03-09 - zszarzecze

Produkcja zwierzęca a ochrona środowiska rolniczego
W 1991 roku Rada Wspólnot Europejskich wydała dyrektywę nr 91/676/EEC zwaną
Dyrektywą Azotanową. Zgodnie z jej założeniami podstawową metodą ograniczania
zanieczyszczenia azotanami jest przestrzeganie przez rolników zasad dobrej praktyki rolniczej.
Dyrektywa zaleca krajom członkowskim Unii Europejskiej opracowanie i wdrożenie kodeksu.
Kodeks jest zbiorem zasad, porad i zaleceń, które powinny być przez każdego rolnika uznane
jako obowiązujące normy etycznego zachowania wobec środowiska. Przestrzeganie zasad
kodeksu jest dobrowolne. Kodeks został opracowany zgodnie z wymaganiami Dyrektywy
Azotanowej, a ta jest jednym z podstawowych aktów prawnych w UE w dziedzinie ochrony
środowiska w odniesieniu do rolnictwa. Opracowując kodeks, uwzględniono przepisy prawa
obowiązujące w Polsce.
Produkcja zwierzęca a ochrona gleby i wody
Produkcja zwierzęca powinna się odbywać w ramach przemyślanego i racjonalnego
obrotu stadem. Liczbę i dobór gatunków należy dostosować do możliwości produkcji pasz
własnych w gospodarstwie oraz racjonalnego wykorzystania wyprodukowanego nawozu
naturalnego. Obsada zwierząt nie powinna przekraczać 1,5 dużej jednostki przeliczeniowej (DJP)
na 1 ha użytków rolnych - UR
Nawozy naturalne są cennym źródłem składników pokarmowych dla roślin, dlatego
gromadząc je i przechowując, należy ograniczać straty tych składników. Jeżeli pryzmy
obornika są luźno ułożone, a zbiorniki z gnojowicą i gnojówką nie są przykryte, następują
duże straty azotu w postaci amoniaku. Miejsca gromadzenia odchodów stanowią potencjalne
źródło zanieczyszczeń wód gruntowych. Ochrona wód przed takimi punktowymi zanieczyszczeniami powinna polegać na wykonaniu odpowiednich podłóg w pomieszczeniach
inwentarskich oraz zbiorników na stałe i płynne odchody i odpady gospodarskie. Do
odchodów i odpadów ciekłych zalicza się: nawozy naturalne, takie jak gnojówka i gnojowica,
oraz ścieki bytowe, nie odprowadzane do zbiorczej kanalizacji. Do odchodów i odpadów
stałych należą: nawozy naturalne (obornik), nawozy organiczne (komposty) i odpady bytowe
(śmieci).
Ilość nawozów naturalnych i składników w nawozach od 1 sztuki na rok
Gnojowicax
Obornik*
Grupa i rodzaj
zwierząt
masa,
ton
azot,
kg
fosfor, potas,
kg
masa,
3
kg ton, m
fosfor,
azot, kg
potas, kg
kg
BYDŁO
Cielęta 0-6 m-cy
Jałówki, byczki 612 m-cy
Jałówki, byczki
12-24 m-cy
Krowy - 4000 I
mleka
2,6
15,4
5,2
15,6
_
2,9
20,8
8,1
19,1
7,0
23,1
7,7
29,4
4,8
25,0
15,4
31,2
12,1
42,3
15,7
58,1
12,0
66,0
38,3
64,8
23,2
97,4
39,4
107,0
TRZODA CHLEWNA
Maciora z
4,0
20,0
24,4
18,8
8,3
25,4
26,6
20,7
0,6
3,6
3,4
2,7
1,2
5,4
3,8
3,1
1,2
7,2
6,9
5,4
2,4
10,8
7,5
6,3
OWCE
1,5
1,1
0,6
1,8
-
-
-
-
KONIE
2,8
23,8
12,9
33,9
-
-
-
-
prosiętami
Warchlaki do 30
kg
Tuczniki, 30-110
kg
* Przy całorocznym utrzymaniu zwierząt w pomieszczeniu
Sztuki padłe należy odpowiednio zabezpieczyć. Powinny być one natychmiast
dostarczane do miejsc utylizacji specjalistycznym transportem. Jedynie w wypadku
pojedynczych sztuk drobiu i małych zwierząt domowych dopuszcza się ich zakopanie. Nie
wolno zagrzebywać sztuk padłych w pryzmach obornika lub kompostu.
Produkowane w gospodarstwie nawozy naturalne, płynne i stałe, oraz odpady należy
przechowywać w szczelnych zbiornikach lub na płytach umieszczonych w odpowiedniej
odległości od zabudowań i granic zagrody wiejskiej, zgodnie z wymaganiami prawa
budowlanego, a w szczególności od studni będącej źródłem zaopatrzenia w wodę dla
zwierząt i ludzi. Podłogi pomieszczeń i płyty gnojowe powinny być tak zbudowane, aby
zabezpieczały przed przenikaniem wycieków do gruntu. Powinny mieć odpowiednią
instalację umożliwiającą odprowadzenie wycieków do szczelnych zbiorników na gnojówkę i
wodę gnojową. Pojemność płyty powinna zapewniać możliwość gromadzenia i przechowywania obornika przez co najmniej 6 miesięcy. Przyjmuje się, że przy wysokości pryzmy
obornika wynoszącej 2 m (dla alkierzowego utrzymania zwierząt), płyta powinna mieć
powierzchnię ok. 3,5 m2 na 1 dużą jednostkę przeliczeniową. Powierzchnię tę można
zmniejszać proporcjonalnie do czasu przebywania zwierząt na pastwisku
Składowanie obornika
Wysokość pryzmy
Masa obornika, t/1 m2
obornika, m
powierzchni płyty
1,0
0,90
1,5
1,35
2,0
1,80
Teren dookoła budynku i płyty powinien być utwardzony. Ułatwia to transport obornika
oraz utrzymanie czystości (fot. 5.11 b). Płyta gnojowa powinna być zadaszona. Chroni to
obornik przed zalaniem wodą opadową lub nadmiernym przesychaniem. Obornika nie należy
przechowywać na pryzmach polowych, gdyż w miejscu jego składowania następuje
przenawożenie powierzchni, a związki azotu i fosforu dostają się do wód gruntowych.
Gnojówkę i gnojowicę należy magazynować w zbiornikach o pojemności umożliwiającej
jej gromadzenie przez okres co najmniej 6 miesięcy. Na 1 jednostkę przeliczeniową zwierząt
w oborze rusztowej należy przewidzieć pojemność zbiornika na gnojowicę ok. 10 m 3, a na 1
dużą jednostkę przeliczeniową w oborze płytkiej pojemność zbiornika na gnojówkę - co
najmniej 2,5 m3. Zbiorniki na płynne odchody zwierzęce muszą mieć nieprzepuszczalne dno i
ściany oraz szczelną pokrywę z otworem wejściowym i otworem wentylacyjnym. Racjonalne
gospodarowanie wodą (do spłukiwania stanowisk) jest podstawowym sposobem
zmniejszającym produkcję gnojowicy w gospodarstwie
Produkcja gnojowicy, litrów/sztukę fizyczną/dzień
Klasa
Ilość wody, l/szt.
Sucha masa, %
Gęsta
do 10
ponad 6
Rozrzedzona
10-30
3,0-6,0
Rzadka
ponad 30
do 3
gnojowicy
Ochrona wód powinna uwzględniać usytuowanie, odprowadzanie i zabezpieczenie
substancji z domowych urządzeń sanitarnych oraz silosów, w których gromadzona jest
zakiszana masa roślinna. Dno silosów z kiszonką powinno być wyścielone warstwą słomy (1
tona pociętej słomy wchłania 2,5 m3 soku). Soki z zakiszanej masy należy odprowadzać do
studzienek, a następnie rozlewać na pola lub łąki, z których pochodziła zakiszana masa
roślinna. Powszechnie zalecaną formą konserwacji pasz jest sporządzanie sianokiszonek, z
których nie ma praktycznie wycieków soku. Bele sianokiszonki można przechowywać w
dowolnym miejscu, nawet na otwartej przestrzeni.
W gospodarstwach należy prowadzić również selektywną zbiórkę i zagospodarowanie
innych odpadów (papierowych, szklanych, z tworzyw sztucznych, smarów, olejów, nawozów
mineralnych).
Ochrona wód, w tym powierzchniowych i podziemnych, przed zanieczyszczeniami
obszarowymi uwzględnia też prawidłową formę stosowania nawozów naturalnych i mineralnych. Ich stosowanie nie może powodować zagrożeń dla zdrowia ludzi i zwierząt. Nie
wolno stosować nawozów:
• na glebach zalanych wodą, pokrytych śniegiem, zmarzniętych,
• w formie płynnej i nawozów mineralnych na gleby bez okrywy roślinnej, położonych na
stokach o nachyleniu większym niż 10%,
• w formie płynnej pogłównie na rośliny przeznaczone do bezpośredniego spożycia.
Nawozy należy na polach stosować równomiernie. Nawozy naturalne należy stosować
pod rośliny o długim okresie wegetacji. Dawki należy ustalić według zawartości w nich tzw.
azotu działającego
Wartość równoważnika azotowego
Azot działający = azot całkowity x równoważnik azotowy
Rodzaj
nawozu
Równoważnik dla terminu stosowania
nawozu
jesienny
wiosenny
Obornik
0,30
0,30
Gnojowica
0,50
0,60
Gnojówka
0,50
0,80
Gnojowica i gnojówka powinny być wylewane, a obornik wywożony wczesną wiosną
na nieobsianą glebę. Gnojowicę i gnojówkę najlepiej jest wprowadzać bezpośrednio do gleby
za pomocą węży rozlewowych połączonych z zębami kultywatora. Nawozy naturalne oraz
organiczne muszą być przykryte i wymieszane z glebą nie później niż następnego dnia po ich
zastosowaniu. Dawka roczna gnojowicy nie powinna przekraczać 45 m3 (tj. dawki 170 kg
N/ha). Roczna dawka obornika nie może być większa niż 40 ton, co również oznacza
dostarczenie 170 kg N/ha. Jeśli ilość nawozów naturalnych, przeliczonych na azot całkowity,
przekracza 170 kg azotu na 1 ha, to wskazuje to na nadmierną obsadę inwentarza. Należy
zmniejszyć obsadę zwierząt lub zawrzeć umowę z sąsiadami na odbiór nadwyżek nawozów
naturalnych. Nie wolno też stosować nawozów naturalnych w odległości mniejszej niż 20 m
od stref ochronnych wód i ujęć wody, brzegu zbiorników wodnych, kąpielisk.
Produkcja zwierzęca a ochrona powietrza
Większość wytwarzanych w rolnictwie gazów to gazy cieplarniane - dwutlenek węgla,
metan i tlenki azotu. Największym producentem metanu, wydzielanego w procesie trawienia, są zwierzęta przeżuwające. Metan i tlenki azotu wytwarzane są w czasie spalania
resztek pożniwnych i składowania odchodów zwierzęcych. W Polsce ok. 25% metanu i 60%
tlenków azotu pochodzi z rolnictwa. Produkcja dwutlenku węgla w ogólnej puli jest niewielka
i wynosi jedynie 0,5%.
Substancje odorowe pochodzące z budynków inwentarskich, zbiorników na gnojówkę i
obornika są bardzo uciążliwe dla otoczenia, dlatego bardzo ważna jest lokalizacja budynków.
Powinna ona uwzględniać odległość pomieszczeń inwentarskich od budynków mieszkalnych,
lokalizację gospodarstw sąsiadów, topografię terenu, liczbę i rodzaj zwierząt, kierunek
wiatrów. Istotne znaczenie w emisji odorów oraz azotu i fosforu do środowiska ma sposób
żywienia zwierząt.
Ważne jest wyposażenie budynków inwentarskich w urządzenia wentylacyjne oraz
sterowanie temperaturą i wilgotnością pomieszczeń. Koncentracja gazów szkodliwych jest
wówczas utrzymywana na poziomie gwarantującym dobre samopoczucie zwierząt.
Wyprowadzenie gazów z budynków wpływa na stopień rozproszenia nieprzyjemnych
zapachów (im wyższe, tym lepiej). Z pomieszczeń należy systematycznie usuwać obornik,
gnojówkę, gnojowicę. Stosować w oborach ściółkowych i w chlewniach, np. głębokich,
dostateczną ilość słomy. Budynki i pomieszczenia muszą być utrzymane w czystości,
sprzątane i myte, okresowo dezynfekowane. Urządzenia będące na wyposażeniu (poidła,
zgarniacze, itp.) muszą być sprawne. Ze szczególną dokładnością i częstotliwością należy myć
i właściwie przechowywać aparaturę do doju. Substancje odorowe są intensywnie emitowane do środowiska w chwili rozprowadzania odchodów zwierzęcych na polu. Intensywność
jest zależna od odległości, pogody, używanego sprzętu. Do wywożenia obornika należy
używać roztrząsaczy. Gnojowicę wywozi się beczkowozami. Wskazane jest wymieszanie
gnojowicy w zbiorniku przed jego opróżnieniem. Czynność ta powinna być wykonywana przy
pochmurnej pogodzie. Najwięcej substancji lotnych dostaje się do atmosfery przy rozlewaniu
gnojowicy z beczkowozów wyposażonych w płytki rozbryzgowe, które rozdrabniają strumień
na małe krople. System ten można stosować na polach odległych od terenów zamieszkałych.
Wprowadzanie gnojowicy pod powierzchnię nieobsianej gleby jest rozwiązaniem najlepszym.
W produkcji zwierzęcej emisja amoniaku do atmosfery jest duża. Amoniak w formie
gazowej lub soli amonowych wraz z deszczem opada na powierzchnię. Związki te dostają się
do gleby i wody, powodują zakwaszenie gleby, zanieczyszczają też wodę. Zmniejszenie strat
amoniaku z odchodów zwierzęcych jest możliwe poprzez utrzymanie w pomieszczeniach
pełnej higieny. Ograniczenie strat uzyskujemy, zwiększając efektywność wykorzystania białka
paszy przez zwierzęta. Jest to dość trudne u przeżuwaczy, ale możliwe poprzez utrzymanie
optymalnej proporcji pasz białkowych i węglowodanowych.
Uwalnianie do atmosfery dwutlenku węgla przez rolnictwo nie jest duże, ale zasadne
jest ograniczenie emisji tego gazu. Jest to możliwe poprzez: zakaz wypalania roślinności,
zmniejszenie zużycia paliw przez ciągniki, wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energii
do ogrzewania w tym siły wiatru i wody, energii słonecznej, biogazu oraz redukcję strat ciepła
z budynków inwentarskich poprzez odpowiednie systemy wentylacji.