Temat 16 – ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii_2 [2016]

Kryminologiczna i prawna
problematyka środków
odurzających
Temat XVI
Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii,
Część 2
Przepisy karne ustawy
Podstawowe cechy:

ustawa typizuje tzw. przestępstwa (także wykroczenia)
prohibicyjne, tj. czyny do których istoty należy to, że środki
odurzające lub substancje psychotropowe, a niekiedy także
prekursory stanowią w ich wypadu przedmiot czynności
wykonawczej;

czyny zabronione pod groźbą kary stanowią zawsze tylko takie
czynności, których przedmiotem są środki odurzające,
substancje psychotropowe lub ewentualnie prekursory i które
podejmowane są wbrew przepisom ustawy;

pojęcia środka zastępczego i nowej substancji psychoaktywnej
nie stanowią znamion czynów zabronionych pod groźbą kary;
2
Przepisy karne ustawy
Podstawowe cechy:

typizacja poszczególnych czynów wg czynności wykonawczych
w osobnych przepisach;

skomplikowana i niezbyt przejrzysta struktura typów
podstawowych, kwalifikowanych i uprzywilejowanych;

większość czynów to występki; ustawa przewiduje jednak 3
zbrodnie, ale także kilka wykroczeń;
3
Przepisy karne ustawy
Przedmiot ochrony przepisów karnych ustawy:
uchwała SN z dnia 27 października 2005, KZP 32/05
Przedmiotem ochrony przepisu art.45 ustawy o przeciwdziałaniu
narkomanii z 1997 r. jest zdrowie społeczne (publiczne) w
aspekcie zapobiegania zjawisku narkomanii.
4
Typizacja czynów zabronionych pod groźbą
kary



wytwarzanie, przetwarzanie, przerób (art. 53):
typ podstawowy;
typ kwalifikowany: znaczna ilość (zbrodnia);

przyrządy i naczynia (art.54);




przywóz, wywóz, przewóz [przemyt] (art.55):
typ podstawowy,
typ uprzywilejowany (przypadek mniejszej wagi)
typ kwalifikowany: znaczna ilość (zbrodnia);
5
Typizacja czynów zabronionych pod groźbą
kary
Art. 55. 1. Kto, wbrew przepisom ustawy, dokonuje przywozu,
wywozu, wewnątrzwspólnotowego nabycia,
wewnątrzwspólnotowej dostawy lub przewozi przez terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej lub terytorium innego państwa środki
odurzające, substancje psychotropowe lub słomę makową,
podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności do lat 8 [5].
6
Typizacja czynów zabronionych pod groźbą
kary

wprowadzanie do obrotu (art.56): przekazywanie innej osobie w
celu innym, niż użycie danego środka [tj. w celu dalszego
przekazania; obrót hurtowy]:

typ podstawowy,

typ uprzywilejowany (przypadek mniejszej wagi),

typ kwalifikowany: znaczna ilość;

przygotowanie przemytu i wprowadzania do obrotu (art.57) jest
karalne;
7
Typizacja czynów zabronionych pod groźbą
kary

udzielanie innej osobie [nieodpłatny obrót detaliczny] (art.58):

typ podstawowy;

typ kwalifikowany: udzielanie małoletniemu lub w znacznych
ilościach;

udzielanie innej osobie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej
[obrót detaliczny] (art.59)

typ podstawowy;

typ kwalifikowany: udzielanie małoletniemu (zbrodnia);

typ uprzywilejowany (przypadek mniejszej wagi);
8
Legalność wymiany igieł i strzykawek
(stan pod rządami ustawy z 1997 r. przed jej nowelizacją)
Art.45.1. Kto, wbrew przepisom ustawy, udziela innej osobie
środka odurzającego lub substancji psychotropowej, albo
nakłania do użycia takiego środka lub substancji, podlega
karze pozbawienia wolności do lat 2, ograniczenia wolności
lub grzywny.
Art. 46.1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub
osobistej, udziela innej osobie środka odurzającego lub
substancji psychotropowej, ułatwia użycie albo nakłania do
użycia takiego środka lub substancji, podlega karze
pozbawienia wolności od roku do lat 10.
9
Legalność wymiany igieł i strzykawek
(stan pod rządami ustawy z 1997 r. po nowelizacji i ustawy z 2005 r.)
Art. 58.1. Kto, wbrew przepisom ustawy, udziela innej osobie
środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwia
albo umożliwia ich użycie albo nakłania do użycia takiego
środka lub substancji, podlega karze pozbawienia wolności
do lat 3.
Art. 59.1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub
osobistej, udziela innej osobie środka odurzającego lub
substancji psychotropowej, ułatwia użycie albo nakłania do
użycia takiego środka lub substancji, podlega karze
pozbawienia wolności od roku do lat 10.
10
Legalność wymiany igieł i strzykawek
Problemy:

dopuszczalność programów wymiany igieł i strzykawek w
zakładach karnych;

dopuszczalność tworzenia tzw. pomieszczeń higienicznych;
11
Legalność wymiany igieł i strzykawek
Art. 2. 1. Przeciwdziałanie narkomanii realizuje się przez odpowiednie
kształtowanie polityki społecznej, gospodarczej, oświatowowychowawczej i zdrowotnej, a w szczególności:
(…)
3) ograniczanie szkód zdrowotnych i społecznych;
(…).
12
Typizacja czynów zabronionych pod groźbą
kary
 tolerowanie handlu (art.60):
Art. 60. Kto, będąc właścicielem lub działającym w jego imieniu
zarządcą albo kierownikiem zakładu gastronomicznego, lokalu
rozrywkowego lub prowadząc inną działalność usługową, mając
wiarygodną wiadomość o popełnieniu przestępstwa określonego
w art. 56, 58 lub 59 na terenie tego zakładu lub lokalu, nie
powiadamia o tym niezwłocznie organów ścigania,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 2.
13
Typizacja czynów zabronionych pod
groźbą kary

obrót prekursorami wbrew przepisom ustawy w celu wytwarzania
środków odurzających lub substancji psychotropowych (art.61);

posiadanie środków odurzających lub substancji
psychotropowych (art.62):

typ podstawowy;

typ kwalifikowany: znaczna ilość;

typ uprzywilejowany (przypadek mniejszej wagi).
14
Posiadanie narkotyków
Oryginalne rozwiązanie ustawy z 1997 r.
Art. 48.1. Kto, wbrew przepisom ustawy, posiada środki
odurzające lub substancje psychotropowe, podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.
2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do roku
3. Jeśli przedmiotem czynu, o którym mowa w ust.1 jest znaczna
ilość środków odurzających lub substancji psychotropowych,
sprawca
podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności do lat 5
4. Nie podlega karze sprawca występku określonego w ust.1,
który posiada na własny użytek środki odurzające lub substancje
psychotropowe w ilości nieznacznej.
15
Posiadanie narkotyków
Ustawa z 1997 r. po nowelizacji z roku 2000
Art. 48.1. Kto, wbrew przepisom ustawy, posiada środki
odurzające lub substancje psychotropowe, podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.
2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do roku.
3. Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w ust. 1, jest
znaczna ilość środków odurzających lub substancji
psychotropowych, sprawca
podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności do lat 5.
4. (skreślony)
16
Posiadanie narkotyków
Stan aktualny
Art. 62. 1. Kto, wbrew przepisom ustawy, posiada środki
odurzające lub substancje psychotropowe,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
2. Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w ust. 1, jest
znaczna ilość środków odurzających lub substancji
psychotropowych, sprawca
podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy
do lat 8.
3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do roku.
17
Posiadanie narkotyków
Stan aktualny
Pojęcie posiadania:
 prawnokarne pojęcie posiadania jest szersze niż pojęcie
cywilistyczne;
 nie może być utożsamiane z pojęciem dzierżenia (art.338 k.c.);
 posiadać to tyle co „mieć” – chodzi tu o czysto leksykalne
rozumienie tego słowa;
18
Posiadanie narkotyków
Stan aktualny
Pojęcie posiadania:
 czy pojęcie posiadania może być jednak tak interpretowane, aby
prowadziło to de facto do karalności używania narkotyków?
 ustawa o przeciwdziałania narkomanii nie zawiera typu
przestępstwa polegającego na używaniu środków odurzających
lub substancji psychotropowych;
 oficjalnie deklarowanym celem kryminalizacji posiadania
narkotyków, także w niewielkich ilościach, było ułatwienie
ścigania handlarzy, a nie karanie użytkowników;
19
Posiadanie narkotyków
Stan aktualny
Pojęcie posiadania:
Wyrok SN z dnia 21 stycznia 2009 r. II KK 197/08
Dysponowanie
środkiem odurzającym
(lub
substancją
psychotropową) związane z zażywaniem go lub chęcią
niezwłocznego zażycia przez osobę dysponującą nim, nie jest
posiadaniem tego środka (lub substancji) w rozumieniu art.62
ust.1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii;
 bycie pod wpływem środka odurzającego, stwierdzenie
obecności takiego środka w organizmie nie może być
traktowane jako posiadanie (tzw. „posiadanie w sobie”)
20
Posiadanie narkotyków
Stan aktualny
Pojęcie posiadania:
Pytanie prawne przedstawione na podst. Art.441 § 1 k.k. przez
Sąd Apelacyjny w W.:
Czy dla penalizacji posiadania środka odurzającego lub
substancji psychotropowej w rozumieniu przepisów art.62 ustawy
z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr
179, poz.1485 ze zm.) ma znaczenie cel posiadania owego
środka odurzającego lub substancji psychotropowej?
 SN odmówił udzielenia odpowiedzi.
21
Posiadanie narkotyków
Stan aktualny
Pojęcie posiadania:
postanowienie SN z dnia 28 października 2009 r. I KZPO 22/09
 problem podniesiony w pytaniu wynika z niewłaściwego
odczytania poglądów SN w wyroku z 21. stycznia 2009 r.
 z treści art.62 u.o.p.n. nie można bowiem wyprowadzić wniosku,
że dla uznania nielegalnego posiadania środka odurzającego lub
substancji psychotropowej, jakiekolwiek znaczenie ma cel w
jakim sprawca je posiada;
 każde posiadanie środka odurzającego lub substancji
psychotropowej wbrew przepisom ustawy jest przestępstwem;
22
Posiadanie narkotyków
Stan aktualny
Pojęcie posiadania:
Wniosek Pierwszego Prezesa SN na podstawie art.60 § 1
ustawy o Sądzie Najwyższym o rozstrzygnięcie rozbieżności
w wykładni prawa:
Czy posiadanie środka odurzającego lub substancji
psychotropowej związane z jego zażywaniem lub zamiarem
zażycia (‚na własny użytek”) stanowi realizację znamion
typu czynu zabronionego z art.62 ustawy z dnia 21 lipca
2005 o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz.
1485 ze zm.)?
23
Posiadanie narkotyków
Stan aktualny
Pojęcie posiadania:
Uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 27 stycznia 2011 r. I
KZP 24/10
Posiadaniem
środka
odurzającego
lub
substancji
psychotropowej w rozumieniu art.62 ustawy z dnia 21 lipca
2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179
poz.1485 ze zm.) jest każde władanie takim środkiem lub
substancją, a więc także związane z jego użyciem lub
zamiarem użycia.
24
Posiadanie narkotyków
Stan aktualny
Pojęcie posiadania:
Uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 27 stycznia 2011 r. I KZP
24/10
Z uzasadnienia:
…nieuzasadnione są obawy, że z samego faktu stwierdzenia w
organizmie określonej osoby obecności narkotyków […] wywieść
należy na zasadzie swoistego automatyzmu, który miałby
modyfikować reguły dowodzenia, fakt ich posiadania przez tę
osobę. Po pierwsze nie jest przestępnym znajdowanie się w
stanie po użyciu środka odurzającego lub substancji
psychotropowej, ale ich posiadanie. Dlatego stwierdzenie takiego
stanu w żadnym wypadku nie może być postrzegane jako dowód
bezpośredni, wskazujący na fakt główny, a mianowicie
wcześniejsze posiadanie narkotyku. Jest to tylko i wyłącznie
dowód o charakterze poszlakowym….
25
Posiadanie narkotyków
Stan aktualny
Pojęcie posiadania:
wyrok SN z dnia 4 listopada 2008 r. IV KK 127/08
Tylko wówczas dochodzi do wypełnienia przedmiotowego
znamienia przytaczanego przestępstwa [art.62 u.p.n.], gdy
posiadanie
środka
odurzającego
lub
substancji
psychotropowej następuje w ilości pozwalającej na chociażby
jednorazowe użycie danej substancji, w dawce dla niej
charakterystycznej, zdolnej wywołać u człowieka inny niż
medyczny skutek.
 chodzi więc o ilość
psychoaktywnego;
zdolną
do
wywołania
efektu
26
Posiadanie narkotyków
Stan aktualny
Konstytucyjność kryminalizacji posiadania
Wyrok TK z dnia 4 listopada 2014 r., SK 55/13
Art.62 ust.1 oraz art.63 ust.1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o
przeciwdziałaniu narkomanii […] w zakresie, w jakim dotyczą
konopi innych niż włókniste, są zgodne z art.47 w związku z art.31
ust.3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
27
Posiadanie narkotyków
Stan aktualny
Konstytucyjność kryminalizacji posiadania
Art..47 Konstytucji – prawo do prywatności;
Art.31 ust.3 Konstytucji – ograniczenia praw i wolności są
dopuszczalne tylko jeśli jest to konieczne w demokratycznym
państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego,
bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej,
albo wolności i praw innych osób (zasada proporcjonalności);
28
Posiadanie narkotyków
Rozgraniczenie typu podstawowego, kwalifikowanego i
uprzywilejowanego
Podstawowym kryterium są tutaj znamiona ocenne odnoszące
się do ilości posiadanego środka:
 ilość „zwykła’;
 ilość znaczna;
 ilość nieznaczna;
29
Ilości graniczne (progowe)
Znamiona ocenne:
 ilość „zwykła” (znamię typu podstawowego);
 ilość znaczna (znamię typu kwalifikowanego);
 art.53 ust.2 (wyrób), art.55 ust.3 (przemyt), 56 ust.3
(wprowadzanie do obrotu), art.62 ust.2 (posiadanie);
 ilość nieznaczna (znamię typu uprzywilejowanego w postaci
przypadku mniejszej wagi);
 art.55 (przemyt), art.56. ust.2 (wprowadzanie do obrotu), art.59
ust.3 (udzielanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej), art.62
ust.3 (posiadanie);
30
Posiadanie narkotyków
Okoliczności mogące decydować o przyjęciu przypadku
mniejszej wagi (art.62 ust.3 u.o.p.n.):
Okoliczności przedmiotowe:
 ilość posiadanego środka  ilość nieznaczna;
 rodzaj posiadanego środka  środki „miękkie” ;
Okoliczności podmiotowe:
 cel posiadania  własny użytek;
31
Wartości graniczne
Pojęcie ilości znacznej:
Wyrok SA w Krakowie z 24 lipca 1997 r. (II Aka 94/97,
KZS 1997/8/47
Znaczna ilość narkotyku (art.29 ust.3 ustawy o zwalczaniu
[sic!] narkomanii to ilość, która wystarczy do jednorazowego
odurzenia się co najmniej kilkudziesięciu osób.
32
Wartości graniczne
Pojęcie ilości znacznej:
Wyrok SA w Warszawie z dnia 18 kwietnia 2000 r. (II AKa
22/00, OSA 2001/2/8)
Kryterium decydującym o tym, czy ilość środków
odurzających jest „znaczna”, „nieznaczna” czy „zwykła” są:
ich masa wagowa (gramy, kilogramy, tony, ilość porcji),
rodzaj środka odurzającego (podział na tzw. twarde i miękkie)
i cel przeznaczenia (w celach handlowych, na potrzeby
własne)
33
Wartości graniczne
Pojęcie ilości znacznej:
Wyrok SA w Krakowie z dnia 31 sierpnia 2005 r. (II AKa
167/05, KZS 2005/9/32):
…znaczna ilość narkotyków, to taka która wystarcza do
odurzenia się jednorazowo kilkudziesięciu tysięcy osób.
 inna wykładnia byłaby sprzeczna z leksykalnym
rozumieniem zwrotu „znaczna ilość”, który oznacza tyle
co „duża ilość”;
34
Wartości graniczne
Pojęcie ilości znacznej:
Wyrok SA w Katowicach z dnia 12 listopada 2005 r. (II AKa
282/05, KZS 2006/4/98):
…inną granicę pojęcia znacznej ilości należy przyjąć w
przypadku czynów polegających na udzieleniu środa
odurzającego lub substancji psychotropowej […], a inną w
przypadku wprowadzenia tych środków lub substancji do
obrotu lub uczestniczenia w takim obrocie.
35
Wartości graniczne
Wartości przyjęte w roku 2010 w Czechach
Nazwa środka lub substancji
Górna granica pojęcia
nieznacznej ilości
Heroina
1,5 g
Kokaina
1g
Amfetamina/Metaamfetamina
2g
Ecstasy
4 tabletki
LSD
2500 μg
Marihuana
15 g
Haszysz
5g
36
Posiadanie narkotyków
Nowy przepis wprowadzony nowelizacją z 1 kwietnia 2011 r.
Art. 62a.
Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w art. 62 ust. 1 lub
3, są środki odurzające lub substancje psychotropowe w ilości
nieznacznej, przeznaczone na własny użytek sprawcy,
postępowanie można umorzyć również przed wydaniem
postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, jeżeli
orzeczenie wobec sprawcy kary byłoby niecelowe ze względu
na okoliczności popełnienia czynu, a także stopień jego
społecznej szkodliwości.
37
Typizacja czynów zabronionych pod groźbą
kary

uprawa wbrew przepisom ustawy maku lub konopi, oraz
zbiór mleczka makowego (art.63);

zabór w celu przywłaszczenia środków odurzających,
substancji psychotropowych, mleczka makowego lub słomy
makowej (art.64);

uprawa wbrew przepisom ustawy maku niskomorfinowego
lub konopi włóknistych (art.65): wykroczenie.
38
Typizacja czynów zabronionych pod groźbą
kary

obrót wbrew przepisom ustawy prekursorami (art.66):
wykroczenie;

niedopełnienie obowiązków ewidencyjnych związanych z
prekursorami (art.67): wykroczenie;

reklama środków odurzających lub substancji
psychotropowych w celach innych niż medyczne (art.68);
39
Typizacja czynów zabronionych pod groźbą
kary
Ustawa nie typizuje jako czynów zabronionych pod
groźbą kary:

używania środków odurzających lub substancji
psychotropowych;

nabywania środków odurzających lub substancji
psychotropowych;

publicznego pochwalania środków odurzających lub
substancji psychotropowych;
40