PRAWO WŁASNOŚCI – oprac. Tomasz A. Winiarczyk

PRAWO WŁASNOŚCI – oprac. Tomasz A. Winiarczyk
Własność jest podstawową formą władania rzeczą. Prawo własności wynika ze stosunku własności, jaki istnieje między
właścicielem a wszystkimi innymi podmiotami. Prawo własności jest pierwotną, najprostszą i bezpośrednią formą
korzystania z rzeczy. Treść prawa własności wyznacza art. 140 kc oraz dalsze.
Prawo własności, choć teoretycznie nieograniczone, doznaje jednak pewnych uszczupleń, związanych z kwestią
społeczno-gospodarczego przeznaczenia tego prawa czy z kwestią stosunków sąsiedzkich (patrz art. 140 i n. kc).
Prawo własności dotyczy rzeczy.
Rzeczy to materialne części przyrody, w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione, że mogą być
traktowane w obrocie jako dobra samoistne.
Własność nie jest jedyną formą władania rzeczą.
Posiadanie to faktyczne władanie rzeczą w
swoim imieniu.
Dzierżenie to faktyczne władanie rzeczą w
cudzym imieniu (np. listonosz).
Wyróżniamy różne kategorie posiadania.
 Możemy podzielić je na posiadanie samoistne i zależne.
posiadanie samoistne
 jak właściciel
– np. właściciel, złodziej
posiadanie zależne
 jak osoba mająca inne poza własnością prawo do rzeczy
– np. najemca, użytkownik,
 Możemy je także podzielić na posiadanie w dobrej i złej wierze.
w dobrej wierze
 posiadacz jest przekonany, że posiada rzecz zgodnie z przysługującym mu prawem, a to przekonanie jest
usprawiedliwione okolicznościami
w złej wierze
 posiadacz wie, że uprawnienie do władania rzeczą mu nie przysługuje
 posiadacz nie wie, że brak mu uprawnienia do władania rzeczą, ale wynika to z niedbalstwa
własność
najszersza, niemal nieograniczona
prawna forma władania rzeczą
użytkowanie wieczyste
prawo do korzystania z gruntu Skarbu
Państwa lub JST na czas 40-99 lat
ograniczone prawa rzeczowe
prawa przysługujące w określonym
zakresie względem danej rzeczy
•
użytkowanie
•
służebność
•
zastaw
•
hipoteka
•
spółdzielcze własnościowe
prawo do lokalu
Pozytywna strona prawa własności:
= są to uprawnienia składające się na podmiotowe prawo własności, które można podzielić na:
U P R A W N IE N IA W Ł A Ś C IC IE L A
d o k o r z y s ta n ia
d o r o z p o r z ą d z a n ia
p o s ia d a n ia
w y z b y c ia s ię
u ż y w a n ia
o b c ią ż e n ia
p o b ie ra n ia p o ż y t k ó w i in n y c h p rz y c h o d ó w z rz e c z y
o d d a n ia w u ż yw a n ie
d o d y s p o z y c ji f a k t y c z n y c h
d y s p o z yc ji n a w y p a d e k ś m ie rc i
p rz e t w o rz e n ia
z u ż y c ia
z n is z c z e n ia
Negatywna strona prawa własności:
= oznacza możność wyłączenia przez właściciela ingerencji innych osób w sferę prawa tegoż właściciela.
Nabycie i utrata prawa własności:
Własność rzeczy można nabyć na podstawie:
Utrata własności rzeczy może nastąpić na podstawie:
przeniesienia własności rzeczy (sprzedaż, zamiana,
przeniesienia własności rzeczy (art. 155-170 kc),
darowizna),
zniszczenia rzeczy,
zawłaszczenia niczyjej rzeczy ruchomej (art. 181zrzeczenia się własności nieruchomości,
182 kc),
porzucenia rzeczy ruchomej z zamiarem wyzbycia
zasiedzenia (art. 172-176 kc) – dot. tylko posiadaczy
się jej własności (art. 180 kc),
samoistnych rzeczy,
orzeczenia sądowego, np. znoszącego
wytworzenia nowej rzeczy z innych rzeczy (art. 191współwłasność rzeczy,
194 kc),
egzekucji sądowej (w drodze przybicia własności
dziedziczenia spadku, w skład którego wchodzi
rzeczy ruchomej albo przysądzenia
rzecz,
nieruchomości),
umowy majątkowej małżeńskiej,
orzeczenia przepadku rzeczy w procesie karnym,
orzeczenia sądowego, np. znoszącego współwłasność
wywłaszczenia nieruchomości,
rzeczy,
nacjonalizacji lub komunalizacji rzeczy (obydwie
egzekucji sądowej (w drodze przybicia własności
sytuacje stanowią wyjątkowe, bardzo rzadkie
rzeczy ruchomej albo przysądzenia nieruchomości)
przypadki utraty własności rzeczy).
nabycia pożytków naturalnych (art. 190 kc).
Nabycie może mieć charakter pierwotny lub pochodny.
O pierwotnym mówimy, gdy nabywca uzyskuje pr. własności bez obciążeń (wyjątkiem jest tu art. 179 § 2 kc). Dotyczy
to np. zasiedzenia, objęcia niczyjej rzeczy w posiadanie.
O pochodnym mówimy, kiedy nabywca uzyskuje rzecz ze wszelkimi obciążeniami — np. przy nabyciu nieruchomości.
Nabycie rzeczy od osoby nieuprawnionej reguluje art. 169 kc. Jakkolwiek domniemywać by można istnienie w naszym
prawie zasady, że nie można przenieść na inną osobę więcej praw, aniżeli się samemu posiada, to faktycznie nie jest ona
nigdzie zapisana i prawo nasze w wielu przypadkach od niej odstępuje. Tak jest i tutaj.
Jeśli niewłaściciel zbywa rzecz jakiejś osobie, to nabywa ona własność tej rzeczy z chwilą objęcia jej w posiadanie,
chyba że działała w złej wierze.
Nie odnosi się to tak prosto do np. rzeczy skradzionych, zgubionych — por. art. 169 § 2 kc. Tutaj nabywca staje się
właścicielem dopiero po trzech latach.
WSPÓŁWŁASNOŚĆ
Prawo własności może należeć do kilku osób.
Jak dokładnie mówi art. 195 kc, własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom.
Wynikają z tego trzy przesłanki istnienia współwłasności:
1. jedność przedmiotu (rzeczy),
2. wielość podmiotów (osób),
3. niepodzielność wspólnego prawa — czyli żadnemu ze współwłaścicieli nie przysługuje prawo do fizycznie
wyodrębnionej części rzeczy.
Współwłasność może mieć charakter zwykły albo łączny.
Współwłasność zwykła (w częściach ułamkowych) oznacza tyle, że każdy ze współwłaścicieli może swobodnie
dysponować swoim ułamkiem, każdy może żądać zniesienia współwłasności (art. 210 i n. kc).
Współwłasność łączna (tzw. „do niepodzielnej ręki”) może powstać tylko między osobami związanymi określonymi
stosunkami osobistymi
Jest to np.:
— współwłasność małżonków do każdego pojedynczego przedmiotu należącego do ich wspólnego majątku, a
wynikająca ze wspólności majątkowej,
— współwłasność wspólników spółki cywilnej 1.
We współwłasności łącznej każdy ma prawo do całości majątku, nie może zatem zbyć części (bo nie można
mówić o jego części). Zniesienie współwłasności też nie może być przedmiotem żądania, współwłasność łączna
zostanie zniesiona z chwilą ustania stosunku osobistego, łączącego współwłaścicieli.
Zniesienie współwłasności to likwidacja węzła współwłasności, jaki istnieje między współwłaścicielami.
Roszczenie o zniesienie współwłasności jest nieprzedawnialne (art. 220 kc)
Są dwa tryby zniesienia współwłasności: umowny i sądowy (w trybie nieprocesowym).
Zniesienie współwłasności może się dokonać na trzy sposoby:
1. podział fizyczny rzeczy,
2. przyznanie własności całości jednemu ze współwłaścicieli (np. spłaca on pozostałych),
3. podział cywilny — sprzedaż rzeczy i podział uzyskanej sumy.
OCHRONA WŁASNOŚCI
Własność jest chroniona tak przez prawo cywilne (art. 222-231 kc) jak i prawo karne (art. 278-295 kk).
Można w celu ochrony własności stosować obronę konieczną, wyjątkowo samopomoc.
Obrona konieczna musi być natychmiastowa, w momencie naruszenia naszego posiadania, przy zastosowaniu odpowiednio
współmiernych środków, w przeciwnym razie będzie to nadużycie obrony koniecznej.
Dozwolona samopomoc wchodzi w rachubę po naruszeniu posiadania, jednak w bardzo krótkim czasie po naruszeniu posiadania,
czyli niezwłoczne, tzn. bez nieuzasadnionej zwłoki. Jeśli chodzi o zastosowanie samopomocy dozwolonej w stosunku do
nieruchomości nie wolno stosować przemocy względem osób. Jeśli chodzi o zastosowanie samopomocy do ruchomości muszą być
spełnione dwa warunki:
1) gdy zachodzi niebezpieczeństwo powstania niepowetowanej straty,
2) samopomoc musi nastąpić natychmiast, bezpośrednio po naruszeniu.
Ochronę własności można w prawie cywilnym zdefiniować jako system roszczeń przysługujących właścicielowi w razie
naruszenia jego prawa. Jest to ochrona typu petytoryjnego (tzn. dotyczy praw)2.
Podstawowe formy prawnej ochrony własności to:
1) roszczenie windykacyjne — roszczenie o wydanie rzeczy wynikające z pr. własności, gdy właściciel
pozbawiony jest jej posiadania. Uregulowane jest w art. 222 § 1 kc.
2) roszczenie negatoryjne — roszczenie o zaniechanie naruszeń innych niż pozbawienie właściciela faktycznego
władania rzeczą oraz o przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Uregulowane jest w art. 222 § 2 kc.
Odróżnić od tych roszczeń trzeba procesową formę ich dochodzenia czyli powództwa windykacyjne i negatoryjne.
Ponadto należy wspomnieć o powództwie o ustalenie prawa własności (art. 189 kpc).
Można jeszcze wskazać roszczenia uzupełniające: o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków, o
odszkodowanie, o rozliczenie nakładów, o wykup.
1
Majątek spadkowy przed podziałem czy majątek wspólny małżonków nie stanowią współwłasności, bo jest tu wiele praw i to o
różnym charakterze. Można natomiast mówić o współwłasności do każdej rzeczy objętej danym (wspólnym) majątkiem.
2
W odróżnieniu od ochrony posiadania, która ma charakter posesoryjny, tzn. dotyczy stanu faktycznego, jakim jest posiadanie.