Mapa na ścianie gabinetu Oskara Schindlera

Mapa na ścianie gabinetu Oskara Schindlera
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Czas powstania ok. 1942–1943 Wymiary wysokość: 216 cm, szerokość: 351 cm Numer inwentarzowy nie wpisane do zbiorów MHK (część budynku) Muzeum Muzeum Historyczne Miasta Krakowa Oddział Fabryka Emalia Oskara Schindlera Tematy wojna, znane postaci, pamięć Technika malowanie Materiał stiuk Prawa do obiektu Muzeum Historyczne Miasta Krakowa Prawa do wizerunków cyfrowych wszystkie prawa zastrzeżone, MHK Digitalizacja RPD MIK, projekt Wirtualne Muzea Małopolski Tagi Kraków, mapa, okupacja, II wojna światowa, 2D Gabinet Schindlera w budynku administracyjnym Deutsche Emailwarenfabrik (DEF) znajdował się na II piętrze, dokładnie nad bramą fabryczną. Wejście do gabinetu prowadziło przez sekretariat, w którym zachował się ozdobny detal architektoniczny w suficie — miejsce na lampę plafonową. W samym gabinecie oprócz mapy zachowały się ozdobne woluty pod sufitem, jedna nad mapą, druga na przeciwległym krańcu sali. Są to jedyne autentyczne elementy wystroju gabinetu, które dotrwały do naszych czasów. Niestety nie zachowały się fotografie, które udokumentowałyby jego pierwotny wygląd.
Wisząca w gabinecie mapa Europy powstała około 1942—1943 roku. Wykonano ją techniką stiuku, lądy zaznaczono kolorem żółtym, a obszary wodne niebieskim. Na mapie widnieją większe miasta europejskie, ich nazwy podano w języku niemieckim. Mapa po wojnie została przemalowana, zakreślono na niej państwa powstałe w Europie po 1945 roku. Po przejęciu budynku przez władze miasta Krakowa w 2008 roku konserwatorzy pod kierunkiem Bożeny Boby­Dygi usunęli powojenne warstwy malarskie i odsłonili oryginalną mapę, która stała się jednym z najważniejszych eksponatów urządzonej w tym budynku wystawy „Kraków — czas okupacji 1939—1945”.
Niewiele jednak brakowało, abyśmy nie mogli dziś jej oglądać. Podczas prac remontowych prowadzonych w budynku od 2007 roku wyburzone zostały ściany działowe pomieszczeń I i II piętra. Do wyburzenia przeznaczono także ścianę, na której znajduje się mapa. Dzięki interwencji kierownika budowy, który powiadomił o dziwnym znalezisku pełniącego nadzór nad remontem dyrektora Wydziału Kultury Urzędu Miasta Krakowa Stanisława Dziedzica, wstrzymano prace i mapa został uratowana.
Opracowanie: Monika Bednarek (Muzeum Historyczne Miasta Krakowa), © wszystkie prawa zastrzeżone
Historia Deutsche Emailwarenfabrik
Oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa „Fabryka Emalia Oskara Schindlera” mieści się na Zabłociu, w budynku administracyjnym byłej fabryki naczyń emaliowanych znanej jako Deutsche Emailwarenfabrik (DEF) Oskara Schindlera.
Przed DEF funkcjonowała tutaj Pierwsza Małopolska Fabryka Naczyń Emaliowanych i Wyrobów Blaszanych „Rekord” Spółka z o.o., która powstała w marcu 1937 roku. Została założona przez trzech żydowskich przedsiębiorców: Michała Gutmana z Będzina, Izraela Kohna z Krakowa i Wolfa Luzera Glajtmana z Olkusza. W czerwcu 1939 roku firma „Rekord” zgłosiła wniosek o upadłość, co zostało oficjalnie ogłoszone przez Sąd Okręgowy w Krakowie.
Niedługo po wybuchu II wojny światowej i wkroczeniu do Krakowa 6 września oddziałów niemieckich, do miasta przybył pochodzący z Sudetów Oskar Schindler, członek NSDAP i agent Abwehry. Na podstawie okupacyjnego prawa władz niemieckich przejął jako tzw. powiernik (niem. Treuhander) żydowski sklep z naczyniami kuchennymi przy ulicy Krakowskiej, a w listopadzie 1939 roku, na postawie decyzji Urzędu Powierniczego (Treuhandstelle) objął zarząd powierniczy nad będącą w stanie upadłości spółką „Rekord” na Zabłociu. 15 stycznia 1940 roku, na podstawie umowy z syndykiem, Schindler wydzierżawił budynki fabryczne przy ulicy Lipowej 4 i Romanowicza 9. Zakupił też gotowe wyroby i półfabrykaty. Następnie nabył parcelę przy ulicy Lipowej. Nadał wówczas fabryce nazwę Deutsche Emailwarenfabrik, w skrócie „DEF”. Schindler przystąpił niebawem do rozbudowy fabryki według planów przygotowanych jeszcze przez byłych udziałowców „Rekordu”. W 1942 roku nadbudowano halę sztancowni, tworząc od strony ulicy Lipowej trzykondygnacyjny budynek mieszczący wzorcownię, magazyny, zaplecze socjalne i administracyjne z gabinetem, a także mieszkaniem właściciela. Wjazd na dziedziniec fabryki zaakcentowano dwoma kolumnami i zamknięto ażurową bramą.
W zakładzie produkowano naczynia emaliowane wedle tej samej technologii, którą stosowano przed wojną. Aby jednak przedsiębiorstwo mogło się utrzymać, uruchomiono w nim dział produkcji zbrojeniowej, gdzie wykonywano menażki dla Wehrmachtu, łuski i zapalniki do pocisków artyleryjskich oraz lotniczych. Wśród robotników początkowo przeważali Polacy, z czasem jednak coraz większą grupą stawali się Żydzi, rekrutowani za pośrednictwem urzędu pracy w getcie (marzec 1941–marzec 1943). Polacy pozostali głównie na stanowiskach administracyjnych. Liczba pracowników żydowskich wzrosła z ponad 100 w 1940 roku do około 1100 w 1944 roku (jest to liczba osób zatrudnionych w trzech okolicznych zakładach, zakwaterowanych w podobozie przy DEF). Pracowano codziennie, bez dnia wolnego. W czasie istnienia getta w Podgórzu, pracowników żydowskich doprowadzano do fabryki pod eskortą straży przemysłowej (Werkschutz) lub Ukraińskiej Policji Pomocniczej. Po likwidacji getta w 1943 roku tych Żydów, którzy uniknęli śmierci podczas tej akcji, umieszczono w obozie pracy Płaszów. Wówczas Schindler wystarał się o pozwolenie na utworzenie podobozu na zakupionej przez siebie parceli przylegającej do DEF. W maju 1943 roku wyznaczono baraki na Zabłociu na mieszkania pracowników DEF oraz trzech sąsiednich firm produkujących na potrzeby armii niemieckiej: Fabryki Chłodnic i Części Samolotowych Kurta Hodermana (NKF), Przedsiębiorstwa Budowy Baraków Józefa Chmielewskiego i Fabryki Skrzyń Ernsta Kühnpasta. Teren otoczono drutem kolczastym, wzniesiono wieże strażnicze, a pomiędzy barakami wytyczono plac apelowy. W obozie funkcjonowała służba medyczna, lekarstw dostarczała Żydowska Samopomoc Społeczna (JUS). Warunki żywieniowe były znacznie lepsze niż w obozie Płaszów, głównie ze względu na możliwość kontaktu z miastem za pośrednictwem Polaków. Chociaż fabryka i obóz były poddawane kontrolom, często przez osławionego komendanta obozu Płaszów Amona Götha, to dzięki staraniom Schindlera nie były one szczególnie uciążliwe dla pracowników.
Jesienią 1944 roku rozpoczęto likwidację KL Płaszów. W związku z tym Oskar Schindler ewakuował fabrykę zbrojeniową, wraz z jej pracownikami, do Brünnlitz w Protektoracie Czech, filii obozu koncentracyjnego Gross­Rosen. Około tysiąca dwustu więźniów pracowało tam do wyzwolenia przez Armię Czerwoną, które nastąpiło 8 maja 1945 roku.
W związku z przeniesieniem produkcji do Brünnlitz zakład przy ulicy Lipowej 4 został unieruchomiony. Dwa lata po zakończeniu wojny zabudowania fabryczne znacjonalizowano. W latach 1948–2002 funkcjonowały w nich Zakłady Wytwórcze Podzespołów Telekomunikacyjnych „Telpod”, później pod nazwą Telpod SA. W tym okresie zakład częściowo przebudowano. Niektóre elementy zespołu budynków pozostały jednak niezmienione. Są to: charakterystyczna brama wjazdowa, fasada budynku przy ulicy Lipowej 4 oraz dwuspadowe dachy hal fabrycznych.
Opracowanie: Monika Bednarek (Muzeum Historyczne Miasta Krakowa), © wszystkie prawa zastrzeżone
Zobacz: Mapa na ścianie gabinetu Oskara Schindlera
Tagi: Kraków, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, II wojna światowa, getto krakowskie