Skrypt z kursu drużynowych S.I. Agrikola System Zastępowy I

Skrypt z kursu drużynowych S.I. Agrikola System Zastępowy I

Skrypt z kursu drużynowych S.I. Agrikola
System Zastępowy
I. GENEZA
Dawno, dawno temu, gdy nikt nie marzył nawet o powstaniu skautingu, generał BadenPowell, już w czasie swojej działalności wojskowej, stosował metodę prowadzenia pracy
w małych, samodzielnych grupach. Przynosiło to nadspodziewanie dobre efekty-punktem
honoru i ambicją każdego żołnierza było doprowadzenie do tego, aby jego patrol
przewyższał inne pod każdym względem. W wyniku tego, żołnierze przestali być
anonimowymi członkami wielkiej jednostki wojskowej, lecz każdy z nich czuł
odpowiedzialność za podejmowane działania. Podniosło to efektywność i stopień
wyszkolenia.
Po raz pierwszy system małych grup, jako metodę wychowawczą B-P przetestował
podczas pierwszego obozu chłopięcego na wyspie Brownsea. Wykorzystał on naturalną
skłonność chłopców do tworzenia "paczek" i "band" w przeświadczeniu, że wychowanie
chłopców może być najskuteczniejsze w małych zespołach, gdzie sami młodzi ludzie(na
ile to możliwe) odpowiadają za swój rozwój.
A potem tworzyły się nowe drużyny skautowe oparte na systemie zastępowym. Duży
wkład w rozwój systemu zastępowego wniósł Roland E. Philipps. Jako drużynowy w
Liverpoolu, a potem hufcowy w robotniczej dzielnicy Londynu, a także komendant
Chorągwi i instruktor Głównej Kwatery zdobył wiele doświadczeń w stosowaniu systemu
zastępowego. Swoje przemyślenia i wskazówki zawarł w wydanej w 1915 roku książce pt.
"System zastępowy".
I tak jest do dzisiaj-ruch harcerski opiera się na systemie małych grup.
II. SYSTEM ZASTĘPOWY-CO TO JEST?
System zastępowy to metoda oparta na pracy w małych, na stale zorganizowanych
grupach rówieśników, z których każda pozostaje pod odpowiedzialna komendą
zastępowego, wybranego przez rówieśników lub drużynowego. Za pomocą tej metody
dzieci i młodzież pobudzani są do indywidualnego rozwoju fizycznego, intelektualnego,
duchowego i społecznego poprzez dobrowolny udział w pracy i zabawie. Dzieje się to
przez:
- Ciepłą, pełną troski atmosferę, umożliwiającą wspólną zabawę i pracę
- Budowanie przyjacielskich stosunków
- Umożliwienie każdemu z członków podejmowania decyzji dotyczących jego samego i
grupy
- Pozwolenie na naturalny wybór własnego przywódcy
- Korzystanie z elementów i zasad harcerskiej metody wychowawczej
- Życzliwą pomoc w koordynowaniu działania ze strony starszych
III. CO DAJE HARCERZOM?
Przynależność do zastępu zaspokaja podstawowe pragnienia każdego człowieka:
- Poczucie bezpieczeństwa i przynależności
Każdy z nas pragnie mieć grupę przyjaciół, bliskich ludzi, o których wie, że troszczą się o
niego i na których zawsze może liczyć. W zastępie harcerskim-w zaprzyjaźnionej
kilkuosobowej grupie-zawiązują się takie właśnie więzi. Podczas wspólnych spotkań,
zbiórek harcerskich, wyjazdów, a także wyjść do kina, długich pogaduch, wytwarzają się
bardzo silne więzi, przyjaźnie. Każda osoba w zastępie zna doskonale wszystkich innych,
wie jacy są, czym się interesują, co lubią, a czego nie, wie kiedy się cieszą, i kiedy mają
problemy. Każdy członek zastępu powinien wiedzieć, że nie jest sam w swoich kłopotach,
że ma grupę oddanych ludzi.
- Poczucie wspólnoty(duch zastępu)
Z tego, że zastęp to grupa wspaniałych przyjaciół, ze wspólnych działań i przeżyć,
wspólnych radości wynika duma z przynależności właśnie do tego zastępu, tej jedynej i
niepowtarzalnej "paczki". Wyrazem tej dumy, jest zaznaczenie swojej odrębności przez
własną obrzędowość zastępu. Nazwa zastępu, obrzędowe powitanie, szyk, okrzyk,
elementy zbiórek, proporzec niezwykle silnie wiążą zastęp, kształtują poczucie wspólnoty,
dostarczają wspólnych przeżyć i wzruszeń, są elementami zapamiętywanymi na całe
życie.
- Potrzebę samorealizacji, bycia potrzebnym, zauważonym, docenionym
Każdy z nas chce jak najwięcej osiągnąć, zdziałać, wykorzystać swoje umiejętności i
zdolności. Zastęp dostarcza takich możliwości. Efekty działań zastępu zależą
bezpośrednio od wkładu wszystkich członków zastępu. Jeśli mój zastęp, to moja paczka
przyjaciół, najwspanialsza grupa pod słońcem, to nic dziwnego, że staram się najbardziej
jak mogę, aby nasze zajęcia były jak najlepsze, jak najciekawsze. Z drugiej strony moje
wysiłki zostają zauważone i docenione przez innych członków zastępu. Talenty,
umiejętności poszczególnych członków zastępu uzupełniają się i sprawne funkcjonowanie
zastępu staje się niepełne bez któregoś członka.
Wspólna praca w małych grupach sprzyja dzięki wymienionym wyżej przyczynom,
rozwijaniu pewnych cech i umiejętności, których nie można zdobyć samotnie, a
przynajmniej jest to dużo, dużo trudniejsze:
- Wrażliwości - członkowie zastępu, chcąc się poznać i zaprzyjaźnić, aby móc razem
pracować, muszą "otworzyć się na siebie", próbować zrozumieć nawzajem, umieć wczuć
się w sytuację innego człowieka, spróbować odczuć to, co on czuje.
- Odpowiedzialności- poprzez wspólne działania, każdy harcerz uczy się, że jeśli nie
wykona swojej części zadania, całe przedsięwzięcie się nie uda, a przynajmniej wyjdzie
dużo gorzej niż mogłoby. Poza tym każdy członek zastępu stara się mieć w swoim
zastępie swoje miejsce, być akceptowanym, a to jest niemożliwe, jeśli nie jest on godzien
zaufania, jeśli jest nieodpowiedzialny.
- Umiejętności życia w społeczeństwie - zastęp to grupa ludzi, z którymi trzeba umieć
współżyć; każdy z nas na codzień spotyka się z innymi ludźmi, rozmawia z nimi, żyje.
Musimy umieć zaakceptować ich inność, inne poglądy, charaktery. W zastępie, w
atmosferze pełnej przyjaźni można się tego nauczyć.
- Umiejętności wzajemnej pomocy - człowiek musi umieć i brać i dawać. W zastępie
każdy dostrzegany jest jako człowiek z jakimiś szczególnymi umiejętnościami,
zdolnościami, cechami, którymi może się podzielić z resztą zastępu. Nikt nie wstydzi się
przyjąć pomocy, nie boi się przyznać do niewiedzy, bo otaczają go przyjaciele, którym on
też może pomagać.
- Umiejętności podejmowania decyzji - zastęp wspólnie podejmuje różne decyzje np.
tworzy plan pracy zastępu. Wymaga to umiejętności określenia swoich zainteresowań,
celu oraz uwzględnienia zdania wszystkich członków; nieraz kompromisu.
- Umiejętności praktycznych, wiedzy - praca w zastępie "zmusza" harcerzy do
podnoszenia poziomu swoich umiejętności, aby ich zastęp był coraz lepszy. Do takiego
rozwoju skłaniają też duże umiejętności innych członków zastępu-harcerze chcą sobie
dorównać.
- Inicjatywę - gdy harcerze sami odpowiedzialni są za działanie drużyny, zastępu,
wykonanie konkretnego ważnego zadania wysuną setki pomysłów, aby sprostać
wyzwaniu.
- Umiejętności wodzowskich - dotyczy to głównie zastępowego, ale też i inni członkowie
zastępu czasem stają przed zadaniem poprowadzenia jakiś działań.
IV. CO DAJE DRUŻYNIE I DRUŻYNOWEMU?
System małych grup umożliwia drużynowemu sprawną organizację drużyny poprzez
podział zadań, koordynowanie pracy drużyny poprzez zastępowych. To właśnie na
poszczególne zastępy spada odpowiedzialność za pracę drużyny, a zastępowi mają być
pośrednikami między członkami drużyny, a Radą.
Bardzo ważnym elementem systemu zastępowego jest podnoszenie poziomu wyrobienia
drużyny przez wymianę doświadczeń pomiędzy zastępami oraz współzawodnictwo
zastępów. Nieustanne porównywanie przez zastępy ich pracy na pewno ją ulepszy. Po
pierwsze może podsunąć pomysły, a poza tym współzawodnictwo owocnie wzmacnia
ducha zastępu.
V. JAK DOBIERAĆ CZŁONKÓW ZASTĘPU?
Powinna to być grupa 6-8 osobowa, bo taka liczba osób pozwala się dobrze poznać, a
jednocześnie jest wystarczająco duża, aby sprawnie działać w drużynie. Gdy jest więcej
osób, to tworzą się podgrupy.
Każdy musi się dobrze czuć w zastępie, więc powinien móc wybierać zastęp, do którego
chce należeć. Przykładowe kryteria doboru w zastępy:
- Koledzy z jednej klasy
- Harcerze o podobnych zainteresowaniach
Najczęściej w zastępie są harcerze w zbliżonym wieku, ale nie jest to konieczne.
Oczywiście nie zawsze od razu wiadomo, kto się z kim dobrze czuje i chciałby być w
zastępie, dlatego harcerze powinni mieć możliwość zamiany zastępu za zgodą obydwu
zastępów i jeśli to nie stwarza poważnych problemów w drużynie.
VI. ZASTĘPOWY
Zastępowym zostaje harcerz, który ma pewne odpowiednie cechy, wyróżnia się na tle
innych. Wybór zastępowego może odbyć się według dwóch schematów:
1. drużynowy powierza jednemu z harcerzy, który odznacza się pewnymi cechami,
zadanie stworzenia nowego zastępu
2. z grupy harcerzy podczas pracy wyróżnia się jeden. To on najczęściej kieruje
działaniami, najwięcej wie, ma największy autorytet wśród reszty grupy i jego drużynowy
mianuje go zastępowym.
W obu przypadkach wybrany na zastępowego harcerz musi się charakteryzować pewnymi
cechami:
- zdolnościami przywódczymi i organizacyjnymi
- odpowiedzialnością
- pomysłowością, inicjatywą, twórczym myśleniem
- umiejętnością podejmowania decyzji
- umiejętnością ciekawego przekazywania wiadomości
- szerokimi zainteresowaniami, dużą wiedzą ogólną, a również(szczególnie!) harcerską.
Musi przewyższać zastęp pod względem umiejętności
- umiejętnością dotarcia do każdego członka zastępu i zaprzyjaźnienia się z nim
Zastępowy powinien wybrać sobie swoją "prawą rękę"- podzastępowego.
Bardzo ważne jest, że zastępowi sami tworzą zastęp zastępowych, gdzie mogą pod
przewodnictwem drużynowego wymieniać doświadczenia i podnosić swoje umiejętności.
VII. JAK WPROWADZAĆ SYSTEM ZASTĘPOWY W DRUŻYNIE?
Jest wiele różnych sposobów wprowadzania systemu zastępowego w drużynach. Zależy
to od konkretnej sytuacji, konkretnych harcerzy. Najogólniej można powiedzieć, że
zastęp przechodzi etapami od wykonywania zadań podsuwanych przez drużynowego do
coraz większego usamodzielniania się. Przedstawię tu dwa takie przykłady.
- Nowopowstały zastęp bierze udział w pracach drużyny, wykonuje zadania powierzone
przez drużynowego, wyłania się zastępowy. Następnie zastęp spotyka się raz w miesiącu
na zbiórce przygotowanej przez zastępowego, a trzy razy na zbiórkach drużyny. Zastęp
stopniowo usamodzielnia się, tworzy swój plan zamierzeń rozwijający zainteresowania
członków zastępu, ma dwie samodzielne zbiórki w miesiącu. Następuje specjalizacja
zastępu w wybranej przez siebie dziedzinie.
- Drużynowy mianuje zastępowego, który przeprowadza akcję naborową i pierwszą
zbiórkę zastępu. Potem zastęp również uzyskuje coraz większą samodzielność i stopień
specjalizacji.
VIII. PLAN ZAMIERZEŃ ZASTĘPU Plan zamierzeń zastępu wygląda zupełnie inaczej niż
program drużyny. Zastępowi są zbyt mało doświadczeni, aby móc stworzyć spójny plan
rozwoju i wychowania harcerzy w zastępie. Plan zamierzeń zastępu powinien zawierać
konkretne zadania do wykonania, konkretne sprawności do zdobycia, które interesują
dany zastęp i które zastęp wraz z zastępowym postanowi zrealizować. Plan zamierzeń
zastępu powinien to być terminarz zbiórek zastępu wraz z ich tematami oraz
naniesionymi terminami imprez drużyny.