spis treści - Pomocedydaktyczne.Info

SPIS TREŚCI
BIBLIA W LITERATURZE I KULTURZE
1.
2.
Tablica chronologiczna – starożytność ............................................................................. 8
U źródeł kultury: Biblia ................................................................................................... 10
Oto jestem. Człowiek i Bóg w Biblii – historia Abrahama .............................................. 12
• Księga Rodzaju
3.
Strach, niepowstrzymany strach. Świat ludzkich uczuć wobec próby wiary ..................... 16
• Gustaw Herling-Grudziński Ofiarowanie
4.
W boleści mej duszy... Obraz ludzkiego cierpienia w Biblii .............................................. 21
• Księga Hioba
5.
Marność nad marnościami... Biblijna wizja losu ludzkiego ............................................... 25
• Księga Eklezjasty (Koheleta)
6.–7. Psalm będę śpiewać... W świecie poezji biblijnej .............................................................. 29
• Psalm 23
• Psalm 91 (Jan Kochanowski)
• Psalmu CXXX paraphrasis (Mikołaj Sęp Szarzyński)
• Psalm 30 (Czesław Miłosz)
8.
9.
10.
Ostatni będą pierwszymi... Symboliczny język przypowieści ewangelicznej ..................... 34
• Przypowieść o robotnikach w winnicy (Ewangelia wg św. Mateusza)
Światło i uczucia. Powrót syna marnotrawnego Rembrandta S .......................................... 38
I piąty anioł zatrąbił... Biblijna wizja końca świata ........................................................... 40
• Apokalipsa świętego Jana
11.
Nie możesz mnie teraz opuścić... Współczesna wizja Sądu Ostatecznego ......................... 44
• Zbigniew Herbert U wrót doliny
12.
13.
Biblia – wędrówka przez motywy i symbole .................................................................... 48
Między mitem a historią. Wiedza o przeszłości i świecie w Biblii M .................................. 52
• Anna Świderkówna Biblia między mitem a historią
14.
Ewangelia w oczach historyka. Jezus i Galilea w źródłach historycznych M R .................. 55
• Géza Vermes Jezus a Galilea
15.
Człowiek z gnoju – Hiob... Biblia w świecie poetyckim Tadeusza Nowaka R ................... 60
• Psalm 51
• Tadeusz Nowak Psalm nad śnieg bielszy, Psalm o chorych nogach
16.
Wyznania, których nie chcą wymówić usta... Symbolika chrześcijańska a świat
starożytnych Rzymian ..................................................................................................... 64
• Henryk Sienkiewicz Quo vadis
17.
Poczynają powstawać jakieś nowe uczucia... Powieść o narodzinach miłości ......................... 69
• Henryk Sienkiewicz Quo vadis
18.
Koniec i początek. Refleksja historiozoficzna w obrazach śmierci św. Piotra i Petroniusza ... 74
• Henryk Sienkiewicz Quo vadis
19.
Pięć kroków do sukcesu – jak napisać wypracowanie maturalne M ................................. 78
LITERATURA GREKÓW I RZYMIAN
20.–21. Literatura i jej klasyfikacje .............................................................................................. 82
• Homer Odyseja
• Safona ***
22.
23.
Literatura starożytnych Greków i Rzymian .................................................................... 87
Wiem, że nic nie wiem... Filozofia grecka ......................................................................... 90
• Platon Obrona Sokratesa
3
SPIS TREŚCI
24.
Pieśń od Muz Helikońskich zacznijmy... Mitologiczna wizja świata .................................. 94
• Hezjod Teogonia
25.
Klasyczne piękno – Apollo Sauroktonos Praksytelesa S ................................................... 97
• Janusz Pasierb Sauroktonos R
26.
Apollo między mrokiem a światłem. Wina i oczyszczenie w kulturze greckiej M ............. 101
• Zygmunt Kubiak Mitologia Greków i Rzymian
27.
Tak wielki był jej smutek... Cierpienie w mitologii greckiej R .......................................... 104
• Do Demeter
28.
Na ścieżce do Hadesu... Miłość i śmierć w mitologii greckiej R .................................... 108
• Jacek Kaczmarski Przechadzka z Orfeuszem
• Olga Tokarczuk Posłowie do Anna In w grobowcach świata
29.
W śmierć nie odejdę bez sławy... Wojna i walka w eposie bohaterskim ........................... 113
• Homer Iliada
30.
Można to było podziwiać... Epicki obraz starożytnego świata ......................................... 117
• Homer Iliada
31.
Okrutne fortele Kirki. Baśniowy świat eposu................................................................... 120
• Homer Odyseja
32.
Homer jako wychowawca. Rola poezji w antycznej Grecji M ......................................... 125
• Werner Jaeger Homer jako wychowawca
33.
Uosobienie przewrotności losu. Tragedia grecka – bohater tragiczny i jego tragizm ....... 128
• Janusz Misiewicz Tragedia attycka M
34.
Życie wasze to cień cienia... Koncepcja losu ludzkiego w tragedii antycznej .................. 132
• Sofokles Król Edyp
35.
Ty sam sobie zatratą... Wybór i wina w tragedii greckiej ................................................ 135
• Sofokles Król Edyp
36.
37.
38.
Więc wiedząc, zmilkniesz? Mowa zamiast milczenia – język jako akt komunikacji J ..... 142
Słowa twe na wiatr ulecą... Porozumienie i nieporozumienie w języku J ....................... 144
Bóg wielki, mocny, wiecznie młody... Religijny charakter Króla Edypa R ......................... 146
• Sofokles Król Edyp
39.
Furia i wrzask... Współczesna bliskość antyku M R ...................................................... 149
• Włodzimierz Lengauer Gardzienickie gesty
40.
Odważ się być mądrym. Horacy – wychowawca ............................................................ 153
• Horacy Ojczyzna – okrętem, Do młodzieży
41.
Czemu wędrujemy wiecznie? Horacy – filozofujący poeta .............................................. 156
• Horacy Pieśń zimowa, Do Mecenasa, Do Pompejusza Grosfusa
42.
Podam do lotu wysokie skrzydła... Horacy – poeta natchniony R ................................... 161
• Horacy Poeta – ptak
• Jan Kochanowski Pieśń 24
43.
44.
Wędrówka przez motywy i symbole antyczne ............................................................... 164
Lekko trącam struny... Zabawa z tradycją antyczną ....................................................... 168
• Anakreont Śniadanie, Bój z Erosem
• Anonim Eros w pułapce
• Konstanty Ildefons Gałczyński O wróbelku
45.
46.
Pięć kroków do sukcesu – jak przygotować prezentację ustną M ................................... 170
Kultura i literatura starożytna – propozycje prezentacji M ............................................ 172
ŚREDNIOWIECZE
47.
48.
4
Tablica chronologiczna – średniowiecze ...................................................................... 174
Tysiąc lat kultury średniowiecza ................................................................................... 176
Wszystko jest dobre... Filozofia średniowieczna ............................................................. 179
• Święty Augustyn Wyznania
49.
50.
W świecie znaków J ...................................................................................................... 183
Gaude, Mater Polonia. Hymn pierwszego polskiego poety ........................................... 186
• Wincenty z Kielczy Hymn do świętego Stanisława
• Mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem Kronika polska R
51.
Pieśń ojczysta – Bogurodzica ......................................................................................... 191
• Bogurodzica
52.
53.
54.
Sztuka romańska i Bogurodzica S .................................................................................. 194
A na świecie zbożny pobyt... Trwałość i zmiana języka w dziejach J ............................. 197
Język jako system znaków J ........................................................................................... 199
• [Ach, miłość]
55.
Gotyk – piękno uduchowione i pełne emocji S ........................................................... 202
• Julian Przyboś Widzenie katedry w Chartres R
56.
Dualizm wyobrażeń... Symbolika przestrzeni w średniowieczu M ................................ 207
• Aron Guriewicz Kategorie kultury średniowiecznej
57.
Pełna smutku i żałości... Liryzm i dramatyzm planktu średniowiecznego ..................... 211
• Posłuchajcie, bracia miła
58.
Posłuchajcie, bracia miła w kręgu literatury i sztuki średniowiecza ............................... 214
• Stabat Mater dolorosa
• Peregryn z Opola Kazanie na Wielki Piątek R
59.
Wszytko cirpiał prze Bog rad... Średniowieczne idee – asceza ....................................... 218
• Legenda o świętym Aleksym
60.
Czemu za tobą?... Średniowieczne idee – franciszkanizm ............................................ 223
• Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu
• Jan Twardowski malowani święci
61.
Okrutność śmirci poznajcie!... Średniowieczny motyw danse macabre .......................... 229
• Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
62.
Już ci zgotowana deszczka... Satyra i humor w literaturze średniowiecza R .................. 234
• Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
• Miron Białoszewski Wywiad
63.
Boć paniami stoji wiesiele... Obraz miłości dwornej w poezji średniowiecza ................. 238
• Walter von der Vogelweide Piękność i wdzięk
• Przecław Słota Wiersz o chlebowym stole
• Halina Poświatowska Śpiący jednorożec
64.
Wydam mu bitwę... Etos rycerski w średniowieczu ........................................................ 243
• Dzieje Tristana i Izoldy
65.
66.
W świecie idei i motywów literatury średniowiecza .................................................... 247
Tajemniczy sens świata... Symbol i alegoria w średniowieczu M R ................................ 251
• Umberto Eco Sztuka i piękno w średniowieczu
67.
W głębi ciemnego lasu... Boska komedia – poetycka summa średniowiecza R ................ 254
• Dante Alighieri Boska komedia
68.
Porzućcie wszelką nadzieję... Średniowieczna i współczesna wizja piekła R .................. 257
• Dante Alighieri Boska komedia
• Tadeusz Różewicz Brama
69.
Oto się w gwiazdach lepsza dola święci... Świat i jego przyszłość R ................................ 261
• Dante Alighieri Boska komedia
70.
Dlaczego nie mogę się pozbyć Boga? Siódma pieczęć Ingmara Bergmana S ..................... 264
• Apokalipsa świętego Jana
Więcej o tekstach i kontekstach. Lektury ................................................................... 268
Indeks pojęć .................................................................................................................. 270
Alfabetyczny spis tekstów zamieszczonych w podręczniku ......................................... 272
Źródła ilustracji ............................................................................................................. 272
5
PRZEDMOWA
Droga Uczennico, Drogi Uczniu,
trzymasz w rękach podręcznik, który pozwoli Ci zdobyć umiejętność samodzielnej analizy
tekstu kulturowego – tak literackiego, jak i pozaliterackiego; tekstu stworzonego w języku
i poza językiem.
Staraliśmy się, by ten podręcznik był dla Ciebie jak najbardziej użyteczny. Dlatego skomponowaliśmy go tak, żeby każdy rozdział tworzył osobną lekcję. Lectio w języku łacińskim
oznacza „czytanie”. Chcemy uczyć Cię takiego czytania, które jest odnajdowaniem sensów
tworzących się pomiędzy słowami i ponad słowami. Aby to osiągnąć, zamieściliśmy w tej
książce różne – nie tylko literackie – teksty i opatrzyliśmy je szeregiem pytań i poleceń. Opracowaliśmy je na wzór zadań maturalnych, by jak najpełniej przygotowywać Cię do egzaminu
maturalnego już od pierwszych lekcji.
Kolejne części tej książki, odpowiadające kolejnym epokom literackim, zawierają lekcje poświęcone utworom literackim, ale też dziełom sztuki, filozofii, tekstom popularnonaukowym
i naukowym. W lekcjach z zakresu literackiego znajdziesz wprowadzenie do lektury, ważne informacje na temat autora, genezy utworu, gatunku itp. Na przykładach literackich omówimy
najistotniejsze problemy nauki o języku. Odnajdziesz w tym podręczniku także zagadnienia
i całe lekcje przygotowane przez nas z myślą o kształceniu w zakresie rozszerzonym.
Świat człowieka i jego tekstów jest niezwykle interesujący, ale jest także bardzo bogaty
i złożony. Dlatego wyposażamy Cię w szereg wskazówek, które pomogą Ci łatwiej przebywać
drogę w głąb tego świata. Objaśniamy – w wygodnych w czytaniu przypisach – wszystkie dawne wyrażenia i trudne fragmenty utworów. Pod tekstami i dziełami sztuki podajemy definicje
najważniejszych dla ich opisu i interpretacji terminów – pojęć, które określiliśmy jako kluczowe. Korzystaj z tych wskazówek, by móc coraz więcej rozumieć z tego, co człowiek mówi, pisze
i tworzy – by móc odnaleźć wszystkie ukryte w literaturze i sztuce skarby, tajemnicze miejsca
i zaginionych ludzi. Jesteśmy pewni, że poszukiwania te mogą Ci dać wiele satysfakcji.
Wierzymy, iż podręcznik ten pomoże Ci zrozumieć człowieka – również tego, który wydaje
Ci się dziś obcy. Od zrozumienia pojedynczych tekstów wiedzie bowiem droga do rozumienia
każdego tekstu; od zrozumienia ludzkich wypowiedzi rozpoczyna się rozumienie ludzi.
Autorzy
6