plik

Iwona Głażewska i Beata Prusak
Ocena sukcesu hodowlanego ogarów polskich
zarejestrowanych w Księdze Wstępnej
Ogary polskie to bardzo nieliczna i wysoko zinbredowana rasa psów gończych, której powojenna
restytucja rozpoczęła się w 1960 roku od zaledwie dwóch psów i dwóch suk w hodowli „Z
Kresów”. W kolejnych latach hodowla prowadzona była w oparciu o potomków pierwszych
założycieli rasy zapisanych w Polskiej Księdze Rodowodowej (PKR), a następnie także z
wykorzystaniem psów o nieznanym pochodzeniu, lecz o fenotypie zgodnym ze wzorcem rasy, które
były rejestrowane (jak również dwa pokolenia ich potomków) w Księdze Wstępnej (KW) na
podstawie protokołu oględzin sporządzonego przez uprawnionego sędziego kynologicznego.
Pochodzenie psów z KW jest niejasne, mogły to być zarówno psy rasowe hodowane bez
dokumentacji związkowej, albo psy, które wśród swoich przodków miały też reprezentantów
innych ras. W grudniu 2010 roku, zgodnie z decyzją ZKwP, Księga Wstępna została zamknięta.
Analiza rodowodowa ujawniła znaczne zubożenie puli genowej ogarów i jej nieprawidłową
strukturę, które może negatywnie wpływać na długoterminowe perspektywy rasy. W takich
przypadkach zalecanym sposobem postępowania, prowadzącym do wzbogacenia puli genowej
danej rasy psów, mogą być albo krzyżówki międzyrasowe albo włączanie do hodowli psów o
nieznanym pochodzeniu, które fenotypowo są zgodne ze standardem rasy. Każdy z tych wariantów
prowadzi do odmiennych skutków. W pierwszym przypadku do puli genowej wprowadzane zostaną
odrębne warianty genów ze znanej rasy, natomiast w drugim przypadku do puli genowej trafią
warianty genów, o których nie wiadomo, czy są one identyczne czy też różne od genów danej rasy
oraz czy ich obecność w puli genowej przyniesie korzystne skutki czy też nie. Osobnym problemem
jest skuteczność wprowadzania nowych genów, która zależy głównie od polityki prowadzonej przez
hodowców. Jest to istotny aspekt, biorąc pod uwagę specyfikę hodowli psów, z bardzo dużą liczbą
hodowców i małą liczbą suk hodowlanych u jednego właściciela.
Celem naszych badań była ocena sukcesu hodowlanego ogarów polskich zapisanych do
Księgi Wstępnej (KW).
***
Analiza ujawniła bardzo ograniczony sukces hodowlany psów zapisanych w Księdze Wstępnej, z
których tylko niewielka część została wykorzystana w hodowli. Populacja ogarów z lat 1960-2008
wywodzi się od 21 założycieli rasy, w tym od 2 psów i 2 suk z hodowli „ Z Kresów” oraz od 4
psów i 13 suk z KW. Sześć psów-założycieli dało łącznie 9 miotów. W tym trzy mioty pochodziły
po pierwszym założycielu rasy, Burzanie, od którego wywodzi się jedyna utrwalona linia męska
ogarów. Niestety, żadnemu z czterech założycieli wpisanych do KW nie udało się utrwalić swojej
własnej linii.
Spośród linii żeńskich założonych przez 15 założycielek dominuje linia pierwszej
założycielki rasy, suki Czita (259 miotów). W linii drugiej założycielki z „Kresów”, Zorki,
uzyskano tylko dwa mioty. Również liczba miotów w liniach założonych przez suki zarejestrowane
w KW (dalej w tekście jako: linie KW) była znacząco niższa i wynosiła łącznie 49 miotów. Jedyną
założycielką z KW, której linia znalazła uznanie u większej liczby hodowców, była litewska Yuma
Strapczyna (17 miotów w 10 hodowlach).
Nieproporcjonalnie mało suk i psów z linii żeńskich KW zostało włączonych do hodowli
(Rys.1). W latach 1960-2008 w 126 polskich hodowlach urodziło się 310 miotów ogarów, po 112
ojcach i 176 matkach. Matki z linii żeńskich z grupy KW używane były w 25,4% ogólnej liczby
hodowli, stanowiły 13,1% wszystkich matek i dały łącznie 15,8% miotów. Większość miotów suk z
linii KW pochodziło po reproduktorach zapisanych w Polskiej Księdze Rodowodowej (PKR); tylko
6 miotów pochodziło po reproduktorach KW.
Również reproduktory z linii żeńskich KW nie cieszyły się uznaniem hodowców. W hodowli
wykorzystano zaledwie pięciu reprezentantów takich linii, o udziale przodków KW w rodowodach
od 31,15% do 50%. Psy te kryły głównie suki zapisane w PKR.
Rys. 1. Statystyka wykorzystania hodowlanego psów z KW
Brak zainteresowania hodowców ogarami z grupy KW wpłynął na ich małe znaczenie
genetyczne, które znalazło odzwierciedlenie w strukturze puli genowej populacji (Rys.2).
Rys. 2. Struktura puli genowej populacji ogarów polskich w latach 1960-2008: udziały genów czterech
pierwszych założycieli rasy oraz 17 założycieli zapisanych w Księdze Wstępnej (KW)
Jak wynika z rozmów z hodowcami, istotną przeszkodą do hodowlanego użycia osobników KW
były czynniki ekonomiczne (niższe ceny za szczenięta po rodzicach KW), a z kolei sędziowie
kynologiczni krytycznie oceniali jakość psów KW i niezgodność ich pokroju ze wzorcem rasy
(patrz: Ściesiński „Polskie rasy psów” 2009, Wyd. SGGW). To wskazuje na swoisty paradoks: przy
wprowadzaniu nowych wariantów genów do puli genowej rasy przez osobniki KW o nieznanym
pochodzeniu (w części o obcym pochodzeniu, co potwierdziła analiza mitochondrialnego DNA) w
kolejnych pokoleniach potomnych musiał wystąpić wzrost zróżnicowania fenotypowego, lecz
jednocześnie ten wzrost nie był akceptowany przez kynologów. To właśnie wydaje się główną
przeszkodą do szerszego wykorzystania psów KW do poprawy kondycji genetycznej rasy.
Działania naprawcze wiążą się także ze zwiększonym ryzykiem finansowym, którego z
oczywistych powodów nie chcą ponosić ani hodowcy, ani kupujący, którzy poszukują szczeniąt
zgodnych ze standardem rasy. Wydaje się zatem, że bez zewnętrznego wsparcia finansowego
hodowli ogarów nie ma możliwości skutecznej poprawy sytuacji, a uzyskanie takiego wsparcia ze
strony państwa jest nierealne, ponieważ rodzime rasy psów nie są objęte programem ochrony
zasobów genetycznych.
Sytuacja, w jakiej znalazły się ogary polskie, to swoista „pułapka genetycznej niemożności”:
rasa ma bardzo ubogą pulę genową, której nie można wzbogacić bez sięgnięcia po psy spoza tej
rasy, ale ich użycie w hodowli nie spotkało się z akceptacją kynologów z wymienionych wcześniej
powodów. Powyższy przykład dowodzi, że działania naprawcze mogłyby być tylko wtedy
skuteczne, gdyby były prowadzone pod kontrolą organu koordynującego i według z góry
ustalonego schematu działania, który by również uwzględniał zewnętrzne wsparcie finansowe.
Pierwsza publikacja artykułu-portal rasypolskie.com w 2012 r.