Nowa jakość przyrody i krajobrazu na terenach poprzemysłowych

Ochrona årodowiska i ZasobÛw Naturalnych nr 28, 2005 r.
Graøyna PorÍbska
NOWA JAKOå∆ PRZYRODY I KRAJOBRAZU
NA TERENACH POPRZEMYS£OWYCH
THE NEW QUALITY OF ENVIRONMENT
AND LANDSCAPE IN POST-INDUSTRIAL AREAS
S≥owa kluczowe: gleba, degradacja, rekultywacja, zagospodarowanie.
Keywords: soil, degradation, remediation, land management.
Industrial degradation of the environment is visible as physical distortion of the
landscape and deformation of soil, water and air chemistry. After an industrial activity
is ended the remaining brown area should be subject to restoration or returned to its
previous or target management type.
It should be recognized that the target use of land subject to remediation will have
to include various needs, including requirements of local community, nature conservation, protection of the so-called grounds of ecological value and preservation of material culture objects. At the same time economic possibilities will have to be considered.
In the paper various opportunities were discussed for target land management in
post-industrial areas subject to prior remediation including examples of forest, agricultural, recreational and industrial landscape management.
On the other hand, abandoned post-industrial lands left without any management,
e.g. post-mining and post-metallurgic dumps and excavations become sites where specific spontaneous biocenoses develop to create ecological systems infrequently unique
in the regional scale. The latter, along with monuments of industrial culture, constitute
a specific heritage worth of protection.
1. DEGRADACJA PRZEMYS£OWA ñ SKALA PROBLEM”W
Degradacja úrodowiska w wyniku rÛønorodnej dzia≥alnoúci cz≥owieka jest
zjawiskiem powszechnym, zw≥aszcza na obszarach o duøej koncentracji prze15
Graøyna PorÍbska
mys≥u. Nie znaczy to jednak, øe pojedyncze zak≥ady przemys≥owe nie powodujπ
zaburzeÒ w úrodowisku.
OgÛlnie, degradacja przemys≥owa uwidacznia siÍ w postaci fizycznych zniekszta≥ceÒ powierzchni ziemi (wyrobiska, ha≥dy, sk≥adowiska) oraz chemicznych
zniekszta≥ceÒ gleb, wÛd i powietrza atmosferycznego. Krajobraz terenÛw przemys≥owych znaczony jest specyficznπ infrastrukturπ (zabudowa, drogi, linie
wysokiego napiÍcia, kominy itp.). Zabudowa ta jest zazwyczaj nieprzyjazna dla
psychiki cz≥owieka. ZarÛwno w Polsce, jak i na úwiecie obowiπzuje zasada, øe
dokonane szkody, np. w wyniku rÛønorodnej dzia≥alnoúci przemys≥owej usuwane powinny byÊ juø w trakcie eksploatacji terenu, po zakoÒczeniu zaú dzia≥aÒ
teren powinien byÊ zrekultywowany.
Wed≥ug powszechnie znanej definicji rekultywacja to przywrÛcenie wartoúci uøytkowej terenom zdegradowanym. Tereny wy≥πczone z gospodarki rolniczej czy leúnej do celÛw przemys≥owych po zakoÒczeniu dzia≥alnoúci przemys≥owej powinny byÊ przywrÛcone do przyrodniczego uøytkowania [Ustawa
ñ Prawo ochrony úrodowiska ñ 2001]. Sukces rekultywacji zaleøy od przyjÍtej
koncepcji zagospodarowania terenu po rekultywacji oraz od zagwarantowania
úrodkÛw na rekultywacjÍ i zagospodarowanie terenu.
Obowiπzek rekultywacji naleøy do zak≥adu, ktÛry spowodowa≥ degradacjÍ
terenu, tj. obowiπzuje zasada Ñzanieczyszczajπcy p≥aciî. Egzekwowanie tej zasady jest szczegÛlnie trudne, jeøeli z powodÛw ekonomicznych, a takøe politycznych zmienia siÍ w≥aúciciel zak≥adu, jak to mia≥o miejsce w Polsce czy innych krajach. Jakkolwiek nowy w≥aúciciel przejmuje formalnie zobowiπzania,
ale ñ jak wskazuje praktyka ñ rzadko sπ one realizowane. W rezultacie poszukuje siÍ innych ürÛde≥ finansowania, zwiπzanych z formπ zagospodarowania takich
terenÛw, uwzglÍdniajπc rÛwnieø moøliwoúci przynajmniej czÍúciowego samofinansowania.
Degradacja nastÍpuje przewaønie znacznie szybciej niø rekultywacja, stπd
zarÛwno w Polsce, jak i na úwiecie duøe powierzchnie pozostajπ niezrekultywowane. Jest to takøe zwiπzane z tym, øe rekultywacja terenÛw zdegradowanych
w rÛøny sposÛb wymaga ogromnych nak≥adÛw finansowych.
W Polsce skala problemÛw zwiπzanych z degradacjπ i rekultywacjπ jest bardzo duøa (tab. 1). W ostatniej dekadzie wyraünie zmieni≥ siÍ kierunek rekultywacji i zagospodarowania gruntÛw zdegradowanych, powierzchnia gruntÛw
rekultywowanych i zagospodarowanych w kierunku rolniczym uleg≥a zmniejszeniu, przy jednoczesnym zwiÍkszeniu powierzchni gruntÛw rekultywowanych
i zagospodarowanych w kierunku leúnym.
16
Nowa jakoúÊ przyrody i krajobrazu na terenach poprzemys≥owych
Tabela 1. Grunty zdewastowane i zdegradowane wymagajπce rekultywacji, w ha
[GUS 2005]
Table 1. Area of desolated and degraded land requires of remediation
Lata
1990
2000
2004
Grunty zdewastowane i zdegradowane
93 679
71 473
67 550
Grunty zrekultywowane w ci¹gu roku
w tym na cele: rolnicze
w tym na cele: leœne
0 2665
0 1607
0 0521
0 2235
00 456
0 1345
0 2342
0 1165
00 692
Grunty zagospodarowane w ci¹gu roku
w tym na cele: rolnicze
w tym na cele: leœne
0 2264
0 1545
00 370
0 1222
00 254
00 830
0 1618
00 880
00 570
2. FORMY I KIERUNKI POST POWANIA
Z TERENAMI PRZEMYS£OWYMI
Zgodnie z prawem ochrony úrodowiska terenom wy≥πczonym z produkcji
przyrodniczej (rolniczej, leúnej) po zakoÒczeniu dzia≥alnoúci przemys≥owej powinna byÊ przywrÛcona moøliwie szybko wartoúÊ uøytkowa. Inaczej mÛwiπc,
tereny te powinny byÊ zagospodarowane. Kierunki zagospodarowania mogπ byÊ
rÛøne i zaleøπ od stanu degradacji úrodowiska, moøliwoúci ekonomicznych, a takøe
potrzeb spo≥ecznoúci lokalnych zwiπzanych z tymi terenami.
Pomijajπc ca≥kowicie metody i techniki rekultywacji gruntÛw, zw≥aszcza ich
detoksykacjÍ i przywracanie øycia biologicznego, co stanowi oddzielny problem,
w tym opracowaniu przedstawiono rÛøne formy zagospodarowania terenÛw zdegradowanych.
Zagospodarowanie rolnicze terenÛw zdegradowanych. Polega ono na odtworzeniu produkcyjnoúci gleb na takich terenach i wymaga szczegÛlnie duøych
nak≥adÛw finansowych. Jednoczeúnie taki sposÛb zagospodarowania terenÛw
zdegradowanych wydaje siÍ dyskusyjny, choÊby ze wzglÍdu na nadprodukcjÍ
w rolnictwie europejskim, a takøe polskim. Nierzadko jednak, ze wzglÍdu na
potrzeby lokalne jest prowadzona rekultywacja w kierunku zagospodarowania
rolniczego, z przeznaczaniem gruntÛw na ≥πki i pastwiska, czasem teø na ogrody
dzia≥kowe.
Zagospodarowanie leúne terenÛw zdegradowanych. Takie zagospodarowanie wymaga rÛwnieø bardzo duøych nak≥adÛw finansowych i nie zawsze
przynosi spodziewane efekty. årodowisko leúne bowiem kszta≥tuje siÍ w bardzo
17
Graøyna PorÍbska
d≥ugim okresie, trudno jest wiÍc przewidzieÊ koÒcowe rezultaty obecnie prowadzonych zalesieÒ na terenach rekultywowanych. Obiekty zrekultywowane
w kierunku leúnym, w rÛønych fazach rozwoju drzewostanu spotyka siÍ doúÊ
czÍsto na terenach gÛrnictwa wÍglowego (GÛrny ålπsk, Zag≥Íbie Ruhry, Black
Country). Najstarsze zalesione, czÍsto spontanicznie, ha≥dy pogÛrnicze stanowiπ interesujπce obiekty, jako ostoje roúlin i zwierzπt na terenach przemys≥owych [RostaÒski 2000].
Zagospodarowanie rekreacyjne terenÛw zdegradowanych. Zagospoda-rowanie takie wymaga na ogÛ≥ przeprowadzenia rekultywacji technicznej,
zwiπzanej ze zmianπ fizjografii terenu, wymianπ ñ przynajmniej na czÍúci terenu
ñ wierzchniej warstwy gleby, a nastÍpnie przeprowadzenia rekultywacji biologicznej. Ten typ zagospodarowania daje efekt najbardziej widoczny i poøπdany
przez spo≥ecznoúci lokalne. Jest jednak najdroøszy w wykonaniu i utrzymaniu.
Stπd teø konieczne sπ funkcje dodatkowe tych obszarÛw, umoøliwiajπce chociaø
czÍúciowe finansowanie utrzymania obiektu.
Moøliwoúci wykorzystania rekreacyjnego dotyczπ zarÛwno duøych obszarÛw zdegradowanych wskutek skoncentrowanej dzia≥alnoúci przemys≥owej (wydobywczej, przetwÛrczej, energetycznej), jak i pojedynczych sk≥adowisk odpadÛw. Przyk≥adem tych ostatnich jest m.in. park rekreacyjno-wypoczynkowy
SzczÍúliwice w Warszawie. Na zrekultywowanym sk≥adowisku odpadÛw komunalnych powsta≥ ca≥oroczny stok narciarski, wkomponowany w zieleÒ parku i otoczony z dwÛch stron jeziorkami. Przez ca≥y rok moøna na nim uprawiaÊ narciarstwo i snowboard oraz organizowaÊ zawody sportowe, imprezy rekreacyjne,
koncerty i festyny. Zainstalowany wyciπg talerzykowy oraz kolejka krzese≥kowa umoøliwiajπ w ciπgu godziny wjazd ok. 2000 osÛb na szczyt stoku. Na terenie parku moøna przejechaÊ siÍ kolejkπ grawitacyjnπ.
WúrÛd ciekawszych obiektÛw o przeznaczeniu rekreacyjnym moøna takøe
wymieniÊ:
WojewÛdzki Park Kultury i Wypoczynku w Chorzowie (GÛrnoúlπski OkrÍg
Przemys≥owy), duøy obiekt rekreacyjny o powierzchni ponad 500 ha, powsta≥y czÍúciowo na terenach poprzemys≥owych, z wykorzystaniem zrÛønicowanej rzeüby terenu i istniejπcych ciekÛw i zbiornikÛw wodnych; obecnie
park, wraz z ca≥π infrastrukturπ (Stadion ålπski, ZOO, linia kolejowa, kolejka ziemna, kπpielisko, planetarium itd.) stanowi bardzo waøne i chÍtnie odwiedzane miejsce rekreacji w centrum przemys≥owej aglomeracji katowickiej [RostaÒski 2000];
park miejski w Telford (Anglia) ñ powsta≥y na terenie nieuøytkÛw poprzemys≥owych (m.in. ha≥d pogÛrniczych, ostatniπ kopalniÍ zamkniÍto w 1894 r.)
obiekt rekreacyjny o powierzchni 180 ha, na obszarze ktÛrego zlokalizowa-
➢
➢
18
Nowa jakoúÊ przyrody i krajobrazu na terenach poprzemys≥owych
➢
➢
no m.in. ogrÛd kwiatowy, place zabaw dla dzieci, klub sportowy, stawy i jeziorka z moøliwoúciπ p≥ywania ≥Ûdkami oraz arenÍ koncertowπ; ca≥oúÊ uzupe≥nia doúÊ duøa powierzchnia spacerowych terenÛw otwartych (polan i lasÛw), zaú w sπsiedztwie obiektu znajduje siÍ duøy kompleks handlowy [RostaÒski 2000];
park krajobrazowy w Baggeridge (Anglia) o powierzchni ok. 50 ha, obszar
dawnej kopalni (zamkniÍtej w 1968 r.) i terenÛw zwa≥owisk pogÛrniczych,
gdzie wykorzystano urozmaiconπ rzeübÍ terenu oraz przep≥ywajπcy w sπsiedztwie ciek wodny wraz ze stawami; na terenie obiektu zlokalizowano
m.in. polany i punkty widokowe, trasy przejaødøek konnych, úcieøki przyrodnicze, stacjÍ edukacji ekologicznej; rekultywacjÍ rozpoczÍto w 1981 r.
[RostaÒski 2000];
park zdrowia Quellenbusch (Bottrop, Zag≥Íbie Ruhry, Niemcy), przekszta≥cony dawny park przyszpitalny, po≥πczony aktualnie z duøym obszarem zagospodarowania nieuøytkÛw, wykorzystywany jako obiekt rekreacyjno-rehabilitacyjny, z zastosowaniem niekonwencjonalnych metod leczenia i relaksacji [RostaÒski 2000].
Brak zagospodarowania. Innπ moøliwoúciπ jest nie zagospodarowanie terenu poprzemys≥owego, jak to mia≥o miejsce niejednokrotnie w przesz≥oúci, zw≥aszcza w wypadku dzia≥alnoúci gÛrniczej. Obiekty pozostajπce przez d≥ugi czas bez
zagospodarowania stanowiπ zazwyczaj uciπøliwoúÊ úrodowiskowπ (pylenie, degradacja krajobrazu, zanieczyszczenie wÛd gruntowych itp.). Oczekujπc na zagospodarowanie, stanowiπ trwa≥y nieuøytek podlegajπcy stopniowo spontanicznej renaturalizacji, czyli odtwarzaniu ekosystemÛw.
Bardzo czÍsto na terenach zdegradowanych pozostawionych bez ingerencji
cz≥owieka przez kilkadziesiπt lat, stwierdza siÍ spontanicznπ renaturalizacjÍ, ale
wytworzone ekosystemy najczÍúciej nie przypominajπ ekosystemÛw pierwotnych. Do interesujπcych obiektÛw spontanicznego zasiedlania przez roúliny i zwierzÍta moøna zaliczyÊ zwa≥y pohutnicze i pogÛrnicze w Zag≥Íbiu Ruhry (park
krajobrazowy Duisburg Nord) oraz stare ha≥dy pohutnicze na terenie Black Country (Dudley). W Polsce przyk≥adem jest stare sk≥adowisko odpadÛw Zak≥adÛw Sodowych w Jaworznie (Wyøyna ålπska), ktÛre po wielu latach trwania w
formie nieuøytku sta≥o siÍ enklawπ roúlin rzadkich w regionie i czÍsto zagroøonych wyginiÍciem [RostaÒski 2000].
Spontaniczna renaturalizacja zaleøy w duøym stopniu od charakteru terenu
zdegradowanego. Odtworzenie ekosystemu na terenach fizycznej degradacji
wymaga bowiem znacznie krÛtszego czasu niø na terenach chemicznej degradacji. Na przyk≥ad naturalna detoksykacja gleb zanieczyszczonych o≥owiem moøe
trwaÊ nawet kilkaset lat.
19
Graøyna PorÍbska
Zagospodarowanie przyrodnicze. Na dawnych nieuøytkach przemys≥owych pozostajπcych przez d≥ugi okres bez ingerencji cz≥owieka procesy spontanicznego odtwarzania struktur przyrodniczych, a takøe kszta≥towania nowych
struktur, uzyska≥y taki stopieÒ zaawansowania, øe moøna mÛwiÊ o zagospodarowaniu przyrodniczym. Tereny te czÍsto sπ obejmowane rÛønymi formami ochrony przyrody.
Obszary tak zagospodarowane istniejπ i funkcjonujπ w Polsce i w Europie.
W Polsce w aglomeracji úlπsko-krakowskiej na terenie zawodnionych wyrobisk
pogÛrniczych wykszta≥ci≥y siÍ np. specyficzne ekosystemy wodne, ktÛre obecnie wchodzπ w sk≥ad utworzonego Zespo≥u Przyrodniczo-Krajobrazowego ÑØabie Do≥yî [Tokarska-Guzik 2000]. Obejmuje on powierzchniÍ ok. 226 ha i leøy
na pograniczu Chorzowa i Bytomia. W jego sk≥ad wchodzπ zbiorniki wodne
oraz okalajπce je nieuøytki, a takøe pola uprawne i ≥πki. Najstarsze zbiorniki pochodzπ z lat trzydziestych, ale wiÍkszoúÊ z nich powsta≥a w latach piÍÊdziesiπtych XX wieku. Na poczπtku lat osiemdziesiπtych odkryto tu miejsca
gniazdowania rzadkich nawet w skali Europy gatunkÛw ptakÛw. W sumie
stwierdzono tu wystÍpowanie 129 gatunkÛw ptakÛw, m.in. okazy tak rzadkie
na ålπsku, jak: perkoz rdzawoszyi, bπk, bπczek, cyraneczka, p≥askonos, kszyk,
kokoszka wodna. W ÑØabich Do≥achî stwierdzono rÛwnieø wystÍpowanie jeøa wschodniego, kreta, ryjÛwki aksamitnej, nietoperza, zajπca szaraka, piømaka, chomika europejskiego, lisa, kuny domowej, tchÛrza zwyczajnego, gronostaja i ≥asicy.
Innym przyk≥adem jest ÑSasanka ñ Stary Olkuszî ñ obszar chroniony obejmujπcy dawne wyrobiska po eksploatacji rud cynku i o≥owiu, ktÛry stanowi obecnie enklawÍ wielu rzadkich gatunkÛw roúlin, m.in. murawowych [RostaÒski
2000].
W Zag≥Íbiu Ruhry przyk≥adem ochrony obszarÛw poprzemys≥owych, gdzie
nastÍpuje spontaniczna renaturalizacja, jest teren dawnej kopalni w Essen, gdzie
ca≥e otoczenie stanowi obszar spontanicznej zieleni, specyficznej dla terenÛw
pogÛrniczych, a zabudowania przemys≥owe funkcjonujπ jako tereny wystawowe
[RostaÒski 2000].
Utrzymanie krajobrazu przemys≥owego. OprÛcz wymienionych juø sposobÛw zagospodarowania terenÛw poprzemys≥owych powstajπ rÛøne inne koncepcje, ktÛre sπ juø realizowane. Interesujπca jest np. koncepcja utrzymania krajobrazu przemys≥owego z rÛwnoczesnym wykorzystaniem infrastruktury pozosta≥ej po dzia≥alnoúci przemys≥owej, tj. kominÛw, hal fabrycznych, drÛg dojazdowych. Przy znacznie mniejszych nak≥adach finansowych moøna, zagospodarowujπc przyrodniczo powierzchnie niezabudowane wykorzystaÊ kominy,
np. jako punkty widokowe czy obiekty wspinaczki. Hale natomiast czÍúciowo
20
Nowa jakoúÊ przyrody i krajobrazu na terenach poprzemys≥owych
zachowaÊ jako skanseny, a czÍúciowo wykorzystaÊ na inne cele ñ restauracje,
wystawy itp.
Przyk≥ady tego typu dzia≥alnoúci, to:
skansen przemys≥owy w Dudley (Anglia) ñ zachowane i odrestaurowane miasteczko przemys≥owe, wraz z czÍúciπ us≥ugowπ; ciekawostkπ jest odtwarzanie przez aktorÛw-przewodnikÛw czynnoúci øycia codziennego osady przemys≥owej z prze≥omu XIX i XX wieku; obiekt ten wraz z sπsiadujπcπ przystaniπ barek transportowych i turystycznych, przyciπga rokrocznie t≥umy
zwiedzajπcych, bÍdπc rÛwnieø m.in. waønym elementem edukacji regionalnej [RostaÒski 2000];
park krajobrazowy Duisburg Nord (Zag≥Íbie Ruhry, Niemcy) ñ doúÊ duøy
teren poprzemys≥owy dawnych zak≥adÛw metalurgicznych, wykorzystywany przez spo≥ecznoúÊ lokalnπ na rÛøne sposoby; moøna tu zwiedzaÊ nieczynne obiekty przemys≥owe z wielkim piecem jako punktem widokowym, duøe
hale hutnicze wykorzystano jako sale koncertowe, czÍúÊ zabudowaÒ i powierzchni zak≥adÛw s≥uøy jako park rekreacyjny; w nieczynnej gazowni moøna
nurkowaÊ nawet na duøych g≥Íbokoúciach, a ca≥oúÊ uzupe≥nia nowoczeúnie
zorganizowana sieÊ wystawiennicza i gastronomiczna [RostaÒski 2000];
wieøa widokowa w Bottrop ñ ÑTetraederî (Zag≥Íbie Ruhry, Niemcy) ñ stalowa konstrukcja, przypominajπca aøurowπ piramidÍ, zlokalizowana na szczycie dawnej ha≥dy pogÛrniczej w Bottrop; zadaniem ÑTetraedruî jest nie tylko
umoøliwienie oglπdania panoramy Zag≥Íbia Ruhry, ale takøe zaakcentowanie w krajobrazie charakteru przemys≥owego tego regionu; ca≥oúÊ uzupe≥nia
obszar u podnÛøa wieøy pokryty kamieniem eksploatacyjnym, gdzie nie rozwija siÍ øadna roúlinnoúÊ, co jest zamierzonym celem projektantÛw [RostaÒski 2000].
➢
➢
➢
Przedstawione przyk≥ady wskazujπ, øe nastÍpuje przewartoúciowanie w sposobie postrzegania terenÛw poprzemys≥owych, nierzadko traktowanych jako mienie niechciane, szpecπce krajobraz. Zwraca siÍ teø uwagÍ na wartoúci kulturowe
starych zak≥adÛw przemys≥owych (cegielnie, piece wytapiania rudy, tkalnie itp.),
úwiadczπce o rozwoju cywilizacyjnym regionu czy kraju. Wiele z nich moøna
z powodzeniem adaptowaÊ do nowych funkcji ñ mogπ wiÍc mieÊ one rÛwnieø
wartoúÊ uøytkowπ.
Aby zachowaÊ dziedzictwo przemys≥owe, sπ podejmowane rÛøne dzia≥ania
zmierzajπce w≥aúnie do wykorzystania terenÛw i obiektÛw poprzemys≥owych.
Najlepszym sposobem zachowania dziedzictwa kultury materialnej jest objÍcie
go ochronπ konserwatorskπ. W wojewÛdztwie úlπskim np. w rejestrze zabytkÛw
znajdujπ siÍ 62 obiekty i zespo≥y zabytkÛw przemys≥u i techniki, m.in. 15 zespo≥Ûw obiektÛw kopalÒ wÍgla kamiennego oraz rud srebra, 13 zespo≥Ûw obiektÛw
21
Graøyna PorÍbska
hutnictwa i kuünictwa øelaza, cynku i o≥owiu oraz szk≥a. Oko≥o 30% pozycji
zosta≥o wpisanych do paÒstwowego rejestru w ostatniej dekadzie, co úwiadczy
o wzrastajπcej wadze zabytkÛw przemys≥u w kulturze narodowej.
3. WNIOSKI
1. Rekultywacja terenÛw niszczonych przez dzia≥alnoúÊ cz≥owieka (przemys≥owπ, technicznπ, komunalnπ itd.) jest niekwestionowanπ koniecznoúciπ zarÛwno z punktu widzenia ryzyka, jakie mogπ te tereny powodowaÊ w úrodowisku, jak i z punktu widzenia ich odzyskania do ponownego zagospodarowania przyrodniczego.
2. Zabiegi rekultywacyjne wymagajπ znacznych úrodkÛw finansowych, dlatego konieczne jest okreúlenie ürÛd≥a tych úrodkÛw (zak≥ad przemys≥owy, gmina, inne), a takøe zasad ich pozyskania i sposobÛw wykorzystania.
3. WielkoúÊ úrodkÛw i sposoby ich wykorzystania zaleøπ od koncepcji zagospodarowania terenÛw poprzemys≥owych.
4. Koncepcja wykorzystania terenu zrekultywowanego musi uwzglÍdniaÊ potrzeby spo≥ecznoúci lokalnych, potrzeby zachowania i ochrony ewentualnych
uøytkÛw ekologicznych bπdü obiektÛw kultury materialnej oraz ekonomiczne przedsiÍwziÍcia zarÛwno w zakresie minimalizacji úrodkÛw na zagospodarowanie terenu, jak i moøliwoúci ich pozyskania przy nowym uøytkowaniu tego terenu.
5. CzÍúÊ terenÛw poprzemys≥owych (np. zwa≥owiska pogÛrnicze i pohutnicze)
staje siÍ miejscem egzystencji specyficznych biocenoz, nierzadko unikatowych w skali regionalnej, stanowiπc wraz z zabytkami kultury przemys≥owej
swoiste dziedzictwo ñ godne ochrony. W celu ochrony tego dziedzictwa warto
utworzyÊ skuteczne narzÍdzia prawne, umoøliwiajπce zachowanie i ochronÍ
dla przysz≥oúci.
PIåMIENNICTWO
Ochrona úrodowiska 2000: GUS, Warszawa.
RostaÒski A. 2000: Rekultywacja i zagospodarowanie nieuøytkÛw poprzemys≥owych ñ rozwiπzania alternatywne. Inøynieria Ekologiczna nr 1, 81ñ86.
Tokarska-Guzik B. 2000: Przyrodnicze zagospodarowanie nieuøytkÛw miejsko-przemys≥owych
na przyk≥adzie centrÛw gÛrniczych Europy. Inøynieria Ekologiczna nr 1, 72ñ80.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. ñ Prawo ochrony úrodowiska (Dz U z 2001 r. nr 62, poz. 627
z pÛün. zm.).
22
Nowa jakoúÊ przyrody i krajobrazu na terenach poprzemys≥owych
www.aboutbritain.com/BaggeridgeCountryPark.htm (informacje dot. Baggeridge Country Park).
www.telford.gov.uk (informacje dot. Telford Town Park).
www.gesundheitspark-quellenbusch.de (informacje dot. parku zdrowia Quellenbusch).
www.bclm.co.uk (informacje dot. The Black Country Dudley).
www.ruhr-guide.de (informacje dot. Tetraeder Bottrop).
www.landschaftspark.de/de/home/indeks.php (informacje dot. Duisburg-Nord).
www.eholiday.pl/zima/wyciagi_narciarskie/szczesliwice (informacje dot. parku SzczÍúliwice).
www.wpik.com.pl (informacje dot. WojewÛdzkiego Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie).
http://chorzow.pttk.pl (informacje dot. Øabich Do≥Ûw).
Dr hab. Graøyna PorÍbska
Instytut Ochrony årodowiska, Zak≥ad Ochrony Ziemi
ul. Krucza 5/11, 00-548 Warszawa
23