilenia można zaznaczyć ss lub sss)
R – zdarzenia ryzykowne
V – gdy inni okazali pomoc w trudnej sytuacji
X – gdy nie było wyjścia i nie można było inaczej zareagować
Można dodać inne, w zależności od grupy.
Po narysowaniu linii uczestnicy w parach prezentują swoje rysunki, krótko
komentując użyte symbole. Ci z uczestników, którzy wyrażą zgodę mogą zaprezentować swoją linię
życia na forum grupy.
W rozwinięciu dyskusji mogą pomóc pytania:
− Co Twoja linia życia mówi?
− Czy zauważyłeś na niej coś zaskakującego?
− W jakim stopniu Twoje ważne decyzje życiowe były podejmowane samodzielnie?
− Czego nauczyłeś się ze swoich pozytywnych i negatywnych doświadczeń?
Krok 3
Cel: wysnucie opowieści o dotychczasowym życiu
Do opisywania życia warto wykorzystać karty Habitat lub jakiekolwiek grafiki (zdjęcia obrazów,
ilustracje z książek, albumów, zdjęcia). Uczestnicy ćwiczenia losują jeden z obrazów i opowiadają
o wydarzeniu ze swojego życia, które im się z nim kojarzy. Modyfikacją tego ćwiczenia jest
zastosowanie fragmentów nagrań muzycznych lub zapachów (można wykorzystać artykuły
spożywcze).
Krok 4
Cel: opracowanie wizji swojej przyszłości
Uczestnicy ćwiczenia powinni zamknąć oczy. Drużynowy spokojnym głosem niech powie im, że
czas na chwilę przeniósł ich w przyszłość o 10 lat. Stoją we własnym mieszkaniu i wyglądają przez
okno. Uczestnicy powinni przez chwilę pozostać w skupieniu a następnie są proszeni o
namalowanie widoku ze swojego okna.
Można poprosić o namalowanie innych rzeczy - jednej ze ścian w domu, swojego biurka w pracy,
wypisanie tytułów książek, które znajdują się na półce – w zależności od wieku uczestników.
Można również zmienić skok czasu – wędrownicy i instruktorzy będą potrafili wyobrazić sobie
swoje życie nawet za 20 – 30 lat, dla zuchów okres 10 lat jest wystarczający.
67
Harcerzom starszym można zaproponować opisanie swojej przyszłości jako podróży. Polecenie
powinno zawierać jedynie informację, że dzień dzisiejszy jest pierwszą stacją i wszystko, co
planują w swoim życiu, powinno się pojawić w jakiejś formie w opowieści. Im mniej podpowiedzi
harcerze dostaną, tym ciekawsze będą opisy. Warto pamiętać, że wykonywanie takich opisów jest
czasochłonne. Jeśli wszyscy wyrażą zgodę, można losowo przydzielać gotowe opisy innym
harcerzom i prosić ich o próbę interpretacji wydarzeń w podróży.
Krok 5
Cel: osiągnie celów
Mimo iż w drużynach uczymy stawiania sobie celów, chociażby poprzez rozpisywanie prób na
kolejne stopnie, nauki tej nie wykorzystują nasi harcerze w życiu. Określenie celów niesie za sobą
konieczność podjęcia trudu ich realizacji, a to nie jest łatwe. Zdarza się też, że postawiony cel jest
zbyt trudny do osiągnięcia, a więc zniechęca.
Określcie w drużynie lub zastępie cele do osiągnięcia w wybranym okresie. Zacznijcie od krótkiego
czasu, wydłużajcie go przy każdym następnym celu. Cel zapiszcie ogromnymi literami i powieście
w widocznym miejscu. Niech każdy członek zastępu wpisze go w wygaszasz ekranu, przyklei do
szafy w domu itp. Sformułujcie ten cel wykorzystując metodę SMART. Cel musi być:
S - Szczegółowy - zawierający konkretny przekaz;
M - Mierzalny - aby można było go zmierzyć, czyli liczbowo wyrazić jego realizację;
A - Atrakcyjny - aby nie był nudny oraz wzbudzał ciekawość i chęć do działania;
R - Realistyczny - aby był możliwy do osiągnięcia (wysokość celów a także ich realizacja
znacznie różni się w każdej metodyce);
T - Terminowy - aby był określony czasowo (wyznaczony czas osiągnięcia celu mobilizuje)
Tak więc, jeśli macie mało harcerzy w drużynie, postawcie sobie cel: zachęcenie do uczestnictwa w
zbiórkach 5 nowych uczniów naszej szkoły w czasie nadchodzącego semestru.
Cel ten powinien być dla wszystkich atrakcyjny, tzn. każdy powinien uważać, że jego osiągnięcie
jest niezmiernie ważne. Tylko wtedy każdy uczciwie przyłoży się do jego realizacji.
Indywidualnie popracujcie nad stawianiem sobie celów. W poniższej tabeli niech każdy wypisze w
pionowo problemy, jakie ma obecnie w życiu – w szkole, w domu, ze sobą. Po wypisaniu ich,
można odpowiadać na pytania dotyczące każdego. Ostatnia kolumna będzie zawierała konkretne
cele, które można zrealizować.
Problem
Dwa kilo nadwagi
Czemu mi to
przeszkadza
Bo moje ubrania są na
mnie za małe
Co chciałabym
osiągnąć?
Schudnąć przynajmniej
dwa kilo
Jak mogę to zrobić?
Przeczytam artykuł o
diecie proteinowej,
zapiszę się na basen
…
Krok 6 Uczenie się
Sposób uczenia się determinuje nasz sposób funkcjonowania, zdobywania wiedzy, powodzenia w
szkole, wybierane zawody a także awanse. Świadomość, w jaki sposób zdobywamy wiedzę,
pomaga nam dostosować sposób uczenia się, co znaczenie wpływa na trwałość treści w naszej
pamięci. Co więcej, przystosowanie sposobu uczenia się do naszych preferencji powoduje, że
uczenie się zaczyna sprawiać przyjemność. Warto zatem sprawdzić, jaki sposób jest najlepszy dla
naszych harcerzy, aby pomóc im wejść w dorosłość.
68
Kwestionariusz: STYL UCZENIA SIĘ
(autor: David A. Kolb)
Instrukcja
Celem tego kwestionariusza jest ustalenie, jaka jest Twoja metoda uczenia się. Prosimy o
przypisanie najwyższej rangi (najwyższej liczby punktów) tym zdaniom, które najlepiej opisują
sposób, w jaki się uczysz, a niskiej rangi (najmniejszej liczby punktów) tym zdaniom, które nie
charakteryzują Twojego sposobu uczenia się. Nie ma tu odpowiedzi dobrych i złych. Różne cechy
charakterystyczne opisane w Kwestionariuszu są równie dobre, a wypełnienie tego Kwestionariusza
ma posłużyć do opisania tego, jak się uczysz, nie zaś do oceniania Twoich umiejętności uczenia się.
W Kwestionariuszu umieszczono dwanaście zdań o różnej treści, w zależności od tego, czy
jako zakończenie wybierze się punkt a, b, c czy d. Przy zakończeniu zdania, które najlepiej opisuje
Twój sposób uczenia się, postaw cyfrę 4; przy zdaniu, które jest następne w kolejności - cyfrę 3;
cyfrę 2 - przy takim zakończeniu zdania, które jeszcze słabiej opisuje Twój styl uczenia się; a cyfrę
1 - przy zdaniu, które w najmniejszym stopniu opisuje Twój sposób uczenia się. Różne zakończenia
tego samego zdania nie mogą mieć tych samych rang.
Przykład:
Kiedy uczę się czegoś:
2
a) jestem szczęśliwy.................................................
1
b) jestem szybki.......................................................
3
c) myślę logicznie.....................................................
4
d) jestem uważny.....................................................
1. Kiedy uczę się czegoś:
a) lubię, gdy porusza to moje uczucia........................................................
b) lubię obserwować i słuchać co się dzieje..................................................
c) lubię rozmyślać o różnych sprawach i analizować je.................................
d) lubię robić coś, działać......................................................................
2. Najwięcej mogę się nauczyć kiedy:
a) zaufam swojej intuicji i uczuciom.........................................................
b) słucham i obserwuje uważnie..............................................................
c) logicznie rozumuję............................................................................
d) pracuję ciężko i widzę rezultaty............................................................
3. W czasie uczenia się czegoś:
a) angażuje się emocjonalnie i silnie reaguje na to czego się uczę....................
b) odnoszę się do tego spokojnie i z rezerwą.........................................
c) mam tendencję do pojmowania rzeczy rozumowo.......................................
d) czuje się za wszystko odpowiedzialny..................................................
69
4. Uczę się czegoś poprzez:
a) odczuwanie.....................................................................................
b) obserwację.....................................................................................
c) myślenie........................................................................................
d) działanie........................................................................................
5. Kiedy uczę się czegoś:
a) jestem otwarty na nowe doświadczenia..................................................
b) przyglądam się wszystkim aspektom zagadnienia.......................................
c) lubię analizować zagadnienia i badać ich szczegółowe aspekty....................
d) lubię eksperymentować.....................................................................
6. W czasie uczenia się czegoś:
a) wierzę swojej intuicji ........................................................................
b) obserwuję.....................................................................................
c) myślę logicznie.................................................................................
d) jestem aktywny...............................................................................
7. Najwięcej mogę się nauczyć dzięki:
a) osobistym kontaktom z ludźmi ............................................................
b) obserwacji......................................................................................
c) spójnej teorii..................................................................................
d) możliwości sprawdzenia i zastosowania wiedzy w praktyce...........................
8. Kiedy uczę się czegoś:
a) czuję się w to osobiście zaangażowany...................................................
b) zanim podejmę działania potrzebuję czasu do namysłu.............................
c) lubię opierać się na różnych teoriach.....................................................
d) lubię widzieć rezultaty mojej pracy.......................................................
9. Najwięcej mogę się nauczyć:
a) kiedy zaufam swoim odczuciom............................................................
b) zdam się na własną obserwację............................................................
c) w oparciu o własne koncepcje i pomysły.................................................
d) kiedy sam mogę wszystko wypróbować..................................................
10. W czasie uczenia się czegoś:
a) jestem osobą nastawioną na akceptację .................................................
b) jestem osobą chłodną i z rezerwą.........................................................
c) jestem osobą racjonalną....................................................................
d) jestem osobą odpowiedzialną..............................................................
11. Kiedy uczę się czegoś:
70
a) bardzo się we wszystko angażuję..........................................................
b) lubię obserwować............................................................................
c) oceniam i wydaję opinie....................................................................
d) lubię być aktywny............................................................................
12. Najwięcej mogę się nauczyć kiedy:
a) nastawię się na bezstronny odbiór........................................................
b) jestem ostrożny i poddający w wątpliwość..............................................
c) dokonuję analizy koncepcji i pomysłów...................................................
d) stosuję rozwiązania w praktyce............................................................
ARKUSZ WYNIKÓW
Wpisz rangi jakie przypisałeś poszczególnym zdaniom w tabelę a następnie podsumuj liczby
każdej z kolumn:
Odpowiedzi
(Skale)
a
(KP)
b
(RO)
c
(AU)
d
(AE)
Nr zdania
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Suma:
Otrzymasz wyniki w zakresie czterech wymiarów:
- konkretnego przeżycia (KP)
- refleksyjnej obserwacji (RO)
- abstrakcyjnego uogólniania (AU)
- aktywnego eksperymentowania (AE)
Następnie wyniki należy przenieść na wykres i zaznaczyć otrzymaną liczbę punktów przy każdym
z wymiarów.
CYKL UCZENIA SIĘ
Punkty można połączyć liniami ciągłymi. Uzyskany kształt pokaże Ci, którego sposobu uczenia
używasz najczęściej, a którego najrzadziej. Sposoby te są zarazem stadiami czteroelementowego
cyklu uczenia się. Różne osoby ucząc się, startują z różnych punktów cyklu. Efektywne uczenie się
wymaga jednak przejścia przez wszystkie stadia. Często w czasie uczenia się dochodzi do
wielokrotnego powtórzenia cyklu.
71
CZTERY STADIA CYKLU UCZENIA SIĘ I TWOJE MOCNE STRONY
Każde stadium uczenia się daje się szczegółowo scharakteryzować. Niektórzy ludzie preferują
wybrane stadia. Zalety korzystania z poszczególnych stadiów przedstawia poniższe zestawienie.
Konkretne przeżycie (KP)
Uczenie się „emocjonalne”
• skupienie się na doświadczeniu „tu i
W tym stadium cyklu uczenia się
teraz”
szczególnie ważne są osobiste kontakty z • zwrócenie się „ku ludziom”
ludźmi w codziennych sytuacjach. W • uprawnienie do wyrażania uczuć
stadium tym istnieje tendencja do ufania
bardziej
uczuciom
niż
racjonalnym
przesłankom. Daje to podstawy do bycia
otwartym na nowe idee i skłonnym do
podejmowania zmian.
Refleksyjna obserwacja (RO)
W tym stadium rozpatrują koncepcje i
sytuacje z różnych punktów widzenia,
kładąc nacisk na cierpliwość, obiektywizm i
ostrożny osąd. Stadium to nie musi wiązać
się z podejmowaniem działania.
Uczenie się „obserwacyjne”
• możliwość spostrzegania spraw z
różnych perspektyw
• czas na refleksję, role słuchacza i
obserwatora
poszukiwanie „znaczenia” rzeczy
Abstrakcyjne uogólnienie (AU)
Uczenie się „symboliczne”
• analiza logiczna
W tym stadium uczenie się wymaga • nacisk na tworzenie pojęć
zastosowania rozumowania logicznego w • systematyczne planowanie
celu zrozumienia problemów lub sytuacji.
W dojściu do rozwiązania problemu ważne
staje się zakotwiczenie w teorii oraz
systematyczne planowanie.
72
Aktywne eksperymentowanie (AE)
Uczenie się w tym stadium przybiera
aktywne
formy.
Wymaga
eksperymentowania i wpływania na
otoczenie. Konieczne staje się nastawienie
praktyczne i branie pod uwagę realnych
skutków działań.
Uczenie się przez działanie
• możliwość podejmowania ryzyka
• umiejętność doprowadzania działań do
końca
• wprowadzanie zmian w otoczeniu i
wpływanie na innych
Bardziej szczegółowy opis osób preferujących poszczególne stadia uczenia się
przedstawia się następująco:
KONKRETNI
„Konkretni” są aktywistami angażującymi się w pełni i bez uprzedzeń w każdą nowa
sytuację. Cieszy ich chwila obecna i najwięcej przyjemności odczuwają, gdy są
zdominowani przez bezpośrednie doznania. Charakteryzują się otwartością i brakiem
sceptycyzmu, co sprawia, że z entuzjazmem podchodzą do wszelkich nowinek. Ich motto
to „wszystkiego trzeba raz spróbować”. Rzucają się na oślep w „paszczę lwa”. Ich dni są
pełne działania. Uwielbiają doraźne „zażegnywanie ognia” w sytuacjach kryzysowych.
Problemy rozwiązują na drodze „burzy mózgów”, spontanicznego poszukiwania wielu
możliwych rozwiązań. Kiedy tylko przygasa podniecenie związane z jednym zadaniem,
rozglądają się za następnym. Najlepiej czują się w obliczu wyzwania związanego z
nowymi doświadczeniami, ale brak im zainteresowania procesem wdrażania i konsolidacji
rozwiązań. Są nieustannie zaangażowani w sprawy innych, ale robiąc to starają się być w
centrum uwagi. Są duszą towarzystwa i starają się, aby wszystko działo się wokół ich
osoby.
REFLEKSYJNI
Osoby refleksyjne lubią z dystansu zastanawiać się nad zdarzeniami, obserwując je ze
wszystkich możliwych punktów widzenia. Zbierają dane, zarówno bezpośrednio jak i za
pośrednictwem innych i chcą je dokładnie przetrawić przed wyciągnięciem wniosków.
Głównie liczy się dla nich proces gromadzenia i analizowanie danych o zjawiskach
i zdarzeniach, tak więc mają tendencję do odkładania wniosków na ostatnia chwilę. Ich
filozofia życiowa to rozwaga i metodyczne podejście, motto: „sprawdź grunt” i „odłóż
decyzję do rana”. Są to ludzie rozważni, którzy lubią zastanowić się nad wszelkimi
możliwymi aspektami i implikacjami decyzji przed jej podjęciem. Na zebraniach wolą
pozostawać na drugim planie. Interesuje ich obserwacja innych w działaniu. Słuchają
i starają się zaobserwować ogólny kierunek dyskusji, zanim zabiorą w niej głos. Mają
tendencję do pozostawania w tle, sprawiają wrażenie osób z dystansem, tolerancyjnych
i niewzruszonych. Kiedy działają, robią to w ramach ogólnej wizji działania, łączącej w
sobie przeszłość i teraźniejszość, obserwacje innych i własne.
73
ABSTRAKCYJNI
Abstrakcyjni przyswajają i integrują obserwacje tworząc złożone lecz logicznie niepodważalne
teorie. Podchodzą do problemów w sposób logiczny, krok po kroku. Asymilują pozornie rozbieżne
fakty, budując spójne teorie. Mają tendencję do perfekcjonizmu, nie spoczną aż nie uporządkują i
zaszufladkują wszystkich elementów. Lubią analizować i syntetyzować fakty. Interesują ich
podstawowe założenia, zasady, teorie, modele i systemy rozumowania. W ich filozofii życiowej
główną rolę gra racjonalizm i logika, ich mottem jest: „jeżeli to jest racjonalne, musi być dobre”.
Pytania, które często zadają: „Czy to ma sens?” „Jak się to ma do...?”, „Jakie są podstawowe
założenia?” Patrzą na wszystko z dystansu, analitycznie. Skłaniają się raczej w stronę racjonalnego
obiektywizmu, niż subiektywnych i mglistych rozważań. Ich podejście do problemów cechuje
konsekwentna logika. Taki jest ich sposób myślenia i sztywno odrzucają wszystkie elementy z nim
niezgodne. Wolą maksymalizować stopień pewności i czują się niepewnie w obliczu sądów
subiektywnych, myślenia „okrężnego”, nonszalanckiego podejścia do problemów.
AKTYWNI
Aktywni lubią wypróbowywać pomysły, teorie i techniki, sprawdzają jak działają one w praktyce.
Wyszukują nowe pomysły i przy pierwszej okazji eksperymentują z ich zastosowaniem. Są typem
ludzi, którzy wracają z kursów i szkoleń pełni pomysłów, które chcą natychmiast wypróbować.
Lubią przystępować natychmiast do dzieła i bezzwłocznie korzystać z pomysłów, które do nich
przemawiają. Nie lubią owijania rzeczy w bawełnę i zazwyczaj ze zniecierpliwieniem podchodzą
do rozwlekłych dyskusji, które nie owocują konkretnymi rozwiązaniami. Z zasady są praktyczni i
konkretni, lubią podejmować praktyczne decyzje i rozwiązywać problemy. Problemy i szanse
postrzegają w kategorii wyzwań. Ich motto to: „zawsze znajdzie się lepszy sposób” i „to co działa,
musi być dobre”.
STYLE UCZENIA SIĘ - INTERPRETACJA
Poszerzone badania cyklu uczenia się wykazały, że ludzie w rzeczywistości charakteryzują się
kombinacją opisanych powyżej sposobów uczenia się. Ostatecznie ustalono istnienie czterech
stylów uczenia się wynikających z połączenia umiejętności niekiedy biegunowych i sprzecznych.
Osoby reprezentujące owe style to: akomodator, dywerger, konwerger, asymilator.
Zrozumienie własnego stylu uczenia się - jego słabych i mocnych stron - prowadzi do rozszerzenia
umiejętności uczenia się i szerszego korzystania z doświadczenia.
Siatka stylów uczenia się.
Uzyskaną punktację zawartą w arkuszu wyników należy wpisać do poniższych kratek i wyliczyć
różnice:
AU
=
KP
AU-KP
AE
=
RO
AE-RO
Dodatni wynik różnicy AU-KP wskazuje na abstrakcyjne stadium cyklu uczenia się, wynik ujemny
wiąże się ze stadium konkretnym. Podobnie dodatnia lub ujemna wartość różnicy AE-RO wskazuje
na stadium aktywne lub refleksyjne.
Poprzez umieszczenie powyższych różnic na osi współrzędnych, tworzących siatkę stylów
uczenia się odczytujemy, której ćwiartce odpowiada własny styl uczenia się. Im jest on bliższy
74
środka siatki tym bardziej zrównoważony i różnorodny sposób uczenia się .
Umiejscowienie wyniku na obrzeżach siatki oznacza szczególną tendencję do korzystania tylko z
jednego stylu.
Poniżej zawarty został opis czterech stylów uczenia się.
STYL KONWERGENCYJNY
Jest kombinacją abstrakcyjnego uogólniania i aktywnego eksperymentowania. Osoby posługujące się
tym stylem uczenia się wykazują największe zdolności do praktycznego zastosowania teorii. Styl ten jest
najlepszy w takich sytuacjach jak np. test inteligencji. Konwergerzy skupiają się na określonym problemie,
raczej nie wykazują emocji, bardziej interesują ich zadania i rzeczy aniżeli problemy ludzkie. Te
umiejętności są szczególnie użyteczne w zawodach tzw. technicznych.
STYL DYWERGENCYJNY
Dominuje w nim konkretne przeżycie i refleksyjna obserwacja. Charakterystyczna jest w nim zdolność do
wyobraźni, spostrzegania konkretnej sytuacji z różnych punktów widzenia i organizacji wielu relacji w
spójną całość. Dywerger najlepiej działa w sytuacjach wymagających generowania myśli (np. burza
mózgów), wykazuje zainteresowanie ludźmi, jest zaangażowany emocjonalnie w to co robi. Wykazuje
również szerokie zainteresowania kulturalne i lubi gromadzić informacje. Te umiejętności wspomagają
efektywność działania dywergera w obszarach kultury, sztuki, rozrywki i szeroko pojętych usług.
STYL ASYMILACYJNY
Dominujące w nim jest abstrakcyjne uogólnienie i refleksyjna obserwacja. Asymilator wykazuje zdolność
do tworzenia modeli teoretycznych, scalania obserwacji w zintegrowane wyjaśnienia. Mniej ważne są
problemy ludzkie praktyczne, ważniejsze jest aby teoria była logiczna i precyzyjna. Styl ten bywa stosowany
najczęściej w dziedzinach związanych z informacją i nauką.
STYL AKOMODACYJNY
Dominuje tu konkretne przeżycie i aktywne eksperymentowanie. Akomodator potrafi lepiej niż kto inny
wprowadzać w życie plany i eksperymentować, jest zdolny do osobistego zaangażowania się w nowe
doświadczenia. Częściej ryzykuje i sprawia mu przyjemność adaptowanie się do nowych warunków. Te
umiejętności widoczne są w zawodach wymagających aktywności i działania takich jak prowadzenie
marketingu i sprzedaży.
75
Jaką rolę pełnisz w zespole?
KWESTIONARIUSZ RÓL ZESPOŁOWYCH R. Meredith Belbin
Opracowanie na podstawie autoryzowanego przekładu Barbary Kożusznik i Doroty Ekiert
Grabowskiej (1994) oraz badań walidacyjnych Stanisława A. Witkowskiego i Sławomira Ilskiego
(2000)
INSTRUKCJA
Kwestionariusz ten składa się z szeregu zdań, dotyczących funkcjonowania ludzi w grupie.
Twoim zadaniem jest rozdzielenie punktów między te zdania, które najlepiej opisują Twoje
funkcjonowanie w grupie. Nie ma tu takich zdań, których mógłbyś się wstydzić lub obawia. Nie ma
tu zdań dobrych albo złych. Każde wybrane przez Ciebie zdanie jest równie dobre, jak każde inne,
jeśli tylko zrobiłeś je szczerze, gdyż w badaniu tym chodzi o jak najlepsze poznanie Ciebie dla
Twojego własnego dobra.
Każdą z siedmiu części kwestionariusza wypełnij w następujący sposób:
- przeczytaj daną część kwestionariusza w całości;
- zastanów się, które zdania najlepiej Cię opisują;
masz do dyspozycji 10 punktów. Możesz przydzielić 10 punktów tylko jednemu zdaniu, które
doskonale opisuje Twoje zachowanie w grupie lub też rozdzielić 10 punktów pomiędzy wszystkie
lub niektóre zdania opisujące mniej lub bardziej adekwatnie Twoje zachowanie;
- sprawdź, czy danej części kwestionariusza przydzieliłeś dokładnie 10 punktów.
A oto przykład dla pierwszej części kwestionariusza:
A – 1pkt, B – 0 pkt, C – 5 pkt, D – 0 pkt, E – 0 pkt, F – 0 pkt, G - 0 pkt, H – 4 pkt...
Sprawdź! Razem: 10 pkt
Część I
Punkty
Sądzę, że osobiście wnoszę do grupy...
Wydaje mi się, że szybko dostrzegam i umiem wykorzystać nowe
możliwości .........................................................................................................
2.
Mogę dobrze pracować z bardzo różnymi ludźmi...........................................
3.
„Produkowanie” pomysłów to moja naturalna zdolność.................................
4.
Moja siła tkwi w tym, że potrafię z ludzi „wyciągnąć” to, co mają w sobie
najlepszego, aby przyczynili się do osiągnięcia celów i zadań grupowych......
5.
Moja główna umiejętność polega na doprowadzaniu spraw do końca i wiąże się
z efektywnością...........................................................................................
6.
Jestem w stanie przez jakiś czas zaakceptować niepopularność mojej osoby, jeśli
prowadzi to do wartościowych wyników..................................................
7.
Zwykle wyczuwam, co jest realistyczne i prawdopodobne, jeśli chodzi
o osiągniecie sukcesu.........................................................................................
8.
Zwykle mogę zaproponować jakieś alternatywne wyjście bez uprzedzeń
i niechęci...........................................................................................................
Sprawdź! Razem: 10 pkt
Część II
1.
Jeśli mam jakieś niedociągnięcia w pracy grupowej to dlatego, że...
1. Nie mogę się uspokoić, dopóki narada nie jest uporządkowana, kontrolowana i
ogólnie dobrze prowadzona......................................................
2. Mam skłonność do bycia wspaniałomyślnym dla tych, których przekonujące
pomysły nie zostały odpowiednio przemyślane...............................................
76
3. Mam skłonność do gadulstwa, gdy grupa rozpracowuje nowe pomysły........
4. Mój chłodny ogląd spraw utrudnia mi przyłączenie się do gotowości
i entuzjazmu kolegów........................................................................................
5. Czasami jestem spostrzegany jako wywierający
nadmierny nacisk
i autorytatywny wpływ, jeśli coś musi zostać rzeczywiście zrobione..............
6. Trudno mi kierować „na pierwszej linii”, gdyż czuję się zbyt odpowiedzialny za
atmosferę grupową.............................................................
7. Mam skłonność do rozmyślania o tym, co w danej chwili wpada mi do głowy,
przez co tracę kontakt z tym, co się dzieje............................................
8. Koledzy widzą mnie jako niepotrzebnie przejmującego się szczegółami
i możliwością, że sprawy mogą się źle ułożyć..................................................
Sprawdź! Razem: 10 pkt
Część III
Gdy jestem wciągnięty razem z innymi w przygotowanie projektu...
1. Mam skłonność do wywierania wpływu na ludzi, lecz bez wywierania na nich
presji..........................................................................................................
2. Moja czujność pozwala zapobiegać wielu pomyłkom i błędom.....................
3. Jestem gotów kłaść nacisk na działanie, aby upewnić się, że narada nie jest
stratą czasu lub, że prowadzi do utracenia z widoku głównego celu................
4. Zwykle można na mnie polegać, że wymyślę coś oryginalnego.....................
5. Zawsze jestem gotów uczynić dobrą sugestię przedmiotem zainteresowania
całej grupy.........................................................................................................
6. Zawsze poszukuję ostatnich nowinek, nowych odkryć i wyników badań na
określony temat.................................................................................................
7. Mam przekonanie, że moja umiejętność wydawania sądu może pomóc
w podjęciu odpowiednich decyzji......................................................................
8. Moją specjalnością jest zorganizowanie najbardziej znaczącej części pracy...
Sprawdź! Razem: 10 pkt
Część IV
Moją charakterystyczną cechą w pracy grupowej jest...
1. Rzeczywiście interesuję się bliższym poznaniem moich kolegów..................
2. Nie mam oporów przed przeciwstawianiem się zdaniu większości.................
3. Zwykle potrafię przyjąć taką linię argumentacji, aby obalić błędny punkt
widzenia............................................................................................................
4. Sądzę, że mam szczególny talent do wprowadzania pomysłów w życie, gdy plan
ma być zastosowany..................................................................................
5. Mam skłonność do unikania tego, co oczywiste i do zaskakiwania czymś
niespodziewanym..............................................................................................
6. Doprowadzam to, czego się podejmę do perfekcji..........................................
7. Jestem gotów do nawiązywania i wykorzystywania kontaktów pozagrupowych,
jeśli jest to potrzebne.............................................................
8. Nawet jeśli interesuje mnie wiele aspektów sprawy, nie mam problemów
z podjęciem decyzji co do wyboru rozwiązania................................................
Sprawdź! Razem: 10 pkt
Część V
Czerpię satysfakcję z pracy, gdyż...
1. Cieszy mnie analizowanie sytuacji i rozważanie możliwości wyboru............
77
2. Interesuje mnie znalezienie praktycznych rozwiązań problemów..................
3. Lubię mieć przekonanie, że sprzyjam kształtowaniu dobrych kontaktów
międzyludzkich w pracy....................................................................................
4. Lubię mieć duży wpływ na decyzje.................................................................
5. Cieszę się z kontaktów z ludźmi, którzy mają coś nowego do zaoferowania..
6. Jestem w stanie doprowadzić do zgody w ważnych dla pracy sprawach.........
7. Wczuwam się w moją część zadania, jeśli pragnę poświęcić zadaniu całą swoją
uwagę. ....................................................................................................
8. Lubię znaleźć taki obszar, który pobudza moja wyobraźnię...........................
Sprawdź! Razem: 10 pkt
Część VI
Jeśli nagle otrzymuję trudne zadanie do wykonania w ograniczonym czasie
i wobec nieznanych mi osób...
• Mam ochotę zaszyć się w kącie, aby wymyślić sposób na wyjście z impasu..
• Byłbym gotów do współpracy z osobą, która wykazała najbardziej pozytywne
nastawienie.....................................................................................
• Znalazłbym sposób na zmniejszenie skali zadania prze ustalenie, co mogłyby
zrobić poszczególne jednostki...........................................................
• Moje naturalne wyczucie spraw pilnych pozwoli na postępowanie zgodnie
z planem............................................................................................................
• Z pewnością zachowam spokój i zdolność do trzeźwego osądu.....................
• Mimo nacisków zachowam stałość celu..........................................................
• Byłbym przygotowany do przejęcia konstruktywnego kierownictwa, jeśli
stwierdziłbym, że grupa nie robi postępu..........................................................
• Zainicjowałbym dyskusję w celu stymulowania nowych pomysłów,
rozwiązań..........................................................................................................
Sprawdź! Razem: 10 pkt
Część VII
W odniesieniu do problemów, za które jestem w grupie odpowiedzialny...
1. Mam skłonność do ujawniania niezadowolenia wobec tych, którzy moim
zdaniem przeszkadzają w osiąganiu postępów.................................................
2. Inni mogą mnie krytykować za to, że jestem analityczny i niedostatecznie
opieram się na intuicji.......................................................................................
3. Moje pragnienie, aby praca została starannie wykonana, może wstrzymywać
pójście do przodu..............................................................................................
4. Mam skłonność do nudzenia się i oczekuję, że inni będą mnie stymulować
i „zapalać”.........................................................................................................
5. Trudno mi rozpocząć, jeśli cele nie są dla mnie jasne...................................
6. Czasami nie jestem tak efektywny, jak bym chciał, jeśli chodzi o wyjaśnienie
złożonych problemów, jakie przede mną stoją..........................
7. Mam świadomość, że wymagam od innych rzeczy, których sam nie mogę
zrobić.................................................................................................................
8. Waham się, gdy należałoby przeforsować mój punkt widzenia, gdy mam do
czynienia z jawną opozycją...............................................................................
Sprawdź! Razem: 10 pkt
78
ARKUSZ OBLICZENIOWY KWESTIONARIUSZA RÓL ZESPOŁOWYCH
Przenieś wyniki z arkusza testowego wyników do tablicy klucza. Dodaj punkty wpisane w każdej
kolumnie w celu obliczenia liczby punktów przypisanych poszczególnym rolom grupowym.
Typ/
Część
I
II
III
IV
V
VI
VII
PO
G
A
H
D
B
F
E
NL
D
B
A
H
F
C
G
CZA
SIE
F
E
C
B
D
G
A
C
G
D
E
H
A
F
CZK
A
C
F
G
E
H
D
SĘ
H
D
G
C
A
E
B
CZG
B
F
E
A
C
B
H
PER
E
H
B
F
G
D
C
Suma
PO
NL
CZA
SIE
- praktyczny organizator
- naturalny lider
- człowiek akcji
- siewca (człowiek idei)
CZK
SĘ
CZG
PER
- człowiek kontaktów
- sędzia
- człowiek grupy
- perfekcjonista
TABELA NORM
(dla SIE, CZK, NL, SĘ, PO, PER: N = 188 – K + M; dla CZA, CZG: N = 92 – K, 96 – M)
Rola/
Wyniki
Bardzo
niskie
PO
NL
CZA
0-3
0-1
0-1K
0–3M
0-1
0-1
0-1
0–1K
0–1M
0-1
SIĘ
CZK
SĘ
CZG
PER
Niskie
4-8
2-4
2–6K
4–9M
2–3
2–5
2–6
2–8K
2–4M
2-7
Średnie
Wysokie
Bardzo
wysokie
9 – 13
5–8
7 – 11 K
10 – 14 M
4–7
6–9
7 – 11
9 – 14 K
5 – 10 M
8 - 13
14 - 18
9 - 12
12 – 17 K
15 – 20 M
8 – 11
10 – 13
12 – 16
15 – 20 K
11 – 15 M
14 - 19
19 - 21
13 - 15
18 – 20K
21 – 24 M
12 - 14
14 - 16
17 - 19
20 – 25 K
16 – 19 M
20 - 22
INTERPRETACJA
Najwyższy wynik w określonej kolumnie świadczy o najczęściej przyjmowanej
KONSTRUKTYWNEJ ROLI GRUPOWEJ. Następne w kolejności dotyczą ról, które przyjmuje
się, jeśli z jakichś powodów istnieje mniejsze zapotrzebowanie na tę najbardziej preferowaną. Dwa
najniższe wyniki dotyczą obszarów, które należałoby rozwijać i prawdopodobnie najsłabszych. Być
może jednak zamiast je „na siłę” wzmacniać, lepiej poszukać kolegów, którzy mogliby w grupie
stanowić dla nas dopełnienie.
79
JAKIE OSOBY WARTO MIEĆ W ZESPOLE?
ROLA
PO
NL
CZA
SIE
CZK
SĘ
CZG
PER
OPIS RÓL
TYPOWE
CECHY
Zamienia koncepcje i plany na praktyczne działanie i konserwatywny,
realizuje uzgodnione plany w sposób systematyczny i obowiązkowy,
efektywny.
praktyczny
POZYTYWNE STRONY
zdolności organizacyjne,
zdrowy rozsądek,
samokontrola
Sprawuje pieczę i kontrolę nad sposobem, w jaki grupa
stara się osiągnąć cele. Potrafi efektywnie wykorzystać
zasoby zespołu; rozpoznaje, gdzie tkwią zalety, a gdzie
słabości grupy; potrafi wykorzystać potencjał
indywidualny każdego pracownika.
Kształtuje sposób, w jaki wykorzystany zostanie
wysiłek grupy; kieruje swoją uwagę bezpośrednio na
ustalanie celów i priorytetów; pragnie wywierać wpływ
na kształt lub wzorzec dyskusji grupowej.
Wysuwa nowe pomyły i strategie ze szczególnym
uwzględnieniem najistotniejszych problemów. Próbuje
„przedzierać się” ze swoją wizją przez grupowe
podejście do problemu na zasadzie konfrontacji
spokojny, pewny
siebie,
zdyscyplinowany
zdolność do dostrzegania
potencjału tkwiącego w
ludziach i silne skupienie na
celach
bardzo napięty,
dynamiczny,
stawiający
wyzwania
indywidualista,
poważny,
niekonwencjonalny
pragnienie i gotowość
przezwyciężenia inercji, braku
efektywności, samozadowolenia
Bada, analizuje i przytacza informacje na temat
pomysłów, stanu wiedzy i działań na zewnątrz grupy;
nawiązuje kontakty zewnętrzne, które mogą być
użyteczne dla zespołu; potrafi prowadzić niezbędne
negocjacje.
Analizuje problem, ocenia pomysły i sugestie, dzięki
czemu grupa startuje z lepiej przygotowanej pozycji do
podjęcia ważnej decyzji.
Wspiera członków grupy, podbudowuje morale grupy,
jeśli są jakieś niedociągnięcia i braki, potrafi
zapobiegać konfliktom, kształtuje „ducha” grupy,
wzmacnia współpracę i lepszą komunikację, jest lojalny
wobec zespołu.
Nastawiony na konkretny efekt - na zakończenie
zadania w określonym czasie i zapewnienie mu jak
najwyższego standardu wykonania; może być trudny w
kontaktach ze względu na to, że jest wrogiem
przypadku i grzęźnie w szczegółach, które nie są
najistotniejsze do zakończenia zadania, zawsze
świadomy celu.
ekstrawertyk,
entuzjasta ciekawy
świata,
komunikatywny
zdolność do kontaktowania się z
ludźmi i odkrywania tego, co
nowe, umiejętność reagowania
na wyzwania
trzeźwy, bez
emocji, ostrożny
umiejętność oceny,
praktyczność i nie bawienie się
w sentymenty
umiejętność wczuwania się w
ludzi i w sytuacje; umiejętność
wzbudzania „ducha” grupy
80
zorientowany na
społeczną stronę
pracy, łagodny,
wrażliwy
staranny,
uporządkowany,
sumienny,
niespokojny
geniusz, wyobraźnia, intelekt,
wiedza
zdolność do doprowadzenia do
skutku, perfekcjonizm
81
5.2.6. Zanim złapiesz bakcyla
Wstęp do pracy z harcerskimi specjalnościami
Harcerskie specjalności to, niestety, coraz rzadziej wykorzystywany zestaw potężnych
instrumentów, wspomagających rozwój młodego człowieka. Trudno o lepszą mobilizację do
zdobywania nowej wiedzy i umiejętności, niż świadomość, że robiąc coś wyjątkowego, stajemy się
specjalistami w wybranej, ekskluzywnej dziedzinie.
Krok 1 - poznajmy specjalności
Kilka pomysłów na jarmark specjalności
Zorganizujcie w drużynie specjalną zbiórkę, na której zostaną zaprezentowane wszystkie (lub
przynajmniej większość) specjalności - wystarczy, aby były to krótkie prezentacje najciekawszych
działań - szkoleń, wypraw, projektów, zawodów. Warto postarać się o ciekawe zdjęcia, sprzęt lub
zaproszenie specjalisty z danej dziedziny.
Można podjąć też współpracę z innymi drużynami, na przykład organizując hufcowy jarmark
specjalności. Tutaj warto postarać się, aby prezentacje były nieco bardziej rozbudowane - tak, żeby
uczestnicy mogli praktycznie wypróbować każdą specjalność. Dobrym pomysłem jest, żeby każda
drużyna zareklamowało jedną specjalność - tutaj mogą pojawić się praktyczne działania - biegi,
zabawy, praca ze sprzętem, krótkie warsztaty.
Jeżeli chcecie sami przygotować coś dla innych harcerzy, warto zorganizować rajd specjalnościowy.
Z pewnością będzie to najlepsza forma zaprezentowania wszystkich specjalności. Na trasie rajdu
może znaleźć się park linowy, symulacja ratownicza, wytyczanie szlaku turystycznego lub zawody
łącznościowe. Wieczorem warto zorganizować warsztaty taneczne, w czasie rajdu może też działać
harcerska poczta polowa. Jeżeli macie taką możliwość, zorganizujcie krótkie regaty - pod żaglami,
na kajakach albo zwykłych łódkach, dobrym pomysłem byłaby też przeprawa linowa przez rzekę
lub jezioro. Nie zapomnijcie też o zawodach sportowych i formach pracy typowych dla drużyn
artystycznych.
Pamiętajcie, iż dynamiczny rozwój współczesnego świata sprawia, że katalog harcerskich
specjalności nie będzie mógł na długo pozostać zamknięty. I Wy nie musicie się ograniczać do
specjalności określonych w harcerskich dokumentach. Nie zapominajcie też, że w ramach szeroko
określonych specjalności możecie stawać się ekspertami w węższych dziedzinach (np. ramach
specjalności komputerowej – programowanie gier czy web-design).
Krok 2 - zbiórki pilotażowe
Podczas drużynowego jarmarku specjalności możecie wybrać kilka (na przykład cztery)
specjalności, które zostaną zaprezentowane podczas kolejnych zbiórek – każda specjalność podczas
osobnej zbiórki, przeznaczonej tylko na nią. W odróżnieniu od jarmarku, który może być
z konieczności jedynie pobieżną prezentacją, w czasie tych zbiórek powinno pojawić się dużo
praktycznych działań, a nawet pogłębionej praktyki w danej dziedzinie. Przygotowaniem kolejnych
zbiórek mogą zająć się poszczególne zastępy w ramach własnego programu pracy. Ciekawymi
zabawami byłyby łącznościowe „łowy na lisa”, nauka pływania na żaglówkach, remont jachtu,
symulacje ratownicze czy pożarnicze, wizyta w stadninie koni.
82
Dalszy ciąg nasuwa się sam: jeśli większości członków drużyny spodoba się jedna
z zaprezentowanych dziedzin, można przystąpić do wyboru tej specjalności, skontaktować się
z właściwym inspektoratem w chorągwi albo w Głównej Kwaterze ZHP, w razie potrzeby zapewnić
sobie współpracę z osobami o stosownych uprawnieniach, by zdobyć miano drużyny określonej
specjalności i rozpocząć przygodę ze zdobywaniem fachowej wiedzy, umiejętności i uprawnień
w tej dziedzinie – być może przygodę na całe życie.
83
5.2.7. Propozycje zadań szczególnie dla zuchów
1. Moja szczęśliwa gwiazda
2. Skrzynia talentów – realizacja sprawności np.: chemik, informatyk, plastyk, żołnierz,
muzykolog, strażak
3. Laboratorium Dextera
4. Spotkania z …… ciekawą postacią, reprezentantem ciekawego zawodu
5.
Mam talent – realizacja sprawności: kronikarz, mistrz kaligrafii
6.
Czy piłka zawsze jest okrągła? Realizacja sprawności olimpijczyk
7.
Eureko ja to wiem
8.
Kalejdoskop marzeń
9.
W moim magicznym domu – sprawności np. słoneczko i wilczek
84
BLOK III:
MYŚLĄC O POLSCE
– WYCHOWANIE OBYWATELSKIE
5.3.1. Rodzina na swoim... miejscu
Rola rodziny w życiu obywatela
Nikogo nie trzeba przekonywać, że rodzina to podstawa. Wydawałoby się, że jest to rzecz
oczywista dla każdego człowieka. Bo w gruncie rzeczy pewnie tak jest. Zapytajmy jednak
dowolnego harcerza, czy nie ma problemów w dogadywaniu się z rodzicami, czy rzeczywiście
uważa, że rodzice są dla niego autorytetem, którego zdanie liczy się dla niego najbardziej. Pewnie
nie będzie zdziwienia, gdy okaże się, że odpowiedź odbiega od idealnej wizji rodziny.
Jesteśmy harcerzami i obowiązuje nas prawo harcerskie, a w nim np. punkt pt. „Harcerz jest karny i
posłuszny rodzicom oraz wszystkim swoim przełożonym.” Zapewne nie znalazł się przypadkowo
w takim systemie zasad. Ponadto, nie zapominajmy, że harcerstwo ma funkcję wychowawczą. Co
to wszystko znaczy w kontekście rodziny, jak sprawnie poruszać się na drodze harcerstwo –
rodzina? W wielu drużynach realizowane są pewne projekty dające rodzicom możliwość lepszego
poznania środowiska harcerskiego, jednak są to zazwyczaj jednorazowe akcje. Ten projekt pozwoli
zatrzymać się dłużej nad rodziną, jej problemami i zagrożeniami, może przyczynić się do
zacieśnienia więzów nie tylko między drużyną i rodzicami, ale także, co chyba najważniejsze,
między dziećmi i rodzicami.
Plan działania:
I etap projektu to taki, którego celem jest refleksja nad rodziną w najróżniejszych aspektach
(począwszy od relacji rodzic-dziecko, drużyna-rodzic, przez wizję harcerza jako przyszłego rodzica
aż do kontrowersji dotyczące rodziny w szerokim kontekście społeczno-kulturowym), ale także
postawienie sobie zadań do wykonania.
Wskazówka: Najlepiej podzielić realizowanie projektu na dwa obszary: rodzina w kontekście
harcerskim i pozaharcerskim.
Po co nam starzy? Czyli trudne relacje harcersko-rodzinne
Aby zastanawianie się nad tą kwestią przybrało konkretny kształt, warto zastosować burzę
mózgów, np. na zbiórce drużyny, bądź zastępów poświęconych temu projektowi. Burza mózgów na
temat „My i nasi starzy” da zapewne takie wnioski, jak:
• Rodzice nam nie ufają
• Nie zgadzają się na nasze harcerskie pomysły
• Marudzą, że jesteśmy nieodpowiedzialni
• Mówią, że tylko zabawa nam w głowie
• I pewnie wiele innych, niemniej negatywnych
85
Mając taką antyrodzinną listę zróbmy listę życzeń – „Jakich byśmy rodziców chcieli?”
Potem, konfrontując wyniki pierwszej i drugiej, zaprośmy harcerzy do dyskusji „Jak jesteś taki
mądry, to powiedz, jak to zrobić”. Efektem dyskusji będzie plan działania, czyli wypunktowane
zadania, których celem będzie pokazanie rodzicom, że nie takie harcerstwo straszne.
Wskazówka: zadania mogą być odpowiedzią na to, czego w relacjach rodzinno-harcerskich
brakuje, np. dla poprawy zaufania – pokazowa prezentacja obozu pokazująca szczegółowo tak
zagadnienia programowe, jak i formalne, i logistyczne (żeby rodzicom „opadły kopary”), dla
wspólnej zabawy – wspólne ognisko + ciekawa gawęda na jakiś trudny temat rodzinny + dyskusja,
itp.
Rodzina w szerszym kontekście
Zaczynamy realizację tej części projektu podobnie do poprzedniej, czyli zastanawiamy się, np. na
zbiórce, nad przeróżnymi kontrowersjami dotyczącymi współczesnej rodziny. Tutaj lepiej
zrezygnować z burzy mózgów, bo temat jest rozległy i poważny. Drużynowy bada temat przy
pomocy artykułów z gazet, czasopism, przegląda fachową literaturę, zasięga informacji z wielu
źródeł i na tej podstawie przygotowuje listę problemów, z którymi musi się mierzyć rodzina.
Kilka przykładów:
• Społeczna niechęć wobec zakładania rodziny (wolne związki; zabawa, a nie poważne
relacje)
• Kariera przede wszystkim
• Propaganda dobrej zabawy, a nie zaangażowania i poświęcenia
• Problemy z poczęciem dziecka
• Używki w rodzinie
• AA i DDA
• Kto wychowuje – rodzic, babcia, szkoła, MTV?
Spośród na pewno znacznie dłuższe j listy, drużynowy wybiera kilka problemów, które prezentuje
szerzej np. na zbiórce. Prezentacja powinna być bardzo prowokująca, więc dobrze byłoby
pomyśleć o prezentacji multimedialnej z użyciem zdjęć, muzyki, filmów. Na podstawie prezentacji
– dyskusja połączona z burzą mózgów na temat pomysłów, co my możemy zrobić, żeby choć
trochę zwrócić uwagę i skłonić do zmian w kontekście danego problemu. Z burzy mózgów
wybieramy te pomysły, które staną się zadaniami do wykonania przez drużynę.
Przykłady:
• Udział w kampanii społecznej
• Samodzielna produkcja filmu, pokazująca dany problem – prezentacja w Internecie,
w lokalnej telewizji, podczas spotkania z przedstawicielami polityki, biznesu,
instytucji społecznych, itp.
• Artykuł do lokalnej gazety
• Plakaty, broszurki
Podsumowaniem pracy z projektem może być wielkie wspólne przedsięwzięcie harcerzy i
rodziców, nastawione na pokazanie różnych możliwości współdziałania rodziców i dzieci, ale także
pokazujące, że z problemami w rodzinie można sobie radzić, np. piknik rodzinny dla miasta,
dzielnicy, itp. podczas którego prezentowane są różne pozytywne akcje społeczne nastawione na
rodzinę, różne możliwości kreatywnego spędzania wolnego czasu przez dzieci (np. promocja
harcerstwa) i całe rodziny, stoiska z rodzinnymi wypiekami, stoisko „poczytaj mi mamo” z
bajkami dla dzieci opowiadanymi przez rodziców, przedstawienie, w którym biorą udział całe
rodziny, itp.
86
5.3.2. Szkoła dla obywateli, a nie buda dla
przeciętniaków
Rola szkoły w życiu obywatela
Czy szkoła jest naprawdę jak WC? Chodzimy, bo musimy? Przyjemnie jest pomyśleć, że
codziennie chodzimy do wielkiego WC? Od razu odpowiem, że raczej nie. Raczej? Tak, bo nie
każdy nad tym się zastanawia - nie musi. Ale każdy powinien dostać od tej szkoły, do której
codziennie drepcze, coś o wiele ważniejszego i większego niż tylko wygodne ławki, oceny w
dzienniku i świadectwo raz do roku. Fajnie byłoby, żeby to miejsce, w którym spędzamy po kilka
godzin dziennie, było ciekawe, znośne, a może nawet inspirujące. Ofertę nauczycieli, programów
nauczania i kuratoriów mniej więcej znamy - niektórzy znajdą w niej więcej, a inni mniej
interesujących rzeczy. Ale jest jeszcze coś! Coś, co my sami robimy chodząc codziennie do
szkoły…
Co to takiego? Wyobraźmy sobie szkołę w „godzinach szczytu” - pełne sale lekcyjne, w czasie
przerw wypełnione po brzegi schody i korytarze. Co byłoby gdyby w takim właśnie momencie
mury szkolne zniknęły? Albo gdyby wielkolud nagle uniósł budynek pozostawiając tylko nas?
Przez moment, zanim rozbieglibyśmy się radośnie, kształt szkoły by pozostał. Dałoby się
odtworzyć układ korytarzy i sal lekcyjnych - my byśmy tworzyli go w przestrzeni. Oczywiście
szkoła to nie tylko miejsce - mury, schody, hala sportowa. Ale rzecz w tym, że my sami chociaż
trochę szkołę tworzymy. Ona nas też - dostajemy plan lekcji, wiemy gdzie i kiedy mamy się udać.
Ale i my swoją energią i fantazją tworzymy jej atmosferę i jakiś charakter. Skoro my tworzymy
szkołę - to stwórzmy ją naprawdę fajną!
Krok 1 - Sam się rządź, panie bracie
Rzeczą, którą niezmiennie, od wielu lat oferuje nam szkoła jest samorząd. Samorząd to ciekawa
rzecz czy nie za bardzo? W wielu szkołach nikt nie garnął się do pracy w samorządzie - nie było
komu kandydować do samorządu, bo po co? Kilka nudnych zebrań w ciągu roku, zostawanie po
lekcjach, i komu by się chciało? Ale są też szkoły, kiedy członkowie samorządu zaczęli coś mówić
na tych zebraniach i… ze zdziwieniem stwierdzili, że nauczyciele ich słuchają! Teraz mają
odjazdowy radiowęzeł, niezłe graffiti w szatni, zajęcia pozalekcyjne, które w końcu kogoś
interesują i całkiem pokaźny budżet, którym sami rządzą. Czyli można. Ale spokojnie… - wcale nie
trzeba.
A jeśli już się zachce, to co można zrobić i osiągnąć?
•
•
•
Uzgodnić z dyrekcją szkoły zakres zadań samorządu - czyli konkretną listę rzeczy, którymi
sami możecie się zająć, samodzielnie zaplanować, zrobić i zadbać o nie,
Organizować profesjonalną kampanię wyborczą przed wyborami do samorządu - ulotki,
plakaty, debaty, spotkania z bracią uczniowską, argumenty i polemiki, to naprawdę może się
kręcić - kto ma lepsze pomysły, kto twardo stąpa po ziemi i ma lepszy PR, ten wygrywa!
Wiecie, czym interesują się wasi kumple? Dobrze orientujecie się w tym, co chcieliby robić
w czasie wolnym? Jako samorząd możecie wykorzystać szkołę do tego, żeby niektóre
marzenia się spełniły! Teraz to wy możecie ustalać ze szkołą harmonogram zajęć
pozalekcyjnych - trzeba kupić specjalny sprzęt, wynająć eksperta, a może podpisać
87
•
•
•
porozumienie z zewnętrzną firmą lub organizacją? Teraz zależy to także od was - wszak
robicie to dla siebie…
Możecie być pośrednikiem w rozstrzyganiu sporów szkolnych. Może dobrym pomysłem
jest powołanie szkolnego Rzecznika Praw Ucznia - dzięki temu wasz głos będzie lepiej
słyszalny,
Samorząd szkolny może współpracować z Radą Rodziców. Rodzice mogą być niezłym
partnerem w kontaktach z dyrekcją szkoły i nauczycielami. Na pewno mogą coś ciekawego
doradzić, pomóc w wielu rzeczach. A i sami rodzice to często niezły potencjał - warto
wykorzystać ich umiejętności, kontakty, pozycję zawodową.
Samorząd może także przejąć kontakty z absolwentami szkoły. Często wśród nich są znani
ludzie - politycy, artyści, przedsiębiorcy - wy dacie im kontakt z dawną szkołą, oni też mogą
odwdzięczyć się czymś ciekawym.
Krok 2 - Picasso też tak zaczynał
Co w szkole jest ważniejsze? Zdobywanie „programowej” wiedzy czy rozwijanie hobby i
zainteresowań uczniów? A czy trzeba odpowiadać na to pytanie? Spróbujmy zrobić tak, żeby
połączyć jedno z drugim. Jak to zrobić?
•
•
•
Rozejrzyjcie się po szkolnych korytarzach - może da się jakoś zagospodarować ściany,
tablice i zakamarki? To wyzwanie dla osób obdarzonych wszechstronnymi talentami - mogą
tu zawisnąć fotografie, grafiki, obrazy, rysunki, makatki… A wszystko wy możecie zrobić.
Postarajcie się, żeby na szkolnych ścianach zawisły wyłącznie prace uczniów. Może to
ciekawe wyzwanie?
O zajęciach pozalekcyjnych już pisaliśmy - powinny być ciekawsze, ale jak to zrobić? Może
warto zacząć od poważnej sondy - takiego projektu badawczego, w którym każdy uczeń
będzie mógł odpowiedzieć na dwa proste pytania: „co chciałbyś robić po lekcjach?” i „kiedy
masz na to czas?”. Taki materiał badawczy to poważny argument w ustaleniu nowego
programu zajęć pozalekcyjnych. Postarajcie się, żeby przynajmniej większość uczniowskiej
braci mogła w tym programie znaleźć coś dla siebie.
Jakie to mogą być zajęcia? Począwszy od tzw. kółek przedmiotowych, sekcje „edukacji
alternatywnej”, poprzez zespoły muzyczne, teatralne, aż po różne sekcje sportowe - na
pewno będzie co robić.
Krok 3 - Chcesz czy nie - kiedyś będziesz dorosły
Jest coś w stwierdzeniu, że szkoła ma nas przygotować do dorosłego życia. I nie chodzi tylko o
teoretyczną wiedzę przydatną w tym lub innym zawodzie - ale o praktyczne umiejętności
poruszania się w dorosłym świecie. O co tutaj może chodzić?
•
• Kampania wyborcza przed wyborami do samorządu szkolnego - tutaj nauczycie się
przedstawiać swoje poglądy i argumenty, sami przekonacie się, w jaki sposób najskuteczniej
przekonać do siebie innych,
• Rozmowy z nauczycielami i rodzicami - żeby osiągnąć wasze cele, musicie choć trochę
wczuć się w rolę dorosłych negocjatorów - przekonywać, proponować kompromisy i ugody,
a przy tym dobrze reprezentować całą szkołę,
88
•
•
•
Kontakty zewnętrzne - chcecie mieć w szkole fajne imprezy i spotkania z ciekawymi
ludźmi, no to do dzieła - teraz trzeba wykonywać telefony, spotykać się, rozmawiać,
pilotować porozumienia i umowy.
Szkoła to początek waszej kariery - dlatego dosyć ważne są lekcje i wszelkie zajęcia
pozaszkolne - dzięki nim wpadniecie na pomysł na życie, wybierzecie studia, możecie
zdobyć umiejętności, których wasi koledzy z innych szkół nie będą mieli. Tutaj też możecie
nauczyć się ważnej rzeczy - nieraz do wielkich rzeczy można dojść tylko działając „nonprofit”, z zespołem kumpli, którzy zrobią coś za darmo i pokażą, że są w stanie zrobić coś
dla innych.
Krok 4 - PR, media, sojusznicy
Wasze działania są ciekawe, chcecie się nimi pochwalić? Nic prostszego - wasze kontakty oraz
możliwości współczesnych mediów dają duże pole do popisu. Co można na tym polu zrobić?
-
Prowadzić szkolną gazetkę? Nudne, to już było? Spróbujcie zrobić ją na nowoczesnej
internetowej platformie DTP? Może uda się zrobić naprawdę nowoczesny magazyn z
ciekawą szatą graficzną?
A co w środku? Stwórzcie sieć szkolnych korespondentów i reporterów - niech wasi koledzy
dostaną gazetę, w której przeczytają o sobie, to zawsze najbardziej wciąga.
A skoro macie już korespondentów, to róbcie także relacje radiowe (przydadzą się w
radiowęźle) i filmowe - dzięki serwisowi YouTube w kilka minut stworzycie szkolną
telewizję internetową.
Może fajnie będzie współpracować z lokalną prasą? Jeśli w waszej szkole sporo się dzieje,
to może uda się dostać jedną stronę do redagowania? To byłoby wyjście na szerokie wody
dziennikarstwa.
Krok 5 - Orientuj się!
Pomyśleliście kiedyś o tym, że wasza szkoła może mieć swoją flagę, logo, własne barwy, coś
więcej niż tylko staroświecką tarczę? Szkoła to nie harcerstwo i nie musicie wprowadzać
mundurów, ale przydałoby się kilka gadżetów z klasą. Jak to można osiągnąć?
•
•
Ogłoście otwarte konkursy na logo szkoły. Logo może być użyte na fladze szkoły, a jego
kolorystyka określi szkolne barwy.
Kiedy będziecie już mieli swoje znaki identyfikacyjne, można produkować koszulki,
smycze, silikonowe opaski na rękę, długopisy, plecaki i sznurowadła w szkolnych barwach to może być naprawdę niezłe, tylko zróbcie to z fantazją.
Jak z tym wszystkim wystartować? Przede wszystkim wybierzcie to, co naprawdę was kręci pomysłów może być ogromna ilość, ale warto skupić się na kilku rzeczach, żeby łatwiej było
ogarnąć i nie pogubić się. Jeśli zbierze się przynajmniej kilkuosobowa grupa ludzi, którym „się
chce”, to pokażecie, że szkoła może być naprawdę fajnym miejscem, do którego warto zaglądać nawet codziennie ;)
89
5.3.3. „Wszak Bóg rzekł:
<Niech się stanie Polak>”
Tożsamość narodowa i stereotypy narodowe we współczesnym świecie
Jako harcerze często mocno akcentujemy potrzebę pielęgnowania patriotyzmu. Rzadko jednak
zastanawiamy się, czym właściwie jest naród, czyli wspólnota w której nasz patriotyzm się
uzewnętrznia. W czasach kiedy niejednemu młodemu człowiekowi „bliżej” jest to znajomego z
Nowej Zelandii z którym gra w grę internetową niż do rówieśnika – sąsiada za ścianą, warto na
nowo zadawać pytanie o rozumienie i rolę w naszym życiu tak ważnego pojęcia jakim jest naród.
Etap I – Jestem Polakiem, bo gram w polo.
Pierwsza zbiórka naszego projektu ma na celu wzbudzenie w naszych harcerzach refleksji na temat
tego, co jest obecnie podstawą tożsamości narodowej młodego Polaka.
Przed zbiórką drużyny zaproponuj swoim harcerzom aby każdy zastęp przeprowadził po trzy
ankiety odrębnie wśród:
• rówieśników lub rodzeństwa harcerzy,
• rodziców harcerzy,
• dziadków harcerzy.
Pytania mogą być następujące:
• czy czujesz się Polakiem a jeśli tak to dlaczego?
• czy naród dla ciebie to bardziej wspólnota języka, kultury i historii czy raczej obywateli
żyjących we wspólnym państwie?
• czy członkowie mniejszości narodowych/etnicznych mogą czuć się członkami narodu
polskiego nie tylko jako obywatele państwa, ale także z uwagi na wspólnotę tradycji, kultury i
historii?
• czy w dobie globalizacji i integracji państw w Europie narody są jeszcze w ogóle potrzebne?
• co sądzisz o więzi z narodem Polaków emigrujących za granicę? czy więź taka istnieje i co
może ją budować?
• czy uważasz, że do narodu należy się czy się tego chce czy nie, czy też może jest to kwestia
wyboru i utożsamiania się z przynależnością do pewnej „wyobrażonej” wspólnoty?
Jako dodatkowe zadanie przedzbiórkowe, zaproponuj także, aby każdy z zastępów przygotował na
zbiórkę drużyny artystyczny element, który najbardziej kojarzy się harcerzom ze wspólnotą narodu
polskiego (może to być piosenka, krótka scenka odgrywająca jakąś opowieść, dzieło plastyczne np. plakat, reprodukcja znanego obrazu, o którym harcerze opowiedzą itp.).
W czasie zbiórki drużyny proponujemy:
• rozpocząć od prezentacji efektów przeprowadzonych przez zastępy ankiet,
• aby urozmaicić przebieg zbiórki, najlepiej po prezentacji ankiet przejść do
90
prezentacji przygotowanych przez zastępy elementów artystycznych,
• przeprowadźcie dyskusję w drużynie na temat pytań z ankiety przeprowadzonej
przez harcerzy – zastanówcie się wspólnie czym dla was jest naród i jak współcześnie
można budować więź narodu?
Etap II – „W genealogii tej określił oryginalny naród się by, gdyby się uczył własnej treści,
zamiast przymierzać cudze gęby”.
Celem drugiego etapu naszego projektu jest podjęcie przez naszych harcerzy działań zmierzających
do czynnego poznawania i budowania istoty Polskiej tożsamości narodowej. Zachęcamy was do
wyboru któregoś z poniżej proponowanych zadań:
• zorganizujcie w najbliższej okolicy zwiad na temat śladów lub obecności mniejszości
narodowych/etnicznych i zbadajcie jak na przestrzeni dziejów układało się współżycie
tych mniejszości z narodem polskim, stwórzcie np. wystawę lub przewodnik na
powyższy temat,
• dowiedzcie się, jak dużo znajomych/członków rodzin harcerzy w waszym
środowisku przebywa na emigracji – zorganizujcie akcję wysyłania ciekawych
graficznie, indywidualnych listów do emigrantów z okazji świąt narodowych,
• zorganizujcie debatę/dyskusję panelową na temat kondycji i zagrożeń polskiej
tożsamości narodowej, z udziałem przedstawicieli różnych środowisk i pokoleń (np.
waszych rówieśników, rodziców, dziadków, nauczycieli, duchownych, przedstawicieli
organizacji pozarządowych lub władz samorządowych, przedstawicieli mniejszości
narodowych jeśli są one obecne w waszym lokalnym środowisku itp.), miejscem
odbycia debaty może być np. szkoła, dom kultury itp.,
• nagrajcie film lub stwórzcie prezentację której tematem będzie to, co waszym
zdaniem jest istotą polskiej tożsamości narodowej, postarajcie się aby mogła ona dotrzeć
do jak największej liczby osób (Internet, pokazy w waszym lokalnym środowisku itp.).
Ciekawe linki:
www.karta.org.pl,
www.muzhp.pl,
www.imp.org.pl,
www.akademiaspoleczna.pl
91
5.3.4. Czy brukselka nam się nie przejadła?
Miejsce Polski w Unii Europejskiej
Od dnia, kiedy Polska przystąpiła do Unii Europejskiej (1 maja 2004 r.) minie niebawem 6 lat. Jako
harcerze zawsze żywo interesowaliśmy się integracją europejską a jeśli chodzi o poruszanie tego
tematu wśród nas – młodych ludzi, byliśmy wręcz prekursorami. Program ZHP Paszport do Europy,
realizowany już w połowie lat dziewięćdziesiątych, pozwalał nam „oswoić się” z obcą jeszcze nieco
wówczas Unią Europejską, w czasie gdy mało kto już na serio myślał o potrzebie edukacji młodych
w tej sferze.
Nadeszła pora aby zastanowić się, czy nasze „poznawanie” Unii Europejskiej w ramach ról jakie
pełnimy (harcerzy, instruktorów, uczniów, studentów, młodych obywateli), nie okrzepło już na tyle,
aby zadać sobie prowokujące pytanie – czy brukselka nam się nie przejadła? Czy nasza bytność
w Unii Europejskiej to tylko korzyści czy może również zagrożenia? A może pora skończyć ze
zgłaszaniem oczekiwań, obaw lub nadziei związanych z Unią Europejską i uświadomić sobie,
że to jaka ona będzie zależy w dużej mierze od nas samych? Czy Unię Europejską tak jak
Rzeczpospolitą powinniśmy traktować jako nasz wspólny obowiązek, wspólne dobro
Europejczyków?
Jeśli chcesz znaleźć odpowiedzi na te i inne pytania, a po znalezieniu odpowiedzi zabrać się do
działania, zapraszamy do zrealizowania naszego projektu.
Etap I - Spójrzmy prawdzie w oczy
Przed pierwszą zbiórką drużyny w ramach realizacji projektu, proponujemy rozesłanie do harcerzy
(najlepiej do zastępowych), w przyjętej w waszej drużynie dogodnej formie (mailem? przez
komunikator?) listę problemów do przemyślenia (na jeden zastęp może przypadać więcej niż jeden
problem):
• Czy Polakom od czasu wejścia do Unii Europejskiej żyje się lepiej? Na jakie obszary
naszego codziennego życia ma wpływ nasza obecność w Unii Europejskiej?
• Czy czujemy się prawdziwymi, równoprawnymi obywatelami Unii Europejskiej?
• Czy mamy świadomość spotykania się w codziennym życiu z prawem
wspólnotowym (prawem Unii Europejskiej) i jak oceniamy jego działanie?
• Czy potrafimy podać przykłady negatywnego lub pozytywnego wpływu Unii
Europejskiej na życie naszej lokalnej społeczności, szkoły, znajomych, rodziny?
• Czy przeciętny obywatel może mieć poczucie uczestniczenia w funkcjonowaniu Unii
Europejskiej w oparciu o demokratyczne procedury tak samo jak w przypadku
funkcjonowania władz samorządowych lub państwowych? Czy do Brukseli nie mamy
„za daleko?”
• Czy Unia Europejska rzeczywiście realizuje ideały integracji, czy też jest grą
interesów najsilniejszych państw europejskich?
• Czy przeciętny obywatel jest w stanie poznać strukturę funkcjonowania Unii
Europejskiej?
• Czy potrzebna jest nam szczegółowa regulacja bardzo wielu dziedzin życia przez
92
przepisy wspólnotowe? Czy wiemy kto tak naprawdę tworzy prawo które nas
obowiązuje i czy jesteśmy w stanie je poznać?
• Czy wolimy urzędnika decydującego w oparciu o ścisłe, choćby niedoskonałe
przepisy prawa, czy jak ma to niekiedy miejsce w prawie wspólnotowym, urzędnika
elastycznie interpretującego nie do końca precyzyjne przepisy, dające mu większą
swobodę w dostosowaniu działań do rzeczywistości?
Proponujemy aby harcerze (najlepiej w ramach zastępów) przemyśleli wybrane (lub wylosowane)
problemy. Niech każdy zastęp zbierze informacje z:
• gazet,
• Internetu,
• programów telewizyjnych,
• opinii znajomych i rodziców.
W czasie zbiórki drużyny:
• rozpocznijcie krótką prezentacją każdego zastępu na temat poszczególnych
problemów,
• przeprowadźcie swobodną dyskusję w kręgu na temat poszczególnych zagadnień,
• jako przerywnik możecie wykorzystać nagranie Ody do radości w wersji przyjętej
jako hymn Unii Europejskiej – dobrym pomysłem jest wygłoszenie krótkiej gawędy o
specyfice europejskiego hymnu (poszukaj np. w Internecie informacji na ten temat),
• po zakończeniu dyskusji zróbcie burzę mózgów i wypiszcie na dużym arkuszu
papieru wady i zalety obecności Polski w Unii Europejskiej.
Wykorzystaj zbiórkę drużyny dla zaplanowania z harcerzami dalszej pracy nad projektem! Zakończ
zbiórkę krótką informacjach o dwóch kolejnych etapach (oczywiście nie zdradzaj od razu
wszystkiego).
Etap II - Z kamerą wśród Europejczyków
Jako drugi etap naszego projektu proponujemy przedsięwzięcie dziennikarskie.
Zbierzcie radę drużyny i zaplanujcie:
• skąd możecie uzyskać (wypożyczyć?) odpowiednią ilość dziennikarskiego sprzętu
(kamera? aparaty fotograficzne? dyktafony?),
• opracujcie listę osób z którymi będziecie mogli przeprowadzić wywiady na temat ich
oceny wad i zalet obecności Polski w Unii Europejskiej (dobrze aby byli to ludzie z
różnych środowisk, np. znajomy student, nauczyciel, lokalny samorządowiec, lokalny
przedsiębiorca, ksiądz itp.), podzielcie się pomiędzy zastępami osobami z którymi
wywiady mają być przeprowadzone,
• jeden z zastępów może przeprowadzić sondę uliczną, zadając np. pytanie: Czy
brukselka nam się nie przejadła? Co Pan/Pani sądzi o Unii Europejskiej?
• podzielcie się między zastępami takimi zadaniami jak: zmontowanie zebranych przez
inne zastępy materiałów w jedną całość, przygotowanie aranżacji
muzycznej/dźwiękowej (w przypadku filmu), lub graficznej w przypadku np.
93
fotoreportażu, wybierzcie zastęp który będzie odpowiedzialny za zaprezentowanie
waszego dzieła w środowisku lokalnym (np. zorganizowanie
projekcji/wystawy/publikacji w lokalnych mediach, w szkole, w domu kultury itp.).
Kiedy zaplanujecie już wszystkie działania, wystarczy zabrać się do roboty – zorganizujcie potem
zbiórkę drużyny podczas której zastępy zaprezentują efekty swoich działań oraz podczas której
zbierzecie stworzone przez zastępy materiały w jedną całość.
Etap III - Prosto do Europy
W ramach ostatniego etapu projektu proponujemy wam stanąć samemu w szranki z Unią
Europejską.
Spróbujcie własnych sił jako obywatele Europy i postarajcie się dać coś od siebie wspólnej Europie,
osiągając przy tym jednocześnie korzyści dla swojego środowiska. Pomysłów na konkretne
działania może być wiele:
• pomyślcie o możliwości zorganizowania wymiany młodzieży z którymś z krajów
Unii Europejskiej (wbrew pozorom może to być w zasięgu możliwości zwykłej drużyny
harcerskiej!),
• nawiążcie korespondencję z rówieśnikami z innego kraju Unii,
• dowiedzcie się o możliwości skorzystania ze środków Unii Europejskiej na potrzeby
waszej drużyny (możecie zwrócić się o informacje do jednostek samorządu
terytorialnego, poszukiwać ich w Internecie itp.),
• nawiążcie współpracę z nauczycielami wiedzy o społeczeństwie i zorganizujcie
konkurs wiedzy o instytucjach Unii Europejskiej w niebanalnej formie (np. biegu
harcerskiego) – ciekawym urozmaiceniem takiej imprezy może być np. plebiscyt na
najdziwniejszy przepis prawa wspólnotowego (np. słynna krzywizna banana).
A więc do dzieła!
Ciekawe linki:
http://www.ukie.gov.pl/www/serce.nsf/0/961432AFB5D02DC4C1256E7E00473718?
Open&RestrictToCategory=
http://pl.wikipedia.org/wiki/Oda_do_rado%C5%9Bci
94
5.3.5. Od rady drużyny do radnych z drużyny
Samorządność i uczestnictwo w życiu społeczności lokalnej
Projekt ten dotyczy samorządności. W wielkim skrócie pozwolimy sobie podpowiedzieć Wam, jak
zorganizować festyn, zebrać fanty na loterię, obudzić sportowego ducha w społeczeństwie, urządzić
konkurs puszczania latawców, uratować zabytki, zbudować szkolny basen – krótko mówiąc: jak
skutecznie działać lokalnie.
To, jak wygląda miejsce, w którym żyjemy – nasza mała Ojczyzna – zależy od nas samych.
W największym stopniu mogą na to wpływać ludzie twórczy i aktywni – tacy, którzy nie boją się
marzyć, umieją planować i wcielają w życie swoje pomysły. A któż jest w tym lepszy od harcerzy?
Dlatego tak bardzo warto kłaść w naszych działaniach nacisk na samorządność i działanie lokalne.
Drużyna – szkoła samorządności
To w drużynie zaczynamy wdrażać młodych ludzi w mechanizmy samorządowe. Rada drużyny,
krąg rady – jeśli są mądrze kierowane przez drużynowego – stają się szkołą demokracji, szkołą
odpowiedzialnego współdecydowania. Realizację zadania należy zacząć od wdrożenia
prawidłowego działania Rady Drużyny. Jeśli Rada faktycznie nie funkcjonuje – należy
zainaugurować jej działanie, jeśli działa – zwrócić uwagę na:
1. zakres decyzji, jakie podejmuje (w zależności od wiekowej grupy metodycznej, do jakiej
należą członkowie drużyny, zakres spraw ważnych dla drużyny, o których decyduje Rada,
powinien być coraz większy; w drużynach złożonych ze starszych nastolatków
najważniejsze decyzje powinny zapadać w kręgu rady – organie złożonym ze wszystkich
osób należących do drużyny),
2. reprezentowanie członków drużyny przez osoby wchodzące w skład Rady (jest naturalne, że
zastępowi w Radzie reprezentują swoje zastępy, wyrażają ich zdanie i informują je o
podjętych przez Radę decyzjach),
3. tryb pracy Rady (m. in. wcześniejsze informowanie o tematach obrad, żeby zastępowi
zdążyli zasięgnąć opinii zastępów, obradowanie według ustalonego porządku, otwarta
dyskusja, możliwość swobodnego wyrażania zdania, sprawność obrad: nieodbieganie od
tematu, kontrolowanie czasu, uczciwe zasady: niewywieranie „zakulisowego” wpływu na
wynik głosowań, respektowanie wspólnie uzgodnionych zasad),
4. rolę drużynowego (pozostawianie odpowiedniego zakresu kompetencji Radzie,
kształtowanie postawy odpowiedzialności w podejmowaniu decyzji i szacunku do wspólnie
podjętych ustaleń).
Młodzieżowa Rada Gminy (Miasta, Powiatu)
Co to w ogóle jest?
Rzecz to banalnie prosta. Wystarczy, że przejdziemy się do urzędu gminy na sesję Rady
Gminy, spotkanych tam Radnych odmłodzimy o tych… 20 lat, ich problemy zamienimy na swoje
problemy, a ich wyborców na uczniów ze szkół gimnazjalnych i średnich w naszej gminie i proszę
– oto jest przed nami obraz Młodzieżowej Rady Gminy.
95
Czym się zajmuje i co może taka rada?
Wiele zależy od faktycznych twórców takiego ciała, czyli od „dorosłego” samorządu. Bywa
tak, że Młodzieżowa Rada jest tylko fasadową instytucją, ale czasem lokalny samorząd przyznaje
jej realne kompetencje, a nawet własny budżet. Dużo również zależy od aktywności i inicjatywy
członków tego zgromadzenia. Przyjmijmy, że mamy do czynienia z wzorcową sytuacją. Nasza
Rada zajmuje się tym, co nas (młodzież) interesuje, co jest tematem naszych rozmów i co może
przyczynić się do poprawienia naszej sytuacji. Brzmi to może egoistycznie, ale przecież dorośli
maja swoją radę. MRG zastanawia się, jakich artystów zaprosić na koncerty, gdzie wybudować
Centrum Młodzieży, jakiej infrastruktury brakuje w mieście, co szkoły powinny zmienić, by były
bardziej przyjazne uczniom, jakie wydarzenia i miejsca promować wśród młodych, jakim
organizacjom pomagać, a jakie warto by stworzyć w okolicy, żeby poszerzyć i rozwijać
zainteresowania młodych. Słowem – wszystko, co nas dotyczy.
Świetlana przyszłość, przyjaciele – ale najpierw trzeba trochę pracy.
Jak zacząć?
Na początek warto porozmawiać z przedstawicielami – najlepiej Samorządami – szkół,
których członkowie będą wchodzili w skład MRG. Jeżeli okaże się, że w potrzebie działania nie
jesteśmy osamotnieni, a ideą udało nam się zarazić rówieśników, to jesteśmy w połowie drogi.
Warto stworzyć międzyszkolny komitet na rzecz stworzenia MRG, zebrać trochę podpisów
pod petycją o stworzenie Rady i tak przygotowanym udać się do Urzędu Miasta, Burmistrza, Wójta
czy Prezydenta Miasta, by rozpocząć rozmowy. Można też porozmawiać z przychylnymi nam
radnymi. Instytucje samorządowe, z racji charakteru przedsięwzięcia, mają tu dość istotna rolę – to
przy nich nasz twór bezpośrednio działa, obowiązuje nas część procedur i formalności, które musi
zachowywać nasz „starszy odpowiednik” i wreszcie to głównie stąd będą płynęły środki na
realizację naszych celów. Ale nie bójmy się – MRG nie jest instytucja nazbyt sztywną. Zresztą,
wszystko zależy odnNas.
Rozmowy z rządzącymi w gminie przeszły pomyślnie. Oczywiście – mamy zapał, mamy
chętnych, mamy możliwości i co dalej?
A dalej.
Pozostają nam już tylko sprawy przyjemne.
Po pierwsze: musimy powiadomić swoje szkolne społeczności o tym, co się dzieje i jak
wspaniałą rzecz wspólnie z nimi stworzymy.
Po drugie: zaczynamy szukać radnych MRG, ogłaszamy wielką akcje wyborczą w szkołach,
zbieramy listy kandydatów, kandydaci organizują swoje zespoły wyborcze, szkoły zalewa fala
plakatów, obwieszczeń, obietnic do spełnienia, odbywają się wiece i happeningi, wszyscy dyskutują
, kogo poprą, a kto popadnie w otchłań zapomnienia i zostanie na ostatnim miejscu listy.
Po trzecie: nadchodzi dzień wyborów, mury naszych szkół nieomal rozsadza napięcie,
komitety wyborcze wspierają po cichu swoich pretendentów mimo ciszy przedwyborczej, każdy jak
najprawdziwszy dorosły oddaje głos, legitymując się i utrzymując swój wybór w najgłębszej
tajemnicy.
Czas na żniwa.
Po elektryzującym wręcz dniu ogłoszenia wyników Gmina zaprasza wybranych na sesję
inauguracyjną. Są przemówienia, kwiaty, wszyscy się uśmiechają, fleszom nie ma końca.
Pierwsza sesję pomagają nam poprowadzić „dorośli radni”, wybieramy spośród siebie
przewodniczącego i wiceprzewodniczących, komisje do spraw różnych, oczywiście decydujemy,
96
kiedy i gdzie odbędzie się szkolenie, pozwalające nam później dobrze pełnić swoje funkcję i
oczywiście spajające całą radę w dobrze działający twór.
Pozwalamy się poznać naszej okolicy, organizując jakąś małą imprezę na rzecz miasta, czy
koncert.
Wszyscy są zadowoleni: my możemy się wykazać, Rada Miasta ma mniej pracy związanej z
działaniami na rzecz młodzieży, bo dostają gotowe projekty do przegłosowania, a społeczeństwo
korzysta z naszej kreatywności i zaangażowania.
Nasze miejsce w szkole
Załóżmy teraz, że chwilowo nie mamy czasu na działania w MRG. Czy samorządność musi
znaczyć „czasochłonność”? Wcale nie. Można przecież, jako urozmaicenie pracy śródrocznej, raz
na jakiś czas zająć się czymś mniejszym. Poniżej kilka pomysłów na harcerskie zaangażowanie w
życie szkoły.
Cel: szkoła.
Od dawien dawna w szkołach jesteśmy wykorzystywani do robienia gazetek, występowania
na apelach i reprezentowania tej instytucji czy stania ze sztandarem. Nazywa się to „Samorząd
szkolny”. Ale … tę sytuację można wykorzystać.
Już samo kandydowanie do samorządu może być ciekawym doświadczeniem (patrz niżej), a
później można np.:
– wpłynąć na sposób motywowania uczniów – można przecież urządzić wystawę prac, zrobić
galerię zdjęć na korytarzu, pomalować okna farbą do szkła na korytarzu, wywiesić listę
olimpijczyków,
– organizować szkolne „juwenalia”, wieczorki poetyckie, spotkania z ciekawymi ludźmi, konkursy,
– doradzać Radzie Pedagogicznej, skazując naprawdę ciekawe i wartościowe miejsca – cele
wycieczek klasowych,
– wprowadzenie w szkole systemu ochrony uczniów, np. 2 dni na wdrożenie po tygodniowej
nieobecności itp.,
– poznawać tradycje szkoły i zapoznawać z nimi uczniów,
– wprowadzać zawody w nowych dyscyplinach, również międzyszkolne
– sygnalizować dyrekcji i Radzie Pedagogicznej potrzeby młodzieży,
– organizować np. sztaby WOŚP czy innych akcji dobroczynnych.
Lista nr 3… – kampania wyborcza do samorządu szkolnego
Zanim zacznie się „rządzić”, trzeba jeszcze mieć poparcie. Żeby mieć poparcie, ludzie
muszą Cię znać. Żeby Cię znali, musisz dać się poznać. Żeby dać się poznać, musisz do ludzi
dotrzeć. I tym właśnie się zajmiemy. Taka kampania wyborcza to świetny „poligon” do poćwiczenia
przed akcją naborową. I odwrotnie.
Z drużyny formujemy „Komitet wyborczy”. Wyznaczamy sobie zadania, dzielimy na
zespoły zadaniowe i przechodzimy do dzieła!
Zuchy produkują wstążki, wyklejają plakaty ze zdjęciami, zajmują się roznoszeniem ulotek
informacyjno-propagandowych.
Harcerze projektują plakat i zajmują się jego wydrukowaniem, rozwieszają w mieście,
przenoszą kampanię do szkół.
97
Harcerze starsi i wędrownicy przygotowują spotkanie dla osób, które postanowią oddać na
nas głos / przyjdą na zbiórkę naborową. Zajmują się przygotowaniem merytorycznym kampanii i
redagują tekst, jaki ma się pojawić na plakatach, ulotkach i innych.
Kadra drużyny nadzoruje całą prace i stempluje wszystko swoją pieczątką.
Na koniec podsumowanie i świętowanie.
Zróbmy kółka dwa…
Jest jeszcze jedno pole działania, o którym warto wspomnieć przy tym temacie. Chodzi
mianowicie o tzw. kółka zainteresowań.
Jest to genialna w swojej prostocie forma działania. Potrzeba nam tylko osób
zainteresowanych podobną tematyką. Jeśli chcemy się nauczyć robienia kolczug, malowania
węglem, chcemy zgłębiać tajemnice oceanu, uczyć się drużynowego skakania na skakance czy
innych równie ciekawych zajęć to – umówmy się ze znajomymi, którzy też tego chcą i do dzieła!
Działaj lokalnie – projekt długofalowy
Ci, którzy chcą zaangażować się na poważnie w życie lokalnej społeczności i są gotowi zajmować
się tym w sposób systematyczny, mogą podjąć projekt długofalowy. Dla drużyn rozpoczynających
go w roku 2010 powinien trwać do 2014 r. Dlaczego? O tym poniżej.
Projekt będzie się składał z szeregu mniejszych projektów – pojedynczych, często równoległych
działań na rzecz społeczności lokalnej, podsumowywanych na bieżąco, żeby motywować harcerzy,
a innym pokazywać naszą skuteczność i pożytek, jaki z nas ma środowisko.
Krok 1: diagnoza potrzeb
Pierwszym naszym działaniem będzie wielki zwiad lokalny, którego efektem ma być stworzenie
mapy potrzeb społecznych. Na początek warto wskazać – choćby przykładowo – obszary
tematyczne, które mogą nas interesować, np. osoby starsze, potrzebujące pomocy i opieki,
niszczejące zabytki, niewielki dostęp młodzieży do kultury wysokiej, potrzeba propagowania
miasta (gminy, powiatu) na zewnątrz, promowania młodych talentów, zapewnianie dzieciom z
osiedli wartościowego sposobu spędzania wolnego czasu, zwiększenia bezpieczeństwa
mieszkańców itp. Stworzona mapa i wspólnie dokonany wybór priorytetów wyznaczą nam kierunki
dalszych działań.
Krok 2: pierwsze działania
Rozpoczynamy realizować pierwsze projekty. Na początek mogą to być działania samodzielne,
które pokażą nas jako wiarygodnych partnerów. Warto jednak od razu rozejrzeć się za instytucjami,
których zasoby możemy wykorzystać, np. PCK może nam wyszkolić ratowników, którzy będą
pomagać w zabezpieczeniu lokalnych imprez plenerowych, a księżą z miejscowej parafii mogą nam
wskazać osoby starsze, które mógłby odwiedzać nasz patrol, który jako zadanie wybrał sobie
właśnie pomoc osobom starszym, wojewódzki konserwator zabytków, któremu przekażemy listę
obiektów, które naszym zdaniem spełniają warunki wpisania na listę zabytków i powinny być na
nią wpisane. Nie możemy przy tym zapomnieć o chwaleniu się naszymi osiągnięciami.
98
Krok 3: budujemy partnerstwa
Dalsze nasze działania powinny już polegać na łączeniu zasobów i poszukiwaniu instytucji, z
którymi mamy choćby częściowo zbieżne cele – żeby wspólnie skuteczniej je realizować.
Pamiętajmy, że dysponujemy potężną siłą w postaci młodzieżowych wolontariuszy –
dyspozycyjnych, zdyscyplinowanych i – przede wszystkim – pełnych zapału do działania. Wiele
instytucji tego właśnie potrzebuje. Jeśli będziemy umieli to „sprzedać” i pokazać nasze
dotychczasowe sukcesy – z pewnością znajdą się partnerzy, oferujący to, czego z kolei nam bardzo
brakuje: pieniądze, sprzęt, bogate doświadczenie, możliwość zabezpieczenia działań od strony
formalnej. Wspólnie z nimi możemy już prowadzić działania o szerokim zakresie i poważnym
charakterze, np. wraz z lokalnym ośrodkiem kultury organizować festiwale i przeglądy,
umożliwiające „zaistnienie” lokalnym młodym zespołom muzycznym, wspólnie z władzami
samorządowymi, nauczycielami, pasjonatami i organizacjami pozarządowymi przygotowywać
wystawy, odczyty, konferencje, debaty i konsultacje, poświęcone ochronie zabytkowego charakteru
zabudowy naszej miejscowości, wysyłać wędrowników w patrolach z Policją czy strażą miejską,
czy też sformować – również w gronie wędrowniczym – ekipę amatorskich street-workerów.
Krok 4: samorząd, czyli odpowiedzialność i możliwości
Po dwóch-trzech latach realizacji projektów na rzecz lokalnej społeczności możecie mieć już
dojrzałą, zgraną, doświadczoną, sprawną i skuteczną ekipę, gotową podejmować nowe, coraz
bardziej ambitne wyzwania. Prawdopodobnie jesteście też dobrze rozpoznawani i cenieni w
środowisku. To dobry czas, żeby Wasz lider spróbował swoich sił w kampanii samorządowej. To
nie żarty – osoba doświadczona w działaniach na rzecz środowiska lokalnego, gotowa wciąż je
podejmować, aktywna, a przy tym dobrze obeznana z problematyką młodzieżową to świetny
kandydat na radnego. Jeśli dodamy do tego możliwe poparcie ze strony członków rodzin harcerzy
oraz pełnoletnich wędrowników i instruktorów, a także sprawny zespół, zdolny do skutecznego
prowadzenia kampanii wyborczej – sukces nie wydaje się czymś bardzo odległym. Ale czy warto
ryzykować wiele nieprzyjemności, których w związku z wyborami może nam dostarczyć tzw.
„polskie piekiełko”? Chyba warto, bo zasiadanie w Radzie Miejskiej czy Radzie Gminy daje
ogromne możliwości pozyskiwania cennego wsparcia dla kolejnych wartościowych harcerskich
przedsięwzięć, a przede wszystkim – aktywnego, odpowiedzialnego i efektywnego działania na
rzecz lokalnej społeczności. Wahając się, warto pamiętać o tym, że to samo miejsce może zająć w
lokalnym samorządzie ktoś mniej odpowiedzialny i aktywny. Harcerscy kandydaci, a nawet
harcerskie komitety wyborcze w wyborach samorządowych 2014 roku to nie abstrakcja.
Przeciwnie, dla naszych instruktorów to piękna szkoła obywatelskości i godne pole służby, a dla
harcerzy, w dziedzinie wychowania obywatelskiego – wartościowe oddziaływanie poprzez osobisty
przykład.
A poniżej kilka materiałów źródłowych:
• Instruktorska Czytanka – „Poradnik dla harcerza kandydata”, Ruch Całym Życiem
• Gra o gminie z programu „Paszport do europy” na stronie program.zhp.pl
• Google: hasło „statut młodzieżowej rady gminy”
• Google: hasło „samorządność”
• Google: hasło „akcje samorządu szkolnego”
• http://katalog.onet.pl/8089,szkolne-kluby-zainteresowan,k.html przykładowe kluby
zainteresowań
99
5.3.6. Własny biznes. By żyło się lepiej. Wszystkim.
Przedsiębiorczość
Ten projekt dotyczy przedsiębiorczości, a dokładniej – rozpoczynania własnego biznesu.
Bogaćmy się – dla dobra innych?
W podejściu Polaków do działalności gospodarczej ścierają się dwie tendencje. Cieszymy się –
zwłaszcza w świecie zachodnim – opinią narodu bardzo przedsiębiorczego i jest to opinia
zasłużona. Wciąż jednak pokutuje u nas, warunkowana kulturowo, niechęć do szybkiego zysku,
bogacenia się, czerpania dochodu z samego tylko faktu, że ma się pieniądze. W społecznym
odbiorze nadal funkcjonuje często stereotyp biznesmena-”kombinatora”, działalności
gospodarczej jako wyzysku, bogacenia się kosztem innych, powiedzenia takiej jak „pierwszy
milion trzeba ukraść”.
Tymczasem działalność gospodarcza, zwłaszcza prywatna, jest podstawą kondycji gospodarczej
państwa i – co za tym idzie – jego obywateli. Co więcej, przedsiębiorcy zarówno osiągając zyski,
jak i wydając osiągnięte w ten sposób środki, zapewniają swoim rodakom miejsca pracy. Trzeba
pamiętać o tym, że zwłaszcza w sferze dużych przedsiębiorstw modne, pożądane i korzystne pod
względem marketingowym jest kierowanie się zasadami tzw. społecznej odpowiedzialności
biznesu (ang. corporate social responsibility) – zakładającymi dobrowolne uwzględnianie
interesów społecznych, ochrony środowiska itp. (Dla przykładu – stacje telewizyjne prowadzą
fundacje, wspierające zwłaszcza chore dzieci, a PKN Orlen zatrudnia doradcę prezesa ds.
społecznych i wraz z ONZ oraz władzami miasta, w którym ma siedzibę, stworzył Fundusz
Grantowy dla Płocka, wspierający cenne inicjatywy lokalne).
Warto więc budować pozytywny stosunek i zainteresowanie przedsiębiorczością oraz budować w
harcerzach przekonanie, że prowadzenie działalności gospodarczej to również okazja do
wykazania obywatelskiej troski o otoczenie, o lokalną społeczność czy wręcz społeczeństwo.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Spo%C5%82eczna_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87_biznesu
Krok 1: Pomysł na działalność
Przed zbiórką zaproponuj swoim harcerzom, aby przeprowadzili ankietę wśród swoich znajomych i
rodziców dotyczącą zalet i wad prowadzenia własnej firmy.
Przykładowe pytania:
• czy są jakieś cechy, które predestynują do zakładania własnej firmy?
• czy dużo kosztuje założenie własnej działalności?
100
• jakie są zalety prowadzenia własnej działalności gospodarczej?
• czy rozmówcy prowadzą (w przypadku rodziców) lub chcieliby w przyszłości założyć własną
firmę? Jeśli tak, to czym chcieliby się zajmować?
Zbiórkę można rozpocząć od podsumowania informacji zebranych przez harcerzy. Proponujemy
przeprowadzenie dyskusji na temat, czy rzeczywiście jesteśmy przedsiębiorczy i czy warto
budować własną firmę.
Następnie możemy zapoznać naszych harcerzy z podstawowymi zasadami budowy biznes planu.
Wiele informacji na ten temat można znaleźć w książkach i internecie. Skrót najważniejszych
wskazówek i informacji znajduje się na stronie internetowej Wspólnoty.
Zbudowanie biznes planu odbywa się w kilku krokach. Pierwszym z nich, w który powinna zostać
zaangażowana cała drużyna jest pomysł na to, co właściwie chcemy robić. Może to być produkcja
jakiegoś nowego kosmetyku lub uruchomienie centrum rozrywki z nietypowymi atrakcjami, ale też
założenie pizzerii lub klubu dla miłośników rpg i gier planszowych.
Następnie musimy zdecydować, dla kogo jest przeznaczona nasza oferta. W tym kroku
rozstrzygamy, czy przygotowujemy coś dla wąskiego, czy też szerokiego grona odbiorców?
Młodych czy starych? Wykształconych lub nie? Kobiet czy mężczyzn?
W tej części zadania musimy bardzo precyzyjnie określić grupę naszych klientów, biorąc pod
uwagę perspektywy rozwoju. Do wyboru mamy zajęcie miejsca w mainstreamie lub wybranie dla
siebie niszy rynkowej, w której będziemy mogli bez zbytniego przejmowania się konkurencją
rozwijać naszą działalność. Decydując się na zajęcie niszy musimy jednak pamiętać, że ma ona
ograniczony potencjał klientowski i może w przyszłości okazać się pułapką. Jeżeli natomiast
chcemy wejść na duży rynek, wówczas od początku będziemy się musieli zmagać z dużą
konkurencją, ale z drugiej strony sam rynek nie będzie barierą rozwoju.
Krok 2: „W szczegółach przecież diabeł gości...”
Po wyborze produktu i rynku docelowego pora na rozpatrzenie organizacyjno – finansowej strony
naszego projektu. Po pierwsze musimy określić, czego potrzebujemy do realizacji działania. Czy
będzie to fabryka, magazyn, biuro? Ilu pracowników musimy zatrudnić? W tym momencie
powinien nastąpić podział funkcji między poszczególnych członków drużyny. Jedna część zajmie
101
się opracowaniem zestawienia wszystkich zasobów niezbędnych do wdrożenia projektu. Druga
grupa musi opracować część planu dotyczącą dostawców. Trzecia i czwarta zaś powinna zająć się
finansową stroną przedsięwzięcia. Zakładamy, że 50% wydatków jesteśmy w stanie pokryć sami.
Zdobycie środków na resztę wymaga od nas inwencji. W tej części zadania powinniśmy znaleźć i
porównać aktualne oferty finansowania zewnętrznego w postaci kredytu z banku, zaangażowania
innej spółki w zamian za udział w naszych zyskach. Przy tym bardzo dobrze byłoby porównać
kwoty, jakie otrzymamy, z tymi, do których spłaty będziemy zobowiązani i na tej podstawie
dokonać wyboru. Czwarta grupa zajmie się natomiast częścią marketingową. Powinna ona
przygotować możliwe drogi dotarcia do klienta, sposoby prowadzenia sprzedaży, projekty reklam.
Następnie każda z grup prezentuje efekty swojej pracy, które są przyjmowane lub odrzucane przez
zarząd firmy. W tym etapie powinniśmy doprowadzić naszą strategię do końca. Jesteśmy gotowi do
sporządzenia biznes planu, którego prezentacja będzie dowodem wykonania zadania.
Krok 3: Sprawdźmy się
Mimo pozornej trudności, zabawa pt. „Zakładamy własną firmę” po odpowiednim dostosowaniu
nadaje się do przeprowadzenia z powodzeniem w każdej grupie metodycznej, również w gromadzie
zuchowej.
Również w każdej grupie wiekowej da się – i warto – rozwijać u członków drużyny żyłkę
przedsiębiorcy przy pomocy gier. Jakkolwiek rynek komputerowych gier ekonomicznych jest
bardzo rozwinięty, polecamy planszowe gry ekonomiczne, ponieważ dają komfort interakcji z
„żywym przeciwnikiem” i wspomagają budowanie relacji w grupie. Wiele propozycji można
znaleźć tutaj:
http://www.rebel.pl/category.php/1,303/Ekonomiczne.html
102
5.3.7. Byk czy niedźwiedź – odkryj swoje drugie „ja”
Giełda papierów wartościowych
Celem tego zadania jest zapoznanie naszych harcerzy z jednym z popularnych sposobów
inwestowania, jakim jest gra na giełdzie i poznanie przez nich zależności między tym, co dzieje się
w gospodarce a wynikami giełdowymi spółek.
Zadanie to może zostać przeprowadzone w ciągu kilku tygodni lub w czasie jednej zbiórki. Polegać
ono będzie na przeprowadzeniu gry, w czasie której nasi harcerze wcielą się w rolę inwestorów
giełdowych.
Na wstępie drużynowy powinien zapoznać harcerzy z podstawowymi informacjami na temat giełdy.
Znakomitym źródłem informacji jest strona internetowa giełdy oraz Fundacji Edukacji Rynku
Kapitałowego (www.ferk.pl). Są tam umieszczone przewodniki dla młodzieży oraz początkujących
inwestorów, w których przedstawione są najważniejsze informacje dotyczące giełdy. Za ich
pośrednictwem można m. in. odbyć wirtualną wycieczkę po giełdzie. Warto również rozważyć
możliwość zorganizowania wyprawy na giełdę, gdzie po uprzednim uzgodnieniu można odbyć
wycieczkę pod okiem przewodnika, który opowie o funkcjonowaniu giełdy.
Po tym etapie możemy przystąpić do działania. Przed zbiórką musimy przygotować dane o 5 – 8
fikcyjnych spółkach, na których będziemy się uczyć gry na giełdzie: – czym się zajmuje, czy jest to
duża spółka, jak sobie radzi na rynku, jaka jest aktualna cena akcji tej spółki. Następnie możemy
rozpocząć grę. Prowadzący grę będzie decydował, jak się będzie kształtowała sytuacja spółki.
Każdy z uczestników dostaje na początek (oczywiście wirtualnie) kwotę 5.000 zł, które może
zainwestować w akcje dowolnych spółek. Następnie w ciągu tygodnia drużynowy przekazuje
graczom informacje na temat bieżących wydarzeń, które mogą wywierać wpływ na wszystkie
spółki lub dotyczyć bezpośrednio niektórych z nich. Gracze dokonują oceny otrzymanych
informacji, starają się przewidzieć, czy po tych zdarzeniach cena akcji spadnie, czy wzrośnie, i w
reakcji na nie zakupują lub sprzedają akcje. Na kolejnym spotkaniu drużynowy wywiesza aktualne
notowania, na które wpływ miały wydarzenia, o których uczestnicy dostali informacje. Gracze
dokonują obliczenia, czy podjęli właściwe decyzje inwestycyjne i czy udało im się zarobić. Gra
powinna trwać kilka tygodni, aby pozwolić każdemu zaznajomić się z mechanizmami
funkcjonowania giełdy. Dodatkowo można wyświetlić film na temat giełdy, albo zrobić quiz na
temat warszawskiej giełdy.
Przykładowe wydarzenia:
•
•
•
•
•
opublikowano sprawozdania finansowe spółek „Błażej Investment” i „Szczepan
Corporation” za ostatni rok. Okazało się, że spółka „Błażej Investment” odnotowała dużą
stratę. Spółka „Szczepan Corporation” również poniosła stratę, ale o połowę mniejszą niż
przewidywał zarząd;
podniesiono właśnie oprocentowanie kredytów z 6% do 10%. Spółki „Rurexport” i „Bolex”
są bardzo zadłużone/finansują się w dużej mierze kredytami;
Spółka „Kumplokomfort” wygrała przetarg ogłoszony przez rząd na budowę autostrady;
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wszczął postępowanie przeciwko spółkom
„Bolex” i „Lolex” o zmowę;
Urząd Skarbowy w wyniku prowadzonego postępowania nałożył na spółkę „Rurexport”
103
•
•
•
•
•
•
•
obowiązek zapłaty 20.000.000 podatku;
złotówka się umocniła (np. wcześniej 1EUR = 4,3 PLN obecnie 1 EUR=3,5 PLN) Spółki
A,B,C są eksporterami, Spółka X jest importerem surowców;
Spadła cena ropy naftowej. Przedsiębiorstwo „Polasfalt” w produkcji wykorzystuje duże
ilości tego surowca;
Spółka „Bolex” otworzyła nową fabrykę i wprowadza na rynek ulepszone wersje swoich
produktów;
walne zgromadzenie odwołało zarząd spółki „Kumplokomfort” z powodu niegospodarności;
większościowy pakiet akcji spółki „Szczepan Corporation” został przejęty przez konkurenta
(wrogie przejęcie);
spółka „Lolex” przeprowadziła nową emisję akcji;
spółka „Rurexport” zawarła umowę o współpracy z „Mega-Pipe AG” – zagranicznym
potentatem w swojej dziedzinie. Dzięki niemu „Rurexport” będzie mógł korzystać z najnowszej
wiedzy.
Przytoczone wyżej informacje stanowią tylko przykład wydarzeń, jakie mogą być przedstawione
przez prowadzącego grę. Najlepiej byłoby przekazywać po kilka informacji na raz – w formie np.
wycinków prasowych, czy newslettera. Ważne jednak, by starać się odzwierciedlić wpływ tych
informacji na cenę akcji spółek. Czasem jedna informacja może wpływać na kurs akcji kilku
spółek, ale można też podać kilka informacji dotyczących jednej spółki. Siła reakcji kursu na
wydarzenia jest uzależniona od decyzji drużynowego, który reprezentuje rynek. Czasami rynek
może reagować zbyt silnie na jakąś informację o spółce, np. wtedy gdy jednocześnie dowiaduje się
o niekorzystnych zjawiskach/danych dotyczących całej gospodarki, takich jak wzrost bezrobocia,
czy inflacji. Zdarza się jednak, że mimo pewnych negatywnych impulsów cena akcji nie reaguje tak
silnie, jak mogą się spodziewać analitycy.
Po kilku turach następuje podsumowanie i wyłonienie zwycięzcy. Na zakończenie możemy
porównać wszystkie wyniki i przedyskutować problem, czy giełda jest dobrym sposobem
inwestowania. Ponadto prosimy zwycięzcę o przedstawienie strategii, jaką przyjął w inwestowaniu.
W bardziej zaawansowanej wersji gry można opierać się na prawdziwych danych, umożliwiając
harcerzom inwestowanie „na niby” na prawdziwej giełdzie i korzystanie z fachowych źródeł, takich
jak „Parkiet”, zielone strony „Rzeczypospolitej” czy serwisy internetowe.
104
5.3.8. „Z ziemi polskiej do wło... lskiej”
Symbole narodowe we współczesnym świecie
W 2007 r. przeprowadzono sondaż, z którego wynika, że posługiwanie się polskimi
symbolami narodowymi to najważniejszy – obok uczestniczenia w wyborach – obowiązek
patriotyczny Polaków. Stwierdziło tak 91% ankietowanych. Tymczasem tytułowy cytat pochodzi od
jednego z czołowych polskich polityków, który na kongresie swojej partii wykazał, że zarówno z
melodią, jak i ze słowami polskiego hymnu narodowego nie jest „za pan brat”. Duże poruszenie
wzbudziła instalacja pewnego artysty, który stworzył prowokacyjną instalację z wykorzystaniem
chorągiewki w barwach narodowych. Niedawno na ulicach polskich miast pojawiły się blaszane
orzełki według wzoru z polskiego godła, z wroną zamiast korony. Przeciwko jednemu z
producentów oliwy wszczęto postępowanie przed Komisją Etyki Reklamy za wyemitowanie spotu
reklamowego z hasłem „Z ziemi włoskiej do Polski… najbardziej pożądana oliwa z oliwek.”
Amerykanie śpiewają swój hymn z dłonią na sercu i deklarują duży szacunek dla swoich
symboli, co nie przeszkadza im w produkowaniu strojów bikini w barwach narodowych czy
opakowań do popcornu z występującym w rozmaitych konfiguracjach motywem amerykańskiej
flagi. Z drugiej strony, któż inny potrafi obchodzić święta patriotyczne tak hucznie i tak radośnie,
jak Amerykanie?
Hymn Kolumbii jest emitowany w publicznych mediach kilka razy na dobę, a pomnik lub
popiersie narodowego bohatera – Simona Bolivara – znajduje się w każdym mieście i miasteczku.
Ostatni koncert dorocznego brytyjskiego festiwalu The Proms zawsze poświęcony jest
pieśniom patriotycznym. Najwięksi artyści, dla których ogromnym zaszczytem jest zaśpiewanie
utworu „Rule Britannia!”, prześcigają się w coraz ciekawszych jego aranżacjach, wzbudzających
entuzjazm widzów w Royal Albert Hall. Kilka lat temu artysta wplatał do tekstu zwroty z języka
walijskiego, wywołując u publiczności salwy śmiechu, w 2009 roku śpiewaczka Sarah Connolly
wystąpiła w stroju admirała Nelsona. Refren pieśni wraz z solistą śpiewa z radością, wymachując
flagami, nie tylko cała Royal Albert Hall, ale również miliony Brytyjczyków na całym świecie,
zgromadzonych w tym czasie przed telebimami na placach swoich miast. To zupełnie inny typ
wrażliwości, ale takiego świętowania i takiej żywotności, popularności patriotycznych pieśni
możemy im tylko zazdrościć.
Te i inne fakty przekonują, że w pracy harcerskiej warto nie tylko uczyć znaczenia i historii
polskich symboli narodowych (patrz: zadanie 5.1.12. „Nie tylko Małysz i bigos, czyli nasze
symbole narodowe”), ale również podejmować temat szacunku, z jakim należy te symbole
traktować, a także sposobów popularyzowania wiedzy na ten temat, sprawiania, by poprzez
symbole tematyka patriotyczna zajmowała w życiu publicznym poczesne miejsce. Tego właśnie
będzie dotyczyło to zadanie.
Krok 1
W ramach zadania międzyzbiórkowego rozdziel między zastępy polecenia zdobycia wiedzy na
następujące tematy:
•
Jak jest u innych? Jak używają swoich symboli inne narody – Amerykanie, Brytyjczycy,
Francuzi, Niemcy, Rosjanie, ale także np. Kolumbijczycy, Hindusi, mieszkańcy państw
105
•
•
arabskich? Jakie u nich obowiązują kanony szacunku dla tych symboli? Gdzie są one
umieszczane? W jaki sposób w tych państwach obchodzone są święta narodowe? Jakie
wydarzenia upamiętniają daty tych świąt? (wskazana forma: poszukiwania internetowe)
Jak to wygląda u nas? Co Polacy wiedzą o swoich symbolach narodowych? Czy znają
słowa hymnu? Czy traktują je z należytym szacunkiem? Czy wywieszają flagę w dni świąt
narodowych (i których)? Czy interesują ich wydarzenia kulturalne związane z tradycją
patriotyczną? Czy uczestniczą w lokalnych uroczystościach? Czy śledzą np. zmianę warty
przed Grobem Nieznanego Żołnierza? Czy są dumni z tego, że są Polakami? (wskazana
forma: sonda uliczna, ankiety w szkołach, urzędach, przedsiębiorstwach itp.)
Jakie są prawne regulacje dotyczące symboli narodowych? (poznanie ustawy z dnia 31
stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach
państwowych – z późn. zm.; art. 137 kodeksu karnego).
Krok 2
Przeprowadźcie zbiórkę, na której zastępy w interesujących formach przedstawią efekty swoich
poszukiwań.
Przeprowadźcie debatę, poruszając w niej m. in. następujące tematy:
a) Jakie są granice swobody artysty w wykorzystywaniu symboli narodowych? Do czego wolno je
wykorzystywać np. w biznesie, reklamie, działalności kulturalnej i społecznej?
b) Czego możemy się nauczyć od innych narodów w zakresie poszanowania i popularyzacji
symboli narodowych?
c) Co należy do obowiązków każdego Polaka w związku z symbolami narodowymi, świętami
narodowymi?
d) Jakie świadectwo o naszym narodzie powinni dawać Polacy wybierający się za granicę? Co im
wolno, czego powinni unikać?
e) Co zrobić, żeby Polacy chętniej sięgali do symboli narodowych, pieśni patriotycznych itp.,
więcej o nich wiedzieli, nie wstydzili się ich?
Krok 3
Wykorzystując pomysły, zebrane w czasie dyskusji, przeprowadźcie w Waszej miejscowości
społeczną kampanię świadomościową. Będzie ona najlepszym finałem tego zadania.
Nie zapomnij o podsumowaniu zadania w gronie drużyny i wyróżnieniu najbardziej
zaangażowanych harcerzy.
Pamiętaj, że realizacja tego zadania to znakomita sposobność do wykonywania zadań w ramach
prób na stopnie, sprawności i znaki służb, a samo zadanie nadaje się na projekt starszoharcerski.
106
5.3.9. Udane związki, czyli o NGO
Organizacje pozarządowe
Co to jest organizacja pozarządowa? Najłatwiej przekonamy się o tym, kiedy pomyślimy, co mogło
być pierwszą organizacją pozarządową. Wyobraźmy sobie taką sytuację: w starożytnym państwie
poborcy królewscy co roku zbierają daninę od każdego rolnika - z każdym dogadują się osobno, a
raczej każdemu osobno wymierzają wielkość daniny. Rolnicy, choć kręcą nosem, muszą na to
przystać. Ale pewnego dnia rolnicy spotykają się gdzieś pod gruszą i jeden mówi: „Panowie,
zróbmy to inaczej!”. Razem wybierają się do króla i mówią: „Królu, wszyscy oddajemy po równo,
sami organizujemy dostawę, chcemy być traktowani równo - jeden za wszystkich, wszyscy za
jednego”. I to już jest organizacja społeczna, bo tak często nazywane są organizacje pozarządowe.
Pachnie szantażem? Być może, ale idea pracy społecznej jest właśnie taka - państwo robi coś źle
lub w czymś nie daje sobie rady, my zrobimy to lepiej, na własnych warunkach.
Organizacje pozarządowe powstają wtedy, kiedy ktoś ma dobry pomysł na pożyteczne działanie.
Państwo często korzysta z dobrodziejstwa społeczeństwa obywatelskiego, na przykład zlecając
organizacjom pozarządowym realizację zadań publicznych w ramach otwartych konkursów
grantowych.
W jaki sposób dotyczy to nas, młodych ludzi? Organizacje pozarządowe są bliżej niż nam się
wydaje. Przede wszystkim należymy do jednej z największych organizacji społecznych, czyli do
Związku Harcerstwa Polskiego, który jest uznaną marką na mapie polskiej ekonomii społecznej.
Poza tym lwią część polskich organizacji pozarządowych zakładają i prowadzą ludzie młodzi - w
szkołach pod opieką nauczycieli i samodzielnie jako studenci oraz młodzi absolwenci.
Co musi się stać, żeby powstała organizacja pozarządowa? To proste - do czegoś musi być
potrzebne. To znaczy, że grupa ludzi widzi, że coś warto zrobić, a nikt akurat tego nie robi. W
prosty sposób można pokazać to na naszym przykładzie. Związek Harcerstwa Polskiego działa w
oparciu o misję, którą określono jako potrzebę wychowania dzieci i młodzieży metodą skautową.
Szkoła nie prowadzi wychowania metodą skautową (choć bardzo wiele z niej czerpie, ale to inna
sprawa), rodziny też nie bardzo, więc robimy to my, bo widzimy taką potrzebę. Od stu lat widać, że
trafnie oceniamy tę potrzebę. Dlatego jesteśmy.
Harcerstwo jest bardzo znanym przykładem, pole działania innych organizacji może być przeróżne,
czasami egzotyczne, np. stowarzyszenia na rzecz upiększania przestrzeni miejskiej lub przeciwko
miauczeniu kotów.
Krok 1
Jak możemy pobawić się organizacjami w drużynie? Na przykład prowadząc symulację.
Rozpoczynając zbiórkę możemy zapytać naszych harcerzy, co podobało i co nie podobało im się po
drodze z domu do harcówki. Dzięki temu powstanie lista plusów i minusów przestrzeni i
społeczeństwa waszej miejscowości. Od razu można przekuć to w organizacje. Jakie? Na przykład:
organizacja na rzecz śpiewających ptaków,
107
organizacja na rzecz uśmiechu na ulicy,
organizacja na rzecz czystych samochodów,
organizacja na rzecz zielonych autobusów,
organizacja przeciwko zaśmiecaniu parków,
stowarzyszenie długowłosych młodzieńców,
akcja przeciwko brudnym chodnikom,
społeczna inicjatywa ratowania starych kamienic,
organizacja na rzecz ochrony tradycyjnego krajobrazu.
Pomysłów może być o wiele więcej. Możecie wybrać sobie jedną organizację i pobawić się w nią
przez kilka kolejnych zbiórek. Jak można to robić?
Krok 2
Po co jesteśmy? Kiedy wybierzemy sobie jedną organizację, warto zastanowić się, co może na
dłużej utrzymać ją przy życiu. Czyli nie tylko krótki impuls i jedna akcja, ale coś, co nada
organizacji sens dłuższego istnienia.
Można zrobić to odpowiadając na kilka prostych pytań:
Czego brakuje w naszym otoczeniu?
Czy jesteśmy tam potrzebni?
Jaki mamy pomysł, aby to zmienić?
Jaką zmianę chcemy zaproponować?
Jaki efekt chcemy osiągnąć?
W jaki sposób będziemy działać?
To ostatnie pytanie przyda nam się jeszcze później. Natomiast odpowiedź na kilka prostych pytań
może bardzo uporządkować nasz pomysł i pomóc spojrzeć na niego z „zadaniowego” punktu
widzenia. Co zrobić, żeby to zadziałało? Mamy pomysł, teraz jest tylko jeden sposób, aby
przekonać się, czy pomysł jest dobry - zacząć działać.
Krok 3
Skoro mamy być organizacją, powinniśmy zadbać o to, żeby nie działać samotnie. Działanie w
grupie ma same plusy - można lepiej zorganizować pracę, zrealizować więcej pomysłów i, przede
wszystkim, zarażać swoją ideą coraz szersze kręgi odbiorców.
Jak znaleźć współpracowników i odbiorców naszej organizacyjnej pracy? Tutaj też z pomocą
przychodzą proste pytania:
Kto zauważa ten sam problem lub potrzebę działania?
Kogo możemy zarazić naszymi pomysłami?
Kto myśli w podobny sposób?
Kto dysponuje fachową wiedzą, która może nam się przydać?
Kto potrzebuje pomocy lub wsparcia w tej akurat sprawie?
Komu możemy pomóc?
Z kim możemy współpracować?
Kto może nam pomóc?
108
To jest najważniejsze w organizacji pozarządowej - działać z kimś dla kogoś. Tak jest w harcerstwie
- wychowujemy dzieci i młodzież, członków gromad i drużyn, a pracują nad tym drużynowi,
instruktorzy, komendanci, członkowie różnych zespołów. Ktoś dla kogoś.
Krok 4
Kiedy już wiemy co, dla kogo i z kim chcemy robić, warto mądrze zagospodarować zasoby,
którymi dysponujemy. Zasobem może być w zasadzie wszystko, niekoniecznie pieniądze,
samochody lub inny sprzęt. Jakimi zasobami dysponują organizacje?
Potrzeba społeczna - trafne zdiagnozowanie tego, w czym społeczeństwo nie domaga może być
ogromnym kapitałem przynoszącym duże poparcie społeczne,
Czas - ile czasu możemy poświęcić na działalność, przekłada się to wprost na ilość zrealizowanych
pomysłów i projektów, to bardzo ważny zasób,
Ludzie - jak dużo nas jest, na czyją pomoc możemy liczyć,
Partnerzy - czy ktoś jeszcze zajmuje się podobnym działaniem, czy możemy robić to razem, czy
raczej jesteśmy konkurencją,
Pieniądze i inne środki - to też jest ważne, nie wszystko da się wyciągnąć z „babcinego kufra”,
Pomysły i wiedza - to największy zasób współczesnego społeczeństwa, od pomysłów i wiedzy w
największym stopniu zależy powodzenie naszego działania.
Krok 5
Teraz już czas na konkretne działanie. O czym napisaliśmy wcześniej, że ma decydujące znaczenie?
O pomysłach i sposobach działania, o czasie i wiedzy. To pozwala nam stworzyć plan działania
skutecznego, mądrego, o dużym zasięgu i oddziaływaniu społecznym. Najbardziej podstawowa
zasada ekonomii (także społecznej) mówi, że każdy zasób jest ograniczony, a więc pomysły, wiedza
i czas również.
Chodzi więc o to, żeby wybrać pomysły najlepsze i tak zaplanować je w czasie, żeby efektywnie je
zrealizować. To znaczy, żeby były dostosowane do okoliczności, w których działamy (i naszej
misji!) oraz, żeby inne, mniej ważne zadania, nie przysłoniły nam tego, co najważniejsze.
***
Być może pomyślicie, że słowo „zabawa” zupełnie tutaj nie pasuje, a tak często jest używane. Czy
organizacje pozarządowe są przypisane wyłącznie do dorosłego, poważnego świata? Z pewnością
nie. Samorządy szkole, o których piszemy w innym rozdziale, działają na takiej samej zasadzie.
Można zrobić w szkole coś fajnego - my mamy lepszy pomysł niż nauczyciele, więc go
realizujemy. A nawet samorząd, który z natury rzeczy jest organizacją formalną, nie jest konieczny
do tego, żeby razem coś zrobić. Siła tkwi w pomyśle i chęci zrealizowania tego pomysłu. To jest
naturalne, a więc dostępne dla każdego.
Powodzenia!
109
5.3.10. Polityka to nie jest brzydkie słowo,
czyli rzecz o Rzeczpospolitej
Polityka, ustrój państwa, zasady demokracji, prawa i obowiązki obywateli
„Nie interesuję się polityką”, „Polityka to bagno”, „Szanujący się człowiek trzyma się z dala od
polityki” - jakże często słyszymy takie słowa od ludzi nawet bardzo zacnych, darzących Polskę
bardzo ciepłymi uczuciami. W czasie wyborów ci sami ludzie mówią, że jeden głos nic nie znaczy,
że „karty są już rozdane” - i nie idą do urn. Potem z niedowierzaniem wpatrując się w telewizor,
pomstują na polityków i pytają: „Kto wybrał tych ludzi?!”. Albo wybierają „na oślep”, a potem
widząc, kogo wybrali, powtarzają jeszcze bardziej wytrwale, że polityka to bagno.
Tymczasem słowo „polityka” w wolnym, ale najbardziej trafnym tłumaczeniu oznacza troskę o
dobro wspólne. Jest to tłumaczenie z języka greckiego, bo właśnie w starożytnej Grecji narodziło
się to pojęcie i sam pomysł, że wszyscy obywatele troszczą się o swój kraj, decydują o jego losach i
czują się za niego odpowiedzialni.
Dziś również właśnie nas, obywateli, zależy, jaka będzie Polska, i jak nam będzie się w niej żyło.
Uczestnictwo w wyborach to najprostszy sposób decydowania o przyszłości naszego kraju, a
jednocześnie najbardziej podstawowy sposób realizowania troski o Polskę, czyli obywatelski
obowiązek. Na pozór wydaje się, że jeden głos nie znaczy wiele, ale niejedne już wybory pokazały,
że kiedy miliony ludzi dochodzą do tego wniosku, decydują za nich inni – niekoniecznie mądrze.
Dlatego każdy z nas powinien brać udział w wyborach, a wcześniej interesować się polskim życiem
politycznym, żeby wyrobić sobie własne, przemyślane poglądy na najważniejsze dla kraju sprawy i
nie dać się omamić demagogicznym hasłom, które w każdej kampanii wyborczej padają ze
wszystkich stron, ale wybierać zgodnie z własnym rozumieniem dobra Polski.
Zwolennicy poglądu, że polityka to bagno, twierdzą, że polskie elity polityczne to wciąż te same
twarze, to głównie ludzie o niskich kwalifikacjach, również etycznych. Twierdzą, że większość
polityków przedkłada interes partyjny nad dobro kraju. Mają wiele racji. Ale czy w Polsce nie ma
polityków przyzwoitych, dobrze przygotowanych do sprawowania władzy? Są, i właśnie dlatego, że
nie jest ich bardzo wielu, trzeba umieć ich rozpoznać, docenić, i poprzez głosowanie na nich
zapewnić, że będą mieli wpływ na losy kraju. A poza polityką jest przecież wielu ludzi uczciwych,
o bogatej wiedzy i doświadczeniu. Gdyby byli zaangażowani w życie publiczne, polityka nie
byłaby już takim „bagnem”. Skoro mamy w harcerstwie wychowywać ludzi przyzwoitych,
oddanych Polsce, dobrze przygotowanych do życia w społeczeństwie – zadbajmy, żeby nie bali się
uczestniczyć w polityce, zmieniać jej oblicze i własnym przykładem pokazywać, że polityka to nic
innego, jak troska o wspólne dobro.
Krok 1 – Rada Drużyny
W czasie spotkania Rady Drużyny drużynowy poleca zastępom zdobycie informacji, jakie
obowiązki i uprawnienia mają osoby pełniące wysokie funkcje w państwie i samorządzie
terytorialnym (może je przykładowo wyliczyć zgodnie z „karcianą” listą poniżej). Mogą o to
poprosić np. nauczyciela WoS. Na najbliższą zbiórkę drużyny zastępy mogą przynieść materiały z
takimi informacjami (np. podręczniku do wiedzy o społeczeństwie, wydruki z Internetu).
110
Krok 2 - zbiórki zastępów
Zastępy wykonują zlecone zadania.
Krok 3 - zbiórka drużyny „Nie pozwól decydować za siebie!”
W czasie zbiórki drużynowy lub przyboczny w atrakcyjnej formie przedstawia krótkie
charakterystyki czterech fikcyjnych partii, uczestniczących w kampanii wyborczej.
HOP – Honor, Orzeł, Polska
HOP to partia przywiązana do wartości narodowych, kultywująca tradycje Armii Krajowej.
Przywiązuje szczególną wagę do spraw kultury i szkolnictwa, zwłaszcza do edukacji historycznej i
wychowania patriotycznego w szkołach. Ponieważ znaczna część elektoratu tej partii to ludzie
starsi, HOP mocno lansuje hasło podwyższenia emerytur i rent oraz ogólnie poprawy bytu warstw
najuboższych. Nie ukrywa, że jest gotowa doprowadzić do tego kosztem wzrostu długu
publicznego.
KiBOK – Kupcy i Bankierzy Odnawiają Kraj
Jak już sama nazwa sugeruje, partia ta kładzie szczególny nacisk na sprawy gospodarcze. Zwraca
uwagę, że jeśli zmniejszy się obciążenia podatkowe i złagodzi ograniczenia prawne utrudniające
funkcjonowanie przedsiębiorcom, polskie firmy będą się rozwijać, powstanie więcej miejsc pracy,
spadnie bezrobocie i ludziom będzie się żyło lepiej. Partia dąży też do zmniejszenia liczby ludzi,
żyjących na koszt państwa, czyli na koszt innych obywateli – między innymi do ograniczenia i
zweryfikowania bezpodstawnie przyznawanych rent i zasiłków, a także likwidację odrębnego
ubezpieczenia społecznego rolników.
TKM – Teraz Kurka My
Partia powstała na fali protestów, spowodowanych egzekucją długów bankowych od drobnych
rolników. Jej przywódcy, w tym prezes Jędrzej Lepiej, należeli do osób najbardziej zadłużonych.
Korzystając z elastycznych zasad udzielania kredytów przez banki, pozaciągali długi, których nie
byli w stanie spłacić. Zagrożeni wkroczeniem komornika, skrzyknęli sąsiadów i zablokowali drogi
w całym regionie, domagając się od władz państwowych umorzenia długów. Powstała wówczas
partia do dziś posługuje się podobnymi sposobami zaistnienia w życiu publicznym. Enigmatyczny
program partii słabo maskuje to, o co naprawdę chodzi jej członkom: zapewnienie eksponowanych
stanowisk sobie, rodzinom, znajomym i politycznym poplecznikom, a ponadto zagwarantowanie
sobie immunitetów parlamentarnych, co jest o tyle ważne, że większość członków przywództwa
partii to wielokrotni przestępcy, przeciwko którym toczy się obecnie wiele postępowań karnych
(sam Jędrzej Lepiej ma na swoim koncie między innymi kilka kradzieży z włamaniem i napad na
emerytkę).
POP – Porozumienie „Obcy Precz!”
Partia POP głosi, że ubóstwo Polaków i wszelkie niepowodzenia Polski to efekt spisku mniejszości
narodowych (zwłaszcza jednej), wspieranych przez obcy kapitał. Partia uznaje konieczność
ograniczania uprawnień mniejszości narodowych, zwłaszcza niemieckiej, litewskiej, ukraińskiej.
Młodzieżówka partii – PKP (Polscy Krzepcy Patrioci) ma na swoim koncie między innymi napad
111
na litewski dom kultury w Puńsku, rozpędzenie uczestników konkursu na najładniejszy ogródek
przydomowy na Opolszczyźnie, a przywódca partii, Damian Wytrych, kierował akcją pokrywania
obelżywymi napisami dwóch zabytkowych synagog w centralnej Polsce.
Drużynowy ogłasza, że za chwilę uczestnicy zbiórki wezmą udział w wyborach. Zaznacza, że w
pierwszym wariancie zakładamy, iż większość członków drużyny uznała, że nie warto iść na
wybory. W głosowaniu weźmie więc udział tylko 5 osób (przygotowanych uprzednio przez
drużynowego). Wynik tajnego głosowania jest następujący: HOP 1 głos, KiBOK 0 głosów, TKM 2
głosy, POP 1 głos.
Drużynowy oznajmia, iż zdobywszy 60% głosów wyborców, TKM i POP stworzyły rząd z
większościowym poparciem 65 % posłów w Sejmie. Premierem został Jędrzej Lepiej,
wicepremierem i ministrem kultury – Damian Wytrych. W ławach sejmowych na 460 posłów
zasiadło 71 posłów, objętych aktem oskarżenia lub zarzutami prokuratorskimi. Procesy przeciwko
tym osobom zostały zawieszone na czas ich zasiadania w Sejmie. Pierwszym krokiem premiera
było wrócenie się do prezydenta o ułaskawienie 54 swoich krewnych, znajomych i członków partii
TKM, z zaznaczeniem, że w przeciwnym razie w budżecie na kolejny rok środki na Kancelarię
Prezydenta zostaną obcięte o 75%. Wicepremier powołał zespół do prac nad ustawą o ograniczeniu
uprawnień mniejszości narodowych i wysiedleniu niektórych skupisk mniejszościowych. Rząd
zainstalował nowy zarząd telewizji publicznej, wprowadzając między innymi nowy program
„Godzina nienawiści”, poświęcony problematyce mniejszości narodowych.
Drużynowy ogłasza następnie, że przechodzimy do drugiej części eksperymentu, w ramach której
zagłosują wszyscy uczestnicy zbiórki. Podkreśla, żeby dla dobra eksperymentu każdy głosował
naprawdę zgodnie z własnym sumieniem i przekonaniami, nie zaś dla żartu. 5 osób, które
głosowały poprzednio, głosuje znów na te same partie.
Po wspólnej analizie wyników wyborów, porównaniu ich z poprzednio uzyskanymi wynikami i
ustaleniu, które partie mają szanse stworzyć rząd, uczestnicy zbiórki zastanawiają się nad wartością
pojedynczego głosu i nad tym, jak powszechny udział obywateli w wyborach może wpłynąć na ich
wynik. Ta część zbiórki powinna się skończyć konkluzją, że nie warto dawać decydować za siebie
innym ludziom, często mniej świadomym lub mniej odpowiedzialnym.
Krok 4 – zbiórka drużyny „Co mogę zrobić dla Polski?”
Ta część zbiórki będzie polegała na grze w karty. Drużynowy przygotowuje specjalne karty z
napisami (mogą być na nich umieszczone również emblematy):
Α♦
Α♥
Α♠
Α♣
Κ♦
Κ♥
Κ♠
Κ♣
D♦
D♥
D♠
D♣
prezydent RP
premier
marszałek Sejmu
prezes Trybunału Konstytucyjnego
minister finansów
minister spraw zagranicznych
minister obrony
minister kultury
Rzecznik Praw Obywatelskich
przewodniczący sejmowej komisji
gospodarki
prezes Urzędu Komunikacji
Elektronicznej
prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i
J♦
J♥
J♠
J♣
10♦
10♥
10♠
10♣
9♦
9♥
9♠
9♣
112
Konsumentów
Komendant Główny Policji
Główny Inspektor Sanitarny
Generalny Inspektor Ochrony Danych
Osobowych
prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
poseł
senator
marszałek województwa
wojewoda
starosta / prezydent miasta
wójt / burmistrz
radny gminy
prezes lokalnego stowarzyszenia
Ponadto w czasie zbiórki przyda się dostęp do Internetu (zbiórka w szkolnej pracowni
informatycznej, z wykorzystaniem laptopów z mobilnym Internetem albo sms-owy kontakt
zastępów z zaprzyjaźnionymi osobami, które w czasie zbiórki będą przebywały przy komputerach
z dostępem do Internetu).
Drużynowy powołuje jury do oceny zmagań zastępów, a następnie tasuje karty i rozdaje je po
równo między zastępy. Rozpoczyna się gra, podobna do karcianej gry „w wojnę”. Każdy zastęp
wykłada karty – po jednej dowolnie w każdej kolejce. Rozpoczyna najstarszy zastęp, wskazany
przez drużynowego. Kolejność wykładania jest zgodna z ruchem wskazówek zegara. Kiedy
wszystkie zastępy wyłożą karty, rozpoczyna się rozgrywka. Każdy z zastępów, patrząc na
umieszczoną na karcie nazwę urzędu lub stanowiska (np. prezydent RP, radny gminy), w ciągu
minuty prezentuje swoją wizję, co zrobiłby pożytecznego dla Polski i dla współobywateli, piastując
dany urząd. Musi się to zgadzać z faktycznymi kompetencjami danego urzędu. Na przygotowanie
prezentacji w każdej kolejce zastępy mają po 3 minuty. W tym czasie mogą korzystać z Internetu
i przyniesionych źródeł. Po zaprezentowaniu się przez wszystkie zastępy jury ocenia, który z nich
przygotował najlepszą wizję działania – ten zastęp zgarnia wszystkie karty, wyłożone w danej
kolejce przez wszystkie zastępy, i odkłada je na bok (już z nich więcej nie korzysta). Rozpoczyna
się następna kolejka. Gra trwa aż do wyłożenia wszystkich kart. Wygrywa ten zastęp, który
zgromadzi karty o największej łącznej wartości (przy czym karta 9♣ ma wartość 1, zaś Α♦ wartość
24).
Drużynowy podsumowuje tę część zbiórki konkluzją, że uczestnictwo w życiu publicznym daje
ogromne możliwości podjęcia działań pożytecznych dla Polski i innych obywateli.
Zadanie międzyzbiórkowe: zadaniem każdego zastępu jest zgromadzenie na następną zbiórkę jak
największej liczby informacji (wycinki prasowe, wiadomości z Internetu), poświęconych jednemu
politykowi, który zdaniem zastępu dobrze wypełnia swoją funkcję, jest uczciwy i robi dużo dla
Polski, a także jednemu politykowi, którego dokonania i podstawa świadczą o tym, że nie powinien
uczestniczyć w życiu publicznym. Następnie przygotowują prezentacje tych polityków w ciekawej
formie (gazetka, prezentacja w programie PowerPoint, filmik). Ponadto przygotowują prezentację
wybranego polityka, który jest lub był mocno związany z ruchem harcerskim. (Np. Wojciech
Katner, Krzysztof Pater, Adam Massalski, Bronisław Komorowski).
Krok 5 – zbiórki zastępów
Zastępy wykonują zadanie międzyzbiórkowe
Krok 6 – zbiórka drużyny „Dobry polityk, czyli jaki?”
Zastępy przedstawiają przygotowane prezentacje. Na ich podstawie toczy się następnie dyskusja o
tym, jakie cechy powinien mieć dobry polityk, a czego powinien się wystrzegać, po czym można
poznać ludzi na których albo nie powinno się głosować. Na koniec, odnosząc się do prezentacji
polityków o harcerskich korzeniach, uczestnicy rozmawiają o tym, jakie umiejętności przydatne w
służbie publicznej można zdobyć w harcerstwie.
113
114
5.3.11. Pełnić służbę państwu...
Każdy harcerz, składając Przyrzeczenie mówi: „Mam szczerą wolę całym życiem pełnić
służbę Bogu i Polsce…” Kilkunastoletni druh czy druhna zapewne nie do końca zdają sobie sprawę
z pełnego znaczenia tych stwierdzeń, z odpowiedzialności, jaka spada wraz z ich wypowiedzeniem.
Ale z upływem czasu, dni zaczyna się dokładnie analizować i świadomie określać swoją postawę
tak, aby dotrzymać (lub nie…) owej przysięgi.
Kiedy zastanowić się w harcerskim gronie nad sensem wyrażenia „służba Polsce” dobrze
kojarzy się je z postawą patriotyczną. Przed oczyma stają nam od razu wszystkie gawędy, gry,
zwiady, których tematem stały się losy bohaterów Szarych Szeregów w czasie II wojny światowej,
koleje bitwy pod Grunwaldem czy zmagania z zaborcami toczone przez powstańców styczniowych.
To bardzo piękne obrazy, przedmiot naszej narodowej dumy, wzór patriotyzmu, pochodzący
z polskiej historii. Chciałbym jednakowoż zadać parę przewrotnych pytań. Czy w naszych
drużynach wychowania patriotycznego nie sprowadzamy tylko do opowieści o przeszłości? Czy
wspomniany wzór zachowuje jeszcze swoją aktualność?
Ale czy kiedykolwiek rozmawialiście ze swoimi harcerzami o państwie?
O instytucjach publicznych, postawach obywatelskich, a nawet – o polityce… Wydaje się, że zbyt
rzadko poruszamy takie sprawy w kontekście patriotyzmu.
Zdaję sobie sprawę z faktu, że takich poglądów nie można akceptować bezkrytycznie, że
istnieją argumenty, które przemawiają przeciwko owym sformułowaniom. Spoglądając na
niedomagania III Rzeczypospolitej, formułuje się równie często pesymistyczne wnioski. Jak można
służyć państwu upartyjnionemu, które bierze pod uwagę tylko interesy rządzących? Jak można
służyć państwu słabemu, niepotrafiącemu rozwiązać choćby tak palących kwestii, jakimi są
bezrobocie czy rozwarstwienie społeczne? Jak wreszcie można służyć państwu nieuczciwemu,
którego plagą stała się korupcja? To tylko niektóre z zarzutów i wątpliwości, które cisną się na
myśl.
Mimo to uważam, że warto. Warto mówić o wartości państwa
i warto wzmacniać jego autorytet u harcerzy. Nie oznacza owo wezwanie bezkrytycznej akceptacji
każdej decyzji wywodzącej się z instytucji publicznych. Dla mnie bowiem współczesne
wychowanie patriotyczne może być wychowaniem dla państwa.
Trzeba nam dzisiaj uczciwych obywateli, którzy rozumieliby wagę demokracji, szanowaliby
prawo, którzy rzetelnie wypełnialiby swoje obowiązki zawodowe, którzy byliby aktywni w swoich
społecznościach lokalnych. Takich, którzy dobro wspólne rozumieliby jako rzeczywistą wartość.
Takich, którzy gotowi byliby na poświęcenie, aby pomóc swoim sąsiadom, jacy znaleźli się
w trudnej sytuacji materialnej. Takich, którzy swoje życie pojmowaliby również w kategoriach
służby. Marzy mi się wypełnienie treścią hasła budowy społeczeństwa obywatelskiego
i przywrócenie etosu niektórych zawodów: nauczyciela, urzędnika, lekarza, prawnika.
Właśnie dlatego w imię patriotyzmu dnia codziennego warto wspierać postawy
obywatelskiego zaangażowania, sumienności i odpowiedzialności.
PEŁNIĆ SŁUŻBĘ POLSCE – TO PEŁNIĆ SŁUŻBĘ PAŃSTWU
Obok teoretycznych rozważań dotyczących wychowania państwowego chciałbym podsunąć
parę pomysłów, jak praktycznie realizować takie założenia. Przeznaczone są one przede wszystkim
dla wędrowników lub harcerzy starszych. Od razu zaznaczam, że czuję się jedynie osobą, która
przekazuje różne rozwiązania, a nie ich autorem. Pochodzą one bowiem z rozmaitych źródeł.
Korzystałem więc z materiałów Centrum Edukacji Obywatelskiej, Wspólnoty Drużyn
Grunwaldzkich, pomysłów phm. Krzysztofa Maryla z Hufca ZHP Warszawa – Mokotów, pwd.
Macieja Oleszkiewicza z Hufca ZHP Łuków. Dziękuję za kreatywne wsparcie mojego umysłu.
KTO POWINIEN ZOSTAĆ OBYWATELEM?
Warto zastanowić się, jakie warunki powinien spełniać dobry obywatel Rzeczypospolitej oraz,
co powinien zrobić obcokrajowiec, aby takim obywatelem się stać. Służy temu gra, której
pomysłodawcą jest Centrum Edukacji Obywatelskiej. Tutaj przedstawiana jest jej nieco
zmodyfikowana wersja publikowana wcześniej w materiałach Wspólnoty Drużyn
Grunwaldzkich.
Podczas zbiórki podzielcie się na trzy zespoły:
1. 1
zespół
będzie
stanowiła
siódemka
harcerzy
ubiegających
się
o obywatelstwo polskie i trzech ich tłumaczy. Będą oni musieli się zapoznać
z informacjami o rolach, jakie otrzymali, a następnie zaprezentować swoją sytuację
komisji z prośbą o przyznanie obywatelstwa. Osoby, które nie władają językiem polskim
po cichu opowiadają o sobie tłumaczom, którzy jak najlepiej potrafią będą
reprezentowali je przed komisją.
2. 2 zespół to komisja przyznająca obywatelstwo. Będzie słuchała ona poszczególnych
kandydatów lub ich tłumaczy, naradzała się, a następnie przedstawiała decyzję
z uzasadnieniem. Komisja dysponuje również opisem kandydatur do obywatelstwa.
3. 3 zespół to dziennikarze, którzy przysłuchują się rozmowom kandydatów na obywateli
z komisją, wybierają jeden z przypadków, opisują go w krótkiej notce prasowej
z własnym komentarzem.
Opisy kandydatów na obywateli polskich:
Iwan Bieriezowski. Repatriant z Kazachstanu. Wykształcenie zawodowe, nie mówi po polsku, ale
jego dziadkowie byli Polakami, zesłanymi do Kazachstanu i on sam także czuje się Polakiem. Chce
przyjechać do Polski, bo, jak twierdzi, ma bardzo ciężką sytuację materialną i wielodzietną rodzinę. W
Kazachstanie kilka razy wchodził w konflikt z prawem karnym (pobicie, drobne kradzieże).
POTRZEBNY TŁUMACZ
Joan Smith - Nowak. Australijka. Wyszła za mąż za Polaka. Wykształcenie wyższe, nie mówi po
polsku, nie ma żadnych polskich korzeni. Pragnie otrzymać obywatelstwo polskie tylko ze względu na
męża i chęć zamieszkiwania w naszym kraju. POTRZEBNY TŁUMACZ
Hans Frieck. Niemiec. Wykształcenie wyższe, dobra znajomość polskiego. Nie ma żadnych polskich
korzeni,
ale
jest
zachwycony
Polską
i
polską
historią.
Studiował
w końcu polonistykę w Krakowie. Chciałby uczestniczyć w życiu społecznym, politycznym, brać
udział w wyborach, zostać radnym.
Lena
Maniu.
Rumunka.
Wykształcenie
niepełne
podstawowe.
W Polsce od dwóch lat, ledwie mówi po polsku. Przybyła do Polski, bo chce utrzymać swoje dzieci, a
w Rumunii nie było to możliwe ze względu na wielką biedę. Dotychczas podejmowała tylko dorywcze
zajęcia.
Li Tse Sen - Koreanka z Korei Północnej. Jej mąż został rozstrzelany
za
rozrzucanie
ulotek
sprzeciwiających
się
dyktatorowi,
rządzącemu
w kraju. Ją zatrzymano przy próbie przekroczenia granicy z Koreą Południową
i skazano na 20 lat pobytu w obozie pracy. Cudem uciekła przez granicę chińską. Nie mówi po polsku,
ale tu chce szukać schronienia. POTRZEBNY TŁUMACZ
José Santiago. Brazylijczyk. Wykształcenie wyższe, dobra znajomość polskiego. Nie ma polskich
korzeni, ale przez kilka lat pracował w Polsce w turystycznej firmie polsko - brazylijskiej. Teraz trudni
się eksportem kawy. Zamierza ulokować w polskich przedsiębiorstwach wielki kapitał. Nie wiadomo,
skąd pochodzą pieniądze. Interpol ostrzega, że może mieć powiązania z mafią kolumbijską, ale nie ma
żadnych dowodów.
Po takiej grze
o obywatelstwie.
warto
skonfrontować
decyzje
komisji
z
przepisami
ustawy
MŁODZI GŁOSUJĄ
To kolejny projekt Centrum Edukacji Obywatelskiej, polegający na przeprowadzaniu w szkołach
(raczej gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych) młodzieżowych wyborów. Nic nie stoi na
przeszkodzie, aby koordynatorem takich działań była drużyna harcerska. Samemu aktowi
głosowania powinny towarzyszyć zajęcia, które uświadamiałyby znaczenie wyborów dla
demokracji. Ze swoich doświadczeń pamiętam debatę o prowokacyjnym tytule „Czym prezydent
różni się od chipsów?”, podczas której analizowane były różne techniki marketingowe obecne
w kampaniach rywali ubiegających się o urząd głowy państwa. Uczestnicy zastanawiali się, ile
po zabiegach specjalistów od wizerunku widać rzeczywistej osobowości kandydatów, analizowali
spoty wyborcze i ich przesłanie, dyskutowali. Co ważne – akcja nie ma charakteru agitacji
politycznej, a pokazuje różne mechanizmy rządzące sferą publiczną.
OBYWATEL W URZĘDZIE
To pomysł na grę symulacyjną, którą przygotował na Rajdzie Arsenał phm. Krzysztof Maryl
z Hufca ZHP Warszawa – Mokotów. Podczas zbiórki harcerze w zastępach (grupach) przygotowują
projekt imprezy na rzecz ochrony środowiska, opracowują jej założenia, kosztorys i wędrują do
urzędu… Tu muszą się zmierzyć z aparatem biurokratycznym i jak najlepiej zaprezentować swój
pomysł, aby przekonać do jego dofinansowania. Urzędnicy bywają różni: kompetentni i rzeczowi
oraz tacy, którzy długo rozmawiają przez telefon, zbywają petentów… Skłania więc to do refleksji,
jak sobie radzić w różnych sytuacjach. Warto później podyskutować o ideale i praktyce służby
cywilnej w Polsce.
KORUPCJA – MAN?
Korupcja jest narastającym problemem w Polsce. Według statystyk Transparency International
zjawisko to jest coraz groźniejsze. Warto podyskutować w drużynie o różnych jego wymiarach.
Proponuję analizę przykładowych tez:
•
•
•
„Nauczyciel może udzielać płatnych korepetycji swojemu uczniowi, jeśli ten
o to poprosi.”
„Dzieci ciężko chorego ojca mogą zapłacić łapówkę, aby został on poza kolejnością przyjęty
do kliniki.”
„Urzędnik miejski może przyjąć od firmy startującej w przetargach drobne gadżety
(długopisy, kalendarze, etc.)”
Do zmierzenia się z tymi tezami może posłużyć schemat MAN:
A
M
TEZA
N
M – modyfikacja tezy
A – akceptacja tezy
N – negacja tezy
Harcerze zastanawiają się, czy akceptują, czy negują, czy modyfikują podaną tezę. Wpisują swoje
argumenty lub zmiany w odpowiednie pole. Uzupełnienie diagramu jest punktem wyjścia do
dyskusji.
QUIZ O KONSTYTUCJI
Często widzimy w amerykańskich filmach, jak ich bohaterowie powołują się
na konstytucję Stanów Zjednoczonych. Dlaczego my tak mało znamy nasz rodzimy dokument?
Warto przeprowadzić w drużynie konkurs wiedzy o Konstytucji RP lub jej fragmentów (np.
dotyczących praw i obowiązków obywatelskich. Obok pytań teoretycznych warto by pojawiły się
również bardziej kreatywne zadania, np. kalambury, wymyślanie praktycznych sytuacji z życia,
kiedy wykorzystywane są przepisy ustawy zasadniczej, tworzenie rapu do niektórych
z przepisów…
KIEDY JESTEM RZETELNY?
Aby odpowiedzieć na to pytanie proponuję, aby harcerze wykonali autoanalizę SWOT,
zastanawiając się nad sytuacjami, kiedy są rzetelni, a kiedy do tej rzetelności jeszcze im wiele
brakuje oraz nad konsekwencjami, które z tego płyną.
Silne strony (strengths) – sytuacje, w których
jestem rzetelny
Słabości (weaknesses) – sytuacje, w których
nie jestem rzetelny
Szanse (opportunities) – konsekwencje mojej
rzetelności
Zagrożenia (threats) – konsekwencje mojej
nierzetelności)
STUDIUM PRZYPADKU (CASE STUDY)
To forma zajęć spotykana wśród speców od marketingu, ale można zaadaptować ją również na
potrzeby harcerskie. Polega ona na rozwiązaniu konkretnych problemów związanych przykładowo
z jakąś firmą. Propozycja zaczerpnięta od pwd. Macieja Oleszkiewicza będzie koncentrowała się na
problemach pewnego państwa. Uczestnicy wcielą się w członków Rady Ministrów i zadecydują o
dalszej polityce.
Opis państwa: Harclandia jest państwem demokratycznym o gospodarce wolnorynkowej. Leży w Europie
Środkowej i przechodzi trudny proces transformacji ustrojowej. Jej sąsiedzi to: mała Republika Skautlandia
i Rosja. W strukturze zatrudnienia Harclandii dominują rolnicy (50 %), w przemyśle pracuje 25 % i 25 %
w usługach. Państwu grożą poważne problemy energetyczne, gdyż dotąd podstawą w wytwarzaniu energii
elektrycznej był węgiel, którego eksploatacja należy do drogich technologii. Podobne kłopoty ma również
Skautlandia, która przy granicy chce wybudować elektrownię atomową. Obywatele obu krajów obawiają się
konsekwencji zdrowotnych związanych z tą inwestycją. Jak na razie stosunki dyplomatyczne pomiędzy tymi
państwami i Rosją były dobre. Inne dane obrazuje tabela:
Zadaniem uczestników będzie wynegocjowanie budżetu
na kolejny rok i zajęcie stanowiska w sprawie Wzrost PKB5 %
powstającej elektrowni atomowej. Należą oni do Partii Wpływy do budżetu700 mld rubli
Dobrobytu, która wygrała wybory i objęła rządy. Wydatki budżetowe740 mld rubli
Wcielają się w role: premiera i ministrów Deficyt budżetowy40 mld rubli
poszczególnych resortów, gdzie są odpowiedzialni za Stopa bezrobocia4 %
kierowanie działaniami na rzecz poprawy gospodarki,
infrastruktur, finansów, wizerunku Polski na arenie
międzynarodowej. Zadaniem premiera jest prowadzenie rządu i jego kontrola.
-PREMIER, MINISTER SPRAW WEWNĘTRZNYCH I ADMINISTRACJI (...)
-\MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH(...)
-MINISTER EDUKACJI I SPORTU(...)
-MINISTER INFRASTRUKTURY(...)
-MINISTER ROLNICTWA(...)
-MINISTER ZDROWIA(...)
-MINISTER SPRAWIEDLIWOŚCI(...)
Po negocjacjach odbywa się podsumowanie, w którym każdy opowiada o tym, czy udało mu
się wypełnić zadanie. Warto również omówić mechanizmy, które rządzą podejmowaniem
podobnych decyzji w państwie.
EMIGRACJA?
W dobie członkostwa Polski w strukturach
europejskich ważnym pytaniem wydaje się
kwestia: „Czy emigrować z Polski?” Proponuję
prześledzić takie dylematy za pomocą drzewka
decyzyjnego. W pniu wpisuje się rozważany
problem, w koronie cele i wartości, które
przyświecają danej osobie lub grupie. Następnie
analizuje się różne rozwiązania, patrząc na
pozytywne i negatywne ich skutki. Uzupełnienie
diagramu jest dobrym punktem wyjścia do
dalszej dyskusji. Schemat drzewa obok:
KAMPANIA WYBORCZA
Na zbiórce można prześledzić również prawa, rządzące kampaniami wyborczymi. Harcerze
otrzymują opisy partii i wymyślają kolejno różne elementy, np.: nazwa partii, hasło wyborcze,
program, plakat wyborczy, inscenizację spotu wyborczego, przemówienie programowe. Warto
wówczas podyskutować o różnych ideologiach politycznych czy zjawisku populizmu.
Przykładowe instrukcje dla uczestników zajęć:
Partia A Socjaldemokraci. Chcą wprowadzenia w Polsce stałego zasiłku
dla bezrobotnych oraz podwyższenia podatków dla najbogatszych. Uważają,
że należy zwiększyć prawa mniejszości narodowych.
Partia B Konserwatyści. Bronią tradycyjnych wartości, religii, rodziny. Chcą wsparcia
państwa dl rodzin wielodzietnych i zwiększenia wymiaru nauczania religii
w szkołach. Postulują wzmocnienie pozycji ustrojowej prezydenta.
Partia C Liberałowie. Interesuje ich głównie gospodarka. Chcą wprowadzenia podatku
liniowego i wycofania się państwa z finansowania deficytowych gałęzi przemysłu, np.
górnictwa.
Partia D Populiści. Głoszą hasła chwytliwe dla większości elektoratu. Nie mają stałego
programu – chodzi o to, żeby zdobyć jak największe poparcie dzięki wykorzystaniu
popularnych opinii.
SŁUŻBA
Te wszystkie propozycje nie będą wiele warte, jeżeli nie wesprze się ich praktycznym
działaniem. Właśnie rolą instruktorów ZHP jest pokazywać wagę świadomego obywatelskiego
zaangażowania. Wiąże się to z podejmowaniem aktywności społecznej. Harcerze powinni szukać
problemów do rozwiązania i odpowiadać na nie w swoim lokalnym otoczeniu. Służba to najlepsza
szkoła obywatelskiego działania na rzecz państwa.
5.3.12. Jak nas widzą? Jak nas piszą? O polskich
obozach koncentracyjnych i o polskich kartoflach
Działanie na rzecz dobrego imienia Polski,
przeciwstawianie się negatywnym stereotypom na temat Polski
Dobre imię naszego kraju często narażane jest na szwank. Wszyscy znamy takie żarty, jak
niemiecka parodia reklamy: „Jedź na urlop nad Wisłę. Twój samochód już tam jest”.W polskich
mediach robi się głośno, kiedy w zagranicznej prasie i telewizji pojawiają się informacje o
„polskich obozach koncentracyjnych”, o niewybrednych żartach z polskich polityków, o pomysłach
na tworzenie międzynarodowych podręczników historii, nierzetelne wiadomości o roli Polaków w
dawnych i niedawnych zbrodniach. Wszyscy wiedzą i chętnie doradzają, jak powinny wówczas
postępować nasze władze czy polskie środki masowego przekazu. A czy może coś zrobić w tej
sprawie zwykły obywatel? Czy w takich sytuacjach jest miejsce na nasze działania?
Krok 1 – zadanie dla zastępów
Zadaniem zastępów jest wyszukanie przypadków rozpowszechniania negatywnych opinii o Polsce i
Polakach (pierwszym krokiem może być wpisanie w wyszukiwarce internetowej słów „Polacy
to...”) oraz przygotowanie do zaprezentowania ich na zbiórce (fragmenty tekstów, klipów
filmowych, grafiki), a także zbadanie szerszego tła spraw, których dotyczą odnalezione wiadomości
(co stało się przyczyną tych publikacji, jak zareagowała opinia publiczna, jaka była reakcja
Polaków). Zastępy powinny się również zastanowić, z czego wynikają te opinie i czy są
uprawnione.
Drugie zadanie polega wyszukaniu przykładów udanej promocji różnych krajów (takich, jak np.
promowanie się w zagranicznych mediach Cypru, Turcji czy Egiptu poprzez reklamę turystyki,
Indii – poprzez reklamę zasobów ludzkich, Rumunia poprzez postacie swoich światowej sławy
sportowców), a także uzyskanie informacji, kto jest w różnych krajach odpowiedzialny za ich
promocję za granicą.
Krok 2 – zbiórka drużyny
W czasie zbiórki zastępy prezentują zgromadzone materiały. Drużyna wspólnie zastanawia się
(prowadzi debatę) nad następującymi kwestiami:
- Dlaczego pojawiają się niekorzystne opinie, stereotypy, publikacje, dotyczące Polski i
Polaków?
- Jak powinny na nie reagować media?
- Na jakie doniesienia powinny reagować polskie władze (MSZ, placówki dyplomatyczne), a
jakie sprawy należy pominąć, żeby nie nadawać im wyższej rangi, niż na to zasługują?
- Co mogą w takich sprawach robić zwykli obywatele?
- Czy lepsze dla wizerunku jest dementowanie pogłosek, czy budowanie pozytywnego obrazu
naszego kraju w inny sposób? Czy jedno wyklucza drugie?
- Czy Polska dobrze promuje się w świecie? Co to znaczy, że kraj się dobrze promuje?
-
Jakie są ogólne opinie na temat turystów różnych narodowości, przybywających do Polski?
Czy ich zachowanie ma wpływ na nasze opinie na temat krajów i narodów, które
reprezentują?
W jaki sposób zachowanie Polaków za granicą (turystów, emigrantów zarobkowych)
wpływa na wizerunek Polski? Czy można coś zrobić, żeby było lepiej?
Jakie są sposoby budowania pozytywnego obrazu kraju?
Jakie instytucje zajmują się kształtowaniem wizerunku naszego kraju?
Które z działań służących budowie wizerunku kraju są możliwe do realizacji przez nas,
harcerzy?
Jakie działania może podjąć nasza drużyna?
Zbiórka kończy się wstępnym podziałem zadań pomiędzy zastępy.
Krok 3 – spotkanie Rady Drużyny
Rada Drużyny pod kierunkiem drużynowego dopracowuje pomysły, zgłoszone na zbiórce drużyny.
Określany jest dokładny sposób działania, etapy działania i terminy ich realizacji.
Krok 4 – działania zastępów
Zastępy wykonują wybrane przez siebie zadania (np. tworzenie stron internetowych, zawieranie
internetowych znajomości ze skautami z innych krajów, rejestracja w międzynarodowych serwisach
społecznościowych, umieszczanie w tych serwisach filmików, grafik i haseł budujących pozytywny
wizerunek Polski). Na bieżąco informują koordynatora o postępach.
Krok 5 – zbiórka drużyny
Zastępy prezentują zrealizowane działania. Drużynowy dokonuje podsumowania zadania. Drużyna
wspólnie decyduje, które z działań powinny być kontynuowane.
Polecane strony: www.e-wizerunek.pl
5.3.13. Cele dla Polski na najbliższych 20 lat
Wizja przyszłości Polski
Nasi rodzice na lekcjach plastyki rysowali Polskę w 2000 roku, niedawno telewizja przypomniała
„Kronikę filmową” z kilkunastoletnimi chłopakami i dziewczynami rysującymi latające samochody,
pływające domy i ludzi chodzących po suficie. Minęło już kilka lat od przełomu wieków i nadal,
podobnie jak kilkadziesiąt lat temu, trudno jest przelecieć się samochodem do sklepu po warzywa.
Dzisiaj możemy się uśmiechnąć patrząc na te dzieciaki z rozpalonymi głowami rysujące swój kraj
w kluczowym momencie dziejów, który ma dopiero przyjść. Ale czy nie było w tym czegoś
ciekawego? Oni wyobrażali sobie jak będzie wyglądało ich miasto, region i kraj za kilkadziesiąt lat,
kiedy będą już samodzielni i będą mogli odważnie korzystać z życia.
My też tak możemy. Najłatwiej jest wyobrazić sobie siebie za 20 lat - w wieku trzydziestu kilku lat,
z dobrym pomysłem na życie, w miłym i ładnym otoczeniu. No właśnie - jakie będzie to otoczenie
za 20 lat, czy będzie naprawdę miło, czysto i ładnie? A jak będzie się nam żyło? Czy na wakacje
będziemy latali samolotem, mknęli samochodem po równej jak stół autostradzie, czy w Bieszczady
dojedziemy pociągiem TGV? A może nasze wakacje co roku będziemy spędzać na innym
kontynencie - nie będzie to wielki wydatek i nie będzie już wiz wjazdowych do wszystkich krajów.
Warto czasami pomyśleć, jacy będziemy my, nasze rodziny, miasta, jaki będzie nasz kraj za 20 lat.
Będziemy lekarzami, nauczycielami, programistami, prezydentami miast, politykami. Wtedy my
albo nasi koledzy będziemy decydować o tym, czy w Polsce dobrze się żyje, czy można być tutaj
fajnym i zdrowym człowiekiem - i to wszystko zależy nie tylko od tego, jak pilnie będziemy się
uczyć i jakie będziemy mieli znajomości, to zależy także od naszej wyobraźni, braku ograniczeń w
fantazjowaniu o tym, że w naszym kraju może być naprawdę dobrze i ciekawie.
Co byłoby gdybyśmy nie mieli takich marzeń? Każdy z nas przeszedłby przez życie tkwiąc w
swojej małej skorupce, zabiegając o codzienne sprawy. A gmina, miasto i cały kraj to przecież
zbiorowość ludzi z mniejszą lub większą fantazją, większą lub większą odwagą w realizacji swoich
marzeń, stawianiu kolejnych życiowych kroków.
Proponujemy wam małą symulację - spróbujmy podzielić codzienne życie na kilka najważniejszych
obszarów i określić najważniejsze cele do osiągnięcia w tych dziedzinach.
Etap I - wybór celów
Co z tym dalej robić? Za chwilę przeczytacie cały zestaw celów, jakie można dopasować do
kolejnych dziedzin. Wychodząc z założenia, że dopiero ma być dobrze, szybko zauważymy, że nie
wszystkie cele można osiągnąć od razu. I dzięki temu można urządzić ciekawą symulację - wybrać
te cele, które są najważniejsze i nad którymi trzeba popracować jak najszybciej. Jak można to
zrobić?
•
•
zapraszając do dyskusji całą drużynę,
organizując wieloetapową dyskusję na zasadzie eliminacji kolejnych celów,
•
•
•
pracując nad celami w kilku grupach, na przykład w „podstolikach” takich jak edukacja,
organizacje pozarządowe, rozwój naukowo-techniczny, public relations,
zapraszając do udziału ekspertów - dziennikarzy, lokalnych polityków, biznesmenów,
nauczycieli, artystów, duchownych, członków organizacji pozarządowych, specjalistów z
różnych dziedzin,
organizując „okrągły stół” w szkole lub w hufcu.
Można założyć sobie, że celem całej symulacji jest wyodrębnienie trzech lub pięciu celów - wtedy
łatwo możecie się przekonać, jak wasze własne marzenia, kariera albo studia, które wybieracie,
mogą być przydatne w realizacji tych celów. Możecie jasno zobaczyć, jak sami przyłożycie rękę do
tego, żeby w Polsce żyło się ciekawiej.
Etap II
Jak można wzbogacić naszą symulację?
• organizując konkurs plastyczny na najlepsze przedstawienie wybranego celu,
• publikując wnioski w gazecie szkolnej lub prasie lokalnej,
• organizując spotkanie i dyskusję z władzami lokalnymi lub posłami
i senatorami wybranymi w waszym okręgu,
• kontaktując się ze skautami z innych krajów i porównując nasze cele z ich marzeniami,
• organizując w szkole publiczne konsultacje nad zaproponowanym zestawem celów,
• organizując konkurs na koncepcję najszybszej realizacji wybranego zestawu celów,
• konkurs z WOS-u dla szkół - projekt kompleksowego wdrożenia ważnej zmiany społecznej,
• o efektach swojej pracy możecie podyskutować z innymi drużynami na specjalnym forum,
gdzie można przedstawiać swoje wybory, argumentować, bronić swoich decyzji.
Etap III
Co jeszcze można osiągnąć?
Ten projekt to doskonała okazja, żeby pokazać, że harcerze to ciekawi, kreatywni ludzie, którzy
potrafią myśleć o przyszłości. Członkowie drużyn mogą zostać szkolnymi lub środowiskowymi
liderami w rozmowie o przyszłości - wizjonerami gminy, miasta i państwa polskiego za kolejnych
20 lat. Warto wykorzystać ten projekt, aby zaprosić innych do takiej rozmowy, aby harcerze razem z
innymi uczniami odbyli szereg debat, spotkań i konferencji. Warto tym działaniem zainteresować
także media, lokalne władze samorządowe i inne organizacje pozarządowe.
Załącznik I
Proponowany zestaw celów
Możecie sami określić kluczowe obszary, możecie też skorzystać z następującej propozycji:
I. Społeczeństwo i prawo
II. Idee - wielkie i codzienne
III. Polityka i politycy
IV. Edukacja
V. Infrastruktura i rozwój gospodarczy
VI. Polska na świecie
I. Społeczeństwo i prawo
Realna demokracja, wolny rynek, Polska państwem prawa,
Reforma systemu edukacji - nauczanie kooperacji, zaufania, otwartości,
Decentralizacja i prawdziwe społeczeństwo obywatelskie,
Prawdziwa subsydiarność, brak mnożenia tych samych funkcji w administracji rządowej
i samorządowej,
Polityka prorodzinna - zachęty dla pracodawców, by zatrudniali kobiety, powszechny dostęp do
żłobków i przedszkoli, brak konieczności wyboru: sukces zawodowy, czy dziecko,
Wieloetapowy i elastyczny model powrotu młodej matki do pracy,
Maksymalnie długie utrzymywanie aktywności seniorów,
Dokończenie transformacji ustrojowej i prywatyzacji,
Zmiana przepisów dotyczących alimentów, aby niepłacący nie byli bezkarni,
Praca dla każdego, kto jest gotowy uczciwie pracować,
Godnie żyjący emeryci,
Powrót emigracji zarobkowej,
Wprowadzenie podatku liniowego,
Uproszczenie formalności i przepisów prawnych dla przedsiębiorców,
Większe zróżnicowanie stawek podatkowych uzależnionych od poziomu dochodów,
Parytety dla kobiet w Sejmie i na uczelniach,
Stworzenie mechanizmów pozwalających kobietom realnie pracować do 60. roku życia, a potem
zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn,
Wyrównanie zarobków kobiet i mężczyzn,
Pomoc Polski dla krajów najbiedniejszych,
Zakończona sukcesem reforma służby zdrowia.
II. Idee - wielkie i codzienne
Wkład Polski w dorobek Unii Europejskej - w jej idee i wartości, nie tylko fundusze,
Dyskusja publiczna prowadzona w duchu wzajemnego szacunku mimo różnic, które dzielą
Polaków,
Polska krajem tolerancyjnym dla ludzi o odmiennych poglądach, ciemniejszej skórze, orientacji
seksualnej,
Zaprzestanie życia z martyrologicznym kompleksem, stawianie na przyszłość
i pewność siebie, a nie narzekanie,
Polska bez chamstwa i agresji, które przeszkadzają na każdym kroku,
Zniknięcie polskiej zawiści, więcej równowagi w życiu Polaków,
Ufający sobie Polacy,
Bardziej życzliwe i aktywne życie codzienne,
Bezpieczeństwo na co dzień i pomoc ludzi w razie zagrożenia,
Większa oszczędność, unikanie łatwych, ale drogich kredytów,
Zaprzestanie przez Polaków kombinowania i oszukiwania,
Zachowanie
własnej
tożsamości
do międzynarodowych struktur.
i
kultury
pomimo
przynależności
III. Polityka i politycy
Politycy zajmują się realnymi problemami społeczeństwa, a nie rozgrywkami między sobą,
Kompetentni i wykształceni politycy,
Zmiana ordynacji wyborczej, wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych.
IV. Edukacja
Profesjonalnie prowadzone wychowanie seksualne w szkołach,
Polskie uczelnie na zachodnim poziomie - wiedza praktyczna, a nie teoria,
Średnie szkoły techniczne wyposażone w najnowocześniejsze urządzenia,
Szkoły uczące dzieci współpracy i współdziałania, a nie rywalizacji,
Więcej absolwentów kierunków ścisłych,
Większe czytelnictwo książek.
V. Infrastruktura i rozwój gospodarczy
Gotowa sieć dróg i autostrad na miarę Europy,
Miasta przyjazne osobom niepełnosprawnym,
Rozwój transportu kolejowego, także dla ciężarówek.
Kolej zarządzana przez fachowców,
Zwiększenie inwestycji w wysokie technologie, czystą energetykę i ochronę środowiska,
Kilka elektrowni atomowych w Polsce,
Polska sprzyjająca ochronie środowiska - emitująca mniej CO2 i inwestująca w odnawialne źródła
energii,
Większa ilość parkingów,
Miasta przyjazne dla mam z wózkami,
Zapewnione bezpieczeństwo energetyczne,
Polska krajem przyjaznym rowerzystom,
Miasta projektowane dla ludzi, szacunek dla estetyki i przestrzeni publicznej,
Powszechny dostęp do Internetu,
Polska liderem w promowaniu i produkcji zdrowej, ekologicznej żywności,
Inwestowanie w rozwój infrastruktury na wsi,
Inwestycje w najsilniejsze ośrodki - tak, aby ludzie żyjący na wsiach zmieniali miejsce
zamieszkania.
VI. Polska na świecie
Legalizacja marihuany,
Brak korupcji i burd na stadionach, satysfakcja z polskich sukcesów w sporcie,
Autonomiczny polski program kosmiczny,
Polska - nie tylko wódka i Papież; poprawa wizerunku za granicą.
5.3.14. Propozycje zadań szczególnie dla zuchów
-
Kocham cię Polsko – w realizacji quizy, tańce, legendy, ciekawe miejsca
-
Co w trawie piszczy? W realizacji np.: sprawność ekologa, elfa, leśnika, Wodnik
-
Szuwarek, strażnik kropli wody
-
Wszyscy jesteśmy Polakami
-
Mój Dziadek byłby ze mnie dumny
-
Polska za 20 lat
-
Spadkobiercy przeszłości czyli ja i…….