KLASYFIKACJA GRUNTÓW WCZORAJ I DZlS NA PODSTAWIE

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X V II, N r 2, W A R S Z A W A 1976
\
JA N U SZ P A U L
KLASYFIKACJA GRUNTÓW WCZORAJ I DZlS NA PODSTAWIE
MAPY MAJĄTKU LEKARZEWICE, POW. RADZIEJÓW KUJAWSKI,
OPRACOWANEJ PRZEZ PROF. SŁAWOMIRA MIKLASZEWSKIEGO
W ojew ódzkie Biuro G eodezji i U rządzeń R olnych w B ydgoszczy
Profesor Sławomir Miklaszewski niezależnie od prowadzenia badań
ściśle naukowych, czego efektem były liczne publikacje i podręcznik,
zajmował się również klasyfikacją gruntów jako jedną z dziedzin prak­
tycznego gleboznawstwa terenowego.
W województwie bydgoskim odnaleziono kilka map klasyfikacji grun­
tów opracowanych w latach 1936— 1937 osobiście przez prof. S. Mikla­
szewskiego. Jako przykład tej klasyfikacji może służyć mapa gruntów
majątku Lekarzewice, pow. Radziejów Kujawski, należącego w 1937 r.
do powiatu Nieszawa w woj. warszawskim.
Majątek Lekarzewice o powierzchni 104,37 ha wchodzi obecnie w skład
sołectwa Lekarzewice o powierzchni ogólnej 701,43 ha oraz gminy Osię­
ciny; położony jest w makroregionie Pojezierza Wielkopolskiego i mezoregionie Równiny Inowrocławskiej. Gleby na omawianym obiekcie są to
czarne ziemie właściwe i zdegradowane, całkowite, wytworzone z glin
lekkich, miejscami spiaszczone w wierzchnich poziomach do piasków gli­
niastych mocnych. Niewielkie obszary zajmują gleby lżejsze wytworzo­
ne z piasków podścielonych gliną lekką oraz utwory pyłowe wodnego
pochodzenia zalegające na glinie ciężkiej.
„Klasyfikacja skarbowa” w myśl ustawy z 26 czerwca 1935 r. miała
być przeprowadzona na całym obszarze państwa w celu ustalenia jedno­
litych podstaw do równomiernego podatku gruntowego i stworzenia ew i­
dencji gruntów.
Grunty podzielono na:
a) grunty orne,
b) łąki,
c) pastwiska,
d) grunty pod wodami,
e) grunty pod lasami,
f) nieużytki.
12 — R o c z n ik i g le b o z n a w c z e
nr 3
178
J. Paul
Tabela klas gruntów zawierała podział gruntów ornych, łąk, pastwisk
i gruntów pod wodami na 6 klas i gruntów pod lasami na 3 klasy.
Ogólna charakterystyka poszczególnych klas gruntów ornych była
następująca:
Klasa I — grunty orne najlepsze — zasobne, ciepłe, czynne użytkowo,
uniwersalne, wydajne... mady, czarnoziemy nalessowe, najlepsze gleby
lessowe nieczarnoziemne, czarne ziemie kujawskie.
Klasa II — grunty orne bardzo dobre — podobne pod względem w ła­
ściwości do poprzednich, ale mniej przepuszczalne, nieco trudniejsze do
upraw... mady chude średnio ciężkie, podmakające, różne czarne ziemie
na przepuszczalnych podłożach, najlepsze tzw. szczerki mocne, bielice
i gliny zmeliorowane.
Klasa III — grunty orne dobre — z reguły gleby lżejsze od gleb spo­
tykanych w klasach I i II, lepsze szczerki mocne, bielice i gliny, lżejsze
niskie grunty nadrzeczne itp.
Klasa IV — grunty orne średnie — bez ulepszeń, fizycznie wadliwe
i zawodne: lekkie szczerki, tj. przepuszczalne gleby piaszczyste, ciężkie
bielice i gliny lub iły nie zmeliorowane, rozmaite gleby podmakające itp.
Klasa V — grunty orne słabe — zawodne i nieurodzajne: piaski czę­
sto za suche, iły oglejone, liczne kamieniste gleby itp.
Klasa VI — grunty orne najsłabsze — słabo plonujące lub bardzo nie­
pewne: piaski suche i różne płytkie gleby na żwirach, piaskach lub opo­
ce, piaski silnie podmokłe, gleby górskie kamieniste, niekorzystne poło­
żenie itp.
Według prof. Michała Strzemskiego „wprawdzie zasadnicza Tabela
Klas Gruntów była zredagowana bardzo ogólnikowo, ale w połączeniu
z instrukcjami regionalnymi stanowiła bardzo wielkie osiągnięcie pozwa­
lające zaliczyć Polskę do najściślejszej czołówki światowej w zakresie za­
stosowania praktycznego przyrodniczo-rolniczej bonitacji gruntów opar­
tej na podstawach naukowych”.
Prof. Sławomir Miklaszewski — współautor tej tabeli oraz bezpośred­
ni wykonawca prac klasyfikacyjnych, w bardzo dużej mierze przyczynił
się do tego.
Obecna gleboznawcza klasyfikacja gruntów wykonywana w oparciu
0 uchwałę Prezydium Rządu z 5 maja 1956 r. oraz rozporządzenia Rady
Ministrów z 4 czerwca 1956 r. i 8 stycznia 1957 r. wprowadziła na terenie
całego kraju jednolitą i terytorialnie zaktualizowaną tabelę klas grun­
tów. Pełną klasyfikację gleboznawczą gruntów znajdujemy w „Komen­
tarzu do tabeli klas gruntów” — wydanym przez Ministerstwo Rolnictwa
w 1963 r.
W obrębie gruntów ornych wydziela się 8 klas bonitacyjnych oznaczo­
nych symbolami: I, II, IIP, IIIb, IVa, IVb, V i VI. Klasy IIP, IIIb, IVa
1 IVb — nie są jakby się wydawało — podklasami, lecz samodzielnymi
klasami. Tak pozornie dziwaczna symbolika, ujmująca 8 klas oznaczo­
nych cyframi rzymskimi od I do VI, wynika z pewnej tradycji i przy­
Klasyfikacja gruntów wczoraj i dziś
179
zwyczajenia rolników-praktyków. Poszczególne klasy opisuje się w ra­
mach typów gleb, a w zakresie gleb brunatnych i bielicowych w ramach
grup rodzajowych.
W obrębie gleb: użytków zielonych, pod lasami i pod wodami do 10 ha
wydziela się 6 klas od I do VI. Oprócz tego wydzielane są nieużytki oraz
grunty przeznaczone do zalesienia, tzw. RzVI i PszVI.
Charakterystyka ogólna poszczególnych klas gruntów na omawianym
obiekcie według gleboznawczej klasyfikacji gruntów z 1963 r. przedsta­
wia się następująco:
Klasa II — gleby orne bardzo dobre — czarne ziemie właściwe w y ­
tworzone z gliny, średnio zwięzłe, o właściwościach fizycznych gorszych
niż w klasie I. Poziom próchniczny tych gleb o zabarwieniu ciemnosza­
rym i o strukturze gruzełkowatej ma miąższość około 40 cm. Stosunki
wodne tych gleb są dobre dla rozwoju roślin. Udają się na nich dobrze
wszystkie rośliny uprawne.
Klasa IIIa — gleby orne dobre — czarne ziemie właściwe wytworzo­
ne z glin lekkich i średnio całkowite występujące w położeniach równych,
lecz dość niskich. Poziom próchniczny o zabarwieniu ciemnoszarym,
0 strukturze gruzełkowatej, ma miąższość ponad 30 cm. W profilach ich
występują jednak rdzawe lub glejowe plamy na głębokościach nie m niej­
szych niż 80 cm (oglejenie plamiste słabe lub średnie). Udają się na nich
w zasadzie wszystkie rośliny uprawne, ale w latach obfitujących w desz­
cze mogą być niekiedy nieco za wilgotne.
Klasa IIIb — gleby orne średnio dobre — czarne ziemie wytworzo­
ne z glin lekkich i średnich, całkowite, występujące w położeniach rów­
nych i niskich, oraz czarne ziemie wytworzone z piasków gliniastych
niecałkowite na glinach. Poziom próchniczny miąższości około 40 cm ma
zabarwienie ciemnoszare. Udają się na nich dobrze przede wszystkim
żyto, jęczmień, owies i ziemniaki. Udać się może również pszenica i bu­
raki cukrowe.
Klasa IVa — gleby orne średniej jakości — czarne ziemie pyłowe
niecałkowite na glinie ciężkiej. Położone nisko, okresowo nadmiernie
uwilgotnione, nie zmeliorowane. Poziom próchniczny bywa bardzo głę­
boki. Są to gleby zawodne, lecz bywają urodzajne w latach korzystnych.
Nadają się przede wszystkim pod mieszanki pastewne.
Klasa IVb — gleby orne średniej jakości — gorsze czarne ziemie lek­
kie wytworzone z piasków słabo gliniastych lub gliniastych, całkowite
1 niecałkowite na glinach. Położone nisko, podmokłe, nie zmeliorowane.
Poziom próchniczny bardzo ciemny lub szary. Nadają się zwłaszcza pod
kapustę i jednoroczne rośliny pastewne.
Zestawienie wyników klasyfikacji gruntów na obiekcie Lekarzewice
według prof. S. Miklaszewskiego, klasyfikacji gleboznawczej oraz z kom­
pleksów rolniczej przydatności gleb przedstawia tabela.
Należy podkreślić, że prof. S. Miklaszewski w swoich opracowaniach
już przed niemal 40 laty uwzględnia niektóre kryteria typologiczne i bo-
J. Paul
n ita c y j n e
n ych .
sto so w a n e
o b e c n ie
w
p racach
g le b o w o - r o ln ic z o - k a r to g r a fic z -
Tabe l a 1
P orów n an ie k l a s y f i k a c j i gru n tów na o b ie k c i e L ek a r z e w ic e w ykonanej p r z e z
p r o f . S . M ik la sz e w sk ie g o do k l a s y f i k a c j i g le b o z n a w c z e j o r a z do kom plek­
sów r o l n i c z e j p r z y d a t n o ś c i g le b
C om parative s p e c i f i c a t i o n o f th e s o i l c l a s s i f i c a t i o n r e s u l t s on th e
L ek a rz ew ice o b j e c t a c c o r d in g t o th e c l a s s i f i c a t i o n o f
P r o fe sso r
S . M ik la sz e w sk i and o f co m p le x es o f a g r i c u l t u r a l u t i l i t y o f s o i l s
K la sy fik a c ja
p r o f ,S .M ik la s z e w s k ie g o z 1937 r .
C l a f l s i f i c a t i o n a c c o r d in g to
P r o f . S .M ik la s z e w s k i o f 1937
U iy te k i k la s a
ha
%
K l a s y f i k a c j a g le b o z n a w cz a
z 1963 г .
P e d o l o g ic a l c l a s s i f i c a t i o n
o f 1963
U ży tek i k la s a
ha
%
Land and c l a s s
Land and c l a s s
K om pleksy r o l n i c z e j p r z y d a t n o ś c i
g le b wg mapy z 1 9 6 7 r .
C om plexes o f a g r i c u l t u r a l u t i l i ­
t y o f s o i l s a c c o r d in g o f t h e map
from 1 9 6 7
K om pleksy r o l ­
n ic z e j p rzy d a t­
n o ści
%
ha
C om plexes o f
a g r i c u l t u r a l u~
tility
R -II
2 2 ,3 8
2 4 ,0
R -I I
1 3 ,2 0
1 3 ,8
1
1 0 ,0 0
1 0 ,0 ’
R -III
2 2 ,6 9
2 4 ,3
R -III3
R -IIIb
23*78
2 5 ,9 8
2 4 ,9
2 7 ,2
2
4 1 ,7 0
4 2 ,1
R-IV
3 6 ,4 8
39Д
R -lV a
2 7 ,8 0
4 ,8 2
2 9 ,1
5 ,0
4
5
2 7 ,9 0
5 ,9 0
2 8 ,1
R-IVb
-
8
1 3 ,8 0
1 3 ,9
R-V
1 1 ,6 7
1 2 ,6
-
-
Razem
T o ta l
9 3 ,2 2
1 0 0 ,0
razem
to ta l
9 5 ,5 8
U ży tk i z ie lo n e
G r a ss la n d s
III
IV
V
Razem
T o ta l
N ie u ż y t k i
W a stela n d
D r o g i i rowy
Roads and
d itc h e s
Ogółem
G e n e ra l t o t a l
1 ,3 0
2 3 ,8
0 ,3 5
3 ,8 2
6 ,4
6 9 ,8
5 ,4 7
1 0 0 ,0
0 ,3 ?
-
u ż y tk i z ie lo n e
g r a s s la n d s
III
IV
3 ,9 0
n ie u ż y t k i
w a s te la n d
0 ,5 7
-
a r o s i i rowy
r o a d s and
d itc h e s
1 0 4 ,3 7
-
ogółem
general to ta l
I l o ś ć k onturów k l a s y f i k a c y jn y o h
Number o f c l a s s i f i c a t i o n
co n to u rs
36
1 ,8 5
2 ,0 5
razem
to ta l
5 ,3 1
razem
to ta l
9 9 ,3 0
1 0 0 ,0
1
-
-
1 0 0 ,0
5 ,9
1 0 4 ,3 7
i l o ś ć k ontu rów k l a s y f i ­
k a c y jn y c h
number c l a s s i f i c a t i o n
c o n to u r s
4 7 ,4
5 2 ,6
2z
1 0 0 ,0
-
-
razem
to ta l
0 ,7 5
0 ,7 5
1 0 0 ,0
1 0 0 ,0
-
-
-
-
-
d r o g i i rowy
r o a d s and
d i t che s
4 ,3 2
-
-
ogółem
general to ta l
1 0 4 ,3 7
-
i l o ś ć kontu rów g le b o w o r o ln ic z y c h
number o f p e d o lo g ic o a g r ic u lt u r a l c o n to u rs
14
74
LITERATURA
[1 ] M apa k lasyfik acji gruntów m ajątku L ek arzew ice prof. S ław om ira M ik laszew ­
skiego, 1937 r.
[2] M apa k lasyfik acji gruntów i operat z pow szechnej gleboznaw czej k la sy fik a cji
gruntów w ykonany przez k lasyfik atora W BG iUR w B ydgoszczy — Józefa B ijaczyka, 1963 r.
[3] Mapa gleb ow o-roln icza i dokum entacja opracow ana przez redaktora teren o w e­
go W BG iUR — inż Józefa N apartego.
[4] M. S t r z e m s k i :
P rzyrodniczo-rolnicza bonitacja gruntów ornych. P u ła w y
1972 r.
[5] K om entarz do T abeli K las G runtów — M in isterstw o R olnictw a, W arszaw a
1963 r.
Klasyfikacja gruntów wczoraj i dziś
181
Я. П А У Л
К Л А С С И Ф И К А Ц И Я ЗЕМ ЕЛЬ В Ч Е РА И СЕГОДНЯ Н А ОСНОВАНИИ ДА Н Н Ы Х
К А Р Т Ы Л ЕК А Ж ЕВИ Ц Е, У ЕЗД РА Д ЗЕ Й О В К У Я В С К И , СОСТАВЛЕННОЙ
ПРОФЕССОРОМ СЛАВОМ ИРОМ М И КЛ АШ ЕВСКИМ
В оеводское бюро геодезии и сельскохозяйсвенной мелиорации, Бы дгощ
Ре з юме
П роф ессор Славомир М иклаш евски кроме научно-исследовательской д е я ­
тельности занимался и практическим почвоведением. Примером этого м ож ет
посл уж ить карта с 1937 года бывш его имения Л екаж евице, у езд Р адзейов К у явски, воеводство Быдгощ . Почвы обсуж даем ого объекта это черны е зем ли ти ­
пичные либо деградированны е, слож енны е преим ущ ественно из мощ ны х с у ­
глинков легкого м еханического состава, локаолы ю опечаненны е в поверхностном
горизонте до глинисты х песков. К лассиф икация (бонитировка) „ф искальн ая“
согласно закон у с 1935 г. предусм атривала 6 -классовое деление пахотны х почв,
лугов, пастбищ и грунтов под водами и 3-классовое зем ель под пологом леса.
С овременная кл ассиф икация почв согласно Постановлению П резидиум а П рави­
тельства с 5 мая 1956 г. содер ж и т дел ение па 8 классов пахотны х почв и на 6
классов зел ен ы х угодий, зем ель находящ ихся под покровом леса и вод. К роме
того обособлено зем ли под л есонасаж дения и бросовы е земли. На обсуж даем ом
объекте п роф ессор Сл. М иклаш евски вы делил 36 классиф икаци онны х констуров в классах: НИ — 24,0%; R III — 24,3%; R IV — 39,1%; и RV — 12,6%.
Современная классиф икация почв с 1963 г. отмечает 74 классиф икационны е
констуры в классах: RII — 13,8%; R l l l a — 24,9%; R l I I b — 27,2%; R I V a — 29,1%;
и R I V b — 5%.
С ледует подчеркнуть, что Славомир М иклаш евски у ж е 40 лет тому назад
учиты вал в своих трудах типологические и бопитировочпы е критерии, которы е
в настоящ ее время применяю тся в агропочвенной картограф ии, на это ук а зы ­
вает оф орм ление карты и сравнительны е данны е сводки.
J.
PAUL
LAN D V A L U A T IO N ONCE A ND TODAY — A S BA SE D ON A M AP
OF LEKARZEW ICE (COUNTY OF RADZIEJÓ W K U JA W SK I), SURVEYED
BY PRO FESSO R SŁAW OM IR M IK LA SZEW SK I
P rovin cial B ureau of A gricu ltu ral G eodesy and R echam ation in B ydgoszcz
S u mma r y
P rofessor Sław om ir M ik laszew sk i, beside his scien tific research w ork w as also
occupied w ith practical soil science. An e x a m p le of this is a m ap, m ade in 1937, of
the form er estate L ek arzew ice (county of R ad ziejów K u jaw sk i, provin ce of B y d ­
goszcz). The soils of the area are black earths (typical and degraded), form ed m ostly
on deep lig h t loam s, locally sandy in their topsoil. The ’’fisc a l” classification , accord­
ing to the la w of 1935, divided the soils into 6 classes of arable land (also 6 classes
for m eadow s, pastures, and subm erged land), as w e ll as 3 classes for forest soils.
T he present classification (by order of th e G overnm ent of M ay 5th, 1956), divides
182
J. Paul
soils into 8 classes of arable land and 6 classes o f grassland, forest, and underw ater
land. It also discerns land to be afforested and w a ste land.
Prof. S. M ik laszew sk i drew 36 classification contaurs on th e m ap of th e estate
m entioned, n am ely in the b onitation classes: RII — 24.0%, RIII — 24.3%, RIV —
39.1%, and RV — 12.6% (R = arable land). T he p resen t classification of 1963 show ed
74 classification contours in the lan d valu ation classes: RII — 13.8%, RHIa —
24.9%, R H I b _ 27.2%, RIVa — 29.0%, and RIVb _ 5.0%.
It is n ecessary to stress the fa ct that Prof. M ik laszew sk i — as early as n early
40 years ago — m ade u se in this w ork of typ ologie and b on itation criteria, w h ich
are now used in soil cartography for agriculture; this is in d icated by his m ap and
com parative specification s.
Mgr Janusz Paul
W o je w ó d zk ie Biuro G eo dezji
i Urządzeń R o ln yc h
B y d g o s z c z , ul. Z y g m u n t a A u g u s t a 16