earth community polish_Print Version - jpicformation

ZAŁĄCZNIK
B4. Utrzymanie
efektu cieplarnianego
i zanieczyszczeń pod
kontrolą, poprzez dostosowanie się do ograniczeń
których przekroczenie
zagraża życiu całej
Ziemi; koncentrowanie
się na bezpieczeństwie
żywnościowym i redukcji
ubóstwa, wobec zmian
klimatu i bezpieczeństwa
energetycznego
Scenariusze „A i B” różnią się od siebie:
Scenariusz A bierze pod uwagę potrzeby krajów rozwiniętych, z możliwością interwencji
wojskowej. (scenariusz A+)
Scenariusz B bierze pod uwagę perspektywę krajów rozwijających się
emska:
i
Z
a
t
o
n
l
Wspó
W Chrystusie
3235=(=,17(*5$/12ĝû67:25=(1,$do
Sprawiedliwości i Pokoju dla WSZYSTKICH
40
ZAŁĄCZNIK
ZAŁĄCZNIK
Poniższa tabela prezentuje krótką analizę z perspektywy dwóch paradygamatów –
dominującego paradygmatu społecznego (DPS) i nowego paradygmatu ekologicznego
(NPE)
Materiał edukacyjny przygotowany w Rzymie przez międzyzakonną grupę
ekologiczną “Working group on the Integrity of Creation” działającą w ramach komisji ds. Sprawiedliwości, Pokoju i Ochrony Stworzenia (JPIC) przy
Międzynarodowej Unii Przełożonych Generalnych Zakonów Żeńskich (UISG)
i Unii Zakonów Męskich (USG).
http://jpicformation.wikispaces.com/PL_stworzenia
Scenariusz A:
scenariusz obecny
Scenariusz A:
dominujący paradygmat
społeczny (DPS)73
Scenariusz A+: wersja
militarna
Scenariusz B:
Nowy paradygmat ekologiczny (NPE)
System kapitalistyczny,
stawiający sobie za cel
ciągły wzrost gospodarczy, oparty na masowej
konsumpcji „dóbr”,
energii i usług, w zglobalizowanym otoczeniu
rynkowym
A1. Brak istotnych
zmian strukturalnych.
DPS stawia za priorytet
wzrost ekonomiczny,
akceptując ryzyko
dla środowiska jako
konieczne, wierząc, że
technologie zlikwidują
negatywne skutki
A+. Taki sam jak scenariusz A
B1. Ważne zmiany
strukturalne w obszarze
etyki, polityki i ekonomii,
ukierunkowane na kreowanie świata, w którym
sprawiedliwość, pokój
i integralność świata stworzonego są wiodącymi
wartościami.
Paradygmat NPE zakłada,
że rozwój gospodarczy
musi być zrównoważony
Korzystanie z tanich
paliw kopalnych do
produkcji energii, transportu i intensywnego
rolnictwa.
A2. Stopniowe działania,
stawiające sobie za
cel kontrolowanie
efektu cieplarnianego.
Odwołanie do protokołu
z Kioto i jego zaleceń.
A2+. Taki sam jak
scenariusz A + globalne
działania wojskowe,
włączając pierwsze
użycie broni atomowej w
związku z utrzymaniem
lub zdobyciem kontroli
nad zasobami naturalnymi (ropa, woda,
kopaliny itp.)
B2. Istotna zmiana w osobistym i wspólnotowym
stylu życia, zaczynająca się
od krajów rozwiniętych,
polegająca na ograniczeniu potrzeb energetycznych i zanieczyszczeń
Efekt cieplarniany,
poważne zanieczyszczenie powietrza
i wody zdają się być
nieuniknionym skutkiem ubocznym
A3. Celem jest ograniczenie zniszczeń, przy
czym bierze się pod
uwagę głównie potrzeby
krajów rozwiniętych i
klasy średniej krajów
rozwijających się.
A3+. Taki sam jak
scenariusz A
B3. Zastąpienie paliw
kopalnych przez
odnawialne źródła energii
i uprawianie rolnictwa
ekologicznego
JKomisja JPIC – [email protected]
73. Lester Milbrath, “Stawanie się zrównoważonym: zmiana sposobu myślenia” (“Becoming sustainable: Changing
the way we think,”) Rozdział 17 w: Pirages Dennis (red.), Budowanie zrównoważonego świata: plan działania
dla poprzemysłowego świata (Building Sustainable Societies: A Blueprint for a Post-Industrial World), (Armonk, New York: M.E. Sharpe, 1996), ss.275-279.
39
CZĘŚĆ 5. - BIBLIOGRAFIA
języku polskim
J. W. Czartoszewski (red.), Etyka środowiskowa wyzwaniem XXI wieku, Warszawa 2002;
M. Grzegorczyk (red.), Integralna ochrona przyrody, IOP, Kraków 2007;
J. M. Dołęga, Człowiek w zagrożonym środowisku, Warszawa 1998;
A. Dyduch-Falniowska, M. Grzegorczyk, Z. J. Kijas, Z. Mirek (red.), Między niebem a
ziemią. Ku etyce ekologicznej, Kraków 2000;
S. Jaromi, Ecologia humana – chrześcijańska odpowiedź na kryzys ekologiczny, Kraków
2004;
S. Jaromi (red.), Rosnąć można tylko z ziemi… Duchowość świata według Sergiusza Riabinina, Kraków-Lublin 2007;
A. Kalinowska, Ekologia – wybór na Nowe Stulecie, Warszawa 2002;
Zielony Zeszyt REFA, Pismo Ruchu Ekologicznego św. Franciszka z Asyżu, Kraków-Lublin
2000-2008; Strona internetowa Ruchu Ekologicznego św. Franciszka z Asyżu www.refa.
franciszkanie.pl
38
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie
5
CZĘŚĆ 1
Zobaczyć:
Zmiany klimatu
Bioróżnorodność
Kryzys energetyczny
Woda
Genetycznie Modyfikowane Organizmy (GMO)
7
9
11
12
14
CZĘŚĆ 2
Osądzić:
Współczesne wyzwania środowiskowe z perspektywy teologicznej
Ekologia w Piśmie Świętym
Etyka w kontekście kryzysu ekologicznego
Ekoduchowość
17
20
23
25
CZĘŚĆ 3
Działać:
I tydzień lub miesiąc
II tydzień lub miesiąc
III tydzień lub miesiąc
IV tydzień lub miesiąc
V tydzień lub miesiąc
VI tydzień lub miesiąc
VII tydzień lub miesiąc
Nabożeństwo
28
28
29
30
31
31
32
33
CZĘŚĆ 4
Ewaluacja:
35
CZĘŚĆ 5
Bibliografia:
37
5
WPROWADZENIE
CZĘŚĆ 5.
BIBLIOGRAFIA
Kiedy papież Paweł VI ustanawiał w 1967 roku Komisję ds. Sprawiedliwości i Pokoju, w zakresie jej obowiązków nie uwzględnił ochrony stworzenia. Z punktu widzenia zaangażowania Kościoła w świecie, uwaga komisji oraz wielu dokumentów Soboru
Watykańskiego II była, i w wielu sprawach nadal jest, skupiona na sprawiedliwości
społecznej. Tendencja ta była dominująca aż do 1. stycznia 1990 roku, gdy Jan Paweł II
zawarł zagadnienia związane ze środowiskiem w swoim przesłaniu na Światowy Dzień Pokoju zatytułowanym „Pokój z Bogiem Stwórcą, Pokój z całym Stworzeniem”.1 To przesłanie
uwrażliwia Kościół Katolicki na niebezpieczeństwo kryzysu ekologicznego, dotyczącego
wszystkich form życia i rozpoznanie jego przyczyn „duchowych i moralnych”, włączając
niejako te zagadnienia do przestrzeni wiary.
Papież Benedykt XVI wyrażał swoje niezadowolenie z powodu braku zainteresowania
współczesnych teologów wartością świata stworzonego. Mówił o tym, że ludzie muszą
1. Papież Jan Paweł II, Pokój z Bogiem Stwórcą, pokój z całym Stworzeniem, 1 stycznia 1990: Papież Jan Paweł II,
Pokój z Bogiem Stwórcą, pokój z całym Stworzeniem, 1 stycznia 1990: www.kns.gower.pl/pokoj/pokoj1990.
html
4
37
WPROWADZENIE
Autorzy opracowania:
Margaret Daly-Denton*, Church of Ireland Theological College, Irlandia
Séan Mc Donagh, Colomban, MA Ecology and Religion, Dalgan, Irlandia
Claudio Giambelli, CIPAX, Włochy
Jacques Haers SJ, Centre for Liberation Theologies, Leuven, Belgia
Stanisław Jaromi OFMConv, Ruch Ekologiczny Św. Franciszka z Asyżu (REFA), Polska
Daria Koottiyaniyil FCC – IFCTOR, Indie
Michael Moran CP (Opracowanie graficzne)
Joyce Murray CSJ (Redakcja)
Gearóid Francisco Ó Conaire OFM, JPIC Commission,USG/UISG, Rzym
wsłuchać się w sytuację Ziemi; w przeciwnym razie ryzykują jej zagładę.2 Pod wpływem
decyzji Światowej Rady Kościołów z 1983 roku, podkreślającej znaczenie „integralności
stworzenia”3, wiele instytucji religijnych dodało tę kwestię do obszaru swego działania.
Rozszerzono również nazwę struktury działającej przy Unii Przełożonych Generalnych w
Rzymie, nazywając ją Komisją ds. Sprawiedliwości, Pokoju i Ochrony Stworzenia.
W ramach Komisji działa w Rzymie międzyzakonna grupa: “Working group on the Integrity of Creation”. W jej skład wchodzą zainteresowani tematem członkowie różnych
męskich i żeńskich zakonów oraz zgromadzeń zakonnych. Opracowała ona już dwie broszury: jedną dotyczącą zmian klimatu i drugą na temat wody.4 Były to popularne publikacje, przedstawiające całościowo dane zagadnienie. Przetłumaczono je na wiele języków
i zostały one dobrze przyjęte. Ten sukces był motywacją do wydania niniejszej broszury,
zaprojektowanej jako źródło dodatkowych inspiracji dla ludzi wiary w dziedzinie kwestii
ekologicznych.
Najpierw musimy ZOBACZYĆ problem, zatem pierwsza część naszej broszury przedstawia krótki przegląd stanu naszej planety. Następnie mamy OSĄDZIĆ, zatem jej druga część prezentuje teologiczne, biblijne i etyczne refleksje. Ostatnia część (DZIAŁAĆ)
przedstawia praktyczne sugestie dotyczące zmiany naszych osobistych i społecznych
zachowań. Proponuje też konkretne działania dla osiągnięcia stabilnej przyszłości wszystkich stworzeń żyjących na Ziemi oraz na rzecz ustanowienia służących temu narodowych i
międzynarodowych ram prawnych.
Broszura kieruje do źródeł literaturowych i internetowych, pokazuje przykłady godne
naśladowania, zawiera propozycje modlitewne i pytania dla Waszej Wspólnoty,
wspomagające dokonanie samooceny.
Niniejsza broszura jest bardzo ogólna z założenia - po to, by dotrzeć do jak najszerszego grona odbiorców. Jednakże zachęcamy Was do przełożenia ogólnych rozważań na konkretną
sytuację w Waszym regionie i dostosowanie działań do najpoważniejszych lokalnych problemów środowiskowych. Zachęcamy każde zgromadzenie do dodawania własnych refleksji
do drugiej części broszury, by ukazać ekologiczny wymiar swojego charyzmatu.
2. Papież Benedykt XVI, Spotkanie z duchownymi z diecezji Belluno-Feltre i Treviso, Włochy, 24 lipca 2007:
http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/speeches/2007/july/documents/hf_ben-xvi_spe_20070724_
clero-cadore_en.html
3. D. Preman Niles, Słownik ekumeniczny “Sprawiedliwość, Pokój i Integralność Stworzenia.”: http://www.wcccoe.org/wcc/who/dictionary-article11.html
4. Zasoby przyrodnicze, włączając zmiany klimatu i wodę: http://www.ofm-jpic.org/ecology/index.html
36
5
1
CZĘŚĆ 1 - ZOBACZYĆ
Poniżej przedstawimy pięć krótkich refleksji, dotyczących ważnych kwestii ekologicznych:
zmian klimatu, różnorodności biologicznej, kryzysu energetycznego, wody i organizmów
modyfikowanych genetycznie
ZMIANY KLIMATU
Naukowcy są zgodni co do tego, że emisja gazów cieplarnianych w atmosferze jest wielkim
zagrożeniem dla dalszego trwania życia na Ziemi, w formie jaką znamy obecnie. Zgodnie
z IV raportem przygotowanym przed Międzynarodowy Panel ds. Zmian Klimatu (IPCC)5
w 2007 roku, gazy cieplarniane, szczególnie dwutlenek węgla, były główną przyczyną
obserwowanych zmian klimatu w ciągu ostatnich 50 lat. Jest wysoce prawdopodobne
(prawdopodobieństwo to wynosi 90%), że większa część wzrostu tych emisji, dziś wyższych
niż kiedykolwiek w ciągu 650 000 lat oraz zwiększająca się temperatura w niższych partiach
atmosfery, są skutkiem działalności człowieka.
4
CZĘŚĆ 4.
EWALUACJA
Pomimo, że ewaluacja jest często ignorowana, zachęcamy Cię do oceny jak Ty i/lub Twoja
wspólnota działacie, by wprowadzić w życie niektóre ze wskazówek zawartych w tej broszurze. Zachęcamy Cię, byś przeprowadził ewaluację osobistą i wspólnotową po pół roku i
nastepnie po roku.
Proponujemy kilka pytań pomocniczych:
1. Które zagadnienia z tego opracowania wydają Ci się najbardziej pomocne?
2. Które zagadnienia z tego opracowania wydają Ci się najmniej pomocne?
3. Które z Twoich zachowań postanowiłeś zmienić? Jaki wpływ miało to na życie
Twoje i innych?
4. Co byś najbardziej polecał innym, by pomóc chronić i zachować nasze
środowisko? Dlaczego?
5. Czy masz jakieś sugestie do kolejnych broszur o ekologii?
5. Międzynarodowy Panel na rzecz Zmian Klimatu (IPCC), IV Raport: http://www.mns.nl/ipcc/pages_media/ar4.
html
6
35
CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ
CZĘŚĆ 3. - DZIAŁAĆ
Ramowa Konwencja ONZ ds. Zmian Klimatu (UNFCC)
2. Panie, obdarz nas łaską, byśmy szanowali i chronili Matkę
Ziemię oraz podejmowali znaczące kroki w celu uleczenia
ran zadanych ziemi ... Panie wysłuchaj naszej modlitwy.
3. Pozwól nam prosić Cię Panie, byś dał nam łaskę podziwiania i doświadczania Twojej miłości w każdej stworzonej
rzeczy ... Panie wysłuchaj naszej modlitwy.
4. … (zastanówcie się, o co jeszcze chcielibyście prosić)
Podsumowanie
Boże, nasz Ojcze, stworzyłeś świat i posłałeś swojego własnego
Syna, by żył między nami, stworzony z tej samej materii,
oddychający tym samym powietrzem, zachwycający się wschodem
i zachodem słońca tak jak my. Pomóż nam uczestniczyć w życiu
wokół i wewnątrz nas jako w Twoim życiu, jak Ty żyjesz w nas, a
my w Tobie i w sobie nawzajem. Boże miłości i życia, przywróć
nas do swojego pokoju, odnów nas swoją mocą i ucz nas kochać
wszystko, co stworzyłeś i troszczyć się o ziemię jako o Twój dar i
nasz dom.
Do dalszej refleksji
1. Czy uznaję świętość życia we wszystkich żyjących stworzeniach?
2. W jakim stopniu troska o Stworzenie weszła do mojego życia modlitewnego i
w relacje z Bogiem i sąsiadami?
JL
Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych ds. Zmian Klimatu została przyjęta
na Szczycie w Rio w 1992 roku i weszła w życie w roku 1994. Jej główny cel to
powstrzymanie zmian klimatycznych. Protokół z Kioto, stanowiący uzupełnienie
konwencji (zawierający wiążące postanowienia odnośnie redukcji emisji gazów
cieplarnianych dla 37 krajów rozwiniętych) został przyjęty w 1997 r. i wprowadzony w życie w 2005 r., niestety bez udziału największych emitorów dwutlenku węgla: Stanów Zjednoczonych i Chin. Strony Porozumienia UNFCCC
przeprowadziły od 1995 roku czternaście konferencji, zaś strony porozumienia
Protokołu – cztery, począwszy od 2005 r. W 2008 r gospodarzem tych konferencji
był Poznań.
Cele protokołu wyznaczają poziom redukcji emisji gazów cieplarnianych na 5,2
% do roku 2012, w stosunku do okresu sprzed 1990 roku. Natomiast podczas
13. Konferencji Stron w Bali (w grudniu 2007) dostrzeżono, że ostatnie wyniki
badań wskazują na potrzebę o wiele szerszego zakresu działań. To nowe podejście
powinno zapewnić znaczącą redukcję emisji do 2050 r., a co za tym idzie - spowolnienie wzrostu temperatury ponad poziom z okresu przedindustrialnego, w
stopniu pozwalającym uniknąć potężnych i trudnych do opanowania zmian klimatycznych. Powinno to zarazem zapewnić, że negatywny wpływ zmian klimatu
w krajach rozwijających się, spowodowany przez dotychczasowe emisje, będzie
ograniczany poprzez przystosowanie do nowych warunków w taki sposób, aby zapobiec dalszym negatywnym skutkom (adaptacja). Plan działań z Bali (Bali Action
Plan) jest podstawą do trwających negocjacji odnośnie UNFCCC, mających na
celu osiągnięcie porozumienia na 15. Konferencji Stron (COP 15) w Kopenhadze,
w grudniu 2009 roku.
Dlaczego powinniśmy być zaniepokojeni?
• Zgodnie z IV Raportem IPCC występuje 90 % prawdopodobieństwa,
iż działalność ludzka jest odpowiedzialna za zatrważający poziom
globalnego ocieplenia. Przewiduje się przeciętny wzrost temperatury
powierzchni Ziemi od 1,4 do 6,4 º C do 2100 roku.
Uczony zajmujący się religią i przyrodą
Karmelita, O. Eduardo Andres Agosta Scarel pracuje w argentyńskiej radzie
ds. badań i technologii. Jest także zaangażowany w prace interdyscyplinarnego zespołu ds. Studiów nad Procesami Atmosferycznymi wobec Globalnych Zmian oraz w wykłady na temat zmian globalnych i zmienności
klimatu na Papieskim Uniwersytecie Katolickim.
• Trzy najcieplejsze lata z całego okresu, dla którego dysponujemy danymi, wystąpiły po 1998 roku.6 Rok 2007, ex aequo z 1998, jest uznawany za drugi najcieplejszy rok w stuleciu.7 Ziemia prawdopodobnie
nigdy dotąd nie ocieplała się tak szybko, jak w ciągu ostatnich 30 lat.8
• W 2005 r. oceanografowie sygnalizowali nagłe i szokujące spowolnienie prądów morskich w Północnym Atlantyku, będącym kluczowym elementem systemu cyrkulacji oceanicznej, który wpływa na
temperaturę i pogodę na całym świecie. Zatrzymanie prądów może
6. Will Knight, ‘Pierwszy kwartał 2002 jest “Najcieplejszy w tysiącleciu”’ (First quarter of 2002 is “Warmest for a
millennium”), New Scientist, 26 kwietnia 2002: http://www.newscientist.com/article/dn2225
7. Najcieplejsze lata zgodnie z danymi NASA są następujące: 2005, 1998/2007, 2002, 2003, 2006, 2004:
http://www.nasa.gov/topics/earth/features/earth_tems.html ,
http://www.nasa.gov/vision/earth/environment/2005_warmest.html
8. New Scientist: http://www.newscientist.com/channel/earth/climate-change
34
7
CZĘŚĆ 3. - DZIAŁAĆ
CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ
Módlmy się:
spowodować głód w południowej
Azji i wyginięcie amazońskich lasów
deszczowych oraz spowodować w
Europie Zachodniej w małą epokę
lodową.9
Wszechmogący Boże! Ojcze, Synu i Duchu Święty, stworzyłeś ziemię i powierzyłeś ją
ludziom w opiekę by wypełniło się Twoje dzieło. Zapełniłeś ziemię tak wieloma pięknymi
rzeczami. Chwalimy Cię i dziękujemy Ci Boże za piękny świat stworzony. Pozwól nam
się otworzyć na doświadczanie obecności i miłości Boga w całym stworzeniu: w słońcu,
księżycu, gwiazdach, w każdej samotnej planecie, w kwiatach, ptakach, w zwierzętach, w
morzu i jego falach. Każde pojedyncze stworzenie jest księgą o Bożej miłości. Każde stworzenie, nawet najmniej znaczące jest częścią Ziemskiej Wspólnoty. Pomóż nam, Duchu
Stworzycielu, poznać i doświadczyć Boga, naszego Ojca i Matkę, przez naszą relację z innymi i całym Stworzeniem.
• Lodowce cofają się i kurczą w dramatyczny sposób. Lodowiec na Mount
Kenya skurczył się o ponad 90%.10
Przyspieszone topnienie himalajskich i andyjskich lodowców stanowi
zagrożenie
dla
bezpieczeństwa
żywnościowego setek milionów
ludzi.
• Globalny poziom mórz może wzrosnąć od 18 do 59 cm w tym stuleciu, powodując cofanie się linii brzegowych o prawie 30 m.11
Refleksja: Pomyślmy o cudach Bożego stworzenia
MM
• Zmiany klimatu spowodują zwiększenie niedoborów wody, przyspieszenie wymierania gatunków, zmniejszenie plonów, wzrost liczby migrantów
wewnętrznych (przemieszczających się wewnątrz kraju zamieszkania) oraz
uchodźców, a także zatrzymanie wzrostu (a nawet zmniejszenie) PKB w
wielu krajach rozwijających się. Najpoważniejsze skutki wywołają one
wśród ludzi ubogich na całym świecie, łącznie z biednymi w krajach
rozwiniętych.12
BIORÓŻNORODNOŚĆ
Różnorodność biologiczna jest dla życia – zagłada jest na zawsze!13
Na Szczycie Ziemi w 1992 r. w Rio de Janeiro, przywódcy światowi porozumieli się w zakresie
wszechstronnej strategii dla „zrównoważonego rozwoju”. Polega on na takim zaspokojeniu
naszych potrzeb, które pozostawi przyszłym pokoleniom zdrowy i zdolny do przetrwania
świat. Jednym z przyjętych wtedy porozumień była Konwencja o Bioróżnorodności. Ponad
170 państw jest stronami Konwencji. Zgodziły się one na znaczące ograniczenie zjawiska
utraty bioróżnorodności do 2010 roku. Konwencja ustanawia trzy główne cele: ochronę
Św. Franciszek z Asyżu kochał stworzenie: w nim znalazł miłość Boga. Jego miłość nie
ograniczała się do pospolitych czy pięknych gatunków. Według Franciszka, Bóg stworzył
wszystko, i dlatego też wszystko nosi znamię Boga, zasługuje na szacunek i jest warte budowania relacji z nim. Miłość Franciszka do Boga i Bożego stworzenia jest bardzo mocno
wyrażona w Pieśni Słonecznej zwanej też Pochwałą Stworzeń.
Czytanie: Z biografii Świętego Franciszka z Asyżu
W każdym dziele artysty chwalił Artystę ... Radował się ze wszystkich dzieł które wyszły
z ręki Pana ... W pięknych rzeczach widział istotę piękna; wszystkie rzeczy były dla niego
dobre ... Obejmował wszystkie rzeczy w uniesieniu niespotykanej pobożności, mówiąc im
o Bogu i napominając je by go chwaliły ... Stąpał z szacunkiem po kamieniach, ze względu
na Tego, który jest zwany Skałą ... Zabraniał braciom ścinającym drzewo, ściąć je całe,
by miało możliwość odrosnąć ponownie. Nakazał ogrodnikowi pozostawić nieuprawne
obrzeża wokół ogrodu by w odpowiednim czasie zieleń trawy i piękno kwiatów rozgłaszało
piękno Ojca wszystkich rzeczy ... Przeniósł z drogi małą dżdżownicę by nie została rozdeptana; i zarządził by miód i najlepsze wino było wystawione dla pszczół by nie zginęły z
głodu w mroźną zimę ...
(2 Celano 165... )
Prośby
9. Stephen Battersby, “Zmiany klimatu: Wielkie Atlantyckie Wyłączenie (The Great Atlantic Shutdown)” New
Scientist, 15 kwietnia 2006
10. Leslie Allen, “Czy Tuvalu zniknie pod poziomem morza?” (“Will Tuvalu disappear beneath the sea?”) 1 sierpnia
2004: http://www.smithsonianmag.com/travel/tuvalu.html
11. Raport IPCC.
12. Ibidem.
13. 10 prostych kroków by powstrzymać utratę bioróżnorodności (10 simple steps to halt biodiversity loss),
http://www.env-health.org/IMG/pdf/Green_10_biodiversity_May2006.pdf
8
1. Boże, nasz Stworzycielu, jesteśmy świadomi grzechów popełnianych codziennie przeciwko Ziemi i całej ludzkości. Panie, przebacz niesprawiedliwość jaką
wyrządziliśmy naszej Matce Ziemi ...Panie wysłuchaj naszej modlitwy.
33
CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ
CZĘŚĆ 3. - DZIAŁAĆ
Woda
Kup napowietrzającą końcówkę do prysznica, by zredukować zużycie wody poprzez mieszanie powietrza z wodą.
Żywność
Używaj w posiłkach tak dużo surowych owoców i warzyw, jak to możliwe. To znacznie
obniży zużycie energii potrzebnej do gotowania. Nie kupuj mięsa dzikich zwierząt. Unikaj
kupowania tuńczyka, miecznika i innych przeławianych gatunków.
Klasztorny plan ekologiczny
Urszulanki w USA mają 10-letni plan ekologiczny, powstały jako wynik audytu ekologicznego. Prowadzą około 350-hektarowe gospodarstwo na zasadach rolnictwa ekologicznego. Oferują ekologiczne rekolekcje, warsztaty,
weekendy z edukacją ekologiczną. We współpracy z Uniwersytetem Brescia
(USA) promują idee sprawiedliwości ekologicznej i energetycznej.
NABOŻEŃSTWO
Wprowadzenie
Rośnie świadomość, że pokój na świecie jest zagrożony, nie tylko przez wyścig zbrojeń,
lokalne konflikty i postępującą niesprawiedliwość między ludźmi i narodami, lecz także
przez brak należnego poszanowania dla przyrody, rabunkową eksploatację zasobów naturalnych i obniżającą się jakość życia. Kiedy ludzie obracają się przeciwko Bożemu planowi,
powodują chaos, który w nieunikniony sposób wpływa na ład stworzenia. Gdy ludzie nie
żyją w pokoju z Bogiem, wtedy Ziemia, sama w sobie nie może być w pokoju: „Dlatego
kraj jest okryty żałobą i więdną wszyscy jego mieszkańcy, zarówno zwierz dziki, jak ptactwo
podniebne, a nawet ryby morskie marnieją.” (Oz 4,3)
Czytanie: Psalm 19 (Chwała Boża w przyrodzie)
Niebiosa głoszą chwałę Boga,
dzieło rąk Jego nieboskłon obwieszcza.
Dzień dniowi głosi opowieść,
a noc nocy przekazuje wiadomość.
Nie jest to słowo, nie są to mowy,
których by dźwięku nie usłyszano;
ich głos się rozchodzi na całą ziemię
i aż po krańce świata ich mowy.
Tam słońcu namiot wystawił,
i ono wychodzi jak oblubieniec ze swej komnaty,
weseli się jak olbrzym, co drogę przebiega. (Psalm 19, 2-6)
32
różnorodności biologicznej, zrównoważone wykorzystywanie jej bogactw oraz przejrzysty i
sprawiedliwy podział korzyści płynących z wykorzystania zasobów genetycznych.14
Na naszej planecie istnieje przynajmniej 10 milionów różnych gatunków (a może ich
być nawet 100 mln).15 Naukowcy szacują, że obecnie tempo wymierania wynosi 1000
gatunków rocznie, a już wkrótce może wzrosnąć do 10000.16 16 Zgodnie z opinią 19
światowych ekspertów w dziedzinie różnorodności biologicznej, jest ono 100 do 1000 razy
szybsze niż naturalne tempo wymierania.17 Wyginięcie jednego gatunku daje efekt domina
dla co najmniej 16 innych.18 Do głównych przyczyn ekstynkcji gatunków należą: zmiany
klimatyczne, nadmierna eksploatacja i niszczenie siedlisk, a także celowe wprowadzanie
przez ludzi obcych gatunków bądź spontaniczne ich inwazje.
Dlaczego powinniśmy być zaniepokojeni?
Bioróżnorodność jest bardzo ważna dla sieci życia. Działa ona jak amortyzator dla licznych
zmian, zarówno tych naturalnych, jak i tych wywołanych przez człowieka. Utrata gatunków
osłabia naturalne systemy i ich zdolność do radzenia sobie z niespodziewanymi zmianami.
Wszystko, co dotyczy integralności jednego gatunku, w końcu dotknie wszystkich gatunków, także ludzi.
Lasy tropikalne należą do najbogatszych obszarów świata pod względem bioróżnorodności.
Są one dla lądów tym, czym rafy koralowe dla oceanów (w wielu biednych krajach z raf
koralowych pochodzi aż 25% odławianych ryb). Jedne i drugie są zagrożone. Ponadto,
zarówno lasy tropikalne jak i umiarkowane działają jako “pochłaniacze” dwutlenku węgla.
Niestety wylesianie i degradacja lasów generuje obecnie co najmniej 15% globalnej emisji CO2. Szacuje się, że istnieje 75000 jadalnych roślin na świecie, przy czym większość
znaleziono w lasach deszczowych. Jednak zdecydowana większość ludzi jest uzależniona od
zaledwie 200 gatunków roślin i zwierząt.19 Tysiące roślin mogłoby potencjalnie znaleźć zastosowanie w leczeniu różnych chorób, a wciąż jedynie niecały 1% z 250 000 tropikalnych
roślin, z których wiele jest zagrożonych, przebadano pod względem ich przydatności farmaceutycznej.20 Być może nawet połowa ze 150 najczęściej przepisywanych leków, o wartości
80 miliardów dolarów, jest otrzymywana z substancji pochodzących z dziko rosnących
roślin.21 Magazyn „Time” w 2000 roku pytał: “Jak długo Ziemia będzie przyjaznym miejscem dla ludzkości, skoro nie ma już na niej miejsca dla naszych najbliższych sąsiadów?”
14. Konwencja Narodów Zjednoczonych o Rożnorodności Biologicznej, http://www.biodiv.org/default.shtml
15. E. O. Wilson, Różnorodność Życia (The Diversity of Life),NY: Penguin Books, 1992, s.124.
16. Raport ONZ: Przegląd Globalnej Różnorodności 2 (Global Diversity Outlook 2) – podsumowanie dostępne
po francusku, hiszpańsku, angielsku, chińsku i rosyjsku, http://www.biodiv.org/gbo2/default.shtml
17. Steve Connor, “Ziemia stoi przed ‘katastrofalną utratą gatunków’” (Earth Faces ‘Catastrophic loss of species’)
The Independent, 20 lipca 2006.
18. Sean Mc Donagh, Śmierć Życia (The Death of Life) -Dublin: Columba Press, 2004, s. 19.
19. Mc Donagh, Śmierć Życia (The Death of Life), s. 23.
20. Tim Radford, “Gatunki zmagają się jak ludzie, by utrzymać zasoby” (“Species struggle as humans grab resources,”) The Guardian, 2 sierpnia 2002, s.7.
21. Mc Donagh, Śmierć Życia (The Death of Life), s. 25.
9
CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ
CZĘŚĆ 3. - DZIAŁAĆ
KRYZYS ENERGETYCZNY
Pomimo powtarzających się ostrzeżeń, że „jesteśmy na
początku ostatnich dni ery ropy”,22 większość ludzi zdaje się
sądzić, że istnieją wystarczające zasoby paliw kopalnych, aby
kontynuować obecny model rozwoju. W ciągu zaledwie kilku
lat, w lipcu 2008 roku cena ropy naftowej osiągnęła 145 dolarów za baryłkę, i mimo, że spadła do 58 dolarów w listopadzie tego samego roku, prognozy mówią o dalszym wzroście.
Światowe zużycie ropy naftowej wynosi obecnie około 80 mln
baryłek dziennie i przewiduje się wzrost o 2,5% rocznie do
100 milionów baryłek dziennie w 2010 roku.23 Jednak wielu
wierzy, że zużyliśmy jedynie połowę dostępnych zasobów ropy
naftowej na świecie, a za kilka lat wykorzystamy połowę zasobów gazu ziemnego.24 Inni prognozują, że szczyt wydobycia
ropy naftowej zostanie osiągnięty przed rokiem 2011 - gdy
roczna produkcja przewyższy sumę netto rezerw odkrytych w
ciągu roku. Przy szybko rosnącym popycie z Indii i Chin oraz
zmniejszających się dostawach, łatwo jest zrozumieć, dlaczego
wkrótce będą występowały niedobory ropy.
Konwencjonalna ropa25 stanowi 95% całej ilości ropy naftowej wyprodukowanej do tej
pory. Tylko jedna baryłka na każde cztery, które są konsumowane, pochodzi z złóż nowo
odkrytych.26 Produkcja osiągnęła moment szczytowy poza Bliskim Wschodem w 1997
roku i obecnie spada.27
Dlaczego powinniśmy być zaniepokojeni?
Istnieje wiele innych źródeł energii (niekonwencjonalne węglowodory i inne, kontrowersyjne, takie jak piaski roponośne w Kanadzie, ciężka ropa w dorzeczu Orinoko, a także
łupki bitumiczne, węgiel i energia atomowa). Dochodzą jeszcze coraz bardziej zaawansowane źródła energii odnawialnej, takie jak wiatr, energia słoneczna, biomasa, geotermia,
fale i pływy morskie. Jednak żadne z nich nie daje dostatecznej ilości energii dla zaspokojenia światowych potrzeb, zwłaszcza związanych z transportem, który ma zasadnicze znaczenie dla współczesnej gospodarki światowej.
22. Mike Bowling, Chairman and CEO, ARCO (1999) cytowany w Richard Heinberg, Koniec imprezy, wojna o
ropę i przeznaczenie społeczeństw przemysłowych. (The Party’s Over, Oil War and Fate of Industrial Societies)
Wiltshire: Cromwell Press Limited, 2003, s. 81.
23. Jay Hanson, “Streszczenie energetyczne” (“Energy Synopsis,”) 8 marca 2001, http://www.dieoff.org
24. Colin Cambell, “Kiedy światowa produkcja ropy i gazu osiągnie szczyt?” (“When will the world’s oil and gas
production peak?”) w: Zanim wyschną źródła (Before the Wells Run Dry) Dublin: Lilliput Press, 2003, ps.
30-36.
25. Ropa uzyskana z tradycyjnych odwiertów (Oil extracted from the traditional oil well method).
26. Jeanette Fitzsimons, NZ Greens Co-Leader Jeanette Fitzsimons’ Pełne przemówienie, “Piknik dla planety
2005” (“Picnic for the Planet 2005,”) 17 stycznia 2005, http://www.energybulletin.net/4055.html
27. Colin Cambell, “Szczyt wydobycia ropy: perspektywiczne spojrzenie na wyczerpujące się zasoby ropy“ (“Peak
Oil: An Outlook on Crude Oil Depletion”) [online], październik 2000, www.mbendi.co.za/indy/oilg/p005.htm
10
Klimat
Podróżując, korzystaj jak najczęściej z publicznego transportu.
Bioróżnorodność
Przekonaj się jak bardzo jesteś proekologiczny. Czy sprawy ochrona przyrody wpływają na
Twój styl życia? Spróbuj pogłębić swą wiedzę o bioróżnorodności.70
Energia
Zadbaj o oszczędny system ogrzewczy swego domu, o właściwy piec do centralnego ogrzewania, o odpowiednie izolacje itd.
Woda
Sprzeciwiaj się komercjalizacji dystrybucji wody pitnej. Wesprzyj międzynarodowe kampanie na rzecz prawa każdego człowieka do wolnego dostępu do minimalnej ilości wody
potrzebnej do godnego życia.
MM
Żywność
Jeśli potrzebujesz czegoś nowego do kuchni, rozważ zakup używanego sprzętu w celu wyeliminowania CO2 zużytego przy produkcji nowego sprzętu.
TYDZIEŃ VII LUB MIESIĄC VII
Modlitwa
Ułóż dla swojej wspólnoty modlitwę związaną z zagadnieniem dotyczącym Stworzenia
(bioróżnorodność, zmiany klimatu, właściwe relacje do świata przyrody itp.). W czasie
nabożeństw liturgicznych, zwróć szczególną uwagę na odniesienia w tekstach do Stworzenia.
Klimat
Rozważ zamówienie audytu ekologicznego w swojej prowincji lub wspólnocie. Ewentualnie spróbuj go przeprowadzić samemu. Na przykład zbadaj wasz ekologiczny odcisk stopy
oraz waszą emisja gazów cieplarnianych. Poznaj zużycie paliwa, elektryczności, opału czy
ilość waszych odpadów. Wyznacz roczny cel ich redukcji: przynajmniej na 3%. Przedyskutuj z innymi obszary w których można coś radykalnie poprawić.
Bioróżnorodność72
Zadbaj o drzewa w Twej okolicy. Posadź drzewo z gatunku naturalnego dla tego kraju lub
regionu. Pomyśl o podarowaniu komuś drzewka w prezencie. Informuj innych, że drzewa dostarczają pożywienie, piękno, cień, drewno, opał, węgiel drzewny, schronienie dla
ptaków i zwierząt.
Energia
Zainwestuj w odnawialne źródła energii. Jeśli budujesz dom, używaj ekologicznych i energetycznie wydajnych metod i materiałów, w miarę możliwości produkowanych lokalnie.
72. Obszerna lista praktycznych sugestii na „Badaj bioróżnorodność” (“Investigate Biodiversity”):
http://investigate. conservation.org/xp/IB/savingbiodiversity/whatyoucando.xml
31
CZĘŚĆ 3. - DZIAŁAĆ
CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ
Żywność
Kupuj wyprodukowaną lokalnie żywność i namów przynajmniej jedną osobę, by robiła
podobnie. Odwiedź lokalny bazar z produktami rolnymi. To skróci liczbę kilometrów, jaką
żywność przebyła (foodmiles) i zredukuje emisję CO2.69
Kryzys w dostępie do paliw kopalnych zmusi nas do ponownego przeanalizowania metod
produkcji żywności i sposobu w jaki funkcjonują współczesne społeczeństwa. Intensywne
rolnictwo, oparte na sztucznych nawozach, produkowanych z użyciem paliw kopalnych,
jest szkodliwe dla środowiska. Dwie trzecie gruntów rolnych uległo degradacji w ciągu
ostatnich 50 lat.28 Współczesne rolnictwo nieefektywnie przetwarza energię z paliw kopalnych w żywność. Potrzeba 10 kalorii paliw kopalnych (w formie nawozów, środków
ochrony roślin i maszyn rolniczych), aby wyprodukować żywność o wartości energetycznej
równej 1 kalorii.29
TYDZIEŃ V LUB MIESIĄC V
Modlitwa – Włącz do osobistej i wspólnotowej modlitwy refleksję nad integralnością stworzenia z fragmentu Pisma Świętego, który Cię inspiruje. Rozważ zawarcie tych myśli we
wspólnotowej refleksji, w kazaniu lub w artykule, który mógłbyś napisać.
Wzrost liczby ludzi na świecie zdaje się być powiązany
ze znanymi źródłami energii. Zatem, co stanie się z
populacją ludzką, gdy zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego znacznie się zmniejszą?
Klimat
Pomyśl o wymianie swego samochodu na najmniejszy z tych, które odpowiadają Twoim
potrzebom. Sprawdź jego parametry eko: zużycie paliwa, emisję itp.
Większość krajów jest zależnych od importu ropy naftowej i gazu, który zaspokaja częściowo lub całkowicie
ich potrzeby energetyczne. Kryzys w dostawach surowców będzie miał negatywny wpływ na wszystkie aspekty
naszego życia. Jak dotąd rządy przeznaczają stosunkowo
niewielkie pieniądze na badania i produkcję energii
ze źródeł alternatywnych, szczególnie w najbardziej
energochłonnych sektorach: energetycznym i transportowym.
Bioróżnorodność
Uczyń swój głos słyszalnym w debacie politycznej. Dowiedz się, czy Twój rząd podjął konieczne kroki, by powstrzymać utratę bioróżnorodności?70
Energia
Jeśli twoja lodówka, bojler na ciepłą wodę lub piec do centralnego ogrzewania jest starszy
niż 12 lat, prawdopodobnie pobiera zbyt dużo energii. Upewnij się, że nowy sprzęt, na
który wymieniasz dotychczasowy, jest w klasie energetycznej A. Rozważ zamontowanie
kolektora słonecznego do podgrzewania wody, by pokryć większość twojego zapotrzebowania na ciepłą wodę.
Woda
Przestań odkręcać kran zbyt mocno i przechwytuj zużytą wodę do innych zastosowań. Pij
wodę z kranu tam, gdzie to jest możliwe.
Żywność
Uprawiaj w ogrodzie rośliny jadalne, zioła, drzewa i krzewy owocowe. Rozważ nawet sadzenie ziół w skrzynce na oknie, by zredukować zależność od opakowanych towarów z supermarketu.
TYDZIEŃ VI LUB MIESIĄC VI
Modlitwa – Sprawdź czy w tekstach reguły, konstytucji, generalnych i prowincjalnych
statutów swego instytutu są myśli, które odnoszą się do naszej relacji ze Stworzeniem i
odpowiedzialnością za środowisko naszego życia.
70. Więcej na ten temat można znaleźć na: http://www.worldwildlife.org/bsp/bcn/participate/savebiodiversity.htm
lub http://www.countdown2010.net/
71. Sprawdź swoje zaangażowanie w ochronę bioróżnorodności i odpowiedz na quiz na anglojęzycznej stronie:
http://investigate.conservation.org/xp/IB/savingbiodiversity/impact_quiz.xml
30
JL
WODA
Możemy się obejść bez wielu rzeczy, ale bez wody możemy funkcjonować jedynie przez
krótki okres. Bez wody życie nie może przetrwać. Istnieją alternatywne źródła energii i
sposoby produkcji żywności, ale nic nie może zastąpić wody. Wojny w XXI wieku toczyć
się będą o wodę.30
Międzynarodowe korporacje, wspierane przez międzynarodowe instytucje finansowe,
usiłują przekonać rządy do tego, aby postrzegały wodę jako towar i powierzały zarządzanie
zasobami wodnymi raczej prywatnym niż państwowym przedsiębiorstwom. Jednakże
Kościół katolicki postrzega dostęp do wody jako jedno z praw człowieka.31 Między 1990
28. Żywność, ziemia, populacja i ekonomia USA, krótkie podsumowanie (Food, Land, Population and the
U.S. Economy, Executive Summary), Pimentel David i Giampietro Mario. Carrying Capacity Network,
11/21/1994. na: http://www.dieoff.com/page40.htm w: Dale Allen Pfeiffer, Koniec ropy (The End of Oil)
Clarkston: Frustrated Artists Production, 2003, s. 179.
29. Richard Manning, “Ropa, którą jemy” (“The Oil we eat”) w http://www.harpers.org/TheOilWeEat.html
Zauważ: cały czas od kiedy skończyła nam się ziemia uprawna, jedzenie to ropa. Każda pojedyncza kaloria
którą jemy jest gotowana przynajmniej na jednej kalorii z ropy, bardziej prawdopodobne, że aż na dziesięciu.
30. Ismael Serageldin, Vice prezydent Banku Światowego. Odnośnik w: Sean Mc Donagh, Pragnienie wody (Dying
for Water) Dublin: Veritas, 2003, s.25.
31. Archbishop R. Martino, “Woda podstawowy składnik dla życia” (“Water an essential element for life.”)
Odnośnik w: Mc Donagh, Pragnienie wody (Dying for Water), s.48
11
CZĘŚĆ 3. - DZIAŁAĆ
CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ
a 2002 rokiem zyski koncernu Vivendi/Veolia wzrosły z 5 do 12 miliardów dolarów.32
Z jednej strony, magazyn Forbes szacuje, że przemysł związany z zaopatrzeniem w wodę
przynosi rocznie 545 miliardów dolarów zysku.33 Z drugiej strony, jeden z ekspertów twierdzi, że tylko 10 do 20 miliardów dolarów przeznaczonych jest na przyszłościowe działania
prowadzące do rozwiązania problemów zaopatrzenia w wodę, nie zaś na budowę tam.34 W
dwudziestym wieku 40 do 80 milionów ludzi zostało przesiedlonych związku z budową
zapor wodnych.35
Dlaczego powinniśmy być zaniepokojeni?
Niemal 98% zasobów wodnych na naszej planecie to wody słone. Na każde 100 litrów wody
przypada mniej niż pół łyżeczki słodkiej wody, nadającej się do użycia przez człowieka.36
W ciągu ostatniego stulecia wzrost zużycia wody był dwa razy większy niż przyrost ludności
i pozostawił rozległe obszary w stanie permanentnego niedoboru wody. W 2025 roku 1,8
miliarda ludzi będzie żyło w państwach lub regionach ze znacznym niedoborem wody,
a dwie trzecie mieszkańców Ziemi może odczuwać niedostatek wody.37 W świetle tych
tendencji, jest mało prawdopodobne, aby został osiągnięty jeden z Milenijnych Celów
Rozwoju, zakładający zmniejszenie o połowę ilości osób (wyrażonej poprzez procentowy
udział w całej populacji światowej) bez dostępu do wody pitnej i zaprzestanie rabunkowej
eksploatacji zasobów wodnych do 2015 roku.38
Ponad miliard ludzi nie ma dziś dostępu do wody pitnej, a półtora miliarda żyje bez
dostępu do systemów sanitarnych.39 Około 14 do 30 tysięcy ludzi umiera każdego dnia na
uleczalne choroby związane z brudną wodą.40 Jeśli obecne tendencje się utrzymają, w 2025
roku dwie trzecie ludzi na świecie - nie wspominając już o innych gatunkach - będzie żyło
w warunkach niedoboru lub niemal braku wody.41 Aż 80% chorób i zgonów w krajach
ubogich jest związanych z zanieczyszczoną wodą. W rezultacie dwa miliardy ludzi rocznie,
głównie w Afryce, umiera niepotrzebnie z powodu chorób związanych z wodą.42
32. The Centre for Public Integrity, www.icij.org/dtaweb/water, “Cholera i wiek wodnych baronów” (“Cholera and
the age of Water Barons,”) 1 kwietnia 2003.
33. Mc Donagh, Pragnienie wody (Dying for Water), s.44.
34. Peter Gleick, “Światowe zużycie wody - zgubione priorytety” (“World Water Spending Priorities Misguided,”)
http://www.pacinst.org/reports/basic_water_needs/ i Światowa woda 2004-2005 (The Worlds Water 20042005) http://www.worldwater.org/2004-2005.html
35. Patrick McCully, “Wielkie tamy, wielkie problemy” (“Big dams, big trouble,”) New Internationalist, marzec
2003, s. 14.
36. Zob. Woda dla życia (Water for Life), w: http://www.ofm-jpic.org/aqua/index.html
37. ONZ – Woda - tematyczna inicjatywa (UN-Water Thematic Initiative): “Radzić sobie z niedostatkiem wody”
(“Coping with Water Scarcity”), ftp://fts.fao.org/agl/aglw/docs/waterscarcity.pdf
38. ONZ: Międzynarodowa dekada dla działania, woda dla życia 2005-2015 (United Nations: International
Decade for Action, Water for Life, 2005-2015), http://www.un.org/waterforlifedecade/
39. UNDP, Milenijne cele rozwojowe, www.unds.org/mdg/
40. UN Press release, Rok wody 2003: Międzynarodowy rok mający na celu pobudzenie działań w zakresie krytycznego problemu wody. (Water Year 2003: International Year aims to galvanize action on critical water Problems). Opublikowane przez United Nations Department of Public Information. DPI/2293A. Grudzień 2002.
41. UNESCO, Courtier, luty 1999.
42. Paul Brown, “Błąd w zarządzaniu zasobami wody zabija dwa miliony ludzi rocznie - ONZ” (“Failure to manage
water kills two million a year – UN,”) Guardian, 11 kwietnia 2002.
12
nich produktów.
Energia
Sprawdź sytuację cieplną swego domu; czy nie ucieka z niego ciepło. Zwróć uwagę na
dziurki od klucza, futryny, komin i drzwi. Zablokuj miejsca, gdzie powstają przeciągi
przy pomocy prostych materiałów izolacyjnych. Jeśli nie korzystasz z komina, zamknij go
całkowicie lub zaplombuj. Ociepl strych.
Woda
Kup pojemnik na wodę, żeby zbierać deszczówkę. Zaopatrz się w przełącznik do rury
odprowadzającej zużytą wodę, by skierować wodę z wanny, prysznica i pralki do podlewania ogrodu.
Żywność
Kupuj wolną od GMO żywność, nasiona i produkty rolne. Wspomóż organizację
pozarządową lub kościelną, która pomaga rolnikom rozwijać i zabezpieczać nasiona dla
lokalnej produkcji żywności.
TYDZIEŃ IV LUB MIESIĄC IV
Modlitwa– jesteśmy zbawiani wraz z całym Stworzeniem.
Wybierz do medytacji jeden z następujących fragmentów Pisma Świętego: Mt 6,26-30; 2P
1-3; Rz 8,18-23; Kol 1,19-20.
Klimat
Jadąc do pracy korzystaj z transportu publicznego. Gdy używasz samochód podwoź innych
bądź też bądź podwożony przez osoby jadące w tym samym kierunku (carpooling).
Bioróżnorodność
Inwestując pieniądze rozważ wybór opcji etycznych i społecznie odpowiedzialnych. Używaj
swoich pieniędzy do wpływania na zachowania biznesu tak, by wspierał on ochronę przyrody. Często finanse są najsilniejszym argumentem w sporze o bioróżnorodność.
Zaniechaj lub ogranicz używanie plastikowych torebek jednorazowych.
Energia
Wymień zwykłe żarówki na energooszczędne.
Woda
W domu, gospodarstwie i w firmie wybieraj proszki do prania, detergenty do zmywarki i
inne środki myjące, które nie zawierają w swoim składzie fosforu.68
68. “Nadmierny zrzut fosforu z wielu źródeł jest największym zagrożeniem dla naszych rzek i jezior” (“Excessive
inputs of phosphorus from several sources are the single biggest threat to the quality of our rivers and lakes.”)
Enfo, Przewodnik po zakupach i inwestowaniu dla zrównoważonego życia (A Shopping and Investment Guide
for Sustainable Living), www.enfo.ie
69. Christian Ecology Link, UK, zachęcanie ludzi by wybierali żywność która spełnia jedno z 4 kryteriów
znanych jako LOAF: Lokalnie produkowane, ekologicznie uprawiane, z poszanowaniem zwierząt, z zasadami
sprawiedliwego handlu, idź do: http://www.christian-ecology.org.uk/loaf.htm
29
CZĘŚĆ 3. - DZIAŁAĆ
CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ
GENETYCZNIE MODYFIKOWANE ORGANIZMY (GMO)
tunków drzew, kwiatów, zwierząt, ptaków czy owadów możesz rozpoznać w swoim ogrodzie
i w najbliższej okolicy.
Do uprawy wybieraj gatunki roślin, które są mniej podatne na choroby. Nawoź pole kompostem lub stosuj wsiewki poplonowe. Przed użyciem pestycydów, herbicydów i fungicydów
zastanów się, czy naprawdę ich potrzebujesz? Spróbuj metod ekologicznych.
„Inżynieria genetyczna jest całkowicie odmienna od tradycyjnej hodowli, niesie ze sobą
potężną moc i należy do niej podchodzić z dużą ostrożnością”.43 Niezależnie od tego czy
to dobrze, czy źle, wiele wskazuje na to, że najbliższe stulecie będzie „wiekiem biotechnologii”. Wojny XXI wieku mogą toczyć się nie tylko o wodę, ale również o kontrolę nad
zasobami genetycznymi. Geny będą w nadchodzącym stuleciu podstawowym surowcem,
tak jak ropa naftowa, metale i minerały w erze kolonialnej i przemysłowej.
Energia
Jeśli masz taką mozliwość, zmień dostawcę energii na produkującego prąd ze źródeł
odnawialnych, który może zaopatrzyć twój dom i/lub biuro w prąd z instalacji takich jak
turbiny wiatrowe czy ogniwa słoneczne.
Pojęcie „organizm poddany inżynierii genetycznej” odnosi się do organizmów (roślin, bakterii, a nawet ssaków) otrzymanych poprzez wszczepienie sekwencji obcego DNA do ich genomu. Nowy fragment DNA staje się częścią informacji genetycznej organizmu, do którego
został wszczepiony i organizm ten zaczyna produkować zupełnie nowe białka. Żywność
poddana inżynierii genetycznej stanowi podkategorię genetycznie modyfikowanych organizmów (GMO), od czasu, kiedy uprawia się modyfikowane rośliny przeznaczone do
bezpośredniego spożycia przez człowieka.44 Technologia „transgeniczna” stosowana w niektórych GMO obejmuje wszczepienie DNA z innego gatunku (np. DNA ryby wstawione
do genomu rośliny). Technologia GMO jest również stosowana do tworzenia zmodyfikowanych gatunków drzew. Istnieje kilka dostępnych technik, a wszystkie one są „nieprecyzyjne, nieskuteczne i potencjalnie niebezpieczne”, jak podaje „The Ecologist”.45
Woda
Sprawdź czy instalacje sanitarne zbędnie nie ciekną. By zmniejszyć zużywaną każdorazowo
ilość wody możesz umieścić pełną plastikową butelkę w spłuczce w ubikacji.
Żywność
Kupuj tylko taką ilość jaką zużyjesz. Mniej odpadów oznacza mądrzejsze korzystanie z
zasobów naturalnych.
TYDZIEŃ III LUB MIESIĄC III
Wartość światowego przemysłu biotechnologicznego szacowana jest obecnie na 17 miliardów dolarów i obejmuje ponad 1300 firm (w roku 2000).46 Wiele z tych przedsiębiorstw
to bardzo znane marki, takie jak Monsanto, DuPont, Novartis (obecnie część koncernu
Syngenta), Dow i Aventis. W artykule z „New York Times”, Frank Rich wyjaśnia, że korporacje są silniejsze ekonomicznie od większości rządów, a zatem nie muszą się obawiać
twardych regulacji na żadnym szczeblu.47
Modlitwa – chwal Boga ze Stworzeniem i przez
Stworzenie.
Wybierz do swej modlitwy jeden z następujących
fragmentów Pisma Świętego: Ps 19,1-6; Ps 29,311; Ps 8,3-8; Ps 96,11-13; Ps 148,1-10.
Klimat
Używaj roweru do wszystkich podróży krótszych
niż 5 kilometrów. Kup ładowarkę i zamień baterie na akumulatorki, by uniknąć toksycznych
śmieci na wysypiskach.
Bioróżnorodność
Zaadoptuj pół hektara lasu deszczowego,
wpłacając na program „Zaadoptuj pół hektara”66. Pytaj o certyfikat FSC (Forest Stewardship
Council - komisja kontroli lasów)67 na meblach
ogrodowych i innych drewnianych produktach.
Nie kupuj zwierząt lub roślin należących do
zagrożonych gatunków, jak też pochodzących od
66. “Adopt an Acre®” Więcej znajdziesz na stronie: http://www.nature.org/joinanddonate/adoptanacre/about/
67. http://www.caribzones.com/foreststewardshipcouncil.html
28
Dlaczego powinniśmy być zaniepokojeni?
Do czynników istotnych dla zdrowia ludzkiego należą: alergeny, toksyny, odporność na
antybiotyki i wyżywienie. Wiele osób uważa, że jest całkowicie niemożliwe stworzenie procedury kontrolnej, która pozwoliłaby ocenić skutki zdrowotne spożywania żywności modyfikowanej.48 Wydaje się także niemożliwe, aby uchronić uprawy konwencjonalne przed
przedostaniem się pyłków roślin modyfikowanych – bez względu na klauzule nakazujące
„rozdzielenie upraw”.
MM
43. 2000 Raport PANNA i USA Public Interest Research Group, http://www.panna.org/resources/documents/
weirdScience.dv.html
44. Genetyka! Jakie jest nasze stanowisko jako chrześcijan? (Genetics! Where do we stand as Christians?) Rozdział
6: “Genetycznie Modyfikowane Organizmy”, strona internetowa Kościoła Luterańskiego, http://www.elca.org/
DCS/genetics.study.html
45. Cytowane w: Mc Donagh, Patentowanie życia? Stop (Patenting Life? Stop), s.74.
46. Cytowane w Donna Dickenson, “Przyzwolenie, utowarowienie i dzielenie korzyści w badaniach genetycznych”
(“Consent, Commodification and Benefit-Sharing in Genetic Research,”) Developing World Bioethics,
Volume 4 Number 2004, s.109.
47. Frank Rich, “Wszyscy szefowie Enronu” (“All the Presidents Enron’s,”) The New York Times, 6 czerwca 2002.
48. Alex Jack, Wyobraź sobie świat bez motyli królewskich (Imagine a World without Monarch Butterflies) Becket,
MA: One Peaceful World Press, 2000.
13
CZĘŚĆ 3. - DZIAŁAĆ
CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ
Na świecie ponad 1,4 miliarda rolników przechowuje nasiona.49 Genotyp roślin uprawnych
był chroniony, a zarazem kształtowany przez rolników od 10000 lat. Kontrola nasion
pociąga za sobą kontrolę rolników. Patenty na nasiona pozwalają na pełną nadzór nad sektorem produkcji nasion, a co za tym idzie nad bezpieczeństwem żywnościowym. Siedem lat
po wprowadzeniu upraw soi modyfikowanej w Argentynie, przeciwnicy GMO twierdzą,
że uprawianie takiej soi spowodowało wytrucie bakterii glebowych i umożliwienie niekontrolowanego wzrostu chwastów odpornych na herbicydy.50
Koncern Monsanto twierdzi, że żywność modyfikowana jest odpowiedzią na potrzeby żywnościowe rosnącej populacji ludzkiej. Jednakże mając ponad 40 milionów hektarów upraw roślin modyfikowanych genetycznie, nie uczynił on jak dotąd nic na rzecz
zmniejszenia głodu na świecie. Żywności może być więcej, ale jest ona niedostępna dla
najuboższych mieszkańców naszego globu. W rzeczywistości, duża część dodatkowo wyprodukowanej żywności jest używana jako pasza przy produkcji mięsa dla mieszkańców
krajów rozwiniętych.51
Szczególnie krytycznie należy ocenić technologię ograniczania rozprzestrzeniania się
GMO - tzw. „samobójcze nasiona” (nasiona nie zdolne do reprodukcji), która niesie ze
sobą poważne ryzyko dla zaopatrzenia w żywność; stawia rolników w sytuacji niemalże
podległości feudalnej wobec sprzedawców nasion oraz przynosi korzyści jedynie ponadnarodowym korporacjom, które tę technologię promują.52 Co więcej, genetycznie modyfikowane nasiona są sprzedawane wyłącznie „w pakiecie” wraz z odpowiednimi nawozami i środkami ochrony roślin. W przypadku większości drobnych rolników w krajach
rozwijających się ciężar finansowy zakupu takich „pakietów” przewyższa posiadane środki,
jak również dostępne kredyty. W konsekwencji, jeśli zmodyfikowane nasiona staną się
„normą”, zostaną oni pozbawieni środków do życia.
W 1980 roku Sąd Najwyższy USA zdecydował, że żywe produkty mogą być postrzegane
jako „wynalazki stworzone przez człowieka”.53
TYDZIEŃ I LUB MIESIĄC I
Modlitwa – Zobacz Stworzenie nowymi oczami
Wybierz do rozmyślania jeden z następujących fragmentów Pisma Świętego: Rdz 1-2,3; Iz
11,1-10; Ap 21,1-5. Zastanów się: co Cię skłania do dbałości o Ziemię? Co możesz zrobić
by stąpać po niej delikatniej, tak jak to czynił Jezus?”
Klimat
Zrób przegląd techniczny swojego samochodu by upewnić się, że działa w sposób najefektywniejszy.
Bioróżnorodność
Kupuj naturalne, niechemiczne czy ulegające biodegradacji płyny myjące i piorące. Unikaj
pasty do zębów i antybakteryjnych mydeł zawierających Triclosan, który jest silnie toksyczny dla alg.
Energia
Podejmij wysiłek by nigdy nie zostawiać światła i ogrzewania w pokoju, którego nie używasz
– zwróć uwagę ile zaoszczędzisz w kolejnych rachunkach.
Woda
Bierz prysznic zamiast kąpieli. Na prysznic zużywasz około 25 litrów wody podczas gdy
kąpiel pochłania ponad 80 litrów.
Żywność
Rozważ ograniczenie spożycia mięsa. Korzystaj częściej z dań jarskich.
TYDZIEŃ II LUB MIESIĄC II
Refleksja ekologiczna w instytutach zakonnych
W 2002 roku, Kongregacja Braci w Chrystusie (The Christian Brothers) podjęła
nowe, radykalne kroki w zakresie samoidentyfikacji i określenia swojej misji. Zaczęli
oni skupiać się na tym, co podpowiadało im serce. Określili to jako “istotę bycia
bratem”…i odkryli pasję budowania sprawiedliwości społecznej. Słyszeli tęskne
wołanie Ziemi o uzdrowienie i odbudowę. Było to widoczne w sposób namacalny w
procesie tworzenia Karty Ziemi, którą podpisali. Sprawiedliwość ekologiczna (Ecojustice) to dzieło Braci w Chrystusie oraz Sieci Edmunda Rice’a, mające na celu
wprowadzenie Karty Ziemi do swoich wspólnot i prowincji oraz życie w zgodzie z
ekoduchowością. Więcej informacji na:
www.ecojustice.edmundclt.org/background/background.html
Modlitwa – Bądź dobrym gospodarzem Bożego Stworzenia.
Rozważaj jeden z następujących fragmentów Pisma Świętego: Rdz 9,9-17; Syr 18,13; Wj
23,10-11; Mdr 9,1-4.
Klimat
Jeśli planujesz podróż samolotem, kup tzw. „carbon offset” (równoważnik węglowy) od
uczciwej organizacji, która przeznaczy pieniądze np. na rozwój odnawialnych źródeł energii
w krajach rozwijających się albo na sadzenie drzew, które wchłoną obliczoną wyemitowaną
ilość CO2. (Ludzie w krajach rozwijających się emitują średnio 10 mln ton CO2 rocznie.).
Bioróżnorodność
Dowiedz się nieco o miejscu w którym żyjesz: twoim bioregionie65. Zobacz jak wiele ga65. Opis bioregionu można znaleźć pod adresem: http://www.nationalparks.nsw.gov.au/npws.nsf/content/bioregions_explained
14
27
CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ
3
PYTANIA:
1. Jaki fakt lub zagadnienie uderzyło cię najbardziej w tej części publikacji?
2. Co czułeś, gdy czytałeś ten przegląd rzeczywistych problemów ekologicznych na świecie?
3. Zastanów się, które z wymienionych kwestii są według ciebie najważniejsze. Uzasadnij
swój wybór.
4. W jakim obszarze Ty możesz podjąć działania – samemu lub z innymi?
5. W której kwestii potrzebny jest lobbing w twoim kraju?
CZĘŚĆ. 3: DZIAŁAĆ
Bądź zmianą, którą pragniesz ujrzeć w świecie
(Mahatma Gandhi).
Każde działanie, indywidualne czy grupowe, ma wpływ na środowisko. Zużywamy zasoby
naturalne, emitujemy zanieczyszczenia i produkujemy odpady. W tym rozdziale przedstawiamy liczne konkretne propozycje dla Ciebie i Twojej wspólnoty, by promować harmonijny
stosunek do środowiska i zredukować wielkość Twojego „ekologicznego odcisku stopy”63
Wszystkie lub niektóre z propozycji do każdego tematu spośród następujących: klimat,
bioróżnorodność, energia, woda i żywność, mogą być wprowadzane przez 7 tygodni lub
7 miesięcy!63 Zawarliśmy też kilka propozycji dla ludzi ubogich - zarówno tych żyjących w
miastach, jak i na wsi.
Zachęcamy Cię, byś spróbował kilku propozycji i namówił innych, by zrobili podobnie.
Rozważ pomysł prostego projektu dla swojej wspólnoty opartego na tych pomysłach.
Pamiętaj, by praktykować trzy R: reduce (redukuj), reuse (używaj wielokrotnie), recycle
(oddawaj do przetworzenia). Wprowadzaj drobne zmiany do swojego zachowania i obserwuj co się dzieje. Niewielkie zmiany przyzwyczajeń pomogą Ci zmienić sposób postrzegania świata.
63. Ekologiczny odcisk stopy jest miarą ludzkich potrzeb w stosunku do ekosystemów. [Określa jaka powierzchnia
jest konieczna do zaspokojenie naszych potrzeb. - przyp. tłum.]
64. To podejście zostało zainspirowane przez Donnachadh Mc Carthy’s artykułem, “Siedem dni do zazielenienia
Twojego życia” (“Seven Days to Green Your Life,”) Irish Independent, 21 sierpnia 2006
.
26
49. Rural Advancement Foundation International News release, “Nasiona samobójstwa na szybkiej drodze” (“Sucide Seeds on the Fast Track,”) 25 luty 2000, dostępne pod: http://www.rafi.org
50. Paul Brown, “Genetycznie modyfikowana soja ‘cud’ staje się cierpka w Argentynie” (“GM Soya ‘miracle’ turns
sour in Argentina,”) The Guardian, 16 kwietnia 2004.
51. John Robbins, “Czy genetycznie zmieniona żywność jest odpowiedzią na światowy głód?” (“Are Genetically
Altered Foods the Answer to World Hunger?”) Earth Island Institute, zima 2001-2002, Vol. 16, Nr 4.
52. Greenpeace International, “Kanada zaaprobowała ‘samobójcze nasiona’ Monsanto – dokument z przecieku
ujawnia zatajone plany” (“Canada endorsing Monsanto ‘Suicide Seeds’ – leaked document reveals secret
plans,”) 9 lutego 2005 w http://www.greenpeace.org/international/news/suicide-seeds.
53. Cytowane w: Mc Donagh, Patentowanie życia? Stop (Patenting Life? Stop), s.186 z Andrew Kimbrell, Sklep z
ludzkim ciałem (The Human Body Shop), (San Francisco: Harper, 1993), s.195
15
CZĘŚĆ 2. - OSĄDZIĆ
2
Program studiów magisterskich w zakresie ekologii i religii
Zgromadzenie misyjne św. Kolumbana w Irlandii promuje dwuletni program magisterskich studiów zaocznych w zakresie ekologii i religii na Uniwersytecie Walijskim
w Lampeter. Część z proponowanych zajęć dotyczy związku pomiędzy wiarą a troską
o przyrodę. Każdy z ośmiu modułów trwa dwa weekendy. Są to: nauka i religia,
ekologia i ekonomia, sytuacja ekologiczna na naszej planecie i w kraju, ekologia i
Biblia, ekologia i etyka, ekologia i ekofeminizm, ekologia i kosmologia oraz ekologia
i teologia. Uczestnikami kursów są dorośli studenci z różnych środowisk.
Więcej informacji można uzyskać kontaktując: [email protected]
CZĘŚĆ 2 - OSĄDZIĆ
Przedstawione poniżej perspektywy: teologiczna, biblijna i etyczna, mają pomóc w ocenie, w
jaki sposób osoby żyjące wiarą mogą najlepiej odpowiedzieć na kryzys ekologiczny. Dodatkowo, w załączniku została umieszczona krótka analiza dokonana z punktu widzenia dwóch
paradygmatów: paradygmatu społecznego i nowego paradygmatu środowiskowegoww.
WSPÓŁCZESNE WYZWANIA ŚRODOWISKOWE Z
PERSPEKTYWY TEOLOGICZNEJ
Święta Trójca jest wspólnotą relacji. Możemy stwierdzić, że wszystko, co pochodzi od Trójcy
Świętej, posiada naturalną skłonność do wchodzenia w relacje, jak gdyby zapisane to było
w DNA. Ów system współzależności możemy przyrównać do koła. Całe stworzenie, które
było, jest i będzie, posiada swoje źródło w Trójcy i ostatecznie osiągnie swą pełnię w sercu
tej samej Trójcy. Wszystkie stworzenia, włączając w to człowieka – i to w sposób szczególny,
bowiem jest on imago Dei – odzwierciedlają, choć niedoskonale, dynamikę relacji obecną
w Bogu. Stworzenie jest cudowną pieśnią, którą Bóg w swej wolności pragnie wyśpiewać w
całym ogromie wszechświata.54
54. Ilia Delio OSF, ‘Powrót do Franciszkańskiej doktryny Chrystusa’ (‘Revisiting the Franciscan Doctrine of
Christ,’) Theological Studies, Vol. 64, 2003, s. 12.
16
25
CZĘŚĆ 2. - OSĄDZIĆ
Zasada „zanieczyszczający płaci”: Dziś ważne jest, by każde państwo starało się promować
politykę zrównoważonego rozwoju. Ta reguła jest zgodna z zasadą sprawiedliwego podziału
dóbr.
Zasada przezorności: Zasada ta obowiązuje w sytuacji, gdy bezczynność lub też określone
działanie, z którym wiąże się wysoki poziom niepewności co do skutków, może zagrozić
prawidłowemu funkcjonowaniu istot żyjących na Ziemi, obecnie lub w przyszłości.
Koszty dla gospodarki narodowej: Nieodpowiedzialna etycznie jest odmowa podejmowania działań na rzecz ochrony ważnych ekosystemów, oparta na argumencie o wysokich kosztach dla narodowej lub światowej gospodarki.
Potencjalne nowe technologie: W świetle negatywnego wpływu wywieranego na
środowisko przez niektóre używane w przeszłości technologie, etycznie właściwe jest poddawanie krytycznej ocenie nowych rozwiązań przed ich zaakceptowaniem.
PYTANIA:
1. Czy znasz przykłady zasad etycznych, których wpływają na debatę dotyczącą kwestii
środowiskowych?
2. Które zasady etyczne powinny być najmocniej uwydatnione?
3. Czy twoim zdaniem Kościół przykłada należytą wagę do ochrony stworzenia? Czy jest
to widoczne w waszym życiu religijnym?
4. W jaki konkretnie sposób twoja wspólnota działa na rzecz podniesienia świadomości
ekologicznej?
EKO-DUCHOWOŚĆ62
Zastanów się nad charyzmatem i tradycją twojego zgromadzenia.
1. Co możecie zaoferować w obliczu problemów środowiskowych?
2. W jaki sposób możecie pomóc innym w budowaniu lepszej relacji z przyrodą i całym
kosmosem?
CZĘŚĆ 2. - OSĄDZIĆ
Współczesne wyzwania środowiskowe są istotne z punktu widzenia wiary tak samo, jak
nauka, polityka czy ekonomia. Naszym największym wyzwaniem jest zmiana sposobu
myślenia, prowadząca do ukształtowania nowego stosunku do świata. Jan Paweł II nazywa
to „ekologicznym nawróceniem”.55 Jako że chrześcijanie są wezwani do bycia prorokami,
potrzebujemy nowej kosmologii. Musimy na nowo odkryć wartość i świętość świata stworzonego jako Bożego objawienia. Trzeba, by każdy człowiek postrzegał siebie jako integralną
i ważną część stworzenia, powiązaną z innymi i współzależną, respektując przy tym naturę
wszystkich stworzeń i dążąc do zbudowania koinonii, a więc ziemskiej wspólnoty, nie tylko
między ludźmi, ale między wszystkimi stworzeniami. Budzi to nadzieję, że ludzkość nie pozostanie w izolacji od ziemskiej wspólnoty. Ziemia przestanie być tłem, a stanie się kontekstem. Ekonomia ludzka może funkcjonować perspektywicznie tylko w obrębie ekonomii
ziemskiej, edukacja może być skuteczna tylko wtedy, gdy uczymy się od Ziemi, a ludzka
duchowość może istnieć tylko wówczas, gdy istnieje duchowość Ziemi. Ma to wpływ na
nasz indywidualny i zbiorowy styl życia. Ludzie wiary powinni dawać przykład, wzrastając
w duchu niezależności tak, by właściwe relacje z nieszczęsną ludzkością i z nieszczęsnym
stworzeniem mogły zostać odbudowane.
Rozpatrując kwestie środowiskowe, szybko dostrzegamy, że przyroda nie należy do
człowieka, ale ma swój własny wewnętrzny porządek, który należy respektować. Co
więcej, przyroda winna być postrzegana jako całość, w której wszystkie elementy są ze sobą
powiązane i nie da się łatwo wydzielić, odseparować i wywyższyć jednego spośród nich. W
zrozumieniu tego pomaga nam teologia stworzenia. Choć człowiek niewątpliwie odgrywa
szczególną rolę w stworzeniu, świat nie należy do niego. Jako stworzenie należy on do Boga,
co winniśmy respektować. Co więcej, teologia wskazuje na stworzenie jako na całościowy
zbiór współzależnych od siebie stworzeń, żyjących we wspólnej historii, w której dzisiejsze
wydarzenia mogą mieć nieodwracalny wpływ na przyszłą sytuację.
Trudno zaprzeczyć temu, że my, ludzie, wraz z tworzonymi przez nas społecznościami,
zajmujemy wśród stworzeń miejsce szczególne, zwłaszcza w obliczu faktu, że jesteśmy w stanie zakłócić w śmiertelnie niebezpieczny sposób funkcjonowanie świata, w którym żyjemy.
Mamy w swych rękach potężną moc, ale nie zawsze potrafimy ją właściwie wykorzystać.
Rozważając opowieść o upadku człowieka i wygnaniu z raju możemy zapytać: czy wykorzystujemy nasze możliwości dla dobra całego stworzenia, czy też staramy się podporządkować
je naszej woli i potrzebom? Czy zatem możemy uwolnić się ze struktur służących zniewoleniu i eksploatacji, jeżeli struktury te zabezpieczają nasz styl życia i nasze oczekiwania?
TTeologowie zwracają w tym miejscu uwagę na znaczenie Wcielenia. Teologia podkreśla
nie tylko fakt, że Stwórca ma udział w życiu stworzenia, ale także wezwanie do naśladowania
Jezusa Chrystusa poprzez bycie, a nade wszystko coraz pełniejsze stawanie się istotami ludzkimi, stworzeniami będącymi dziełem Bożym tak, jak wszystkie byty żyjące i sama Ziemia.
Wcielenie oznacza współczujące zaangażowanie, wchodzenie w komunię z ofiarami oraz
pracę na rzecz odbudowy wspólnoty pomiędzy stworzeniami w świecie.
62. Każdy instytut religijny jest zaproszony do napisania działu o integralności Stworzenia z perspektywy swojej
tradycji i charyzmatu.
24
55. Papież Jan Paweł II, Przemówienie na Audiencji Generalnej, 17 stycznia 2001, Catholic Conservation Center,
http://conservation.catholic.org/john_paul_ii.htm; opublikowane też w L’Observatore Romano, 24 stycznia
2001, s. 11.
17
CZĘŚĆ 2. - OSĄDZIĆ
Mamy w ręku narzędzia, które mogą pomóc naszej wyobraźni i wysiłkom na rzecz
współpracy. To liturgia i sakramenty, urzeczywistniające wizję, którą się karmimy. Podczas
chrztu celebrujemy naszą przynależność do stworzenia. Bierzmowanie wprowadza nas w
rzeczywistość dojrzewania i wskazuje na potrzebę wspólnej pracy. Kapłaństwo, w szerokim rozumieniu tego słowa, zaprasza nas do wzięcia odpowiedzialności za całe stworzenie.
Małżeństwo pogłębia twórczą bliskość właściwą wszystkim dziełom stworzenia. W Eucharystii świętujemy bycie wspólnotą, budując porozumienie z biednymi i wykluczonymi.
Sakrament pojednania i pokuty stanowi zachętę do pracy nad słabościami, błędami i grzechami. W sakramencie chorych pochylamy się nad tymi, którzy cierpią, nad słabymi i
chorymi?
Mamy w ręku narzędzia, które mogą pomóc naszej wyobraźni i wysiłkom na rzecz
współpracy. To liturgia i sakramenty, urzeczywistniające wizję, którą się karmimy. Podczas
chrztu celebrujemy naszą przynależność do stworzenia. Bierzmowanie wprowadza nas w
rzeczywistość dojrzewania i wskazuje na potrzebę wspólnej pracy. Kapłaństwo, w szerokim rozumieniu tego słowa, zaprasza nas do wzięcia odpowiedzialności za całe stworzenie.
Małżeństwo pogłębia twórczą bliskość właściwą wszystkim dziełom stworzenia. W Eucharystii świętujemy bycie wspólnotą, budując porozumienie z biednymi i wykluczonymi.
Sakrament pojednania i pokuty stanowi zachętę do pracy nad słabościami, błędami i grzechami. W sakramencie chorych pochylamy się nad tymi, którzy cierpią, nad słabymi i
chorymi.
TTeologowie starają się przywrócić sens pojęciu „stworzenie” w obliczu obecnych wyzwań
środowiskowych. To tradycyjne sformułowanie nabiera dziś nowego znaczenia i otwiera
drogę do lepszego zrozumienia wiary i zaangażowania w sprawy tego świata. W ostatnich
deklaracjach Stolica Apostolska zwraca uwagę na „odpowiedzialność za świat stworzeń”.
Wyrażenie to może zostać odniesione do odpowiedzialności wobec przyszłych pokoleń,
w kontekście kryzysu ekologicznego, stanowiącej najistotniejszy aspekt zrównoważonego
rozwoju. W tym miejscu pojawia się wyzwanie do przejścia od działań reaktywnych w kierunku aktywnych. Musimy nauczyć się planować i kształtować nasze życie w taki sposób,
by brać pod uwagę życie ludzi i całej planety w przyszłości. Czyż to nie idea „komunii
świętych” znakomicie wyraża solidarność z całym stworzeniem, która przekracza świat tu
i teraz?
PYTANIA:
1. Jak wyobrażasz sobie Królestwo Boże i jakie przeszkody pojawiają się, gdy starasz się je
realizować?
2. Czy możesz zaproponować sposób celebracji sakramentów uwzględniający
perspektywę ekologiczną?
3. Na jaką koncepcję teologiczną pragniesz zwrócić uwagę lub odkryć na nowo w
kontekście problemów środowiskowych?
4. Jak konkretnie odpowiadasz na powołanie do bycia stworzeniem Bożym, szczególnie
w obliczu kryzysu ekologicznego?
18
CZĘŚĆ 2. - OSĄDZIĆ
zami przyrody”.57 Filozofowie tacy, jak Thomas Hobbes, John Locke czy Jeremy Bentham
zastąpili średniowieczną organiczną wizję świata mechanicystycznym spojrzeniem na świat
przyrody i kierujące nim prawa.
Dziś jednakże, dzięki pracy współczesnych uczonych, rozwijana jest nowa kosmologia.
Wiemy, że wszechświat istnieje od około 14 miliardów lat. Wiemy również, że życie na
Ziemi pojawiło się ponad 3 miliardy lat temu, a także, że w pełni ukształtowane ekosystemy istniały już w dolnym karbonie, 300 milionów lat przed pojawieniem się człowieka
na naszej planecie. Powtarzając za Księgą Wyjścia, Bóg musiał uważać ten świat za dobry.
Ważne jest, aby właściwe ramy etyczne opierały się na współczesnym rozumieniu relacji
między człowiekiem a resztą świata przyrody.
Podstawy etyczne
Australijski teolog Denis Edwards przyczynił się do pogłębienia perspektywy etycznej.58
Zwraca on uwagę, że u podstaw chrześcijańskiej praktyki etycznej leży zrozumienie, że
stworzenia posiadają wartości etyczne niezależnie od ich użyteczności dla człowieka. Jak
głosi, „ptaki, rośliny, lasy, góry i galaktyki mają wartość samą w sobie, ponieważ istnieją
i trwają dzięki Boskiej Komunii Osób, a także stanowią wyraz Bożej Mądrości”.59 Myśl
tę kontynuuje mówiąc, że „chrześcijańska praktyka ekologiczna dostrzega współzależność
żywych stworzeń i nadaje szczególną wagę etyczną wspólnotom istot żywych, począwszy od
lokalnych ekosystemów po całość życia na Ziemi”.60
Edwards wierzy ponadto, że nie ma sprzeczności pomiędzy afirmacją wewnętrznej wartości
wszystkich stworzeń i respektowaniem godności każdej osoby ludzkiej. Nie oznacza to, że
wszystkie stworzenia mają taką samą wartość. Zdaje on sobie sprawę, że wybory moralne
muszą być dokonywane między sprzecznymi interesami, włączając w to ludzi w relacji
do pozostałych stworzeń. Uważa, że są momenty - na przykład wówczas, gdy gatunki
są zagrożone wyginięciem - kiedy ludzkie potrzeby powinny zajmować drugie miejsce w
stosunku do potrzeb całej wspólnoty żywych istot.61 Istnieje pilna potrzeba zwiększenia
ilości badań w tej dziedzinie, a osoby duchowne są w pozycji uprzywilejowanej do tego, by
uczestniczyć w takich badaniach.
Istotne Zasady Etyczne, które powinny być wzięte pod uwagę, szczególnie w świetle zmian
klimatycznych:
Odpowiedzialność za szkody: Bogate narody, które wyrządzają większość szkód w
środowisku naturalnym, są moralnie zobowiązane do uwzględnienia interesów przyszłych
pokoleń oraz innych stworzeń.
57. Stephen Mason, Historia nauki (A History of the Sciences) (New York: Collier Books, 1962), s. 27.
58. Denis Edwards, Ekologia w sercu wiary (Ecology at the Heart of Faith) (Maryknoll, N.Y.: Orbis Books, 2006).
59. Denis Edwards, Jezus - Mądrość Boga (Jesus the Wisdom of God) (Maryknoll, N.Y.: Orbis Books, 1995) s.
155.
60. Ibid. s. 120.
61. Ibid. s. 167
23
CZĘŚĆ 2. - OSĄDZIĆ
PYTANIA:
1. Jaki jest twój ulubiony fragment Pisma Świętego mówiący o stworzeniu? Jakie wyzwania dla twojego stylu życia w nim odnajdujesz?
2. Jakim „mitem” lub filozofią kierujesz się obecnie w życiu?
3. Czy nasza tradycja biblijna może pomóc nam w ponownym złączeniu ze stworzeniem?
4. Jakie źródła zarekomendowałbyś przyjaciołom, aby pogłębili swoją wiedzę biblijną
odnośnie stworzenia?
S. Babaine Deus Venerato, ze Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Afryki z Ugandy,
działa na rzecz przywrócenia walorów mokradeł znajdujących się w jej rodzinnej
wiosce. Działanie na rzecz ochrony środowiska jest jej pasją. Wyszkoliła już trzech
doradców w sprawach ekologii. Stara się również nawiązać kontakt z instytucjami edukacyjnymi, aby podjąć wspólną refleksję na temat zagadnień dotyczących zarządzania
środowiskiem i zrównoważonego rozwoju. Wierzy ona, że „rozwój i pokój na świecie
zależą od tego, w jaki sposób współżyjemy z przyrodą oraz czy właściwie rozdzielamy
zasoby dla wspólnego dobra.” Wzywa zatem wszystkich, by byli „partnerami na rzecz
ochrony środowiska”
ETYKA W KONTEKŚCIE KRYZYSU EKOLOGICZNEGO
W dyskusji na temat aktualnych problemów ekologicznych, począwszy od wymierania
gatunków po zmiany klimatyczne, zasadnicze znaczenie ma tworzenie odpowiednich
norm etycznych. Wymaga to odejścia od silnie antropocentrycznego spojrzenia, które
dominowało w etyce i tradycji w zachodnim kręgu kulturowym od niemal dwóch tysięcy
lat.
Etyka antropocentryczna
Arystoteles, którego wpływ na zachodni sposób myślenia był ogromny, utrzymywał, że
„ponieważ natura nie tworzy nic bez celu, musi być tak, że natura tworzy zwierzęta i rośliny
na użytek człowieka”56 Pogląd mówiący o tym, że zwierzęta i rośliny zostały stworzone dla
człowieka – czy to przez Boga, czy przez naturalne procesy – determinował zachodni stosunek człowieka do pozostałych stworzeń przez wiele wieków. Pogląd Arystotelesa podzielał
św. Tomasz z Akwinu.
Przepaść między człowiekiem a resztą stworzenia była dodatkowo pogłębiana przez naukowców, którzy ukształtowali nowoczesny sposób postrzegania świata. Kartezjusz na
przykład uważał, że celem nauki i technologii jest uczynienie ludzi „panami i posiadac-
CZĘŚĆ 2. - OSĄDZIĆ
FRANCISZKAŃSKI EKOPROJEKT W INDONEZJI
W 2002 roku franciszkanie założyli Eco-pastoral Center we Flores w Indonezji.
Działa w nim piętnastu instruktorów, którzy wspierają około tysiąca rolników w
działaniach na rzecz poprawy warunków ich życia oraz podnoszą świadomość
ekologiczną wśród młodzieży. Najważniejsze projekty realizowane przez centrum
dotyczą:
- nauki rolników zasad ekologicznego rolnictwa i zootechniki oraz włączenia tych
zagadnień do programów szkolnych (w 20 szkołach);
- zarządzania zasobami wodnymi i leśnymi;
- wzmocnienie pozycji kobiet-rolników .
Centrum współpracuje z rolnikami, lokalnymi samorządami, organizacjami
pozarządowymi, liderami lokalnych społeczności oraz lokalnymi kościołami i przywódcami religijnymi.
EKOLOGIA W PIŚMIE ŚWIĘTYM
Jako chrześcijanie uczymy się, że istnieje związek między naszą wiarą a sposobem, w jaki
traktujemy nasz dom, Ziemię. Faktycznie, związek ten istnieje już na poziomie etymologii
słowa „religia”. Wywodzi się ono od łacińskiego czasownika religare, co oznacza związać,
złączyć. Dla starożytnych Rzymian, jak się wydaje, w pojęciu religio kryło się zobowiązanie,
nie zaś poczucie obowiązku moralnego, jak powiedzielibyśmy dzisiaj.
Myślenie o wierze jako o przywiązaniu nas lub też związaniu w jakiś sposób, nie wydaje
się zbyt atrakcyjne. Jednakże ta starożytna metafora może być dla nas cennym źródłem
inspiracji, zwłaszcza, gdy chcemy spojrzeć z perspektywy wiary na największe wyzwanie,
przed jakim stoi obecnie ludzkość, czyli fakt, że przyszłość rodzaju ludzkiego jest zagrożona.
Stopniowo dostrzegamy, jak bardzo potrzebujemy dziś na nowo odkryć jedność i wzajemne
powiązanie wszystkich żyjących istot na naszej planecie, a w szczególności związek, jaki
mamy z Ziemią, która jest naszym domem. Zauważamy, jak mówił ekolog John Muir, że
jeśli wpłyniemy na jeden element przyrody, odkryjemy, że jest on połączony z całą resztą.
Uczymy się, że jeśli nie będziemy respektować tej prawdy, nasza zdolność do przetrwania
może być zagrożona. Niszczona przez nas przyroda protestuje, co powoduje, że w końcu
zaczynamy słyszeć płacz Ziemi.
Brazylijski teolog Leonardo Boff pomaga nam połączyć to wszystko z wiarą. Opisuje on
„mit” w krajach rozwiniętych jako „logikę, która niszczy Ziemię i ograbia ją z bogactw,
nie wykazując żadnej solidarności z resztą ludzkości i przyszłymi pokoleniami”. Według
Boffa, logika ta narusza „delikatną równowagę w świecie, budowaną z wielką mądrością
przez naturę przez 15 miliardów lat”. Mówiąc i pisząc w swym rodzimym języku, czyli po
portugalsku, Boff wzywa wielokrotnie do re-ligação, czyli ponownego połączenia, używając
gry słów, bowiem bardzo podobny wyraz religião oznacza religię.
56. Arystoteles, Polityka, s.79.
22
19
CZĘŚĆ 2. - OSĄDZIĆ
CZĘŚĆ 2. - OSĄDZIĆ
Czy zatem nasza religia może uzdolnić nas do realizacji trudnego dzieła ponownego złączenia
z naturą? Pismo Święte zachęca, byśmy dostrzegali powiązania pomiędzy naszą wiarą a
wszystkim co czynimy na rzecz Ziemi, także gdy są to drobne działania, takie jak recykling,
jazda na rowerze (zamiast samochodu), uczestnictwo w inicjatywach prośrodowiskowych
czy też niepozostawianie po sobie śmieci. Jest wiele znaczących, choć nieraz drobnych
kroków, które możemy podjąć, aby włączyć się w budowanie „przyszłości pełnej nadziei”,
której - jak wierzymy - Bóg pragnie dla stworzenia, a która prowadzi do zlikwidowania
przepaści pomiędzy człowiekiem a światem, który jest jego domem. Słowa Pisma Świętego
mogą także podważyć nasz system wartości, stawiając pytanie o to, jakimi wartościami bądź
filozofią tak naprawdę kierujemy się w życiu. Czy jest to mit o niewyczerpalnych zasobach
i możliwościach technik manipulacji przyrodą dla osiągnięcia krótkoterminowych korzyści
przez tych, których na to stać? A może to inny mit? Czy możemy znaleźć sposób, w jaki
nasze judeochrześcijańskie dziedzictwo może wspomóc nas w „zmianie paradygmatu”, od
której, jak mówią ekolodzy, zależy przyszłość rodzaju ludzkiego?
Wiele na ten temat mówią fragmenty Pisma Świętego z Księgi Izajasza 40,12.15.22.26.
Jest to tekst autorstwa proroka żyjącego w VI wieku przed Chrystusem. Wyobraża on sobie
Boga Ojca jako twórcę ogrodu, którym jest świat. Bóg najpierw przygotowuje projekt.
Potem waży poszczególne miary ziemi. Wsypuje ziemię do worka, by następnie stworzyć z
niej takie elementy, jak wyspy i góry. Nabiera dłońmi wodę, by utworzyć elementy wodne,
takie jak stawy i jeziora. Odmierza palcami wymiary wielkiej altany, baldachimu nieba, i
obserwuje jak rozświetlają go światła ogrodu – niezliczone mnóstwo gwiazd, które będą
świecić po kolei każdego wieczoru. Bóg wzywa je po imieniu. W całym tym obrazie, Bóg
zdaje się być niewyobrażalnie potężny. Im bardziej damy się unieść poetyckiej sile tej wizji,
tym wyraźniej dostrzeżemy naszą małość. Z pełnym przekonaniem i z pewnym poczuciem humoru, prorok wskazuje na to, że z perspektywy Boga, my, ludzie jesteśmy mali jak
szarańcza!
Podobnie jak w przypadku innych biblijnych metafor, to porównanie, które
ma zbawienne działanie i uświadamia
nam, ludziom, nasze rozmiary, zostaje
zrównoważone przez inną metaforę, która
przynosi efekt odwrotny, bowiem wynosi
nas na szczyt ziemskiej suwerenności. Autor Psalmu 8, spoglądając na nocne niebo,
przepełniony podziwem dla jego ogromu i
piękna, doświadcza „efektu szarańczy”.
Pisze:
„Gdy patrzę na Twe niebo, dzieło Twych palców,
księżyc i gwiazdy, któreś Ty utwierdził:
czym jest człowiek, że o nim pamiętasz,
i czym syn człowieczy, że się nim zajmujesz?”
Dla psalmisty jest jednak oczywiste, że stworzenie w całej swej tajemniczości, złożoności i
bogactwie ma służyć człowiekowi, zapewniając mu wszystko, co potrzebne do życia. Dlatego kontynuuje swą modlitwę słowami:
„Uczyniłeś go niewiele mniejszym od istot niebieskich,
chwałą i czcią go uwieńczyłeś.
Obdarzyłeś go władzą nad dziełami rąk Twoich;
złożyłeś wszystko pod jego stopy:
owce i bydło wszelakie, a nadto i polne stada,
ptactwo powietrzne oraz ryby morskie...”
Bóg więc upoważnia człowieka do panowania na Ziemi, czy też, jak to było w dawniejszych
tłumaczeniach, daje mu władzę nad Ziemią. Było to niezgodne z kulturą starożytnego
Bliskiego Wschodu, gdzie ziemia była czczona jako bóstwo. Niemniej jednak, wielu ludzi
dziś postrzega ten „mandat do dominacji” jako pierwotne źródło negatywnego wpływu na
środowisko i obecnych problemów ekologicznych. Jednakże, gdy przyjrzymy się, jak Pismo
Święte definiuje panowanie nad Ziemią z Bożej woli, otrzymujemy zgoła inny obraz.
Przede wszystkim, człowiek ma władzę „nad dziełami rąk Twoich” (Ps 8, 7a), czyli Bożych.
Biblia nie pozwala ludziom zapomnieć, że Ziemia jest dziełem Boga i tak naprawdę jego
własnością. Człowiek jest za nią odpowiedzialny tylko czasowo, z mandatu Bożego. Z
władzą tą wiąże się poczucie sprawiedliwości, które Bóg nam daje i którego od nas oczekuje.
Oznacza ono godziwe postępowanie względem najsłabszych, obronę ubogich, dostrzeganie
trudnej sytuacji tych, za którymi nikt się nie wstawia, oraz opiekę nad tymi, o których nikt
się nie troszczy. Wszystko to zawarte jest w Psalmie 72, w „programie rządów” idealnego
króla Izraela. Biblia rozszerza więc symbolikę władzy królewskiej na relację całego rodzaju
ludzkiego do przyrody. Musimy zatem włączyć wszystkie istoty żyjące na Ziemi do grona
tych, których drogocenne życie jesteśmy jako ludzie zobowiązani chronić przed wszelką
przemocą.
Rozdział 40. Księgi Izajasza i Psalm 8, czytane w kontekście Psalmu 72, to tylko drobne
przykłady tego, jak Pismo Święte może nas inspirować do myślenia nad złożoną siecią
niewidzialnych powiązań, które łączą ze sobą wszystkie stworzenia oraz utrzymują w nas
solidarność ze światem przyrody i łączą całe stworzenie ze Źródłem Miłości.
MM
20
21