docNUK–Nowa Umowa Kapita∏owa
download 
Reklamacja Transkrypt
NUK–Nowa Umowa Kapita∏owa
Zeszyty BRE Bank – CASE Nr 98 NUK– Nowa Umowa Kapita∏owa www.case.com.pl Centrum Analiz Spo∏eczno-Ekonomicznych 2 0 0 8 Publikacja jest kontynuacją serii wydawniczej Zeszyty PBR-CASE CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa 00–010 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12 BRE Bank SA 00–950 Warszawa, ul. Senatorska 18 Copyright by: CASE – Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych – Fundacja Naukowa i BRE Bank SA Redakcja naukowa Ewa Balcerowicz Sekretarz Zeszytów Krystyna Olechowska Autorzy Mariusz Śpiewak Wiesław Thor Łukasz Witkowski Projekt okładki Jacek Bieńkowski DTP SK Studio ISSN 1233-121X Wydawca CASE – Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych – Fundacja Naukowa, 00–010 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12 Nakładca Fundacja BRE Banku, 00-950 Warszawa, ul. Królewska 14 Oddano do druku w październiku 2008 r. Nakład 300 egz. 2 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. NUK – Nowa Umowa Kapitałowa SPIS TREŚCI LISTA UCZESTNIKÓW SEMINARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 FILAR II – PRAKTYCZNE ASPEKTY WDROŻENIA NA PRZYKŁADZIE BRE BANKU – Wiesław Thor, Łukasz Witkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 NUK W OCENIE NIEZALEŻNEGO DORADCY – Mariusz Śpiewak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 NUK – Nowa Umowa Kapitałowa 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. 3 LISTA UCZESTNIKÓW SEMINARIUM Jan Antczak EwaBalcerowicz Piotr Bednarski Mariusz Borzęcki Iwona Braun Rafał Bujalski Łukasz Bystrzyński Marek Dąbrowski Mirosław Dusza Hanna Franiak Szymon Grabowski Michał Guldynowicz Danuta Hofman Dominika Jakubowska Piotr Jurkowicz Piotr Kasprzak Stefan Kawalec Arkadiusz Kłos Paweł Kołodziejski Edward Kozłowski Paweł Lach Edyta Lenart Jacek Łaszek Paweł Łęcki Anna Łuszpińska Michał Magdziarz Sylwia Malawska-Zielnik Krzysztof Maliszewski Maciej Meder Marek Niechciał Grażyna Niedbalska Krystyna Olechowska Jacek Osiński Marcin Otto Ewa Piwowarczyk Marek Popelas Katarzyna Preuss Artur Pustelnik Andrzej Reich Monika Rzeczkowska Elżbieta Sawicka Paweł Smardz Marek Sowa Małgorzata Stasiak Danuta Szewczyk-Chrzanowska Mariusz Śpiewak Marta Tarnowska Wiesław Thor Michał Tkaczuk Magdalena Tomaszewska Joanna Tylińska Elżbieta Urbaniak Paweł Widacki Marta Widlak Marcin Wiśniewski Łukasz Witkowski Maciej Woźniak Barbara Wyczańska Arkadiusz Wyka Aleksandra Wytwer 4 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. Deutsche Bank Polska CASE KNF BRE Leasing WAiMS PW BRE Bank PwC CASE UW NBP NBP BRE Bank NBP CASE WAiMS PW NBP Capital Strategy BRE Bank REAS, EIN MGI BRE Bank NBp BZWBK BRE Bank Pekao NBP ZEB CASE NBP KNF BRE Bank KNF BRE Bank BGK NBp ING Bank PKO BP BPH PwC NBP BRE Bank PricewaterhouseCoopers ING Bank BRE Bank Radio PIN Pekao ZBP BRE Bank NBP NBP AE Poznań BRE Bank NBP BRE Bank ING Bank NBP NUK – Nowa Umowa Kapitałowa Wprowadzenie 1 kwietnia 2007 r. weszły w życie uchwały Komisji Nadzoru Bankowego wprowadzające do polskiego systemu prawnego dyrektywy 2006/48/WE i 2006/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 14 czerwca 2006 r., czyli postanowienia Nowej Umowy Kapitałowej; zwanej również Basel II lub NUK. Nowa Umowa Kapitałowa to zrewidowana wersja powstałej w 1988 r. struktury oceny adekwatności kapitałowej instytucji finansowych (Basel I) opracowana przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego. Ma wzmocnić bezpieczeństwo i stabilność międzynarodowego systemu bankowego, wykazać, że instytucje finansowe posiadają wystarczający kapitał jako zabezpieczenie podejmowanego ryzyka. NUK to odpowiedź instytucji nadzoru na zwiększające się powiązania i zależności między sektorami bankowymi różnych krajów oraz wynikającą z tych powiązań wzmożoną wrażliwość systemów bankowych na potencjalne kryzysy. NUK to także odpowiedź na rosnące ryzyko bankowe, wynikające z pojawiania się nowych instrumentów finansowych oraz nasilającej się konkurencji. Czynniki te są bowiem źródłem nowych, niezidentyfikowanych dotychczas rodzajów ryzyka, powodują wzrost zagrożenia destabilizacji międzynarodowego systemu bankowego, wymuszając uwzględnienie zmian w otoczeniu instytucji finansowych oraz potrzebę regulacji nadzorczych. O NUK dyskutowali paneliści i goście 98. seminarium z cyklu BRE-CASE. Seminarium zorganizowała Fundacja CASE we współpracy z BRE Bankiem SA w ramach stałego cyklu spotkań panelowych. Seminarium odbyło się w Warszawie, we wrześniu 2008 r. Organizatorzy zaprosili do wygłoszenia referatów: Wiesława Thora, wiceprezesa BRE Banku SA, Łukasza Witkowskiego, dyrektora Departamentu Ryzyka Finansowego BRE Banku SA oraz Mariusza Śpiewaka, dyrektora w grupie Financial Services Advisory PricewaterhouseCoopers. W ramach filaru I NUK (minimalne wymogi kapitałowe) ustalane są tzw. wymogi kapitałowe, które określają minimalny poziom sumy funduszy własnych i innych składników bilansu banku określoNUK – Nowa Umowa Kapitałowa 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. 5 nych przez Komisję Nadzoru Bankowego, jakie banki zobowiązane są utrzymywać. Wymogi kapitałowe wyznaczane są w ramach trzech podstawowych grup ryzyka występujących w działalności bankowej, tj. ryzyka kredytowego, ryzyka rynkowego oraz ryzyka operacyjnego. Dla każdej z tych grup ryzyka występuje kilka możliwych metod wyznaczania owych minimalnych wymogów kapitałowych spośród których banki, po spełnieniu szeregu kryteriów, mogą skorzystać. Znaczącą korzyścią Basel II w stosunku do poprzedniego obowiązującego unormowania jest możliwość wykorzystania przez banki własnych, wewnętrznych modeli szacowania ryzyka kredytowego (podejście oparte na metodach wewnętrznych ratingach – IRB) i/lub ryzyka operacyjnego (podejście wykorzystujące zaawansowane metody pomiaru – AMA). Jednak bez względu na zastosowaną metodę każda instytucja kredytowa musi wypełniać minimalny poziom adekwatności kapitałowej definiowany jako wielkość funduszy własnych nie mniejsza niż 8% aktywów i zobowiązań pozabilansowych ważonych ryzykiem lub ich ekwiwalentów wynikających z ryzyka rynkowego i operacyjnego. Zgodnie z drugim filarem NUK (analiza nadzorcza) banki tworzą wewnętrzne procesy oceny kapitału ekonomicznego oraz ustalają docelowe kapitały zgodne z profilem ryzyka w danym banku oraz otoczeniem nadzorczym. Filar II to przede wszystkim proces oceny nadzorczej (SREP – Supervisory Review and Evaluation Process), w której instytucje nadzoru dokonują oceny procesu oceny adekwatności kapitału wewnętrznego (ICAAP – Internal Capital Adequacy Assessment Process) oraz poprawności procesów ładu wewnętrznego danej instytucji w celu sprawdzenia rzetelności stosowanego przez nią podejścia do wyznaczania wielkości utrzymywanego kapitału. Filar II musi uwzględniać ryzyko nieujęte w pierwszym filarze (np. ryzyko stopy procentowej w portfelu bankowym, ryzyko płynności itp.), przy czym należy zakładać, że poziom wypłacalności wymagany w ramach filaru II będzie wyższy niż wymogi kapitałowe wynikające z filaru I. W trzecim filarze (dyscyplina rynkowa) instytucje kredytowe są zobowiązane do ujawniania informacji na temat ich profilu ryzyka oraz poziomu kapitału utrzymywanego na pokrycie ryzyka występującego w prowadzonej przez nie działalności. W ten sposób uczestnicy rynku sami utrzymują dyscyplinę. Zakres ujawnianych informacji zależy od przyjętego przez bank wariantu pierwszego filaru. Im bardziej zaawansowane podejście, wykorzystujące modele statystyczne, tym więcej informacji wymaga ujawnienia. 6 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. NUK – Nowa Umowa Kapitałowa Wiesław Thor – wiceprezes BRE Banku SA Łukasz Witkowski – dyrektor Departamentu Ryzyka Finansowego BRE Banku SA Filar II – Praktyczne aspekty wdrożenia na przykładzie BRE Banku Wdrożenie zasad Basel II stanowi obecnie jedno sel II w BRE Banku możemy w sposób obiektyw- z największych wyzwań dla podmiotów sektora ny ocenić znaczenie filara II dla banku, w tym fakt, bankowego w Polsce, a także Unii Europejskiej. że z punktu widzenia procesów zarządzania ban- Skala wyzwania wynika z faktu, że w odróżnieniu kiem jest to główna korzyść wynikająca z wdroże- od zasad Basel I, Nowa Umowa Kapitałowa (Ba- nia Basel II, ponieważ bezpośrednio oddziaływu- sel II) nie ogranicza się do wąsko rozumianych al- je na proces zarządzania ryzykiem i proces zarzą- gorytmów liczenia wymogów kapitałowych i for- dzania kapitałem, a także wpływa na ich stopnio- matów sprawozdawczych, ale jest także zbiorem za- wą integrację. Nowa Umowa Kapitałowa umożli- sad i wymagań wywołujących głęboką ingerencję wia wybór jednej z kilku koncepcji liczenia wymo- w kluczowe procesy zarządzania bankiem za- gów kapitałowych różniących się stopniem zawan- równo w sferze operacyjnej jak i strategicznej. sowania i złożoności metodologicznej, a także, co bardzo ważne z punktu widzenia, banku finalnym Celem niniejszego opracowania jest przedstawie- poziomem wymogów kapitałowych. Nowa Umo- nie koncepcji filara II, analiza jego elementów skła- wa Kapitałowa zwiększa spektrum dostępnych me- dowych z uwzględnieniem doświadczeń BRE tod liczenia adekwatności kapitałowej w stosun- Banku wynikających z realizacji procesu wdroże- ku do Basel I, co jest bardzo ważne z punktu wi- nia Basel II. dzenia wpływu banku na poziom całkowitych wymogów kapitałowych i zwrotu na kapitale, a w kon- Analizując koncepcję Nowej Umowy Kapitałowej, sekwencji wpływa na modyfikację działań bizne- a następnie realizując proces wdrożenia Ba- sowych banku w zakresie struktury i wolumenu NUK – Nowa Umowa Kapitałowa 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. 7 prowadzonego biznesu. Warunkiem koniecznym Proces wdrożeniowy filaru II stanowił istotne wy- do realizacji procesu optymalizacji wymogów ka- zwanie dla BRE Banku, jak również innych pod- pitałowych i zwrotu na kapitale jest określenie pro- miotów bankowych w Polsce, jednak należy pod- filu ryzyka banku, a także efektywne wdrożenie sze- kreślić, że było to także duże wyzwanie dla nad- regu strategii umożliwiających ukształtowanie zoru bankowego (finansowego). Wynika to z fak- zdefiniowanego przez bank profilu ryzyka, co sta- tu, że elementem składowym filaru II jest proces nowi esencję filaru II. badania i oceny nadzorczej (SREP) w ramach, którego nadzór finansowy dokonuje oceny: BRE Bank realizując proces wdrożenia zasad Nowej Umowy Kapitałowej wyodrębnił w strukturze 1. Funkcjonującego w banku procesu ICAAP projektowej zespół, którego celem była analiza zgodności banku z wymaganiami filaru II, 2. Kompleksowości i poprawności istniejącego a następnie określenie i realizacja planu zamyka- w banku ładu wewnętrznego. nia zidentyfikowanych luk. Poniżej został zaprezentowany schemat struktury organizacyjnej pro- Efektywna realizacja procesu SREP wymaga od nad- jektu Basel II w zakresie wdrożenia metod standar- zoru finansowego posiadania kadr charakteryzują- dowych w BRE Banku. cych się wysoko specjalistyczną wiedzą ekspercką Rysunek 1. Schemat struktury organizacyjnej Basel II w BRE Banku 8 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. NUK – Nowa Umowa Kapitałowa w zakresie metod liczenia kapitału ekonomiczne- Istotnym warunkiem ładu wewnętrznego w zakre- go, procesów i metod kontroli/zarządzania całą ga- sie systemu zarządzania ryzykiem jest zapewnie- mą ryzyka bankowego, a także posiadających nie- nie rozdziału organizacyjnego i osobowego funk- zbędne doświadczenie do oceny stopnia adekwat- cji kontroli ryzyka (pomiar, monitorowanie, limi- ności przyjętych przez bank rozwiązań do złożono- towanie) od funkcji biznesowych skutkujących po- ści i skali prowadzonej działalności biznesowej. Po- dejmowaniem ryzyka. nadto, nadzór finansowy dokonuje weryfikacji zgodności wysokości oszacowanego kapitału we- W przypadku grup kapitałowych, takich jak np.: gru- wnętrznego z profilem ryzyka banku. Na poniższym pa kapitałowa BRE Banku wymagane jest sprawo- schemacie zaprezentowano schemat zadań fila- wanie nadzoru nad ryzykiem w ujęciu skonsolido- ru II w podziale na zadania banku i nadzoru finan- wanym, czyli obejmującym także podmioty grupy sowego. Realizując w BRE Banku prace w zakresie zależne od banku. W tym celu jest wymagane, aby dostosowania do wymogów ładu wewnętrznego wy- profil ryzyka spółek zależnych był zgodny z pro- różniliśmy trzy kluczowe obszary prac: filem ryzyka banku zdefiniowanym w strategii ryzyka. W praktyce z uwagi na fakt potencjalnie istot- Rysunek 2. Zadania banku i nadzoru finansowego w filarze II nych różnic w charakterze i skali działalności biznesowej banku i podmiotów zależnych nie zawsze najlepszą praktyką jest pełna standaryzacja systemu zarządzania ryzykiem w grupie kapitałowej banku w rozumieniu stosowania identycznych systemów ratingowych, modeli pomiaru VaR, CVaR etc. Niemniej na poziomie strategii i systemowych zasad kontroli ryzyka musi występować istotna standaryzacja. System kontroli wewnętrznej System zarządzania ryzykiem Zgodnie z zapisami Uchwały Nr 4/2007 KNB w banku musi funkcjonować system kontroli we- Systemu zarządzania ryzykiem BRE Banku zgodnie wnętrznej obejmujący wszystkie jednostki organi- z najlepszymi praktykami rynkowymi i wymagania- zacyjne, oddziały banku i jednostki z grupy kapi- mi nadzoru finansowego bazuje na wewnętrznych tałowej. Analogicznie jak w przypadku systemu za- strategiach, polityce i procedurach opracowanych rządzania ryzykiem wymagane jest wdrożenie w formie pisemnej. Strategie i polityka są aktualizo- polityki i procedur kontroli wewnętrznej zatwier- wane w cyklu rocznym, podlegają zatwierdzaniu dzanych przez zarząd i radę nadzorczą banku, któ- przez zarząd i radę nadzorczą banku. re są dostosowane do specyfiki banku. NUK – Nowa Umowa Kapitałowa 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. 9 W ramach prac wdrożeniowych projektu Basel II w BRE Banku przeprowadzona została we- – zasady ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem, ryfikacja i aktualizacja regulacji wewnętrznych definiujących postać i zasady systemu kontroli wewnętrznej, a także procedur operacyjnych zapew- – strategii i polityki w zakresie zarządzania ryzykiem kredytowym, niających, że mechanizmy systemu kontroli wewnętrznej są wbudowane w procesy operacyjne funkcjonujące w banku. Taka organizacja sposo- – strategii i polityki w zakresie zarządzania ryzykiem operacyjnym, bu funkcjonowania mechanizmów systemu kontroli wewnętrznej umożliwia aktywną kontrolę procesów, a w konsekwencji możliwość szybkiej re- – strategii i polityki w zakresie zarządzania ryzykiem rynkowym, akcji w przypadku identyfikacji błędów. – polityki w zakresie zarządzania ryzykiem płynRamy systemowe dla procesu planowania ności, i zarządzania kapitałem – polityki zarządzania kapitałem, Istotnym elementem ładu wewnętrznego dopracowanym i rozbudowanym w ramach prac projektu Basel II w BRE Banku było opracowanie koncep- – procesu oceny adekwatności kapitału wewnętrznego (ICAAP) w grupie BRE Banku, cji modelowania kapitału wewnętrznego, aktualizacja procesu planowania kapitałowego połączo- – regulaminu w zakresie kontroli wewnętrznej, nego z planowaniem finansowym, a także stworzenia nowych struktur organizacyjnych takich jak Komitet Zarządzania Kapitałem. Misją Komitetu – polityki zarządzania ryzykiem braku zgodności w BRE Banku. jest tworzenie zasad i nadzór nad procesem zarządzania kapitałem w celu optymalizacji działalno- Dokumenty tworzące filary ładu wewnętrznego ści biznesowej w aspekcie konsumpcji kapitału i re- podlegały akceptacji zarządu i rady nadzorczej alizacji wymaganej dochodowości z uwzględnie- banku. niem warunków granicznych (np. minimalny współczynnik wypłacalności) wynikających z pro- Drugim komponentem filaru II podlegającym wni- filu ryzyka banku. kliwej weryfikacji i ocenie przez nadzór finansowy jest proces oceny adekwatności kapitału wewnętrz- Realizacja procesu wdrożenia ładu wewnętrznego nego tzw. proces ICAAP. Zgodnie z zapisami Uchwa- opartego o wymagania Uchwały nr 4/2007 KNB w BRE ły Nr 4/2007, bank musi wdrożyć proces szacowa- Banku wymagała aktualizacji lub modyfikacji: nia kapitału wewnętrznego, niezbędnego do pokrycia wszystkich zidentyfikowanych, istotnych ro- – regulaminów rady nadzorczej i zarządu banku, 10 dzajów ryzyka występujących w działalności ban- 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. NUK – Nowa Umowa Kapitałowa ku oraz zmian otoczenia gospodarczego, z uwzględ- litą miarę kapitałową dla grupy kapitałowej nieniem przewidywanego poziomu ryzyka. Kluczo- i banku w ujęciu jednostkowym, we wydaje się wymaganie, aby proces szacowania kapitału wewnętrznego stanowił integralną część systemu zarządzania bankiem oraz podejmowania 4. alokacja kapitału na linie biznesowe i spółki grupy, decyzji o charakterze zarządczym w banku. 5. monitoring polegający na stałej identyfikacji ryW ramach prac projektu Basel II w BRE Banku zo- zyka występującego w działalności grupy, ana- stały przygotowane lub zmodyfikowane istnieją- lizie poziomu konsumpcji kapitału w zakresie ry- ce dokumenty stanowiące fundamenty systemo- zyka uznanego za istotne m.in. pod kątem oce- we dla procesu ICAAP w tym między innymi: ny czy bieżący profil ryzyka banku jest zbieżny z preferowanym przez bank profilem ryzyka. 1. „Proces oceny adekwatności kapitału wewnętrzRysunek 3. Ocena adekwatności kapitału wewnętrznego nego (ICAAP) w grupie BRE Banku SA”, 2. polityka zarządzania kapitałem w BRE Banku , 3. zasady identyfikacji istotnych rodzajów ryzyka w działalności grupy BRE Banku oraz szacowania kapitału na pokrycie istotnych trudno mierzalnych rodzajów ryzyka. Opracowanie powyższych aktów legislacji wewnętrznej umożliwiło wdrożenie procesu oceny Proces podlega cyklicznym przeglądom nadzor- adekwatności kapitału wewnętrznego w grupie czym realizowanym przez komitety banku, za- BRE Banku przebiegającego w sposób ciągły rząd banku, radę nadzorczą oraz Departament i opartego na pięciu elementach realizowanych Audytu Wewnętrznego. przez jednostki organizacyjne banku i spółki grupy. Elementami procesu są: Koncepcja kapitału wewnętrznego 1. identyfikacja i określenie istotności ryzyk wystę- z doświadczeń BRE Banku pujących w działalności banku, Kapitał ekonomiczny to szacowana przez bank wiel2. kalkulacja kapitału na pokrycie poszczegól- kość kapitału niezbędna do pokrycia wszystkich trwa- nych rodzajów ryzyka uznanych za istotne, le zidentyfikowanych istotnych mierzalnych rodzajów ryzyka występujących w działalności banku, wyzna- 3. agregacja kapitału na pokrycie ryzyka w jednoNUK – Nowa Umowa Kapitałowa czona przy założonym poziomie ufności w rocznym 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. 11 horyzoncie czasowym. Decyzję o poziomie ufności, branego poziomu ufności wskazującego na skłon- przy którym szacowany jest kapitał ekonomiczny, po- ność banku do ryzyka, a także macierzy korelacji dejmuje zarząd po rekomendacjach Komitetu Ryzy- pomiędzy poszczególnymi rodzajami ryzyka. ka i Komitetu ds. Zarządzania Kapitałem. Rysunek 4. Schemat wyznaczania wartości kapitału ekonomicznego W kalkulacji łącznego kapitału ekonomicznego uwzględ nia ny jest po ziom na ra że nia ban ku na istotne mierzalne rodzaje ryzyka, których pomiar dokonywany jest na odpowiednich poziomach agregacji zgodnych z założoną strukturą alokacji kapitału. Pomiar kapitału ekonomicznego obejmuje: 1) pomiar poziomu poszczególnych trwale istotnych mierzalnych rodzajów ryzyka, Kapitał wewnętrzny to szacowana przez bank 2) dokonanie obliczenia wielkości łącznego kapi- wielkość kapitału niezbędna do pokrycia wszyst- tału ekonomicznego na podstawie wyników kich zidentyfikowanych istotnych rodzajów ryzy- po mia ru po szcze gól nych trwa le istot nych ka występujących w działalności banku w tym mie- rodzajów ryzyka. rzalnych rodzajów ryzyka, dla których wielkość kapitału jest wyznaczana przy założonym poziomie Przy ustalaniu łącznego kapitału ekonomiczne- ufności oraz pozostałych trudno mierzalnych ro- go banku i grupy uwzględniany jest efekt dywer- dzajów ryzyka. sy fi ka cji mię dzy róż ny mi ro dza ja mi ry zyka. Na niższym poziomie agregacji kapitał ekonomicz- Kapitał wewnętrzny jest sumą kapitału ekonomicz- ny jest sumą kapitałów ekonomicznych na pokry- nego na pokrycie istotnych mierzalnych rodzajów cie po szcze gól nych istot nych mie rzal nych ryzyka oraz niezbędnego kapitału na pokrycie istot- rodzajów ryzyka . nych trudno mierzalnych rodzajów ryzyka. Kapitał ekonomiczny wyznacza się za pomocą od- Rysunek 5 prezentuje składowe kapitału we- powiednich metod ilościowych pozwalających wnętrznego i ich zastosowanie w finansowaniu po- w sposób adekwatny odzwierciedlić poziom ryzyka. szczególnych grup ryzyka. Poniżej został zaprezentowany schemat wyznacza- Podsumowując, poniżej zostały przedstawione nia wartości kapitału ekonomicznego dla przyję- wybrane zastosowania kapitału ekonomiczne- tego horyzontu czasowego (najczęściej 1 rok), wy- go/wewnętrznego, które na bazie doświadczeń BRE 12 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. NUK – Nowa Umowa Kapitałowa Banku wydają się dobrze obrazować istotę i zna- wartości: kapitału regulacyjnego lub kapitału czenie kapitału wewnętrznego, jednocześnie ma- ekonomicznego. my świadomość faktu, że nie jest to lista pełna, a ponadto jest ona w istotnym stopniu specyficz- Analizując zastosowania kapitału ekonomiczne- na dla każdej instytucji: go, można postawić hipotezę, że w przypadku ryzyka płynności kapitał ekonomiczny ma odmien- Rysunek 5. Schemat zastosowania kapitalu wewnęrtrznego w finansowaniu ryzyka ne zastosowanie niż w przypadku innych rodzajów ryzyka ważnych z punktu widzenia zarządzania bankiem. Wspomniana różnica wynika z faktu, że kapitał nie jest efektywnym źródłem finansowania ryzyka płynności, ponieważ ze swojej natury nie może być do tego celu wykorzystany, natomiast może stanowić zabezpieczenie wzrostu kosztu finansowania banku w przypadku sytuacji 1. Obliczanie kapitału ekonomicznego służy do ce- kryzysowej. lów kontroli i zarządzania ryzykiem – określenia profilu ryzyka banku. Poziom akceptowane- Kolejnym ograniczeniem zastosowania kapita- go ryzyka determinuje poziom niezbędnego łu ekonomicznego jest brak możliwości jego kapitału, a w konsekwencji wpływa na poziom wykorzystania do przestrzegania regulacyjnych zwrotu na kapitale. norm nadzorczych. Kapitał regulacyjny wyznaczany w filarze I jest zgodnie z obowiązującymi 2. Opracowanie strategicznego planu finansowe- uchwałami KNB (od stycznia 2009 r. uchwała- go banku – alokacja kapitału do linii bizneso- mi KNF) porównywany z kapitałem wewnętrz- wych, miary dochodowości bazujące na kapita- nym banku szacowanym w ramach filaru II. le ekonomicznym w celu tworzenia wartości do- W konsekwencji bank musi utrzymywać minimal- danej dla akcjonariuszy. ny poziom kapitału w wartości większej z dwóch: kapitał regulacyjny, kapitał wewnętrzny. Konser- 3. Wsparcie jednostek biznesowych w realizacji pla- watywne podejście zastosowane w polskich re- nów biznesowych, w tym oceny dochodowości gulacjach nadzorczych jest uzasadnione relatyw- planowanych transakcji i aktywnego zarządza- nie krótkim okresem stosowania kapitału ekono- nia zwrotem na kapitale. micznego/wewnętrznego w procesie zarządzania bankami i brakiem możliwości pełnej oceny 4. Realizacja wymagań regulacyjnych wynikają- skuteczności i stabilności takich działań. cych z filaru II/Basel II, a dotyczących wdrożenia kapitału wewnętrznego do procesów za- Na rysunku 6. pokazano ograniczenia zastosowa- rząd czych ban ku. Wy móg po rów ny wa nia nia kapitału ekonomicznego do wypełniania regu- i utrzymywania przez bank większej z dwóch lacyjnych norm nadzorczych. NUK – Nowa Umowa Kapitałowa 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. 13 Rysunek 6. Schemat ograniczenia zastosowania kapitału ekonomicznego W ramach podsumowania, możemy stwierdzić, że wprowadzenie do Nowej Umowy Kapitałowej elementu, jakim jest kapitał ekonomiczny było niezwykle istotnym czynnikiem, który w średnim i długim horyzoncie będzie w coraz większym stopniu kształtował politykę zarządzania kapitałem banku, a w konsekwencji sposób realizacji celów strategicznych w zakresie ryzyka i dochodu. 14 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. NUK – Nowa Umowa Kapitałowa Mariusz Śpiewak – dyrektor w grupie Financial Services Advisory PricewaterhouseCoopers NUK w ocenie niezależnego doradcy Wprowadzenie Cele Nowej Umowy Kapitałowej Komitetu Bazylejskiego Rok 2008 jest pierwszym rokiem funkcjonowania w Polsce w pełnym zakresie Nowej Umowy Kapi- Po wielu latach funkcjonowania Basel I było jasne, tałowej (NUK, Basel II) . W ciągu ostatnich dwóch- że istniejące wówczas regulacje w zakresie pomia- -trzech lat wdrożenie NUK było jednym z priory- ru adekwatności kapitałowej nie nadążają za roz- tetowych projektów dla wielu banków działających wojem rynków finansowych i konieczna jest ich ak- w Polsce. Banki wykonały ogromną pracę, aby speł- tualizacja. Poprawka z 1996 r. dotycząca ryzyka ryn- nić wymogi wszystkich trzech filarów NUK. Wie- kowego nie zmieniła podejścia do głównego ryzy- loosobowe zespoły pracowały nad wdrożenieam no- ka związanego z działalnością bankową, tj. ryzy- wych aplikacji informatycznych zarówno do kal- ka kredytowego. kulacji, jak i raportowania znowelizowanych wymogów kapitałowych, nad stworzeniem nowych Dlatego też podstawowym celem prac Komitetu Ba- procesów oraz opracowaniem wymaganych stra- zylejskiego nad nowelizacją umowy z 1988 r. by- tegii, polityki i procedur. ło opracowanie metodologii, która wzmacniałaby w jeszcze większym stopniu solidność i stabilność Wobec tak wielkiego wysiłku nasuwa się następu- międzynarodowego systemu bankowego, utrzymu- jące pytanie: czy obecny stan wdrożenia NUK jąc przy tym wystarczającą pewność, że regulacja w bankach w Polsce spełnia intencje, jakie przyświe- dotycząca adekwatności kapitałowej nie będzie cały Komitetowi Bazylejskiemu oraz Komisji Eu- istotnym źródłem nierówności konkurencyjnej ropejskiej przy wprowadzaniu nowych regulacji? pomiędzy bankami prowadzącymi działalność NUK – Nowa Umowa Kapitałowa 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. 15 w skali międzynarodowej. Znowelizowane przepi- siada przewagę nad Basel I w tym względzie. Jed- sy miały promować wdrażanie solidniejszych nak w Polsce liczba podmiotów z nadanym ratin- praktyk zarządzania ryzykiem w sektorze banko- giem zewnętrznym jest znikoma, co powoduje, że wym. Komitet dążył do określenia wymogów ka- przeważająca większość ekspozycji wobec przed- pitałowych wykazujących znacznie większą wraż- siębiorstw otrzymuje wagę ryzyka równą 100%. liwość na ryzyko. Istotną innowacją znowelizowa- Efektem jest brak zróżnicowania klientów korpo- nej metodologii pomiaru adekwatności kapitałowej racyjnych. Biorąc pod uwagę fakt, że wszystkie ban- było szersze wykorzystanie ocen ryzyka generowa- ki w Polsce rozpoczęły stosowanie Basel II od me- nych przez wewnętrzne systemy banków, jako da- tody standardowej, to z punktu widzenia filaru I, nych wejściowych dla rachunku kapitałowego1. powiązanie wymogów kapitałowych z faktycznie ponoszonym ryzykiem jest niewystarczające. Dla- Promowanie bezpieczeństwa i solidności w sys- tego też jeden z podstawowych celów NUK temie finansowym jest związane głównie z dwo- w przypadku banków działających w Polsce bę- ma aspektami. Pierwszy to lepsze powiązanie dzie spełniony wraz z przejściem na zaawansowa- wymogów kapitałowych z ryzykiem, na które na- ne metody pomiary ryzyka kredytowego oparte rażone są banki. Drugi to większe zróżnicowanie na ratingach wewnętrznych. wymogu kapitałowego w zależności od profilu ryzyka klienta banku2. W przypadku pierwszego Wspieranie równości konkurencyjnej jest oparte aspektu powstaje pytanie, która z metod kalkula- na jednakowych dla wszystkich zasadach po- cji wymogu kapitałowego dla ryzyka kredytowe- miaru adekwatności kapitałowej oraz szerszym za- go spełnia to przesłanie. Czy stosowanie metody stosowaniu NUK przez banki aktywne na rynkach standardowej, w której waga ryzyka jest uzależnio- międzynarodowych. Jednak już dyrektywa CRD3 na od ratingu zewnętrznego, rzeczywiście sprzy- przewidywała różne opcje narodowe, które umoż- ja powiązaniu wymogu kapitałowego z ryzykiem? liwiały przyjmowanie niejednolitych rozwiązań Z punktu widzenia krajów zachodnioeuropejskich, przez kraje członkowskie, a ponadto w ramach w których znaczna część przedsiębiorstw posia- transpozycji dyrektywy CRD na przepisy poszcze- da ratingi zewnętrzne takich agencji jak Stan- gólnych krajów dokonywano modyfikacji przyję- dard&Poor’s Rating Services, Moody’s Investor Se- tych w dyrektywie rozwiązań wynikających bądź rvice czy Fitch Ratings, z pewnością Basel II po- z interpretacji zapisów dyrektywy, bądź też z innych Tabela 1: Cele Nowej Umowy Kapitałowej Co? Jak? Promowanie bezpieczeństwa i solidności w systemie finansowym Kompletne ujęcie wszystkich rodzajów ryzyka Dalsze wspieranie równości konkurencyjnej Koncentracja na indywidualnym profilu ryzyka banku 16 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. NUK – Nowa Umowa Kapitałowa przyczyn. Efektem tego jest m.in. różna waga ryzy- zbędna do pokrycia wszystkich istotnych rodzajów ka stosowana dla ekspozycji zabezpieczonych hi- ryzyka związanych z działalnością banku. Jest to poteką mieszkalną, w przypadku gdy waluta kre- nowy wymiar adekwatności kapitałowej, który dytu jest różna od waluty, w której kredytobiorca w przeciwieństwie do wcześniejszej praktyki ba- osiąga dochody. Banki działające w Polsce stosu- zuje na własnej ocenie ryzyka przez bank. Ponad- ją w takich przypadkach wagę ryzyka 75%, nato- to, zgodnie z art. 128 ust. 1 pkt 2 prawa bankowe- miast na przykład oddział banku zagranicznego go obowiązującego w Polsce, banki są zobowiąza- prowadzący działalność bankową na zasadzie ne do utrzymywania funduszy własnych na pozio- jednolitego paszportu może stosować wagę ryzy- mie nie niższym niż wynika to z następujących war- ka 35%. Mimo że oddziały działające w Polsce są tości: sumy wymogów kapitałowych wynikających zachęcane przez nadzór do stosowania przepisów z filaru 1 lub kapitału wewnętrznego. Wzmacnia to lokalnych, to na bazie obowiązujących przepisów w znacznej mierze znaczenie kapitału wewnętrz- Komisja Nadzoru Finansowego nie ma możliwo- nego w określeniu adekwatności kapitałowej. ści bezpośredniego zmuszenia oddziału banku zagranicznego działającego na zasadzie jednolitego Poza koniecznością kalkulacji kapitału wewnętrz- paszportu do tego, aby zastosował on wagę ryzy- nego filar II reguluje kwestie związane z ładem we- ka 75%. Dlatego też w takich przypadkach wyda- wnętrznym. Uchwała nr 4 Komisji Nadzoru Ban- je się pożądana współpraca nadzorcy lokalnego kowego z 2007 r. wymaga, aby w banku funkcjo- z nadzorcą oddziału banku zagranicznego, mają- nowały określone strategie, polityka i procedury ca na celu wyeliminowanie tego typu rozbieżno- związane z zarządzaniem bankiem, zarządzaniem ści. Ogólnie można powiedzieć, że NUK znacznie ryzykiem, planowaniem kapitałowym, jak również uspójnił zasady pomiaru adekwatności kapitało- funkcjonowaniem jednostek odpowiedzialnych wej w skali międzynarodowej, jednak trudno to za audyt wewnętrzny oraz funkcję compliance. Fi- określić mianem pełnej równości konkurencyjnej. lar III natomiast wymaga publikowania określonych informacji o charakterze ilościowym, jak i jakościo- Główne zmiany wprowadzone przez NUK wym na temat wymogów kapitałowych. Odnosząc się do zmian wprowadzonych przez NUK Dodatkowo, określone w filarze I zaawansowane me- w sposób najbardziej ogólny możliwe jest stwier- tody pomiaru wymogów kapitałowych, tj. metody dzenie, że wdrożenie znowelizowanych przepisów oparte na ratingach wewnętrznych w przypadku ry- znacznie wzmocniło rolę zarządzania ryzykiem zyka kredytowego (IRB4) czy też zaawansowa- w bankach. Główną przyczyną tego było wprowa- na metoda pomiaru w przypadku ryzyka operacyj- dzenie II oraz III filaru, czyli analizy nadzorczej i dys- nego jednoznacznie uzależniają poziom wymaga- cypliny rynkowej. W ramach filaru II banki są zo- nego kapitału od własnych oszacowań banków, do- bowiązane do oszacowania tzw. kapitału we- konywanych przez jednostki odpowiedzialne za po- wnętrznego, czyli wartości kapitału, która zgodnie miar ryzyka. Ponadto metody zaawansowane wpro- z wewnętrznymi modelami pomiaru ryzyka jest nie- wadzają szereg wymogów jakościowych dotyczących NUK – Nowa Umowa Kapitałowa 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. 17 procesów wewnętrznych mających na celu z jednej nych wersjach regulacji transponujących dyrekty- strony zapewnienie odpowiedniej jakości własne- wę na grunt polski. Listę głównych zagadnień, go oszacowania banku, z drugiej natomiast ścisłe po- nad którymi pracowały banki w Polsce w ramach wiązanie zarządzania ryzykiem z działalnością biz- wdrożenia NUK prezentuje rysunek 2. nesową. Warte podkreślenia jest tutaj to, że część banków Opisane wyżej różnice między Basel I a Ba- pracowała jednocześnie nad wdrożeniem metod sel II prezentuje rysunek 1. standardowych, jak również nad przygotowaniem do stosowania metod zaawansowanych, szczegól- Rysunek 1. Główne zmiany wprowadzone przez NUK5 nie w odniesieniu do ryzyka kredytowego. Powodowało to znaczną kumulację prac, co mogło w niektórych przypadkach wpłynąć na jakość wypracowanych rozwiązań w zakresie metod standardowych, jak również na jakość wniosków aplikacyjnych związanych z metodą opartą na ratingach wewnętrznych. Tylko banki posiadające wyspecjalizowany i wysoce zmotywowany zespół wdrożeniowy, wspierany odpowiednio przez zarząd, mogły takiemu wyzwaniu podołać. Rysunek 2. Zagadnienia, nad którymi pracowały banki w ramach wdrożenia NUK6 Wdrożenie NUK w warunkach polskich Przygotowania do wdrożenia NUK w bankach w Polsce trwały kilka lat. Objęły one m.in. jednostki odpowiedzialne za pomiar ryzyka, IT, controlling, audyt wewnętrzny oraz sprawozdawczość. Pierwszym etapem było zrozumienie nowych regulacji, po czym następowało z reguły przeprowadzenie analizy i opracowanie planu wdrożenia. Kwestie me- Wdrożenie NUK w warunkach polskich (metoda todologiczne związane z pomiarem wymogów ka- standardowa) oznaczało w wielu przypadkach pitałowych były dla banków nie lada wyzwaniem, wzrost wymogów kapitałowych. Wzrost ten wyni- ponieważ z jednej strony interpretacja zapisów dy- kał przede wszystkim z rozszerzenia katalogu wy- rektywy CRD była częstokroć niejednoznaczna, mogów o nowy wymóg z tytuły ryzyka operacyjne- z drugiej natomiast następowały zmiany w pierwot- go. Spadek wymogu z tytułu ryzyka kredytowego 18 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. NUK – Nowa Umowa Kapitałowa obserwowany w innych krajach nie był tak znaczą- gólności polityki ICAAP, rozszerzeniu uległy obowiąz- cy w Polsce. Główną tego przyczyną były mniejsze ki rady nadzorczej, zarządu, audytu wewnętrznego oszczędności kapitałowe w segmencie ekspozycji i compliance. Raportowanie kapitału wewnętrzne- zabezpieczonych na nieruchomościach spowodo- go stało się elementem systemu informacji zarząd- wane m.in. narzuceniem przez polski nadzór wa- czej. W bankach zostały rozbudowane procesy gi ryzyka 75% dla kredytów hipotecznych w wa- związane z zarządzaniem ryzykiem operacyjnym, wy- lucie obcej (w przeciwieństwie do 35% wagi ryzy- ceną zabezpieczeń, pomiarem ryzyka poprzez testy ka dla części efektywnie zabezpieczonej tego typu warunków skrajnych oraz identyfikacją istotnych ry- ekspozycji w innych krajach). zyk w działalności banku. Drugą istotną kwestią była wzrastająca rola zarzą- Znamiennym dla oceny sektora finansowego jest dzania kapitałem, ponieważ kapitał stał się dobrem fakt, że wszystkie banki w Polsce rozpoczęły pomiar jeszcze bardziej ograniczonym. Nie było to efektem wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka kredytowe- tylko i wyłącznie wzrostu wymogów kapitało- go metodą standardową, która jest jedynie rozwi- wych czy też spełnienia wymagań filaru II. Wzrost nięciem podejścia stosowanego w Basel I. Przyczy- wymogów kapitałowych wynikał przede wszystkim nił się do tego krótki okres funkcjonowania syste- z silnej ekspansji kredytowej w obszarze kredytów mów ratingowych w Polsce w porównaniu do kra- hipotecznych dla osób fizycznych. Banki zaczęły jów Europy Zachodniej, czego rezultatem jest brak obserwować kapitałochłonność swoich ekspozy- wymaganych przez nadzorcę, odpowiednio długich, cji w relacji do generowanego dochodu co mogło okresów stosowania i danych historycznych w od- w konsekwencji powodować, że skłonność banków niesieniu do parametrów ryzyka. Z drugiej strony do finansowania najbardziej prestiżowych klien- brak było ze strony polskiego nadzoru bankowe- tów oczekujących bardzo niskiej marży znacznie go wyraźnego sygnału mówiącego, że nadzór ban- spadała. kowy oczekuje, aby duże banki w Polsce docelowo stosowały zaawansowane metody oparte na ratin- Jednocześnie wzrastała rola systemów ratingowych gach wewnętrznych. Taki przekaz jasno formułował oraz wynikających z nich parametrów ryzyka (PD, nadzorca niemiecki wobec największych graczy LGD, CCF7) z uwagi na wykorzystanie tych para- w sektorze bankowym w Niemczech. Jasne sformu- metrów w pomiarze kapitału wewnętrznego, jak łowanie oczekiwań w zakresie stosowania metod za- również fakt, że są one głównym determinantem awansowanych oznacza de facto, że nadzór ocze- wymogów kapitałowych w metodzie IRB. Banki za- kuje, by największe banki przeniosły swoje proce- mierzające w przyszłości wdrożyć metody IRB już sy zarządzania ryzykiem na wyższy poziom i sto- wcześniej muszą zadbać o dobrą jakość oszacowa- sowały najwyższe standardy w tym obszarze. nia parametrów ryzyka. Można tylko domniemywać, dlaczego ze strony Z uwagi na konieczność opracowania nowych stra- nadzory polskiego nie zostały sformułowane takie tegii, różnych rodzajów polityki i procedur, w szcze- oczekiwania. Na pewno brak odpowiedniej histo- NUK – Nowa Umowa Kapitałowa 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. 19 rii stosowania systemów ratingowych może być puje zróżnicowanie klientów w metodzie standardo- pewnym wytłumaczeniem, jednak ten argument nie wej w ramach jednego segmentu. jest wystarczający w kontekście wskazania celu, do którego banki powinny dążyć. Prawdopodob- Drugim równie istotnym powodem jest chęć nie przyczyna leży gdzieindziej. Być może wynika usprawnienia procesów zarządzania ryzykiem. to z obawy przed obniżeniem się wymogów kapi- Posiadanie sprawnego procesu zarządzania ryzy- tałowych przy zastosowaniu metody opartej na ra- kiem jest warunkiem koniecznym przy ubieganiu tingach wewnętrznych, zwłaszcza w segmencie de- się o stosowanie metod zaawansowanych i dlate- talicznym. go też wiele banków chce wykorzystać ten warunek jako katalizator do zmian istniejących praktyk w obszarze zarządzania ryzykiem. Wdrożenie metod zaawansowanych Na dalszym miejscu są powody związane z wymoNiezależnie od zachęt lub też ich braku ze stro- giem spółki-matki, budowaniem swojego prestiż ny nadzoru, banki w Polsce będą dążyły do przej- na rynku w oczach inwestorów, agencji ratingowych ścia na metody zaawansowane, zwłaszcza w od- czy innych uczestników rynku, jak również pozy- niesieniu do ryzyka kredytowego i operacyjnego. tywny wpływ na współczynnik wypłacalności. Część banków może dążyć do zastosowania modeli Value at Risk w odniesieniu do ryzyka ryn- Należy oczekiwać, że metody zaawansowane bę- kowego. dą wdrażały przede wszystkim duże instytucje, jak również instytucje, które stanowią istotne podmioty w grupie kapitałowej spółki matki lub też są moc- Jakie motywy stoją za decyzją o implementacji? no zintegrowane z podmiotami macierzystymi, w przypadku których wdrożenie metod zaawansowanych jest narzucone z góry. Z analiz PwC wynika, że głównym motywem chęci wdrożenia metod zaawansowanych jest pomiar ka- Główne problemy związane z wdrożeniem pitału regulacyjnego dostosowany do faktycznie metod IRB ponoszonego ryzyka. Biorąc pod uwagę fakt, że w praktyce bankowej zwrot na kapitale, w tym Tabela 2 przedstawia główne problemy związane na kapitale regulacyjnym, bywa jedną z głównych sto- z wdrożeniem metod IRB. Do najważniejszych sowanych miar mających wpływ na zachowania me- z nich należą: brak danych historycznych, niewy- nedżerów, to banki dążą do tego, aby determinanty starczająca długość stosowania modeli ratingowych, tych zachowań uwzględniały również pryzmat ryzy- wysoki nakład pracy i tym samym zapotrzebowa- ka. Jeśli bank chce oprzeć pomiar ryzyka na kapita- nie na odpowiednie zasoby ludzkie, a także ewen- le regulacyjnym, konieczne jest zastosowanie metod tualna konieczność rozbudowy systemów IT istnie- zaawansowanych, ponieważ w praktyce nie wystę- jących w bankach. Banki przewidują również ko- 20 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. NUK – Nowa Umowa Kapitałowa nieczność budowy lub dostosowania systemów ra- nesowe rozwijać, na których segmentach klientów się tingowych, wynikającą chociażby z braku dostoso- skupić, itd.) oraz przy pomiarze rentowności skory- wania modeli do specyfiki rynku lokalnego lub też gowanej o ryzyko (gdzie zarabiamy najwięcej z budowy modeli na bazie oszacowań eksperckich. przy uwzględnieniu kosztu ryzyka i związanego z nim kapitału). Służby sprzedażowe mogą wykorzystać systemy ratingowe do analizy rentowności swo- Dalszy rozwój wykorzystania systemów ratingowych ich klientów, produktów, kanałów dystrybucji oraz do dopasowywania swojej oferty produktowej do profilu i ryzyka klienta. Można stwierdzić, że prze- Wykorzystanie systemów ratingowych do pomiaru wagę konkurencyjną osiągną te banki, które będą po- adekwatności kapitałowej jest tylko jedną z wielu moż- trafiły zintegrować (w sensie pełnego zrozumienia i wy- liwości ich zastosowania. Poprawnie skonstruowa- korzystania dostępnych narzędzi) funkcje zarządza- ne systemy ratingowe mogą być wykorzystywane rów- nia ryzykiem, controllingu oraz sprzedaży. nież poza obszarem ryzyka, tj. w działalności controllingowej oraz sprzedażowej. Służby controllingowe Podsumowanie odpowiedzialne za zarządzanie kapitałem i pomiar rentowności mogą bazować m.in. na parametrach ry- NUK przyczynił się z pewnością do nakierowania zyka i kapitale ekonomicznym przy podejmowaniu znacznie większej niż wcześniej uwagi banków decyzji o charakterze strategicznym (które linie biz- na obszar zarządzania ryzykiem oraz zarządzanie Tabela 2. Największe przeszkody związane z wdrożeniem metod IRB Obszar Największe przeszkody Brak danych historycznych Niewystarczająca jakość danych historycznych Konieczność rozbudowy systemów informatycznych (zapewnienie odpowiedniego transferu danych, wydajność systemu, długość procesowania, jakość danych itp.) Brak odpowiednich zasobów ludzkich Niewystarczająca długość stosowania modeli ratingowych spełniających w przeważającej części wymogi Basel II Dane IT Wdrożenie Use test Modele ratingowe Konieczność budowy bądź dostosowań modeli ratingowych (dostosowanie do specyfiki rynku lokalnego, zmiany modeli eksperckich na modele statystyczne itd.) Walidacja Brak objęcia walidacją wszystkich systemów ratingowych Niepełny zakres walidacji, w tym w szczególności – brak walidacji jakości danych oraz procesu Przeprowadzanie testów warunków skrajnych dla ryzyka kredytowego tylko przez połowę banków Stress testy Brakuje zarówno metodologii przeprowadzania testów warunków skrajnych, jak i procesu ujmowania ich wyników w podejmowaniu decyzji zarządczych Ład korporacyjny NUK – Nowa Umowa Kapitałowa Brak jasnych kryteriów akceptacji systemów ratingowych, ani niezależnej jednostki odpowiedzialnej za ich walidację 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. 21 kapitałem. Wdrożenie NUK w bankach w Polsce, szczególnie w kontekście intencji jego powstania, nie zakończyło się wraz z początkiem 2008 r., lecz będzie trwało jeszcze przez kilka lat, kiedy banki będą przechodzić z metod standardowych na metody zaawansowane. Rysunek 3. Dalszy rozwój wykorzystania systemów ratingowych Bibliografia Uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe transponujące do polskiego porządku prawnego postanowienia zmienionych dyrektyw 2006/48/WE oraz 2006/49/WE Dyrektywa 2006/48/WE w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe, zmieniającej dyrektywę 2000/12/WE Dyrektywa 2006/49/WE w sprawie adekwatności kapitałowej przedsiębiorstw inwestycyjnych i instytucji kredytowych, zmieniająca dyrektywę 93/6/EWG Ustawa Prawo bankowe z dnia 1997 r. z późn. zm. Uchwały Komisji Nadzoru Bankowego 1/2007, 4/2007 oraz 6/2007 Przypisy 1 „Ujednolicenie pomiaru kapitału i standardów kapitałowych w skali międzynarodowej: znowelizowana metodologia”, Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowego, czerwiec 2004 r., tłumaczenie dokumentu na zlecenie Związku Banków Polskich. 2 Jedną z wad Basel I było niewłaściwe zróżnicowanie wymaganego kapitału, co mogło powodować, że klienci o podwyższonym ryzyku, od których banki mogły wymagać wyższej marży byli bardziej preferowani od klientów „bezpiecznych”, lecz generujących niższy zwrot na kapitale. 3 CRD – Capital Requirements Directive obejmująca dyrekty- W miarę wdrażania metod zaawansowanych należy spodziewać się, że nastąpi poprawa ładu korporacyjnego w obszarze zarządzania ryzykiem, udoskonalone zostaną techniki pomiaru ryzyka, zostaną bardziej dopasowane do siebie funkcje ryzyka, controllingu i biznesu, wzrośnie rola jednostek walidacyjnych i audytu wewnętrznego, a w konsekwencji zostaną spełnione intencje NUK w zakresie powiązania wymogów kapitałowych z ryzykiem ponoszonym przez banki. Oczywiście NUK jest pewnym rozwiązaniem regulacyjnym i jak ostatnie wydarzenia wskazują nie rozwiąże on wszystkich problemów (np. płynności). Jest to jednak niewątpliwie duży krok naprzód. 22 wę 2006/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe, zmieniającej dyrektywę 2000/12/WE oraz dyrektywę 2006/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie adekwatności kapitałowej przedsiębiorstw inwestycyjnych i instytucji kredytowych, zmieniającej dyrektywę 93/6/EWG. 4 IRB – Internal Rating Based Approach, metoda oparta na ratingach wewnętrznych. 5 STA – metoda standardowa pomiaru wymogu kapitałowego na ryzyko kredytowe; FIRB – Foundation Internal Rating Based Approach, metoda podstawowa oparta na ratingach wewnętrznych; AIRB – Advanced Internal Rating Based Approach, metoda zaawansowana oparta na ratingach wewnętrznych; EL – Expected Loss, strata oczekiwana; AMA – Advanced Measurement Approach, metoda zaawansowanego pomiaru wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego. 6 ICAAP – Internal Capital Adequacy Assessment Process, pro- ces oszacowania adekwatności kapitału wewnętrznego; COREP – Common Reporting, wprowadzony przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego standard sprawozdawczości w zakresie adekwatności kapitałowej dla banków obowiązujący po wdrożeniu postanowień NUK. 7 PD – Probability of Default, prawdopodobieństwo niewywiązania się z zobowiązania; LGD – Loss Given Default, strata w przypadku niewywiązania się z zobowiązania; CCF – Credit Conversion Factor, współczynnik konwersji kredytowej. 98 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 11 września 2008 r. NUK – Nowa Umowa Kapitałowa Z e s z y t y 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 B R E - C A S E Absorpcja kredytów i pomocy zagranicznej w Polsce w latach 1989-1992 Absorpcja zagranicznych kredytów inwestycyjnych w Polsce z perspektywy pożyczkodawców i pożyczkobiorców Rozliczenia dewizowe z Rosją i innymi republikami b. ZSRR. Stan obecny i perspektywy Rynkowe mechanizmy racjonalizacji użytkowania energii Restrukturyzacja finansowa polskich przedsiębiorstw i banków Sposoby finansowania inwestycji w telekomunikacji Informacje o bankach. Możliwości zastosowania ratingu Gospodarka Polski w latach 1990 – 92. Pomiary a rzeczywistość Restrukturyzacja finansowa przedsiębiorstw i banków Wycena ryzyka finansowego Majątek trwały jako zabezpieczenie kredytowe Polska droga restrukturyzacji złych kredytów Prywatyzacja sektora bankowego w Polsce - stan obecny i perspektywy Etyka biznesu Perspektywy bankowości inwestycyjnej w Polsce Restrukturyzacja finansowa przedsiębiorstw i portfeli trudnych kredytów banków komercyjnych (podsumowanie skutków ustawy o restrukturyzacji) Fundusze inwestycyjne jako instrument kreowania rynku finansowego w Polsce Dług publiczny Papiery wartościowe i derywaty. Procesy sekurytyzacji Obrót wierzytelnościami Rynek finansowy i kapitałowy w Polsce a regulacje Unii Europejskiej Nadzór właścicielski i nadzór bankowy Sanacja banków Banki zagraniczne w Polsce a konkurencja w sektorze finansowym Finansowanie projektów ekologicznych Instrumenty dłużne na polskim rynku Obligacje gmin Sposoby zabezpieczania się przed ryzykiem niewypłacalności kontrahentów Wydanie specjalne Jak dokończyć prywatyzację banków w Polsce Jak rozwiązać problem finansowania budownictwa mieszkaniowego Scenariusze rozwoju sektora bankowego w Polsce Mieszkalnictwo jako problem lokalny Doświadczenia w restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstw w krajach Europy Środkowej (nie ukazał się) Rynek inwestycji energooszczędnych Globalizacja rynków finansowych Kryzysy na rynkach finansowych – skutki dla gospodarki polskiej Przygotowanie polskiego systemu bankowego do liberalizacji rynków kapitałowych Docelowy model bankowości spółdzielczej Czy komercyjna instytucja finansowa może skutecznie realizować politykę gospodarczą państwa? Perspektywy gospodarki światowej i polskiej po kryzysie rosyjskim Jaka reforma podatkowa jest potrzebna dla szybkiego wzrostu gospodarczego? Fundusze inwestycyjne na polskim rynku – znaczenie i tendencje rozwoju Strategia walki z korupcją – teoria i praktyka Kiedy koniec złotego? Fuzje i przejęcia bankowe Budżet 2000 Perspektywy gospodarki rosyjskiej po kryzysie i wyborach Znaczenie kapitału zagranicznego dla polskiej gospodarki Pierwszy rok sfery euro – doświadczenia i perspektywy Finansowanie dużych przedsięwzięć o strategicznym znaczeniu dla polskiej gospodarki Finansowanie budownictwa mieszkaniowego Rozwój i restrukturyzacja sektora bankowego w Polsce – doświadczenia 11 lat Dlaczego Niemcy boją się rozszerzenia strefy euro? Doświadczenia i perspektywy rozwoju sektora finansowego w Europie Środkowo-Wschodniej Portugalskie doświadczenia w restrukturyzacji i prywatyzacji banków Z e s z y t y B R E - C A S E 56 Czy warto liczyć inflację bazową? 57 Nowy system emerytalny w Polsce – wpływ na krótko- i długoterminowe perspektywy gospodarki i rynków finansowych 58 Wpływ światowej recesji na polską gospodarkę 59 Strategia bezpośrednich celów inflacyjnych w Ameryce Łacińskiej 59/a Reformy gospodarcze w Ameryce Łacińskiej 60 (nie ukazał się) 61 Stan sektora bankowego w gospodarkach wschodzących – znaczenie prywatyzacji 62 Rola inwestycji zagranicznych w gospodarce 63 Rola sektora nieruchomości w wydajnej realokacji zasobów przestrzennych 64 Przyszłość warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych 65 Stan finansów publicznych w Polsce – konieczność reformy 66 Polska w Unii Europejskiej. Jaki wzrost gospodarczy? 67 Wpływ sytuacji gospodarczej Niemiec na polską gospodarkę 68 Konkurencyjność reform podatkowych – Polska na tle innych krajów 69 Konsekwencje przystąpienia Chin do WTO dla krajów sąsiednich 70 Koszty spowolnienia prywatyzacji w Polsce 71 Polski sektor bankowy po wejściu Polski do Unii Europejskiej 72 Reforma procesu stanowienia prawa 73 Elastyczny rynek pracy w Polsce. Jak sprostać temu wyzwaniu? 74 Problem inwestycji zagranicznych w funduszu emerytalnym 75 Funkcjonowanie Unii Gospodarczej i Walutowej 76 Konkurencyjność sektora bankowego po wejściu Polski do Unii Europejskiej 77 Zmiany w systemie polityki monetarnej na drodze do euro 78 Elastyczność krajowego sektora bankowego w finansowaniu MSP 79 Czy sektor bankowy w Polsce jest innowacyjny? 80 Integracja europejskiego rynku finansowego – Zmiana roli banków krajowych 81 Absorpcja funduszy strukturalnych 82 Sekurytyzacja aktywów bankowych 83 Jakie reformy są potrzebne Polsce? 84 Obligacje komunalne w Polsce 85. Perspektywy wejścia Polski do strefy euro 86 Ryzyko inwestycyjne Polski 87 Elastyczność i sprawność rynku pracy 88 Bułgaria i Rumunia w Unii Europejskiej – Szansa czy konkurencja dla Polski? 89 Przedsiębiorstwa sektora prywatnego i publicznego w Polsce (1999–2005) 90 SEPA – bankowa rewolucja 91 Energetyka-polityka-ekonomia 92 Ryzyko rynku nieruchomości 93 Wyzwania dla wzrostu gospodarczego Chin 94 Reforma finans6w publicznych w Polsce 95 Inflacja – czy mamy nowy problem? 96 Zaburzenia na światowych rynkach a sektor finansowy w Polsce 97. Stan finansów ochrony zdrowia 98. NUK - Nowa Umowa Kapitałowa
