Konferencja „Instytucje kultury w czasach kryzysu”

Konferencja
pod patronatem
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Bogdana Zdrojewskiego
„Instytucje kultury w czasach kryzysu”
- forum samorządowe Poznań, 20-21 maja 2009
1. Idea
2. Komitet Honorowy, Rada Programowa, Organizatorzy
3. Współpraca. Komitet organizacyjny
4. Uczestnicy
5. Logistyka
6. Oczekiwane efekty Konferencji
7. Program Konferencji
Idea
Polityka kulturalna państwa realizowana jest poprzez różnego typu instrumenty prawne
i finansowe. Wśród instytucji kultury, niewiele jest jednak placówek prowadzonych przez
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Organizatorami większości z nich są
samorządy. Kreują one własną politykę regionalną i lokalną. Ich instrumentarium jest
uboższe, gdyż Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz szereg
ustaw branżowych regulują homogenicznie wiele kwestii. Większość instytucji kultury, po
ich przejęciu przez nieprzygotowane do tego samorządy, narzuciła swym nowym,
samorządowym organizatorom, stary model m.in. ilościowej oceny ich działalności.
Instytucje mogą więc produkować mizerny produkt, a samorządy nie mają instrumentów do
ich właściwej oceny i weryfikacji. Z drugiej strony instytucjom brakuje mechanizmów
obronnych przed zbyt znaczącą ingerencją samorządów.
Czy samorządy radzą sobie z prowadzeniem instytucji kultury w sposób efektywny i zgodny
z ich zadaniami statutowymi? Czy statuty i organizacja instytucji są adekwatne do rozwoju
nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego, czy odpowiadają na potrzeby konkurowania
w skali międzynarodowej i prowadzenia nowoczesnych form edukacji kulturalnej? Wreszcie,
czy samorządy stawiają instytucjom kultury zadania związane z rozwojem cywilizacyjnym
regionów, najwyższą jakością działań? Czy formy edukacji kulturalnej nie ugrzęzły w wielu
ośrodkach kultury na mieliźnie ideologicznych funkcji domów kultury państwa
socjalistycznego? Czy obecny model funkcjonowania artystycznych instytucji kultury, z ich
etatyzmem i niskimi pensjami, brakiem wewnętrznej konkurencji, ale i niechęcią „załogi” etatowych artystów do wprowadzania systemów motywacyjnych, z tzw. „normą zero”, nie
jest ostatnim bastionem pożegnanego w 1989 r. systemu społeczno-gospodarczego? Czy
wreszcie samorządom nie brakuje odwagi i ambicji do tworzenia nowej jakości
w instytucjach kultury, które pochłaniają większość samorządowych środków na kulturę? Czy
widzą w kulturze czynnik rozwoju nie tylko społecznego, ale także gospodarczego?
Na te pytania nakładają się kolejne, związane z sytuacją gospodarczą w Polsce i na świecie.
Dochodzą informacje o wstrzymaniu realizacji projektów kulturalnych, o cofnięciu
finansowania dla nich z różnych źródeł. Kryzys jednak zawsze jest pewną szansą.
W wypadku instytucji kultury być może szansą na przebudzenie ze stagnacji i stabilizacji, na
realną zmianę funkcji i modeli funkcjonowania, na prawdziwy skok cywilizacyjny.
W roku 2006, w ramach badań prowadzonych przez Instytut Kulturoznawstwa UAM,
pytaliśmy dyrektorów wielkopolskich instytucji kultury o ocenę finansowania ich instytucji.
Budżet w skali kilku lat na ogół oceniany był jako stabilny i optymalny. Jednak stwierdzenie
takie w każdym z przypadków miało odmienne konotacje. Dla jednych owa stabilność
oznaczała ciągłą konieczność starania się o środki zewnętrzne z funduszy unijnych,
ministerialnych oraz działalności usługowej. Dla innych ten stabilny poziom był
wystarczający; nie motywował do większych starań o pozyskanie środków z zewnątrz, a przy
tym jakakolwiek działalność usługowa była źle widziana. Brak motywacji w tym przypadku
pociągał za sobą brak inicjatywy, by np. zlecić przygotowanie wniosku o dotację zewnętrznej,
wyspecjalizowanej firmie. Zadaliśmy wówczas aktualne dziś pytanie:Co by Pan(-i) zrobił(-a),
gdyby zmniejszono budżet kierowanej przez Pana(-ią) instytucji o 30%? Dla jednych byłaby
to motywacja do pozyskiwania środków zewnętrznych i racjonalizacji wydatków, czy
zatrudnienia. Dla innych powód wyłącznie do bezradnego ograniczania działalności
merytorycznej.
2
Dlatego mówiąc o „instytucjach kultury w kryzysie” mamy też na myśli kryzys modelu
działalności instytucji. Nie jest to kryzys, który pojawił się nagle. Wynika z szeregu
zaniechań ze strony państwa, a później samorządów; zaniedbań od samego przełomu
ustrojowego, tolerowanych podczas reformy administracyjnej i przekazania instytucji
samorządom.
Przy założeniu, że formy instytucjonalne prowadzenia działalności kulturalnej są w wielu
wypadkach niezbędne i niezastąpione, należy postawić następującą tezę: instytucje kultury
wchodzą często w obszar działań sektora prywatnego (impresariaty, producenci, prywatne
teatry itp.) i społecznego (organizacje pozarządowe realizujące festiwale, działalność
edukacyjną i popularyzatorską), naruszając tym samym równowagę rynkową, a nawet stając
się czasem nieuczciwą konkurencją w obszarach, w których mogłaby i powinna rozwijać się
konkurencja usług kulturalnych lub kwitnąć aktywność obywatelska.
Dlatego podczas Konferencji będziemy się starali wspólnie zastanowić nad tym,
czy instytucje odpowiadają na potrzeby społeczności lokalnych, czy realizują ambicje tych
społeczności, czy są w stanie konkurować w skali międzynarodowej, być wizytówką miast,
regionów?
Wydaje się, że to od dobrze pojętej ambicji samorządu – organizatora instytucji kultury – oraz
docenienia mechanizmów, jakie kreuje kultura, zależy nie tylko jej rozwój i reforma instytucji
kultury, ale przede wszystkim uruchomienie i zagospodarowanie kapitału ludzkiego, który
rozwija się jak dotąd zdecydowanie lepiej w obszarze prywatnej przedsiębiorczości
i trzeciego sektora. Społeczeństwo obywatelskie nie może zaistnieć w pełni bez uwolnienia
i zagospodarowania przestrzeni symboli, kulturowego dziedzictwa lokalnego i regionalnego,
aktywności zespołów i stowarzyszeń kulturalnych – bez uwolnienia kultury od przerostu
biurokracji i źle działających instytucji.
Konferencja jest adresowana głównie do organizatorów instytucji kultury – samorządów,
ale też do zarządzających instytucjami kultury. Jej celem jest między innymi przedstawienie
koncepcji związanych z prowadzonymi na zlecenie Ministerstwa badaniami i opiniami
ekspertów. Z uwagi na ugruntowany już zasadniczo zdecentralizowany model państwa,
Minister może w wielu zakresach być jedynie doradcą i moderatorem działań oraz
stymulować zmiany, oceniane jako pożądane. Minister ma oczywiście inicjatywę podjęcia
zmian ustawowych. Zmiany takie nie odmienią cudownie rzeczywistości, a wiele da się
osiągnąć w ramach istniejących uregulowań. Większym problemem wydają się raczej zastane
modele funkcjonowania instytucji, lęk przed podejmowaniem trudnych politycznie decyzji
oraz mentalny opór przed „zmianą”, czy zwykły brak kompetencji.
Czy samorządy są skłonne wprowadzać i instytucjonalizować dobre praktyki w instytucjach
kultury? Jakie mogą w tym względzie pojawić się bariery lub uprzedzenia? Jakie będą formy
dokonania jakościowej, cywilizacyjnej zmiany w tych instytucjach? Na te m.in. pytania ma
dać odpowiedź poznańska Konferencja. Wnioski i rekomendacje z niej płynące zostaną
przekazane organizatorom Kongresu Kultury Polskiej.
3
Patronat:
Bogdan Zdrojewski, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Komitet Honorowy:
Marek Woźniak, Marszałek Województwa Wielkopolskiego
Ryszard Grobelny, Prezydent Miasta Poznania, Prezes Związku Miast Polskich
Prof. dr hab. Grażyna Prawelska-Skrzypek, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Nauki i SW
Prof. dr hab. Bronisław Marciniak, Rektor Uniwersytetu im. A. Mickiewicza
Prof. dr hab. Marian Gorynia, Rektor Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu
Prof. Bogumił Nowicki, Rektor Akademii Muzycznej w Poznaniu
Prof. Marcin Berdyszak, Rektor Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu
Michał Chojara, Prezes Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Wielkopolski
Rafał Skąpski, Prezes Fundacji Kultury Polskiej
dr Ryszard Żółtaniecki, Prezes Fundacji Kultury
Zaproszenie do Rady Programowej przyjęli:
Prof. dr hab. Jacek Sójka – Dyrektor Instytutu Kulturoznawstwa UAM – Przewodniczący
Prof. dr hab. Emil Orzechowski, Uniwersytet Jagielloński
Prof. dr hab. Jan Stanisław Wojciechowski – UKSW, Uniwersytet Jagielloński
Prof. dr hab. Michał Kulesza, Uniwersytet Warszawski, Red. Nacz.Samorządu Terytorialnego
Prof. dr hab. Jerzy Hausner, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
Prof. dr hab. Antoni Szczuciński – Przewodniczący Komisji Kultury Miasta Poznania
Dr Zina Jarmoszuk – Dyrektor Departamentu Mecenatu Państwa MKiDN
Organizatorzy:
Instytut Kulturoznawstwa Uniwersytetu im A. Mickiewicza
Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego
Fundacja Kultury
Współpraca:
Urząd Miasta Poznania
Związek Miast Polskich
Fundacja Kultury Polskiej
Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Wielkopolski
Bona Fide. Stowarzyszenie Wielkopolan
4
Komitet organizacyjny:
dr Przemysław Kieliszewski – Instytut Kulturoznawstwa UAM - przewodniczący
Jacek Bartkowiak – Dyrektor Departamentu Kultury Urzędu Marszałkowskiego woj. Wlkp.
Beata Mitmańska – Dyrektor Wydziału Kultury Urzędu Miasta Poznania
Marek Raczak – Dyrektor Centrum Kultury „Zamek”
Natalia Dzieduszycka – Dyrektor Fundacji Kultury
Piotr Landsberg - Departament Kultury Urzędu Marszałkowskiego woj. Wlkp.
dr Marcin Poprawski – Instytut Kulturoznawstwa UAM, Uniwersytet Europejski Viadrina
Paweł Gogołek – Bona Fide. Stowarzyszenie Wielkopolan
Uczestnicy – Konferencja jest adresowana do:
1. Samorządowców (marszałków, prezydentów, burmistrzów, wójtów, starostów lub ich
zastępców),
2. Dyrektorów departamentu lub wydziału kultury w samorządach,
3. Dyrektorów instytucji kultury z całej Polski,
4. Ekspertów, prowadzących badania w obszarze polityki kulturalnej i zarządzania
kulturą, upowszechniania kultury,
5. Przedstawicieli III sektora i przemysłów kultury.
Logistyka:
Została opisana w formularzu zgłoszeniowym:
- termin zgłoszeń upływa 24 kwietnia br.
- koszt uczestnictwa z pełnym wyżywieniem wynosi 150 zł + hotel,
- oferta zarezerwowanych hoteli – do wyboru (NH Hotel, Mercure, Royal, Jowita, Lech),
- możliwy i rekomendowany przyjazd w dniu 19 maja w godzinach popołudniowych,
- uczestnicy otrzymają materiały konferencyjne, w tym nowe wydawnictwo „Instytucje
kultury XXI wieku”.
Oczekiwane efekty Konferencji:
- Zainicjowanie ogólnopolskiego samorządowego obserwatorium kultury,
- Przygotowanie wniosków, które mogą zostać wykorzystane na Kongresie Kultury Polskiej,
- Podjęcie inicjatywy oddolnej reformy instytucji kultury przez samorządy poprzez
stworzenie platformy dobrych praktyk.
5
Biuro Konferencji: Instytut Kulturoznawstwa UAM
(od poniedziałku do piątku w godz. 10:00-16:00)
ul. Szamarzewskiego 89 a, 60-568 Poznań, (pok. 22-24)
tel./fax: 061- 829-2104
kom. 0 728 67 19 95
e-mail: [email protected]; [email protected]
dr Przemysław Kieliszewski, Paweł Gogołek, Piotr Landsberg
Anna Patycka, Matylda Markiewicz – rejestracja, hotele
Informacje bieżące na:
www.kultura-samorzad.pl
6
Program Konferencji:
wtorek, 19 maja 2009
opcjonalnie – przyjazd na Konferencję
16:00 – 19:00 Check- in w wybranych przez gości hotelach
20:00 Program artystyczny – „Faust” – Teatr Nowy
środa, 20 maja 2009
Aula Nova Akademii Muzycznej w Poznaniu, ul. św. Marcin 87
8:30 – 9:30
Rejestracja / kawa / stoisko z publikacjami
9:30-10:00
Otwarcie Konferencji:
Bogdan Zdrojewski, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Marek Woźniak, Marszałek Województwa Wielkopolskiego
prof. UAM dr hab. Jacek Sójka, Dyrektor Instytutu Kulturoznawstwa
10:00 – 11:00
Dwugłos: Instytucje kultury wobec przemian w kulturze społeczeństwie w latach 1989-2009
prof. Jan Stanisław Wojciechowski, dr Jan Szomburg
11:00 – 11:30 Przerwa
11:30 – 13:00
Dwugłos: Polityka kulturalna państwa i regionów wobec instytucji kultury w Polsce – jak
tworzyć wspólną politykę w zdecentralizowanym państwie?
dr Monika Smoleń, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego
prof. dr hab. Grażyna Prawelska-Skrzypek, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Nauki
i Szkolnictwa Wyższego
13:00 – 13:15 Przerwa
13:15 – 14:45
Instytucje kultury w czasach kryzysu. Wyzwania i zagrożenia – w jakich warunkach
możliwa jest transformacja i nowoczesny model funkcjonowania instytucji?
prof. dr hab. Jerzy Hausner, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie. Dyskusja
15:00 – 15:45 Obiad – Akademia Muzyczna / Collegium Historicum UAM (ul. św. Marcin)
7
16:30 – 18:30
Debaty sekcyjne: Instytucje samorządowe – właściwe modele, dobre praktyki
I Prawo pracy i jego ograniczenia w kontraktowaniu pracy artystycznej
(Aula Lubrańskiego – Collegium Minus UAM, ul. Wieniawskiego 1)
II Zarządzanie zmianą w instytucjach kultury
(Sala 111 – Uniwersytet Ekonomiczny, al. Niepodległości 10 )
III Programowanie i ocena jakości pracy instytucji kultury
(Akademia Muzyczna, ul. Św. Marcin 87)
IV Nieznane formy upowszechniania kultury
(Akademia Muzyczna, ul. Św. Marcin 87)
19:00 Program artystyczny – Kabareciarnia Laskowika „Co się dzieje, co się dzieje’
(CK Zamek)
20:30 Bankiet wydany przez Ryszarda Grobelnego, Prezydenta Miasta Poznania
czwartek, 21 maja 2009
Aula Nova Akademii Muzycznej w Poznaniu, ul. św. Marcin 87
9:00 – 9:45
Prezentacja koncepcji transformacji instytucji upowszechniania kultury w Polsce –
perspektywa samorządów.
dr Przemysław Kieliszewski, dr Marcin Poprawski, Instytut Kulturoznawstwa UAM
10:00 – 11:30
Rozwiązania instytucjonalne i legislacyjne dla kultury. Jakiego wsparcia ze strony Ministra
mogą oczekiwać samorządy? Jakie rozwiązania organizacyjne warto zarekomendować
wprost samorządom?
prof. dr hab. Michał Kulesza, Uniwersytet Warszawski
11:30-12:00 Przerwa
12:00 – 13:15
Dyskusja: Czego „pragną” samorządy? Czy i jakie wsparcia ze strony MKIDN w zakresie
prowadzenia instytucji kultury potrzebują? – dyskusja panelowa
Moderator: Andrzej Porawski, Dyrektor Biura Związku Miast Polskich
Uczestnicy: przedstawiciele polskich samorządów i samorządowych instytucji kultury
13:15 – 14:15
Podsumowanie i wnioski.
Prezentacja „Forum Edukacji Kulturalnej”.
Zaproszenie do „Sieci dobrych praktyk – Samorządowego Obserwatorium Kultury”.
14:30 Obiad kończący Konferencję – Akademia Muzyczna
8